محەمەد عەلی لە سەرەتای پرۆسەی سیاسی و دوای نەمانی ڕژێمی پێشوو، سوننەكان بە ھەموو توانایانەوە بەرەنگاری بەفیدراڵیكردنی عێراق و ئەم واقیعە نوێیە بوونەوە و جەنگێكی درێژخایەنیان لەگەڵ ھێزە ئەمەریكییەكان بەرپا كرد، ئەنجامەكەشی پەراوێزخستن و ماڵوێرانیی زیاتری بۆ ناوچە سوننەنشینەكان ھێنا، بەڵام بەپێچەوانەوە لە ئێستادا ھەنگاوەكانیان چڕكردووەتەوە بە ئاراستەی ڕاگەیاندنی ھەرێمی سوننە، شیعەكانیش خەریكە ھەمان ھەڵەی ئەوان دووبارە دەكەنەوە، گەڕانەوە بۆ مەركەزیەت و ڕاگەیاندنی جەنگ دژی ئەمەریكییەكان و گەڕانەوە بۆ دیكتاتۆرییەتی مەزھەبی. بۆ دژایەتیی واقیعە نوێیەكە، سەرەتا سوننەكان بە پاڵپشتیی پاشماوەكانی بەعس، دواتر كۆمەلێك گرووپی توندڕۆی ئیسلامی، كۆنترۆڵی ناوچە سونییەكانیان كرد، بە تایبەتی (ئەلقاعدە)، ئەمە سەرباری ئەوەی سوننە لەگەڵ شیعە لەلایەك و ئەمەریكییەكان لە یەك كاتدا لە شەڕدا بوو، دواھەمینیان پێشوازیكردن بوو لە داعش، ئیدی لە كۆتاییدا سوننەكان بە زیانێكی زۆرەوە لەم واقیعە دەرچوون، شیعەكانیش بۆ سەپاندنی ھەژموونی مەزھەبیان، سەرەتا گرووپی مەھدی و بەدر، دواتر حەشدی شەعبی و (حیزبوڵڵا)ی لوبنانی، ئێستاش دەیان گرووپی چەكداریی جۆراوجۆر، كە مەبەستیان تەنھا و تەنھا گەیشتنە بە ئامانجە مەزھەبییەكان. گەندەڵی و قۆرخكاریی دەسەڵات و تائیفیەت، سێ بنەمای دیاری حكومڕانیی سوننەكان بوون، دەرەنجامەكەی ئیفلیجبوونی دەزگا حكومییەكان و فراوانبوونی دژبەرانی و قوڵبوونەووی ھەستی مەزھەبی كە لە ڕاپەرینی ساڵی ١٩٩١ و دواتر لە پاش پڕۆسەی ئازادیی عێراق، زۆر بە ڕوونی رەنگی دایەوە، حكومڕانیی شیعەكانیش بە ھەمان ڕێچكە بەردەوامە، ئەوەتا خۆپیشاندانەكان بەردەوامە بۆ نەھێشتنی گەندەڵی و ھەموو جومگەكانی دەسەڵات لە ڕووی ئابووری و سەربازییەوە لە ژێر كۆنترۆڵی ھێزە سیاسییە شیعەكاندایە، ھاوكات دروشمە نەتەوەیی و مەزھەبییەكان، ئامانجی سەرەكیی حكومڕانە شیعەكانن. ھۆكاری سەرەكی لە شكستھێنانی دەسەڵاتی ھەشتا ساڵەی سوننە، پەڕاوێزخستنی پێكھاتە سەرەكییەكانی عێراق بوو، بە تایبەتی كورد و شیعە، لە ئێستاشدا ھێزە سیاسییە شیعە كاریگەرەكان ھەمان ھەنگاوی سوننەكان دووبارە دەكەنەوە، ئەوەتا پشكی ھەرێمیان لە بودجە بری و ناوچە سوننەكانیش پەراوێز خراون لە ھەموو ڕوویەكەوە، سەرباری بەسەربازیكردنی پارێزگا سوننەكان، ڕێگرن لە گەڕانەوەی ئاوارەكان و بە تۆمەتی داعشبوون ھەزارانیان لە بەندیخانەكانن و ھاوكات دوای ھاتنی داعش ناوچەكانیان تەواو وێران بووە، لە ھەمان كاتدا حكومەتی ناوەندی ھیچ گرینگییەك بە ئاوادانكردنەوەیان نادات، ئەمەش ھەمان ئەو ھەڵانە بوون كە سوننەكانی گەیاندە ئەوەی ئێستا كەمینەیەكی فەرامۆشكراون. دەرچوونی یاسای قەرز لە پەرلەمانی عێراق بەم شێوازە، كاردانەوەی شیعەكانە بەرامبەر ئەو پێشھاتە نوێیانەی كە مەترسیی جیدیی دروست كردووە لەسەر حكومڕانییەكەیان، سەرەتا بە سەرنجدان بۆ ھەڵمەتەكانی ھەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی ئەمەریكا، كە عێراق ھیچ جۆرە گرینگییەكی نەبوو، ھاوكات سەركەوتنی (جۆو بایدن)ی خاوەنی پڕۆژەی دابەشكردنی عێراق بۆ سێ ھەرێم و، بوونی سەرۆكوەزیر (مستەفا كازمی) كە ھەنگاوەكانی چڕبوونەتەوە بە ئاراستەی چارەسەری كێشەكان لەگەڵ ھەرێم و لە ئاستی ھەرێمیش بەرەو وڵاتە عەرەبییەكانە، بۆیە دەكرێ ھەموو ئەمانە سەرەتایەك بن بۆ بێھێزكردن و كۆتاییھێنان بێت بەم ئەزموونەی باڵادەستیی ھێزە ئیسلامییە شیعەكان.
عەتا قەرەداخی ئاخاوتن لەبارەی پرۆسێسی کۆمەڵایەتیبوون لای کورد هێشتا لەبەردەم گوماندایە، بەمانایەکی تر هێشتا لە رووی زانستیەوە ئەوە یەکلا نەبووەتەوە ئایا کورد وەکو پێکهاتەیەکی ئیتنیکی لە جوڵەیەکی بەردەوام و فرە ئاراستەی ئەوتۆدا بووە کە پرۆسێسی کۆمەڵایەتیبوون لە دەرەوەی بنەما میتافیزیکیەکان تیایدا روویدابێت. ئاشکرایە چەمکی میتافیزک هەندێ پێوانەی تایبەتی هەیە و لەسەر ئەو بنەمایانە دەڕوانێتە نەتەوەو ئیتنیک و پێکهاتەکان و لەسەر ئەو بنەمایەش کەسێتی نەتەوە و گەلان و کەلتوورە جیاوازەکان دیاری دەکات، کە ئەو بنەمایەش جێگیرەو لە روانگەی ئەم چەمکەوە وەکو ثێوانەیە دادەنرێت کە پشتی پێدەبەسترێت و لەسەر ئەو بنەمایەش شوناسی نەتەوەو گەلان و کەلتورەکان دیاری دەکرێت. ئەوەش بە بێ لەبەرچاوگرتنی ئەو هەلومەرج و بارودۆخە کۆمەڵایەتی و ئابوری و مێژوویی و فیکریەی کە ئەو پێکهاتەیەی تێدا دەژی. ئەمەش مانای ئەوەیە کە چەمکی میتافیزیک دەڕوانێتە پێکهاتە ئیتنیکی و نەتەوەیی و کەلتورییەکان دابڕوا لەو ژینگەو واقیعەی تێیدا دەژین و تێیدان. تەنانەت سەیری شێوەی ژیان و ئامادەبوون و تەنانەت داهاتووی ئەو پێکهاتانەش بەجۆرێک دەکات کە دابڕاوە لەو زەمینەو ژینگەو بارە کۆمەڵایەتی و ئابوری و مێژوویی و فیکریەی کە ئەو پێکهاتەیەی تێدایە. ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت کە ئەم چەمکە روانینە بۆ پێکهاتەکان سەیری مادەی خاوی بوون دەکات بە بێ لەبەرچاوگرتنی رۆڵی ژینگەو بارودۆخ و هەلومەرجە جۆراوجۆرەکان لەسەر ئەو گەوهەرو پێکهاتە جێگیرەی ئەو بڕوای پێیەتی. واتە بەڕوونی لە خوێندنەوەی مێژووی پەرەسەندنی کومەڵایەتی و پرۆسێسی کۆمەڵایەتیبووندا، ئەم چەمکە، بوونە جێگیرەکان کە مادەی خاوی بوونن یان وەکو گەوهەری بوون سەیر دەکرێن، لە واقیع و لە کاریگەرییەکانی گۆڕانکاری ناو واقیع جیادەکاتەوەو تەنانەت وەکو بوویەکی تەواو سەربەخۆ و خاوەن شووناس سەیریان دەکات، ئەویش بەبێ لەبەرچاوگرتنی ئەو بنەمایانەی کە بوون و ئامادەبوونی کۆمەڵایەتی دەسەلمێنن. واتە دیاریکردنی شوێن و پێگەی بوویەکی ئیتنیکی، نەتەوەیی، کەلتوری دیاری دەکرێت لەدەرەوەی پێوانەی ئامادەبوون و بەشداریکردن لە پرۆسەی بەرهەمهێنانی گشتی مرۆڤایەتیدا کە مەبەست بەرهەمهێنانی شارستانێتی مرۆڤایەتی و بنیادنانە، کە ئاشکرایە بە بێ پەرەسەندن و گەیشتنی کۆمەڵایەتیبوون بە ئاستێکی دیاری گەشەکردن ناشێت گەوهەر یان پێکهاتەی جێگیر کە لە دەرەوەی گۆڕانکارییە، هیچ بەشدارییەکی هەبێت لەو بەرهەمهێنانەدا. ئاشکرایە پرۆسێسی کۆمەڵایەتیبوون لەوەی ناودەبرێت بە کۆمەڵگای کوردی لە رابردووەوە تاکو ئێستاش لاواز و ناسرووشتیە و شێوەی کۆمەڵایەتیبوونی نەیتوانیووە فۆرمێکی ئەوتۆ بەخۆی ببەخشێت کە ئەم پێکهاتەیە لە جۆری پێکهاتەیەکی سەرەتایی یان پێکهاتەیەکی قۆناغی پێش نووسینەوە بگوازێتەوە بۆ قۆناغی بەلایەنی کەمەوە مامناوەندی پەرەسەندن و کۆمەڵایەتیبوونەکەی لە چوارچێوەو فۆرمی کۆمەڵایەتیبوونی ژێر کاریگەری فاکتەری غەریزەو رۆحەوە بگوازێتەوە بۆ کۆمەڵایەتیبوونی ژێر کاریگەری عەقڵ و هوشیاریی کە ئاشکرایە لە هەردوو قۆناغەکەشدا پێداویستی هۆکاری سەرەکیە، بەڵام لەگەڵ بوونی جیاوازیی لە هەریەکەیاندا کە لە یەکەمیاندا پێداویستی خۆپاراستن و مانەوەیە، بەڵام لە دووەمیاندا پێداویستی بە مرۆڤبوون و بەشارستانیبوونە. بەشێک لەوتاکەکەس یان دەستە گروپ و پارتە سیاسییانەی لە مێژووی نوێدا، لەبەر دواکەوتوودی و سادەیی عەقڵ و تێگەیشتنی کوردی، وەکو رابەر یان دەستەو گروپ پارتی ناسیونالیزمی کوردی ناودەبرێن، ئەوانەن لە روانگەی چەمکی میتافیزیکەوە سەیری کوردیان کردووەو لەو روانگەیەشەوە زۆربەی پێکهاتە ئیتنیکی و نەتەوەیی و کەلتورییەکان هاوشێوەن لەکاتێکدا ئەم چەمکە پشت بە مادەی خاوی پێکهینەری ئەو پێکهاتانە دەبەستێت لە ئیتنیک و زمان و خاک و مێژووی هاوبەش و داب و نەریت و....تاد. بە مانایەکی تر پشتبەستن بە رەگەزە خاوەکانی چەمکی کلاسیک بۆ نەتەوە لە دەرەوەی پرۆسێسی پەرەسەندنی کۆمەڵایەتی و بەبێ لەبەرچاوگرتنی بارودۆخ و هەلومەرجی کۆمەڵایەتی و ئابووری و مێژوویی و فیکری، مانای روانین بۆ پێکهاتە ئیتنیکی و نەتەوەییەکان وەکو ئەوەی دروستبوون و هەن و گەوهەرێکی جێگیرو نەگۆڕیان هەیە بەبێ رەچاوکردن ئەوەی بەکام پرۆسیسی کۆمەڵایەتیبووندا تێپەڕییوون و چ گەشەکردن و پەرەسندنێکیان بەخۆیانەوە بینووەو سەرئەنجام ئاستی کۆمەڵایەتیبوونیان بە کوێ گەیشتووە، ئەم روانینە بۆ هەموو پێکهاتە ئیتنیکیەکان هاوشێوەیەو بوویەکی بێ جوڵە و لە شوێنی خۆدا راوەستاوی دەوێت. سەرئەنجام ئەو پێکهاتەیە گۆڕانکاری وەهای تێدا روونادات چونکە لە لایەک فاکتەرە ناوخۆییەکانی گۆڕانکاری کە پێویستیان بەهێزی جوڵێنەری ناوەو دەرەوە هەیە، سەرباری بوونی هێزی جوڵێنەری ناوەوە، هێزی جوڵێنەری دەرەوەی پێویستیان نیە بۆ خستنەجوڵەی ناوەوە کە مەبەست لە هێزی جوڵێنەری دەرەوە بارودۆخی بابەتی و رۆڵی دەستەبژێرو دەستەو گروپ و تەنانەت تاکەکەسی کاریزمیشە. لەبارێکی وەهاشدا لە رووی راستیەوە کە جوڵە نەبێت مانای وایە هیچ رووداوێک بوونی نابێت. ئاشکرایە شتێک نیە بە ناوی مێژوو بە بێ رووداو و بە بێ ئەو بکەرەی رووداوەکە دروست دەکات. لە رووی راستیەوە هەر بوونێک لەم بارەدا بێت تەنیا بوونێکە وەکو مادەیەکی خاوو هێشتا هیچی لێدروست نەبووە. هیچ بە مانای بوویەکی ئامادەو خاوەن شووناس. ئامادەبوون لە رووی کۆمەڵایەتیەوە بریتی نیە لە بوویەکی جێگیر لە شوێندا یان لە جوگرافیایەکی دیاریکراوداو بە زمان و مێژوو و داب و نەریت و بەرژەوەندی هاوبەشەوە. بەڵکو ئامادەبوون لە بەرهەمهێنان و پێشکەشکردندا پێناسە دەکرێت کە ئەوەش دەرئەنجاکی پرۆسێسێکی کۆمەڵایەتیبوونی بەردەوام و هەمیشە لەگۆڕاندایە لەگەڵ رەوتی ژیاندا، واتە کۆمەڵایەتیبوون بەرهەم یان دەرهاوێشتەی دوو جۆر جووڵەیە، جووڵەیەک لەناو خودی ئەو پێکهاتەیەدا کە ملکەچی یاساکانی پەرەسەندنە، جووڵەیەک لەو ژینگەو بارودۆخ و هەلومەرجانەدا کە دەوری ئەو بووەیان داوەو بەوپێیەش تایبەتمەندی هەر پێکهاتەیەکی ئیتنیکی یان نەتەوەیی دەرئەنجامی گۆڕانکارییە مێژووییەکانی پەیوەست بەو