راپۆرتی: درەو  كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم كە خۆی ناوناوە "كابینەی چاكسازی"، بووە بە بەهەشتی دارایی بۆ وەزیرەكانی، هەر وەزیرێكی ئەم كابینەیە مانگانە نزیكەی (7 ملیۆن‌و 850 هەزار) دینار موچەو (15 ملیۆن) دینار مینحە وەردەگرێت، دوو ئۆتۆمبێل‌و دوو ڤێلا یان (شوقە)و 10 پاسەوانیان بۆ دابین كراوە، خەرجی ئۆتۆمبێل‌و بەنزین‌و تەنانەت كارتی مۆبایل‌و چاو قاوەشیان بە نایاسایی دەخەنە سەر بودجەی وەزارەت.   كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە كابینەی سێقۆڵی (پارتی+ یەكێتی+ گۆڕان)ە، لە سەرۆك‌و جێگرو (22) وەزیرو چەندین كەس بە پلەی وەزیر پێكهاتووە لەگەڵ چەندین بریكاری وەزیر، ئەمانە مانگانە بودجەیەكی زۆریان بۆ دیاری دەكرێت، كە بە سێ شێواز وەریدەگرن‌و لێی سودمەند دەبن. موچەی وەزیر موچەی هەر وەزیرێكی حكومەتی هەرێم مانگانە دەگاتە  (7 ملیۆن‌و 850 هەزار) دینار، ئەویش لە دەرماڵەو موچەی بنەڕەتی پێكهاتووە بە لێدەركردن خانەنشینی نزیك دەبێتەوە لە (7 ملیۆن و 250 هەزار) دینار. مینحەی وەزیر هەموو وەزیرێكی حكومەتی هەرێم مانگانە مینحەیەكی وەردەگرێت بۆ خەرجی كاروباری بەردەست‌و بەخشین، ئەو بڕە پارەیە لە وەزیرێكەوە بۆ وەزیرێكی تر جیاوازە. بۆ نموونە: •    هەریەك لە وەزارەتەكانی (ئاوەدانكردنەوە، سامانە سروشتییەكان، پەروەردە) مانگانە (15 ملیۆن) دینار مینحە وەردەگرن. •    وەزارەتەكانی (بازرگانی، ئەوقاف، گواستنەوە، رۆشنبیری) مانگانە (10 ملیۆن) دینار مینحە وەردەگرن.  •    وەزارەتی دارایی مانگانە (25 ملیۆن) دینار مینحە وەردەگرێت. •    وەزارەتەكانی (ناوخۆ، پێشمەرگە) مانگانە (20 ملیۆن) دینار مینحە وەردەگرن. •    ئەوانەی لە پلەی وەزیردان مانگانە (7 ملیۆن‌و 500 هەزار) دینار مینحە وەردەگرن. ئەم مینحەیە بۆ كاروباری بەردەست‌و بەخششە، بەڵام ئێستا وەكو موچەی لێهاتووەو راستەوخۆ وەزیر هەڵیدەگرێت بۆخۆی‌و تەسویە ناكرێت‌و لەلایەن چاودێری دارایی، چاودێری چۆنیەتی خەرجكردنی ناكرێت، ئەمەش پێچەوانەی یاسای چاكسازییە، یاسای چاكسازیی كە یەكێكە لەو یاسایانەی كە كابینەی نویەم شانازی پێوەدەكات، وەزیرەكانی نەگرتووەتەوە.  شێوازی مامەڵەكردنی وەزیرەكان كابینەی نۆیەم لەگەڵ مینحەدا شێوازێكی نایاساییە، چونكە دەبێت ئەم مینحە بگۆڕدرێت بۆ سولفەو تەسویە بكرێت، پێشتر ئەو مینحەیە بەناوی نەسریەوە بووەو لەژێر چاودێری دیوانی چاودێری داراییدا بووە، بەڵام ئێستا كە ناوی لێنراوە مینحە (بەخشین) تەسویە ناكرێت‌و چاودێری داراییش چاودێری خەرجكردنی ناكات.    سولفەی وەزارەت سەرەڕای موچەو مینحەی كە لەبەر دەستی وەزیردایە، مانگانە هەر وەزارەتی سولفەیەك وەردەگرێت بۆ خەرجیەكانی دیوانی وەزارەت‌و پێداویستیەكانی رۆژانە لە (قرتاسیە، بەنزین، گاز، پرنتەر، چا، قاوەو خەرجیەكانی تری ناو دیوانی وەزارەت). خەرجی سولفە لەژێر چاودێری دیوانی وەزارەتدایەو دەبێت تەسویە بكرێت، ئەم سولفەیە لەلایەن دیوانی وەزارەتەكانەوە خەرج دەكرێت. بۆ نمونە: •    وەزارەتەكانی (ناوخۆ، دارایی، پێشمەرگە) مانگانە بڕی (30 ملیۆن) دینار سولفە وەردەگرن. •    وەزارەتەكانی (ئاوەدانكردنەوە، بازرگانی، كارو كاروباری كۆمەڵایەتی، ئەوقاف، رۆشنبیری) مانگانە بڕی (15 ملیۆن) دینار سولفە وەردەگرن.  ئەو سولفەیە كە (بودجەی تەشغیلی)یە، مانگانە لە كاتی دیاریكراوی خۆیدا دەدرێت‌و  هیچ رۆژێك دواناكەوێت، كێشەی ئەو سولفەیە لەوەدایە، بۆ خەرجی دیوانی وەزارەت‌و  ناو وەزارەتە، بەڵام وەزیرو بریكاری وەزیرەكان سەرەڕای موچەو مینحەكەی بەردەستیان، خەرجی خۆیان‌و نوسینگەكانیان لە نمونەی خەرجی بەنزین‌و چاككردنەوەی ئۆتۆمبێل‌و كارتی مۆبایل دەخەنە سەر ئەو سولفەیە، كە ئەمەش نایاساییە.      ئیمتیازاتەكانی وەزیر سەرەڕای موچەو مینحەو سولفەی وەزارەتەكەی هەر وزیرێك ئەم ئیمتیازاتانەی هەیە: •    دوو ئۆتۆمبێلی مۆدێل بەرز لەگەڵ ئەو ئۆتۆمبێلانەی پێشتر هی وەزیر بوون‌و ماونەتەوە، بەشێك لە وەزیرەكان چوار ئۆتۆمبێلیان هەیە. •    هەر وەزیرێك دوو ڤێلا یان (شوقە)ی بۆ دابینكراوە  لە گوندی (ئیتالی و فیوچەر)، ڤێلایەك بۆ خۆی‌و ئەوی تر بۆ پاسەوانەكانی. •    هەر وەزیرێك (10) پاسەوانی هەیەو هەندێكیان (20) پاسەوان (پێشمەرگەو ناوخۆ).  •    ئیفادی سەفەرو خەرجی پێداویستی نەخۆشی‌و هتد... بریكاری وەزیر هەر وەزیرێك، بریكارێكی هەیە، وەزیری ناوخۆ (2) بریكاری هەیە، بەگشتی كابینەی نۆیەم زیاتر لە (20) بریكاری وەزیر هەیە. موچەی ئەوانەی بریكاری وەزیرن مانگانە (5 ملیۆن‌و 500 هەزار) دینارە، موچەی بنەڕەتیان (2 ملیۆن‌و 500 هەزار) دینارە، (3 ملیۆن) دیناریش وەكو دەرماڵە وەردەگرن، جگە لە بڕوانامە ئەگەر بڕوانامەی ماستەر و دكتۆرایان هەبێت، ئەوە لانیكەم ( ملیۆنێك) دیناری تر دەچێتە سەر موچەكەیان. ئەوانەی بریكاری وەزیرن، سەرەرای موچەكەیان، مانگانە بڕی (3 ملیۆن) دینار مینحە دەخرێتە بەردەستیان بۆ (خەرجی‌و پێداویستی نوسینگەكەیان‌و بەخشین)، بەڵام بریكارەكان ئەم پارەیە بۆخیان هەڵدەگرن‌و خەرجی مانگانەی كە (ملیۆن‌و 500 هەزار دینار بۆ 2 ملیۆن) دینارە، دەیخەنە سەر سولفەو خەرجیەكانی وەزارەت.    واتا بریكارێكی وەزیر مانگانە بەتێكڕا بڕی (10 ملیۆن) دینار وەردەگرێت، كە بەشێكی نایاساییە، چونكە پێویستە خەرجیەكانی لە پارەی مینحەكەی بەردەستی خەرجبكات. لەپاڵ ئەمانەدا، بریكاری وەزیر (3) پاسەوان‌و ئۆتۆمبێلێكی مۆدێل بەرزو ڤێلایەك یان (شوقە)ی بۆ دابینكراوە .       كابینەی نۆیەم كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە كابینەی سێقۆڵی (پارتی+ یەكێتی+ گۆڕان)ەو ناوی لەخۆی ناوە "كابینەی چاكسازی"، پێكهاتەكەی بەمشێوەیە: •    مەسرور بارزانی: سەرۆك وەزیران (پارتی) •    قوباد تاڵەبانی: جێگری سەرۆك وەزیران (یەكێتی) •    فەرسەت ئەحمد عبدوڵا: وەزیری داد (پارتی) •    شۆڕش ئسماعیل عبدوڵا: وەزیری كاروباری پێشمەرگە (یەكێتی) •    رێبەر ئەحمد خالد: وەزیری ناوخۆ (پارتی) •    ئاوات جەناب نوری ساڵح: وەزیری دارایی‌و ئابووری (گۆڕان) •    كەمال عەبدولحەمید ئەتروشی: وەزیری سامانە سروشتییەكان (پارتی) •    سامان بەرزنجی: وەزیری تەندروستی (پارتی) •    ئالان حەمەسەعید: وەزیری پەروەردە (پارتی) •    دانا عبدولكەریم حمەساڵح: وەزیری ئاوەدانكردنەوەو نیشتەجێكردن (گۆڕان) •    ساسان عوسمان عەونی: وەزیری شارەوانی‌و گەشتوگوزار (پارتی) •    ئارام محەمەد قادر ئەمین: وەزیری خوێندنی باڵاو توێژینەوەی زانستی (یەكێتی) •    دارا رەشید مەحمود: وەزیری پلاندانان (یەكێتی) •    كوێستان محەمەد عەبدوڵا: وەزیری كارو كاروباری كۆمەڵایەتی (گۆڕان) •    محەمەد سەعید عەلی: وەزیری رۆشنبیری‌و لاوان (یەكێتی) •    عەبدوڵا مەحمود محەمەد: وەزیری شەهیدان‌و ئەنفالكراوان (حزبی سۆسیالیست) •    بێگەرد تاڵەبانی: وەزیری كشتوكاڵ‌و سەرچاوەكانی ئاو (یەكێتی) •    كەمال موسلیم سەعید قەرەنی: وەزیری بازرگانی‌و پیشەسازی (گۆڕان) •    ئانو جەوهەر عبدولمەسیح: وەزیری گواستنەوەو گەیاندن (پارتی لەسەر پشكی پێكهاتەكان) •    پشتیوان سادق عەبدوڵا: وەزیری ئەوقاف‌و كاروباری ئاینی (پارتی) •    كەمال محەمەد ساڵح خەلیل: وەزیری كارەبا (پارتی) •    خالید سەلام سەعید شوانی: وەزیری هەرێم (یەكێتی) •    ئایدن مەعروف سەلیم: وەزیری هەرێم (بەرەی توركمانی) •    ڤالا فەرید ئیبراهیم: وەزیری هەرێم (پارتی) •    ئومێد سەباح عوسمان: سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران (پارتی) •    ئامانج رەحیم: سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران (یەكێتی) •    جوتیار عادل: وتەبێژی حكومەت‌و سەرۆكی فەرمانگەی میدیاو زانیاری (پارتی) •    عەبدولحەكیم خەسرەو: سەرۆكی فەرمانگەی هەماهەنگی‌و بەدواداچوون (پارتی)  

درەو: کاتێک بەراوردی شەڕی داعش دەکەیت بە جەنگە گەورەکانی دیکە، دەبینیت شەڕی داعش زیاتر لە (7) ساڵی خایاند!، ئێستاش بەردەوامی هەیە! لەکاتێکدا جەنگی جیهانی یەکەم (4 ساڵ و 3 مانگ)ی خایاند، جەنگی جیهانی دووەم (6) ساڵی خایاند، پرۆسەی ڕزگارکردنی کوەیت لە ساڵی (1991) بە هاوپەیمانی (38) وڵات و بە سەرکردایەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە چوارچێوەی پرۆسەی (گەردەلولی بیابان) تەنها (43) ڕۆژی خایاند. زیاتر لەوەش پرۆسەی ئازادکردنی عێراق لە ساڵی (2003) لە لایەن هاوپەیمانانەوە بە سەرکردایەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە 19/3/2003 دەستی پێکردو لە 9/4/2003 پایتەختەخت (بەغداد) سقوتی کرد! سەرەتا ئەو ناوچەیەی کە لەجوگرافیای سیاسی و بواری ستراتیجی بە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناوبراوە، بۆ چەند دەیەیەک دەچێت گەرمترین و پڕ ململانێترین ناوچەی جیهانە، لەسەرەتای نەوەدەکان و هەزارەی دووەمەوە چوار هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتی بە سەرکردایەتی ئەمریکا پێکهێنراوە کە دونیان دژ بە عێراق و دوانیان بە بیانووی ڕوبەڕوبوونەوەی ڕێکخراوە تیرۆرستییەکان و گێرانەوەی سەقامگیری سیاسی و ئەمنی لە ناوچەکە پێکهێنراوە، سێ جەنگیان لەسەر خاکێ عێراق یەکلا کراونەتەوە. یەکەم هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتی لە ساڵی (1991) بە سەرکردایەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و بەشداری (38) دەوڵەت دژ بە پێشڕەوییەکانی عێراق بۆ سەر وڵاتی کوەیت پێکهێنرا و لە ژێر ناوی "گەردەلولی بیابان" هێزە عێراقییەکانیان لەو وڵاتە وەدەرنا. لە سەرەتای هەزارەی دووەمەوەو لە دوای ڕوداوەکانی 11ی سێپتەمبەر هاوپەیمانێتییەکی دیکەی نێودەوڵەتی دژ بە ڕێکخراوی قاعیدەو تاڵیبان لە وڵاتی ئەفغانستان پێکهێنرا، دواتریش لە ساڵی (2003) هاوپەیمانێتییەکی دیکەی نێودەوڵەتی بە قیادەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا دژ بە ڕژێمی بەعس لە عێراق پێکهێنرا. دواین هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتیش بە سەرکردایەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە ساڵی (2014) دژ بە دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام (داعش) پێکهێنرا کاتێک توانی بەخێراییەکی زۆر ناوچەیەکی فراوانی عێراق کۆنترۆڵ بکات. لە لێکۆلێنەوەیەکی ناوەندی بەیان بۆ لێکۆڵینەوەو پلاندانان لە ژێر ناوی "هەڵسەنگانی ئەدای هاوپەیمانی نێودەوڵەتی حەوت ساڵ لە عێراق" بە وردی تیشک خراوەتە سەر هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژ بە داعش، کە لێرەدا بە پوختی گرنگترین بابەتەکانی دەخەینە ڕوو، بە تایبەت چۆنییەتی دروستبوونی هاوپەیمانێتییەکەو دەستکەوت و پاڵپشتییەکانی بۆ عێراق و ئەو ڕەخنە جدییانەی ڕووبەڕووی کاری ڕێکخراوەکە بووتەوە لە عێراقدا. یەکەم: پێکهێنانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژ بە داعش لەگەڵ پەلهاویشتنی خێراو لەناکاوی رێکخراوی تیرۆرستی داعش لەسەر خاکی عێراق لە سەرەتاکانی مانگ حوزەیرانی ساڵی 2014، حکومەتی عێراقی ناچارکرد بەئاشکراو بێ لەبەرچاوگرنتی سەروەری خاكی عێراق و دۆخی خراپی هاوڵاتیانی سڤیل لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی ڕێکخراوەکە داوای هاریکاری نێودەوڵەتی بکات بۆ ئەو دۆخەی تێی کەوتبوو، لە مانگی ئابی 2014 حکومەتی عێراق بە ڕون و ڕاشکاوی داوای دەستتێوەردانی نێودەوڵەتی کردو نامەیەکی ئاراستەی سەرۆکی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی کردو لە بەشێکیدا هاتبوو "بەپێی ڕێککەوتنی دوو قۆڵی و فرە لایەن لەگەڵ وڵاتانی هاوپەیماناندا حکومەتی عێراق داواکاری هاریکاری پێشکەش دەکات بۆ ڕوبەڕووبوونەوەی ڕێکخراوی تیرۆرستی داعش و لێدانیان لە لایەن ئەو دەوڵەتانەوە".  هەر لەو سەروبەندەشدا "هۆشیار زێباری" وەزیری دەرەوەی ئەو کاتی عێراق ڕایگەیان؛ حکومەتی عێراق داواکاری فەرمی پێشکەش کردووە بۆ هاریکاری ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و لێدان لە پێگەکانی داعش. دوای چەندبارە بوونەوەی داواکانی حکومەتی عێراق بۆ پاڵپشتی دەرەکی، زۆری نەخایاند حکومەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بەدەم داخوازییەکانی عێراقەوە هات و لەو کاتەدا "باراک ئۆباما" لەسەر کورسی دەسەڵات بوو، بەخێرایی هاتە سەرخەت. بەتایبەت کاتێک هێرشەکانی داعش نزیکبوونەوە لە پارێزگای هەولێر و داعش هێرشی دڕندانەی دژ بە پێهاتەی ئیزدییەکان لە شەنگال دەستپێکردو هەر لەو سەروبەندەدا بوو ڕێکخراوەکە دوو ڕۆژنامەنووسی ئەمریکی بە ناوەکانی "جیمس فولی" و "ستیڤن سوتلوف" سەربڕی، هێندەی تر ڕێگەی خۆشکرد ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بەرپەرچی توندی ڕێکخراوەکە بداتەوە.  بۆیە بە دەستپێشخەری و سەرکردایەتی ئەو وڵاتە هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتی دژ بە داعش لە 8/8/2014 پێکهێنرا کە لەسەرەتادا برتیبوون لە وڵاتانی (ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، بەریتانیا، فەرەنسا، ئوسترالیا و ئەڵمانیا).  "باراک ئۆباما" لە یادی هێرشەکانی 11ی سێپتەمبەری ساڵی 2014 بۆ سەر وڵاتەکەی پێشنیاری فراوانکردنی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی کرد بۆ بەرەنگاربوونەوەی ڕێکخراوەکە و لە چەند ڕۆژێک دوای ئەوە لە دوو کۆبوونەوەی لوتکەی وڵاتانی ئەندام لە ڕێکخراوی ناتۆ و لە شارەکانی (جدە و پاریس) (40) دەوڵەتی عەرەبی ڕۆژئاوایی بڕیاریاندا بەشداری پرۆسەکەبن، دواتریش وتەبێژی ئەوکاتی وەزارەتی دەرەوەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا "جینیفەر ساکی" ڕایگەیاند؛ "هاوپەیمانێتییەکە فراوان بووەو لە سێ کۆبوونەوەی (جدە، پاریس، بارەگای ئەنجومەنی ئاسایش) بەرەی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی فراوان بووە بۆ (60) دەوڵەت"، پاشان چەندین وڵاتی دیکە هاتنە نێو هاوپەیمانێتییەکەوە تا گەیشت بە (79) دەوڵەت. بەشێوەیەکی گشتی هاوپەیمانێتییەکەش لە پێکهاتەی دوو گروپی سەرەکی لە دەوڵەتان دروست بوو بوو کە گروپێکیان وڵاتانی نێو هاوپەیمانی ناتۆ بوون. گروپی دووەمیشیان بریتبوون لە وڵاتانی ناوچەکەو دۆستەکانی نزیک لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، لە کۆبوونەوەی لوتکەی سەرکردەکانیان لە شاری "جدە" ڕەزامەندی خۆیان بۆ ڕوبەڕووبوونەوەی داعش نیشاندا. لەسەر خواست و داوای لایەنی عێراقی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە ڕێگەی هێزی ئاسمانی خۆیەوە لە مانگی ئابی 2014 یەکەم گورزی خۆی لە شاری موسڵ و بەدیاریکراویش لە نزیک بەنداوی موسڵ لە ڕێکخراوەکە وەشاند. بەشێوەیەکی گشتی لەسەر ئاستی بەشداری دەوڵەتان لە هاوپەیمانێتییەکەدا جیاوازی هەبوو، هەندێک لە دەوڵەتان ڕۆڵی گەورەیان گێرا بە تایبەت (بەریتانیا، فەرەنسا، ئوسترالیا و ئوردن)، هەندێک لەو دەوڵەتانە ڕاستەوخۆ بەشداربوون لە لێدانی ڕێکخراوەکە، هەندێکی تریان هاریکاربوون لە پێشکەشکردن چەک و پێداویستی جەنگی و هەندێکیان بە پاڵپشتی لۆجستی و ڕاهێنان و تا ئاستی پێدانی ڕاوێژکاری سەربازی و هەواڵگری سەربازی و پێدانی زانیاری و هەندێکیشیان تەنها بە شێوەی ڕەمزی پشتیوانی هاوپەیمانێتییەکە بوون. ئامانجی سەرەکی هاوپەیمانێتییەکەش لێدان و لەناوبردنی پێگە سەربازییەکانی داعش بوو، لەدوای پێکهێنانی هاوپەیمانێتییەکەش یەکەم هێرشی هاوپەیمانان بۆسەر "سەربازگەی غەزلان" بوو لە پارێزگای موسڵ کە چەک و پێداویشتی زۆری سەربازی تێدابوو، پێشتر داعش لە ژێر دەستی سوپای عێراق دەریهێنابوو، بەدوایدا سەدان هێرشی ئاسمانی بۆسەر پێگەکانی ئەو ڕێکخراوە ئەنجام درا. بەشێکی تری ئامانجەکە بونیادنانەوەی ناوچە ئازادکراوەکان و پێکهێنانی بەرەیەکی ڕاگەیاندنی جەنگی هاوبەش و ئاڵوگۆڕی زانیاری هەواڵگری نێوانیان بوو.  دووەم: دەستکەوتەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژ بە داعش 1.    لێدان لە پێگەو تواناکانی داعش  یەکێک لە سەرەکیترین ئامانجەکانی هاوپەیمانێتییەکە، لێدان بوو لە پێگەو بارەگاو بنکە سەربازییەکانی ڕێکخراوەکە، لەدوای پێکهێنانی هێزی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی سەدان ‌هێرشی ئاسمانی بۆسەر پێگەکانی ڕێکخراوەکە لە ناوچە و شوێنە جیاوازەکانی عێراق دەستی پێکرد و تاڕادەیەکی زۆر توانا سەربازییەکانی ڕێکخراوەکەی لاوازکرد. هاوپەیمانێتییەکە لە مانگی ئۆکتۆبەری ساڵی 2020 لە ڕێگەی بەیاننامەیەکەوە ڕایگەیاند؛ کە زیاتر لە (110) هەزار کیلۆمەتر خاکی لە عێراق سوریا ئازاد کردووە، کە زیاتر لە (7.7) ملیۆن هاوڵاتی ئەو دوو وڵاتە لەو ناوچانە لە ژێر دەسەڵاتی داعش ژیاون، لە بەیانەکەدا ئاماژەی بەوەش داوە کە لە مانگی ئابی 2014 بۆ مانگی ئەیلولی 2020 (34 هەزاو و 917) هێرشی بۆ سەر پێگەکانی داعش لە عێراق و سوریا ئەنجام داوە. بەپێی دواین ئامارەکانی بەردەست لە پێگەی (AIR WARS) لە ماوەی حەوت ساڵی ڕابردوودا هاوپەیمانێتییەکە (14 هەزار و 883) هێرشی ئاسمانی بۆ سەر ڕێکخراوەکە تەنها لە عێراقدا ئەنجام داوە، پشکی شێری ئەو هێرشانەش بەر پارێزگای موسڵ دەکەوێت. بەڵام لەدوای لاوازبوونی تەواوی داعش و لەدەستدانی نزیک لەسەرجەم بنکەو بارەگاکانی و دەرکەوتنی ڤایرۆسی کۆرۆنا هێرشەکانی هاوپەیمانانیش بە ئاستێکی زۆر بۆ سەر بارەگاکانی ڕێکخراوەکە دابەزی. بەڵام جموجۆڵیان لە ناوچە شاخاوی و پەنهانەکان هەرماوەو لەناو نەچوون، بەپێی بەڵگەو زانیارییەکان جموجۆڵەکانی ئەم دواییەیان، بەپێی زانیارییە هەوڵگرییەکانی عێراق لە بەیاننامەیەکدا لە 22ی ئازاری 2021 ئاماژە بەوە دراوە کە؛ (133) هێرشی ئاسمانی لە ماوەی دوو ساڵی ڕابردوودا لە لایەن هاوپەیمانانەوە بۆ سەر چیای قەرەچوغ لە پارێزگای موسڵ ئەنجام دراوە و زیاتر لە (80) بنکە و بارەگای داعش لەنابراوەو چەندین چەکداریان لێ کوژراوە. هەروەها زانیارییەکان ئاماژە بەوە دەدەن کە جگە لەو ناوچانە، لە زنجیرە چیاکانی مەکحۆل لە سنوری پارێزگای سەلاحەدین و چیای مەخمور لە سنوری پارێزگای هەولێر و دۆڵی چای (وادی شای) لە سنوری پارێزگای کەرکوک و ناوچە شاخاوییەکانی گەرمیان و سنورەکانی دوز خورماتوو جموجۆڵ و بنکەو بەرەگایان هەیەو چەندین جاریش کراون بە ئامانج، ئەو هێرشانەی لەماوەی چەند ڕۆژی ڕابردوو لە ناوچە جیاوازەکانی نێوان سنوری حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان ئەنجامیان داوە دەرخەری ڕاستی مانەوەو بەردەوانییانە.  2.    کوشتن و لەناوبردنی سەرکردە گەورەو دیارەکانی داعش هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بە قیادەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا ڕۆڵی گەورەی بینی لە لەناوبردن و گرتن و کوشتنی سەکردە دیارەکانی ڕێکخراوی تیرۆرستی داعش، بە هێرشەکانیان سەرکردەی دیاری لە عێراق و سوریا لێ کوشتوون لە دیاریترینی ئەوانە (ئەبو عەلی ئەنباری، ئەبو موسلمی تورکمانی، ئەبو عومەری شیشانی، ترکی بن عەلی...هتد) تاگەیشت بە کوشتنی کەسی یەکەمی ڕێکخراوەکە (ئەبوبەکر بەغدادی)، ئەم گورزە کوشندانەش ڕۆڵی گەورەی گێڕا لە شکانی ورەو پایە گرنگەکانی ڕێکخراوەکە. ئەمە جگە لەوەی هاوپەیمانێتییەکە لە ساڵی (2016) ئەوەی ڕاگەیاند کە لە دوو ساڵی ڕابردوودا نزیکەی (45) هەزار چەکداری داعش لە عێراق کوژراون، هەروەها وتەبێژی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی (جەنەراڵ شون ماکفارلاند) ڕایگەیاند کە؛ لە ماوەی (11) مانگدا (25) هەزار چەکداری داعش کوژراون. لەسەرەتای ساڵی (2021) جارێکی تر هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بە قیادەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا هەوڵەکانی چڕکردەوە بۆ لەناوبردنی پاشماوەی بنکەو بارەگاکانی داعش و کوشتنی سەرکردەکانیان، لە ئۆپەراسیۆنێکی هاوبەشدا لەگەڵ هێزە عێراقییەکان لە 28/1/2021 لە دۆڵی چای کەرکوک لە باشوری پارێزگاکە جێگری ئەبوبەکر بەغدادی و والی داعش لە عێراق (ئەبو یاسر عیساوی) کوژرا. چەند ڕۆژێک دوای ئەو ئۆپەراسیۆنە لە 2/2/2021 هاوپەیمانی نێودەوڵەتی ڕایگەیاند؛ (ابو حەسەن ئەلغەریباوی) و سێ لە هاوڕێکانی لە هێرشێکی ئاسمانی هاوپەیمانان لە ناوچەی ئەبو غرێبی ڕۆژئاوای عێراق کوژراون، ناوبراو یەکێک بووە کە سەرکردە ناسراوو دیارەکانی ڕێکخراوەکە، دواتریش مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراق ڕایگەیاند؛ والی داعش لە باشوری عێراق و بەرپرسی گواستنەوەی خۆکوژەکانی داعش (غانم سەباح) کوژراوە. هاوکات وتەبێژی فەرمی سەرکردایەتی ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەکان (تەحسین خەفاجی) ڕیگەیاند؛ لە ماوەی چەند ڕۆژی ڕابردوودا بەهۆی دەستکەوتنی زانیارییەکانەوە توانراوە چەندین کەسی دیاری ڕێکخراوی تیرۆرستی داعش بکوژرێن. 3.    ڕاهێنان و هاریکاری  یەکێکی دیکە لەو ئەرکانەی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە ئەستۆی گرت، ڕاهێنان بوو بە هێزە چەکدارەکانی عێراق، بەم پێیەش ئەکی سەرەکی لە ئاسمان هێرشبردن و لەسەر زەویش ڕاهێنان بوو بە هێزە عێراقییەکان، بەتایبەت لە دوای ساڵی (2017)ەوە. "واین ماریتۆ" وتەبێژی فەرمی هێزەکانی هاوپەیمانان لە عێراق لە ئازاری ساڵی (2021) ڕایگەیاند؛ ڕۆڵی هێزی هاوپەیمانان لە عێراق تەنها پێشکەشکردنی ڕاوێژکارییە، ڕووبەڕووبوونەوەی داعشیش لە دەسەڵاتی هێزە عێراقییەکان دەبێت بە شێوەیەکی حەسری، زیاتر لەوەش ئاژانسی هەواڵی فەرمی عێراقی ئاماژەی بەوەدا، هێزەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی وەڵامگۆی داخوازییەکانی عێراق بوونە لە ڕوبەرووبوونەوەی داعش لە چەند ناوچەیەکی عێراق، هاوکات ئاماژەی بە هاریکاری هاوپەیمانان داوە لە بوارە جیاوازەکانی هەواڵگری و زانیاری و پاڵپشتی لۆجستی و ڕاوێژکاری، سەرەڕای هەوڵەکان بۆ بەرزکردنەوەی توانای هێزە عێراقییەکان لەسەر ئاستی مەیدانی و ستراتیجی. "واین ماریتۆ" لە کۆتاییەکانی ساڵی (2020) ئەوەی ڕونکردبوویەوە کە هێزەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی ڕاهێنانیان بە (240) هەزار چەکدار لە هێزە سەربازی و ئەمنییەکانی عێراق کردووە. هەر لەم بارەیەوە "عەمید تەحسین خەفاجی" وتەبێژی ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەکانی عێراق لە سەرەتای ساڵی (2021) ڕایگەیاند؛ هێزەکانی هاوپەیمانان لە ساڵانی ڕابردوودا ڕاهێنانیان بە (17) لیوای سەربازی کردووە کە زیاتر لە (49) هەزار سەرباز پێکهاتوون. لەگەڵ (29) هەزار چەکدار لە هێزەکانی پۆلیس و (8 هەزار و 500) پاسەوانی سنور و (23) هەزار پێشمەرگەو (10) هەزار کەس لە حەشدی عەشائیری ڕاهێنانیان پێکراوە. 4.    پاڵپشتی ماددی و پێداویستی سەربازی یەکێک لە گرنگترین کارەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی ئەو پاڵپشتییە ماددی و سەربازییانە بوو کە لە چوارچێوەی بەرەنگاربوونەوەی داعش پێشکەشی کرد، بەتایبەت لە عێراق کە بۆ ماوەیەکی درێژ پاڵپشتییەکانی بەردەوامی هەبوو، ئەوە لە کاتێکدا بوو عێراق لە چەندین ڕووی ئابوری و دارایی و سەربازی و پێداویستی سەربازی و ئەمنییەوە لە قەیراندا بوو تاڕدەیەکی زۆریش توانای کۆنترۆڵکردنەوەی خاکەکەی لەدەست دابوو. بۆیە هاوکارییەکانی هاوپەیمانان ڕۆڵێکی گەورەی بینی لە گۆڕینی چۆنییەتیەتی و شێوازی ڕووبەڕووبوونەوەی داعش. بەپێی وتەی "واین ماریتۆ" هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بە بەهای زیاتر لە (5) ملیار دۆلار هاریکاری سەربازی پێشکەش بە حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستانی کردووە. بەشێک لەو پێشکەش بە حکومەتی عێراق و هەرێم کراون بریتیبوونە لە ئامرازەکانی گواستنەوەی وەک (1100) مودەرەعەی جەنگی و زیاتر لە (100) ئۆتۆمبێلی توێتا لاندکرۆزەر و ئامرازەکانی پەیوەندی و ئاڵوگۆڕی زانیاری و بەرنامەو پێداویستییەکانی چاودێری و کامێرای حەراری و مۆلیدەی کارەبا....هتد. ڕاگەیاندنی سەربازی عێراقی چەندین جار جەختی لەوە کردووەتەوە کە ژمارەیەکی زۆر پێداویستی و چەکی سەربازی لە هاوپەیمانان وەرگرتووە، لەو بارەیەوە "موحسین خەفاجی" لە ساڵی (2020) لە توڕی کۆمەڵایەتی فەیس بووک لە پۆستێکیدا ئەوەی ئاشکرا کردووە کە ئەو هاوکارییانەی وەریانگرتووە بە بەهای (5) ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت. هەر بەپێی زانیارییە بڵاوکراوەکان لە نیسانی ساڵی 2021 هاوپەیمانی نێودەوڵەتی هاریکاری وەزارەتی بەرگری عێراقی کردووە بە زیاتر لە (250) پارچە چەکی (M4S)  و (M240BS)  و (81) چەکی کاردانەوەی خێرا و لەگەڵ چەندین پێداویستی تر. لە مانگی دواتر و لە ئایاری (2021) جارێکی تر هاوپەیمانی نێودەوڵەتی ڕایگەیاند بەبەهای (3) ملیۆن دۆلاری ئەمریکی چەکی پێشکەش بە وەزارەتی بەرگری عێراق کردووە. لەلایەکی ترەوە لە حوزەیرانی (2021) ڕاگەیاندنی سەربازی عێراق ڕایگەیاند؛ هاوپەیمانی نێودەوڵەتی چەک و پێداویستی سەربازی پێشکەش بە هێزە عێراقییەکان کردووە، بەبەهای (1 ملیۆن و 136 هەزار 600) دۆلار لەگەڵ کۆمەڵێک پێداویستی تر کە بەهاکەی بە (3) ملیۆن دۆلار دەخەمڵێندرێت و لە مانگی تەموزی ئەمساڵ وەزارەتی بەرگری عێراق جارێکی تر ڕایگەیاند کومەڵێک پێداویستی بەدەست گەیشتووە بەهاکەی بە (5.2) ملیۆن دۆلار دەخەمڵێندرێت، کە بەشێکیان ئۆتۆمبێلی سەربازی بوونە. سێەم: ئەو ڕەخنانەی ئاراستەی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژ بە داعش دەکرێت لەماوەی حەوت ساڵی ڕابردوودا، هاوپەیمانی نێودەوڵەتی ڕووبەڕووی ڕەخنەی زۆری بەرپرسانی عێراقی و ناعێراقی بوویەوەو دەبێت، بەگشتی ڕەخنەکان خۆی دەبینێتەوە لە؛ دەستدرێژی و قوربانیانی زۆری هاوڵاتیانی سڤیل لە هێرشەکانی هاوپەیماناندا، ناڕوونی نەبوونی نەخشیەکی ڕوون و خشتەیەکی زەمەنی دیاریکراو بۆ بەرەنگاربوونەوەی لەناوبردنی یەکجارەکی ڕێکخراوە تیرۆرستییەکە، لەدەستدانی هەندێک لایەنی ناوخۆیی نێو هاوپەیمانێتییەکەو بەریەککەوتنی بەرژەوەندییەکان و نەبوونی هەر یەک لە (سوریا، ئێران و ڕوسیا) لە چوارچێوەی هاوپەیمانێتییەکە... هتد. لێرەدا تیشک دەخەینە سەر دوو گرنگترین ئەو ڕەخنانەی کە ڕووبەڕووی ڕێکخراوەکە دەبێتەوە، ئەوانیش بەرزی ژمارەی قوربانیانی مەدەنی لە هێرشەکان و ناڕونی لە نەبوونی خشتەیەکی کاتی بۆ لەناوبردنی چالاکییەکانی ڕێکخراوەکە. 1.    تۆمارکردنیی ڕێژەیەکی بەرز لە کوشتنی هاوڵاتیانی سڤیل لە هێرشە سەربازییەکاندا دیاترین ڕەخنەیەک کە ڕووبەڕووی هاوپەیمانێتییەکە دەبێتەوە بەرزی ژمارەی قوربانیان و زیانلێکەوتوونی مەدەنییە لەو هێرشە ئاسمانیانەی ڕێکخراوەکە ئەنجامی داون، لە تشرینی یەکەمی ساڵی 2020 هاوپەیمانێتییەکە ئەوەی ڕاگەیاندووە کە؛ لە کاتی جێبەجێکردنی ئەرکە سەربازییەکاندا تەنها لە عێراق (هەزار و 410) هاوڵاتی بەهەڵە کوژراون، لە کاتێکدا سەرۆکی کۆمسیۆنی مافی مرۆڤ لە عێراق "مستەفا سەعدون" ئەوەی ڕەتکردووەتەوە کە ئەو ژمارانە ڕاست و وردو دروستبن، بەڵکو ژمارەکان زۆر لەوە زیاترن، بەپێی ئەو ئامارەی ئەوان ئاماژەیان پێداوە تەنها لە ماوەی ساڵی (2017-2018) لەکاتی ئازادکردنەوەی شاری موسڵ زیاتر لە (4) هەزار هاوڵاتی مەدەنی بوونە بەقوربانی بە هەڵەی هێرشە سەربازییەکان. بەپێی زانیارییەکانی دامەزراوەی (AIR WAR) کە بەدواداچوونی بۆ ئەم پرسە کردووە، ئەو زانیارییانەی ڕەتکردووەتەوەو ئەوەی ڕاگەیاندووە کە ئەو ژمارانە دورن لە ڕاستی و واقعەوە، چونکە ژمارەکان زۆر لەوە زیاترن کە باس دەکرێن. لەئەنجامی بەداوادچونەکانی گەیشتووە بەو ئەنجامەی کۆی قوربانیانی سڤیل لەماوەی حەوت ساڵی ڕابردوودا لە نێوان (8 هەزار 318) بۆ (13 هەزار و 190) قوربانییە، کە بەشی زۆریان لە شەڕی ئازادکردنەوەی پارێزگای موسڵ لە عێراق و شاری ڕەقە لە سوریا کوژراون (بڕوانە گرافیک)ەکە. دۆخەکە بەجۆرێک بوو ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکانیش بەدەنگ هاتن و ڕێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی لە ساڵی (2017) بەیاننامەیەکی بڵاوکردەوە و ڕایگەیاند ئەوەی لە پرۆسەی ئازدکردنی شاری موسڵ دەگوزەرێت پێچەوانەی مافەکانی مرۆڤە. تاگەیشت بە ئاستێک هەندێک لایەنی سیاسی عێراقی سکاڵایان دژی هێرشە ئاسمانییەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە ساڵی (2020) تۆمارکرد بەوەی گۆڕەپانی عێراق و سوریایان بۆ تاقکردنەوەی چەکەکانی خۆیان بەکارهێناوە. 2.    