دانا حەمەعەزیز تا ئێستا نزیکەی لە ٧٠% ی کۆی ژمارەی ئەوکەسانەی لە هەلبژاردنەکانی ساڵی ٢٠١٦ ی ئەمریکا بەشداریان کردبوو، دەنگیان داوە. بەپێی سەرجەم ناوەندەکانی ڕاپرسی و پێشبینی، جۆ بایدن بە نزیکەی لە ١٠% لەپێش دۆناڵد ترەمپ ەوەیە. بەڵام لەبەرئەوەی هەڵبژاردنی سەرۆك ناڕەستەوخۆ و لە ڕێگەی دەنگدان بە نوێنەرەکانی کاندیدی سەرۆکایەتیەوە ئەنجام ئەدرێ، پرۆسەکە ئاڵۆزە. هەر کاندیدێك، هیندەی ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران، نوینەری هەیە واتە ٥٣٨ نوێنەر. ژمارەی نوینەرەکان بەپێ ی ژمارەی دانیشتوانی ویلایەتەکان دیاریکراون، بۆ نمونە کالیفۆرنیا کە ژمارەی دانیشتوانەکەی ٤٠ ملیۆنە، ٥٥ نوێنەری هەیە، بە دوایدا تەکساس ٣٨ نوێنەر، فلۆریدا و نیویۆرك هەریەکەیان ٢٩ نوێنەر، پەنسلڤانیا و ئێلەنۆی(شیکاگۆ و دەوروبەری) هەریەکەیان ٢٠ نوێنەریان هەیە...، ویلایەتە کەم دانیشتوانەکانی وەك ئالاسکا، داکۆتکای باکور و باشور، دیلاوێر، وایۆمین، ڤێرمۆنت، مۆنتانا و ناوچەی واشنتن ی پایتەخت هەریەکەیان تەنها سێ نوێنەریان هەیە. بەپێی میژووی تازەی هەڵبژاردنەکانی ئەمریکا، ٣٤ ویلایەت بەسەر دیمۆکرات و کۆماریەکان دا دابەش بوون و، بەبێ ململانێ، هەڵبژاردنیان تیا ئەنجام ئەدرێ. بۆ نمونە کالیفۆرنیا و نیویۆرك و ئێلەنۆی بۆ دیمۆکراتەکان یەکلاییە و کۆماریەکان ناتوانن ململانێیان بکەن. کەواتە ململانێی سەرەکی لەسەر ١٦ ویلایەتە کە گەورەترینیان، فلۆریدا و هەندێ جار تەکساسە. بەگوێرەی ئەنجامی هەلبژاردنەکانی ٣٠ ساڵی ڕابردوو، ئەوەی فلۆریدا بباتەوە، کۆشکی سپی ئەباتەوە. بەگوێرەی ڕاپرسیەکان و ئەنجامی ئەوانەشی تائێستا دەنگیان داوە لە فلۆریدا، بایدن نزیکەی سێ خاڵ لە پێش ترەمپەوەیە بەڵام هێشتا ترس هەیە کە ترەمپ نەدۆڕێ. لەهەر ویلایەتێك تەنها بردنەوەی ڕەها و دۆڕانی ڕەها هەیە. بۆ نمونە لە فلۆریدا ئەگەر بایدن بیباتەوە، هەر ٢٩ نوێنەرەکە ئەبات، یان بەپێچەوانەوە. هەر کاندیدێك بۆ ئەوەی ببیتە سەرۆك، پێویستی بە بردنەوەی ٢٧٠ نوێنەر هەیە لەسەرانسەری ئەمریکا دا. لە سەد سەعاتی داهاتودا دەرئەکەوێ، کێ سەرۆکی ئەمریکایە بۆ چوار ساڵی داهاتوو. هەرچەندە پێداگریی هەردو کاندید لەسەر خزمەت و نەخشەی ناوخۆیە، بەڵام ئەگەر بایدن بیباتەوە، گۆڕانکاری گەورە لەسیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا و خۆرئاوا ڕوئەدات کە ئێستا فرەنسا بە تەنیا سەرکردایەتی ئەکات.
عەبدولڕەزاق شەریف بیست‌و هەشت ساڵەو حوكمدارانی ئەم هەرێمی كوردستانە بەشێوەیەك بارودۆخی سیاسی، ئابوری‌و فەرهەنگی ئەم كۆمەڵگەیەیان تێكداوە، رایەڵەو تەونی پێكەوەبونیان بەجۆرێك هەڵوەشاندووە، هیچ گومانێك نەماوە لەوەی كە ئەوان بەرنامەی دوژمنەكانمان بە جێ ئەگەیەنن‌و دەستی داگیركەران ئەیانجوڵێنێ. بەدرێژایی سەدان ساڵ‌و هیچ وێستگەیەكی بندەستیمان لەمڕۆ خراپتر نەبوە كە تێی كەوتوین، خۆ لە خۆڕا نیە، خەڵك هەناسە بۆ ژیانی بندەستی بەعس هەڵدەكێشێ. دوژمن هاتوەو پەلاماری خاك‌و نان‌و ئاوی داوین، بە عەرەب‌و تورك‌و فارسیان كردوین، بە گازی ژەهراوی خنكاندویانین‌و بە كۆمەڵ لە گۆڕیان ناوین‌و ... هتد. بەڵام هەمیشە لە مێژودا، ئەو پەلامارانە خۆشەویستی‌و تەونی كۆمەڵایەتی، شكۆو كەرامەتی كۆمەڵی كوردەواریان بەهێزو بە هێزتر كردوە، بەعس توانی بە پارەو بۆ پارە سەدان هەزار كەس بەناوی جیا بە جاش بكات، بەڵام هەرگیز نەیتوانی خۆشەویستی پێشمەرگەو شۆڕش، رقی پیرۆزی گەل لە داگیركەران لە ناخی كۆمەڵی كوردەواریدا، نەهێڵێ یان كاڵ بكاتەوە، كە هەقیقەتی ئامانجی داگیركاری گەلان، شكاندنی شكۆو فەوتی تەونی كۆمەڵایەتی‌و خۆشەویستی نیشتمانە، كڕینی ویژدان‌و پۆست‌و پارە بەخشینەوە تەنیا وەسیلەن بۆ گەیشتن بەو ئامانجە. گشت بیانو، بەهانەكان بۆ بەردەوامی ئەم حكومەتەی هەرێمی كوردستان، قیمەتی زبڵ‌و زاخی زێرابیشی نەماوە، قەوارەی هەرێم‌و پیرۆزییەكانی، ئاڵاو ئاڕمی حوكمدارێتییەكەی، ئەوكاتە رێزی نەماو شكاو فەنا بو كە ژیان‌و بژێوی سەربەرزانەو متمانەو دڵنیایی نەما، كە لە سایەیاندا، شكۆو كەرامەتی كورد پارێزبەندی نەما، هەر كوردێكی بە ویژدان دۆخی كەركوك‌و دوزخورماتو لەگەڵ پۆزو پۆست‌و پوڵی مەسولەكانی كورد لە بەغدا ببینێت، هەزار جار ئەڵێ فەوت‌و فەنای حكومەتی هەرێم‌و قەوارەكەی هەر ئەمڕۆی لە سبەینێی باشترە، ئەمە بانگی هەق نیە بۆ پەلكێشكردنی بەغداو گەڕانەوە بۆ سەردەمە تاریكەكان، وەك حكومدارەكانی هەرێم بانگەشە ئەكەن، لە بنەڕەتدا ئەو حیزبانە خۆیانن، بە سەدان رایەڵەی ئابوری، ئەمنی‌و سەربازیی لەپێناوی مانەوەو بەرژەوەندی خۆیاندا، بە ئەنقەرەو بەغداو تارانەوە گرێدراون! ئەو قسانەشی كە ئەڵێن (قەوارەی هەرێم بە خوێن بە دەست هاتوەو گەر نەمێنێ گورگ ئەمانخوات‌و كابە كەچ ئەبێ)، تەنیا بۆ گەوجاندنی خەڵكەو بۆ بە ئەنجامگەیاندنی ئامانجی داگیركەرانە، چونكە ئەوەی خوێنی بۆ دراو ئەوانەی خوێنیاندا، هەرگیز ئەم قەوارەیە نەبوەو بۆ هاوشێوەی ئەم قەوارەیە نەبوە، میلەتی ئێمە بۆ مانەوەو شكۆی خۆی خەباتی كردوە، بۆ ژیان‌و سەروەری خاكەكەی قوربانیداوە، بۆ عەدالەتی كۆمەڵایەتی‌و پێشكەوتن‌و ئازادی تێكۆشاوە، هەمو ئەو ئامانجانەش ئێستاو لەسەر دەستی ئەم حوكمڕانانەی هەرێم لە مەترسی گەورەدان‌و مامەڵەی كڕین‌و فرۆشتنیان لەگەڵ داگیركەراندا پێدەكرێت، كاریان گەیشتوە بە هەڵوەشاندنەوەی تەونی كۆمەڵایەتی‌و هەمو كایەكانی ژیانیان بێ بەها كردوە. وشیاركردنەوەی كۆمەڵ، خێزان‌و تاك لەو درۆو دەلەسانەی دەسەڵاتدارانی هەرێم بەناوی پاراستنی قەوارەی هەرێمەوە ئەیكەن ئەركی سەرەكی قۆناغەكەیەو مەترسی گەورەی ئێستاو ئایندەی میلەتەكەمان مانەوەی ئەوان‌و كورسی حوكمدارێتیەكەیانە، بۆیە هەنگاوی رزگاری لەوان ئەكرێ لە خێزان یان گوندێكەوە كاری بۆ بكرێ‌و سەرپێ بكەوێ، خۆ جیاكردنەوەشمان لەو بنەماڵە سیاسیانە هەرگیز بە مانای دابڕان لە خاكی نیشتیمان نیە، بەپێچەوانەوە هەنگاوی یەكەمی گەڕانەوەی ئینتیماو هەستی خۆشەویستی كوردو كوردستانە، ئەفەرۆزكردنی حیزبە دەسەڵاتدارەكانی هەرێم مانای رەتكردنەوەی حاكمیەتی ئەنقەرەو تاران‌و بەغدایە، رەتكردنەوەی ئەوان سەرەتای ژیانێكی نوێ‌و ئایندەیەكی رون‌و گەشی نەوەكانی داهاتومانە. پرۆژەی بە هەرێمكردنی پارێزگای سلێمانی، ئەو هەنگاوی یەكەمەیەو تیایدا، بە نوسینی دەستوری هەرێمەكە، هەمو ئەو پەیوەندیانە لەگەڵ حیزب‌و رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی‌و ناوەندی بەغدا، رێكدەخرێتەوە. هەمو ئەو كەس‌و لایەنانەشی دەستیان لە وێرانەیی‌و داگیركاری، یا زەوتكردنی موڵك‌و ماڵی گشتیدا هەبوە، لە دادگایەكی سەربەخۆدا، لێپرسینەوەیان لەگەڵدا ئەكرێت، ناكرێت كەسانێك مامەڵەی كڕین‌و فرۆشتنیان بە خوێنی شەهیدو قوربانییەكانی میلەتەكەمانەوە كردبێ‌و بە كۆمەڵ تەسلیمی ئیرادەی داگیركەرانیان كردبین‌و لەو هەمو سەروەتەی كوردستان خێزان بە خێزان قەرزاریان كردوین، بە عەفو داواكردنێك وەك بەرزەكی بانان بۆی دەربچن. دەستورو یاسا بەركارەكانی ئەمڕۆی عێراق بەهیچ دەقێك ئێمەی پابەندو ئیجبار بە بەشداری كردن لە پۆست‌و پایەكانی حكومەتی مەركەزیدا نەكردوە، بۆیە ئەمڕۆی هەنگاوی یەكەمی چارەسەر پێش دابڕان لە ناوەندی دەسەڵاتی هەولێر، لە دابڕان لەگەڵ ناوەندی دەسەڵاتی بەغداوە دەست پێدەكات. شایستە داراییەكانی هەرێمەكان‌و ئیمتیازاتەكانیان بە دەستور پارێزراوە، هەر وەك چۆن دەسەڵاتە فیدراڵیەكان‌و ئەركەكان دیاریكراوە، هەرێم لە عێراقدا، جگە لە نوێنەرێك بۆ پەیوەندی‌و هەماهەنگی پێویستی بە لەشكرێ وەزیرو گزیر، پلەو پۆستی روگیر، لە بەغدا نیە! ئەوەی لەم حەڤدە ساڵەدا كورد لە بەغدا كردویەتی جگە لە هەڵەی كوشندەی نیشتیمانی‌و نەتەوەیی، شەراكەت‌و بەشداری لە دزی‌و تاڵانی هیچیتر نەبوە، بە كۆمەڵ نوێنەرەكانمان ئاویان بەو ئاشەدا كردوە كە سەد ساڵە گەلی ئێمە ئەهاڕێ. بۆیە ئەبێ دانیشتوانی پارێزگاكانی سلێمانی‌و هەڵەبجە، گەرمیان‌و راپەڕین ئەو راستیە بزانن كە پرۆژەی بە هەرێمكردنی پارێزگاكەیان كشانەوەو دابڕانە لە دوانەی دەسەڵاتە گەندەڵ‌و تاوانكارەكانی هەولێرو بەغدا، دابڕانێك كە دەستورو یاسا بەركارەكانی عێراق رێگەی پێداوین‌و بە پشتیوانی خەڵكەكەی خۆمان جێبەجێی ئەكەین.