پێکهاتەیە. ئەگەر پرۆسێسی کۆمەڵایەتیبوون لاواز بێت، ئەوا جوڵەی ناوەوە کە کاریگەری ژینگەو بارودۆخ رۆڵی گرنگی دەبێت لە دروستکردن و چالاک کردنیدا درووست نابێت. کاتێک بوویەک لە سنوورێکی تەسکی بووندا تەنیا وەکو گەوهەرێکی جێگیر بوونی هەبێت، ناتوانێت لەگەڵ جووڵەو گۆڕانکارییەکانی دەرەوەیدا یان ژینگەکەیدا هیچ کارلێکێکی بەرهەمهێن بکات و تەنانەت ئەگەر لە ژینگەکەیدا گۆڕانکاری بەردەوام و جوڵەی بەردەوامیش هەبن، ئەم گەوهەرە جێگیرە لە گۆشەگیریدا دەمێنیتەوەو لە باشترین باریدا لە دەرەوەی پەرەسەندن جوڵەیەکی رووکەشی نابەرهەمهێنی دەبێت، کە کۆمەڵگای کوردی نموونەیەکی زیندووی ئەم شێوازەی بوون و ئامادەبوونە. واتە بەئاشکرا دیارە کە ئاستی کۆمەڵایەتیبوونی کوردی و بەو پێیەش ئاستی پەرەسەندنی کۆمەڵایەتی بە درێژایی مێژووی تۆمارکراو زۆر لاوازبووەو کورد وەکو بوو یان گەوهەرێکی جێگیر ماوەتەوەو لەبەر رۆشنایی ئەو بۆچوونەشدا دەتوانین بڵێین کە ناوهێنانی پێکهاتەی کوردی وەکو کۆمەڵ و کۆمەڵگا جێگای پرسیارە، هەر ئەوەش وایکردووە کە هێڵێکی ئاشکرای دیاری پەرەسەندنی کۆمەڵایەتی لە مێژووی ئەم پێکهاتەیەدا نەبینرێت و لەسەر ئەو بنەمایەش تەنانەت قۆناغەکانی پەرەسەندنی کۆمەڵایەتی تێکەڵ و پێکەڵبن و شێوازی بەرهەمهێنان و سیستێمی بەرهەمهێنان و پەیونەندییەکانی بەرهەمهێنانیش تێکەڵ و پێکەڵ و بێ شوناس بن و هەربەوپێیەش نە چینە کۆمەڵایەتیەکان و نە دامەزراوە کۆمەڵایەتیەکان و نە شێوازی بەرهەمێنان و نە کەلتورو نە عەقڵی هیچ قۆناغێک بە سروشتی دروست نەبوون و دەرنەکەوتوون، تا بەو پێەش هەر قۆناغە بکەری رووداو دروستکەری کۆمەڵایەتی خۆی بەرهەمبهێنایە. بەهەمان پێوانە ناسیونالیزمیش لە قۆناغی سروشتی و تایبەتی خۆیدا دروست ببووایە و وەکو بکەری قۆناغەکەی خۆی ئەرکی کۆمەڵایەتی و مێژوویی خۆیی جێبەجێ بکردایە. لێرەوە رووبەڕووی تەنیا بۆچوونی هەندێ لە نووسەرانی کورد نابینەوە کە بێ ئەوەی هیچ تایبەتمەندییەکی کوردی ببینن وەها باسی کوردو ناسیونالیزمی کوردی دەکەن وەکو ئەوەی کە هاوشێوەی ناسیونالیزمی هەر نەتەوە یان کۆمەڵگایەکی ئاسایی بێت لە جیهاندا. بەڵکو زۆرینەی کوردناسانیش سەرنجیان لە تایبەتمەندی ئەم پێکهاتەیە نەداوەو کاتێ لەبارەی کوردەوە دەدوێن لە بری کۆمەڵگاو شێوازی پەرەسەندنی و ئاستی پەرەسەندنی کۆمەڵایەتی و شێوازی بەرهەمهێنان و ململانێ کۆمەڵایەتیەکان و سیستێمی ئابوری، کورد وەکو کۆمەڵگایەکی سیاسی پێشکەش دەکەن کە تەنیا یەک کێشەی هەبێت ئەویش کێشەی ژێردەستەیی و نەبوونی ئازادیە. ئاشکرایە ئەمەی بە کۆمەڵگای کوردی ناودەبرێت گرفتی تەنیا لەو ژینگەو بارودۆخ و هەلومەجانەدا نیە کە تیایدا دەژی، یان دەوریداوە، بەڵکو واپێدەچێت بە ڕێژەیەک گرفتی لە گەوهەر یان لە مادەی خاوی پێکهێنەریدا هەبێت و بارودۆخی کۆمەڵایەتی و سرووشتی کۆمەڵایەتیبوون و بارودۆخی مێژوویی و ئابووری و فیکریش کاریگەریی ئاشکرایان لەسەری هەبێت. ئەمە بێجگە لە کاریگەری دەرەوەیی وەکو جەنگ و کۆچکردن و پەیوەستنەبوون بە خاکەوەو عەقڵیەتی تەنیا بەشی خۆکردن لەبەرهەمهێناندا... لەبەرچاونەگرتنی هەموو ئەمانە و نیشاندانی کورد وەکو پێکهاتەیەکی ئاسایی، کوردی بەهیچ کوێیەک نەگەیاندووە، بەڵکو بووەتە مایەی خۆنەناسینی زیاتر لە لایەن کورد خۆیەوەو بەوپێیەش نەزانینی ئەوەی کە کێشەی سەرەکی ئەو چیەو چی دەوێت و پێویستە چی بکات.
رێبوار كەریم وەلی سڕكردنی مەلابەختیارو هۆشداری دان بە هەریەك لە قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت‌و رێواس فایەقی سەرۆكی پەرلەمان، لەلایەن سەركردایەتیی یەكێتییەوە، پتر لەوەی دەرخەری ململانێی ناوخۆیی یەكێتی بێت، پێچەوانەكەیەتی. * جۆرێكە لە یەكخستنی هەڵوێستی سیاسیی یەكێتی كە لەماوەی رابردوو لە زۆر شتدا، بانێك‌و دوو هەوا بووە. * پارتی لەماوەی رابردوودا، هەوڵی پشتئاوكردنی سەركردایەتیی یەكێتیی داوە؛ تیمی حكومیی یەكێتیی بە موخاتەب وەگرتووەو هەوڵی داوە خۆی لە تەماس لەگەڵ ئۆرگانە حزبییە تازەكانی یەكێتی بەدوور بگرێت. * یەكەم كەس كە لەناو كۆبوونەوەی سەركردایەتیی یەكێتی دەستی بۆ تەئییدی بڕیارەكە بەرزكردۆتەوە خودی قوباد تاڵەبانی بووە؛ ویستوویەتی لەو ئیحراجییەی لەنێوان پایتەخت‌و سلێمانیدا بۆی دروست بووە رزگاری بێت. ئەگەرچی هۆشداریدان بە قوباد تاڵەبانی دەستی سەركردایەتیی یەكێتی لە سزادانی خەڵكی دیكە واڵا دەكات. * خەزووری هاوسەرۆك سڕ كرا، ئامۆزاو برای هاوسەرۆكیش هۆشداریی درایە. بۆیە ئیتر نە سەرۆكی پەرلەمان‌و نە جێگری سەرۆكی حكومەت ناتوانن لە بڕیاری سەركردایەتییەكەیان دەربچن. ئەوە پەیامێك بوو بۆ پارتی كە بڵێن مەركەزی بڕیاری یەكێتی لە جێگەیەكی دیكەیە. هاوكات ئیتر لێرە بەدواوە تیمی یەكێتیش لە هەولێر ناتوانن تەڕەفی موخاتەبی پارتی بن‌و لەسەر بنەمای پەیوەندیی شەخسی بەڕووی حزبەكەیاندا بوەستنەوە.
عارف قوربانی چه‌ند جارێكه له گه‌رمه‌ی كێشه و ناكۆكییه‌كانی نێوان هه‌ولێر و به‌غدا له‌سه‌ر پرسی مووچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێمی كوردستان، له ساته هه‌ره نائومێده‌كانی فه‌رمانبه‌راندا گوێبیستی هه‌وڵ و چالاكی چه‌ند كاره‌كته‌رێكی كورد له به‌غدا ده‌بین كه موژده‌ی ئه‌وه ده‌ده‌نه فه‌رمانبه‌رانی كوردستان نزیكبووینه‌ته‌وه له‌وه‌ی مووچه‌كانتان راسته‌وخۆ له‌به‌غداوه خه‌رج بكرێت. ئه‌م هه‌وڵانه ئه‌گه‌ر چه‌ند له په‌رۆشی دۆزینه‌وه‌ی رێگه‌چاره‌ی كێشه‌ی مووچهخۆرانی هه‌رێمیش بێت، به‌ڵام ئه‌نجامه‌كه‌ی روونه كه ته‌نیا نائومێدكردنی زیاتری مووچه‌خۆرانه، چونكه له بنه‌ڕه‌تدا موژده‌یه‌كه له‌شێوه‌ی سه‌راب و دروستكردنی هیوایه به شتێكی بێبنه‌ما. چاره‌سه‌ركردنی ریشه‌یی كێشه‌ی مووچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێمی کوردستان ئه‌وه‌یه، كه له‌لایه‌ك به‌غداو هەولێر هانبدرێن به‌ره‌و رێككه‌وتنێك له‌ژێر چه‌تری ده‌ستوور كه زامنی ماف و شایسته داراییه‌كانی گه‌لی كوردستان تێیدا پارێزراوبێت، له‌لایه‌كی دیکەشه‌وه پارتی و یه‌كێتی ناچار بكرێن به گرتنەبه‌ری رێگای چاكسازی له سه‌رچاوه‌كانی داهات له كه‌رتی نه‌وت و رێكخستنه‌وه‌و كۆنترۆڵكردنی داهاتی ده‌روازه سنوورییه‌كان و گه‌ڕانه‌وه‌ی هه‌ردوو ئه‌م داهاته بۆ وه‌زاره‌تی دارایی. ئه‌وانه‌ی ئه‌و پڕوپاگه‌ندانه ده‌كه‌ن خۆیان ده‌زانن تاوەکو هه‌رێمی كوردستان خاوه‌ن قه‌واره ده‌ستوورییه‌كه‌ی بێت، به‌غدا ناتوانێت راسته‌وخۆ مووچه بداته فه‌رمانبه‌رەکانی سه‌رقاڵكردنی خه‌ڵك و پێدانی موژده‌ی ئه‌وه‌ی كه مووچه راسته‌وخۆ به به‌غداوه ده‌به‌سترێته‌وه، ئاو ناكاته ئاشی چاره‌سه‌ركردنی ئه‌سڵی كێشه‌كه. هه‌موو ئه‌وانه‌شی ئه‌و پڕوپاگه‌ندانه ده‌كه‌ن خۆیان له‌وسه‌رییه‌وه دێنه‌وه‌و ده‌زانن تاوەکو هه‌رێمی كوردستان خاوه‌ن قه‌واره ده‌ستوورییه‌كه‌ی بێت، هیچ رێگەیه‌كی یاسایی و ده‌ستووریی نییه رێگه به‌وه بدات به‌غدا راسته‌وخۆ مووچه بداته فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێمی کوردستان، ئه‌وه‌ی كه ده‌بێت ناچاربكرێت ئه‌و ئه‌رك و شایسته داراییه له ئه‌ستۆ بگرێت، حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانه، كه ئه‌ركیەتی هه‌موو مانگێك مووچه‌ی مووچهخۆرانی دابین بكات. فەرموون با بەغدا مووچەی فەرمانبەرانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی کوردستان بدات، هەولێریش ده‌رەقه‌تی مووچه‌ی مانگانه‌ی ئه‌وه‌ی دیکە دێت ئه‌گه‌ر نییه‌تی راسته‌قینه و خه‌مێكی راستگۆیانه هه‌بێت له‌و هه‌وڵه‌ی جارجار له به‌غداوه هه‌نگاوی بۆ ده‌نرێت، ورووژاندنی ئه‌م بابه‌ته و هه‌وڵدان بۆ بڕواپێهێنانی په‌رله‌مانتارانی عه‌ره‌ب بۆ پشتگیریی ئه‌م پرۆژه‌یه سوودی ئه‌وه‌ی ده‌بێت، ئه‌گه‌ر بقۆزرێته‌وه بۆ مافێكی ده‌ستووری به‌شێك له‌وانه‌ی كه ئێستا مووچه له هه‌رێمی کوردستان وه‌رده‌گرن، ئه‌وانه‌ش هه‌موو ئه‌و كه‌سانه‌ن كه خه‌ڵكی ناوچه كوردستانییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێمی كوردستانن له مه‌نده‌لییه‌وه تاوەکو شنگال. زیاتر له بیست هه‌زار وارسی شه‌هید و ئه‌نفال مووچه و ئیمتیازاته‌كانیان له‌سه‌ر هه‌رێمی کوردستانە و خه‌ڵكی ئه‌و ناوچانه‌ی كوردستانن، كه له ده‌ره‌وه‌ی ئیداره‌ی هه‌رێمن. نزیكەی 15 هه‌زار مامۆستا و فه‌رمانبه‌ر سه‌ر به وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌ی هه‌رێمی کوردستانن و له‌و ناوچانه‌ی كوردستانن کە له ده‌ره‌وه‌ی ئیدارەی هه‌رێمی کوردستانن. زیاتر له دوازده هه‌زار كارمه‌ندی ئاسایش، زیاتر له ده هه‌زار پۆلیس، ده‌یان هه‌زار پێشمه‌رگه و به هه‌زاران خانه‌نشینی و فه‌رمانبه‌ری ده‌زگا جۆراوجۆره‌كانی هه‌رێمی كوردستان خه‌ڵكی له شنگاله‌وه تاوەکو مه‌نده‌لین. به‌پێی ده‌ستوور هه‌موو ئه‌وانه هه‌مان ئه‌و ماف و ئیمتیازاتانه‌ی هه‌یه كه بۆ عه‌ره‌ب و توركمانی ئه‌و ناوچانه ده‌سته‌به‌ره‌و ئێستا كورد لێی مه‌حرومه. ئه‌مه‌یان نه‌ك هه‌ر یاسا رێگه ده‌دات كه به‌غدا مووچه و ئیمتیازات و شایسته دارایی و یاساییه‌كانیان له ئه‌ستۆ بگرێت، به‌ڵكو به‌پێی ده‌ستوور ئه‌ركی به‌غدایه. كه‌واتە ئه‌گه‌ر هه‌ر به‌ڕاستی ده‌تانه‌وێ خزمه‌ت به زامنكردنی مووچه‌ی فه‌رمانبه‌ران بكه‌ن، فه‌رموون ئه‌و به‌شه‌ی بخه‌نه‌وه سه‌ر به‌غدا، له‌لایه‌ك ئه‌وان ئیتر مووچه‌كانیان راسته‌وخۆ له به‌غداوه وه‌رده‌گرن و هه‌رێمیش ده‌رەقه‌تی مووچه‌ی مانگانه‌ی ئه‌وه‌ی دیکە دێت كه ده‌مێنێته‌وه. ئاخر ئێوه كه باس له‌وه ده‌كه‌ن به‌غدا ئاماده‌یه مووچه‌ی فه‌رمانبه‌ران بدات، بفه‌رموون ئه‌م ناعه‌داله‌تییه مه‌هێڵن كه له ناوچه‌كانی جه‌له‌ولا و سه‌عدیه، له خانه‌قین و دوزخورماتوو، له داقووق و دوبز و كه‌ركووك، له مه‌خموور و شنگال و ده‌شتی نه‌ینه‌وا، ئه‌و مامۆستایانه‌ی عه‌ره‌ب و توركمانن و وانه‌ی عه‌ره‌بی ده‌ڵێنه‌وه، به‌غدا مانگانه مووچه‌یان ده‌داتێ، به‌ڵام له هه‌مان شار و له هه‌مان گه‌ڕه‌ك و له هه‌ندێ گه‌ڕه‌ك له هه‌مان قوتابخانه ئه‌و مامۆستایانه‌ی وانه به منداڵانی كورد ده‌ڵێنه‌وه به‌غدا مووچه‌یان ناداتێ. ئه‌ی چما به‌پێی ده‌ستوور زمانی كوردی و عه‌ره‌بی زمانی فه‌رمی نین؟ له هه‌مان ئه‌و جوگرافیایه عه‌ره‌ب و توركمانه‌كان ئه‌وانه‌ی كه‌سێكیان به تیرۆر یان له هه‌ر رووداوێكدا كوژرابێت، به‌غدا مووچه‌یان ده‌داتێ، به‌ڵام كورده‌كانی هه‌مان ئه‌و شار و گه‌ڕه‌كانه خێزان و كه‌سوكاری هه‌موو ئه‌وانه‌ی ئه‌نفالكراون، یان له شه‌ڕی رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی به‌عس و جه‌نگی رزگاریی عێراق تیاچووبن، یان به كرده‌وه‌ی تیرۆر و له ته‌قینه‌وه یان له‌شه‌ڕی داعش شه‌هید بووبن، به‌غدا مووچه‌یان ناداتێ. له ته‌واوی ئه‌و جوگرافیایه ئه‌وانه‌ی پاسه‌وانیی له به‌رپرس و باره‌گای حیزبه عه‌ره‌بی و توركمانییه‌كان ده‌كه‌ن، هه‌موویان له وه‌زاره‌تی ناوخۆی به‌غداوه مووچه‌یان ده‌درێتێ، به‌ڵام ئه‌وانه‌ی پاسه‌وانیی له به‌رپرس و باره‌گای حیزبه كوردییه‌كان ده‌كه‌ن به‌غدا مووچه‌یان ناداتێ. هه‌موو ئه‌و عه‌ره‌ب و توركمانانه‌ی له‌و ناوچانه رۆژێك له رۆژان دژی سته‌می به‌عس بوون و بوونه‌ته موعاره‌زه‌ی عێراقی، خانه‌نشینكراون و له به‌غداوه مووچه‌یان ده‌درێتێ. به‌ڵام ئه‌و كوردانه‌ی له هه‌مان شار و گه‌ڕه‌ك و ماڵیان دراوسێی ماڵه عه‌ره‌ب و توركمانه‌كه‌یه، هه‌موو ته‌مه‌نی دژی سته‌مكاری به‌عس بووه‌و به شاخه‌وه بووه، به‌غدا خانه‌نشینی به‌و نادات و ده‌بێت هه‌رێمی کوردستان مووچه‌كه‌ی بدات. له گه‌رمه‌ی شه‌ڕی داعش و مه‌ترسی تیرۆر له‌سه‌ر كوردستان چه‌ند جارێك ئه‌مه‌یان به‌گوێی عه‌بادیدا دابوو، كه مووچه مه‌نێره بۆ هه‌رێمی کوردستان ئه‌مانه و ده‌یان نموونه‌ی دیکەی به‌رجه‌سته هه‌ن و هیچ پێویستی به خۆماندووكردن نییه، ئه‌گه‌ر هه‌ر كه‌سێك خه‌مێكی راسته‌قینه‌ی هه‌یه بۆ چاره‌سه‌ركردنی دۆخی ژیان و مووچه‌ی ئه‌و چین و توێژانه‌ی كورد، زۆر له‌به‌رچاون. ده بفه‌رموون هه‌نگاوی یه‌كه‌م ئه‌و مافه ده‌ستوورییه بۆ ئه‌و خه‌ڵكه وه‌ربگرنه‌وه كه له‌ڕووی ژماره‌وه زۆر كه‌مترن له رێژه‌ی مووچهخۆرانی هه‌رێم و له رووی ده‌ستووریشه‌وه گۆڕه‌پانه‌كه ئاسانتره بۆ كه‌سانێك بیانه‌وێ ئه‌سپی خۆیانی تێدا تاو بده‌ن. ناتوانی به گومان نه‌بیت له‌وه‌ی كه ئه‌و بانگه‌شانه‌ی بۆ پرسی مووچه‌ی هه‌رێمی کوردستان ده‌كرێن له حه‌قیقه‌تدا بۆ چاره‌سه‌ركردن نین له پرسی مووچه‌دا كه داوای ئه‌م مافه‌ی كورده‌كانی ئه‌و ناوچانه ناكرێت، كه مافێكی ده‌ستووری و شه‌رعی و یاساییه، به‌ڵام پرسی مووچهخۆرانی هه‌رێم و راسته‌وخۆ به‌ستنه‌وه‌ی به به‌غداوه ده‌كرێته پرۆژه، كه خۆیان ده‌زانن ده‌ستوور له‌كوێدا چرای ئومێدی ئه‌و هه‌وڵه كوێرده‌كاته‌وه، ناتوانی به گومان نه‌بیت له‌وه‌ی كه ئه‌و بانگه‌شانه‌ی بۆ پرسی مووچه‌ی هه‌رێمیش ده‌كرێت له حه‌قیقه‌تدا بۆ چاره‌سه‌ركردن نییه، ئه‌وه‌نده‌ی هێشتنه‌وه‌ی ئه‌و دۆخه سه‌خته‌ی سه‌ر مووچهخۆرانی هه‌رێمه وه‌ك كارتێكی سیاسی و به‌شێك له‌و ململانێ ناڕه‌وایانه‌ی نێوان هێز و كاره‌كته‌ره سیاسییه‌كان ده‌كرێت. چونكه پێشتریش زۆرجار گوێبیستی ئه‌وه ده‌بووین و دەگوترا پارتی و یه‌كێتی جگه له مووچه‌خۆره‌كانیان و ده‌زگای ئه‌منی و هێزی چه‌كدار كه‌سی دیکەیان به‌ده‌سته‌وه نه‌ماوه، ئه‌گه‌ر بتوانرێت ئه‌مه‌یان له‌ده‌ست بكرێته‌وه كه‌سیان به‌ده‌وره‌وه نامێنێت. به‌ڵگه‌ی زۆر روون و ئاشكراش هه‌بوون، كه چی له سه‌رده‌می مالیكی و به‌تایبه‌ت له سه‌رده‌می عه‌بادی، له گه‌رمه‌ی شه‌ڕی داعش و مه‌ترسی تیرۆر له‌سه‌ر كوردستان چه‌ند جارێك ئه‌مه‌یان به‌گوێی عه‌بادیدا دابوو، كه مووچه مه‌نێره بۆ هه‌رێمی کوردستان، چونكه پارتی و یه‌كێتی ده‌یكه‌نه قوڕگی ده‌زگا ئه‌منی و سه‌ربازییه‌كانی خۆیانه‌وه. ئه‌وه‌ی ئێستاش ده‌كرێت به بارمته‌گرتنی مووچه‌خۆرانه وه‌ك كارتی ململانێ ئه‌وه‌ی ئێستاش ده‌كرێت به بارمته‌گرتنی مووچه‌خۆرانه وه‌ك كارتی ململانێ و گوشار له ناكۆكییه سیاسییه‌كانی نێوان هەولێر و به‌غدا و ململانێی سیاسییه‌كانی كورددا. بۆ ئه‌وه‌ی رێگەیه‌كی دروست بۆ چاره‌سه‌ر بدۆزرێته‌وه، پێش هه‌مووشت پێویسته ژیانی مووچه‌خۆران له ژیانی سیاسی و ململانێ و ناكۆكی نێوان هەولێر و به‌غدا و له ململانێی نێوان حیزب و كاره‌كته‌ره سیاسییه‌كانی ناوخۆی كوردستان بهێنرێته ده‌ره‌وه. rudaw
بەسام عەلی به ڕه‌چاوکردنی خراپی باروودۆخی ئابووری هاوڵاتیانی کوردستان، به تایبه‌ت مووچه خۆرانی کوردستان، دوور له زمانی زبر، بابه‌تی ناردنی مووچه‌ی مووچهخۆرانی کوردستان ڕاسته‌وخۆ له به‌غداده‌وه، ده‌خه‌مه ڕوو. - چه‌ند په‌ڕله‌مانتارێک پرۆژه یاسایه‌کیان ئاماده کردووه، مووچه‌ی مووچهخۆرانی کوردستان ڕاسته‌وخۆ له به‌غداده‌وه بخرێته سه‌ر هه‌ژماری بانکی مووچهخۆرانی کوردستان. - سه‌ره‌تا به خوای گه‌وره سوێندتان ده‌ده‌م، ئایا گرفته‌که ئه‌وه‌یه به‌غداد پاره‌ی ناردووه‌و هه‌رێم دابه‌شی نه‌کردووه؟ یان نه‌یناردووه؟ - ئایا به‌غداد ئاماده‌یه ٨٩٥ ملیار ڕاده‌ستی ئێوه بکات، به بێ ئه‌وه‌ی نه‌وت و داهاتی ناوخۆیی ڕاده‌ست بکرێت؟ - من دڵنیام ئێوه هێزه‌کانی پێشمه‌رگه‌و ئاسایشی ناوخۆتان به مووچه‌خۆر هه‌ژمار نه‌کردووه، چونکه به موڵکی پارتی و یه‌کێتی یان ده‌زانن، به‌ڵام ئایا ده‌توانن به بێ مووچه‌ی ئه‌وانیش پاره‌ی ته‌واوی مووچه‌خۆران له به‌غداد بهێنن؟ به بێ ڕێکه‌وتن له‌سه‌ر نه‌وت و داهاتی ناوخۆیی! - به‌غدادێک ئاماده نه‌بێت ٣٢٠ ملیار دینار بنێرێت، ئێستا له‌سه‌ر داوای ئێوه ٨٩٥ ملیار دینار ده‌نێرێت؟ - ئه‌گه‌ر ڕێکه‌وتنه‌که‌شتان له‌سه‌ر ئه‌وه‌یه، دوای ڕێکه‌وتن له‌گه‌ڵ هه‌رێم، بڕه مووچه‌ی فه‌رمانبه‌ران له ڕێژه‌ی کوردستان ده‌ربهێنرێت، ئیتر ئه‌مه چ هونه‌رێکی تێدایه! - به‌غداد به ناردنی ٢٥٠ هه‌زار به‌رمیل نه‌وتی ڕۆژانه، و نیوه‌ی داهاتی نا نه‌وتی کوردستان، هێشتا ئاماده نییه ٨٩٥ ملیار دینار بۆ هه‌رێم بنێرێت، ئێستا له به‌رامبه‌ر داوایه‌کی ئێوه، به بێ نه‌وت و داهاتی ناوخۆ، مانگانه ٨٩٥ ملیار دینار ده‌نێرێت؟ - له یاسای بودجه‌ی ٢٠١٩، مووچه‌ی مووچهخۆرانی کوردستان جودا کرایه‌وه، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش به‌غداد ته‌نها ٤٥٠ ملیار دیناری بۆ هه‌رێمی کوردستان ده‌نارد. - دیاره ئێوه خانه‌نشینان و خانه‌واده‌ی شه‌هیدان و ئه‌نفال و خاوه‌ن پێداویستی تایبه‌ت به مووچه‌خۆر نازانن، مه‌به‌ستتان ته‌نها فه‌رمانبه‌ری مه‌ده‌نییه. - خۆتان له ئێمه باشتر ده‌زانن، مادده‌ی ١١٧ ی ده‌ستووری عێراق، ڕێگه به یاسایه‌کی له‌و چه‌شنه نادات و هه‌رێمی کوردستان، هه‌رێمێکی دانپێدانراوه به‌سه‌رجه‌م دامه‌زراوه‌کانییه‌وه، وه ئه‌م یاسایه‌ی ئێوه پێچه‌وانه‌ی مادده‌یه‌کی ده‌ستوورییه. - له کۆتاییدا ده‌ڵێم، گه‌ر ئێوه توانیتان، سه‌رجه‌م مووچه‌ی مووچهخۆرانی کوردستانتان خسته سه‌ر به‌غداد، ئه‌وا شایانی هه‌موو ده‌ستخۆشییه‌کن و کارێکی مه‌زنتان ئه‌نجام داوه. - به‌سه گه‌مه‌کردن به هه‌ستی مووچهخۆرانی هه‌رێمی کوردستان، به موزایه‌ده‌کردن باری ژیانیان گرانتر مه‌که‌ن.
سەنگەر عەبدولسەمەد ڕۆژی شەهیدانی یەکێتی رۆژی یادکردنەوە و بیر هێنانەوەی زیاتر لە 20 هەزار شەهید و هەزاران شەهیدی کەمئەندامی زیندووە . ڕۆژێکی هێندە گەورە و گرنگە ناکرێ لەم رۆژەدا سەری ڕێز و وەفاو بۆ هەر دڵۆپێک لە خوێنی گەشی هەر شەهیدێک دانەنوێنین ، لەپاڵ ئەمەشدا ئاسان نییە بێدەنگی هەڵبژاردەمان بێت لەبەرامبەر پیرۆزی خوێنی گەشیان ، چونکە ئەوان بۆ خاک بۆ نیشتیمان لەژێر ناوی یەکێتی شەهید بوون . بەڵام لەدوای ئەوان و لە ئێستادا ئەرکی کەسوکار و نەوە بێ نازەکانیان و هاوڕێی و دڵسۆزان و تێکۆشەرانی رێبازەکانیان زۆر قورس و پێویستە بۆ گەڕان بەدوای کۆمەڵێک وەڵامی داخراو قەتیس کراو لەلایەن سەرکردایەتی یەکێتیەوە ، کە رۆژانە کۆمەڵێک پڕسیاری زۆر گرنگی بێ وەڵام ، بەڵام زۆر سادە و ساکار لە زهن و فکری هەموواندا خول بە چواردەوری یەک بازنەدا ئەخولێتەوە . لە سادەترین پرسیاردا ئایا ئەو جیاوازیانە کامانەن کە سەرکردایەتی یەکێتی لە نێوان رژاوی دڵۆپی خوێنی هەر شەهیدێک دەیگرێتە بەر ؟ ئایا هەموو شەهیدان بەیەک چاو و بە یەک شێوە سەیر کراون و دەکرێن ؟ ئایا بەشێوەیەکی گشتی کەسوکاری شەهیدان پێویستیەکانیان مادین یان زیاتر مەعنەوین ؟ ئایا زۆری شەهیدان لە خانوو و لە خانەوادەی خانووە قورەکان نین ؟ ئەو پرسیارانە و کۆمەڵێک پڕسیاری تر لێکدانەوەی وەڵامەکەی لای نەوە و کەسوکاری شەهیدان خۆیانن و بۆ ئەوان جێیان دەهێڵین !! ئەی شەهیدە زیندووەکان لە کوێن ئایا توانراوە ئاوڕی پێویست و ئاگردانیان گەرموگوڕ بکرێ ، تاکو ئەو ساتەی ئەو بەشە جەستەی کە ماویانە ئەویش بەخاک دەسپێردرێت ؟ لەم یادەدا نامەوێ هەستی زیندووی نەوەو کەسوکاری شەهیدان و شەهیدە زیندووەکان نادیدە بگرین ، بۆیە لێرەوە لە ووژدانی سەرکردایەتی دوای کۆنگرەی نوێبوونەوە دەپرسین لەکۆی 124 هەڤاڵتان ، لەپاڵ هەوڵی دابینکردن و دابەشکردنی ئیمتیاز لەماوەی یازدە مانگی کارکردندتاندا ، توو ووژدانتان ئایا توانیوتانە تەنها سڵاوێکی یەکێتیانە بگەیەننە چەند ماڵی شەهید ، کە زۆرینەیان لە خانووە قوڕەکانن و پێداویستی و ڕاگرتنی هەستەکانیان زۆر پێویستە ئەگەر بە سڵاوێکش بێت . لەکۆتاییدا ووشە زۆرە بۆ نووسین و قسە زۆرە بۆ کردن ، بەڵام لەم رۆژەدا لەپاڵ سەری ڕێز و وەفا نواندن بۆ شەهیدان لە سەرکردایەتی یەکێتی دەپرسم ئایا شیوەنمان بۆ شەهیدان بێت یان بۆ یەکێتی .