ناڕونی و نەبوونی خشتەیەکی زەمەنی بۆ بەلاداخستنی شەڕی دژ بەداعش بەشێکی دیکە لەو ڕەخنانەی بەدرێژایی جەنگەکە ئاراستەی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دەکرا لە عێراق و سوریا، نەبوونی خشتەیەکی زەمەنی ڕوون بوو بۆ یەکلاکردنەوەی جەنگەکە، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا جەنگی داعشی بە هاوشێوەی جەنگ دژ بە ئەلقاعیدە دەشوبهاند، بۆ نمونە وەزیری بەرگری ئەوکاتی ئەمریکا "جیمس ماتیس" لە شوباتی ساڵی (2017) ڕایگەیاند شەڕ لەگەڵ داعش ماوەیەکی درێژ دەخایەنێت. هەر لەم بارەیەوە سەرۆک وەزیرانی ئەو کاتی عێراق "حەیدەر عەبادی" لە کۆبوونەوەکاندا ئاماژەی بەوە کردووە، بۆ نمونە لە کۆبوونەوەکانی کۆنگرەی وڵاتانی ئەندامانی هاوپەیمان لە پاریس و کۆنگرەی وڵاتانی جی 7 لە ئەڵمانیا، ڕایگەیاندووە؛ "پێویستە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی جدیتر بێت لە پەلهاویشتنەکانی داعش، ئەندامانی هاوپەیمانێتییەکە هەموو وەک یەک جدی نین و پێویستە هەموان زیاتر هەست بە بەرپرسیارێتی بکەن". دواتریش "حەیدەر عەبادی" لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانی بە ڕاشکاوی دانی بەوەدا نا کە "کاری هاوپەیمانێتییەکە لە ڕووبەڕووبوونەوەی داعش و ڕاهێنانی هێزەکان زۆر لەسەر خۆن". بە بڕوای شارەزایانی ئاسایش و چاودێرانی سیاسی لە سەرەتای ساڵانی یەکەمی دەسپێکی شەڕی داعش، ستراتیجییەتی ئەمریکا لە ڕووبەڕووبوونەوەی داعش لە عێراق و سوریا زۆر ناڕوون بوو، بەتایبەت کاتێک زانیاری هەبوو کە هێزە چەکدارەکانی داعش بەئاسانی لە نێوان سنورەکانی سوریا و عێراق جموجۆڵ و هاتوو چۆ دەکەن، لەلایەکی ترەوە لەسەرەتاوە کەمتەرخەم بوو لە پارێزگاری کردن لە هێزی پێشمەرگە و باکوری موسڵ و ڕێگری لە پێشڕەوییەکانی داعش نەکرد کاتێک ویستی هێرش بکاتە سەر شارەکانی هەرێمی کوردستان بەتایبەتیش شاری هەولێر. هەر وەک چۆن بە هێزی خۆی دەرنەخست کاتێک داعش هێرشی کردە سەر پارێزگاکانی ئەنبار و موسڵ. زۆر بە ڕاشکاوی وتەبێژی نوسینگەی سەرۆک وەزیرانی ئەو کاتی عێراق "سەعد ئەلحەدیسی" لە ساڵی (2015) ڕایگەیاند؛ "هێرشەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە ئاستی چاوەڕوانییەکان نەبووە، بەراورد ناکرێت بە ژمارە و قەبارەی تواناکانی وڵاتانی بەشدار لە هاوپەیمانێتییەکەدا". بۆ سەلماندنی ئەو ڕاستییانەش کاتێک بەراوردی شەڕی داعش دەکەیت بە جەنگە گەورەکانی دیکە هەست بەو ڕاستییە دەکەیت، بۆ نمونە شەڕی داعش زیاتر لە (7) ساڵی خایاند، لەکاتێکدا جەنگی جیهانی یەکەم (4 ساڵ و 3 مانگ)ی خایاند، جەنگی جیهانی دووەم (6) ساڵی خایاند، پرۆسەی ڕزگارکردنی کوەیت لە ساڵی (1991) بە هاوپەیمانی (38) وڵات و بە سەرکردایەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە چوارچێوەی پرۆسەی (گەردەلولی بیابان) تەنها (43) ڕۆژی خایاند. زیاتر لەوەش پرۆسەی ئازادکردنی عێراق لە ساڵی (2003) لە لایەن هاوپەیمانانەوە بە سەرکردایەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە 19/3/2003 دەستی پێکردو لە 9/4/2003 پایتەختەخت (بەغداد) سقوتی کرد. هەندێک لە چاودێرانیش بەشێکی زۆری هۆکارەکەی بۆ ئەوە دەگێڕنەوە کە هاوپەیمانان تەنها بە هێزی ئاسمانی بەشداری ڕاستەوخۆی تێدا بەکارهێنا و لەسەر ئاستی زەمینی ئۆپوراسیۆنی بەرهەمداریان ئەنجام نەداوە. بۆ وردەکاری زیاتر بڕوانە؛ •    علی نجاة، تقييم أداء التحالف الدولي خلال السنوات السبع في العراق، مركز البيان للدراسات والتخطيط، علی الموقع؛     https://www.bayancenter.org/wp-content/uploads/2021/09/8e6ytg3v.pdf    

راپۆرت: درەو هێرشی داعش بۆسەر گوندی (لهێبان)‌و كاردانەوەی توندی هەرێمی كوردستان‌و حكومەتی عێراق، پەردەی لەسەر ژمارەیەك بیرە نەوت لەم سنورە هەڵدایەوە كە ماوەیەكی زۆرە لە میدیاكاندا پشتگوێ خراون، خەڵكی سنورەكە گومانیان هەیە چەكدارانی داعش پشكیان لە قاچاخچێتی نەوتی سنورەكەدا هەبێت، دەستگەیشتنەوە بە نەوتی كەركوك لە لهێبانەوە دەبێت، سەعات 12ی شەو بە فەرمانی بارزانی هێز رەوانەی لهێبانكراو، بەیانیەكەی كازمی خۆی گەیاندە ئەوێ زانیاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.  لەبارەی گوندی (لهێبان)ەوە هەفتەیەكە ناوی (لهێبان) كەوتوەتە ناو میدیاكانی عێراق‌و هەرێمی كوردستان، تەنانەت هەندێك لە میدیا جیهانییەكانیشەوە، چەكدارانی داعش سەرەتای شەڕێكی نوێیان لەم گوندەوە دەستپێكرد، ئەمە لەكاتێكدا رویدا بڕیارە كۆتایی ئەم مانگە هێزە شەڕكەرەكانی ئەمریكا لە عێراق بكشێنەوە.  لهێبان گوندێكی كوردنیشینە، سەر بە ناحیەی (سەرگەڕان)ەو (4 كیلۆمەترو 500 مەتر) لەناوەندی ناحیەكەوە دوورە، ناحیەی سەرگەڕان بەتێكڕا (42) گوندی لەسەرەو ژمارەی دانیشتوانی ناحیەكە نزیكەی (25 هەزار) كەس دەبێت. دوای هێرشەكانی ئەمدواییەی داعش بۆسەر گوندەكە كە خەڵكی گوندەكەی ناچاركرد ماڵ‌و حاڵی خۆیان بەجێبهێڵن، مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی هێزی پێشمەرگەی رەوانەی سنورەكە كرد، دوێنێش مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق چووە ناو گوندەكەوە‌و بە زمانی كوردی سڵاوی لە خەڵكەكە كرد.  بەڵام دوای چەند كاتژمێرێك لە سەردانەكەی مستەفا كازمی، چەكدارانی داعش هێرشیانكردە سەر رەبیەیەكی فەوجی (4)ی لیوای (50)ی فیرقەی (14)ی سوپای عێراق لە گوندی "سلێمان پەخشان" كە نزیكەی (3) كیلۆمەتر لە گوندی (لهێبان)ەوە دوورە، نزیكەی (40) خولەك شەڕ لەم گوندەدا بەردەوام بوو،  سێ سەربازی سوپای عێراق برینداربوون و چەكدارانی داعش گەڕانەوە بۆ چیای قەرەچوغ. لهێبان ئێستا ناوی گوندێكە كە بۆ زۆرێك لە خەڵك‌و میدیاكانی عێراق‌و كوردستان ناسراوە، لایەنی ستراتیژی لهێبان چییە كە داعش هێرشی دەكاتەسەر ؟ نەوت لە لهێبان لە دەوروبەری گوندی (لهێبان)دا (58) بیرە نەوت هەیە، گوندەكە (5) كیلۆمەتر لە وێستگەی (داود گورگە)ەوە دوورە كە رۆژانە توانای بەرهەمهێنانی (70 هەزار) بەرمیل نەوتی هەیە. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، چەكدارانی داعش بەناو بیرە نەوتییەكاندا دەچنە سەر گوندنشینەكان‌و هێزەكانی سوپای عێراق و پێشمەرگە.  (درەو) قسەی لەگەڵ بەشێك لە دانیشتوانی ئەو ناوچانە كردووە، ئەوان دەڵین چەكدارانی داعش چەكی پێشكەوتوو و دوربینی "حەراری"یان هەیە، دوربینەكە نرخەكەی (8 بۆ 10 هەزار) دۆلارە، ئەمە لەكاتێكدایە هێزی پێشمەرگە بڕی پێویست لەم دوربینانەی لەبەردەستدا نییە. هەندێك لەوانەی لە سنورەكە دەژین، گومانیان بۆ دروستبووە، چەكدارانی داعش پشكیان لە بەقاچاخبردنی نەوتی سنورەكەدا هەبێت‌و بەو پارانە چەك‌و تەقەمەنی گرانبەهایان بۆ خۆیان دابین كردبێت.  چەندینجار چەكدارانی داعش لە گوندەكانی دەوروبەری چیای قەرەچوغ‌و مەخمور هێرشیان كردووە، بەڵام هیچ كات هێندەی هێرشەكەیان بۆسەر گوندی (لهێبان) توڕەیی‌و كاردانەوەی لای بەرپرسانی هەرێمی كوردستان دروست نەكردووە، تا ئەو رادەیەی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی بەبێ گەڕانەوە بۆ حكومەت‌و وەزارەتی پێشمەرگە، خۆی فەرمانی دەركرد‌و هێزەكانی فەرماندەیی هەولێری بەرەو گوندەكە جوڵاند، لە كاتێكدا لە زۆربەی هێرشەكانی دیكەی داعش بۆسەر گوندەكان شەهید و قوربانی هەبووە بەڵام لە لهێبان شەهید و قوربانی نەبووە.   لە سنوری ناحیەی سەرگەڕان (58) بیری نەوت هەیە، بەرهەمی رۆژانەی ئەم بیرانە نزیكەی (70 هەزار) بەرمیلە، نەوتی ئەم بیرانە دەچێنەوە وێستگەی سەرگەڕان (داود گورگە)، كە وێستگەی جیاكردنەوەی نەوت‌و غازە، دواتر بەرهەمەكەی رەوانەی كەركوك دەكرێت. تەنیا لە دەوروبەری گوندی (لهێبان) نزیكەی (28) بیرە نەوت هەیە، لەنێوان (لهێبان)و گوندی (سلێمان بەخشیان) و (چیای قەرەچوغ) كە (3 كیلۆمەتر و نیوە)، (11) بیری نەوت هەیە، لەنێوان گوندی (لهێبان)و ناحیەی (سەرگەڕان) نزیكەی (12) بیری نەوتی تر هەیە، لە نێوان گوندی (لهێبان)و گوندی (شەعەل) (5) بیرە نەوت هەیە.  واتا بیرە نەوتییەكان دەكەونە نێوان (گوندی لهێبان – سەرگەران، لهێبان – سلێمان پەخشان، لهێبان – شەعلان). ئەم بیرە نەوتانە لەلایەن پۆلیسی نەوتی عێراقی پاسەوانی دەكرێن، بەڵام گوندی (لهێبان) دەكەوێتە نێوان پێشمەرگەو سوپای عێراق، (5) كیلۆمەتر لە پێشمەرگە دوورەو (4) كیلۆمەتریش لە حكومەت‌و سوپای عێراقی.   ئەم بیرە نەوتانە لەدوای 2014 و هاتنی داعش بۆ ناوچەكە، كەوتە ژێر دەسەڵاتی هێزی پێشمەرگەو لەلایەن لیوای نەوت‌و گازی هەرێمی كوردستانەوە پاسەوانی دەكران، لەدوای رووداوەكانی (16)ی ئۆكتۆبەری 2017وە كە حەشدی شەعبی‌و سوپای عێراق گەڕانەوە، بیرە نەوتییەكانی سنورەكە كەوتنەوە ژێر كۆنترۆڵی سوپای عێراق، بەڵام دەستگەیشتنەوەی بەرپرسانی هەرێم بەبیرە نەوتیەكانی كەركوك لە لهێبانەوە دەبێت، چونكە سەرەتای بیرە نەوتیەكانی بای حەسەنە بە دیوی دەسەڵاتی پێشمەرگەوە. لەم ناوچەیە بۆشاییەكی ئەمنی هەیە، سود لەم بۆشاییە وەرگیراوە بۆ بەقاچاخبردنی نەوتی سنورەكە، گومان دەكرێت داعش سودمەند بووبێت لە داهاتی نەوتی بەقاچاخبراوی سنورەكە. بەتەنگەوەهاتنی دەسەڵاتدارانی هەرێم‌و بەغداد بۆ كێشەی خەڵكی سنورەكە، زیاتر لەوەی بایەخدان بێت بە مافەكانیان، وادەردەكەوێت بۆنی نەوتی لێ بێت.  

(درەو): کۆمەڵی دادگەریی دەیەوێت ھاوشێوەی یەکێتی کورسییەکی ھەولێر لە پارتی وەربگرێتەوە، لە دادگای فیدڕاڵی دوو تانەی لەبارەی ئەنجامی ھەڵبژاردن تۆمارکردووە. عەبدولستار مەجید كاندیدی كۆمەڵی دادگەری كە نزیكەی (١٥ هەزار) دەنگی لە بازنەی (٤)ی هەولێر بەدەستهێناوە، لە رێگەی دوو تانەی ھەڵبژاردنەوە دەیەوێت كورسی پەرلەمانی عێراق مسۆگەر بكات، حزبەکەشی (كۆمەڵی دادگەرى) لە دادگای فیدراڵی عێراق تانەی داوە لە دووبارەبوونەوەی پەنجەمۆری دەنگدەران لە ھەولێر، لە ھەڵبژارادنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراقدا کە ١٠ی ئۆکتۆبەر بەڕێوەچوو، پارێزگای ھەولێر بەتەنیا خۆی ھێندەی (١٧) پارێزگای دیكەی عێراق پەنجەمۆری دەنگدەرانی تێدا دووبارە بووەتەوە. یەكێتی نیشتمانی كوردستان توانی كورسیەكەی (هەرێم كەمال ئاغا) لە ھەولێر وەربگرێتەوەو ئەوەش بسەلمێنێت كە پەنجەمۆری دووبارەو ساختەكاری لە بازنەكانی پارێزگای هەولێر كراوە، ئێستا یەكێتی چاوی لە وەرگرتنەوەی كورسیەكەی ( فەیسەڵ كەریم خان برادۆستی)یەو لە دادگای فیدراڵی تانەی تۆماركردووە. عەبدولستار مەجید كاندیدی كۆمەڵی دادگەری لە بازنەی (٤)ی پارێزگای هەولێر دوو تانەی تۆماركردووەو كۆمەڵی دادگەری كوردستانیش تانەیەكی تۆماركردووە لەبارەی پەنجەمۆری دووبارە لە پارێزگای هەولێر. عەبدولستار مەجید لە بازنەی چواری پارێزگای هەولێر (14 هەزارو 908) دەنگی بەدەستهێنا، بەڵام كاندیدێكی ژنی پارتی بەناوی (نەهلە قادر) كە (13 هەزارو872 ) دەنگی بەدەستهێنا، بەهۆی سودوەرگرتن لە "كۆتا"ی ژنان، كورسیەكەی لە عەبدولستار مەجید سەندو سەرکەوت بۆ پەرلەمانی عێراق. عەبدولستار مەجید و كۆمەڵی دادگەری كوردستان لە رێگەی (زانا رۆستایی) کە پارێزەری راوێژكارە، سێ تانەیان لە دادگای فیدراڵی تۆماركردووە، دوو تانەیان بۆ عەبدولستار مەجید لەسەر "كۆتا"ی ژنان لە هەولێرو بازنەی چوار ، تانەیەكیشیان بۆ كۆمەڵی دادگەری لەسەر پەنجە مۆری دووبارە. دوو تانەکەی عەبدولستار مەجید بەمشێوەیە تۆماركراون: تانەی یەكەم: پارێزەری عەبدولستار مەجید لەبارەی نادەستوریبوونی بڕگەی (٣) لە مادەی (١٦)ی یاسای هەڵبژاردنەكانی عێراق سەبارەت بە "كۆتا"ی ژنان لەسەر ئەنجەمەنی نوێنەرانی عێراق تۆماریکردووە وەکو لاینی بەرپرس لە دەرکردنی یاسای ھەڵبژاردنەکان، بەوپێیەی (٥) ژن لە پارێزگای هەولێر دەرچوون لەكاتێكدا هەولێر (٤) کۆتای ژنانی بەردەكەوێت، تانەكە لەسەر بازنەی چواری پارێزگای هەولێرە، بەو پێوەدانگەی "كۆتا"ی ژنان لە هەولێر بەدیھاتووە، نابێ ئەو ژنەی پارتی بەبیانووی "کۆتا" كورسیەكەی عەبدولستار مەجیدی ببات. پارێزەرانی عەبدولستار مەجید پێیانوایە لە پارێزگای هەولێر كۆتا بە هەڵە جێبەجێكراوە، زێدەڕۆیی كراوە لە جێبەجێكردنی كۆتای ژناندا، بەڵام كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان پێیوایە دەبێت لە هەر بازنەیەك كۆتا جێبەجێ بكرێت ئەگەر لە بری لە ٢٥٪‏ی رێژەكە بۆ  ٣٠٪‏ و ٤٠٪‏ بەرزبێتەوە. پارێزگای هەولێر لە چوار بازنە پێكهاتووە، (٤) "کۆتا"ی ژنانی بەردەكەوێت، بەڵام ئێستا بە تێکڕا لە ئێستادا (٥) ژن سەرکەوتوون بۆ پەرلەمانی عێراق، سیانیان بە مافی خۆیان سەرکەوتوون، دوانیان بە پاڵپشتی سیستمی "کۆتا"ی ژنان. تانەی دووەم: ئەم تانەیە لەسەر كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان تۆمارکراوە، عەبدولستار مەجید پێیوایە رئنماییەکانی کۆمسیۆن لە بەڕێوەبردنی هەڵبژاردنەكاندا ناکۆک بووە لەگەڵ دەستوری عێراقدا.  تانەكە لەسەر بازنەی چواری هەولێرە، كێشەكە لە (چۆنیەتی پیادەكردنی كۆتایە لەلایەن كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراقەوە) كە عەبدولستار مەجید پێیوایە سیسیمی "كۆتا" لە بازنەی چواری هەولێر بە هەڵە جێبەجێكراوە.  تانەكەی كۆمەڵی دادگەری:  كۆمەڵی دادگەریی وەکو حزب، بە شێوەیەكی گشتی تانەیەكی پێشكەشكردووە سەبارەت بە پەنجەمۆری دووبارە لە پارێزگای هەولێر. كۆمەڵ داوای كردووە سەرلەنوێ چاوبخشێندرێتەوە بە سكاڵاو تانەكانیدا كە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان وەڵامی هەندێكیان نەداونەتەوە یان هەندێكی تریان رەتكردووەتەوە، ئەوەی وەڵام نەدراوەتەوە كۆمسیۆن بۆ وەڵامی نەداتەوە، هەندێكیشی رەتكردووەتەوە بۆچی رەتیكردووەتەوە. پارێزەرانی كۆمەڵی دادگەری داوایانكردووە ئەنجامی هەڵبژاردن پەسەند نەكرێت تا ئەوكاتەی ئەو سكاڵاو تانانە جارێكی تر سەیر  دەكرێنەوە، بۆ ئەمەش دوو بەڵگەیان خستوەتەڕوو. كە بریتین لە: * بەڵگەی پەنجەمۆری دووبارە لە پارێزگای هەولێر. * بەڵگەی درەنگ داخستنی سندوقەكانی دەنگدان ئەوان بۆ تۆمارکردنی سکاڵاکەیان پشتیان بە راگەیەندراوی كۆمسیۆن ھەڵبژاردن بەستووە، كە لە كەیستەكەی هەرێم كەماڵ ئاغادا رایانگەیاندووە، لە سەرجەم پارێزگاكانی عێراق (٣ هەزارو ٧١٨) پەنجەمۆری دوبارە هەبووە لەو ژمارەیە (٢ هەزارو ٣٤٧) پەنجەمۆری دووبارە بەتەنیا لە پارێزگای هەولێر بووە، واتا ھەولێر خۆی بەتەنیا لە (١٧) پارێزگاكەی دیكەی عێراق پەنجەمۆری دووبارە هەبووە، گومانەکە نیشانی دەدات لە ھەولێر ھەندێک لە دەنگدران (٥٠ بۆ ١٠٠) دەنگیان داوە.