سەرتیپ جەوهەر هەوڵێكی دیكەی كۆبونەوەیەكی پارتی و یەكێتیی بێ ئەنجام بوو لە 17ی مانگی رابردوو، هەوڵێكی نوێ لەلایەن چەند كەسێكی یەكێتیی و پارتی بەدیاریكراوی (قوباد تاڵەبانیی و مەسرور بارزانیی) هەبوو بۆ راگرتنی شەڕی راگەیاندن و هاوكات زەمینەخۆشكردن بۆ گفتوگۆو دیدارێك لەنێوان بڕیاربەدەستانی یەكێتیی و پارتیی. واتە دیدارێك لەنێوان هاوسەرۆكانی یەكێتی و قوباد تاڵەبانیی لەیەكێتی نیشتیمانیی كوردستان لەلایەك و بڕیاربەدەستانی پارتی (نێچیرڤان و مەسرور)ی ئامۆزای وەك پارتی لەلایەكی دیكە. ئێستا رایەڵەی بەهێزی پەیوەندی نێوان یەكێتیی و پارتی، لەڕێگای ئۆرگانیی و رەسمیی نییە، بەڵكو پەیوەندی تایبەتی هەریەكە لە (قوباد تاڵەبانی و بافڵ تاڵەبانیی) لەگەڵ خانەوادەی بارزانیی و نێچیرڤان بارزانییە لەناو پارتی. واتە رایەڵەی رەسمیی بۆ پەیوەندی نێوان هەردوولا لاوازەو پەیوەندییەكی ئەوتۆ نییە. لەماوەی رابردوو مەكتەبی سیاسی یەكێتی نامەیەكی دیاریكراوی بۆ پارتی سەبارەت بەگرفت و كێشە چارەسەرنەكراوەكان و خواستی یەكێتیی بۆ بەردەوامبوون لەم حكومڕانییە ناردبوو. وڵامی پارتی بۆ یەكێتی لەم چەند رۆژەی رابردوو (بەپێی زانیاریی) گەرموگوڕو ئەرێنی نییە. وڵامێكی ساردەو شتێكی نوێی تێدانییە. لە وڵامی بەرپرسێكی رادیكاڵی پارتی دەچێت لەسەر شاشەی تەلفزیۆن یان لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیی. واتە كەمێك بێمنەتی پێوەدیارەو هەمان وڵامی پێشوویانە بۆ چارەسەری كێشە چارەسەرنەكراوەكان، تەنانەت هەبوونی ڤیتۆشیان دوپاتكردۆتەوە لەسەر كاندیدێكی یەكێتیی بۆ وەرگرتنی دەستەی ناوچەدابڕێنراوەكانی كوردستان. ئەو وڵامەی پارتی بۆ یەكێتیی، هاندەر نییە بۆ سەركەوتنی هەوڵی دیداری لوتكەی یەكێتیی و پارتی. من نازانم ئەو هەوڵانە سەركەوتوو دەبێت یان نا بۆ رێكخستنی ئەو دیدارە، بەڵام ئەوەی روونە، كوردستان روو لەتونێلێكی تاریك و تروكەو دەرەنجامەكانی بەردەوامبوونی دۆخی ئێستا، ئەوەندەی دیكە خەڵكی هەژارو موچەخۆرانی كوردستان رەجاربڕاو بارگرانتر دەكات. هەوڵی دیداری نێوان هەردولا لەكاتێكدایە كە كوردستان بەدۆخێكی ئێجگار خراپدا تێدەپەڕێت. باری ئابوریی و ژیانی خەڵك لەخراپ بەرەو خراپتر دەچێت. دامەزراوەكانی حكومڕانی هیچ قیمەتێكیان نەماوە. دابەشبونێكی روون هەیە لەناو حكومەت و تێگەیشتنێكی پۆلیسی هەیە بۆ حكومڕانی. دامودەزگاكانی ئاسایش بەتەواوی بوونەتە دامودەزگای حزبیی و هەڵدەكوتنە سەر ماڵان و رۆژنامەنوس و چالاكوانان دەستگیر دەكەن. پەرلەمان كە پێویست بوو نوێنەرایەتی خەڵك بكات بەڵام هیچ بەهایەكی نەماوەو جگە لەلێدوانی چەند پەرلەمانتارێك كە زیاتر موزایەدەی سیاسی پێوەدیارە هیچی دیكە نەماوە. لەسەرووی هەموو ئەمانەوە، ئەو گرژیی و ئاڵۆزییە چاوەڕوانكراوانەی بادینان لەنێوان پارتی و پەكەكە گەیشتۆتە بەر دەرگاو لەوانەیە ئەوەندەی دیكە باری دەروونی خەڵك ئاڵۆز بكات. ئەوەی زۆر گرنگە، هەردولا (پارتی و یەكێتیی) لەوە تێبگەن كە بەبێ یەكتر مومكین نییە حكومڕانیی. پارتی لەوە بگات بەردەوامبوون بەم ریتمەی ئێستا لەحكومڕانی، دۆخی ناوخۆی خۆی و گوزەرانی خەڵكیش خراپتر دەكات. ئەم تێگەیشتنە بۆ یەكێتیش راستە. دەبێت یەكێتی لەوە بگات بەدۆخی نە دەسەڵات و نەئۆپۆزسیۆن ناتوانێت بەردەوام بێت. یان دەبێ دەسەڵات بێت و بەرنامەی خۆی بەروونی بخاتە روو، یان نابێت قاچێكی لەحكومەت بێت و دیفاع لەحكومەت بكات، قاچێكی دیكەشی لەدەرەوەو ئۆپۆزسیۆن بێت. ئەوەی گرنگە، ژیان بژێوی خەڵكی هەژارو كەم دەرامەتە، كە بەهۆی خراپی حكومڕانیی و سیاسەتی چەوتی چەند ساڵەی حكومڕانان و دۆخی ناوخۆی پارتی و یەكێتیی ناخۆش و ئاڵۆز بووە. ئەو لەویەت بۆ هاوڵاتیانی كوردستان، دابینكردنی ئاسایش و گوزەرانێكی شایستەو موچەی بەردەوامە. ئەوەی هەیە دەرهاویشتەی ململانێی سیاسیە كە هاوڵاتیان بەشێك نین تێیدا، بەڵكو خواستی حزبیی و شەخسیی كوردستانی دوچاری ئەم دۆخەی ئێستا كردووە.
د. محەمەد شوانی رێكه‌وتن له‌سه‌ر پرسێكی چاره‌نوسازی په‌یوه‌ست به نه‌ته‌وه‌و نیشتمان و به‌جێهیشتنی دێكۆمێنتیكی میژوویی به واژۆی نوینه‌رانی هه‌موو پێكهاته‌كان له ناوچه‌یه‌كی هه‌ستیاری وه‌كو ناوچه كوردستانیه دابرێنراوه‌كان به گشتی و له ناویاندا كه‌ركوك كه به كلیلی چاره‌سه‌ری كیشه‌كان دانراوه ،كارێكی ئاسان نیه ، ناكرێ بی گفتوگۆ و بیركردنه‌وه‌ی قوڵ و لێكدانه‌وه‌ی هه‌موو ره‌هه‌نده‌كانی تیپه‌ڕێت ، به تایبه‌ت له‌سه‌ر پرسێك كه به‌رده‌وامی هه‌بێت و فۆرمی یاسایی و ده‌ستوری وه‌ربگریت و بۆ قۆناغه‌كانی دوواتر بینای بریاردانی دیكه‌ی له‌سه‌ر بونیاد بنرێت ، كه له میژووی گه‌له‌كه‌ماندا ده‌یان پرسی له‌و جۆره به‌سه‌رماندا تیپه‌ڕیوه و دوواتر په‌نجه‌ی په‌شیمانیمان گه‌ستوه‌و له سه‌ر ئاستی بالا و له راگه‌یاندنه‌كاندا به ئاشكرا گوتومانه فێڵمان لێكرا !! له كورده‌واریدا زۆر جوانیان گوتوه ، كاتێك له هێزو توانای خۆیان بێ ئومێدبوونه ،تۆڵه‌ی ئه‌و فێڵانه بكه‌نه‌وه كه لێیان كراوه ،له شێوه‌ی ئیدیۆمێكی پوختدا گوتویانه(ئه‌گه‌ر جارێك فێڵت لێكردم خوا بتگرێت به‌ڵام دووه‌مجار خوا خۆم بگرێت )، واته ئه‌وه‌ی فێلی یه‌كه‌م ده‌كات چه‌ند تاوانباره ،له فێڵی دووه‌مدا فێڵ لێكراو دوو هێنده تاوانباره! ، بۆچی په‌ندو عیبره‌تی له فێڵی یه‌كه‌م وه‌رنه‌گرتووه؟! له مێژووی ئێمه‌دا فێڵه‌كان زۆرن ،میژووی هه‌موو دانوستانه‌كان بخوێنه‌وه وبه وردی سه‌یری بڕگه‌و به‌ندو خاڵه‌كانی رێكه‌وتنه‌كان بكه، ئه‌گه‌ر كه‌مێك ژیری و دوور له سۆزو عاتیفه‌ی لایه‌نگیری به‌كار بێنیت ،بۆت روون ده‌بێته‌وه هه‌ندێك له خاڵه‌كان بۆ چی دانراون ؟! یان بۆچی باسی یه‌كێك له پرسه‌كان نه‌كراوه، یان چۆنیه‌تی جی به‌جیكردن و میكانیزمه‌كانی خاڵێكیان دیار نیه؟ دوواتر كه هاتوینه‌ته سه‌ر پراكتیك ، هاوارمان لێ هه‌ستاوه‌و ده‌ركمان به‌و فێڵه كردووه كه لێمان كراوه! ، ئینجا زانیومانه به‌رامبه‌ره‌كه‌مان له كاتی دانانی ریكه‌وتنه‌كه‌دا چه‌ند دووربین بووه‌و چۆن به قوڵی بیری كردوه‌ته‌وه!.. نزیكترین نمونه هێشتا مه‌ره‌كه‌بی ماده‌ی (140)وشك نه‌بوه‌ته‌وه؟!، به‌رێز مالكی به‌و په‌ڕی باوه‌ربه‌خۆبوونه‌وه له سلێمانی گوتی بۆچی پرسیاری ماده‌ی (140)له من ده‌كه‌ن؟ له قۆناغه‌كانی دوواتردا سه‌ره‌ك كۆمار، (به‌رێز دكتۆر فواد مه‌عسوم) له چاوپێكه‌وتنێكدا گوتی فێلمان لێكراوه! ئه‌مه به‌و مانایه نیه ئه‌وانه‌ی نوێنه‌رایه‌تی كوردیان كردووه ،دڵسۆزو خه‌خمخۆری پرسه نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانیه‌كان نه‌بوون، به‌ڵكو له‌گه‌ڵ دلسۆزیدا شاره‌زایی و پسپۆری و ئه‌زمون و هه‌بوونی گومان له نیه‌تی به‌رامبه‌ر زۆر گرنگه ،به داخه‌وه له شانده‌كانی كورددا ئه‌م تایبه‌تمه‌ندیانه له‌به‌رچاو نه‌گیراون. له سه‌ر ئاستی كۆمه‌ڵگاش تا ئێستا ، له سه‌ره‌تادا هه‌موو ئه‌م فێڵانه به ده‌ستكه‌وت ده‌زانین و ئاهه‌نگی بۆ ده‌گێرین ،به‌ڵام دوواتر توشی كاره‌سات و ماڵوێرانیمان ده‌كات ؟! كاتێك ده‌گه‌ینه بن به‌ست په‌نا بۆ ئامرازی دیكه ده‌به‌ین و دۆخه‌كه له خۆمان خراپتر ده‌كه‌ین. پرسیاره‌كه ئه‌وه‌یه .بۆچی كورد له دانوستان و رێكه‌وتندا وردبین و تێروانینی بۆ ته‌واوی ورده‌كاری رێكه‌وتنه‌كان نیه؟ گریمان له رووی هێزه‌وه هه‌میشه داگیركه‌ران به‌هێزتر بوونه‌و نه‌یانویستوه وه‌كو ئه‌وه‌ی كورد ده‌یه‌وێت رێكه‌وتنه‌كان جێ به‌جی بكه‌ن و بیانو و پاساوی جۆراوجۆریان هێناوه‌ته‌وه..به‌ڵام خۆ ده‌قی رێكه‌وتنه‌كان و واژۆ كردنیان له ژیر فشاری هێزو هه‌ڕه‌شه‌دا نه‌بووه؟ له مێژووی دانوستانه‌كانی كورددا چه‌ندین نمونه‌ی ئه‌و رێكه‌وتنانه‌مان هه‌یه ،ته‌نیا به ده‌قی رێكه‌وتنه‌كه و واژۆكردنمان به‌شێكی گرنگی مافه نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانیه‌كانمان له ده‌ستداوه.. یه‌كێك له تازه ترین ئه‌و رێكه‌و‌تنانه كه واژۆی ئه‌مرۆ29/10/2020)ی له‌سه‌ره، رێكه‌وتنی دابه‌شكردنی كه‌ركوكه به سه‌رسێ بازنه‌ی هه‌ڵبژاردندا ،به سێ ناونیشانی جیاواز، سێ ناوچه‌ی جوگرافی كه تا راده‌یه‌ك سنوری پوخته‌ی پیكهاته‌كان و ناوچه چڕه تێكه‌له‌كانی دیاریكردووه، بۆ هه‌لبژاردنه‌كانی ئه‌م جاره‌ش مسۆگه‌ری هه‌ندیك كورسی و ململانیی سه‌ختی له‌سه‌ر چه‌ند كورسیه‌كی دیكه‌ی داناوه ،رێكه‌وتنه‌كه واژۆی نوێنه‌رانی هه‌موو پێكهاته‌كانی كه‌ركوكی به‌سه‌ره‌وه‌یه و له ئهنجومهنی نوینه‌رانی عیراقیش ده‌نگی له‌سه‌ر دراوه و قالبی یاسایی و ده‌ستوری خۆی وه‌رگرتوه ، چوارچێوه‌و پێكهاته‌ی ناوچه‌كان و ناوی ناوه‌نده‌كانی تۆمارو هه‌لبژاردن و سنورو شوێنه‌كان به گشتی بوونه‌ته دیكۆمێنتیكی میژوویی ،ره‌نگه له ئاینده‌دا زۆر زه‌حمه‌ت بێت ناوی ناوه‌ندو بنكه‌ی دیكه‌ی بخرێته‌سه‌ر، یان به لایه‌نی كه‌مه‌وه تا چه‌ندین ساڵی تر ئه‌گه‌ر به رێكه‌وتن نه‌بێت له هه‌ر یه‌كێك له‌و سنورانه‌دا گۆرانكاری بكرێت .به كورتی ئیتر كار به‌م دیكۆمێنته ده‌كرێت كه به‌م شیوه‌ی خواره‌وه‌یه:- بازنه‌ی یه‌كه‌م به ناونیشانی (ناوه‌ندی قه‌زا/ به‌ره‌وباكور):پێنج كورسی بۆ دانراوه‌و ئه‌م ناوچانه‌ی خواره‌وه ده‌گرێته‌وه: بازنه‌ی دووه‌م به ناونیشانی (ناوه‌ندی قه‌زا ناوه‌راست : چوار كورسی بۆ دانراوه‌و ئه‌م ناوچانه ده‌گرێته‌وه : بازنه‌ی سێیه‌م به ناونیشانی (حه‌ویجه -ریاز) سێ كورسی بۆ دانراوه‌و له‌م ناوچانه پێكدێت: ئه‌گه‌ر به وردی سه‌رنج بده‌ین ، له‌م دابه‌شكردنه‌دا ناوی ناوچه كوردیه‌كانیان نه‌هێناوه ، به ئاشكرا نه‌یاننوسیوه: شوان ، حه‌سار ، قه‌ره‌ناو و قه‌ره‌هه‌نجیر و...