.gif)
کارۆخ خۆشناو ئەگەرچی تڕەمپ تەنها دوو مانگی ماوە لە کۆشکی سپی، بەڵام هێشتا خۆی وەک (کابوسێک) لە بەرامبەر ئێران نمایش دەکات، چونکە: 1- لەلایەک بەردەوامە لە شەڕی ئابووری و جێبەجێکردنی ستراتیژیەتی (ئەوپەڕی فشار-Maximum Pressure) لە بەرامبەر ئێران، لەم چوارچێوەیەشدا دوێنێ وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا سزای ئابووری بەسەر چەندین کەسایەتی و کۆمپانیا و دامەزراوەی ئێراندا سەپاند، سزاکان بە جۆرێک گشتگیرن، لە لوتکەی دەستەڵاتی ئێرانەوە بگرە (ئایەتوڵا خامەنائی) تاکو جەنەڕاڵەکانی خوارەوەی سوپای پاسدارانی گرتۆتەوە. 2- لەلایەکی تر هەندێک هەواڵ و زانیاری هەستیار دزیان پێکراوە سەبارەت بە هاندانی ئیسڕائیل بۆ تڕەمپ بە مەبەستی وەشاندنی گورزێکی سەربازی لە ئێران پێش بەجێهێشتنی کۆشکی سپی، لەم چوارچێوەیەدا هەندێک زانیاری و پلان و بژاردە لە بەردەم تڕەمپدا هەن بۆ وەشاندنی گورزی سەربازی بۆ سەر پێگە و بنکە موشەکی و ناوەکیەکانی ئێران، بۆ ئەم مەبەستەش تڕەمپ کۆمەڵێک جێگۆڕکێی لە ناو جەنەڕاڵەکاندا ئەنجام داوە و هەندێک سەرکردەی سەربازی دژ بە ئێرانی هێناوەتە پێش، ئەمەش مەترسی وەشاندنی گورزی سەربازی دژی ئێران زیاتر کردووە. لەبەرامبەریشدا ئێران دەستەوەستان نەبووە، بەڵکو: 1- ئێران لە ڕێگای پڕۆکسیەکانی لە عێڕاق (بەتایبەت حەشدی شەعبی) هەندێک پەیام بۆ تڕەمپ دەنێرێت، وەک ئەو هێرشەی لە دوو ڕۆژی ڕابردوو لە ڕێگای (7) موشەکەوە کرایە سەر ناوچەی سەوز و باڵوێزخانەی ئەمریکا لە بەغدا، ئەم هێرشە موشەکیانە (پەیام)ی ئێران بوون بۆ تڕەمپ، ناوەڕۆکی پەیامەکەش بریتی بوو لە: "ئەگەر گورزمان لێ بوەشێنن، گورزتان لێ دەوەشێنین!". 2- ئیران دەتوانێت لە ڕێگای پڕۆکسیەکانی لە (یەمەن و سوریا و لوبنان) لەمپەر لەبەردەم هەوڵ و بەرژەوەندیەکانی ئەمریکا دروست بکات، بەمەبەستی تۆڵەکردنەوە لە تڕەمپ و (ڕەشکردنی ئەو دوو مانگەی کە لە کۆشکی سپی ماویەتی) بۆ ئەوەی تڕەمپ لە کۆتا ڕۆژەکانیدا وەک (سەرۆکێکی ئاخیر شەڕ) وێنا بکات. لەم چوارچێوەیەشدا لیوا (حەسەن سەلامی) سەرکردەی حەرس سەوری ئیرانی گوتی: "ئێران پەیوست نیە بە جوگرافیایەکی دیاریکراو بۆ بەرگریکرن لە بەرژەوەندیەکانی". ئاماژەکان نیشان دەدەن کەوا لە دوو مانگی داهاتوودا چاوەڕوان دەکرێت ئەم پەیامانەی (تڕەمپ بۆ ئێران) و (ئێران بۆ تڕەمپ) دۆخێکی مەترسیدار و نەخوازراو لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دروست بکەن. ئەگەرچی تڕەمپ تاکو ئێستا خۆی بە براوەی هەڵبژاردنەکان لەقەڵەم دەدات، بەڵام لە کۆتاییدا تڕەمپ بە هەر شێوەیەک بێت، دان بە دۆڕاندنی خۆیدا دەنێت لە بەرامبەر بایدن، چونکە سکاڵاکانی تڕەمپ لە دادگا و بەڵگەکانی لەسەر پڕۆسەی هەڵبژاردن ئەوەندە بەهێز نین، ببنە فریادڕەس بۆ کورسیەکەی لە کۆشکی سپی، لەگەڵ ئەوەشدا تڕەمپ لەم ماوەیەی کەوا لە کۆشکی سپی ماویەتی هەوڵدەدات بە هەر نرخێک بێت، مانگی هەنگوینی بایدن لە کۆشکی سپی تاڵ بکات و نەهێڵێت ئەجینداکانی لەگەڵ ئێراندا جێبەجێ بکات و بە ئاسانی ڕێکەوتننامەی ئەتۆمی (5+1) زیندوو بکاتەوە، چونکە تڕەمپ ساڵی (2016) ئەم ڕێکەوتنەی بە خراپترین ڕێکەوتن لە مێژووی ئەمریکادا ناوزەد کرد، هەر بۆیە لە ئایاری (2018)دا تاک لایەنە لە ڕێکەوتنەکە کشایەوە. * سەرۆکی ئینستیتیوتی توێژینەوەی (ئەمریکی-کوردی)
.gif)
جیهانگیر سەدیق گوڵپی ئه‌ركی هه‌ریه‌ك له هه‌رێم و به‌غدا له‌پرسی دابینكردنی مووچه و خه‌رجییه‌كانی هه‌رێم، پرسی خه‌رجكردنی مووچه‌ی مووچهخۆرانی هه‌رێم راسته‌وخۆ له‌لایه‌ن به‌غداوه، ئه‌و دوو ته‌وه‌ره سه‌ره‌كییانه‌ن كه له‌م وتاره‌دا به‌كورتی سه‌رنجیان ده‌خه‌ینه سه‌ر: یه‌كه‌م/ ئه‌ركی هه‌رێم و به‌غدا له‌پرسی دابینكردنی موچه‌دا: هه‌رێم به‌بێ وه‌رگرتنی پشك و شایسته داراییه‌كانی له به‌غدا ناتوانێت ئه‌رك و پابه‌ندییه جێبه‌جێ بكات كه سه‌ره‌كیترینیان مووچه‌یه، ئه‌مه‌یش شتێكی نامۆ و نائاسایی نییه و، هیچ هه‌رێمێك له ناو ده‌وڵه‌تی فیدراڵێدا ناتوانێت له‌رووی داراییه‌وه به‌ته‌واوی بێباك بێت له حكومه‌تی فیدراڵی، به‌تایبه‌تیش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كه ده‌سه‌ڵاته‌كانی دراو و نه‌خت و قه‌رزی گشتی و بازرگانیی ده‌ره‌كی قۆرغی ئه‌و حكومه‌ته‌ن. عێراق خۆی به‌درێژایی ساڵانی رابردوو هه‌ر به پشتبه‌ستن به‌قه‌رز و یه‌ده‌گی نه‌ختی توانیویه‌تی مووچه و خه‌رجییه‌كانی دابین بكات، چونكه هه‌میشه بودجه‌كه‌ی به‌كورتهێنان ئاماده‌كردوو‌وه و به‌قه‌رزكردن كورتهێنانه‌كه‌ی پڕكردووه‌ته‌وه، قه‌رز و یه‌ده‌گیش به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك له‌ده‌ره‌وه‌ی هاوكێشه‌ی به‌شداریكردنی نه‌وت و داهات و پشكی بودجه‌ن و پێویسته به‌بێ مه‌رج هه‌رێم لێیان سودمه‌ند بێت، ئێمه ئه‌وه‌مان به‌درێژی له‌وتارێكی تردا روونكردوه‌ته‌وه (بڕوانه وتارێكی پێشووتر). نه‌ك هه‌ر ته‌نیا هه‌رێم و به‌غدا، به‌ڵكو ته‌واوی ئه‌و ده‌وڵه‌ته ده‌وڵه‌مه‌ند و پێشكه‌وتووانه‌ی كه رووبه‌ڕووی كورتهێنانی دارایی ده‌بنه‌وه به‌بێ پشت به‌ستن به‌قه‌رزی گشتی و یه‌ده‌گی نه‌ختی ناتوانن كورتهێنانه‌كانیان پڕبكه‌نه‌وه‌و پاره‌ی پێویست بۆ خه‌رجیه‌كانیان دابین بكه‌ن. هه‌ریه‌ك له ئه‌مه‌ریكا و ده‌وڵه‌تانی ئه‌وروپا و یابان و چین و ده‌یان ده‌وڵه‌تی تریش، هه‌ر له‌رێگه‌ی قه‌رزی گشتی و پشت به‌ستن به‌یه‌ده‌گی نه‌ختیه‌وه كورتهێنانه گه‌وره‌كانیان پڕده‌كه‌نه‌وه و كاشی پێویست بۆ حكومه‌ت و بازاڕ ده‌سته‌به‌رده‌كه‌ن، هیچ یه‌ك له حكومه‌تی هه‌رێمه‌كانی ئه‌و ده‌وڵه‌تانه‌یش به‌بێ سودمه‌ندبوون له قه‌رزی گشتی و یه‌ده‌گی نه‌ختی ناتوانن ئه‌رك و پابه‌ندییه داراییه‌كانیان جێبه‌جێ بكه‌ن و مووچه‌ی مووچه‌خۆرانیان خه‌رج بكه‌ن، به‌ڵام جیاوازییه‌كه ئه‌وه‌یه كه له‌هیچ ده‌وڵه‌تێكدا هه‌رێمه‌كان له سوودی راسته‌وخۆ و ناڕاسته‌وخۆی قه‌رزه‌گشتییه‌كان و یه‌ده‌گ بێبه‌ش ناكرێن جگه له عێراق، چونكه ئه‌وه پێچه‌وانه‌ی هه‌موو رێسایه‌كی ده‌وڵه‌تدارییه به‌تایبه‌تیش له سیسته‌می فیدراڵیدا. ئه‌ركی راسته‌خۆی دابینكردنی مووچه له هه‌رێم له ئه‌ستۆی حكومه‌تی هه‌رێمدایه، ئه‌وه‌ی له‌ئه‌ستۆی حكومه‌تی فیدراڵیدایه به‌پێی مادده‌ی (121)ی ده‌ستوور بریتیه له ته‌رخانكردنی پشكێكی دادوه‌رانه له بودجه‌ی عێراق بۆ هه‌رێم، كه به‌شی پێویستییه‌كانی و ئه‌نجامدانی ئه‌ركه‌كانی بكات، به‌ڕه‌چاوكردنی داهاته‌كانی و پێویستییه‌كانی و ڕێژه‌ی دانیشتوانی، له‌گه‌ڵ به‌شداركردنی هه‌رێم له سوودی به‌كارهێنانی قه‌رز و یه‌ده‌گ. واته ئه‌وه‌ی له‌ئه‌ستۆی حكومه‌تی فیدراڵیه به‌ر له هه‌رشتێك، ناردنی پشكی بودجه و به‌شداركردنی هه‌رێمه له‌سودی قه‌رزی گشتی و یه‌ده‌گی نه‌ختی، ئه‌وه‌ی له‌سه‌ر هه‌رێمیشه له‌م رووه‌وه به‌شداریكردنیه‌تی له‌پێكهێنانی داهاتی گشتی عیراق به‌و رێژه‌و رێكارانه‌ی كه رێككه‌وتنیان له‌سه‌ر ده‌كرێت و له‌گه‌ڵ بنه‌ماكانی ده‌ستووردا ده‌گونجێن. كێشه‌كانی تایبه‌ت به نه‌وت و به‌شداری له داهاته‌كان هیچ كات به‌بڕینی پشكی بودجه چاره‌سه‌ر ناكرێن، چه‌ند ساڵێكه ئه‌و ئه‌زموونه داهێنراو و هه‌ڵه‌یه‌ی عێراق تاقی ده‌كرێته‌وه و شكسه‌ته‌كه‌ی دووباره ده‌بێته‌وه. ده‌وڵه‌تانی فیدراڵی بۆچاره‌سه‌ری كێشه داراییه‌كانیان رێگه و ڕێكاری تر ده‌گرنه‌به‌ر و هیچ كات بڕینی پشكی بودجه به‌چاره‌سه‌ر نازانن. دووه‌م/ خه‌رجكردنی مووچه‌ی هه‌رێم راسته‌وخۆ له‌لایه‌ن به‌غداوه: جارێكیتر ختووكه‌دانی جه‌ماوه‌ری ده‌ستیپێكردوه‌ته‌وه و هه‌ڵمه‌ت و بانگه‌شه بۆ ئه‌وه ده‌كرێت كه كاربكرێت بۆ گواستنه‌وه‌ی مووچه‌ی مووچهخۆرانی هه‌رێم بۆ سه‌ر به‌غدا، ئه‌مه زیاتر له هه‌موو شتێك بانگه‌شه‌یه‌كی ساده و سۆزباو روواڵه‌تیه، رووپۆشی گوتارێكی پۆپۆلیستیه، چونكه له‌ناواخندا دژه له‌گه‌ڵ ده‌ستووری عێراق و سیسته‌می فیدراڵی و پێگه‌ی ده‌ستووریی قه‌واره‌ی هه‌رێم و خواستی زۆرینه‌ی هاووڵاتیانی هه‌رێم. به‌پێ ده‌ستووری عێراق به‌تایبه‌تیش مادده‌كانی 117 و 115 و 121 هه‌رێم قه‌واره‌یه‌كی ده‌ستووریه له‌ناو ده‌وڵه‌تی فیدراڵی عیراق و، حكومه‌تی فیدراڵی مامه‌ڵه‌ی فه‌رمی له‌گه‌ڵ دامه‌زراوه‌كانیدا ده‌كات. ئه‌م ده‌ستووره و پره‌نسیپه‌كانی فیدرالیه‌تی دارایی ڕێگه به ده‌ستێوه‌ردان و هه‌نگاوێكی له‌وجۆره ناده‌ن. جگه له ڕێگریه ده‌ستوریه‌كان، زه‌مینه‌ی واقیعی و ڕێگریه دارایی و كارگێڕییه‌كانیش هیچ كات ڕێگه به‌كارێكی له‌و شێوه‌یه ناده‌ن. دابه‌شكردنی مووچه‌ی فه‌رمانبه‌ران پرۆسه‌یه‌كی دینامیكیه و وه‌ك دابه‌شكردنی مینحه و مووچه‌ی نه‌گۆڕی هه‌ندێ چین توێژی تر نییه، تاكو بتوانرێت له رێگه‌ی كارتی زیره‌كه‌‌وه ته‌نها به‌ته‌مویلكردنی بانكه‌كان دابه‌ش بكرێت، كاره‌كه ته‌نها به‌كردنه‌وه‌ی هه‌ژمارێكی بانكی بۆ فه‌رمانبه‌ران كۆتایی نایه‌ت وه‌ك هه‌ندێك باسی ده‌كه‌ن. بێگومان بانكه‌كان هیچ كات به‌سه‌رمایه و كاشی به‌رده‌ستی خۆیان ئاماده نین مووچه بده‌ن، به‌ڵكو ده‌بێت له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تی دارایی عێراقه‌وه پاره‌دار بكرێن، ئایا به‌غدا مانگانه ئاماده‌یه لانی كه‌م هه‌شت سه‌د ملیار دینار له‌وه‌زاره‌تی درایی عیراقه‌وه له رێگه‌ی بانكه‌كانه‌وه بگوازێته‌وه سه‌ر هه‌ژماری موچه‌ی موچه خۆرانی هه‌رێم؟ ئایا به‌غدا له‌ڕێگه‌ی گه‌نجینه‌و فه‌رمانگه‌كانی هه‌رێمه‌وه ئه‌و كاره‌ده‌كات؟ بێگومان نه‌خێر. گریمان به‌غدا باز به‌سه‌ر به‌ربه‌سته ده‌ستووری و یاسایی و داراییه‌كانی ده‌دات و ویستی كاره‌كه‌ی هه‌یه، بۆ ئه‌وه‌ی كارێكی له‌و جۆره بكرێت پێویسته سه‌ره‌تا حكومه‌تی به‌غدا چه‌ند به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی و لقێكی گه‌نجینه له شاره‌كانی هه‌رێم بكاته‌وه كه سه‌ر به‌گه‌نجینه‌ی گشتی بن له به‌غدا، له رێگه‌ی تۆڕێكی كارگێڕییه‌وه فه‌رمانگه‌كان و گه‌نجینه‌كان و بانكه‌كان پێكه‌وه ببه‌ستێته‌وه، بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و بانكانه له رووی كارگێڕییه‌وه سه‌ر به به‌غدابن، ده‌بێت یان بانكه‌كانی هه‌رێم له رووی كارگێڕیشه‌وه بچنه سه‌ر به‌غدا، یان بانكه‌كانی عێراق چه‌ند لقێكیان له‌هه‌رێم بكه‌نه‌وه. بۆ خه‌رجكردنی مووچه مانگانه ده‌بێت وه‌زاره‌تی دارایی به‌غدا ره‌زامه‌ندی بدات، فه‌رمانگه‌كان لیستی مووچه‌كانیان بنێرن بۆ گه‌نجینه‌كان بۆ وردبینی، له‌سه‌ر بنه‌مای لیستی وردبینیكراوی هه‌رفه‌رمانگه‌یه‌ك چه‌ك و نووسراوی ته‌مویل و فه‌رمانی خه‌رجكردنی مووچه بۆ بانكه‌كان بنێردرێت. بێگومان لیستی مووچه‌ی فه‌رمانبه‌ران لیستێكی گۆڕاوه و مانگانه گۆڕانكاریی زۆری تێدا ده‌كرێت، ئایا گه‌نجینه‌كان و وه‌زاره‌تی دارایی به‌غدا دان به‌و گۆڕانكارییا‌نه‌دا ده‌نێن كه فه‌رمانگه‌كانی حكومه‌تی هه‌رێم ئه‌نجامی ده‌ده‌ن؟ یان ده‌بێت بۆ هه‌موو دامه‌زراندن و گواستنه‌وه و سه‌رمووچه‌و موڵه‌ت و گه‌ڕانه‌وه و گۆڕانكاریی ده‌رماڵه و هه‌رگۆڕانێكی تر بۆ هه‌ر فه‌رمانبه‌رێك ره‌زامه‌ندیی به‌غدا وه‌ربگیرێت، ئه‌ی لێره‌دا ڕۆڵ و پێگه‌و بوونی حكومه‌تی هه‌رێم چۆن لێك بدرێته‌وه. ئه‌م جۆره بیرۆكانه له‌ناواخنیاندا ئه‌وه‌نده بێبنه‌ما و هه‌ڵگری ناكۆكیی و نه‌گونجاوی و دیژیه‌كن كه هیچ كات شیاوی ئه‌وه نین بكرێنه بابه‌تی لێكۆڵینه‌وه‌و بژارده‌ی كار له‌سه‌ركردن، ئه‌وه‌ند مه‌یلی ناوه‌ندگه‌راییانه‌یان تێدایه ئه‌وه‌نده كاتیان به‌سه‌رچووه ته‌نانه‌ت بۆ ئه‌وه‌یش شیاو نین له‌ناو یه‌ك پارێزگایشدا بخرێنه‌گه‌ڕ نه‌وه‌ك له‌ناو ده‌وڵه‌تێكی فیدراڵیدا.
لەپێناو ون نەبوونی حەقیقەتەكان سەرتیپ وەیسی كەریم هەموو ئەو نوسینانەی لەبارەی مردنی (د.فرسەت سۆفی) بڵاودەكرێنەوە، تاوەكو ئێستا بە دوو ئاڕاستە بووە، ئاڕاستەی یەكەم گروپێك دەیانەوێ ئەو پەیامە بگەیەنن كە خەڵكی خۆشەویست‌و چاك‌و پاك، پارتی دەیانكوژێت‌و پارتی بكوژی خەڵكی باشە. ئاڕاستەی دووەم ئەو خەڵكە مشەخۆرو گەندەڵانەی ناو پارتین، كە دەیانەوێ وانیشانی پارێزگاری داهاتوو، یان هەر كەسێكی دیكە بدەن، كە بیەوێ چاكسازی بكات، یاخود بچێتە شوێنەكەی ناوبراو ئەگەر لەگەڵیان نەبێت، وەكو فرسەت سۆفی، پارێزگاری هەولێر ئەگەری كوشتنی هەیە. تاوەكو ئێستا هیچ میدیاو رۆژنامەنوسێكم نەبینیوە، بە بەڵگەی دۆكۆمێنت‌و زانیاری لۆژیكی‌و پزیشكی، لە چوارچێوەی كارێكی بنكۆڵكاری، بەدواداچوون بكات‌و ئەوەمان بۆ بسەلمێنێت، كە فرسەت سۆفی كوژراوە، یاخود بە نەخۆشی كۆرۆنا كۆچی دوایی كردوە ؟ زانیاری‌و بەڵگە پزیشكییەكان لەبارەی نەخۆشییەكەی پارێزگاری هەولێر بەپێی بە دواداچوونێكی پزیشكی (لەڕێگەی نەخۆشخانەو ئەو كەسانەی لێوەی نزیك بوون لە پزیشكان‌و پەرستاران‌و هاوڕێ‌و كەسوكارەكەی)، فرسەت سۆفی لەسەرەتادا كە تووشی نەخۆشی كۆرۆنا دەبێـت، بۆ ماوەی دە رۆژ بەبێ دەنگی خۆی كەرەنتینە دەكات، بەڵام دوای ئەو چەند رۆژە دووبارە بە پشتبەستن بە رێنماییە پزیشكییەكان دەست بە كاركردن دەكاتەوە. بەوتەی نێچیرڤان بارزانی‌و بەشێك لە پزیشكەكان دوای ئەو دە رۆژ فرسەت سۆفی دووبارە تووشی نەخۆشییەكە بۆتەوە، بەڵام لەڕاستیدا نەخۆش كەوتنەكەی بەوشێوەیە نەبووە كە باس دەكرێت، چونكە هیچ توێژینەوەییەكی پزیشكی نییە بیسەلمێنێت، ئەو ماوەیە چەندە بۆ ئەوەی كەسێك دووجار تووشی ڤایرۆسی كۆرۆنا بێت، بەڵكو بۆچوونی راست زیاتر ئەوەیە جاری دووەم هەر درێژكراوەی نەخۆشییەكەی جاری یەكەم بوە، چونكە نێوانی هەردووجارەكەدا زۆر نەبووە. (بەشێك لە توێژینەوەو پزیشكانیش ئاماژەبەوەدەكەن، دەكرێت جاری یەكەم بە سووكی بیگرێت، جاری دووەمیش بە توندی). بەپێی بەدواداچوونەكان (نامەی دەنگی) پارێزگاری هەولێر لەدوای بە سووك وەرگرتنی نەخۆشیەكە، بۆ جاری یەكەم قەناعەتی لەبارەی كوشندەیی ئەو نەخۆشییە گۆڕابو، پێیوابوو تێپەڕاندنی ئاسانەو خەڵكیش تازە لەسەر بارودۆخەكە لێ ڕاهاتوە، بەڵام لەدوای چەند رۆژێك لە نەخۆشییەكەی یەكەم جار بەهۆی گوێ پێنەدان بە رێنمای پزیشكان، دووبارە ڤایرۆسەكە لە لەشی سەریهەڵداتەوە، سەرەتا بە كۆخەیەكی سووك دەست پێدەكات، هاوكات لەگەڵ خۆی (ویسالی خێزانی)و بەڕێوبەری نوسینگەكەی خۆی‌و دەوروبەرەكەی تووشی ڤایرۆسەكە دەبن. هاوڕێ نزیك‌و هاوكارەكانی چەند جارێك دكتۆر فرسەتیان لەو كۆخەیە ئاگاداركردبوویەوە، بەڵام ناوبراو ئاماژەی بەوەكردبو، كە هەستیاری قورگی هەیە، چونكە چەند رۆژێك بەر لەوەی تووشی كۆخە بێت، سەردانی كارگەیەكی بەهاراتی لە هەولێر كردووە. دوا بە دوای توندبوونی كۆخەكەی‌و ئیهمالكردنی نەخۆشییەكەی، پزیشكەكان بۆ ماوەی دوو رۆژ چارەسەری نەخۆشی رەبۆی بۆ دەنووسن، بەڵام لەگەڵ دەركەوتنی سەرجەم نیشانەكان، ناچار پشكنینیی (پی سی ئاڕ) لە تاقیگەی ناوەندی هەولێر ئەنجامدەدات، دەرەنجامەكەی پۆزەتیڤ دەبێت، بۆیە بە ناچاری دەچێتە نەخۆشخانە. بەپێی قسەی پزیشكان‌و پەرستارو كەسوكارو ئەو كەسانەی لەو ماوەیەدا لەگەڵیدابوون، پارێزگاری هەولێر سەرجەم نیشانەكانی نەخۆشی كۆرۆنا لە (كۆخەو نەمانی ئارەزوویی خواردن‌و بێ تاقەتی‌و ئازاری لەش ...هتد) تێدا بووە، سەڕەرای ئەوەش بەشێكی زۆر لە سیییەكانی تووشی هەوكردن ببوو. فرسەت سۆفی بەرلەوەی بچێتە نەخۆشخانەو لەچاودێری چر بخەوێندرێت، جۆرێك لە ئیهمالی پێوە دیاربو، تەنانەت لە وەرگرتنی چارەسەری پزیشكیش وەك پێویست نەبوە، زۆرجار رەتیكردۆتەوە چارەسەرییەكان بەكاربهێنێت، چونكە لەڕووی دەروونیەوە جۆرێك شلەژان‌و ترسی هەبو، بەردەوامیش كەلە‌ڕەقی دەكرد، تەنانەت رەتیكردۆتەوە بیبەنە هیچ وڵاتێك بۆ چارەسەر. لەكاتی نەخۆشییەكەی، بەردەوام مەسعود بارزانی‌و سەرۆكی هەرێم‌و حكومەت، لەسەر هێڵ بوون، ئەوان لەگەڵ ئەوەدابوون زووتر ببرێتە دەرەوە، بەڵام هەر رەتیدەكردەوە بچێتە دەرەوەی وڵات، چونكە تاوەكو 48 كاتژمێر بەر لەوەی بێهۆش بێت ئەو ئامادەیی نەبو، بەڵام دواجار بارزانی لەڕێگەی راوێژكارێكی خۆی، كە كەسێكی نزیكی فرسەت سۆفی بووە، ئاگاداری كردۆتەوە كە ئەوە دوا بڕیارى خۆیەتی دەبێت بگەیەندرێتە نەخۆشخانەیەكی دەرەوە. فرسەت سۆفی خودی خۆی هیچ كات لە سیستەمی تەندروستی هەرێمی كوردستان، بەتایبەت لە تەندروستی هەولێر رازی نەبو، هەموو هەوڵێكیشی ئەوەبو گۆڕانكاری لە سیستەمی تەندروستی هەولێرو ژێرخانی كارەبای هەولێر بكات، چونكە ئەو كەرتانە بەراورد بە شارەكانی دیكە كێشەی زۆری هەبو. كەواتە؛ بەپێی بە دواداچوونە پزیشكییەكان، هیچ جۆرە بەڵگەیەكی پزیشكی نییە، كە فرسەت سۆفی كوژرابێت، بەڵكو راستییەكەی ئەوەیە، كە ناوبراو هاوشێوەی هەر كەسێكی دیكە بەهۆی ئیهمالی‌و گوێ پێنەدان‌و بە توندی گرتنی نەخۆشییەكە هۆكاربوون بۆ مردنی. بۆچی فرسەت سۆفی هیچ هەڕەشەیەكی كوشتنی لەسەر نەبو؟ فرسەت سۆفی بەر لەوەی ببێتە پارێزگاری هەولێر، بەوپێیەی لە لیژنەی چاكسازی بو، دەسەڵاتی زۆر زیاتر وەك ئەوەی پارێزگار بو، چونكە لەو سەردەمەی پارێزگار نەبو، لەسەر ئاستی حكومەت‌و وەزارەتەكان و لە ئاستی پارێزگاكانی دیكە، خەریكی كاركردن بوو لەسەر دەیەها دۆسیەی گەندەڵی، بەبێ ئەوەی رووبەڕووی هیچ هەڕەشەیەكی گەورە ببێـتەوە. فرسەت سۆفی بەشێوازێك كاری لەسەر دۆسییەكان دەكرد، كەمجار هەبوو تووشی پێكدادان بێت لەگەڵ بەرپرسی زۆرباڵا، تاڕادەیەكی زۆریش نەیدەتوانی دەست بۆ دۆسیەی گەورەو ئاڵۆز ببات، بەتایبەت ئەوەی پەیوەندی بە ماڵی بارزانیەوە هەبو، لەسەر دۆسییەكانی دیكەش بە تەواوی دەسەڵاتی لەلایەن ماڵی بارزانیەوە پێدرابو. كاتێكیش فرسەت بووە پارێزگار، بەراورد بە پۆستەكەی پێشووی، دەسەڵاتەكانی كەمبوونەوە، تەنها لەسەر ئاستی هەولێر دەستی بۆ هەندێ دۆسییە دەبردو گۆڕانكاری‌و چاكسازی ئەنجامدەدا، بەڵام ئەو دۆسیانە ئەوەندە ترسناك نەبوون، تا نەوێرێت دەستی بۆ بەرێت. كاتێك بووە پارێزگار توانی ژمارەیەك گرێبەست‌و مامەڵەی نایاسایی پارێزگاری پێشوو هەڵوەشێنێتەوە، لەگەڵ لابردن‌و گۆڕانكاریكردن لەسەر ئاستی حكومەتی خۆجێی هەولێرو چەند بەرنامەیەكی دیكەشی لە گۆڕینی بەرپرسانی ئەو سنوورە هەبو. لێرە دوو نموونە دەخەمەڕوو، بۆئەوەی زیاتر روون ببێتەوە، كە فرسەت سۆفی سیاسەتی كاركردنی بەشێوەیەك بو، كە هیچ كات نەیدەویست پێكدادان لەگەڵ كەسانی باڵاو دەست رۆیشتن لەسەر كارەكانی رووبدات. بۆ نموونە: لە كۆتایی پارساڵ‌و سەرەتای ئەمساڵدا، پارێزگاری هەولێر هەڵمەتی بڕینی كارەبای سەرپێچیان لە هەولێر دەستپێكرد، یەكێك لەو ماڵانەی كە لیژنەكە چووە سەر ماڵیان، ماڵی (كوڕی گەورەی فازڵ میرانی) بو، لە گەڕەگی دۆلاراوەی هەولێر، دوای ئەوەی پاسەوانەكان رێگری لە لیژنەكە دەكەن‌و ئاگاداری پارێزگار دەكەنەوە، كە كارێكی لەمشێوەیە هەیە، ناوبراو راستەوخۆ تەلەفۆن بۆ (فازل میرانی) دەكات‌و بە زمانێكی نەرم‌و شیرین پێی دەڵێت، كە ئەو كراوەتە پارێزگار بۆئەوەی خزمەت بكات‌و چاكسازی بكات، ئەویش پێویستە یەكەم كەس بێت هاوكاری بكات، بۆیە واباشە رێگە بەو لیژنەیە بدەن كارەبای سەرپێچییەكەی ماڵی كوڕەی ببڕێت. فازڵ میرانیش قبوڵی داواكەی دەكات، بۆ ئەوەی بچنە ژوورەوەو كارەباكە ببڕن، دوای هەفتەیەكیش داوا لە پارێزگار دەكات ئاسانكاری بكەن بۆ بەستانی پێوەری كارەبا. فرسەت سۆفی نەیدەویست تووشی هیچ پێكدانێك بێت، هەمیشە رێگەیەكی دەدۆزیەوە بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ دۆسییە قورسەكان، بۆ نموونە لە گەڕەكی مامۆستایانی هەولێر برایەكی لێپرسراوی یەكەی هەشتای پارتی زیادەڕەوەی كردبووە سەر زەوی باخچەیەكی گشتیی، دوای پەیوەندیكردن بە لێپرسراوی یەكەی هەشتا بەو زمانەی خۆی هەیبوو لەماوەی هەفتەیەكدا زێدەڕەوییەكەی لابرد. بۆچی هیچ بەرپرسێك نەیدەتوانی هەڕەشە لە پارێزگار بكات؟ دوای ئەوەی فرسەت سۆفی ماوەی پەرلەمانتاری تەواو دەبێت، بە فعلی ئارەزووی گەڕانەوەی بۆ زانكۆ هەبو، هەربۆیەش مامەڵەی خانەنشینی رەتكردەوەو دواجاریش گەڕایەوە زانكۆ. بەر لەوەی مەسرور بارزانی ببێتە سەرۆكی حكومەت هەریەك لە (مەسعود بارزانی‌و مەسرور بارزانی و نێچیرڤان بارزانی) كۆك بوون لەسەر ئەوەی دەبێ پۆستێكی نوێ وەربگرێت. ئەو پۆستانەی بۆی پێشنیاز كرابوو، بریتی بوون لە: (سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران، وەزیری خوێندنی باڵا، پارێزگاری هەولێر)، بەڵام دواجار داوایان لێكرد ببێتە پارێزگار. بەچەند رۆژێك لەوەی مەرسومی هەرێمی بۆ دەربچێت، مەسرور بارزانی بانگی نوسینگەكەی خۆی دەكات‌و دوای ئەوەی لە باوەشی دەگرێت‌و پێی دەڵێت: هەموومان لەسەر ئەوە كۆكین ببیتە پارێزگار، چونكە بەلای من پۆستی پارێزگار تەنها لە پۆستی سەرۆكی حكومەت گەورەتر نییە، بۆیە پێمان باشە قبوڵی بكەیت‌و بەتەواوی دەسەڵاتەوە. بە چەند كاتژمێریكیش بەر لەوەی دەست بەكاربێت، بارزانی داوای بینینی دەكات، بە ئامانجی ئەوەی پەیامێك بۆ هەموو پارتییەكان بنێرێت، كە خودی خۆی لەپشتی دانانی فرسەت سۆفیەوەیە. لەو دانیشتنە دوو قۆڵیەدا، كە دواتر لەسەر داواكاری مەسعود بارزانی وێنەكەی بڵاوكرایەوە، بارزانی بە فرسەت سۆفی راگەیاندبو، كە تەواوی دەسەڵاتی هەیە لەو پۆستەدا، هەركاتێكیش یەكێك لە بنەماڵەكەی فشاری لەسەر كرد، دەتوانێت لە رێگەی تەلەفۆنە تایبەتەكەی ئاگاداری بكاتەوە. فرسەت سۆفی، ئەوەندە كەسێكی نزیك و دڵسۆز‌و باوەڕپێكراوی ماڵی بارزانی بوو، كەم رۆژ نەبوو یەكێك لەو سێ كەسە (مەسعود بارزانی‌و نێچیرڤان‌و بارزانی) نەیبینن‌و پەیوەندی تەلەفۆنی نەبێت، بۆیە هیچ كەس‌و گروپ‌و بەرپرسێكی پارتی نە دەیتوانی فشارو هەڕەشەی كوشتنی بكات. فرسەت سۆفی پێیوابو، مەرجەكانی بۆ بوون بە پارێزگاری هەولێر لەلایەن بارزانی قبوڵ كرا، لەو ماوەیەدا هیچ كەسێك لە ماڵی بارزانی فشارو هەڕەشەی لێنەكردبوو. بۆ نموونە لە ئەمساڵدا، ناوبراو لەگەڵ سەرمایەدارێكی هەولێری نزیك لە یەكێك لە براكانی مەسعود بارزانی، ( كە بە چەند هەزار مەتر زەوی لەبەردەم پرۆژەكەی خۆیدا زێدەڕەوی كردبو) كێشەی هەبوو ، دواجاریش پارێزگاری هەولێریش لەسەر قسەیەكی ئەو سەرمایەدارە روونكردنەوەیدا. برایەكەی بارزانی تەلەفۆن بۆ پارێزگار دەكات و بەبێ ئەوەی هیچ فشارێك بكات، شەفاعەتی بۆ ئەو سەرمایەدارە كردبو، كە ئەو وەبەرهێنەرە كوڕێكی چاكەو ئەو ناكۆكییەش بەهۆی لێكتێنەگەیشتن بوە. بەپێی قسەو گێڕانەوەی خۆی لەماوەی ئەو ساڵەدا، هیچ كەس لە ماڵی بارزانی نەوێراوە فشاری لێبكات. دەرەنجام: كۆمەڵێك مردنمان بە درێژای مێژووی سیاسی هەرێمی كوردستان بینیوە، كە بەشێكی زۆریان بەبێ بوونی هیچ بەڵگەیەك لەسەر بنەمای "تیۆری پلانگێڕی" تۆمەتی كوشتنیان دراوەتە پاڵ، ئەو مردنەی فرسەت سۆفی بەپێی هەموو بەڵگە‌و بە دواداچوونەكان، ئەگەری كوشتنی زۆر زۆر لاوازە، مردنەكەی هەروەكو كەسێكی ئاسایی بەهۆی كۆرۆناوە بوە، بۆیە ناكرێ ئەو بابەتە بەبێ هیچ بەڵگەیەك ببێتە كەرەستەیەكی میدیایی بۆ لێدان‌و ونكردنی حەقیقەتی رووداوەكان، چونكە دەرەنجامی ئەو نوسین‌و قسانە هەرشتێك بێت، فرسەت سۆفی لەڕووی ئامانج‌و شێوازی كاركردنەوە، لە زۆربەی بەرپرسانی دیكەی پارتی جیاوازبو، ئەگەرچی پارتیش بو گوێڕایەڵ‌و دڵسۆزی حزبەكەی بو، بەڵام لە باشترینەكانی نێو خراپەكانی پارتی بو، لە كاركردنیشدا حزبایەتی كاریگەرییەكی ئەوتۆی لەسەر نەبو. سەرەنجامی ئەو قسانەشی لە ناوەوەو دەرەوەی پارتی لەسەری دەكرێن، هەموویان باشی‌و چاكی ئەو نیشان دەدەن.
"ھێمن کەریم" نامەوێت وابخوێنرێتەوە کە من دژی پارتیم و بۆھەرشتێک بمەوێت گومان دروستبکەم، بۆیە سەرەتا دەمەوێت بڵێم: فرسەت سۆفی "وەک مرۆڤێک باشێک بوو لەناو لێشاوێک لەخراپەو رق و بوخزو کینەدا، بۆیە ئەستەبوو بتوانێت سەرکەوتوبێت، وەلێ بەداخەوەم بۆمەرگی وەک مرۆڤێک"، ئەگەر چی بەھەموو تەمەنی دکتۆر فرسەت من مەرحەبایەکم لێنەکردوە بۆیە بەپێویستی دەزانم ببمەبەرگریکاری مەرگی دکتۆر، چونکە ئەو پیاوەم بەلاوە گرنگ بوو بۆ دەنگە ئازادەکانی ھەولێر، وەرۆشنبیربوو ئەگەرچی لەناو دونیابینیەکی تەسکی حزبیدا ھەوڵی دەدا کە حزبەکەی بەئازادی و رەخنەگرتن قەڵس نەبێت، ئەوەش دەزانم لەسەردەمی پارێزگاری ئەودا رۆژنامەنوس و چالاکوان دەربەدەربوون لەھەولێر لەسەر ئازادی و رەخنەگرتن، چالاکوان و رۆژنامەنوسەکانیش بۆ ئەوەی ئازادیەکەیان لەدەستنەدەن ھاتونەتە سلێمانی بەڵام من ئەوی پێ تۆمەتبار ناکەم، ھەروەھا لەسەردەمی ئەودا بیرمان ناچێتەوە چەند پاسەوانێکی کەسێکی نزیک لە بنەماڵەی بارزانی دەستدرێژی سێکسیان کردە سەر منداڵێک کەباوکەکەی پێشمەرگەی یەکێتی بوو. بۆئەوەی زیاتر ئەو گومانە برەوێنمەوە کەلەسەر بنەمای رق نانوسم دەپرسم ، بۆ کاتێک دەستدرێژی کارانی سەر منداڵەکە ئازادکران، فرسەت سۆفی بەتورەی لەمیدیاکان وتی من ھیچم نیە بیڵێم! نایشارمەوە لەلای من پارتی سەد فرسەتی دەوێت تا قەناعەتی لەلادروستبێت کە ئازادی و رەخنەگرتن ناکوژرێت ناخنکێنرێت نامرێت، وەبنەمای سیاسیش لەسەر بوخزو رق و تۆڵە بنیات نانرێت ، بۆیە ئەسڵی کاک فرسەت دیاربوو کە رەوتی ئەمنی و دەزگاکانی ئاسایشی ھەولێری بەدڵ نەبوو بۆیە کەوتبوە کێشەو ناکۆکی ئەبەدی لەگەڵیان وەک پارێزگارێکیش چەندین بەڵگەی کەوتۆتە بەردەست بەتایبەتی لەوکەیسەدا، ئەوەش ھۆکارو ئەو گومانەیە کەدەپرسم : ئایە فرسەت سۆفی بەراستی ڤایرۆسی کۆرۆنا کوشتی؟بۆ ھیچ جۆرە لێدوانێکی نەداوە لەکاتی توش بوون بەڤایرۆسەکە؟ لەراستیدا لەناو حزبێک بەم چەشنەی پارتی و دووجەمسەری ململانێی وەک ( نێچێر و مەسرور) ھەر ئەم دڵتەنگییەیی لێدەوەشێتەوە ھەر ئەم گومانە دروستدەکات، ئاخەر لەکوێی دونیادا ھەیە پارێزگاری پایتەختێک بەم ڤایرۆسە بمرێت و لێدوانێک یان وتەیەکی نەبێت لەکاتی توش بونی! بائەوە گومانبێت تا شتێکمان بۆ روون دەبێتەوە، تا ئەوکاتەی قەناعەت لای ئێمە دروستدەکەن، کە بەراستی مەرگی فرسەت سۆفی پارێزگاری ھەولێر ھۆکاری ڤایرۆسی کۆرۆنابوو، ئەوکات ئێمەش دەڵێین کۆرۆنا بوو. بەکورتی دکتۆر وەک خۆی وەک بونەوەرێک کەلە جەوھەریدا دەبینرا خاوەن مرۆڤێکی قسەکار بوو ئارەزوی لەبەرگری مرۆڤ دەکرد بروام وایە لەرێگەی ئەو پۆستە لەکەسایەتی درا، چونکە وەرگرتنی ئەو پۆستە لەناو ئەو حزبەدا بوە ھۆکاری دردۆنگی، ئاخەر بونیەتی خۆی پیاوێکی قسەکار و سادەو خۆنەیست بوو، بەداخەوەم ئەوەیە کەدەڵێین: (لەھەر شتێک ھەم باشە ھەم خراپە ھەیە) دەی شتی باشیش لەنا خراپدا جێی نابێتەوە، دکتۆر باشەکەیان بوو لەناو ئەو ھەموو خراپەدا کەئێستا دەژین و قورگمان دەگرن!.