(درەو):  رۆژنامەی (زە ئەمریكان پرۆسپێكت)ی ئەمریكی لە بارەی موڵكوماڵی بارزانیەكان لە ئەمریكا، راپۆرتێكی بەناوی ( دەرمانخانەیەكی كاوبۆیی... پاشماوەی گەندەڵی لەعێراقەوە بۆ  میامی) بڵاوكردووەتەوە باس لە موڵكو ماڵی بارزانیەكان دەكات لە ئەمریكا لە راپۆرتەكەدا ئاماژە بە كڕینی موڵكێك كراوە بە بەهای (18 ملیۆن) دۆلار كە خاوەنە راستەقینەكەی مەسرور بارزانیە، بەهۆی نەوت‌و گەندەڵییەوە، بارزانییەكان بڕێكی زۆر سەروەت‌و سامانیان لە ئەمریكا كۆكردوەتەوە كە بەهاكەی (ملیارێك و 27 ملیۆن) دۆلارە. پوختەی راپۆرتەكەى  رۆژنامەی (زە ئەمریكان پرۆسپێكت) دەرمانخانەیەكی كاوبۆیی پاشماوەی گەندەڵی لەعێراقەوە بۆ میامی)   لە دوورییەكی كەمەوە لە دەریا، لە ناوجەرگەی (ساوس بیچ)ی سەرەنجڕاكێش لە میامی، دەرمانخانەیەك هەیە كە لەوانی تر ناچێت، گەشتیاران كە كرێمی دژە خۆرو كڵاوی لەپوش دروستكراو لە دەرمانخانەی (cvs)  لە شەقامی واشنتۆن دەكڕن، پارەكەیان بۆ پیاوێكی گەندەڵ دەڕوات لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.  بەهای ئەم بینا شوشەییە كە دەرمانخانەكەی تێدایە‌و روبەرەكەی نزیكەی (12 هەزار) پێ چوارگۆشەیە، (18 ملیۆن‌و 300 هەزار) دۆلارە.. ساڵی 2019 لەسەر بنەمای تۆماری خانوبەرەی میامی، میدیای لۆكاڵی خاوەندارێتی ئەم بینایەی گەڕاندەوە بۆ كۆمپانیایەكی خانوبەرە لە ڤێرجینیا بەناوی (KLNB)، بەڵام نوێنەری ئەم كۆمپانیایە وتی: ئێمە خاوەنی ئەو بینایە نین‌و بەشدارن نین لە گرێبەستەكەیدا.  بیناكە لەلایەن كۆمپانیایەكی وەهمییەوە لە دیلاوێر كڕدراوە، لە تۆماری دامەزراندنی كۆمپانیاكەدا ناوی خاوەنی راستەقینەی بیناكە كە (مەسرور بارزانی سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستانە) شاردراوەتەوە.  كوردستان ناوچەیەكی نیمچە سەربەخۆیە لە باكوری عێراق، لە هەموو شتێكدا پادشایەتییەكی پشتاوپشتە تەنیا لە ناوەكەیدا نەبێ، ماوەی چەندین دەیەیە، بنەماڵەی بارزانی هەژمونیان بەسەردا كردووە، سەرۆك وەزیرانی كورد دەسەڵاتی خۆی بەكارهێناوە بۆ هێرشكردن‌و ئەشكەنجەدان‌و كوشتنی ئەوانەی رەخنەی لێدەگرن، لەناویشیاندا تیرۆركردنی رۆژنامەنوسان لەسەر شێوازەكەی سعودیە، خوێندكارێكی زانكۆ بەناوی (زەردەشت عوسمان) لەسەر وتارێكی تەنزئامێز كە داوای هاوسەرگیری لە یەكێك لە خوشكەكانی سەرۆك وەزیران كردبوو، روبەڕووی ئەشكەنجەدان‌و كوشتن بووەوە.  كەس قەبارەی سەروەت‌و سامانی نایاسایی شاردراوە لەناو ئەمریكا نازانێت، یاساكان پارێزگاری لە نهێنیبوونی كۆمپانیاكان دەكەن، بەڵام سەرمایەگوزاری بنەماڵەی بارزانی لەنمونەی ئەم دەرمانخانەیە لە میامی، نیشانی دەدات بۆچی ئەمریكا بووە بە سیمایەكی سەرەنجڕاكێش بۆ پارە قێزەونەكان.  بەهۆی نەوت‌و گەندەڵییەوە، بارزانییەكان بڕێكی زۆر سەروەت‌و سامانیان كۆكردوەتەوە، بۆ نمونە وەبەرهێنان لە بواری خانوبەرەدا لە كوردستان هی كۆمپانیایەكە كە بەشێوەیەكی نهێنی بەستراوەتەوە بە یەكێك لە براكانی سەرۆك وەزیرانەوە، كە بەهاكەی بە (ملیارێك‌و 27 ملیۆن) دۆلار ئەژمار دەكرێت، وەكو ستەمكارەكانی تر، بارزانییەكان پەنایان بۆ پەناگە نهێنییەكان بردووە، لەنمونەی ئەو شوێنانەی كە لە بەڵگەنامەكانی (پەنەما)‌و (باندۆرا)دا بۆ شاردنەوەی پارە ناویان هێنراوە.  پەناگە نهێنییەكان ئەو شوێنانەن كە تێیاندا داوای ئاشكراكردنی ناوی خاوەن‌و پشكداری كۆمپانیاكان ناكرێت، ئەمە دەرفەت بۆ هەموو جۆرە تاوانێكی دارایی خۆش دەكات، لەوانە هەڵاتن لە پێدانی باج، شتنەوەی پارە، ئاسانكاریكردن بۆ بەرتیلدان، بەڵام بەپێچەوانەی پادشای ئوردن‌و سەرۆكی پێشووی ئەرژەنتینەوە كە كۆمپانیا نهێنییەكانیان لە بەڵگەنامە دزەپێكراوەكاندا ئاشكرا بوو، سەروەت‌و سامانی بارزانی‌و گرێبەستە بازرگانییەكانی لە بەڵگەنامەكانی پەنەما‌و باندۆرادا ئاشكرا نەكرا.  لە تۆماری خانوبەرەدا لە دوبەی، وردەكاری لەبارەی سەروەت‌و سامانی بارزانی لە كۆمەڵگەی بورجی خەلیفەی گرانبەها‌و دورگەی (نەخلە) ئاشكرا بوو، شان بەشان لەگەڵ پەیوەندی بنەماڵەی بارزانی لەگەڵ بنەماڵەی شاهانەی ئیماراتی عەرەبی. لەبری كەناراوەكانی دورگەی كایمان، بارزانییەكان بینای ئۆفێسەكانیان لە دیلاوەر هەڵبژاردووە، كە كۆمپانیای (CT Corporation) خاوەندارێتی دەكات، كە لقی ئەمریكای كۆمپانیایەكی هۆڵەندییە بەناوی (Wolters Kluwer)‌و تایبەتمەندە لەبواری دروستكردنی كۆمپانیای نادیاردا.  سەرباری ئەوەی سیستمی نهێنیبوونی كۆمپانیاكان لە ئەمریكا كەمتر سەرەنجڕاكێشە، بەڵام بەنزیكەیی هاوتایە لەگەڵ ئەوەی كە لە هەر دورگەیەكی كاریبی لەم بوارەدا هەیە، لە زۆرێك لە وڵاتان لەبری ئاشكراكردنی ناوی خاوەنی راستەقینەی موڵكەكان، دەكرێ كەسانی دەوڵەمەند ناوی بریكارو نوێنەری خۆیان بخەنە سەر نوسراوی كۆمپانیا‌و هەرگیز داوایان لێناكرێت زانیاری لەبارەی خاوەندارێتییەكەیانەوە بدەن، تۆڕێك لە ژمێریارو كۆمپانیای پارێزەرایەتی‌و راوێژكارەكان لە نمونەی كۆمپانیای (Wolters Kluwer) هەڵدەستن بە دروستكردنی ئەم كۆمپانیا نهێنیانە بۆ هەر كەسێك كە پارەیان پێبدات.  بارزانییەكان موڵك‌و ماڵی نهێنی پێویستیان هەیە، كە كۆشك لە كالیفۆرنیا‌و ڤێرجینیا لەخۆدەگرێت‌و تائێستا چوارجار لەكاتی شاردنەوەی پارەكانیاندا لە ئەمریكا دەستگیركراون، ئەوان پارەكانیان لە ئەمریكا دەشارنەوە، ئەم خێزانە تەنیا بۆ ئەو چوار موڵكە زیاتر لە (75 ملیۆن) دۆلاریان داوە، رەنگە ئەمە تەنیا بەشێكی بچوكی سەروەتە نهێنییەكانی بنەماڵەی بارزانی بێت لە ئەمریكا، هیچ یەكێك لەم چوار موڵكەی بنەماڵە لە بەڵگەنامەكانی پەنامەدا ئاشكرا نەبوون، چونكە كەسانێك بە وەكالەت یان كۆمپانیا پارێزەرایەتی گرانبەها خاوەندارێتییان دەكەن، بەڵام بریكارەكان هەندێك هەڵەی بچوكیان كردووە بەهۆی ئەو هەڵانەوە ئاشكرابوون.  سەبارەت بە (CVS) پێدەچێت كۆمپانیای پارێزەرایەتی (Cozen O‌Connor) كە بارەگاكەی لە ویلایەتی پەنسلڤانیایە، لەماوەی دوو مانگدا كڕیارە نهێنییەكەی خۆی ئاشكراكردبێت، سەرەتا لە دێسەمبەری 2018دا كۆمپانیای پارێزەرایەتییەكە سێ كۆمپانیای لە فلۆریدا‌و كۆمپانیایەكی لە دیلاوێر بەناوی (دەرمانخانە لە شەقامی واشنتۆن) كردەوە‌و نوسراوی تایبەتی كۆمپانیاكانی فلۆریدا ناو و ئیمزای سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستانی لەخۆگرتبوو لەگەڵ ناوی یەكێك لە براكانیدا كە (موكسی بارزانی)یە.  بڕیار نەبوو ئەم ناوانە بكەونە بەرچاوی خەڵك، دوای ماوەیەكی كەم لە كڕینی دەرمانخانەكە، كۆمپانیا پارێزەرایەتییەكە ناوی بارزانییەكانی سڕییەوە‌و لەشوێنی ئەوان ناوی بریكارەكانیان كە پارێزەرێكە بەناوی (كوزین ئوكونور)‌و (ماسیۆ وینستاین) دانرا، ئەمە چارەسەرێكی نمونەیی نەبوو، بەڵام وایكرد ناوی ئەوان لە تۆماری كۆمپانیا بەناوبانگەكاندا دەرنەكەوێت، ئەمە بەس بوو بۆ هەڵخەڵەتاندنی رۆژنامەنوسە لۆكاڵییەكان.  گرێبەستی (CVS) تیشك دەخاتەسەر ئەوەی پارێزەری كۆمپانیاكان تا چ ئەندازەیەك دەڕۆن بۆ پارێزگاریكردن لە كڕیارە دیكتاتۆرە دەوڵەمەندەكانیان، كاتێك بانگكرا بۆ ئەوەی قسە بكات، وینستاین رەتیكردەوە بنەماڵەی بارزانی خاوەنی ئەو بینایە بن یاخود تەنانەت لای كۆمپانیای (Cozen O‌Connor) كاربكەن، لەبری ئەمە وتی ئەو بەڵگەنامانەی كە لای بەرپرسی دەرەوەی فلۆریدایە، هەڵەن"... قسەكانی لە هەموو شوێنێك بڵاوبونەوە، بەڵام بانگەشەكانی واینستاین لەبارەی ئەوەی تۆمارەكانی بەرپرسی كاروباری دەرەوەی فلۆریدا هەڵەن، جێگا باوەڕ نەبوون، چونكە ناوی سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كورددستان‌و كەسە نزیكەكانی بەشێوەیەكی هەڕەمەكی لە هەموو بەڵگەنامەكانی كۆمپانیا جۆراوجۆرەكانی فلۆریدا بەبێ هۆكار نەسڕاونەتەوە، رۆبەرت ئەبلیتۆن گەورە داواكاری گشتی پێشوو لە وەزارەتی داد وتی" ناو بەشێكی گرنگە لە تۆماری كۆمپانیا". ئەم بەڵگەنامانە لەلایەن (كوزین ئوكونور)ەوە ئامادەكراون‌و زۆربەیان لەلایەن (وینستاین)ەوە ئیمزا كراون، ئامادەكردنی بەڵگەنامەی ساختە بۆ تۆماری كۆمپانیاكان لە فلۆریدا بە تاوان ئەژمار دەكرێت، بەڵام وینستاین دەڵێ ئەمە لەلایەن نوسینگەی پارێزەرایەتی تایبەتی بەخۆیەوە كراوە، وەكو هەولێك بۆ شاردنەوەی ناوی كڕیارەكەی. روونە كە بنەماڵەی بارزانی لە هەڵە خۆش نابن، بەڵام ئەوە هەڵەیەكی هاوشێوە بوو كە كۆشكەكەیانی لە ڤێزجینیا ئاشكرا كرد، كە ساڵی 2010 لەلایەن كۆمپانیایەكی نادیارەوە كڕیبویان.. بەڵام چاودێران لە كوردستان پێشبینییان كرد ئەوە موڵك‌و ماڵی مەسرور بارزانی بێت، هەرچەند بەڵگەنامەكان ئەمەیان نیشان نەدا تا ئەوكاتەی كەسێك بە هەڵە رێگەی دا بە هەڵوەشاندنەوەی تۆماركردنی كۆمپانیای ڤێرجینیا، نوسراوەكە لەلایەن سەرۆكی گروپی (ستێر)ەوە ئیمزا كرابوو، كە كۆمپانیایەكی كوردییە‌و بەگوێرەی بروسكەكانی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا كە سایتی (ویكیلیكس) بڵاویكردنەوە "گروپی ستێر لەلایەن ئەندامانی بنەماڵەی بارزانییەوە خاوەندارێتی دەكرێت". بارزانییەكان تەنیا بۆ شاردنەوەی پارەكانیان سود لە كۆمپانیا نهێنییەكانی ئەمریكا وەرناگرن، بەڵكو بەكاریشیان دەهێنن بۆ فریودانی ئیدارەی ئەمریكا، هەردوو كۆشكەكەیان لە كالیفۆرنیا پەیوەندیدارن بە فێل‌و فڕێك كە لە پەنتاگۆن كراوە، ئەم كۆشكانە ساڵی 2018 لەلایەن كۆمپانیا نادیارەكانەوە لە دیلاوێر‌و ڤێرجینا كڕدراون، لەرێگەی نوێنەرانی كۆمپانیایەكی پارێزەرایەتی بچوك، ئەم كۆشكانە لە گەورەترین پرۆسەی كڕینەكان لە مێژووی (بێڤرلی هێڵز)دا، ئەمەش كاتێك ئاشكرا بوو كە كەرتی خانوبەرە لە (Variety) ناوی كارمەندەكەی بنەماڵەی بارزانی (هەڤاڵ دۆسكی) لەسەر نوسراوی تایبەت بەو موڵكانە ئاشكراكرد.  هەڤاڵ دۆسكی نێوەندگیر بوو لە پلانێكدا كە تێیدا كڕینی سوتەمەنی بۆ بنكەكانی ئەمریكا لە كوردستان دەدات بەو بەڵێندەرانەی كە سەربە بارزانی بوون، ئەمەش نرخێكی زیاتر لە نرخی بازاڕی خستە ئەستۆی وەزارەتی بەرگری ئەمریكا (پەنتاگۆن)ەوە، پێدەچێت بە داهاتی ئەو گرێبەستانە پارەی ئەم كۆشكانە دابین كرابێت.  هەموو ئەمانە ئەو پرسیارە دەوروژێنن: ئایا بارزانییەكان هاوشێوەی ستەمكارەكانی تر چەندێك موڵك‌و ماڵی شاراوەیان لە ئەمریكادا هەیە؟ پارێزەری كۆمپانیاكان هەڵە دەكەن، بەڵام هەموو جارێك نا، رەنگە زۆریش هەڵە نەكەن. زۆرینەی لێكۆڵینەوە رۆژنامەوانییەكان لە كۆمپانیا وەهمییە نادیارەكان‌و كڕیاری خانوبەرە نهێنییەكان بە شكست كۆتاییان دێت، تەنانەت لەكاتی دیاریكردنی پارچە زەوییەكەشدا، نەمتوانی تۆماری موڵكیەتی خانویەكی تر كە ئەگەری هەیە هی بارزانی بێت لە كالیفۆرنیا بەدەست بخەم، پارێزەرەكان كە لەپشت ئەم كۆمپانیایەوەن، هیچ هەڵەیەك ناكەن‌و ناسنامەكە بەتەواوەتی بەشاراوەیی دەهێڵنەوە، بەتایبەتیش كە ویلایەتێكی وەكو دیلاوێر پارێزگاری لە یاسای بەنهێنی هێشتنەوەی كۆمپانیاكان دەكات، بۆیە لێكۆڵینەوە رۆژنامەوانییەكان لە گەندەڵییەكان، بەشێوەیەكی بەردەوام بە بنبەست دەگات... ئەم كۆمپانیا نهێنییانە هەر دەمێنن تا ئەەوكاتەی خەڵكانی وەكو بنەماڵەی بارزانی پارەیان هەبێت بۆ ئەوەی بیشارنەوە، تاكە چارەسەری راستەقینە ئەوەیە، دزە بە بەڵگەنامەكانی دیلاوێر بكرێت، پێویستە كارمەندانی كۆمپانیاكانی پارێزەرایەتی تۆماری كڕیارەكانیان بۆ رایگشتی ئاشكرا بكەن. 

 (درەو): بەرلەوەی لە ئۆتۆمبێلەكەیان دابەزن، یوسف‌و پشتیوانی باوكی، گوللەبارانیان كردن، نەقیب محەمەد گوللەیەك لەسەر دڵیداو گیانی لەدەستدا، سێ پۆلیسەكەی تریش دەیان فیشەكیان بەركەوت، ئێستا ئەو دوو تۆمەتبارەی كە لەسەر كێشەی خێزانی دادگا داوای كردبوون، دەربازبوون، دەوترێت هەرێمی كوردستانیان جێهێشتووە. ساڵی 2019 دادگا بەپێی مادەی (395)ی یاسای سزادانی عێراقی، بڕیاریدا یوسف پشتیوانی كە تەمەن (20 ساڵ)ە، ناچار بكرێت هاوسەرگیری لەگەڵ كچێكدا بكات كە پەیوەندی سۆزداری لەگەڵیدا هەبووە.  مادەی (395) تایبەتە بە دەستدرێژی (اختصاب)، ماددەكە دەڵێ" هەر كەسێك لەگەڵ ئافرەتێك پەیوەندی هەبێت‌و سەرجێی لەگەڵ بكات كە تەمەنی 18 ساڵ بێت، بەڵێنی هاوسەرگیری پێبدات‌و دواتر پەشیمان بێتەوە لەو بەڵێنەی كە پێی داوە، سزا دەدرێت بە بەندكردن بۆ ماوەكەی لە 24 سەعات كەمتر نەبێت و لە 5 ساڵ زیاتر نەبێت". بەم ماددەیە، دادگا یوسف ناچار دەكات، هاوسەرگیری لەگەڵ ئەو كچەدا بكات كە ئێستا هاوسەریەتی، بەڵام لە دوای هاوسەرگیری یوسف بەشێوەیەكی خراپ مامەڵە لەگەڵ هاوسەرەكەیدا دەكات، كێشەكەیان ساڵێك بەردەوام دەبێت، لە مانگی ئازاری ئەمساڵەوە كێشەیان گەورە دەبێت‌و سكاڵای یاسایی تێدەكەوێت. لەسەر بنەمای سكاڵای هاوسەرەكەی، رۆژی 11ی مانگی رابردوو، دادگا فەرمانگی گرتن بۆ (یوسف پشتیوان عەلی) دەردەكات، یوسف خۆی رادەستی پۆلیس ناكات، لەسەر بنەمای بڕیاری دادوەر، هێزەكانی پۆلیس چەند جارێك هەوڵی دەستگیركردنی یوسف دەدەن، بەڵام شوێنی مانەوەی نادۆزنەوە، چونكە یوسف لەدوای سكاڵای هاوسەرەكەیەوە شوێنی نیشتەجێبوونی خۆی گۆڕیوە.  یوسف لەگەڵ باوكیدا لە شەقامی مەلیك مەحمود بەرەو تونێلی پێشڕەو لە شاری سلێمانی كاری (پاقلەفرۆشی)یان كردووە، ماڵی باوكی لە گەڕەكی (توی مەلیك)‌و ماڵی (یوسف)یش لە (تانجەڕۆ) بووە.  هاوشێوەی كوڕەكەی، باوكەكەش كێشەی لەگەڵ هاوسەرەكەی هەبووە (واتا دایكی یوسف)، بەهۆی ئەم كێشانەوە دایكی یوسف پێنج جار پەنای بۆ شێلتەرەكانی پەنادانی ژنان بردووە‌و سكاڵای یاسایشی لەسەر پشتیوانی هاوسەری‌و یوسفی كوڕی تۆماركردووە. واتا یوسف هەم كێشەی لەگەڵ هاوسەرەكەی، هەم كێشەی لەگەڵ دایكشی هەبووە.  بەم ناكۆكیانەشەوە، هێشتا یوسف‌و هاوسەرەكەی پێكەوە ژیاون، بەپێچەوانەی دایكییەوە، هاوسەرەكەی یوسف پەنای بۆ شێلتەرەكان نەبردووە.  شەوی رووداوەكە ئێوارەی رۆژی یەكشەممەی ئەم هەفتەیە، یوسف‌و هاوسەرەكەی جارێكی تر دەمەقاڵ لەنێوانیان دروست دەبێت، هاوسەرەكەی یوسف تەلەفۆنێك بۆ پۆلیس دەكات، سكاڵای لە مێردەكەی دەكات، ئەمجارەیان شوێنی مانەوەی یوسف بۆ پۆلیس ئاشكرا دەكات، دوای زیاتر لە 25 رۆژ كە فەرمانی دەستگیركردنی بۆ دەرچووە‌و خۆی رادەست نەكردووە، پۆلیس بەهۆی ئەم پەیوەندییە تەلەفۆنییەوە شوێنی مانەوەی یوسف دەدۆزێتەوە، یوسف‌و پشتیوانی باوكی ئاگاداری ئەم پەیوەندییە تەلەفۆنییە دەبن، خۆیان بۆ روبەڕووبونەوەی پۆلیس ئامادە دەكەن.  بۆ جێبەجێكردنی بڕیاری دادوەر، بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی توندوتیژی دژی ژنان، تیمێكی چوار كەسی رەوانەی ماڵی یوسف دەكات لەناوچەی (تانجەرۆ)، تیمەكە پێكهاتووە لە نەقیب (محەمەد لەتیف)‌و (4 پۆلیس).  كەیسی توندوتیژی دژی دژی ژنان، كارەكانی لای بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی توندوتیژی دژی ژنانە، ئەم جۆرە كەیسانە وەكو "كەتن" تەماشا دەكرێن نەك تاوانی گەورە، بۆیە زۆرجار پۆلیس‌و ئەفسەرەكانی ئەم بەڕێوەبەرایەتییە كە دەچن بۆ جێبەجێكردنی بڕیارەكانی دادوەر، بەشێوەیەكی ئاسایی دەچن‌و هێز‌و چەكی زۆر لەگەڵ خۆیان نابەن‌و داواكراوەكان بەبێ هیچ روبەڕوبوونەوەیەك دەهێنن بۆ بەڕێوەبەرایەتییەكەیان‌و لەوێ كێشەكان چارەسەر دەكرێن.  ئەمانە ئەو جۆرە حاڵەتانەن كە ناگەنە ئاستی كوشتنی ژنان، كەیسەكەی یوسف‌و هاوسەرەكەشی لەم جۆرە بووە‌و بەپێی ماددەی (7)ی (یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی لە هەرێمی كوردستان – عێراق) مامەڵەی لەگەڵ كراوە، ئەم ماددەیە لێدان‌و سوكایەتی‌و هەڕەشەو شەڕی ناو خێزانەكان دەگرێتەوە. كاتژمێر نزیكەی 7:30 خولەكی ئێوارەی یەكشەممە، وەكو كاری ئاسایی رۆژانەی خۆیان، نەقیب محەمەد لەتیف‌و چوار پۆلیس بە ئۆتۆمبێلێكەوە بەرەو تانجەڕۆ بەڕێ دەكەون بەمەبەستی دەستگیركردنی یوسف كە لەلایەن دادوەرەوە بڕیاری بۆ دەرچووە‌و چەندجارێكیش ئاگادار كراوە، بەڵام ئامادە نییە خۆی رادەست بكات.  بەر لەوەی نەقیب محەمەد لەتیف‌و پۆلیسەكانی هاوڕێی لەناو ئۆتۆمبیلەكەیان لەبەردەم ماڵەكەی یوسفدا دابەزن، یوسف‌و پشتیوانی باوكی ئۆتۆمبیلەكەیان دەدەنە بەر دەستڕێژی گوللە. لەم تەقەكردنەدا، گوللەیەك بەر سنگی نەقیب محەمەد لەتیف دەكەوێت‌و دەستبەجێ گیان لەدەستدەدات، سێ پۆلیسی تریش بریندار دەبن، یەكێكیان سێ فیشەك بەر پشتی دەكەوێت، ئەوی تر فیشەك بەر شان‌و پشتی دەكەوێت، پۆلیسی سێیەمیش بەهۆی پارچەوە سەرو دەموچاوی بریندار دەبێت، دوان لە پۆلیسەكان بەسەختی بریندار دەبن.  دوای دەستڕێژی گوللە لە ئۆتۆمبیلی پۆلیس، یوسف‌و باوكی هەڵدێن، خەڵكی سنوری تانجەرۆ بە ئۆتۆمبیل پۆلیسەكان دەگوازنەوە بۆ نەخۆشخانە.  خاتوو ئاڵا لەتیف خوشكی نەقیب محەمەد لەتیف كە لەم رووداوەدا كوژرا، لە نوسینێكدا بەروونی ناوی تەقەكەرەكان‌و ئەوانەی یارمەتییان داوە ئاشكرادەكات‌و نوسیویەتی:  ناوی تاوانبارانی دۆسێی تەقەكردن لە نەقیب محەمەدو هاورێكانی: •    پشتیوان عەلی •    یوسف پشتیوان عەلی •    تەحسین ناوێك. كە هاوكار بووە لە گواستنەوەی تاوانبارەكانی سەرەوە. بەوپێیەش (تەحسین) كە كەسێكی نزیكیان بووە، هاوكاری كردوون بۆ گواستنەوەیان‌و رۆیشتنیان لە شوێنی تاوانەكە، بەپێی زانیاریی‌و بەدواداچوونەكان، یوسف‌و باوكی هەرێمی كوردستانیان جێهێشتووەو لەرێگەی مەرزی نێودەوڵەتی باشماخەوە چونەتە ئێران و لەدەستی هێزە ئەمنییەكان دەربازیان بووە. هاوسەری یوسف كە سكاڵاكار بووە لەسەر مێردەكەی، ئێستا ئازادە‌و دەستبەسەر نەكراوە، چونكە پۆلیس تەنیا وەكو سكاڵاكارێك كە توندوتیژی بەرامبەر كراوە تەماشای دەكات.  نەقیب محەمەد لەتیف ئەفسەری مافپەروەر بووەو كۆلێژی یاسای تەواوكردووە، كچێكی هەیەو هاوسەرەكەشی دووگیانە، لە بنكەی رۆژهەڵاتی سلێمانی بەڕێوەبەرێتی توندوتیژی دژی ژنان دەوامی كردووە، كوژرانی كاردانەوەی لەناو تۆڕە كۆمەڵاتییەكان دروستكرد، ئەو پیاوێكی خۆشەویست بووە لەناو هاوڕێكانی‌و ئەوانەی ناسیویانە.  بەپێی وتەی هاوڕێكانی، نەقیب محەمەد لەتیف یەكێك بووە لەو ئەفسەرە خەمخۆرانە كە بەردەوام لەدوای دەوامیش كاری لەگەڵ خێزانەكان كردووە‌و بە هەزاران كێشەی خێزانی چارەسەركردووە.  قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم كە یەكێك لەوانەیە بەبەردەوامی بەرگری لە مافەكانی ژنان دەكات، پشتیوانی لە كەیسەكە دەكات‌و بەڵێنی داوە بكوژی نەقیب محەمەد دەستگیر بكرێت، بەڵام تائێستا ئەم بەڵێنە جێبەجێ نەكراوە‌و شوێنی بكوژەكان نازانرێت. 