هتد به‌ڵام زۆر به وردی ناوچه‌كانی دیكه‌یان نوسیوه و ناحیه‌و گونده‌كانیشیان دیاری كردووه.. چ جیاوازیه‌ك هه‌یه له نیوان قه‌ره‌ناو و خه‌بازه وستا؟ چ جیاوازیه‌ك هه‌یه له نێوان حه‌سارو خوبه‌یبه ؟ بۆچی یایچی و عه‌باسی ده‌نوسرێت به‌ڵام شوان نانوسرێت؟ ئه‌گه‌ر ره‌حیماوه3 به واتای شوانه ! بۆچی حه‌ویجه3 به مانای ریاز نه‌بوو؟ من پێموایه ئه‌مه چاوه‌روانی مه‌ترسی زۆری لێ ده‌كرێت ، هه‌ر كوردێك هه‌ست به‌وه بكات له رابردوودا فێڵی لێ كراوه و بیه‌وێت په‌ندو عیبره‌تی لێ وه‌ربگرێت پێویسته ئه‌و پرسیاره بكات ..ئایا هه‌ندێك له برا عه‌ره‌به‌كانمان یان هه‌ندێك له ده‌سه‌ڵاتدارانی ئیستای به‌غدا باوه‌ریان به گه‌ڕانه‌وه‌ی شوان و قه‌ره‌هه‌نجیرو كڵاوقوت و قه‌ره‌ناو و حه‌سارو گه‌ڵۆزی نیه؟ چونكه له‌م دابه‌شكردنه‌دا هه‌موو ئه‌و ناوچانه‌ی له هه‌شتاكاندا به پێی بریاری ئهنجومهنی سه‌ردایه‌تی شۆرش ، روخێنرابوون و له نه‌خشه‌ی كارگیری كه‌ركوكدا سڕابونه‌وه ، به هه‌مان شێوه له‌م دابه‌شكردنه‌شدا دانه‌نراون و ناویان نه‌هاتووه ؟! ، وه‌كو ئه‌وه‌ی بروایان به ئاوه‌دانكردنه‌وه‌و گه‌رانه‌وه‌ی ناحیه‌و گونده ویرانكراوه‌كانی كورد نه‌بێت! یان مه‌به‌ستێكی دیكه له پشت ئه‌م رێكه‌وتنه‌وه هه‌یه و نایه‌نه‌وێت له‌م دیكۆمێنته میژووییه‌دا ناوی ناوچه كوردیه‌كان وه‌ك به‌شیك سه‌ر به پارێزگای كه‌ركوك تۆمار بكرێن؟ ئه‌گه‌ر وا بێت به‌ڵگه‌ی نیازیكی شاراوه‌ی مه‌ترسیداره ، چ دووباره چۆڵكردنه‌وه‌یان یان دابڕان و دوورخستنه‌وه‌یان له پارێزگای كه‌ركوك؟! . هه‌موو ئه‌مانه پرسیارو گومانن ، چونكه هه‌ر هه‌موو پێكهاته‌كان ده‌زانن شوان یه‌كیكه له كۆنترین ناحیه‌كانی كه‌ركوك ، تا كۆتایی چله‌كانیش له رووی ژماره‌ی دانیشتوان و ئاوه‌دانی و داهات و رۆلی له پارێزگای كه‌ركوكدا شان به شانی (مه‌ڵحه) حه‌ویجه له پیشه‌وه‌ی ناحیه‌كانی قه‌زای ناوه‌ند بوو ،ئێستا حه‌ویجه قه‌زایه و سێ ناحیه‌ی لێ كه‌وتوه‌ته‌وه‌و سێ كورسی بۆ دانراوه! . به‌ڵام ناوی شوان وه‌كو گوندێكیش تۆمار نه‌كراوه!
.gif)
مەریوان وریا قانع (١-٢) جارێکی تر کردەیەکی تێرۆریستی لە فەرەنسا ڕوویدا و دۆخی ئەو وڵاتەی زیاتر و زیاتر شڵەژان. ئەمجارەیان گەنجێکی تونسی کە ناوی ئیبراھیمە و تەمەنی ٢١ ساڵە، لەناو کەنیسەیەکدا لە شاری نیس، دوو ئافرەت و پیاوێکی فەرەنسی کوشت. ئەم گەنجە، کە لە مانگی نۆدا دەگاتە ئیتالیا و ھەڵگری بەڵگەنامەی خاچی سوریی ئیتالیایە، ماوەیەکی کەمە لە ئیتالیاوە ڕۆیشتوە بۆ فەرەنسا. لەو ماوە کەمەدا ئەو تاوانەی دوێنکەی ناو کەینسەکەی شاری نیس ئەنجامئەدات. ئەو سێ کەسەی لە پەلامارەکەدا دەیانکوژێت، یەکێکیان ژنێکی تەمەن ٦٠ ساڵە، ئەو ئەم ژنە سەردەبڕێت، ئەویتریان پیاوێکی تەمەن ٥٥ ساڵە، بە چەقۆ قوڕگی ئەم پیاوە ھەڵدەدڕێت، سێھەمیان ژنێکی ٤٤ ساڵانە بە برینداریی کەنسیەکە بەجێدەھێڵێت و خۆی دەگەیەنێتە ناو قاوەخانەیەک، بەڵام لەبەر سەختی برینەکەی ئەویش دەمرێت. کوڕە تونسیەکەش، دوای ئەوەی لەلایەن پۆلیسی فەرەنسییەوە بریندار دەکرێت، ئێستا لە یەکێک لە نەخۆشخانەکەدا چارەسەردەکرێت. ئەم گەنجە یەکێکە لەو ژمارە زۆرەی گەنجان بە قاچاخ لە جیھانی عەرەبییەوە بەرەو ئەوروپا ھەڵدێن. وەک زۆرێک لە گەنجانی تر ئەمیش ڕێگای دەریا دەگرێتە بەر و بە بەلەم خۆی دەگەیەنێتە ئیتالیا، دوای ماوەیەکی کەم لە ئیتالیاوە دەچێتە فەرەنسا. پرسیارەکە ئەوەیە ئەم گەنجە و ھەندێک لە ھاوشێوەکانی بۆ وادەکەن؟ بۆ وڵاتی خۆیان بەو شێوە پڕ مەترسییە بەجێدەھێڵن و بۆ کە دەگەنە ئەوروپا، لە ماوەیەکی کەمدا دەبن بە تێرۆریست؟ ھەر خوێنەرێک کەمەکێک شارەزای ئەدەبیاتی ئەم بیست ساڵەی دوایی بواری لێکۆڵینەوە لە ڕادیکالیزم و تێرۆریزم بێت، ڕووی بە ھەزارەھا کتێبەدا دەتەقێتەوە کە شیکردنەوەی ئەم دیاردەیە بابەتی سەرەکییانە. لە زانکۆکانی ئەوروپادا کۆرسی تایبەت لەسەر دیاردەی ڕادیکالیزم و تێرۆریزم ھەیە و چەندان ناوەندی لێکۆڵینەوەش سەرقاڵی شیکردنەوەی ئەم جۆرە دیاردانەن. دەشێت چەند خاڵێکی گرنگی ناو بەشێک لەم ئەدەبیاتە بەم شێوەیە ڕیزبکەین: یەکەم: لە دونیای بەجیھانیبووی ئەمڕۆدا، لە چەندان وڵاتدا بەشێکی گرنگی دانیشتوانی ئەو وڵاتانە، ھەست بەوەدەکەن کە ژیانیان ھیچ نرخ و بەھایەکی نییە و کۆمەڵگاکانی خۆیان وەک ”مۆرڤی زیاد“ و ”ناپێویست” و ”بێکەڵک“ مامەڵەیان دەکات. ئەمانە ئەو بشەی دانیشتوان و ئەو کەسانەن کە بەتەوای پەراوێزخراون و کەوتونەتە قەراخی ئەو کۆمەڵگایەوە کە تیایدا دەژین. بۆیە سەرھەڵگرتن و خۆفڕێدانە دەریاوە بۆ گەیشتن بە ”شوێنێکی تر“ بووە بە بەشێک لە ژیانی ئەوان و ئەم سەرھەڵگرتنەش وەک ھەوڵێک بۆ بەخشینی بەھا و نرخ و مانا بە ژیانیان دەبینن. دووھەم: ئەم مرۆڤانە کە سەرھەڵدەگرن، لەو ”شوێنانەی تر“دا کە بۆیدەچن، زۆبەی جار دەکەونە ناو ژینگەیەکی تەواو ئاڵۆزەوە کە پڕە ھەم لە ھەژاریی و نەداریی، ھەم لە فۆرمی جیاوازیی ڕاسیزم و پەراوێزخستن. ھەم لە بێکاریی و بێئاسۆیی کۆمەڵایەتیی. ئەمانە کە ڕادەکەن دەکەونە ناو قەراخی شارە گەورەکانی ئەوروپاوە کە تیایاندا لەگەڵ ژمارەیەکی زۆر لە کۆچەبەردا، بە زیاد لە شێوەیەک، درێژە بە پەراوێزبوونی خۆیان ئەدەن. زۆریان وەکچۆن لە وڵاتی خۆیاندا ھەستیان بە ”زیادبوون“ و ”بێکەڵک“ی کردوە، لەوێشدا ھەمان ھەست بەرھەمدەھێننەوە. سێھەم: ئەم ”مرۆڤە زیاد“انە لەزۆرێک لە شارە ئەوروپییەکاندا کەسانی ھاو جنس و ھاو دین و ھاوزمانی خۆیان ئەدۆزنەوە کە ئەوانیش لە زۆر ڕووەوە ھەست بە ”زیادبوون“ و ”ناپێویستبوون“ی خۆیان دەکەن. ھەستدەکەن بەشێکن لە ژیانێک کە، وەک ژنە فەیلەسوفی ئەمریکی جودت بوتلەر دەڵێت، ”قابیلی دۆڕان“ و ”لەدەستدان“ە. lose-able. ژیانێک کە تەنانەت دوای مردنیش قابیلی ئەوە نییە تازیەی بۆ دابنرێت, ungrievable life. چوارھەم: بەشێک لەم مرۆڤە ھەڵاتوانە، لەناو ئەو ژینگە نادۆست و پەراوێزیەدا، دەستدەدەنە کاری نایاسایی وەک دزیکردن و پەلاماردان و پەنابردن بۆ توندوتیژیی. ئەمانە وەک بەشێک لە ئەندامانی چنییە ھەژار و نەدارەکانی ناو مێژووی ئەوروپا، دەبنە ”تاوانباری بچووک“ و وەک چەتە و دز و تەڵەکەباز درێژە بەژیانی خۆیان ئەدەن. پێنجەم: بەڵام ھەندێک لەمانە دەکەونە ناو ئەو گوتارە ”سەلەفییە جیھادیی“ دینییەوە کە لە دوای دروستبوونی ڕێکخراوی ئەل قاعیدەوە بووە بە گوتارێکی بەجیھاینبوو. ئەمانە دەبنە ھەڵگری ئەو دید و ڕوانین و لێکدانەوە و داخوازیانەی ئەم گوتارە سەلەفییە داوایدەکات. لە پێش ھەمووانیشەوە جیھادکردن بەرامبەر بەو ”جاھیلەیەتە تازەیە“ کە گوایە لە دونیای ئەمڕۆدا دروستبووە و پێوسیتی بە بەرەنگاربوونەوە ھەیە. شەشەم: ئەم گوتارە سەلەفییە، لە پەنجا ساڵی ڕابردوودا و لەڕێگای دۆلاری نەوت و لە چوارچێوەی جەنگی سارد و جەنگی ئەفگانستان و دروستبوونی دیاردەی ”عەرەبە ئەفگانییەکان“ و دروستبونی ڕێکخراوی ئەل قاعیدە و داعش و گروپەکانی تردا، بە جیھاندا بڵاوبووەوە و دەیەھا مزگەوت و سەدەھا دەزگای خێرخوازیی و ھەزاران سایتی ناو تۆڕەکانی ئینتەرنێت و لەشکرێک لە واعیز و بکەری دینیی سەلەفیی دروستکردوە کە بەسەریکەوە ئەم فۆرمە ترسناکەی ئیسلام و ئەم فۆرمە توندڕەوەی دینداریی بڵاودەکەنەوە. حەوتەم: ئەم گوتارە سەلەفییە باس لە ”جاھیلیەتی جیھان“ و ”کافربوونی ھەمووان“ دەکات، باس لە ”تاکە دینی ڕاستەقینە“، کە گوایە ئیسلامە و باس لە گرنگی ”جیھاد“ دەکات بۆ گۆڕینی ئەو جاھیلیەتە و بەئیسلامیکردنی تەواوی کۆمەڵگاکانی جیھان. ھەشتەم: لەم گوتارەدا ئیسلام وەک دینێک نیشانئەدرێت کە گوایە بەردەوام لە ژێر پەلاماردایە و موسڵمانیش وەک کەسێکی نەفرەتلێکراو. جارێک عەلمانەیت پەلاماری ئەدات،جارێک خۆرئاوا و خاچپەرستە نوێکان، جارێک فیکر و فەلسەفەی بێدینیی، جارێک دینەکانی تر و جارێکیش ھەندێک لە تائیفە دینییەکانی ناو ئیسلام خۆشی، ھتد...بە مانایەکی دیکە ئەم گوتارە سەلەفییە وێنەی قوربانیی بۆ ئیسلام و موسڵمانان دروستدەکات و بەگژاچوونەوەی جیھادیی و توندوتیژانەی ئەم قوربانیبوونەش، وەک تاقە ئەرکێکی دینیی و ئەخلاقیی ڕاستەقینە نیشانئەدات. ئەم وێناکردنەیە وادەکات لەم گوتارەدا ”جیھاد“ بەمانا سەربازیی و توندوتیژەیەکەی، ببێتە دەستەواژەی ژمارەیەکی ناو ئەم گوتارە. نۆیەم: ئەم گوتارە سەلەفییە، جیھاد وەک بزوتنەوەیەکی جیھانیی گلۆباڵیی نیشانئەدات و نایبەستێتەوە بە سنووری ئەم یان ئەو دەوڵەتی نەتەوەییەوە. جیھاد لێرەدا بەشێکە لە بەگژاچوونەوەیەکی جیھانیی کوفر و پەلاماردانی گریمانکراوی ئیسلام. دەیەم: ئەم بزوتنەوە سەلەفییانە لە پەنجا ساڵی ڕابوردودا لەوەدا سەرکەوتون کە بەشێکی بەرچاوی ”دینداریی ئاسایی“ و بەشێکی گەورەی باڵەکانی تری ”ئیسلامی سیسیی“ بە سەلەفیی بکەن. لەناو وڵاتە ئەوروپییەکنیشدا لەوەدا سەرکەوتون ئەم دینە سەلەفییە بەناو ئەو کۆچبەرە دیندارانەدا بڵاوبکەنەوە کە لەو وڵاتانەدا دەژین. نەک ھەر ئەمە بەڵکو ئەو ئیمام و کەسایەتییە دینییانەش کە لەو وڵاتانەدا ئەم گوتارە سەلەفییە توندڕەوەیان قبووڵ نییە، بخەنە ژێر فشار و زۆربۆھێنان و شکاندندانەوە. ئەوەی لە فەرەنسا ڕووئەدات لەناو ئەم وێنە گشتییەدا ڕووئەدات.
