کارۆخ خۆشناو

مێژووی "کەشتی" وڵاتان پڕیەتی لە هەڵبەز و دابەز و هەوراز و نشێو، بەڵام هەرکاتێک کەشتیەکەیان لە کەنارێکی ئارامدا ئۆقرەی گرتبێت، ئەوا (بیرمەند و سەرکردە و داڕێژەرانی بڕیار) هەڵوەستەیان کردووە و هەڵساون بە داڕشتنی نەخشەڕێگایەکی تۆکمە بۆ ئەوەی کەشتیەکەیان لە داهاتوودا بەرگەی هەڵبەز و دابەزی شەپۆلەکان بگرێت، ئەم نەخشەڕێگایەش بریتی بووە لە نووسینەوەی "دەستوور" کە گرێبەستێکی کۆمەڵایەتییە و بە دایکی یاساکان پێناسە دەکرێت و وەک داینەمۆی پێشکەوتنی وڵاتان لەقەڵەم دەدرێت.

هەرێمی کوردستان دوای پرۆسەی ئازادی عێراق لە ساڵی (2003) قەوارەیەکی دەستووری و یاسایی لە (عێراقی نوێ)دا بۆ فەراهەم بووە، ئەم قەوارەیەش لە ماددەکانی (117و 120و 121)ی دەستووری عێراقدا دانی پێدانراوە، بۆیە پاراستنی ئەم قەوارەیە (هێڵی سوورە) و نابێت بەهیچ جۆرێک و لەژێر هیچ پاساوێکدا، سازشی لەسەر بکرێت.

بەداخەوە دوای تێپەڕبوونی (15) ساڵ، تاکو ئێستا (داڕێژەرانی بڕیاری هەرێم) نەیانتوانیوە سوود لەو مافە دەستووریە وەربگرن کە لە ماددەی (120)ی دەستووری عێراقدا ئاماژەی پێکراوە و بە روونی ماف بە هەرێمی کوردستان دراوە کە خاوەن دەستوورێکی تایبەت بە خۆی بێت، کەچی هێشتا هەرێمی کوردستان نەبۆتە خاوەن دەستووری خۆی!

لێرەدا پرسیار ئەوەیە:

کێ بەرپرسیارە لەم کەمتەرخەمیە؟

بۆچی تاکو ئێستا (رەشنووسی) دەستووری هەرێم، لە پەرلەمانی کوردستان نەکراوەتە سپینووس؟

بۆچی لیژنەی نووسینەوەی دەستوور کارا نەکراوەتەوە، یاخود بۆچی لیژنەیەکی نوێ بۆ نووسینەوەی دەستوور دروست ناکرێت؟

ئەگەرچی پێویست بوو دوای پرۆسەی ئازادی و نووسینەوەی دەستووری عێراق، یەکەم هەنگاوی سەرکردایەتی سیاسی کوردستان نووسینەوەی دەستوورێکی هاوچەرخ بێت بۆ هەرێم، لە جیاتی واژووکردنی (رێکكەوتننامەی ستراتیژی لە تەمموزی 2007 و دواتریش رێكکەوتننامەی دەباشان لە ئایاری 2016) چونکە پێموایە کێشەی سەرەکی هەرێمی کوردستان نەبوونی (دەستوورێکی هاوچەرخ) و ڕێزلێگراوە، کە ماف بە هەموو پێکهاتەکان بدات  بۆ ئەوەی لەژێر سایەیدا هەموو دام و دەزگا مەدەنی و سەربازییەکان یەکبخرێن و سنوور بو هەرسێ دەسەڵاتی (یاسادانان و جێبەجێکردن و دادوەری) دیاریبکرێن، تاکو بتوانرێت ئەرکی خۆیان بە شێوەیەکی شەفاف ئەنجام بدەن، لە پێناو گەیاندنی کەشتی هەرێمی کوردستان بە کەناری ئارامی هاوشێوەی (هەرێم و وڵاتە) پێشکەوتووەکانی جیهان، لە پێناو رێگریکردن لە گەندەڵی و  بەدیهێنانی دادی کۆمەڵایەتی، بە جۆرێک کە دەرفەتی کاری یەکسان بۆ سەرجەم دانیشتووان بڕەخسێنرێت و ئەرک و ماف بەشێوەیەکی دادپەروەرانە دابەش بکرێت، بە بێ رەچاوکردنی جۆری رەگەز و رەنگ و ئایین و ئایدیۆلۆژیا.