راپۆرت: درەو هێشتا 25 رۆژ ماوە بۆ وادەی فەرمی كشانەوەی هێزە شەڕكەرەكانی ئەمریكا لە عێراق، حەشد هەڕەشە لە ئەمریكا دەكات‌و داعش هێرشەكانی بەئاڕاستەی هێزی پێشمەرگە چڕكردوەتەوە، هێزی پێشمەرگە لەدوای چەندین ساڵ یارمەتی و راهێنان هێشتا بەفەرمانی بەرپرسانی حزب جموجوڵ دەكات. یارو نەیارەكانی ئەمریكا لە عێراق گرەو لەسەر كشانەوەی هێزە شەڕكەرەكان دەكەن، گەڕانەوەی داعش سیناریۆیە یان  راستی؟ سیناریۆی ئەفغانستان دووبارە دەبێتەوە ؟ لەكاتێكدا هەموان چاوەڕێی ئەوە دەكەن بەر لە كۆتا رۆژی ئەمساڵ، حكومەتی عێراق بەفەرمی چونەدەرەوەی سەرجەم هێزە شەڕكەرەكانی ئەمریكا لەسەر خاكی عێراق رابگەیەنێت، چەند رۆژێكە چەكدارانی "داعش" هێرشەكانیان بۆسەر هێزەكانی پێشمەرگە چڕكردوەتەوە، ئەمە گومانی دووبارەبوونەوەی سیناریۆكەی ئەفغانسانی زیاتر كردەوە، كە هێشتا هێزەكانی ئەمریكا بەتەواوەتی نەكشابووەوە، هێزەكانی بزوتنەوەی تالیبان بارودۆخی وڵاتیان كۆنترۆڵ كرد. بەڵام كشانەوەی ئەمریكا لە ئەفغانستان هەندێك لە كشانەوەكەی لە عێراق جیاوازە، چونكە بەپێی ئەو رێككەوتنەی لەنێوان بەغداد‌و واشنتۆن كراوە،  دوای كشانەوە، رۆڵی سەربازی ئەمریكا لە عێراقدا هەر دەمێنێت، بەڵام رۆڵەكە دەگۆڕدرێت بۆ راوێژكاریی‌و راهێنانی هێزە ئەمنییەكانی عێراق، لەپاڵ ئەمەشدا هەوڵی عەسكەری ئەمریكا بەشێوەی ئاسمانیی لەچوارچێوەی هێزەكانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی "داعش"دا هەر بەردەوام دەبێت. ئامادەكاری بۆ كشانەوە بەگوێرەی زانیارییەكان، چەند رۆژی رابردوو هەندێك وەفدی هونەری سەربازی عێراق سەردانی هەردوو بنكەی (عەین ئەسەد) لە پارێزگای ئەنبارو بنكەی (هەریر)یان لە پارێزگای هەولێر كردووە بۆ ئاگاداربوون لە پرۆسەی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا. ئێستا لایەنی عێراقی لەگەڵ ئەمریكییەكان لە گفتوگۆ‌و كۆبونەوەدان بۆ دیاریكردنی ژمارەی ئەو سەربازانەی ئەمریكا لە عێراق كە رۆڵی جەنگییان نابێت، بەگوێرەی ئەو رێككەوتنەی كە كۆتایی تەموزی رابردوو لەنێوان بەغداد‌و واشنتۆندا ئیمزا كرا، ئەركی پاراستنی ئەم هێزانە‌و بنكەكانیان دەكەوێتە ئەستۆی لایەنی عێراقی.  ئێستا نزیكەی (2 هەزارو 500) سەربازی ئەمریكی لەسەر خاكی عێراقن، ئەمانە تا ئەم ساتە پاڵپشتی هێزە ئەمنییەكانی عێراق دەكەن لەشەڕی دژ بە داعشدا، پاڵپشتییەكەیان بەشێوەیەكی زیاتر خۆی دەبینێتەوە لە پێدانی زانیاری هەواڵگری، وێنەی ئاسمانیی، جێبەجێكردنی گورزی ئاسمانی لەرێگەی فڕۆكە جەنگییەكانەوە بۆسەر حەشارگەكانی داعش. ئەمە جاری دووەمە ئەمریكا هێزی شەڕكەری خۆی لە عێراق دەكێشێتەوە، ساڵی 2011 ئەمریكا هێزەكانی كشاندەوە، بەڵام دوای سێ ساڵ لەم كشانەوەیە، رێكخراوی داعش لەماوەی چەند مانگێكدا یەك لەسەر سێی خاكی عێراقی كۆنترۆڵكرد. هەڕەشەی حەشد ئێستا كە ئیتر بڕیارە رۆڵی هێزی شەڕكەری ئەمریكا لە عێراق كۆتایی بێت، لایەنگرانی ئێران‌و بەدیاریكراوی ئەوانەی خۆیان ناوناوە بەرەی "مقاوەمەت"، هەڕەشە دەكەن‌و دەڵێن شەوی سەری ساڵ دواین وادەیە بۆ كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا، دەڵێن لەدوای كاتژمێر (12)ی شەوی 31ی ئەم مانگە دەستدەكەن بە لێدانی ئەو ناوچانەی كە هێزی ئەمریكی تێدا بێت، بەدیاریكراویش سەربازگەی "ڤیكتۆریا" لە فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی بەغداد هەروەها هەردوو بنكەی (عەین ئەسەد)‌و (هەریر). هێزە شیعەكانی نزیك لە ئێران گومانیان لە كشانەوەی ئەمریكا هەیە، مستەفا كازمی سەرۆك وەزیران تۆمەتبار دەكەن بەوەی "چەواشەكاری‌و فێڵ" دەكات لە دۆسیەی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكادا، بەوپێیەی بە وتەی ئەمان "هیچ رێگایەك نییە بۆ پشكنینی ئەو هێزانەی ئەمریكا كە دەمێننەوە، ژمارەی راستەقینەی هێزەكانی ئەمریكا نازانرێت، بۆیە ناتوانرێت ژمارەی هێزی شەڕكەرو ئەو هێزانەی كە كاریان راوێژكارییە، دیاری بكرێت".  وادەی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا هاوكاتە لەگەڵ دووەمین ساڵیادی كوژرانی قاسم سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی ئێران‌و ئەبو مەهدی موهەندیس جێگری سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی لە هێرشێكی هێزەكانی ئەمریكادا لەنزیك فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی بەغداد.  ئەم هاوكاتبوونە، ترسی لای بەرپرسانی عێراقی دروستكردووە، هاوكات لەگەڵ راگەیاندنی كشانەوەی هێزە شەڕكەرەكانی ئەمریكا لە عێراق، هاوشێوەی ساڵی رابردوو هەندێك هێرش بۆسەر بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لە عێراق رووبدات، بەڵام هەندێك دەڵێن هێزە دۆڕاوەكانی شیعە لە هەڵبژاردن، ئەم مەلەفە وەكو كارتی فشار لەسەر حكومەتی كازمی بەكاردەهێنن.  داعش زیندوو دەبێتەوە ؟ بەگوێرەی راپۆرتێكی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان كە مانگی شوباتی رابردوو بڵاوبووەوە، رێكخراوی داعش بەشێوەیەكی زۆر نهێنی پارێزگاری لە بوونی خۆی دەكات لە عێراق‌و سوریا‌و لە یاخیبونێكی بەردەوامدایە‌و بەو ناوچە سنورییانەی نێوان عێراق‌و سوریا بڵاودەبێتەوە كە پێشتر كۆنترۆڵی كردبوون.  راپۆرتەكەی نەتەوە یەكگرتووەكان دەڵێ" رێكخراوی داعش هێشتا خاوەنی 10 هەزار چەكداری چالاكە لەناو عێراق‌و سوریادا". جموجوڵەكانی ئەمدواییەی داعش، هاوكاتە لەگەڵ ئەو ناكۆكییانەی لەبارەی ئەنجامی هەڵبژاردنەكانەوە لە عێراق دروستبووە، باڵی سیاسی حەشدی شەعبی هەڵبژاردنی دۆڕاندووە، ئەمە گومانی لەسەر رەوایەتی مانەوەی هێزەكانی حەشد دروستكردووە، رەنگە ئەمە هۆكارەكە بێت كە هەندێك لە چاودێران دەڵێن دەركەوتنەوەی داعش لەم كاتەدا، بەمەبەستی رەوایەتیدانە بە مانەوەی هێزەكانی حەشدی شەعبی، بەوپێیەی ئەم هێزە ساڵی 2014 دوای داڕمانی سوپای عێراق، شەڕی داعشیان كرد.  لە هەرێمی كوردستانیش لایەنە دەسەڵاتدارەكان خۆشحاڵ نین بە كشانەوەی هێزی شەڕكەری ئەمریكا لە عێراق، ساڵی 2019 كە قاسم سولەیمانی كوژرا، لەكاردانەوەی ئەمەدا لایەنە شیعەكان لە پەرلەمانی عێراق بەزۆرینە بڕیارێكیان بۆ كردنەدەرەوەی هێزە بیانییەكان لە عێراق پەسەندكرد، ئەوكاتیش كورد دەنگی بەم بڕیارە نەدا.  هەركاتێك باسی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق كرابێت، دەنگۆ گواستنەوەی ئەو هێزانە بۆ هەرێمی كوردستان هاتوەتە كایەوە، ئێرانییەكان ساڵی 2019 بەفەرمی پەیامێكیان بە حكومەتی هەرێمی كوردستان دا، كە لە حاڵی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكادا بە هیچ شێوەیەك قایل نابن بەوەی ئەو هێزانە لە هەرێمی كوردستان جێگیر بكرێن، بەوپێیەی هەرێمی كوردستان بەشێكە لە عێراق.  هەموو ئەم پێدراوانە نیشانی دەدەن جموجوڵەكانی ئەمدواییەی داعش، زیاتر لەوەی ستراتیژ بێت، تەكتیكێكی كاتی لایەنە عێراقی‌و كوردییەكانە بە ئاڕاستەی نیشاندانی دۆخەكە بەر لە كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا. پێشمەرگەو داعش محەمەد حاجی مەحمود كە خۆی فەرماندەیەكی مەیدانی پێشمەرگەیەو مێژوویەكی لە رووبەرونەوەی داعشدا هەیە، پێی وایە زیندووبونەوەی داعش لەم كاتەدا كارتی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتیە، تا ئەو شوێنەی كاتێك هێزی پێشمەرگە دەیەوێت ئۆپەراسیۆن بكات، چەند هیلی كۆپتەرێك دەگەنە شوێنی داعشەكان و دەیان گوازنەوە بۆ شوێنێكی تر. داعش سود لە بۆشایی ئەمنی نێوان سوپای عێراق و هێزی پێشمەرگە دەبینێت، لە خانەقین و جەلەولاوە تا كەركوك و مەخمورو نەینەوا، داعش لە جوڵەدایە رووەو هێزی پێشمەرگە، وەفدی هێزی پێشمەرگە چەندینجار چونەتە بەغدادو نەگەیشتونەتە رێككەوتن. تەنیا بۆشایی ئەمنی نیە كە داعش سودی لێدەبینێت، نەبونی هەماهەنگی نێوان سوپای عێراق و هێزی پێشمەرگە لەلایەك و فرە جەمسەری و نارێكخراوی هێزی پێشمەرگە لەلایەكی تر، شەوی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان هێزی پێشمەرگەی لە هەولێرەوە بەرەو گوندی لهێبان جوڵاند لە سلێمانیشەوە بافڵ تاڵەبانی لەگەڵ فەرماندە سەربازیەكاندا كۆبوەوەو هێزی بەرەو قەرەسالمی نزیك كەركوك جوڵاند. ئەوەی لێرەدا ونە فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانە كە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمە، ئەمڕۆ دوای 12 كاتژمێر لە بڕیارەكانی مەسعود بارزانی و بافڵ تاڵەبانی لەگەڵ بەرپرسانی باڵای هێزی پێشمەرگە كۆبوەوە. كشانەوەی هێزی شەڕكەری ئەمریكا لە عێراق لە كاتێكدا روودەدات هێشتا لە ئاستی عێراقدا حەشدی شەعبی هەرەشەیە بۆسەر سوپاو لە هەرێمی كوردستانیش دوای چەندین ساڵ خەرجی و راهێنانی هێزەكانی هاوپەیمانان، پێشمەرگە نەبووە بە هێزێكی نیزامی و رێكخراو دابەشبوون بەسەر حزب و كارەكتەرە سیاسیەكانداو لە حاڵی بەهێزبونەوەی داعشدا توانای پێویستیان بۆ روبەروبونەوە لاواز دەبێت.     