.gif)
سابیری سه‌ندیكا ئه‌مریكا به‌و هه‌موو توێژینه‌وه زانستی و پێشكه‌وتنانه‌ی له‌بواری پێكوته‌ی ڤایرۆسی كۆڕۆنادا كردوێتی، ئه‌وا وه‌كو هه‌ندێك له به‌رپرسانی سیاسی و ئیداریی هه‌رێم به‌ره‌هایی مژده‌ی چاره‌سه‌ری رانه‌گه‌یاندووه، چه‌ند رۆژێك له‌مه‌وبه‌ریش هه‌مان ئه‌و به‌رپرسه ئیدارییانه رایانگه‌یاند كه تاكه چاره‌سه‌ر خۆپارێزییه. ئه‌و شوێن و جێگایانه وه‌ك ماڵی خۆت نییه، یه‌ك كه‌س به متمانه و پاك و خاوێنییه‌وه خواردن و خواردنه‌وه‌ت بۆ ئاماده بكات، یان ته‌نیا ئه‌ندامانی خێزانه‌كه‌ت له‌چوار ده‌ورت بن، ده‌یان و سه‌دان كه‌س ده‌چنه ئه‌و شوێنانه به‌بێ خۆپارێزیی. خه‌ڵكانێك هه‌ن به‌ڕۆژ سه‌رمای بووه، كه‌چی شه‌و دره‌نگ خۆی ده‌كات به یانه‌یه‌كدا تا به‌خه‌یاڵی خۆی كه‌شێكی خۆش بۆخۆی بڕه‌خسێنێت داوای بیره‌ی سارد و خواردنه‌وه‌ی كهولیی سارد ده‌كات. ئیدی بیر له‌وه ناكاته‌وه كه ئه‌و سه‌رمای بووه و پێویسته قاوه و نیسكافه و خواردنه‌وه‌ی گه‌رم بخواته‌وه، نه‌ك بیره‌و خواردنه‌وه‌ی سارد، له‌كاتێكدا له‌سه‌ره‌تاوه هه‌موو جیهان هه‌ر ئه‌وه‌ی وتووه، خۆپارێزی باشترین چاره‌سه‌ره، تا ئه‌مڕۆش ئه‌وه هه‌روایه. به‌گوێره‌ی زانیارییه‌كان بێت، له شارێكی وه‌ك سلێمانی یان شاره‌كانی تری باشووری كوردستان رۆژانه چه‌ند كه‌سێك به‌هۆی ئه‌و ڤایرۆسه‌وه گیان له‌ده‌ست ده‌ده‌ن، ئه‌وانه‌شی كه په‌تاكه‌یان گرتووه، پێویستیان به چاره‌سه‌ره، پێشبینیش ده‌كرێت، په‌تاكه زیاتر په‌ره‌بسێنێت و قوربانیی زیاتریشی لێ بكه‌وێته‌وه، ئه‌وه‌ش به‌گوێره‌ی لێدوانی به‌رپرسانی ته‌ندروستیی هه‌رێم، له‌به‌رئه‌وه‌ی وه‌ك ده‌ڵێن له مانگی 11 دا جاریكی تر ئه‌م ڤایرۆسه ته‌شه‌نه ده‌كاته‌وه. جا هه‌ندێك له‌و كه‌سانه‌ی له‌به‌رده‌می په‌رستگه و چایخانه و بازاڕ و شوێنه گشتییه‌كاندا كۆده‌بنه‌وه چ بۆ نوێژی جه‌ماعه‌ت، یان چایی ده‌خۆنه‌وه یاخود به‌حساب له شوێنه ته‌رفیهییه‌كاندا جه‌وێك ده‌گۆڕن، هاكا ڤایرۆسه‌كه خۆیكرد به‌ناو ده‌م و لوتیاندا و ئه‌وانیش گواستیانه‌وه بۆ خێزان و ده‌وروبه‌ریان. هه‌ندێك كه‌س گومانی ئه‌وه ده‌كه‌ن كه به‌رپرسانی ئیداریی هه‌رێم دۆخی كۆڕۆنایان قۆستبێته‌وه و له‌گه‌ڵ كۆمپانیاكانی ده‌رماندا رێككه‌وتبێتن، به‌ناوی دۆزینه‌وه‌ی چاره‌سه‌ری ڤایرۆسی كۆڕۆناوه، له‌ژێره‌وه چه‌ندین ساتوسه‌ودای تریان كردبێت بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی خۆیان و هه‌ندێك به‌رپرس له‌نه‌زانیینه‌وه كه‌وتبنه ته‌ڵزگه‌وه، كه بۆخۆم هیوادارم ئه‌وه وانه‌بێت. له هه‌ندێك میدیاوه وا باس ده‌كرێت كه ئێستا ته‌نها سلێمانی هێنده‌ی چه‌ند پارێزگایه‌كی تری عیراق گیانله‌ده‌ستدانی به‌و ڤایرۆسه تێدا تۆماركراوه و گوایه پارێزگاری سلێمانی له‌سه‌ر ئاستی عیراق رێزبه‌ندیی یه‌كه‌می گرتووه و به‌غدا له پله‌ی دووه‌مدایه و هه‌ولێرش به پله‌ی سێیه‌م دێت. جێگه‌ی داخ و ئازارێكی زۆره و ئێمه‌ی مرۆڤ رانه‌هاتووین له‌گه‌ڵ ئه‌مجۆره تاقیكردنه‌وه قورسه‌دا مامه‌ڵه بكه‌ین، هه‌موو ئه‌و شوێنانه‌ی خه‌ڵك تێیدا كۆده‌بنه‌وه، داخران و راگیران، ژیان و كه‌سابه‌ت له زۆرینه‌ی وڵاتانی دنیادا وه‌ستێنرا. كافیتریا و چایخانه‌كان، دوكانی له‌فه و چێشتخانه‌كان، عه‌ره‌بانه و ده‌ستگێڕه‌كان هه‌موو ئه‌و شوێنانه‌ی ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌یان لێده‌كرێت ببنه هۆی تووشبوون به نه‌خۆشییه‌كه و بڵاوبوونه‌وه‌ی په‌كخران. ئه‌گه‌ر وابێت كه هه‌ندێك له میدیاكان باسی ده‌كه‌ن، ئێستای عیراق به‌گشتی و به‌تایبه‌تیش كوردستان سه‌باره‌ت به كۆرۆنا له دۆخی سه‌ره‌تای ئیتاڵیا ده‌چێت و پێویسته فریای خۆیان بكه‌ون، پێوسته هاووڵاتیان كه‌لتووری خۆپایزیی په‌یڕه‌وبكه‌ن. ناشێت تۆ تووشی نه‌خۆشییه‌ك بوویت كه پژمه‌و كۆكه‌ت هه‌یه و لووتت ته‌ڕه، به‌ڵام به عینادی هاتوچۆی مزگه‌وت ده‌كه‌یت و ده‌چیته نوێژی هه‌ینی، یان گازینۆ و كافیتریا و شوێنی قه‌ره‌باڵغ. ئاخر كه‌ی ره‌وایه و چۆن ده‌بێت هۆڵه‌كه‌نی شار و شارۆچكه‌كانی كوردستانی عیراق به‌گشتی و به‌تایبه‌تی هۆڵی نوێژخوێندنی مزگه‌وته‌كان دووسه‌د كه‌س ده‌گرێت، چوارسه‌د كه‌س خۆیان تێ بترنجێنن؟ به‌هه‌رحاڵ ئه‌وه‌ی ده‌وترێت رۆژ به‌ڕۆژ عیراق مه‌ترسیدارتر ده‌رده‌كه‌وێت، هه‌ڵكشانی هه‌ڕه‌شه و هێرشی گروپه چه‌كداره‌كان بۆ سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ئه‌مریكا و نێرده بیانییه‌كان رۆژبه‌ڕۆژ له هه‌ڵكشاندایه، ئابووریی عیراق و كوردستان تووشی شكستێكی گه‌وره‌بوون، گروپه شیعه‌كان ئێستا كۆنترۆڵی به‌شی زۆری عیراقیان كردووه له‌ڕووی ئه‌منی و سیاسی و ئیداریی و ئابوورییه‌وه، سونه‌كانیش له به‌ڕێوه‌بردنی ده‌سه‌ڵاتدا خۆیان به په‌راوێزخراو ده‌زانن، بۆیه پێناچێت مسته‌فا كازمی وابه‌ئاسنی چاكسازیی پێبكرێت وه‌ك له‌میدیاوه بانگه‌شه‌ی بۆ ده‌كات. جگه له‌ویش به‌رپرسه‌كانی دیكه‌ی عیراق خۆیان راستییه‌كان ده‌دركێنن له‌باره‌ی كێشه‌و ئاریشه‌كانه‌وه، لێره‌دا پرسیاره‌كه ئه‌وه‌یه كه ئاخۆ كات ماوه بۆ رزگاركردنی عیراق؟
ســــەرکۆ یونس* پایزی هەموو ساڵێک تۆڕی ڕێکخراوەکانی هەڵــەبجە و لایەنەپەیوەندیدارەکانی کشتوکاڵی هەڵەبجە بەهاوکاری میدیا و میدیاکاران کەرنەڤاڵ و ڤیستیڤاڵێکی ناوازەی هەنارو بەرهەمە پاییزیەکان وهەندێ کاری دەستڕەنگینی و خۆراک و خواردەمەنی پێشکەش بەخەڵکی هەڵەبجە و میوانەکان دەکەن... هەرێمی کوردستان بەگشتی و سنوری پارێزگای هەڵەبجە بەتایبەتی زەوی وکەشوهەوایەکی لەبارو گونجاوی هەیە بۆ بەرهەمهێنانی هەنار بەشێوەیەک کە تام و ڕەنگی تایبەتی هەیە و لەهەناری ناوچەکانی ترو هەناری هاوردەی وڵــاتان جیاوازترە. لەم سنورە (11) جۆر هەنار بەرهەم دەهێنرێت و نزیکەی (30) هەزار تەن بەرهەمی ساڵــانەی پارێزگای هەڵەبجەیە و ڕووبەری هەشت هەزارو پێنج سەد دۆنم باخی هەنار هەیە و بەردەوام لەزیادبووندایە. هەڵـــەبجەو هەنار دوانەیەکی لەیەک دانەبڕاون و بەدرێــژایی مێژووی کشتوکاڵــــی ناوچەکە هەنار هەڵەبجەی بێ بەش نەکردوە لە جوانی و لەتەنیایـــدا بەجێ ی نەهێشتوە تەنانەت لە کارەساتی کیمیابارانکردنی (16 ئازاری 1988) هەنار هەر بەپێوە بووە و شاهێدحاڵێکی نەبیستراوی کارەساتەکەیە.. خواستی خەڵک و بەکاربەران بۆ هەناری هەڵەبجە خواستێکی تایبەتە و ساڵــانە لەشارەکانی تری کوردستانەوە خەڵکێکی زۆر وەک میوان و گەشتیار و کڕیاران دێنە هەڵەبجەوە پێوسیتیەکانیان لە هەناری سازان و گوێزی هەورامان و زەیتی زەیتونی ڕاسان و دۆینەو کەشک و ترخێنە و مرەبای میوەکان و هەنجیرو تووی ووشک و بنێشتی کوردی ڕەسەنی ناوچەی بۆین و دۆشاوی هەنار و توو و بەرهەمە پایزییەکانی تر پڕدەکەنەوە بەدیاری ناوازەی دەستڕەنگینانی ڤیستیڤاڵەکە دەگەڕێنەوە. خواستی بازاڕەکانی شارەکانی هەرێم و ناوەڕاست و باشوری عێراق خواستێکی گەورە و هەمیشە و بەردەوامە بەتایبەت لەم وەرزەدا ئەمەش بۆ لایەنی بەبازاڕکردن و ساغکردنەوەی بەرهەمی خۆماڵــــی گرنگە و جێگەی