.gif)
فارس نەوڕۆڵی بۆیە چەمکی شەهیدم بەکارهێناوە چونکە ڕەهەندێکی ئەخلاقیی هەیە. کاتێک مرۆڤ لەپێناوی مەسەلەیەکدا یان بۆ بەرژەوەندیی چاکەی گشتی دەبێتە قوربانی؛ ئەوە شەهیدە. فرسەت وەک پێشمەرگەی پارتیزان چۆن لەم گوند بۆ ئەو گوند لەم شاخ بۆ ئەو پێدەشت، لەپێناوی پاراستنی کەرامەتی کوردستاندا لە جووڵەدا بوو، دکتۆریش ئەم شار بۆ ئەو شار ئەم گەڕەک بۆ ئەو گەڕەک لەجووڵەدا بوو لەپێناو هۆشیارکردنەوەی خەڵک بۆ ڕێگەگرتن لە کارەسات لە شەڕی کۆرۆنادا، لەم بەریەککەوتنەدا خۆی کردە قوربانی بۆ پاراستنی گیانی هاووڵاتیان، لێرەدا مەبەستمە قسە لەسەر ئەو جەنگە دەرونییە بکەم بەرامبەر خەڵکی کوردستان بەڕێوە دەچێت؛ نمونەی ئەو جەنگە ئەوەیە کە پڕوپاگەندەی دەزگایەکی هەواڵگری کە دەڵێ فرسەت پارتی کوشتوویەتی، هەرچەندە نازانم ئەو ڕاپۆرتە، ڕاپۆرتی دەزگایەکی هەواڵگرییە یان نا و ڕەنگە هەر هەموویشی درۆ بێت؛ لە هەردووک حاڵەتەکەدا پێویستە ئەو دەزگایە ڕوونکردنەوە بدات. تا ئێرە کێشە نیە، نیگەرانییەکە ئەوەیە کە لە ناوخۆدا بازاڕگەرمی بۆ ئەم هەواڵە چەواشەکارانەیە دەکەن، ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە مرۆڤی کورد بەشێکی هەمیشە لەرزۆکە. دوژمن ناناسێ، کەسایەتییەکی پارچەپارچەکراوە. بۆیە هەمیشە دەکەوێتە ژێر کاریگەریی دوژمنانی کورد و ئایدۆلۆجیای ئەوان ئاراستەی دەکەن، یەکێک لە خاڵە بەهێزەکانی گەلان پەرۆشیی هاوبەشە؛ چونکە پەرۆشیی هاوبەش بەهای هاوبەش دروست دەکات نەگبەتی بۆ ئەو گەلەی پەرۆشیی هاوبەش و بەهای هاوبەشی نیە؛ یەکێک لە جوانییەکانی کۆمەڵگەی کوردستان و ڕەسەنایەتییەکەی ئەوە بوو کە پەرۆشیی هاوبەشی هەبوو، لەبیرمە هەشتاکان قوتابی بووم، کە پێشمەرگەیەک شەهید دەبوو بێ ئەوەی بپرسن سەر بە کام لایەنە، ئەو ڕۆژە و دواتریش قوتابخانە ماتەم دایدەگرت، ئەمە بەهای هاوبەش بوو. ئەوکات سیاسەت بۆ مێژوو دەکرا نەک بۆ فریودان و شێواندنی بەها و سایکۆلۆجیای خەڵک؛ چونکە ئەخلاق و سیاسەت دوانەن. نەبوونی یەکێکیان نەمانی بەهای ئەوی دیکەیانە. بەداخەوە لە کوردستاندا لە ئەنجامی کاڵبوونەوەی ڕەسەنایەتی و کاریگەریی ئایدۆلۆجیای دەرەوەی ماڵی کورد، گومان لەسەر هەموو شتی دوێنێ و ئەمڕۆی خۆمان دروست دەکەین؛ خوێ دەکەینە برینی ناسۆری یەکتری، بۆیە ئەو چەواشەکارییانەی کە دەکرێت، مەکینەی گەورەی لەپشتە، بۆیە باوەڕی گەورەی دەوێ کە بەرەنگاری ببێتەوە؛ چونکە هۆشیاریی ساختە بەرهەم دەهێنێت. ترازانی گەورە لەنێوان ئەخلاق و سیاسەتدا دروست دەکات. ئەگەر بپرسین کەرامەتی گەلێک، تاکێک، لەسەرچی هەڵچنراوە، ئەوا دەڵێین: "لەسەر ئەخلاقی مرۆڤ هەڵچنراوە؛ بەمانایەکی دیکە ئەخلاقی مرۆڤ لەسەر کەرامەتی و کەرامەتی لەسەر ئەخلاقی هەڵچنراوە". بۆیە ئەو جەنگە دەرونییەی بەرامبەر خەڵکی کوردستان بەڕێوە دەچێت، ئەو دوو بنەمایەی نیە، بۆیە ئاساییە دوژمنانی کوردستان بڵێن پارتی فرسەتی کوشتووە، چونکە لە دامەزراندنی پارتییەوە ئەم جۆرە لە ململانێیە لەتەک دوژمنانی کورد هەبووە و هەندێک جاریش لەگەڵ ڕکەبەرەکانیدا ململانێ هەبووە؛ لەبەر ئەوە ملمکانێکان دوو شێواز بوون؛ دوژمنانی کوردستان سەرقاڵی يئیستیفزازکردنی پارتی بوون، پارتی سەرقاڵی ئاڵنگاری بووە، ئیستیفزازچییەکان هەمووکات دەتوانن ئیستیفزاز بکەن، چونکە بەڵگە و ئەقڵ و لۆژیک و بیرکردنەوە و بەرپرسیارێتی ناوێت. ئەمە جۆرێکە لە نمایشی چاوقایمانە، ئەمە هیچ جێگای نیگەرانی نیە تا ئەو شوێنەی دوژمن ئەم کارە دەکات، چونکە ئەگەر دوژمن ئەم کارە بە پارتی نەکات، من باوەڕم بە پارتی نامێنێت. کارەسات ئەوەیە دارێک و دەهۆڵێک بدەن بەدەست خۆمانەوە و دەهۆڵەکەیان بۆ بکوتین، ئاخر کورد دەڵێ مردوو کە مرد، شەیتان لە کۆڵی دەبێتەوە، جا بزانە شەیتان شەرم لە ڕەفتاری لەو جۆرە دەکاتەوە. کە کەسيک دەمرێ بێیت و گومانی لەسەر دروست بکەیت، ئەمە بێویژدانیی پەتییە. لە ماوەی ئەو چەند ساڵەدا و لەو نزیکانەشدا سەرکردەی جیاجیا بەر ڕەحمەتی خودا کەوتوون، بەڵام نەمدی کادرێکی پارتی هەڵەیەکی وا بکات و گومان لەسەر مردنەکەی دروست بکات، بەڵکو هەندێ جار کادری پارتی پۆستی هاوخەمیی بۆ نووسیوون؛ چونکە دروستکردنی گومان هی ئەو کەسانەیە پێزانینیان بۆ جوانی و بۆ چاکە نیە، بۆیە داوام لە کەسی یەکەمی حیزبەکان هەیە، لەوانەی خاوەنی بڕیارن، ڕێگا لەم جۆرە سەخافەتە بگرن. چونکە بەتەواوی بەهای هاوبەشمان وردوخاش دەکات. ئەمەش هەمووان دەخاتە نێو زەلکاو و تێیدا دەخنکێین. بۆیە پەشیمان ببنەوە و گومان لەسەر فرسەتەکان دروست مەکەن، چونکە دکتۆر فرسەت بۆ گێڕانەوەی فرسەت بۆ ژیانی هاونیشتیمانیان بوو بە قوربانی؛ بۆیە تکایە، تکایە، جارێکی دیکەش بیربکەنەوە!
.gif)
سالار مەحمود دوای حەڤدە ساڵ لە پرۆسەی سیاسی نوێی عیراق، هێشتا بەغدا قوڵایی ستراتیژی و ناوکی ململانێی کوردستانە، بۆ بەدیهێنانی مافە دەستوری و نیشتمانیەکانی کورد لە کوردستانی عیراق. بە ئەزموون دەرکەوتوە هەر پێکهاتەیەک کارتی بایکۆت و بەشدارینەکردنی لە پرۆسەی هەڵبژاردن و نوسینەوەی دەستورو بایکۆتی یاساکانی کردبێ، هەم زیانی بەرکەوتوە، هەم بە دەستبەتاڵی چۆتەوە بازنەی پرۆسەکەوە. نمونەی بایکۆتی سونەکان لە نوسینەوەی دەستورو بەشداری نەکردن لە حوکم لە قۆناغێکدا تا ئێستا بارو پێگەی سونەی ناسەنگ کردوەو بۆیان راستنابێتەوە. کورد جگە لەهەڵە بەکارهێنانی کارتی ریفراندۆم لەناکاتدا، لە زۆربەی قۆناغەکان توانیویەتی یاریکەرێکی سەرەکی بێت، سەرەڕای پەرتی و نەبوونی یەک تیمی. لە ئێستاشدا بەردەوامی دان بە گفتوگۆ لەگەڵ ناوەند بژاردەی باشترینە بۆ چارەسەری کێشەکان. بیرۆکەی بایکۆتی هەڵبژاردنی ئایندە هەڵەیەکی سیاسیە. ئەوانەی ئەم باڵۆنە هەڵدەکەن پێویستە بژاردەی بەدیلیش بخەنە روو. سالار مەحمود
.gif)
له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج سه‌ره‌تا : كێشه‌ی كه‌ركوك كێشه‌یه‌ك نیه له ناكاوداو له 2003ه‌وه ده‌ستی پێكردبێت وه‌ك هه‌ندێك ده‌یانه‌وێت وانیشانی بده‌ن ، كێشه‌كه كێشه‌ی سه‌ره‌تای دروست بوونی عیراق و سه‌رده‌می پاشایه‌تیشه ، شه‌ڕه نوسین و قسه‌كانی مه‌جید یاقوبی و محه‌مه‌د جاف و مه‌سه‌له‌ی دانانی دایه‌ره‌ی مه‌عاریف له كه‌ركوك و زۆر بابه‌تی دیكه هی قۆناغی پاشایه‌تین ، دواتریش له سه‌رده‌می كۆماری و دوای سه‌رده‌می سه‌دام ، پرسی عه‌ره‌باندن، تاراندن و به‌عساندن و ئه‌نفال و تادوای كێشه‌كانی زۆر قوڵتر كردوه . چاره‌سه‌ری ئه‌م پرسه : یه‌كه‌م : به گه‌ڕ خستنه‌وه‌ی ماده‌ی 140 و كار كردنه به ده‌ستوری 2005 و رێگه نه‌دانه به ده‌ستوه‌رنه‌دانی توركیاو وڵاتانی دیكه . دوه‌م : پرس و راوێژه له گه‌ڵ نوێنه‌ری سكۆتێری نه‌ته‌وه یه‌كگروه‌كان بلاسخارت و گه‌ڕانه‌وه بۆ دۆسیه‌چاره‌سه‌ریه‌كه‌ی ستیڤان دیمستۆرا به شێوه‌یه‌ك هه‌موو پێكهاته‌كان رازی بكات . سێیه‌م : بیركردنه‌وه‌و دیراسه‌كردن و كنه‌ی دروستكردنی هه‌رێمی سه‌ربه‌خۆیه به پێی ماده‌كانی " 1، 116، 119 " له ده‌ستوری هه‌میشه‌یی ، ئه‌م بابه‌ته تا ئێستا چه‌ندین نوسین و پڕۆژه‌ی له باره‌وه نوسراوه‌و ئێستاش گروپێك كاری له سه‌ر ده‌كه‌ن . چواره‌م : بایه‌خدان به ئاشتكردنه‌وه‌ی گشتی و پرسی پێشخستنی شارو خزمه‌تگوزاری و پاك و خاوێنی له سه‌ر حسابی نه‌وتی كه‌ركوك . ئه‌م چوار خاڵه‌ی سه‌ره‌وه ده‌كرێت هه‌مووی بخرێته به‌ر باس و هه‌ڵسه‌نگاندن و باشترینه‌كه‌یان ، كه ده‌كرێت كۆده‌نگی له سه‌ر دروست بكرێت بخرێته پێشه‌وه‌و ئه‌وانی تریش به دوای یه‌كدا كار یان له سه‌ر بكرێت . پاراستنی كه‌ركوك : كه‌ركوك پێویستی به‌وه‌یه هێزێكی هاوبه‌شی نانه‌ته‌وه‌یی " نا ناسیونالیزمی كوێرانه"ی بۆ دروست بكرێت له كوردو عه‌ره‌ب و توركمان ، هێزه‌كه به‌و جۆره په‌روه‌رده كرابێت كه بیری ناسیونالیزمانه‌ی كوێر بین نه‌خاته سه‌رو بیری مرۆییانه‌و كه‌ركوكیانه‌وه ، بۆ ئه‌مه ده‌كرێت داوای مه‌شق و راهێنان له هاوپه‌یمانان ، به تایبه‌ت ئه‌مه‌ریكا یان فه‌ڕه‌نسا و به‌ریتانیا بكرێت ، به باوه‌ڕی من هه‌ریه‌ك له‌و وڵاتانه ئاماده‌ن له‌سه‌ر ئه‌م پڕۆژه‌یه كار بكه‌ن . ئه‌مه‌ی ئێستا ده‌ینوسین زۆر به‌كورتی بیر كردنه‌وه‌یه له ده‌رچون له‌و بارو دۆخه‌ی كه‌ركوكی تیایه ، به تایبه‌ت كه‌ركوكێك كه ئێستا كێشه‌ی : یه‌كه‌م: دڕدۆنگی نێوان پێكهاته‌كان و لایه‌نه‌كان خه‌راپه . دوه‌م : خزمه‌تگوزاری و پاككردنه‌وه‌ی شار ، گۆڕستانه‌كان " گۆڕستانی موسه‌ڵا به نمونه " گه‌ڕه‌كه‌كاله‌و په‌ڕی خه‌راپیدایه . سێیه‌م : كێشه‌ی كاره‌با هه‌یه‌و چاره سه‌ر نه‌كراوه . چواره‌م : زیاده‌ڕۆی هه‌یه‌و زۆر به نه‌شیاوی شار زیاد ده‌كات . ئه‌مانه‌ش هه‌موو پێویستیان به چاره‌سه‌ره . پرسی نه‌وت و پاڵاوگه : كاتی خۆی فاروقی مه‌لا مسته‌فا له هه‌وڵی دانانی پڕۆژه‌ی پاڵاوگه‌یه‌كی گرنگا بوو بۆ كه‌ركوك ، زۆربه‌ی كاره قانونیه‌كانی ته‌واو كرد ، ئه‌گه‌ر ئه‌و پڕۆژه‌یه زندو بكرێته‌وه‌و كاری له سه‌ر بكرێت ، بڕوام وایه ده‌كرێت به دوای ئه‌ودا پاڵاوگه‌كه زۆر به‌رپرسیاره‌تی دیكه‌ی سه‌وز كردنی ژینگه ، پاك و خاوێنی ، ریسایكلین و هه‌تادوای بگرێته ئه‌ستۆ . سه‌باره‌ت هه‌رێمی سه‌ربه‌خۆ چه‌ندین نوسراو و پڕۆژه هه‌یه له‌وانه : 1- پڕۆژه‌یه‌كی دكتۆر تارق عه‌بدولحافز زوبه‌یدی 2- پڕۆژه‌كه‌ی عه‌لی مه‌هدی كه پڕۆژه‌ی به‌ره‌ی توركمانیشه 3- پڕۆژه‌یه‌كی عه‌باس به یاتی 4- هه‌روه‌ها محه‌مه‌د به‌یاتی و نوسه‌ری ئه‌م كورته نوسینه‌ش له‌و باره‌یه‌وه قسه‌یان هه‌بووه ، ئێستاش گروپێك به ناوی هه‌رێمی سه‌ربه‌خۆی كه‌ركوك كار ده‌كه‌ن
گۆران دوکانی ترەمپ شەش کەیسی گەندەڵی لەسەرە، داواکاری گشتی و لایەنە پەیوەندیدارەکانی ئەمەریکا سەبارەت بەو کەیسانەی دژی ترەمپ بەرزکراونەتەوە چاوەڕێی دوائەنجامی هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی ئەمەریکا دەکەن، بەلام لەبەرئەوەی ترەمپ چانسی بونەوە بەسەرۆکی بۆ تێرمی دووەم زۆر کەمە گومان دەکرێت هەمان سیناریۆکەی نێکسن سەرۆکی پێشوی ئەمەریکا دووبارە بکاتەوە...! ڕیچارد نێکسن Richard Nixon سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمەریکا بوو لەساڵی 1969 بۆ 1974 لەسەر لیستی کۆماریەکان، دوای ئەوەی لەهاوینی ساڵی 1972دا فەزاحەتی جاسوسی کردنی بەسەر دیموکراتەکانەوە لەسەر ئاشکرابوو کەئەو کەیسە بە(watergate) ناسراوە، هەربۆیە نێکسن لەڕۆژی 8ی ئۆگەستی 1974 دەستی لەکارکێشایەوەو هەرهەمان ڕۆژ جێڕیڵد فۆرد Gerald Ford جێگرەکەی بویە سەرۆکی ئەمەریکا. بەڵام زۆرێک لەچاودێرانی سیاسی پێیان وایە تائێرە ڕووداوەکان ئاساین لێرەوە فەزاحەتەکە دەستی پێکرد! کاتێک فۆردی جێگری نێکسن بوە سەرۆک لێبوردنی بۆ نێکسن دەرکرد، چونکە بەپێی یاسا سەرۆک دەسەڵاتی لێبووردنی بۆ هەندێک کەیسی گەندەڵی هەیە (نەک هەموو کەیسێک) کەیسەکەی نێکسن یەکێک لەو کەیسانەبوو بەر ئەو لێبووردنە کەوت، فۆرد لەبەر دوو هۆکار ئەم لێبووردنەی بۆ نێکسن دەرکرد، لەلایەک هەردووکیان سەربە پارتی کۆماریەکان بوون، لەلایەکی دیکەشەوە کۆماریەکان ئامانجیان بوو کەیسەکەی نێکسن کپ بکەنەوەو کۆتایی بەو باسەبێت چونکە بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو نزیکەی چوار مانگی مابوو، بەڵام دواجار ئەم لێبوردنە سەری کۆماریەکان و خودی جێڕیڵ فۆردیشی خوارد، چونکە لەهەڵبژاردنی داهاتوودا جێڕیڵ فۆرد بەهۆی ئەو لێبوردنەوە کەبۆ ڕیچارد نێکسنی دەرکرد بەجیمی کارتەری بەربژێری دیموکراتەکانی دۆڕاندو کارتەر و دیموکراتەکان بۆ چوارساڵ 1977 بۆ 1981 دەسەڵاتیان گرتەدەست. لێرەدا پرسیار ئەوەیە، ئایا ترەمپ دوای ئەوەی کە بەفەرمی دۆڕانی ڕاگەیەنراو دواتریش کە دەبینێت شەش کەیسی گەندەڵی لەدادگاکان چاوەڕێی دەکات، تۆبڵێیت تاکو 20ی جەنیوەری 2021 کەدوا وادەی سەرۆکایەتیەکەیەتی لەو ماوەیەدا مایک پێنسی جێگری نەکاتە سەرۆک و هەمان سیناریۆکەی نێکسن و فۆرد دووبارە نەکاتەوە؟!