 شیكاری: درەو بەپێی داتاکانی کۆمسیۆن ئەو (٣٢٩) کاندیدەی سەردەکەون بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، بە سەرجەمیان (٤ ملیۆن) دەنگیان بەدەستهێناوە لەكۆی (22 ملیۆن) كەس كە مافی دەنگدانیان هەبووە، كە (18 ملیۆن) كەس دەنگیان پێنەداون، بەم جۆرەش ئەندامانی خولی داهاتووی عێراق بە ڕێژەی (١٨%)ی دەنگی دەنگدەرانی عێراق گەیشتوون بە پەرلەمان! بەهۆی سیستمی هەڵبژاردنەوە، کاندیدی سەرنەکەوتوو هەیە ژمارەی دەنگەکەی زۆرترە لە دەنگی (٣١٥) لەو کانیدانەی سەرکەوتوون بۆ ئەنجومەنی نوێنەران. زیاتر لەوەش ئەو دەنگەی بەدەستی هێناوە زیاترە لە دەنگی (٨) کاندیدی سەرکەوتوو پێکەوە! ئەنجامی هەڵبژاردن رۆژی 30/11/2021 دەستەی دادوەریی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان، دوای پێداچوونەوە بە تانەکاندا، ئەنجامی کۆتایی و پەسەند کردو ناوی کاندیدە سەرکەتووەکانی بۆ خولی پێنجەمی پەرلەمانی عێراق بڵاوکردەوە. هەر بەپێی ئەنجامەکان، ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەبووە (٢٢ ملیۆن و ١١٦ هەزار و ٣٦٨) هاوڵاتی عێراقی بوونە، بەڵام کۆی ژمارەی دەنگدەران گەیشتووەتە (٩ ملیۆن و ٦٢٩ هەزار و ٦٠١) دەنگ، ئەوەش دەکاتە ٤٤٪ی کۆی ژمارەی دەنگدەرانی عێراق. هاوکات ٨٪ی دەنگەکانیش پووچەڵبوون، کە دەکاتە (٧٢١ هەزار و ٩٧٩) دەنگ، بەو پێیەش (٨ ملیۆن و ٨٧١ هەزار و ٦١٢) دەنگیان بە ڕاستەقینە هەژمار کراوەن. بەپێی دوا زانیارییەکانی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن (٢١) هاوپەیمانی و (١٠٨) حیزبی سیاسی (٧٨٩) کاندیدی سەربەخۆ لە ڕێگەی (٣ هەزار و ٢٢٥) کاندیدەوە بەشداری هەڵبژاردنەکەیان کردووە. کاندیدە سەرکەوتووەکان (١٣٨) یان لە هاوپەیمانێتییەکان و (١٤٨) کاندیدی حیزبە سیاسییەکان (٤٣) یان سەربەخۆ بوونە، دیارتیرین لایەنە سەرکەوتووەکانیش بریتین لە رەوتی سەدر (٧٣) كورسی و هاوپەیمانی تقدم (محەمەد حەلبوسی): (٣٧) كورسی و هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا (نوری مالیكی) (٣٣) كورسی و پارتی دیموكراتی كوردستان: (٣١) كورسی  (بۆ وردەکاری ئەنجامەکان بڕوانە پاشکۆی ڕاپۆرتەکە) کاندیدی ئافرەت لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەبێت (٢٥%)ی پێکهاتەی ئەنجومەنی نوێنەران لە ئافرەتان پێکبێت، واتە لە (٣٢٩) کورسی پەرلەمان دەبێت بە لانی کەمەوە (٨٣) نوێنەریان ئافرت بن، بەو هۆکارەش عێراق دابەشی (٨٣) بازنەی هەڵبژاردن کرا. بەڵام بەپێی ئەنجامەکانی ڕاگەیەندراوەکەی کۆمسیۆن (٩٥) کاندیدی ئافرەت و بە ڕێژەی (٢٨.٨٧%) سەرکەوتوون بۆ ئەنجومەنی نوێنەران، جێی ئاماژەیە لەو (٩٥) کاندیدە ئافرەتە تەنها (٣٨) کاندیدیان بە کۆتا سەرکەوتوون (٥٧) کاندیدیان ڕێژەی دەنگی پێویستیان بەدەستهێناوە.  ڕیزبەندی 10 کاندیدی سەرکەوتووی خاوەن زۆرترین دەنگ بەپێی ئەنجامەکانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ئەو (١٠) کاندیدە سەرکەوتووەی زۆرترین دەنگیان بەدەست هێناوە، سەرجەمیان لە ڕەگەزی نێرن و کانیدیدی یەکەمیان (یەکگرتوو)ەوە و لە پارێزگای دهۆک (٥٦ هەزار و ٧٠٢) دەنگی بەدەستهێناوەو (٦) کاندیدیان لە (پارتی دیموکراتی کوردستان)ن (بڕوانە خشتەی ژمارە (1)) ڕیزبەندی 10 کاندیدی سەرکەوتووی خاوەن کەمترین دەنگ بەپێی ئەنجامەکانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ئەو (١٠) کاندیدەی بە کەمترین دەنگ سەرکەتوون سەرجەمیان لە ڕەگەزی (مێ)ن و (٨) کاندیدی یەکەمیان بە کۆتا سەرکەوتوون، دوو کاندیدی کۆتاییان (واتە نۆیەم و دەیەمیان) دەنگی پێویستیان لە بازنەکانی خۆیا بەدەست هێناوەو بەبێ سیستمی کۆتا سەرکەوتوون، ئەو کاندیدە سەرکەوتووەشی کەمترین دەنگی بەدەستهێناوە لە بازنەی (٣) پارێزگای کەربەلایەو تەنها (هەزار و ٧٣٠) دەنگی بەدەستهێناوە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (٢)) نادادپەروەری لە ئەنجامی هەڵبژاردن  یەکەم: بەپێی داتاکانی کۆمسیۆنی هەڵبژاردن، ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەبووە (٢٢ ملیۆن و ١١٦ هەزار و ٣٦٨) هاوڵاتی عێراقی بوونە، بەڵام کۆی ژمارەی دەنگدەران گەیشتووەتە (٩ ملیۆن و ٦٢٩ هەزار و ٦٠١) دەنگ، ئەوەش دەکاتە نزیکەی ٤٤٪ی کۆی ژمارەی دەنگدەرانی عێراق. هاوکات ٨٪ی دەنگەکانیش پووچەڵبوون، کە دەکاتە (٧٢١ هەزار و ٩٧٩) دەنگ، بەو پێیەش (٨ ملیۆن و ٨٧١ هەزار و ٦١٢) دەنگیان بە ڕاستەقینە هەژمار کراوە. بەڵام بەپێی داتاکانی کۆمسیۆن ئەو (٣٢٩) کاندیدەی سەردەکەون بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، بە سەرجەمیان (٤ ملیۆن و ٦٨ هەزار و ٦٢٧) دەنگیان بەدەستهێناوە (بڕوانە پاشکۆی ڕاپۆرتەکە)، بەم جۆرەش بێت ئەندامانی خولی داهاتووی عێراق بە ڕێژەی (١٨.٤%)ی دەنگی دەنگدەرانی عێراق گەیشتوون بە پەرلەمان! دووم: بەهۆی سیستمی هەڵبژاردنەکەوە، سەرەڕای ئەوەی بەشێک لەو کاندیدانەی سەرکەوتوون لە بازنەکانی خۆیان، دەنگیان کەمترە لە کاندیدێکی سەرنەکەتووی بازنەیەکی تر، بە پێچەوانەوە ڕوویداوە. بۆ نمونە لە بازنەی (١)ی پارێزگای هەولێر کاندیدی ژمارە (٢٤) کە (فەیسەڵ کەریم خان برادۆستی)یەو لە نێو کاندیدە دەرنەچووەکان لەسەر ئاستی سەرجەم بازنەکانی هەڵبژاردنی عێراق زۆرترین دەنگی بەدەستهێناوەو کە (٢٧هەزار و٦٠٤) دەنگە، ئەو ژمارە دەنگەش زۆرترە لە دەنگی (٣١٥) لەو کانیدانەی سەرکەوتوون بۆ ئەنجومەنی نوێنەران. زیاتر لەوە، ئەو ژمارە دەنگەی ناوبراو بەدەستی هێناوە زیاترە لە دەنگی (٨) کاندیدی سەرکەوتوو پێکەوە کە بە کۆتا و کەمترین دەنگەیان هەیە لە نێو کاندیدە سەرکەوەتووەکان و هەر هەشتیان (٢٣ هەزار و ٩٦٨) دەنگیان بەدەست هێناوە (بگەڕێوە خشەتی ژمارە (2))      پاشکۆی ڕاپۆرت وردەکاری ئەنجامەکانی هەڵبژاردن  

درەو: راپۆرتی كەركوك ناو  كوڕەكانی ئیسماعیل خەلیل، لەسەربانی خانووەكەیاندا لە گوندی خدر جیجەی بناری چیای قەرەچوغ سەنگەریان گرت، كاتێك هەواڵی هێرشی ژمارەیەك چەكداری داعش گەیشتە گوندەكەیان. كوڕە گەورەكان دەستیان بە وەڵامدانەوەی تەقەی چەكدارانی داعش كرد و بەرزانی 11 ساڵیش فیشەكی بۆ دەبردن. نزیك كاتژمێر 10ی شەوی پێنجشەممە 2ی كانونی یەكەم، چەكدارانی داعش هێرشیانكردە سەر گوندی خدر جیجەی سەر بە قەزای مەخمور، خەڵكی گوندەكە و ئەو پێشمەرگانەشی كە لە خاڵێكی سەربازیدا لەناو گوندەكە جێگیركرابون پێكەوە وەڵامی هێرشەكانی داعشیان دایەوە. یەكێك لە كوڕەكانی ئیسماعیل خەلیل، بە (كەركوك ناو)ی وت "هەركە دەست بە تەقەكردن كرا، چەكمان هەڵگرت و چوینە سەر بانی ماڵەكە و سەنگەرمان لێگرتن، بە هەموو جۆرە چەكێك تەقەمان لێدەكرا، كڵایشنكۆف، قەناس تەنانەت ئاڕپی چی-یش، تا توانامان هەبوو بەرگریمان كرد، دوو برام لە تەنیشت خۆمەوە كەوتن، بە چەكی قەناس پێكران، فیشەكم پێنەما... هاوارمكرد بەرزان فیشەك بێنە". بەرزان (11 ساڵ)، بەدەم هاواری براكەیەوە دەچێت و فیشەكەكان لە ژورەوە هەڵدەگرێت و بەرەو سەربان رادەكات. "گەیشتە سەر پەیژەكە و بەرلەوەی بگاتە سەربان كەوت"، بەرزان پارچەیەك فیشەكی ئاڕ پی چی بەركەتوو بەهۆیەوە گیانلەدەستدا. ئەوە سێیەم كوڕی ئیسماعیل خەلیل بوو كە لەو روداوەدا گیانلەدەستبدات. بەرزان ئیسماعیل خەلیل (11ساڵ) لە هێرشەكەی داعش بۆ سەر گوندی خدر جیجە لە سنوری مەخور گیانیلەدەستدا لەگەڵ سەنگەرگرتنی كوڕەكانی ئیسماعیل خەلیل، پێشمەرگەكانی ناو گوندەكەش - لەناو مزگەوتی  گوندەكە جێگیربون - لەو شەڕەدا پێشمەرگەیەكیان بەچەكی قەناس پێكراو دەستبەجێ گیانیلەدەستدا. هەروەها سیانی تریش برینداربون. سەرچاوەیەک لە هێزەكانی پێشمەرگە لە سنوری چیای قەرەچوغ، بە (كەركوك ناو)ی وت "لەکاتی گواستنەوەی سێ بریندارەکە بۆ نەخۆشخانە، لە رێگا ئۆتۆمبێلەكە توشی روداوی هاتوچۆ دەبێت و بەهۆیەوە پێشمەرگەیەك گیانلەدەستدەدات... بەرەبەیانی ئەمڕۆ هەینی-ش یەكێكی تر لە بریندارەكانی ئەو شەڕە كۆچیی دوایكرد". بەوەش كۆی قوربانییەكانی گوندی خدر جیجە دەبێتە شەش كەس. دوای روداوەكە، هێزەكانی پێشمەرگە ئۆپەراسیۆنێكی سەربازیی لە بناری چیای قەرەچوغ ئەنجامدەدەن، بە ئامانجی راوەدونانی چەكدارانی داعش. عەقید نەجات خولە، فەرماندەیەكی هێزەكانی پێشمەرگە لەو ناوچەیە بە (كەركوك ناو)ی وت "ئۆتۆمبێلێكی هێزەكانی پێشمەرگە لەكاتی ئەو ئۆپەراسیۆنەدا دەكەوێتە بۆسەی چەكدارانی داعش و بە داخەوە حەوت كەس شەهید دەبن". كۆی ژمارەی كوژراوەكانی شەوی رابردوی مەخمور، دەبێتە 13 كەس، بەڵام وەزارەتی پێشمەرگە بەیانی ئەمڕۆ هەینی لە دواین راگەیەنراویدا تەنیا ئاماژەی بە كوژرانی حەوت پێشمەرگە و سێ مەدەنی كردووە. عەقید نەجات خولە جەختیكردەوە "ئەو مەفرەزەیەی پێشمەرگە كە كەوتنە بۆسەی چەكدارانی داعشەوە، ویستبویان رێگریی بكەن لە دەربازبونی ئەو چەكدارانەی داعش كە هێرشیان كردبووە سەر گوندی خدر جیجە". "خۆم لە نزیك شوێنی روداوەکە بوم لە گوندی نازی کاند، بۆسەکە لەڕێی بۆمبێکی چێنراوەوە بوو". زنجیره‌ چیای قه‌ره‌چوغ، له‌ رۆژهه‌ڵاتی قه‌زای مه‌خمور و باشوری خۆرهه‌ڵاتی پارێزگای نه‌ینه‌وا، ناوچەیەكی تاڕادەیەك سەخت و زنجیرە چیای بەرزی لێیە و گونجاوە بۆ خۆحەشاردانی چەكدارانی داعش. هەروەها سنوری نێوان هێزه‌ عیراقییه‌كان و هێزه‌كانی پێشمه‌رگه‌یە. بەڵام شوێنی شەڕەكەی شەوی رابردوو لەژێر دەسەڵاتی هێزەكانی سەر بە حكومەتی هەرێمی كوردستاندایە. مەخمور/ ئازاری 2020/ ئۆپەراسیۆنی چیای قەرەچوغ، فۆتۆ: دژە تیرۆری عیراق لە دوای راگەیاندنی كۆتاییهێنانی دەسەڵاتی داعش، لەلایەن حكومەتی عیراقەوە لە كۆتایی 2017، بەردەوام چەكدارانی داعش لەو زنجیرە چیایانە چالاكییان هەبووە دژ بە هێزە ئەمنییەكان و هاوڵاتیانی مەدەنی. بەپێی فەرماندەكانی پێشمەرگە لەو ناوچەیە، لە هێرشەكەی شەوی رابردوو "لانیكەم 40 چەكداری داعش بەشداربون و دابەشبون بەسەر دوو مەفرەزەدا". قەزای مه‌خمور، كە ناوچه‌یه‌كی جێناكۆكە و له‌ دوای 2003ه‌وه‌ له‌لایه‌ن حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانه‌وه‌ ئیداره‌ ده‌درا، به‌ڵام له‌ روداوه‌كانی 16ی ئۆكتۆبه‌ری 2017ه‌وه‌ كاتێك هێزه‌ عیراقییه‌كان بۆ ناوچه‌كانی جێناكۆك گه‌ڕانه‌وه،‌ دۆسیه‌ی ئه‌منیی و ئیداری له‌ژێر ده‌ستی حكومه‌تی عیراقدایە. وەزارەتی پێشمەرگەی حكومەتی هەرێمی كوردستان، لە راگەیەنراوەكەیدا كە بەیانی ئەمڕۆ هەینی سێی كانونی یەكەم بڵاویكردەوە، "خوێنی شەهیدانمان بەفیڕۆ ناچێت و تیرۆریستان و ئەوانەی پاڵپشتیشیان دەکەن، دەبێ باجێکی گەورە بدەن". هەروەها رایدەگەیەنێت، کە هەماهەنگی و هاوکاری نێوان وەزارەتی پێشمەرگە و وەزارەتی بەرگری و هاوپەیمانان، "پێویستە لە قۆناغی چەق بەستویی بێتە دەر، زۆر بەخێرایی و  بەبێ چاوەڕوانیکردن دەبێت ئۆپەراسیۆنی هاوبەش دەستپێبکەین... نابێت تیرۆرستانناوچەی پارێزراوی خۆیان هەبێت". دیمەنێك لە هێرشی داعش بۆ سەر گوندی خدر جیجە ئەو شەڕە دوای دوو كاتژمێر هات، لە هێرشی ژمارەیەك چەكداری داعش بۆ سەر گوندی لیهبان لە سنوری ناحیەی سەرگەڕان لە باكوری كەركوك كە تاڕادەیەك هاوسنورە لەگەڵ بناری چیای قەرەچوغ. غازی فەیسەڵ، فەرماندی ھێزە خوبەخشەکانی قەرەچوغ – هێزێكی خۆبەخشە دژی بە چەكدارانی داعش لەو ناوچەیە شەڕدەكەن-، وتی "لە شەڕەكەی گوندی لیهبان، داعش تێكشكێنراوە و زیانی گیانی نەبووە". هاوڵاتییەكی گوندی خدر جیجە بەیانی ئەمڕۆ هەینی بە (كەركوك ناو)ی وت "سێ كەسمان لەدەستدا، ژیانی كەسمان پارێزراو نییە، ئەم ناوچەیە لەژێر دەسەڵاتی حكومەتی هەرێمدایە و كاری ئەوانە ژیانمان بپارێزن". هاوكات سەرۆكایەتییەكانی هەرێمی كوردستان، داوای كاردانەوەی توند و خێرایان كرد لە دژی چەكدارانی داعش لە عیراق، بۆ ئەوەش جەختیان لە هەماهەنگی زیاتری پێشمەرگە و هێزە عیراقییەكان كردەوە، ئەوەش بە پشتیوانی هاوپەیمانانی نێودەوڵەتی. كاردانەوە و هەنگاوەكانی داهاتوو هەرچییەكبن، ئیسماعیل خەلیل ئەمڕۆ سێ كوڕی بەخاكسپارد، لەكۆی شەش كوڕ، دڵنیاش نییە لەوەی ئایندەی سیانەكەی تری چی دەبێت!

 راپۆرتی: درەو هەرێمی کوردستان خاوەنی (39) زانکۆی حکومی و ناحکومییە بە جۆرێک وەزارەتی خوێندنی باڵا خاوەنی (18) زانکۆ و کۆلێژە زانکۆییە، لەگەڵ (21) زانکۆی ناحکومی، سەرەڕای بوونی (14) پەیمانگای ناحکومی. زیاتر لە (150) هەزار خوێندکار لە زانکۆو پەیمانگا حکومییەکان دەخوێنن مانگانە پێویستان بە (7 ملیار) دینارە بۆ خەرجکردنی دەرماڵەکانیان، لە کاتێکدا وەزارەتی خوێندنی باڵا دەیان سەرچاوەی داهاتی هەیە و داهاتەکەی ساڵانە بە (100 ملیار) دینار دەخەمڵێندرێت. زانکۆ و دامەزراوە ئەکادیمیەکانی کوردستان هەرێمی کوردستان خاوەنی (39) زانکۆی حکومی و ناحکومییە بە جۆرێک وەزارەتی خوێندنی باڵا خاوەنی (18) زانکۆ و کۆلێژە زانکۆییە، لەگەڵ (21) زانکۆی ناحکومی، سەرەڕای بوونی (14) پەیمانگای ناحکومی. بەپێی داتاکانی وەزارەتی خوێندنی باڵاو توێژینەوەی زانستی تا ساڵی خوێندنی (2020 - 2021)، (147 هەزار و 731) خوێندکار لە زانکۆ حکومییەکان دەیانخوێند، بەڵام ئێستا ڕێژەکە بەرزبووەتەوە. چونکە لە ساڵی نوێی خوێندنی (2021 - 2022)  (47 هەزار و 746) خوێندکاری نوێ لە زانکۆ و پەیمانگا حکومییەکان وەرگیراون ، بێگومان ژمارەیەک خوێندکاریش لە ساڵی ڕابردوودا خوێندنیان تەواو کردووە، بەڵام بە دڵنیاییەوە ڕێژەکەیان ناگات بەو ژمارەیەی کە لە ئەمساڵی خوێندن وەرگیراون، بۆیە ژمارەکە لە ئێستادا بەرزتربووەتەوە. سەرچاوەکان ئاماژە بەوە دەدەن کە گەیشتووە بە ( 150 هەزارو 560) خوێندكار. پێویستە ئاماژە بەوەش بکەی کە بە پێی زانیارییەکانی وەزارەتی خوێندنی باڵا (30 هەزار و 308) میلاکی مامۆستاو فەرمانبەری هەیە، بەشێوەیەک بە شێوەیەک نزیەکەی (11 هەزار) کەسیان مامۆستان و ئەوانیتر فەرمانبەرن. هەر بەپێی زانیارییەکان کە پێشتر ئاماژەمان پێدا زانکۆ پەیمانگا حکومی ناحکومییەکان بریتین لە؛   یەکەم/ زانکۆ حکومیەکان لە هەرێمی کوردستان تا ئێستا (18) زانکۆ و دامەزراوەیی حکومی هەیە، کە دابەش بون بەسەر شارەکانی کوردستان، ئەوانیش؛ (بڕوانە خشتەی ژمارە (1)) خشتەی ژمارە (1) لیستی ناوی زانکۆ و دامەزراوە حکومیەکانی هەرێمی کوردستان دووەم/ زانکۆ تایبەتەکان تا ئێستا لە هەرێمی کوردستان (21) زانکۆ و لقی زانکۆیی لە شارەکانی کوردستان کراونەتەوە، كه‌ ئه‌مانه‌ن: (بڕوانە خشتەی ژمارە (2)) خشتەی ژمارە (2) لیستی ناوی زانکۆ تایبه‌ته‌كانی هەرێمی کوردستان سێیەم/ پەیمانگە تایبەت و ناحکومییەکان بەهەمان شێوە بەسود وەرگرتن لە یاسای زانکۆ تایبەتەکان و، لەبەر ڕۆشنایی ڕێنمای کردنەوەی پەیمانگەی تایبەت تا ئێستا (١٤) پەیمانگە لە شار و شارۆچکە جیاکانی هەرێمی کوردستان بەپسپۆڕی جیا و بەپێی پێداویستەکانی بازاری کار کراونەتەوە، كه‌ ئه‌مانه‌ن: (بڕوانە خشتەی ژمارە (3)) (خشتەی ژمارە (3)) لیستی ناوی په‌یمانگه‌ تایبه‌ته‌كانی هەرێمی کوردستان وەرگرتنی خوێندکار لە زانکۆ و پەیمانگا حکومییەکان (2018 -2021) بەپێی داتاکانی وەزارەتی خوێندنی باڵا لە چوار ساڵی ڕابردوودا (167 هەزار و 683) خوێندکار لە زانکۆ و پەیمانگا حکومییەکان وەگیراون، بەڵام پێویستە تێبینی ئەوە بکرێت بەشێک لە ژمارەیە لە ئێستاد خوێندنیان تەواو کردووە، بەتایبەت ئەوانەی پەیمانگاکانیان خوێندووە، بۆیە کۆی ئەو ژمارەیەی سەرەوە لە ئێستادا کەمترە، وەرگرنی خوێندکارانیش بەم جۆرە بووە؛ (بڕوانە خشتەی ژمارە (4)) -     ساڵی خوێندنی (2018-2019): (28 هەزار و 608) خوێندکاروەرگیراون  لە کۆی (47 هەزار و 681) پێشکەشکار. -    ساڵی خوێندنی (2019-2020): (41 هەزار و 698) خوێندکاروەرگیراون  لە کۆی (56 هەزار و 531) پێشکەشکار. -    ساڵی خوێندنی (2020-2021): (49 هەزار و 496) خوێندکاروەرگیراون  لە کۆی (59 هەزار و 698) پێشکەشکار. -    ساڵی خوێندنی (2021-2022): (47 هەزار و 746) خوێندکاروەرگیراون  لە کۆی (52 هەزار و 532) پێشکەشکار. (خشتەی ژمارە (4)) ژمارەی خوێندکاری وەرگیراو لە زانکۆ و پەیمانگا حکومییەکان ساڵانی (2018 -2021) جۆرەکانی خوێندن لە زانکۆ و پەیمانگا حکومییەکان بەگشتی جۆرەکانی خوێندن لە زانکۆ و پەیمانگا حکومییەکان بەشێوازی (گشتی، پارالێڵ، ئێواران)ن، بەپێی داتاکانی بەردەست بۆ ساڵی خوێندنی (2019-2020) لە زانکۆ و پەیمانگە حکومییەکان بەراورد بە ساڵێک پێشتر بە ڕێژەی (30%) کورسی پلانی خوێندنی بەرایی زیاد کرا، کە لەو ساڵەدا  (41 هەزار و 833) خوێندكار بە سیستمەکانی (زانکۆلاین، پارالێل و ئێواران( وەرگیران، بەشێوەیەک: 1.    