بایەخە. هەنار یەکێکە لەو حەوت میوەیەی کە خواستی بەردەوامی لەسەرە و بەهۆی ئەو سوودە تەندروستیانەی کەلە هەنارەوە دەست دەکەوێت بۆ لەشی مرۆڤ لەوانە بەرگری لەش بەهێز دەکات و سەرچاوەی سەرەکییە بۆ ڤیتامین(C) و بۆ خوێن و دڵ بەسوودە و یارمەتی زوو هەرس کردن دەکات و بۆ دابەزینی کێشی لەش بەسوودە.. خۆشبەختانە وەزارەتی کشتوکاڵـــی حکومەتی عێراق لە(22 ئۆکتۆبەر) هاوردەکردنی هەناری لەسەرجەم خاڵەسنورییەکان قەدەغەکرد و حکومەتی هەرێمیش هەمان بڕیاری دەرکرد،بێ گومان ئەم بڕیارە گرنگە و سوودی دەبێت بۆ خاوەن باخ و بەرهەمەکان ،بەڵــام بەداخەوە سەرەڕای دەرکردنی بڕیاری قەدەغەی هاوردەی هەنار هێشتا بە قاچاخ دێتە بازاڕەکانی هەرێمەوە بەتایبەت هەناری سووری و میسری،بۆیە پێویست دەکات لایەنە پەیوەندیدارەکان هەنگاوی باشتر لەم لایەنەوە بنێن،لەگرنگترین هەنگاو سەپاندنی باجی گومرگی زیاترە بۆ هاوردەی ئەم بەرهەمە بۆ ئەوەی لەناوخۆ نرخی بەرز ببێتەوە و خواستی کەم ببێت.. گەورەترین گرفت ساغکردنەوەو بەبازاڕکردنی بەرهەمی هەنارە لەبازارەکانی کوردستاندا و لەئێستادا کێشەو گرفتەکانی ئەم بەرهەمەیە و بەداخەوە تا ئێستا چارەسەرنەکراوە،خۆشبەختانە بەپێ ی لێدوانی وەزیری کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاوی هەرێم بڕیارە کۆمپانیایەک هەنار هەناردەی دەرەوە بکات . هەماهەنگی و بوونی لیژنەی هاوبەشی وەزارەتەکانی کشتوکاڵــی و بازرگانی و دارایی هەرێم و بەغدا گرنگە و پێویستە بەتایبەت بۆ ئاسانکاری گواستنەوەی بەرهەمی ناوخۆی عێراق بۆ سەرجەم شاروشارۆچکەکان بەبێ باجی گومرگی و روسومات. هەروەها نەبوونی ساردکەرەوە(براد) بۆ هەڵگرتنی بەرهەمی هەنار یەکێکە لە ئاریشەکانی تر چونکە بەرهەمی هەنار لە سنوری پارێزگای هەڵەبجە زۆرە و بەڕێژەی گەورەیە و لە خواستی ناوخۆیی سنورەکە زیاترە... ڤیستیڤاڵـــی هەنار و پایزی هەڵەبجە لەڕووی ئابوری و کۆمەڵـــایەتییەوە چەندین سوودو کەڵکی هەیە لەوانە:- * ساغکردنەوە و بەبازاڕکردنی بەرهەمی ناوخۆی ناوچەکە کەساڵــانە خۆشبەختانە زیاد لە پێویستی خواستی دانیشتوانی هەڵەبجەی هەیە و خاوەن باخ و بەرهەمەکان بەدوای خواست و بازاری نوێ دا دەگەڕێن ئەمەش دەرفەتێکی باشە لەم لایەنەوە و دەبێتە دەرچەیەک بۆ ساغکردنەوەی بەرهەمەکانیان. * سەردانکردن و هاتووچۆی هاونیشتیمانیان لە شاروشارۆچکەکانی ترەوە پەیوەندی کۆمەڵــایەتی دانیشتوانی هەڵەبجە و شوێنەکانی تر پتەوترو بەهێزتر دەکات . * ئەم ڤیستیڤاڵە سەرچاوەیەکە بۆ ڕەخساندنی هەلی کار بۆ گەنجان و لاوانی بێکارو بێ داهاتی شارەکە،بەتایبەتی ژنان و کچانی دەسترەنگین بەداخەوە لەسنوری پارێزگای هەڵەبجە ڕێژەی بێکاری بەرزە بەتایبەت لەناو چینی خاوەن بڕوانامەی زانکۆیی و دەرفەتی کارکردن لەم شارە کەمە بەهۆی دانەمەزراندن لەکەرتی گشتیدا و لاوازی کەرتی تایبەت لەشارەکە.. * جوڵــان و جموجوڵی بازاڕ بەگشتی و چێشتخانەو چایخانە و مارکێت و کافتریاکان،بەهۆی هاتنی میوان و گەشتیارو کڕیارو سەردانیکەرانی ڤیستیڤاڵــــەکە بەشێوەیەک چالاکی ئابوری لەبازاڕی هەڵەبجە پەیدا دەبێت. * ناساندن و ئاشنابونی شوێنە گەشتیاریەکانی سنوری پارێزگای هەڵــــەبجە بە میوانەکان و کڕیاران بەتایبەتی ئەو شوێنەگەشتیاریانەی لەشارەوە نزیکن وەک چاوگی باوەکۆچەک و عەبابەیلێ و گوڵان. * پیویستە هەموو هەوڵێک بدرێت بۆ هەناردەکردنی بەشێک لەم بەرهەمە ناوازەیە کە بەدڵنیاییەوە لەبازارەکانی دەرەوە خواستی باشی لەسەر دەبێت و نرخێکی بەرز دەکات بۆ ئەمەش هاوکاری و پاڵپشتی حکومەت گرنگە. * پێویستە وەزارەتی کشتوکاڵ و بازرگانی و پیشەسازی پلانی تایبەتیان هەبێت بۆ بەپیشەسازی کردنی بەرهەمی هەنار بەتایبەتی کارگەی شەربەت و سرکەی هەنار بۆ ئەوەی سودی زیاتری هەبێت بۆ خاوەن باخ و جوتیارەکان. * ئەنجامدانی چالاکی هونەری وەک گۆرانی و مۆسیقا و خستنەڕووی وێنەکان و هونەری شێوەکاری و هتد هەموو ئەمانە هۆکارن بۆ راکێشانی زیاتری گەشتیارو میوانی ڤیستیڤاڵــــەکە. هیوادارین ئەم ڤیستیڤاڵـــە ببێتە هەنگاوێک بۆ ئاوڕدانەوەی زیاتر بەم پارێزگایەو حکومەتی هەرێم بەپلان و بەرنامەی درێــژ خایەن و ستراتیژی گرنگی بدات بە لایەنەکانی ئابوری بەگشتی و کەرتی کشتوکاڵی و باخداری بەتایبەتی بۆ ئەوەی بتوانرێت فرە سەرچاوەی داهات بۆ خەڵک برەخسێنرێت... *ئابوریناس
ئیبراهیم میکە عەلی ئاشکرایە لەدوو ڕۆژی ڕابردودا هەولێرو پەرلەمانەکەی لەدوو هەڵوێستی تەواو پێچەوانەو جیاوازدا دەرکەوتن: هەڵوێستی یەکەم: هەڵوێستی ژمارەیەک لەئەندامانی پەرلەمان بوو کە بەشێوازێکی شارستانیی‌و پرۆتۆکۆلیی‌و بەنوێنەرایەتی حزب‌و دەنگدەرەکانیان، پەیامی ناڕەزایەتیاندایە دەستی کونسوڵی فەرەنسا لەهەرێم. هەڵوێستی دوەم: دیسان هەڵوێستی ژمارەیەک لەئەندامانی پەرلەمان بوو کە وەک زۆرینەی ڕەهاو بەنوێنەرایەتیی حزب‌و دەنگدەرەکانیان پشتیوانیی خۆیانیان دەربڕی بۆ کونسوڵی فەرەنسا. ئەم دوفاقیە لەهەڵوێستگرتندا، لەدیدی منەوه ئاماژەیەکی خراپی ترە لەنەخشاندنی وێنەی گەلی کوردو دەسەڵات‌و تەنانەت دامەزراوەکانیشیدا، لەبەرئەوەی کە ئیشی من نییە هەڵسەنگاندن بۆ هەڵوێستەکان بکەم‌و بڵێم کامیان باشەو کامیان ناباش، بۆیە باس لەو دیوەی مەشهەدەکە ناکەم، ئەو ڕوەی کە دەمەوێ قسەی لەبارەوە بکەم ئەمەیە: ئەگەر ئەم چەشنە هەڵوێستانەو هاوشێوەکانیان پێوەربن بۆ موسڵمان بون‌و دەسنیشانکردنی شوناسی ئایینیی تاک‌و حزبەکان‌و کۆمەڵگە، ئەوا ڕوبەڕوی ئاستەنگێکی تری جفاکیی دەبینەوە کە پێشتر زۆرێک لەلێکدانەوەکانمان لەسەر ئەو تێگەیشتنە بونیادناوە، ئەویش بریتییە لەوەی کە زۆرجار لەدەربڕینە فەرمیی‌و نافەرمییەکانی کەسایەتیی‌و دامەزراوە ئایینیی‌و کۆمەڵایەتیی‌و هەندێكجار ئیدارییەکانیشەوە دەوترا 95%ی خەڵکی کوردستان موسڵمانە. پرسیار لێرەدا ئەمەیە: ئەگەر بەو پێودانگەی سەرەوە شوناسی ئایینی دەسنیشان بکرێت، ئایا ئیتر مانایەک بۆ ئەو ڕێژەو پۆلێنکردن‌و شوناسە ئایینییە دەمێنێتەوە؟! بێگومان ئەمە پرسیارێکی شڵەژێنەرە، چونکە گەر ڕادەستی ببین، شوناسی ئایینی کۆمەڵگە تێکدەچێت‌و گەر پشتگوێشی بخەین دیسان درێژە بەخۆ خەڵەتاندن دەدەین. بۆیە وەک دەرچەیەک لەدیدی بەندەوە بۆ وەڵامی پرسیارەکە، وایدەبینم کە پرسەکە لەبنەڕەتەوە پرسێکی سیاسییە‌و ئاڵێنراوە لەئایینەوە، پرسی پێگەو باڵادەستی سیاسەتەکانی دوو وڵات لەزلە وڵاتانی جیهان‌و ناوچەکەیەو ئایین‌و دروشم‌و هێما ئایینیەکان کراونەتە قوربانی سیاسەت، هەرێم‌و حزبەکانیشیی‌و جەماوەرەکەشی بەدوایاندا خۆنەویستانە کێشراونەتە ناو یارییەکەوە. سەرەڕای ئەوەی ئەم پرسەی کە ئەمڕۆ کراوەتە باسی ڕۆژ، پرسێکی ناوخۆیی فەرەنسایەو لەبنەڕەتەوە دەبوو فشاری ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنیی‌و چالاکوانان لەو ئاراستەیەدا بوایە کە ڕێگە نەدرێت ئەو پرسە یەکڕیزیی ماڵی کورد تێکتر بدات بەسەریەکداو کارتی ئایین‌و هێماو دروشمە ئایینییەکان بکرێنە کارتی سیاسیی.