.gif)
پەیكار عوسمان حەقیقەت شتێکی ئەوسەرییە. بڕیاری پێشوەختەو مەنتقی ڕەشوسپی و حەزو ڕق و بەرژەوەندیش شتانێکی ئەمسەریین. ئەمسەرییەکان نەك حەقیقەتت نادەنێ، بەڵکو خودی بەربەستەکەی بەردەم حەقیقەتن و تۆ ئەبێ ئەم پەردانە لادەیت، ئینجا حەقیقەتی شتێکت لێ دەرئەکەوێ. حەقیقەت لەوێدا دەرناکەوێ کە بەرژەوەندی حاکمی تۆبێت. تۆ ئەبێ لەمسەرەوە، لە ژێر حاکمییەتی بەرژەوەندی دەرچیت، ئینجا لەوسەرەوە ئەبیتە حەکەم لە حەقیقەتدا. حەقیقەت لە حەزو ڕقدا دەرناکەوێ. ئەبێ پێ بە دڵتا بنێت، ئینجا دەستت ئەگاتە حەقیقەت. حەقیقەت لە ڕەش و سپی و فریشتەو شەیتاندا دەرناکەوێ. ڕەش و سپی، هەمان پەردەن و بەسەر حەقیقەتدا دراون. فریشتەو شەیتان هەمان بەردن و لەسەر ڕێگای زانینی حەقیقەتدا دانراون. ئەمانە شتانێکی ئایدۆلۆژی و سایکۆلۆژین و لەمسەرەوە ئەتکەن بە حاکم و حوکمت پێ ئەدەن. لەکاتێکا حەقیقەت حاکم و حوکمی ئەمسەری ناوێ، تەحقیق و حەکەمی ئەوسەری ئەوێ. حەقیقەت چێشتیکی عەقڵی و ڕۆحییە، کە خۆت ئەبێ بچیتە ناو پرۆسەی لێنانییەوە، نەك فاستفودی ئامادەی ئایدۆلۆژی و سایکۆلۆژی غەریزی. مرۆڤ لە غەریزەدا خۆپەرستەو بەرژەوەندی خۆی ئەوێ. لە سایکۆلۆژیاو دەرووندا، کاردانەوەو عوقدەو عاتیفەو حەزو ڕق حوکمی ئەکات. لە ئایدۆلۆژیادا دنیاکەی بۆ دوولەتکراوەو ئیتر شەڕو زاڵێتی و بردنەوەو دۆڕان حوکمی ئەکات. بەجۆرێك کە ئیتر لە لەتەکەی خۆیدا خەڵوزیش سپییەو لە لەتەکەی ئەودا ماستیش ڕەشە. بەڵام لە عەقڵ و ڕۆحدا، مرۆڤ چۆتە سەرو ئەم شتانەو حەقیقەتیش تەنیا لەوێوە ئەبینرێ. حەقیقەت تەنیا لەوێدا دەرئەکەوێ، کە ئیتر حەزو ڕق و بەرژەوەندی و ئایدۆلۆژیا حوکمت ناکەن و تۆ ئیتر ئازادیت لەمانە. یەعنی کۆیلە قەت حەقیقەت نابینێ، چونکە حەقیقەت تەنیا لە ئازادیدا دەرئەکەوێ! شەڕەکە لەسەر ئەوەیە، کێ فریشتەیەو کێ شەیتان، لەکاتێکا ئێمە مرۆڤین و هەریەکەمان بەقەت خۆمان باش و خراپین، نەك بەقەت فریشتەکەی لای یارو شەیتانەکەی لای نەیار. مرۆڤ لە حەقیقەتدا شتێكەو لەناو هاوکێشەی لەگەڵ و دژدا شتێکی ترە. حەقیقەت لەوسەرو لە عەقڵدا شتێکەو لەمسەرو لە شەڕدا شتێکی ترە. ئێمەش ئەبێ لە عەقڵی شەڕەوە بچین بۆ عەقڵی حەقیقەت، بۆ ئەوەی بگەین بە ڕاستەقینەی شتەکان. ئاخر لە عەقڵی شەڕدا، هەموو شتێك هەیە، بەڵام موزەییەفە! "هەڵوێست" ئەو دەنگەدەنگ و چەلەحانێ یە نیە، کە لە عەقڵی شەڕو لەمسەرەوە دێت. هەڵوێست ئەوەیە کە بڕۆینە ناو عەقڵی حەقیقەت و دواتر لەوێوە شتێك دەرچێت. ئازایەتی پەلاماردانی ئەو نیە، ئازایەتی گەڕانەوەیە بۆ خۆت. "عەقڵی حەقیقەت" عەقڵی خۆتە لە بیرکردنەوەدا. "عەقڵی شەڕ" عەقڵی گروپ و ئایدۆلۆژیایە لە دژایەتی ئەودا. حەقیقەت بینینی شتەکە نیە وەکو خۆی، چونکە یەکەم، تۆ کامێرە نیت ڕەسمی شتەکان بگریت و تۆ تەنیا چاوت نیە، بەڵکو دیدگاشت هەیەو وێنەکە دائەڕێژیتەوە. دووەمیش شتەکان تەنیا ڕووکەش و دیوی دەرەکیی نین، تا وێنەکەیان حەقەیقەتەکەیان بێت، بەڵکو دیوی نادیارو پەنهانیشیان هەیە، کە بەدواداچوون و بیرکردنەوەو شیکردنەوەی تۆی ئەوێت. بڕیاری پێشوەختیش ئیشەکەی هەر ئەوەیە کە نایەڵی تۆ ئەوە بکەیت و تەفسیرێکی ئامادەی هەیە بۆ ئەو وێنەیەی کە تۆ ئەیبینیت. ئیتر تۆ ئەبینیت و ناشبینیت. ئەبینیت بە مانا چاوییەکە. نابینیت بە مانا عەقڵییەکە. لەبری بینینە ناوەکییە ئەوسەرییەکەی خۆت، بینینێکی ئامادەی دەرەکی هەیە، کە تەفسیری وێنەکەت بۆ ئەکاو تۆش لە مرۆڤبوون ئەکەویت و ئەبیت بە کامێرەو ڕەسم بۆ ئەو تەفسیرە ئەگریت! مرۆڤ ناتوانێ بێ حەقیقەت بژی.کاتێ حەقیقەت خۆی فەرامۆشئەکرێ، ئیتر درۆو وەهم و حەقیقەتی موزەییەف دروستئەکرێ و پیرۆزیش ئەکرێ، بۆ پڕکردنەوەی بۆشایی حەقیقەت. کاتێ تۆ ناچیتە ناو ماڵی عەقڵی خۆت، ئیتر لە عەقڵی شەڕدا، ئەکەویتە ناو سەنگەر. (سەنگەری پاراستنی بتێکی سپی لە بتێکی ڕەش.) ئیتر تۆ لەبری بتێت دووان ئەپەرستی و لە دەرەوەی عەقڵدا ئەکەویتە ناو کۆیلەیی، لەکاتێکا ئازادی تۆ، وا لەناو ماڵەکەی ناوەوەی خۆتدا. بەڵێ ئایدۆلۆژیاو عەقڵی دەرەکی، تەنیا بتپەرستی نیە، بەڵکو دووبتپەرستییە. ئاخر هیچ ئایدۆلۆژیایەك هەر بەوە لێتناگەڕێ، کە تەنیا خەریکی پیاهەڵدانی بتە سپییەکە بیت، بەڵکو ئەبێ خەریکی ڕشانەوەش بیت بە بتە ڕەشەکەدا. ئەسڵەن بتی دووەم، بتە گەورەکەیەو بتی یەکەم، سپێتی خۆی، لە ڕەشیی ئەوەی دووەمەوە ئەهێنێ. لێرەشدا کاری دووەمی تۆ، گرنگترە لە کارەکەی یەکەمت و ئیتر ئەبێ هەر خەریکی شەڕو پەلاماردان بیت! لەم شەڕەشداو لە هاوکێشەی دووانەیی لەگەڵ و دژدا، گرنگ نیە تۆ لەگەڵ بیت یان دژ، گرنگ ئەوەیە یەکێکیان بیت و لە هاوکێشەکەدابیت. چونکە ئەم دووانە، هەردوکیان پێکەوە یارییەکە تەواوئەکەن و تۆ کە "دژ"بیت، نیوەکەی تری یارییەکەیت و ڕێك بەقەت "لەگەڵ" پێویستیت و تا ئێرا خەتەر نیە. ئەوە خەتەرە، کە تۆ هیچیان نەبیت و خودی یارییەکە بخەیتە ژێر پرسیارەوە! لێرەدا ئیتر هەردوکیان یەکئەگرن و دژت ئەوەستنەوە، چونکە ئەوان بوونیان لەسەر ئەو یارییەیە، کە تۆ تێكی ئەدەیت. مەسەلەن تێگەیشتنێکی جیاواز بۆ دین و خودا تەرحکە، مولحیدێك و ئیسلامییەك، هەردوکیان وەکو یەك دژت ئەوەستنەوە. چونکە یارییەکەی ئەوان و بوونی ئەوان و نانەکەی ئەوان، لەسەر تێگەیشتنە تەقلیدییەکەیە. یان پارتی و دژەپارتی، پێكەوە هەمان یاری ئەکەن و کاتێك یارییەکە بخەیتە ژێر پرسیارەوە، هەردوکیان و "لەڕاستیدا دژەپارتییەکە تۆزێ توندتریش" ڕووبەڕووت ئەبنەوە. چونکە تۆ لێرەدا سیحری یارییەك بەتاڵئەکەیتەوە کە هەردوکیان نانی لەسەر ئەخۆن و بەوە هەن! ئەم بە پیاهەڵدانی پارتی و شیعاراتی قەومی، ئەو بە دژایەتی پارتی و مەیلی عێراقچێتی، هەردوکیان ئەبن بە پەرلەمانتارو لەو بەغدایە مانگانە یەکی تورەکەیەك پارە وەرئەگرن. دەنگدەری هەردوکیشیان دینارێك لە گیرفانیدا نیە. دەی لێرەدا هەردو دەنگدەر، هەمان فێڵیان لێکراوەو هەردو پەرلەمانتاریش هەمان یارییان کردوە لە دوو ڕۆڵی جیادا! یان فڵان، ئەگەر باشیشبووبێ، هەر ئەبێ خراپبێ، چونکە ئەگەر باشبێ، وێنە ڕەشەکەی زیهنی تۆ تێکئەچێ! تۆش بەرگریکاری ئەم وێنەیەیت نەك بەرگریکاری حەقیقەت. یەعنی بۆ تۆ، کابرا دزبێ کێشەنیە، کێشەکە لەوێدایە کە دزنەبێت! ئیتر تۆ لە هەر بەرەیەکدابیت وا سەیری دنیاکە ئەکەیت و سەیرکردنەکەشت ئەچێتەوە خزمەت وەهم و خراپبوون، لەکاتێکا کاری عەقڵیی و ڕاستەقینەی ئێمە، حەقیقەت و چاکبوونە! بۆ هەر شتێك بڕێك بێدەنگ بین و کەمێك بچینەوە ناو ماڵێ عەقڵی خۆمان، باشترە لەوەی یەکسەر خۆمان فڕێدەینە ناو دەنگەدەنگی شەڕو سەنگەرەکانی ئەوان. سەنگەرێك کە لەمبەربیت و لەوبەربیت، هەر خەریکی هەمان یارییت، کە حەقیقەتی زیاتر تیا ون ئەبێت! ئێمە لە ڕاستییەوە ئەگەین بە چارەسەر، چونکە لە ڕاستییەوە تێئەگەین. هیچ کێشەیەك چارەسەر ناکرێ بەبێ تێگەیشتن لێ ی. ئەو شەڕەشی کە ئێمە خەریکین پێوەی، خودی بەربەستەکەیەو نایەڵێ تێبگەین. ئێمە لەمسەرەوە خۆمان تەسلیمی ئەم شەڕە بێتامە کردوە، بۆئەوەی لەوسەرەوە تەسلیمی حەقیقەت نەبین. لەکاتێکا تەسلیمبوون بە حەقیقەت، خودی نەجات و ئازادییە! (زیندوکوژی مردوکوژ) مەبەستم ئەوەیە، ئێمە بە موردویی و بە زیندویی، هەر خەریکی فریشتاندن و شەیتاندنی کەسەکانین. لە هەردو حاڵیشدا هەر ئەیانکوژین. چونکە هەموو ئینسانێك حەقیقەتێکی مرۆیی هەیە، ئێمەش بە فریشتاندن و شەیتاندن، ئەو حەقیقەتە مرۆییەی ئەو ئەکوژین و حەقیقەتێکی موزەییەفی بۆ دروستئەکەین. بەمەش هەر ئەوان ناکوژین، بەڵکو حەقیقەتیش ئەکوژین، چونکە حەقیقەت لە موزەییەفدا دەرناکەوێت. ئەمەش خۆکوژییەو ئێمە لە ڕاستیدا خۆمان ئەکوژین، چونکە ژیان لە حەقیقەتدایەو ئێمەش نایەڵین دەرکەوێ.
.jpg)
.png)
.jpg)
.jpg)