لە خوێندنی گشتی و (خۆڕایی) (28 هەزار و 185) خوێندکار و بە ڕێژەی (74%)ی لەکۆی گشتی وەرگیران. 2.    لە خوێندنی پارالێڵ (پارە) (3 هەزار و 136) خوێندکار و بە ڕێژەی (8%)ی لەکۆی گشتی وەرگیران. 3.    لە خوێندنی ئێواران (5 هەزار و 544) خوێندکار و بە ڕێژەی (14%)ی لەکۆی گشتی وەرگیران. 4.    لە قۆناغی دووەمی وەرگرتندا (1 هەزار و 481) خوێندکار و بە ڕێژەی (4%)ی لەکۆی گشتی وەرگیران. بۆ ساڵی خوێندنی (2020-2021) لە زانکۆ و پەیمانگە حکومییەکان لەو ساڵەدا  (49 هەزار و 496) خوێندكار بە سیستمەکانی (زانکۆلاین، پارالێل و ئێواران( وەرگیران، بەشێوەیەک: 1.    لە خوێندنی گشتی و (خۆڕایی) (32 هەزار و172) خوێندکار و بە ڕێژەی (65%)ی لەکۆی گشتی وەرگیران. 2.    لە خوێندنی پارالێڵ (پارە) (8 هەزار و 909) خوێندکار و بە ڕێژەی (18%)ی لەکۆی گشتی وەرگیران. 3.    لە خوێندنی ئێواران (8 هەزار و 414) خوێندکار و بە ڕێژەی (17%)ی لەکۆی گشتی وەرگیران. بۆ ساڵی خوێندنی (2021-2022) لە زانکۆ و پەیمانگە حکومییەکان لەو ساڵەدا  (49 هەزار و 496) خوێندكار بە سیستمەکانی (زانکۆلاین، پارالێل و ئێواران( وەرگیران، بەشێوەیەک: 1.    لە خوێندنی گشتی و (خۆڕایی) (31 هەزار و28) خوێندکار و بە ڕێژەی (65.5%)ی لەکۆی گشتی وەرگیران. 2.    لە خوێندنی پارالێڵ (پارە) (9 هەزار و 370) خوێندکار و بە ڕێژەی (19.8%)ی لەکۆی گشتی وەرگیران. 3.    لە خوێندنی ئێواران (6 هەزار و 960) خوێندکار و بە ڕێژەی (14.7%)ی لەکۆی گشتی وەرگیران. داهات و خەرجییەکانی وەزارەتی خوێندنی باڵا تا ئێستا داهات و خەرجی وەزارەتی خوێندنی باڵا بە ناڕوونی ماوەتەوە، پەرلەمانتارانیش نەیانتوایوە بگەن بە زانیاری دروست لەو بارەیەوە، بەڵام ئەوەی ڕوونە وەزارەتەکە بەچەندین شێوازی جیاواز پارەی دەستدەکەوێت، ئەوانیش (خوێندنی پارالێڵ، خوێندنی ئێواران، بەکرێدانی کافتریاکان، رسوماتی زانکۆ تایبتەکان، رسوماتی پەسەند کردنی بڕوانامەکان، سەنتەرە جیاوازەکانی زمان و کۆمپیوتەر،  بەکرێدانی موڵکەکانی وەزارەت و چەندین ڕێگەو شێوازی تر). جێی ئاماژەیە بەپێی لێدوانێکی عومەر گوڵپی، ئەندامی لێژنەی دارایی و ئابووری پەرلەمانی کوردستان کە بە ماڵپەڕی بوار نیوزی راگەیاندووە: "داهاتی وەزارەتی خوێندنی باڵا رون نییە چەندە؟ بۆیە ئێمە پێشتر پرسیارمان لەبارەی داهاتی وەزارەتی خوێندنی باڵا بۆ وەزیری خوێندنی باڵا ناردووەو لە وەڵامدا وەزیری خوێندنی باڵا دەڵێت: بۆ زانینی داهاتی وەزارەتەکەی، پرسیار لە وەزارەتی دارایی بکەن، بۆیە ئێمە جارێکی دیکە پرسیاری زانینی داهاتمان بۆ وەزیر ناردۆتەوەو ئەگەر وەڵام نەداتەوە ئەوا پرساندنی لە پەرلەمانەوە بۆ دەکەین". گوتوشیەتی: "بەپێی خەملاندنەکانمان داهاتی وەزارەتی خوێندنی باڵا بە درێژایی ساڵ 100 ملیار دینار دەبێت". دەربارەی خەرجکردنی داهاتەکەشی بەبڕیاری ئەنجومەنی وەزیران 70%ی داهاتی زانکۆکان بۆ خۆیان و 30%ی بۆ حکومەت دەبێت. بەم پێیەش ئەگە داهاتی وەزارەتی خوێندنی باڵا ساڵانە (100 ملیار) دیناربێت، (70 ملیار) دیناری خۆیان خەرجی دەکەن و (30) ملیار دیناریشی دەگێڕنەوە بۆ گەنجینەکانی وەزارەتی دارایی. ئەمە سەرەڕای ئەوەی وەزارەتی دارایی بەشێکی تر لە خەرجییەکانی وەزارەتی دارایی دابین دەکات، بە پێی نوێترین زانیاری لە ڕۆژی 30/11/2021 وه‌زاره‌تی دارایی و ئابوری ڕونكردنه‌وه‌یه‌كی سه‌باره‌ت به‌ خه‌رجی وه‌زاره‌تی خوێندنی باڵا و توێژینه‌وه‌ی زانستی بڵاوکردەوە و تێیدا هاتووە: "خه‌رجییه‌كانی وه‌زاره‌تی خوێندنی باڵا و توێژینه‌وه‌ی زانستی ‎له‌ 1/1/2021 تاوه‌كو 24/11/2021 ڕه‌زامه‌ندی له‌سه‌ر ٣٦٩ نوسراوی وه‌زاره‌تی خوێندنی باڵاو توێژینه‌وه‌ی زانستی دراوه‌ كه‌ بڕه‌كه‌ی (14 ملیار و 262 ملێون و 911 هه‌زار و 240) دیناره‌. ئه‌م بڕه‌ پاره‌یه‌ تاوه‌كو 15/12/2021 زیاتر ده‌بێت". بەم پێیەش ئەو خەرجییانەی لە ساڵێکدا (15ملیار) دینار تێدەپەڕێنێت. ‎ دەرماڵەی خوێندکاران لە نێوان وەزارەتی دارایی و خوێندنی باڵا  دوای ئەوەی لە کۆتاییەکانی ساڵی 2014 خەرجکردنی دەرماڵەی قوتابیان و زانکۆ حکومییەکان ڕاگیرا، ساڵانە خوێنکاران بۆ ئەو مافەی خۆیان بە شێوازی جیاجیا فشار لە حکومەت دەکەن بۆ خەرجکردنی دەرماڵەکانیان، لە ئەمساڵدا لە نیوەی دووەمی مانگی 11ی ئەمساڵ فشاری خوێندکاران توندبووەو خۆپیشاندانی گەورەی لێکەوەتەوە، تا ئێستاش حکومەتی هەرێم بڕیارێکی یەکلاکەرەوەی نەداوە بۆ چارەسەرکردنی ئەوە پرسە. بەپێی لێکدانەوەکان حکومەتی هەرێم و بەتایبەت وەزارەتی دارایی نایەوێت بچێتە ژێر ئەو خەرجییەوەو خواستی ئەوەی هەیە کە وەزارەتی خوێندنی باڵا ئەو پرسە چارەسەر بکات، وەزارەتی خوێندنی باڵای لە توانایدا نییە دەرماڵەی خوێندکاران خەرج بکات. خەرجی دەرماڵەی خوێندکارێکی دەرەوەی پارێزگاکان مانگانە (100 هەزار) دینار و بۆ ناوەوەی پارێزگانیش (40 هەزار) دینار و ئەوانەشی کە لە بەشەناوخۆییەکان دەمانەوە مانگانە (60 هەزار دینار)یان بۆخەرجکراوە لە ساڵانی ڕابردوو. بەو پێیەش کۆی دەرماڵەی خوێندکاران مانگانە پێویستی بە (7 ملیارو 343 ملیۆن) دینار هەیە، چونکە ژمارەی خوێندكارانی زانكۆ حكومیەكان ( 150 هەزارو 560) خوێندكارن و (84 هەزار505) خوێندكاری لە ناوخۆی پارێزگاكانن و (64 هەزار593) خوێندكاری دەرەوەی پارێزگاكانن و (هەزار و 462) خوێندكاری پارێزگاكانی دەرەوەی هەرێمن و پێویستیان بە (7 ملیارو 343 ملیۆن و 500 هەزار) دینار مانگانە هەیە بۆ تەواوی خوێندكاران.  

درەو: ئامادەكردنی: خالید رەزا  لە هۆڵەندا لە تەمەنی ٥ هەتا ١٦ ساڵی، خوێندن ئیلزامیە. واتە مناڵ کەتەمەنی دەگاتە پێنج ساڵ دەبێ بخرێتە قوتابخانە  و هەتا ١٦ ساڵ دەبێ بڕوانامەی خوێندنی هەبێ گەر نەیبێ دەبێ هەتا ١٨ ساڵ بخوێنێ تا شەهادەیەک بەدەست دێنێ. لە هۆڵەندا دەرماڵەی خوێندن لە تەمەنی ١٨ ساڵیەوە هەتا زانکۆ ئەدرێ و بەپێی ئاست و قۆناغەکانی خوێندن دەگۆڕێ. خوێندکارێکی خوێندنگە پیشەییەکان (mbo)وەکو سەناعە و تیجارەی لای خۆمان .. کەمتر لە خوێندکارێکی پەیمانگا و زانکۆکان دەرماڵە وەردەگرن.هەول ئەدەم لە خوارەوە بەکورتی ڕونی بکەمەوە.  وەزارەتی (خوێندن، کەلتورو زانست)ی حکومەتی هۆلەندا بەش یان بڵێم سەنتەرێکی هەیە بەناوی جێبەێکاری خزمەتگوزاری خوێندن DUO )Dienst Uitvoering Onderwijs ) کە زۆر کاری وەزارەتەکە بەڕێ دەکات، یەکێ لەوانە دەرماڵە و دانی پارەی خوێندنە. خوێندکاران لە قۆناغی پیشەییەوە هەتا پەیمانگا و زانکۆکان بۆ داواکردنی دەرماڵە و دانی پارەی خوێندن لەڕیی ئەم سەنتەرەوە ئیشوکارەکانیان ڕیک دەخرێ. ئێمە لێرەدا تەرکیز لەسەر دانی پارەی خوێندن و وەرگرتنی دەرماڵەی خوێندکار دەکەین.  لە هۆڵەندا لە قۆناغی پەیمانگا و زانکۆکاندا خوێندکار هەم پارەی خوێندن ئەدات، هەم پارەی خوێندن وەردەگرێ. لە خوێندنی پیشەییدا کە تەمەن دەگاتە ١٨ ساڵ ،پارەی خوێندن نادرێ و خۆڕاییە بەلام دەرماڵەی خوێندن ئەدرێ بە خوێندکار. دەرماڵە یان منحە بە پێی بەرزری و نزمی ئاستی خوێندن چەردەکەی دەگۆڕێ. لە خوارەوە بەکورتی جۆرەکانی دەرماڵە و دانی پارەی خوێندن ڕوون دەکەینەوە. # دەرماڵەی بنەڕەتی  (basisbeurs ) # دەرماڵەی سەربار(ئیزافی) (aanvullende beurs) # دەرماڵەی هاتوچۆ(کارتی هاتوچۆ) (studentenreisproduct) # قەرزی خوێندن (Lening) خوێندن لە هۆلەندا هەتا پۆلی ١٢ بەخۆڕاییە.بەلام لەدوای ئەوە بە پارەیە. کەم و زۆری پارەکەش پشت ئەبەستێ بە ئاست و بەرزی خوێندنەکە. بۆ نمونە ئەگەر تەمەنت ١٨ ساڵ بێ بۆ فێربونی پیشەیەک بخوێنی، هەم دەبێ پارەی خوێندنەکە بدەیت، هەم مافی وەرگرتنی دەرماڵەی بنەڕەتی و هەر سێ جۆرەکەی تر هەیە کە داوای بکەیت. پارەی ئۆپلایدنێک 608 یۆرۆیە، ئەمە ئەتوانی بەیەکجار لەڕیی هەمان سەنتەرەوە(DUO) بیدەیت، یان بە ٩ جار بیدەیت. بەڵام لەهەمان کاتدا ئەم خوێندکارە مافی وەرگرتنی دەرماڵەی هەیە، ئەمەش بەپێی باروگوزەرانی خوێندکارە ئەبێ ئەگەر لەگەڵ دایک و باوکی دا بژی بڕی کەمتر وەردەگرێ، ئەگەر لەدەرەوەی ئەوان بژی زیاتر. لەم خشتەیەدا هەر چوار جۆرەکەی سەرەوە بۆ ئەوانەی کە بۆ وەرگرتنی دپلۆمای پیشەیەک ئەخوێنن کە مەبەستمان لە (mbo) کە دەکاتە ئاستی قوتابخانەی پیشەزی و بازرگانی و کشتوکاڵ ی لای خۆمان.سەری ئەم خشتەیە بکە: لەو خشتەی سەرەوەدا خوێندکار دەتوانی دیاری بکات  داوای هەموو ئەو بڕەپارانە بکات  یان بەشێکی بکات لە مانگێک دا. لەدەرماڵەی بنەڕەتی ئەبەخشرێ. دەرماڵەی سەربار یش پشت ئەبەستێ بە ئاستی بژێوی خوێندکارەکە، ئەگەر داهاتی خیزانەکەیان کەم بێ و خوشک و برای تری هەبێ دەتوانی بۆ پێداویستی خوێندن و ژیانی داوای پارەی زیاتر بکات. ئەگەر هاتوو لەماوەی ١٠ ساڵ دا توانی خوێندن تەواوبکات و بڕوانامەی ئیشکردن بەدەسبهێنێ، ئەوا لەهەموو ئەو پارانەی کە بەناوی دەرماڵەوە وەریگرتوە دەبەخشرێ. ئەوەی وەک قەرز وەریگرتوە، دەبێ بیداتەوە. دانەوەشی لەدوای دووساڵی یەکەمی ئیشکردن لێوەردەگیرێتەوە، بەپێی کەموو زۆری موچەکەی. جگە لەو مافانەی سەرەوە کە خوێندکار هەیەتی، خوێندکار مافی وەرگرتنی کارتی هاتوچۆی گشتی خۆڕایی هەیە کە مانگانە دەکاتە +-  ٣٠٠ یۆرۆ، بەتەنها لە ویکەندەکان واتە لە شەمە و یەک شەمە کە عوتڵەیە کرێی هاتوچۆی گشتی بە داشکاندن ئەدات. هەموو ئەو ئیمتیازاتانەی لە پشوی هاوین یشدا بۆ سەرف دەکرێ. ئەگەر لەماوەی ١٠ ساڵ دا ئەو خوێندنە تەواو بکەیت و بڕوانامە وەربگریت، ئەوا لەهەموو ئەو پارانەی کە وەک دەرماڵە وەرت گرتوە دەبەخشرێیت. خۆئەگەر لەو ماوەیەدا بڕوانامەت بەدەست نەهێنا، ئەوا جگە لە دەرماڵە کە دەبەخشرێ، قەرزەکانی لێ وەردەگیرێتەوە. # سەبارەت بە خوێندکارانی پەیمانگا و زانکۆکان (HBO&WO) ئەوانەی لە پەیمانگا و زانکۆکان دەخوێنن. مافیان هەیە ئەم پارانە وەربگرن. خوێندکارێک ئەگەر پێویستی بەوە نەبێ کە پارەی خوێندن قەرز بکات، خۆی توانای هەبێ بیدات ئەوە دەتوانی قەرزی نەکات. لەم خشتەیەی خوارەوەدا بڕی ئەو پرانە پیشێ‌ن ئەدەین: ئەوە جگە لە کارتی هاتوچۆی گشتی ماکسیمەم بەپێی ساڵەکانی خوێندن هەتا ٥ ساڵ خوێندکار وەری دەگرێ و بەخۆڕایی سواری هۆیەکانی هاتوچۆی گشتی دەبێ کە مانگانە ٣٠٠ یۆرۆیەک دەکات ئەمیش بە خۆڕایی. تەنها ویکەندەکان واتە شەممان و یەکشەممان کە دەوامی ڕەسمی نیە پارەی هاتوچۆ ئەدەن ئەویش بە داشکاندنەوە. لە هۆلەندا خوێندنی زانکۆ و پەیمانگاکان بە پارەیە، ساڵێ‌نە لە نێوان (1800-2000) یۆرۆدایە بۆ ئەوانەی کە هاولاتی هۆلەندین یان لە یەکێ لە وڵاتانی ئەوروپادابێ. بەلام بۆ بێگانە واتە ئەوانەی لە وڵاتانی ترەوە دێن بۆ خوێندن، ساڵانە دەبێ پارەیەکی زۆر بدەن بەپێی ئاستی خوێندنەکان لە نێوان (10-20)  هەزار یۆرۆدایە. خوێندکاردەبێ لەماوەی 10 ساڵدا تەواوی بکات و بڕوانامە بەدەست بێنێ. ئەگەر تەواوی کرد لەدانەوەی دەرماڵەکان(بە دەرماڵەی بنەڕەتی و سەربارەوە) ئەبەخشرێ. ئەو بڕە پارانەی وەکو قەرز بۆ پێداویستی خۆی کردویەتی، لەدوای خوێندن لە داوی دووەم ساڵی دەستکردن بەئیشەوە ئەیداتەوە بەحکومەت، بڕی دانەوەی مانگانەی پشت ئەبەستێ بە کەم و زۆری موچەکەی. وەرگرتنی قەرزەکە و دانەوەی بەهەمان ڕێنتەوە ئەبێ کە ڕێنەتەکەی زنیک دەبێتەوە لە سفر! لەکاتێک دا بانکەکان پارە بە نزیکەی 10٪ بەقەرز ئەدەن! ئەو زانیاریانەی سەرەوە هەمووی لە سایتی وەزارەتی خوێندن، کەڵتوور وزانست لە بەشی (DUO) وەرگیراوە. تێبینیەکی گرنگ: بڕی ئەو پارانەی کە خویندکار مافی وەرگرتنی هەیە، لە ماکسیمەم و مینیمەم پشت ئەبەستی بە داهاتی دایک و باوکی خوێندکار. بۆ نمونە ئەگەر داهاتی ساڵانەی خێزان لە ٣٣ هەزار یۆرۆ کەمتر بوو، خوێندکار مافی هەیە ماکسیمەم وەربگرێ و ئەگەر لەسەر و ئەو بڕە پارە داهاتیان بێ، خوێندکار بۆی هەیە مینمەم پارەی کۆمەکی خوێندن وەربگرێ. سەرنجێکی گرنگ سەبارەت بە دانەوەی ئەو قەرزەی کە خوێندکار، لەکاتی خوێندن دا دەیکات. بۆنمونە ئەگەر خوێندکارێک هەتا خوێندن تەواو دەکات ٥٠ پەنجا هەزار یۆرۆی قەرز کردبێ. بە پێی یاسا دوای ئەوەی کە ئیشدەکات، دەبێ لەماوەی ١٥ ساڵ دا قەرزەکە بداتەوە. وەکو باسمان کرد دانەوەی بڕی قەرزی مانگانە لە دوای دوەم ساڵی ئیشکردنەوە دەست پێ دەکات، بڕی دانەوەی قەرزەکەش پشت بە کەموو زۆری موچەی مانگانەی دەبەستێ. ئەگەر موچەکەی کەم بێ لەبەزترین حاڵەتدا 4٪ ی لێ دەبڕن. با بلێین دەکاتە ٨٠ یۆرۆ، واتە لە ساڵیک دا ٩٦٠ تەنها نۆسەدو  شەست یۆرۆ ئەداتەوە، لە ١٥ ساڵەکەدا دەکاتە ١٤هەزار و ٤٠٠ یۆر. بەپێی یاسا لە باقی قەرزی ٥٠ هەزارەکە دەبەخشرێ. بیگومان حکومەت بەتەنها ئەو هەموو پارەیە لە خوێندکاردا خەرج ناکات کەلەم نوسینەدا ئاماژەمان پێداوە، بەڵکە هەر خوێندکارێک لەسەر حکومەت لانیکەم ٣٠ هەزار یۆرۆ دەکەوێت. حکومەت گرنگی بە خوێندن دەدات و پارەی خەرج دەکات، چونکە داهاتی ولات لە پێگەیاندنی ئەمانەدایە. ئێستە ڕوونە کە لەهۆلەندا حکومەت جەند هاوکاری پرۆسەی خوێندن و پەروەردە دەکات.     