.jpg)
مەریوان وریا قانیع جیھان ئەمڕۆ لەناو شەپۆلی دووھەمی کۆرۆنادا نووقمە، کەم شوێنی سەر ئەم ئەستێرە ھەیە ھەڕەشەی ئەم ڤایرۆسەی لەسەرنەبێت. ھەڕەشەکەش ھەڕەشەیەکی ھێجگار بنەڕەتیی و ترسناکە، ئەگەر چارەسەری بۆ نەدۆزرێتەوە، ئەم ڤایرۆسە دەتوانێت زیانی ھێجگار گەورە بە سەرجەمی مرۆڤایەتی بگەیەنێت. لای خۆمان، وەک ھەمیشە، ھەڕەشەکە تا ئەم ساتەش بە جدی وەرنەگیراوە، ئەگەرچی ڕۆژانە بەبەرچاوی ھەموانەوە ژمارەیەکی بەرچاو لە خەڵک دەمرن و ھەواڵی مردنەکانیشیان بەناو تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا بڵاودەبێتەوە. ئێستا ئیتر دۆخەکە بەرەو ئەوە دەڕوات ھەریەکێکمان کەسێکی نزیک، یان نیمچە نزیک بناسێت کە بەم ڤایرۆسە گیانی لەدەستدابێت. ھاوکات تا ئێستاش کەسانێک ھەن، بە تایبەتی لەناو ھەندێژ لە ھێزە ئیسلامییەکاندا، ڤایرۆسەکە وەک ”سەربازی خودا“ وێنادەکەن، کە لە ئاسمانەوە نێردراوە بۆ ئەوەی بێباوەڕان لەسەر زەوی بکوژێت. لە دونیای ئێمەدا ئەم لێکدانەوە خوارفییە بە زمان و داڕشتنی جیاواز تەعبیری لێدەکرێت و بە ھەڕەشە و پەلاماری ڤایرۆسەکە ڕەھەندێکی دینیی دەبەخشرێت. ئەوانەشی کە شارەزای مەترسییەکانی نەخۆشییەکەن و شارەزای چۆنیەتی بەرەنگاربوونەوەین، گوێیان لێناگیرێت. بەم شێوەیە بڕێکی زۆر لە خورافەت و بێباکی بەیەکتری تێکەڵدەبن. لەسەروی ھەموو ئەمانەوە حوکمڕانیەک لە ئارادایە کە نەک تەنھا باکی بە مردنی ھاوڵاتیان نییە، بەڵکو سەرقاڵی گرتن و ڕاونانی ڕۆژنامەنووسان و دانانی پرۆژەی زیاتر بەرتەسکردنەوەی ئازادیی ڕادەربڕین و قسەکردنە. ئەمە جگە لە درێژەدان بە پایەکانی ئەو حوکمڕانییە کە گەندەڵییەکی ھەمەلایەن و بەرفراوان بنەماکەیەتی. بەڵام دۆخەکە لە ئەوروپادا تەواو جیاوازە. ھەم ڤایرۆسەکە بە جدی وەرگیراوە و لە ھەر پیلان و حەزێکی خودایی و ئاسمانی دابڕاوە، ھەم دەرەنجامەکانی بڵاوبوونەوە و کاریگەرییەکانیشی بوەتە شوێنی قسەلەسەرکردن و بیرکردنەوە. ھاوکات بەشێکی زۆری مرۆڤایەتیی چاویان لە کاری زانستییانەی تاقیگاکانی ناو زانکۆ گەورەکانی ئەروپایە بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێک بۆ ئەم ڤایرۆسە و ڕزگارکردنی مرۆڤەکان لە بەشە جیاوازەکانی جیھاندا، مرۆڤی سەر بە دین و کولتور و شوناسی ئەتنیی و نەتەوەیی جیاواز. لە وڵاتێکی وەک ھۆڵەندا کە نزیکەی ٣٠ ساڵێکە من تیایدا دەژیم، لەماوەی پێشودا ١٧٠ زانای ئەکادیمیی لە نامەیەکدا بۆ حکومەتی ھۆڵەندیی، پێ لەسەر ئەوەدادەگرن ئەو دۆخە کۆمەڵایەتیی و ئینسانییە زەحمەتەی لە وڵاتەدا بەھۆی کۆرۆناوە دروستبووە دەرنجامی پەیڕەویکردنی کۆمەڵێک سیاسەتی تایبەتە: سیاسەتی نیولیبرالیزم. نیولیبرالیزم ”دەوڵەتی خۆشگوزەرانیی“ گۆڕی بە دەوڵەتێکی بێ جل و بەرگ و دایماڵیی لە بەشێکی زۆری ئەو خزمەتگوزارییە بنەڕەتییانەی بە کۆمەڵگای پێشکەشدەکرد. حکومەتی ھۆڵەندی لە شەش مانگی ڕابردوودا چەندان ملیار ئێرۆی بۆ بەرەنگاربوونەوەی دەرەنجامە کۆمەڵایەتییەکانی بڵاوبوونەوەی ئەم ڤایرۆسە خەرجکردوە. لە ئیسپانیا دەوڵەت بڕێک لە نەخۆشخانەکانی لە کەرتی تایبەت سەندەوە و ھەموویانی ھێنایەوە ژێر دەسەڵاتی خۆی. لە بریتانیا ھەندێک لە ھێڵەکانی شەمەندەفەر جارێکی تر تەئمیم کرانەوە و ھێنرانەوە ژێردەستی دەوڵەت چونکە ئەگەری ئەوە ھەبوو ئیشنەکەن. ھەندێک ئابورییناس باس لەوەدەکەن لە ماوەی شەش مانگی ڕابردوودا، واتە لەوەتەی پەتای کۆرۆنا بڵاوبۆتەوە، حکومەتەکان لە ئەوروپا و یابان و ئەمریکا ٣٧٠٠ ملیار ئێرۆیان چاپکردوە و خستۆتە بازاڕەکانەوە. بڕێکی بەرچاوی ئەم پارەیە دراوە بەوانەی بەھۆی کۆرۆناوە زیان بە کارەکانیان کەوتوە و ڕووبەڕووی کێشەی گەورەبوونەتەوە. لە ئێستادا بیرۆکەی تەئمیمکردنی ھێڵە ئاسمانییەکان و ھێڵەکانی شەمەندەفەر لە ئەوروپادا ھێنراوەتە پێشەوە و چەندان نووسەر و شارەزای ئەم بوارانە بەرگریلێدەکەن. بێگومان مەرج نییە ئەم پێشنیارە سەربگرێت، ئەوەی گرنگە وەک فیکرە ھاتۆتەکایە و بووە بە بابەتی گفتوگۆ و ڕاگۆڕکێ. ھاوکات ھەندێک لە وڵاتە ئەوروپییەکان خەریکن لەو ڕێکەوتنە نێودەوڵەتییانە دەچنە دەرەوە کە دەستی دەوڵەتە نەتەوەییەکان دەگرن لەوەدا ئابوریی خۆیان سەرلەنوێ و لە قاازانجی ھاوڵاتیانی وڵاتەکەیان دابڕێژنەوە. ئەم دەوڵەتانە دەیانەوێت لەم ڕێگایەوە ئەو بەشەی ئابوریی وڵاتەکەیان لە دەستی ئەو کۆمپانیا فرەنەتەوەییانە، مەڵتی ناشناڵانە، دەربھێنن کە قازانج و ئیرادەی خۆیان بەسەر ئەو دەوڵەتانەدا سەپاندوە. ھەموو ئەم ھەڵسوکەوت و شێوازی بیرکردنەوانە ھەوڵی ڕاستەقینەن بۆ ڕزگاربوون لەو دۆخەی کە بڵاوبوونەوەی ئەم ڤایرۆسە لەگەڵخۆیدا ھێناویەتی. ھیچ یەکێک لەم ھەڵسوکەوت و بیرکردنەوانەش بەر لە ھاتنی ڤایرۆسەکە لە ئارادانەبوون، ھەشبووبن بەشێک نەبوون لە بیرکردنەوەی دەوڵەت خۆی و ھێزە سیاسییە حوکمڕانەکان. ئەوەی لەم بەشەی جیھاندا ڕوودەدات ھەم تەفسیرکردنێکی ڕاستەقینەی ڤایرۆسەکە و مەترسییەکانیەتی، ھەم خۆ ئامادەکردن بۆ دروستکردنی دوانیەی دوای ڤایرۆسەکە کە پێدەچێت لە زۆر ڕووەوە دونیایەکبێت لە چەندان بەش و دەرکەوتی گرنگیدا جیاوازبێت لە دونیای ئەمڕۆ. کەس لەم بەشەی دونیادا باس لە تۆڵەی خودا لە مرۆڤ و باس لە ھاتنی سەربازی خودا بۆ گیانی کافر و بێدینەکان ناکات، حکومەتەکانیشیان، بە پێچەوانەی ئەوەی لای خۆمانەوە، توانایەکی گەورەی دەسکاریکردنی خۆیان و سیاسەتەکانیان ھەیە،. ئەوەی لە ئەوروپادا ڕووئەدات دەسکاریکردنی پایەکانی ئەو سیستمە نیولیبرالەیە کە لە سەرەتای ھەشتاکانەوە باڵادەستە و لە فیکری ئەوەدان جارێکی تر بەشێکی گرنگیی ژیانی ئابوریی و بڕێکی زۆر لە خزمەتگوزاریی بنەڕەتییەکان، بگەڕێننەوە ژێر دەسەڵاتی دەوڵەت، دەوڵەتی نەتەوە، ئەو فۆرمە لە دەوڵەت کە کەسناێک ھەن لای ئێمە دەڵێن باوی نەماوە و مێژوو ماڵئاوایی لێکردوە. زۆڕانێک لەم بەشەی دونیادا لەو باوەڕەدان قۆناغی دوای کۆرۆنا چیتر قۆناغی نیولیبرالیزم نابێت. بەڵکو سەردەمێک دەبێت دەوڵەت تیایدا چالاکانەتر و ڕاستەوخۆتر دەستدەخاتە ناو زیاد لە ڕەھەندێکی ژیانی کۆمەڵایەتیی و ئابورییەوە. ھەندێک تا ئەو شوێنە دەڕۆن کە بڵێن سەدەی بیست و یەکەم سەدەی گەڕاندنەوەی دەوڵەتی نەتەوەییە بەھێزێکی زۆرەوە بۆ ناو ژیانی ئابوریی و کۆمەڵایەتیی. دەوڵەتێک کە ڕۆڵی ڕێکخەر و ئاراستەکەر ببینێت و توانای ڕووبەڕووبوونەوەی قەیرانی گەورەی. وەک ئەم قەیرانی کۆرۆنایە ھەبێت. پێدەچێت بازاڕیی ئازادیی نیولیبرالی بەشێکی گرنگ لە ئازادییەکانی بدۆڕێنێت. خاڵێکی تر کە ئەوروپییەکان ئێستا بیریلێدەکەنەوە ئەوەیە جارێکی تر کیشوەرەکەیان سەربەخۆتر بکەنەوە. لە ئێستادا ٤٠% ئەو خۆراکەی لە ئەوروپادا دەخورێت لە دەرەوەی ئەوروپاوە دەھێندرێت. کۆرۆنا و داخستنی سنوورەکان جارێکی تر بابەتی خەمخواردن لە خۆراک و دەستەبەرکردنی ناوەکیی پێداویستییە خۆراکییەکان بونەتەوە بە بابەتی گفتوگۆ و قسەلسەرکردن. کۆرۆنا بۆ ھەندێک خورافەتسازیی زیاتر و بۆ ھەندێکی تر بیرکردنەوەی زانستیی و بەرپرسیاریی زیاتری ھێنایەکایە.
.gif)
هاوژین زیبا گەرچی تەنھا رۆژێکیش بێت شەقامەکانی سلێمانی جیاواز بوو بە جلوبەرگی ژنانەوە دیمەنێکی سەرنج ڕاکێش دەبیندرا سەرەتا کە بینیم شتێک کە ھات بە بیری مندا ئەوە بوو بەڕاستی ژن وەک ئەو جلانە رەنگاورەنگن بەڵام بەداخەوە لە ھەر شوێنێک ئەو رەنگینییە ھەڵواسراوە بەڵام رۆحی ژن، ئیرادەی، ناوی جیاکراوەتەوە لە خۆی. لەبەرئەوەی لەگەڵ ئەو دیمەنەدا نووسینێک نەبوو سەرەتای بینین بۆ مرۆڤ روون نەبوو. بەڵام دوای تێگەیشتم کە ئەم رەنگینییەی کراسی ژنان ئەنجامی چالاکییەکە، کە رێکخراوی گەشەپێدانی مەدەنیەت CDO بۆ توندوتیژی ژنان چالاکییەکی بەم شێوەیەیان ئەنجام داوە. دەستیان خۆشبێت ھیوادارم کە چالاکی لەم شێوەیە لە کۆمەڵگای ئێمەدا زیاتر بێت. بەداخەوە لە ناو ئەو شارەی ئێمە پێی دەڵێین شاری رۆشنبیری ئەو دەنگ و رەنگەی ژن لەلایەن پیاوسالارانەوە سوتێندرا لە راستیدا کراس نەسوتێندرا بەڵکو ئەوەی سوتێندرا خودی ژن بۆ خۆی بوو. لێرە لە ئاستی ھەرە بەرز تا نزمترین ئاست ژنان رووبەڕووی توندوتیژی دەبنەوە توندوتیژی جەستەیی زۆرترین ئەو توندوتیژییەیە کە رووبەڕووی ژن دەبێتەوە بە چالاکییەکەی رێکخراوی CDO ئەوە دووپاتکرایەوە ئەو رێکخراوە دەڵێت لە ماوەی تەنھا سێ مانگدا نۆ ھەزار ماڵ گەڕاون و لە ناو ئەو ماڵانەشدا بە ھەزاران ژن کە توندوتیژیان بینیوە تۆمارکراون بێگومان دڵ دەخوازێت کە لە شوێنی ئەو جلانە ئەو ژنانە خۆیان بھاتنایەتە سەر شەقامەکان ئەوکات دەنگ و رەنگی ژنان باشتر دەبیندرا. ھیوادارم کە رێکخراوی لەم شێوەیە چالاکییەکانیان ھەندێک زیاتر پێشبخەن و ژنان خۆیان بڕژێنە سەر شەقامەکان. لەم چالاکییەدا شتێک کە زۆر سەرنجی منی راکێشا ناوی چالاکییەکە بوو "پڕۆژەی مێینە" ئەم ناوە بۆچی و چۆن دەستنیشان کراوە؟ بێگومان ئەمە بەتەنھا خۆی بابەتی وتارێکی جیاوازە. وەک دەردەکەوێت کە چۆن ژن لە ترسی بنەماڵەکەی ناوێرێت بێتە مەیدان بەڵکو جلوبەرگی خۆی دەنێرێت، رێکخراوی CDO لە لایەنی ناولێنانی پڕۆژەکەدا ھێندەی ئەو ژنانە ترساوە! بۆچی مێینە؟ بۆچی ناڵێن ژن؟ ژن ژنە پێویست ناکات ناوێکیکەی لێبنێیت ھەرچەندە لە ناو سیستمی دەوڵەتدا ناولێنانی ژن وەک کچ، ئافرەت، ژن کەوتووەتە ئاستی چینایەتی گەر تۆ مافی ژن دەپارێزی دەبێت بوێر و روون بیت. وەک دەزاندرێت لە کۆمەڵگای ئێمەدا گەر بڵێی ژن دەڵێن یەکێتییە، گەر بڵێی کچ واتا بێ سەرە (بێ مێرد)، گەر بڵێی ئافرەت دەڵێن پارتییە. پێم وایە کە رێکخراوی CDO بۆ ئەوەی لایەنگر نەبێت ناوێکی وایان ھەڵبژاردووە بەڵام ھەڵەی کردووە من رەخنە لەم ناولێنانە دەگرم. ھێندەی من دەزانم دابەشکردنی نێر و مێ لەسەر حەیوان دەکرێت. ھیوادارم کە ئەم رەخنەیە لە لایەنی ئەرێنیدا وەربگرن و چالاکی زیاتر و باشتر پێشبخەن. جارێکی دیکە دەڵێم دەستان خۆشبێت.