بەڵام ئێستاش نەچووە بچێت، مادام زانستی پزیشکی توانیبێتی لە رێگای کۆمپانیای (فایزەر)ەوە ڤاکسینێک بۆ پەتای (کۆرۆنا) بدۆزێتەوە، دەکرێت سەرکردایەتی سیاسی کوردستانیش هەوڵ بدات (دەستوور) بکاتە ڤاکسینی پەتای (پەرتەوازەیی کورد) بۆ ئەوەی زاڵ بێت بەسەر ئاسته‌نگه‌كانی ئەم قۆناغە هەستیارە، چونکە راستییەکی حاشاهەڵنەگرە کە (پەتای پەرتەوازەیی) کوردستان ترسناکترە لە (پەتای کۆرۆنا).

ئێمەی کوردیش پێویستە سوود لە ئەزموونی وڵاتان وەربگرین و ئەوەمان لەبەرچاو بێت کە زۆربەی وڵاتانی پێشکەوتوو بە هۆی نووسینەوەی (دەستوور)ەوە توانیویانە بەسەر کۆسپەکاندا زاڵ بن و کۆدەنگی دروست بکەن و  سەقامگیری بەرپا بکەن، بۆ نموونە سەرەکیترین فاکتەری گەشەسەندن و زلهێزبوون و سەرکەوتنی ئەمه‌ریکا، هەبوونی دەستوورێکی کورت و پوخت و پڕ مانایە، کە تەنها لە (7) ماددە پێکهاتووە و لە سەر ئاستی جیهان بە کۆنترین دۆکیۆمێنتی نووسراوی کارپێکراو هەژمار دەکرێت، کە تەمەنی (231) ساڵە و تاکو ئێستاش کاری پێدەکرێت.

ئەگەر باوکانی دامەزرێنەری ئەمه‌ریکا (231) ساڵ لەمەوبەر توانیبێتیان هەنگاوێکی لەم شێوەیە بهاوێژن و دەستوورێک بنووسنەوە، بۆچی ئێمەی کورد نەتوانین سوود لە ئەزموونی ئەوان وەربگرین و هەنگاوێکی لەم شێوەیە بهاوێژین؟

راستییەکی تاڵە کە دەڵێین "کەشتی" هەرێمی کوردستان به‌هۆی په‌رته‌وازه‌یی و هه‌ندێك كه‌موكوڕی دیكه‌وه‌ کونی تێبووه‌، بەڵام خۆشبەختانە هێشتا نقووم نەبووە، بۆیە دەکرێت نووسینەوەی (دەستوورێکی هاوچەرخ) ببێتە فریادڕەس بۆ ڕزگارکردنی ئەم "کەشتییە"  بە مەرجێک دەستوورێکی رێزلێگیراو بێت و بخرێتە بواری جێبەجێکردنەوە، نەک تەنها وەک مەرەکەبی سەر کاغەز بمێنێتەوە!

لە کۆتاییدا گرنگە بزانین کەوا هەموومان دانیشتووی ئەم "کەشتییە"ی هەرێمی کوردستانین و ئەرکی سەر شانی هەموولایەکمانە، بە گیانێکی نەتەوەیی و نیشتیمانی چارەسەرێک بۆ کون و کەلەبەرەکانی ئەم کەشتییە بدۆزینەوە، بۆیە پێموایە تاکە چارەسەر تەنیا نووسینەوەی (دەستوورێکی هاوچەرخ)ە بۆ ڕزگارکردنی ئەم کەشتییە، چونکە بە نقوومبوونی ئەم کەشتیە نەک تەنها باشووری کوردستان زەرەر دەکات، بەڵکو تاکە ئومێدی هەر سێ پارچەکەی تری کوردستانی گەورەش لەبار دەچێت!

* سەرۆکی ئەنیستیتیوتی توێژینەوەی (ئەمه‌ریکی-کوردی)