تەرزە جاف "شەوباش من ناوم کراسی ژنانەیە ئەوەی نیشتیمان پێی شەرمە بیکاتە بەری خۆی منم " شێرکۆ بێکەس وای وتووە ... هەڵواسینی ئازارەکانی ژنان لەڕێگای کراس و جلوبەرگەکانیانەوە لە سلێمانی نوێ نییە ! دوابەدوای راپەڕین و ئازادکردنی سلێمانی و دەستگرتن بەسەر ئەمنە سوورەکەدا کابینەیەک دۆزرایەوە کە تایبەت بو بە دەستدرێژی کردنە سەر ژنان و کچانی پێشمەرگە و کەسوکاری پێشمەرگە و ئەنفالەکان. پێشمەرگەکان بە شەرمەوە کراس و دەلینگ و ژێرکراسە پوولەکە و سوورمە و جەلسەکانیان بە دەرگای کابینەکەدا هەڵواسیبوو، ئێمە بە هەنگاوی پڕ فزووڵەوە چووینە لای کابینەکەوە، پێشمەرگەکان بە چاوێک پێیان وتین زۆر نەچینە ژوورەوە، ئەوان چاویان پڕ بوو لە شەرمەزاری و ئازارەکانیان ئاوەڵا کردبوو وەک برینێکی تەڕ کە خوێن و کێمی لێ بچۆڕێ. دیارە هاونیشتمانییەکان ئەو ئازارەیان ئەوەندە داپۆشیوە تا ئەو ڕادەیەی کە بیریان چووەتەوە کە ئەو برینە ژنانەیە هێشتاش خوێنی لێدەچۆڕێ، هەر بۆیەش دوای سی ساڵ لە هەڵواسینی دەلینگ و دەرپێ و سوخمەی ژنەکان بە هەڵواسینی پارچە جلەکانیان کۆمەڵ ڕادەچڵەکێت و هیستیریا دەیگرێت! ئەوەی کە کراسەکانی ئەمڕۆ و ئەوانەی دوێنێ جیادەکاتەوە سەرچاوەی ئازارەکەیە! ئەوەی ئەمنە سوورەکە سەرچاوەکەی بەعسییەکان بوون و بەڵام ئەمەی ئەمڕۆ سەرچاوەکەی برا و مێرد و برایە ... سووتاندنی کراسەکانیش دەلالەتە بۆ ئەوەی پرۆژەکە ئامانجەکەی پێکا و گەیشتە ناخی کۆمەڵگا ... لە کوێوە کۆمەڵ گەیشت بەم ئەنجامەی کە شەرم لە ئازارەکان نەکات، بەڵام شەرم لە نمایشکردنی ئازارەکان بکات و تووڕە ببێت؟ ئەو پارچە پەڕۆیانە مێژوویەک دەگێڕنەوە کە بە بیانووە جیاوازەکانی کۆمەڵ و نەریت و ئایین و فەرهەنگ و کولتووری جیاکاری بەرانبەر ژنان خودی ژنان و کچانی ئەم وڵاتەیان کردووە بە قوربانی . بەداخەوە سوپایەکی تیکتۆکەر و سناپەر هەیە کە ئەرکی ئەوەیە رووخسارێکی ساختە بەم نیشتمانە ببەخشێت و بڵێت ئەم وڵاتە مەنزڵگەی ژنانی ئازادە و بە ناوی مۆدێل و ژنی ئازادەوە ئازارەکان داپۆشراون و بە ڕووتکردنەوەی لاق و لەتەری کۆمەڵێک کچ و ژنانی پاتاڵ و بەتاڵ کەیسی راستەقینەی ژنان بەنوکتە بکات و بڵێت ژن دنیایان خوارد ! ئەوەندەش بە ڕێکخراوی ئەمانە کاری خۆیان دەکەن کە چیتر کۆمەڵ بە ڕانی ڕووتی لەشفرۆشەکان ڕاناچڵەکێت، بەڵام بە سەرپۆشی قوربانییەکان دەهەژێت . سەیرە کە هێرش دەکرێتە سەر کراس و پەڕۆکان کە گوایە جوان نین؟ جا کێ وتویەتی دەبێت ئازار جوان بێت؟ بە چ پێوەرێک دەبێت برینەکان دڵگیر بن؟
ئەنوەر كەریم سوڕەکانی ئابوری دیارە بە گۆڕاندا دەڕوات، هەموو ئابوریەک دوای گەشەسەندن بۆ ماوەیەک بەهۆی هەندێ فاکتەری دەرەکی یان ناوەکی، کە کاریگەری دەکاتە سەر ئابوری دەیباتەوە دۆخی پاشەكشە، لەئیستادا لەبەرئەوەی وڵاتەکانی جیهان بەهۆی سیستەمی گلۆباڵزەیشنەوە ئابوریەکان تەواو وابەستەی یەکترین، بۆیە هەرهۆکارێک دەتوانێت سوڕی ئابوری بخاتە دۆخی پاشەکشەوە بۆماوەیەکی دیاریکراو، ئەو هۆکارانەی کە دەبنە هۆی پاشەکشەی ئابوری بەگشتی ئەم خاڵانەی خوارەوەن: 1/ بەرزبونەوەی زۆری نرخی نەوت بۆ وڵاتی هاوردەکراو وە نزمبوونەوەی نرخی نەوت بۆ وڵاتی هەناردەکاری نەوت. 2/ هەڵئاوسانی نرخی شتومەک 3/ مایە پوچبونی بانکە گەورەکان 4/ پەتایەکی وەک کۆڤید -19 5/ قەیرانی داڕمانی دراو 6/ کەمکردنی قەبارەی هەناردە و وەبەرهێنان 7/ قەیرانی موڵك و خانووبەرە 8/ شەڕی وڵاتان و شەری ناوخۆ یان سزای ئابوری بەسەر وڵاتێکدا، کە دەبێتە هۆی وەستانی لە ناکاوی بازاڕ لەو وڵاتەدا. خولەکانی چاکبوونەوەی سوڕە ئابوریەکان بەچەند شێوەیەک دیاری دەکرێت لە زانستی ئابوریدا، کە ئەم شێوانەیان (K - U-W-V)هەیە. پاشەکشەی شێوەی (V) لە ئابوریدا لە هەموویان خێراترە بۆ گەڕانەوەی ئابوری بۆ دۆخی پێشووی، وە شێوەی (K) لە هەموویان هێواشترە بۆ گەڕانەوەی دۆخی ئابوری بۆدۆخی جارانی، لەئێستادا شێوەی پاشەکشەی (K)هەیە، مانای وایە چەند سێکتەرێکی ئابوری زۆر گەشەدەکات، بۆنمونە سێکتەری تەکنەلۆجیا توانی زوو بگەڕێتەوە دۆخی جارانی، بەڵام کەرتی فڕۆکەوانی و گەشتوگوزار زۆر لە قەیرانی قوڵدایە. ئەگەر چاوێک بەهەرێمی کوردستاندا بخشێنین، بەردەوام ئابوریەکەی لە هەڵکشان و داکشاندا بوە، بەهۆی کۆمەڵێ فاکتەری ناوەکی و دەرەکیەوە. قەیرانی مـووچەی فەرمانبەران بەردەوام هەبوە، وە بێ پلانی حکومەت وایکردوە موچەی فەرمانبەران هەمیشە هەڕەشەی لەسەربێت، ئەمەش کاریگەری تەواوی خستۆتە سەر بازاڕی کوردستان، جووڵەی بازاڕی کەمکردۆتەوە بەهۆی کەمبونەوەی خەرجیەکانی بەکاربردنەوە، لە ئێستادا حکومەتی هەرێم (34)پاشەکەوتی موچە بە لێبڕینەوە قەرزاری فەرمانبەرانە، وە (12) موچەی تەواوی فەرمانبەرانیش قەرزارە، ئەگەر ئاوا بڕوات چینی ناوەڕاست كە بە چینی فەرمانبەران دەوترێت دەکەونە ناو هێڵی هەژاریەوە، ئەو کاتە دووچین لەخەڵکی کوردستان دروستدەبێت،چینی (خوارەوە) کە هە ژاران و ستەملێکراوانن، وە چینی ( باڵا) کە چینی بەرپرسان و گەندەڵکارانن، لاوازبوونی چینی ناوەڕاست دەبێتە هۆی لاوازی دیموکراسی، بەمەش پڕۆسەی دیموکراتی، مافی مرۆڤ، ئازادی ڕادەربڕین، بەتەواوی هەڕەشەی لەسەر دەبێت، وە ئاسایشی کۆمەڵگا بەرەو ناسەقامگیری دەڕوات، وە خەباتی چینایەتی لەناو کۆمەڵگەدا دروست دەبێت، لە نێوان ئەو دو چینەی ناو كۆمەڵگادا، حکومەتی هەرێم دەیتوانی چی بکات بۆ ئەوەی چینی ناوەراستیان کرێکارانی کەرتی تایبەتی بپاراستایە لەوەی بەرەو هیڵی هەژاری نەڕۆن؟. حکومەتی هەرێم ئەگەر ئەو پارەیەی کە لە(سندوقی خانەنشینی وسندوقی دەستەبەری کۆمەڵایەتی) کە بەیاسا ڕێکخراوە پابەند بوایە، بڕەکەی (19%)یە، بڕی لە (7%)، کە لە مووچەی فەرمانبەر دەبڕێت مانگانە، هەروەها حکومەت کە بڕی لە (12%)داوە بەسندوقەکە مانگانە بۆ فەرمانبەر، کرێکارانی کەرتی تایبەت کە لە (17%)یە لە (5%) کرێکارەکە وە لە (12%) کە خاوەنکار دەیدات بە سندوقەکە، ئەگەر حکومەت ئەو پارەیەی خەرجنەکردایە لە ئێستادا دەگەیشتە سەر و (10) ملیار دۆلاری ئەمریکی، دەیتوانی لەم کاتی قەیرانەدا ئەم هەنگاوانەی خوارەوەی پیادە بکردایە. 1- دەیتوانی بە بڕیارێکی یاسای ڕێگا بدات، بەهەموو فەرمانبەرێک یان کرێکارێک کە بتوانێت بڕە پارەیەک مانگانە یان ساڵانە ڕابکێشێت لەو سندوقەکە بۆپڕکردنەوەی خەرجی و پێویستیەکانی، چونکە فەرمانبەران یان کرێکاران، زۆرینەیان تەمەنیان زۆر نیە و ساڵانێکی زۆریان لەبەردەمدایە بۆ کارکردن و پڕکردنەوەی سندوقەکەیان، بەمەش جووڵەی بازار نەدەوەستا، فەرمانبەران و کرێکاران نەدەکەوتنە ناو هێڵی هەژاریەوە. 2- هەژاری و کەمدەرامەتی دەبێتە هۆی مردنی هاوڵاتیان، تەنانەت هەندێک جار بەرزبوونەوەی ژمارەی بەتاڵە، بەهۆی قەیرانی ئابوریەوە دەبێتە هۆی مردنی هەندێ لەو بەتاڵانە، کە هەندێك لەو بەتاڵانە تووشی جەڵتەی دڵ، یان بەرەو خووە خراپەکان دەڕۆن لەناوکۆمەڵگەدا، کە لە ئەنجامی نەبوونی کار و نەبوونی داهاتدا دروستبوە، دەبێتە هۆی مردنیان، تەنەنات هەندێکیان خۆیان دەکوژن، بۆیە ئەم جۆرە مردنانە، لەسەر لاپەڕەی ئابوری تۆماردەکرێت، نەک لەسەر لاپەڕەی تەندروستی، لەسەر حکومەتی هەرێم پێویستە بە توندی پابەند بێت، بە(یاسایی سندوقی خانەنشینی و سندوقی دەستبەری کۆمەڵایەتی)، بۆ ئەوەی هەڵەی تر دووبارە نەبیتەوە لە کاتی قەیرانی تری ئابوریدا.
.gif)
عەدالەت عەبدوڵا ئه‌گه‌رچی هه‌ڵبژێردراو‌ی ناچارانه‌ی هێزه شیعییه‌كانه و قبووڵكراوی نوێنه‌رانی سیاسیی هێزه سوننییه‌كانه و پشتیوانیكراوی هێزه كوردییه‌كان، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا، مسته‌فا كازمی سه‌رۆك وه‌زیرانی ئێستای عیراق رووبه‌ڕووی كۆمه‌ڵێك به‌ربه‌ره‌كانی (تحدیات)ی سیاسی و ئابووریی و ئیداریی سه‌خت بۆته‌وه كه مه‌ترسین بۆسه‌ر ئه‌گه‌ری جێبه‌جێكردنی ئه‌و كارنامه‌یه‌ی كه له‌سه‌ره‌تای ده‌ستبه‌كاربوونییه‌وه بۆ عیراقییه‌كانی راگه‌یاند. راسته ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا و ئێرانییه‌كان و ته‌نانه‌ت كۆمه‌ڵێك له وڵاتانی عه‌ره‌بی و ناوچه‌كه‌ش پێشوازییان له سه‌رۆكایه‌تیی ئه‌و بۆ ئهنجومهنی وه‌زیرانی عیراق كرد و له‌دژی نه‌وه‌ستانه‌وه، به‌ڵام دیسانه‌وه، له‌م ئاسته‌شدا، واته له‌سه‌ر ئاستی ده‌ره‌كی، دووچاری كۆمه‌ڵێك به‌ریه‌ككه‌وتنی گه‌وره و ململانێی گڕگرتوو بۆته‌وه كه تیایاندا عیراق به‌چڕی بۆته یه‌كێك له گۆڕه‌پانه‌كانی یه‌كاڵاكردنه‌وه‌یان و سه‌رزه‌مینی بۆڕبۆڕێنێكی ئیقلیمی و نێوده‌وڵه‌تی ئه‌وتۆ كه ده‌وڵه‌تی عیراق نه ده‌ره‌قه‌تی بێت و نه توانای كۆنترۆڵكردنیانی هه‌بێت و نه بشتوانێت هاوسه‌نگییه‌كیان له نێواندا رابگرێت كه وڵات له پڕیشكی زیانه‌كانی دووربخاته‌وه و بپارێزێت. كازمی ئه‌مڕۆ وه‌ك زۆر سه‌رۆك وه‌زیرانی تری عیراق، به‌ئاشكرا لهناو به‌رداشی ململانێی ئه‌مریكا و ئێراندایه، له‌و نێوانه‌شدا له‌سه‌رێتی كه به‌هه‌ر نرخێك بێت، باڵانسێك ره‌چاوبكات كه تائێستا سه‌خته و نه‌هاتۆته‌دی. كازمی له نوێترین لێدوانیدا بۆ رۆژنامه‌ی گاردیان -ی به‌ریتانی، وه‌ك جۆرێك له گوزارشكردن له ته‌ڵه‌زگه و هه‌ڵڕشتنی خه‌می قووڵی خۆی، به ده‌ق ده‌ڵێت: I dance with the snakes daily and look for a flute to control them «، واته «من رۆژانه له‌گه‌ڵ ماره‌كاندا سه‌ما ده‌كه‌م! به‌دوای شمشاڵێكیشدا ده‌گه‌ڕێم تاوه‌كو له‌رێگه‌یه‌وه، ده‌ستیان به‌سه‌ردا بگرم!». ئه‌م ده‌ربڕینه، گوزارشته له‌و راستییه ساده‌یه كه كازمی ترسی گه‌وره‌ی له‌وه هه‌یه كه خۆی وه‌ك سه‌رۆك وه‌زیران و عیراق وه‌ك ده‌وڵه‌ت، دواجار به‌ر پێوه‌دان و ژه‌هری (ماره پێكناكۆكه‌كان) بكه‌ون و له‌و نێوانه‌دا ببنه قوربانییه‌كی به‌رده‌وام!. جگه له‌وه، ئه‌مڕۆ پاشه‌كشه‌ی عیراق به‌هۆی قه‌یرانی ئابووریی و قه‌رزه‌كانییه‌وه، به‌ئاشكرا ده‌بێته هۆی لاوازكردنی پێگه‌ی ده‌وڵه‌ت و به‌رپرسانی، بگره ئه‌گه‌ری ده‌ستێوه‌ردانی ده‌ره‌كیی زیاتریش له كاروباری ناوخۆی عیراقدا، جا چ ده‌ستێوه‌ردانی ئێرانی بێت، یان ئه‌مریكایی و وڵاتانی تری ناوچه‌كه‌ش. گه‌شته دیپلۆماسییه‌كه‌ی كازمی بۆ فه‌ره‌نسا و ئه‌ڵمانیا و به‌ریتانیا، به روونی دیاره كه وه‌ك په‌نابردنه بۆ ده‌روویه‌ك، بۆ لایه‌نی سێیه‌م لهناو هاوكێشه‌ی هێزه به‌ریه‌ككه‌وتووه‌كاندا به‌رامبه‌ر به پرۆسه‌ی سیاسیی عیراق، ده‌یه‌وێت ئه‌و په‌یامه‌ش بگه‌یه‌نێت كه هێشتا عیراق ده‌رفه‌تی مانۆڕی هه‌یه و بژارده‌ی تریش له‌ئارادایه، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ته‌نها بۆ جۆرێك له خۆلادانیش بێت له به‌رداشی ململانێكانی نێوان واشنتۆن – تاران!. ئێستا زیاتر ساغبۆته‌وه كه شاده‌ماری ئابووریی عیراق، كه په‌یوه‌سته به ئابوورییه‌كی ره‌یعی Economic Rent و فرۆشتنی نه‌وته‌وه، ئابوورییه‌كی فشۆڵه و مومكینه له‌هه‌ر قۆناغێكدا بێت، كارنامه‌ی ده‌وڵه‌تدارێتیی زۆر سه‌رۆك وه‌زیران له وڵاتدا په‌ك بخات. نه‌وت كه له بازاڕه‌كانی جیهاندا به‌هۆی كۆرۆناوه نرخی داده‌به‌زێت، له‌گه‌ڵیدا وزه و وره‌ی روبه‌ڕوبونه‌وه‌ی قه‌یرانه‌كانی عیراقیش زیاتر دێته خواره‌وه و ئه‌ڵته‌رناتیڤی خێراو كاتییش له‌ئارادا نییه. له‌ولاشه‌وه كورتهێنانی ترسناك له بودجه‌ی ساڵانه‌ی وڵاتدا گورزێكی گه‌وره‌یه له پێگه‌ی مه‌عنه‌ویی كازمی و كابینه‌كه‌ی، هاوكات دواكه‌وتنی مووچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی ده‌وڵه‌ت به‌بۆنه‌ی قه‌یرانی دارایی و كێشه‌ی كلیدۆری یاسایی بۆ وه‌رگرتنی قه‌رزی ده‌ره‌كی، به‌ربه‌ره‌كانێیه‌كی تره‌و یه‌خه به ته‌گبیری سه‌رۆك وه‌زیران ده‌گرێت. ئه‌مڕۆ ئیتر به‌ئاشكرا قه‌یرانه‌كانی عیراق، مسته‌فا كازمیی سه‌رۆك وه‌زیرانیان ناچاركردووه كه به‌هه‌ر نرخێك بێت، واده‌ی هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خت له عیراقدا بچه‌سپێنێت و نه‌هێڵێت هیچ كۆسپێكی بخرێته‌ڕێ. هۆكارێكی راسته‌قینه‌ی كاركردنه‌وه‌ش له‌سه‌ر ئه‌م بژارده‌یه كه له‌كارنامه‌كه‌شیدا هاتووه، ده‌ركه‌وتنی راستییه تاڵه‌كانه!. كازمی له‌ماوه‌ی ته‌نها چه‌ند مانگێكی فه‌رمانڕه‌واییدا بۆی روون بۆته‌وه كه كۆمه‌ڵێك بڕگه‌ی سه‌ره‌كیی كارنامه‌كه‌ی به‌شێوه‌ی دڵخوازی ئه‌و ناچنه پێشه‌وه، گه‌نده‌ڵی له عیراقدا به‌ئاسانی كۆنترۆڵ ناكرێت و وه‌ك تۆڕی جاڵجاڵۆكه‌یی به‌ناو وڵات و دامه‌زراوه‌كانیدا بڵاوبۆته‌وه و بۆی ده‌ركه‌وتووه كه ئاسان نییه هه‌موو گروپه چه‌كداره‌كان و میلیشیاكان پابه‌ندی یاساكانی ده‌وڵه‌ت و داوه‌رییه‌كانی بكات. هه‌روه‌ها ناتوانرێت كه ته‌واوی ده‌روازه سنوورییه‌كان چ له باشووری وڵات و چ له ناوه‌ڕاست و هه‌رێمی كوردستانیش به وردی بخرێنه ژێر ده‌سه‌ڵاتی ده‌وڵه‌ته‌وه و قاچاخچێتی و به‌تاڵانبردنی پاره و داهاتی وڵاتیان تێدانه‌هێڵرێت. له‌وانه‌ش خراپتر، تائێستا زۆربه‌ی داواكاریی خۆپیشانده‌ران جێبه‌جێ نه‌كراون. ئه‌وه‌تا له‌ساڵیادی خۆپیشاندانه‌كاندا، سه‌رله‌نوێ، له چه‌ندین پارێزگای عیراقدا ناڕه‌زایی و خۆپیشاندان ده‌ستیانپێكردۆته‌وه، ته‌واوی ئه‌م به‌ره‌به‌ره‌كانییانه‌ش، له‌كۆتاییدا وا ده‌رده‌كه‌ون كه له‌توانای ئه‌جێنداو چاره‌سه‌ره‌كانی سه‌رۆك وه‌زیران به‌ده‌ربن، ئه‌م به‌ربه‌ره‌كانی و ئاسته‌نگانه‌ش به‌گشتی قۆناغی ئێستا و داهاتووی عیراقیش به ته‌مومژی و بارگاوی به‌قه‌یران، ده‌هێڵنه‌وه.
.gif)
سەهین موفتی لەوەتەی کابینەی نۆی حکومەتی هەرێمی کوردستان پێکهێندراوە، هەتا هەنووکە کە خەریکی نووسینی ئەم دەربڕینەم، بەردەوام ( یەکێتی و گۆڕان) خەریکی وەرگرتنی پۆستە جیاجیاکانی حکومین، هەفتەی جارێک قوباد تاڵەبانی یاوەری بەڕێوەبەرەگشتی و بریکارە نوێەکان دەکات لە وەزارەتەکانداو بۆ ناساندنیان و دەستبەکاربوونییان..! بزووتنەوەی گۆڕانیش هەمانشێوە ناوبەناو روویێکی نوێ لە دەزگاکانی میری دەناسێنێت، کە وەک راییکارو جێبەجێکارێکی نوێ لە حکومەتدا دەستبەکاردەبێت، کەچی زۆرینەی پەرلەمانتاران و بەرپرسانی ئەم دوو حیزبە، حکومەتی کوردستان بەدناو دەکەن، هەر لە پێنەدانی مووچە بگرە هەتا پڕۆژەکانی دیکەی خزمەتگوزاری، و پاشان کۆی پڕۆسەی دەستەڵاتی جێبەجێکردن لە کاتێکدا لە ئەنجومەنی وەزیران هەر بڕیارێک و راسپاردەیەکی نوێ دەربارەی رەوشی ئێستای ناوچەکە، (دارایی، سیاسی، کۆمەڵایەتی، هتد...) بە تێکڕای رەزامەندی هەموو وەزیرەکان بە( یەکێتی و گۆڕان)یشەوە دەدرێت و دەردەچێت، کەچی دێن و لەسۆشیاڵ مێدیا خۆیانی لێ بێبەری دەکەن، جا کێشەکەش لەوەدایە فەرهەنگێک دەنێو رای گشتیدا سەریهەڵداوە، خەریکە نەعوزوبیلا خوداوەند لە ئاسمانیشەوە بیەوێت ئاوێک بە ئاگری ئەم هەموو قەیرانەدا بکات، کەچی هەر نەبیندرێت و رەتبکرێتەوە. دەزانین، بێ مووچەیی، بێ کاری، هەژاری، نەداری بەرۆکی زۆرینەی دانیشتوانی ئەم نیشتیمانەی گرتووەو چینێکی دیاریکراو بۆرژوازانە لەبۆیان دەچێتە سەر، لێ هەقە بزانین یەکێتی و گۆڕانیش و ئیسلامی و کۆمۆنیست و سۆشیال و دیموکڕات و هەرچی دیکە بوونی هەیە لەم زێدە، ئەوا سەرکردەو بەرپرسانییان بێبەش نیین لەم بۆرژوازییە دیاریکراوەی بۆ چەند سەد کەسێک فەراهەمکراوە. بۆیێ، پێویسته رای گشتی لەمەودوا هیچ ئیعتیبارێک بۆ هاش و هوش و تەتەڵەو پەپەڵەی سەر سۆشیال مێدیاو فشەفشی ئەم بەرپرس و سەرکردانەی یەکێتی و گۆڕان و حیزبەکانی دی دانەنێن، لەلایێک خەریکی وەرگرتنی پۆستی حکومین و لەملاشەوە دەیانەوێت حکومەت بەدناو بکەن.
ژوان ئەحمەد ئەو تەنافەی تارا عەبدوڵا هەڵیخست بۆ جلی ئەو ژنانەی توندوتیژیان بەرامبەر كراوە، تەنیا كارێكی هونەری‌و كۆمەڵایەتی نەبوو، بەڵكو پەیامێكی گەورەو هەڵوێستێكی بوێرانە بوو. لەپاڵ ئەم كارە گەورەیە، تارا دەریخست ئێمە لە چ كۆمەڵگەیەكی بیمارو پاتریاركی قێزەوندا ژیان دەگوزەرێنین. كێشە لەوەدا نیە كە زۆری‌و بۆری ئەو كارە رەت بكەنەوە، بەڵكو گرفتی گەورە ئەوەیە عەقڵیەتی سیاسی لە ئاستی عەوامدا بیربكاتەوەو پێشانگایەكی ئازاراوی لەو جۆرە رەت بكاتەوەو بە نیوە شەو بڕیار بدات كە تانەفەكە لێ بكەنەوە. پێش لێكردنەوەش، چەند گەنجێك كە تەنیا ناوگەڵی مێینە دەبینن، بەشێك لە تەنافەكەیان سوتاند. كارەساتی گەورەی عەقڵیەتی سیاسی لەم شارە كە زوڵمە ناویان ناوە پایتەختی رۆشنبیری (چونكە هەموو دیاردەو نمایشێكی كۆنەپارێزی‌و سەلەفی رێپێدراوە، بەڵام نمایشی لەو جۆرە یاساغەو بە نیوە شەو وەك جەستەی ژنە كوژراوەكان فڕێی دەدەن) ئەوەیە، رێگە بە هەموو جموجوڵێكی سەلەفی دەدەن، بەڵام كاری هونەری لە عەقڵی عەوامەوە دەخوێننەوە! تارا كارێكی جوانی كردو ئازاری ژنانی كرد بە تەنافا، دڵنیام كە لەبرەچاویشی بوو ئەم عەقڵە خێڵەكیەی كۆمەڵ‌و دەوڵەتداری بەرێوە دەبات ناتوانن ئەو كارە هەزم بكەن‌و ئاوەها جوانەمەرگی دەكەن. ئەوانەشی جوانەمەرگیان كرد تەنیا دوو تایپن: یەكێكیان دەسەڵاتدارە كە خەمی گیرفانی خەڵكی نیە چجای خەمی جەستەو دەرونیان. تایپی دوەمیش، ئەوانەن كە ژن تەنیا لە سینەو مەمك‌و شەهوەتدا دەبینن‌و كە دەگاتە سەر یەكسانی جێندەری كسپە لە جەرگیان دێت. لابردنی ئەو تەنافە، بكەرانی توندوتیژی دڕترو قوربانیەكان زیاتر دەكات. چونكە لە كۆمەڵگەیەكداین كە پەروەردەو كەلتورەكەی یەكسانی جێندەری رەت دەكەنەوە، ئەندێشەی نێرسالاری تا دێت برەو دەسێنێت، كاری رێكخراوەیی ژنان دەكرێت بە كاڵاو پیشەسازی دروست كردنی بوكەڵەی فێمێنیستی‌و كردنیان بە نێرێكی قەڵغان بەدەست بۆ پاراستنی كەلتوری ناجۆر. باشترە ئەوانەی بڕیاریان دا لایببەن، لەبری ئەوە تەنافێك بۆ ژنەكان هەڵخەن‌و لەبری جلەكانیان ملیان بكەن بە تەنافدا... چونكە تەنافەكەتان لابرد، بەڵام نادادی‌و ستەم‌و توندوتیژی بەرامبەر بە ژن هەر وەك خۆیەتی‌و رۆژ بە رۆژ لە زیادبوندایە. جا دەڵێن: ئەم پرۆژەیە سیمای شار ناشرین دەكات؟؟ كامە شار ئەزیزی دڵ؟؟ ئەو شارەی بلوارەكانی تائێستا مانگای تیایە؟ ئەو شارەی سنەوبەرەكانی دەسوتێنن بۆ پرۆژە؟ ئەو شارەی مەرزەكانی هەر شەوەی بۆ سەرێكی زلە؟ یان ئەو شارەی كە ئێستاش جادەكانی هی شەستەكانی سەدەی رابردوە؟ یان ئەو شارەی ئاخنراوە بە بیری كۆنەپەرستی‌و بە ماسكی پایتەختی رۆشنبیری زێر كەفتیان كردوە؟ كامە شار برای شیرین، تۆ لە گونددا دەژیت‌و ئاساییە ئەمە رەت كەیتەوە چونكە گوندو پێرفۆرمانس‌و یەكسانی جێندەری كوجا مەرحەبا!!!
.gif)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