درەو: ئامادەکردنی: ڕێباز جوامێر عەبدولكەریم پرۆسەی بوجەی کارپێکردن بریتییە لە پەرەپێدانی پلانەکانی دارایی. پڕۆسەکان بودجەیەکی گشتگیری سەرەکی له خۆ دەگرێت که پێویستی به پلاندانان هەیە لە هەموو قۆناغەکانی ئه و کارەدا. بە گشتی، پرۆسەی تەرخانکردنی بودجە پێویستی بەم هەنگاوانەی خوارەوە هەیە؛ ئامادەکردن و جێبەجێکردن و چاودێری کردن و ڕاپۆرتکردن. بۆیە ئەو هەنگاوانە گرنگن لەئامادەکردنی پڕۆژەکانی بودجەی کارپێکردنی پارێزگاکان و وەزارەتەکان.  زنجیرەی پلاندانانی دارایی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەمانگی حوزەیران و تەمموزی هەموو ساڵێک دەستپێدەکات و هەندێک جاریش لەو ماوەیە تێپەڕ دەبێت کە لە مانگی ئەیلول تەواو دەبێت. بەشی چالاکیەکان لە کاتێکدا کە مێژووی هەموو خەرجییە ڕاستەقینەکانی شەش مانگی ڕابردوویان دەست دەکەوێت، کۆی خەرجییەکان کەڕەت ژمارە دوو دەکات بۆ بەدەستهێنانی بودجە بۆ ساڵی دارایی داهاتوو. پرۆسەی ئامادەکردنی بودجە لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستان تەواو مەرکەزییە، چونکە پرۆسەکە لەم چەند هەنگاوەی خوارەوە لە خۆ پێک دێت:       قۆناغەکانی بودجەی کارپێکردن لە هەرێمی کوردستان   قۆناغی ئامادەکاری وەک هەنگاوی یەکەم، ئەنجومەنی وەزیران دەست دەکات بە توێژینەوە بۆ بارودۆخی ئابووری و کۆمەلایەتی بۆ دیاریکردنی سیاسەتی دارایی پێویست. ئەنجومەنی وەزیران بە پشت بەستن بە سیستەمی سیاسی هەرێم، نەخشەی سیاسەتەکە دەکێشێت. وەزارەتەکان داوا لە بەڕیوەبەرایەتیەکانی سەر بە وەزارەتی تایبەتمەند دەکەن وە بە شێوەیەکی سەرەکی داوا لە بەڕێوەبەرایەتی دارایی و ژمێریاری دەکات بودجەی خەمڵێنراو بۆ ساڵی داهاتوو ئامادە بکات. دوای ئەوە بەڕێوەبەرایەتی دارایی و ژمێریاری بودجەی خەمڵێنراو ئامادە دەکات و دەینێرێتەوە بۆ وەزارەتی تایبەت مەند. پاشان وەزارەتەکان بودجەی پێشنیازکراو ڕەوانەی وەزارەتی دارایی دەکەن بۆ ئەوەی ڕەزامەندیی ئەوان وەربگرن. دواتر ئەنجومەنی وەزیران ڕێنمایی و ڕاسپاردە بۆ سەرجەم وەزیرەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان دیاری دەکات. وەزارەتی دارایی لەگەڵ وەزارەتەکانی تر گفتوگۆ دەکات بۆ ناردنی بودجەی خەمڵێنراویان. هەر کە وەزارەتی دارایی بودجە لە هەموو وەزارەتەکان وەردەگرێت، لە یەک پاکێجدا کۆیان دەکاتەوە. لە مانگی ئەیلول دا، وەزارەتی دارایی پێشنیاری بودجەی ساڵانە ئامادە دەکات و ڕەوانەی ئەنجومەنی وەزیرانی دەکات بۆ گفتوگۆی زیاتر لەسەری. قۆناغی جێبەجێکردن و پەسەندکردن لەسەرەتای مانگی تشرینی یەکەمدا، سەرۆک وەزیران ڕەشنووسی بودجەی گشتی ڕەوانەی پەرلەمان دەکات. بودجەکە بۆ بودجەی گشتی و یاسا پەیوەندیدارەکان بە لیژنەی چاودێری دارایی و ئابووری و وەبەرهێنان، دەنێردرێت. لیژنە پەیوەندیدارەکان لەوانە دارایی و ئابووری و وەبەرهێنان ڕاپۆرتی خۆیان لەسەر ڕەشنووسی یاسای بودجە پێشکەش دەکەن. لەسەر هەر لیژنەیەک پێویستە تێبینی خۆیان سەبارەت بەو بڕگەی کە پەیوەندی بە تایبەتمەندێتی ئەوەوە هەیە لە بودجەی گشتی و حساباتی کۆتایی پێشکەش بکەن. دواتر ڕاپۆرتی لیژنەی دارایی و ئابووری و وەبەرهێنان دابەش دەکەن . پەرلەمان، دەشێت لە پڕۆژە یاسای بودجەدا تەرخانکردنەکان لابدات یان کەم بکاتەوە ودووبارە تەرخانکردن بۆ بودجەکە بکات. ڕاپۆرتەکە بە شێوەیەکی گشتی بابەتەکان باس دەکات، پێش ئەوەی بچێتە سەر گفتوگۆکردن لەسەر دەرگاکانی پڕۆژە یاسای بودجە و پەسنکردنی ئەحکامەکانی . دوای گفتوگۆیەکە، ئەندامان دەنگ لەسەر یاسای بودجە دەدەن بۆ پەسەندکردنی. لەم قۆناغەدا، بودجە بۆ سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان دەنێردرێت بەمەبەستی پەسەندکردنی.  دوای پەسەندکردنی لەلایەن پەرلەمانەوە، بودجەی پەسەندکراوی ساڵانەی هەرێم لە ڕۆژنامەکانی کوردستاندا بلاودەکرێتەوەو لەم بەروارەوە کاری پێدەکرێت.   قۆناغی پیادەکردن  وەزارەتی دارایی بودجەی پەسەندکراو ڕەوانەی بەڕێوەبەرایەتی گەنجینە دەکات. هاوکات، وەزارەتی دارایی ڕێنمایی لەسەر هەر ئەرکێکی کاری لەناو بودجەی پەسەندکراودا دیاری دەکات. ئەوخەرجیانەی ئەنجام دەدرێن، لە نێو تەرخانکراوەکان و دەسەلاتەکان دا دەدەنرێن. خەرجکردنی بودجەی پڕۆژەکان بۆ حیسابە سەرەکییەکان، دەنێردرێت . ئەنجومەنی وەزیران بۆ مەبەستی ئاماژەپێدراو، دەسەڵات بە وەزیر و دەستەکان دەدات.    حکومەت داوای کۆکردنەوەی داهات دەکات لە سەرجەم وەزارەتەکان، هەر یەکەیان لە سنووری دەسەڵاتی خۆیدا. داهاتەکە بە کرێ دانیش لە خۆ دەگرێت، کە ئەمە پشت دەبەستێت بە ڕادەی ئەو خزمەتگوزارییانەی کە هاوڵاتی بە کرێی خەمڵێنراو لە حکومەت وەریدەگرێت. بە هەمان شێوە، باجیش هەیە کە لەلایەن وەزارەتی دارایی و ئابورییەوە کۆدەکرێتەوە. حساباتی کۆتایی پابەندبوونی حکومەت بۆ جێبەجێکردنی یەکەکانی ژمێریاری و یاساکانی دارایی، هەڵدەسەنگێنێت ، لەوانە یاسای بودجە. واتە خەرجی ئەنجامدراوی حساباتی کۆتایی و داهاتی کۆکراوە، لەو ماوەیەدا کە بودجەکەی تێدا جێبەجێ کراوە.  لە یاسای بودجەی ساڵی دارایی ٢٠١٣ دا، دەسەڵاتەکان بەم شێوەی خوارەوە بووە: وەزارەتی پلاندانان بڕی پێویستی بۆ پرۆژەکانی وەبەرهێنان لەناو بودجەی وەبەرهێناندا گواستووەتەوە . وەزارەتی دارایی بە هەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتی پلاندانان،بڕی پێویستی گواستنەوە بۆ پرۆژەکانی وەبەرهێنان لەنێوان وەزارەتەکان و لە سنووری تاکە پارێزگارێک و لە ناو بودجەدا پشتڕاستکراو دا، ئەنجامدەدات. ئەوان رێگەیان بە وەزیری شارەوانی و گەشتوگوزاریان داوە بە ئەنجامدانی گواستنەوە لە نێوان سەرچاوەکانی خۆیان. دواتر، وەزارەتی پلاندانان گواستنەوەی لەنێوان بوجەکان دا  ئەنجام دەدات، جگە لە ناونیشانێک کە جیاکرایەوە کە ڕەنگە مووچە بگوازێتەوە لەکاتێکدا وەزارەتی دارایی گواستنەوەی لەنێوان بەشەکانی تەرخانکراوەکانی بودجەدا ئەنجامدا. هەروەک ئاماژە بۆ ئەوە کراوە کە نابێت هیچ گواستنەوەیەک لەنێوان پارێزگاکاندا لەناو تەرخانکردنەکاندا بکرێت. لەگەڵ ئەوەش، ڕێگە بە ئەنجامدانی گواستنەوەی تەرخانکراوەکانی خەرجییەکانی وەبەرهێنان (بودجەی وەبەرهێنان) بۆ خەرجیی کارپێکردن، نادرێت.   قۆناغی چاودێریکردن (ڕاپۆرتکردن) قۆناغی کۆتایی پرۆسەی بودجە، بریتیە لە قۆناغی وردبینی و ڕاپۆرتکردن. لەم قۆناغەدا، خەرجکردنی پارەی گشتی، وردبینی دەکرێت بۆ دڵنیاکردنەوەی بەرپرسان و ڕای گشتی. ئەم قۆناغە جەخت لەسەر دوو بوار دەکاتەوە وەک؛ یەکەم، ئەو پارانە بە گوێرەی نیازی یاسایی بەکارهێنراون و هیچ پارەیەک بە نایاسایی و بۆ دەستکەوتی کەسی خەرج نەکراوە. دووەم، دامو دەزگا حکومیەکان بە کاراترین و کاریگەرترین شێوە و بە گوێرەی سنووری یاسایی و دامەزراوەیی بەرنامە و چالاکیەکان ئەنجام دەدەن. هەروەها، لەم قۆناغەدا، ئەم ئامانجانەی خوارەوە  بەدی دەهێنرێن: •    دڵنیابوون لە داهاتەکان بەپێی رێساکان و خەرجییەکان بەپێی ئەحکامەکانی بودجەی ساڵانە و دارایی بەپێی رێسا داراییەکان.  •    دڵنیابوونەوە لەوەی کە هەموو پارە و بازرگانییە جێگیرەکانی حکومەت لە مەبەستەکانیان بەکار هاتوون. •    کارکردن لەسەر ئەوەی کە خەرجییە گشتییەکان بە عەقڵانی و مەنتقی خەرج بکرێن. •    دڵنیابوونەوە لەوەی کە دامو دەزگاکانی حکومەت ڕێنماییەکان جێبەجێ دەکەن.  •    دەستنیشانکردنی هەر هەڵەیەک و ناڕێکیەک، کە لە دامو دەزگاکانی حکومەت دا، روودەدات.  •    پێداچونەوە و پەیڕەوی کردن لە ڕێسا و ڕێنماییە داراییەکان. •    جەخت کردنەوە لەوەی کە هۆیەکان و ڕێوشوێنەکانی دارایی گونجاون بۆ بەدەستهێنانی گەورەترین ئەنجامی پێشبینیکراو بە کەمترین تێچوون. •    زیادکردنی تواناو کاریگەری دامو دەزگاکانی حکومەت. •    جەختکردنەوە لەوەی کە تۆمار و بەیان و راپۆرتە داراییەکان، بە شێوەیەکی ڕاست و دروست، بەو شێوەی کە لەلایەن ڕێسا و رێنماییەکانی بەرکار دەستنیشانکراوە،  پارێزراوو ئامادە کراوە. دوو جۆری چاودێریکردن هەیە، ئەمەش دەوەستێتە سەر ئەو لایەنەی چاودێریکردنەکەی ئەنجامداوە؛ کە بریتیە لە چاودێری ناوخۆیی و چاودێری دەرەکی.    چاودێری ناوخۆیی ( وربینی پێش ئەنجامدانی خەرجیە) ئەمە ئامادەکاری خەمڵاندنی کارایی سیستەم و کەمکردنەوەی مەترسیەکان لەخۆ دەگرێت. پرۆسەی وردبین کردن پێرەوی لە مەسەلە گرنگەکانی چاودێری ناوخۆیی دەکات و چالاکیەکانی سیستەمی چاودێریکردن و زانیاری باشتر دەکات بۆ کەمکردنەوەی مەترسی لەپرۆسەی بڕیارداندا. چاودێری ناوخۆ پێداچوونەوە دەکات بە پرۆسەی چۆنیەتی بەکارهێنانی خزمەتگوزاریەکانی بەردەست و پێشنیاری شێوازی کاریگەر بۆ دابینکردنی ئەو خزمەتگوزاریانە دەکات. هەروەها ئەوان لە پەیوەندی بەردەوامدان لەگەڵ دەزگاکانی وردبینی دەرەکی. هەروەها بەشداری دەکەن لە پێدانی زانیاری بە شێوەیەکی بەردەوام، لەسەر باری جێبەجێکردنی پلانی وردبینی ساڵانە.          چاودێری دەرەکی: چاودێری دەرەکی تیشک دەخاتە سەر ئەو بابەتە گرنگ و ئەرکە گرنگانە کە پەیوەندی بە خەرجکردنی بودجەوە هەیە و چاودێری خەرجییە گشتیەکانی حکومەت دەکات. لەهەرێمی کوردستان سێ لایەن هەن کە دەستیان هەیە لە کۆنترۆڵ کردن و چاودێریکردن، ئەوانیش بریتین لە:  1- چاودێری پەرلەمانی 2-دیوانی چاودێری دارایی (وردبینی پێش ئەنجامدانی خەرجیە) 3- دەزگاکانی ڕاگەیاندن و کۆمەڵگەی مەدەنی   بودجەی حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ ساڵی (2013) بەشی هەرێمی کوردستان لە بودجەی فیدراڵی ساڵی 2013 دا، ئەوە بوو؛ •    بودجەی گشتی عێراق (138,424,608,000,000) دیناری عێراقی بووە.  •    بودجەی سیادی لە بودجەی گشتیدا (40,381,584,000,000) ی دیناری عێراقی بووە. •    بودجەی پارێزگا لە بودجەی گشتی (10,101,945,000,000) دیناری عێراقی بووە. •    بودجەی پەرەپێدانی پارێزگاکان (7,256,000,000,000) دیناری عێراقی بووە. •    بودجەی پترۆ دۆلار (1,317,805,000,000) دیناری عێراقی بووە •    ئەو بودجەیەی ماوەتەوە (79,367,274,000,000) دیناری عێراقی بووە. لە کاتێک دا کۆی داهات و خەرجی حکومەتی هەرێمی کورستان بەم شێوەی خوارەوەیە: بودجەی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە بڕی (17%) بەم شێوەی خوارەوە بووە: (79 , 367 , 274 , 000 , 000 * 17 % )  =  (13,492,436,000,000) دیناری عێراقی. پشکی هەرێم لە بودجەی پارێزگاکان و پترۆ دۆلار (914,298,000,000) دیناری عێراقی بووە.  کەواتە ڕێژەی بودجەی حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ ساڵی 2013 بەم شێوەیە بووە: 13,492,436,000,000دیناری عێراقی + 914,298,000,000 = 14,406,734,000,000 دیناری عێراقی.  خەرجی گشتی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ساڵی 2013 دا کورتهێنانی بودجەی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ساڵی 2013 دا:  کورتهێنانئی بودجە، بریتیە لە جیاوازی نێوان ئەوەی حکومەت لەداهات دەستی دەکەوێت و ئەوەی خەرجی دەکات.     

راپۆرت: درەو حکومەتی عێراق لە دە مانگی ڕابردوودا بە بەهای نزیکەی (٨٨) ترلیۆن  دینار نەوتی فرۆشتووە، واتە داهاتی نەوت بۆ هەر مانگێک بریتی بووە لە (٨.٨) ترلیۆن دینار. بەم پێیە بەو جۆرەی لە یاسای بودجەدا هاتووە، داهاتی نەوت توانیوییەتی سەرەڕای پڕکردنەوەی کوتهێنان مانگانە نزیکەی (١٣٠) ملیار دینار سەرێڕێژ بخاتە سەر بودجەی گشتی عێراق. داهات و خەرجی لە بودجەی گشتی (2021)ی عێراقدا یەکەم: داهات بەپێی یاسای بودجەی گشتی عێراق ژمارە (٢٣)ی ساڵی (٢٠٢١) کۆی داهاتی عێراق بۆ ساڵی ٢٠٢١ بە (١٠١) ترلیۆن و (٣٢٠) ملیار و (١٤١) ملیۆن و (٩٨٤) هەزار دینار خەمێندراوە، لە سەرچاوەکانی؛ 1.    بەپێی یاساکە داهاتی نەوت بەڕێژەی (٨٠%) و بە (٨١) ترلیۆن و (١٧١) ملیار و (١١٢) ملیۆن و (٥٠٠) هەزار دینار خەمڵێندراوە. 2.    بەپێی یاساکە نرخی نەوت بە (٤٥) دۆلاری ئەمریکی دیاریکراوە بە مەرجێک ڕۆژانە بڕی (٣) ملیۆن و (٢٥٠) هەزار بەرمیل نەوت هەناردە بکرێت، جگە لە نەوتی هەرێمی کوردستان کە بە (٢٥٠) هەزار بەرمیل نەوت دەستنیشان کراوە. 3.    بەپێی یاساکە داهاتی نانەوتی بەڕێژەی (٢٠%) و بە(٢٠) ترلیۆن و (١٤٩) ملیار و (٢٩) ملیۆن و (٤٨٤) هەزار دینار دیاریکراوە. دووەم: خەرجی یاساکە خەرجییەکانی بە (١٢٩) ترلیۆن و (٩٩٣) ملیار و (٩) ملیۆن و (٢٩١) هەزار دینار تەرخان کردووە بۆ بوارەکانی (خەرجی بەکاربردن، خەرجی سەرمایەگوزاری و خزمەتگوزاری و گەشەپێدان، خەرجی لەناکاو ...هتد). سێیەم: کورتهێنان کورتهێنان بە (٢٨) ترلیۆن و (٦٧٢) ملیار و (٨٦٧) ملیۆن و (٣٠٧) هەزار دینار هاتووە، بۆ پڕکردنەوەی ئەو کورتهێنانەش بەپێی یاساکە پشت دەبەسترێت بە؛ 1.    پڕکردنەوەی کورتهێنان بە گریمانەی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا. 2.    زیادکردنی بڕی هەناردەی نەوت. 3.    پەنابردنە بەر قەرزی ناوخۆیی و دەرەکی. داهاتی فرۆشی نەوتی عێراق لە (١٠) مانگی یەکەمی ساڵی (٢٠٢١) بەپێی داتاکانی وەزارەتی نەوت، حکومەتی عێراق لە (١٠) مانگی ڕابردووی ئەمساڵدا (٩٠٢) ملیۆن و (٤١٦) هەزار و (٧٣٧) بەرمیل نەوتی هەناردەی وڵاتانی دەرەوە کردووە. بە تێکڕای ڕۆژانەش لەو ماوەیەدا (٢) ملیۆن و (٩٦٠) هەزار و (٤٠) بەرمیل نەوتی فرۆشتووە. هاوکات بە تێکڕای دە مانگەکە یەک بەرمیل نەوتی بە (٦٧.٠٤) دۆلار فرۆشتووە. کۆی گشتی ئەو نەوتەی فرۆشتوویەتی بەهاکەی (٦٠) ملیار و (٦٦١) ملیۆن و (٥١٢) هەزار دۆلار بووە، کە هەر دۆلارێکی ئەمریکی لە بانکی ناوەندی عێراقی بەهاکەی (١٤٥٠) دینارە، بەو پێیەش داهاتی نەوتی عێراق لە دە مانگی ڕابردوودا (٨٧) ترلیۆن و (٩٥٩) ملیار و (١٩٢) ملیۆن و (٤٠٠) هەزار دیناری عێراقی بووە. (بڕوانە وردەکاری فرۆشی نەوت لە خشتەو چارتەکە)ی خوارەوە. داهاتی نەوت لە نێوان یاسای بودجە و دۆخی بازاڕدا یەکەم: داهاتی نەوت بەپێی یاسای بودجەی گشتی عێراق لە ساڵی ٢٠٢١ داهاتی نەوت بەڕێژەی (٨٠%) و بە (٨١) ترلیۆن و (١٧١) ملیار و (١١٢) ملیۆن و (٥٠٠) هەزار دینار خەمڵێندراوە. بەڵام لە واقعدا تا کۆتایی مانگی ئۆکتۆبەری هەمان ساڵ داهاتی نەوت (٨٧) ترلیۆن و (٩٥٩) ملیار و (١٩٢) ملیۆن و (٤٠٠) هەزار دیناری عێراقی بووە، بەم پێیەش هێشتا (٢) مانگی ساڵ ماوە عێراق بەبەهای (٦) ترلیۆن و (٧٨٨) ملیار و (٧٩) ملیۆن و (٩٠٠) هەزار دینار داهاتی نەوتی زۆرترە لەو داهاتەی کە لە یاسای بودجەدا بۆ کۆی ساڵاکە خەمڵاندبووی. چونکە بەو پێیەی لە یاسای بودجەدا هاتووە نرخی یەک بەرمیل نەوت بە (٤٥) دۆلار خەمڵێندرابوو، بەڵام (وەک لە خشتەکەدا هاتووە) هیچ کات نەوتی عێراقی بەو نرخە نەفرۆشراوە، بەڵکو هەمیشە گرانتر لەو نرخە فرۆشتوویەتی بە تێکڕای هەر (١٠) مانگی یەکەمی ساڵەکە یەک بەرمیل نەوتی عێراقی بە (٦٧.٠٤) دۆلار فرۆشراوە، واتە هەموو بەرمیلێک نەوتی بە (٢٢.٠٤) دۆلار زیاتر فرۆشتووە لەو نرخەی لە یاساکەدا هاتووە. سەرباری ئەوەی کە لە یاساکەدا هاتووە "ڕۆژانە بڕی (٣) ملیۆن و (٢٥٠) هەزار بەرمیل نەوت هەناردە بکرێت، جگە لە نەوتی هەرێمی کوردستان کە بە (٢٥٠) هەزار بەرمیل نەوت دەستنیشان کراوە". بەڵام بەتێکڕای مانگانەو بەتێکڕای گشتی دە مانگەکە، هیچ کات فرۆشی نەوتی عێراق نەگەیشتووە بەو بڕە، بەڵکو بە تێکڕای ڕۆژانەی (٢) ملیۆن و (٩٦٠) هەزار و (٤٠) بەرمیل فرۆشی نەوتی بووە لەو ماوەیەدا، واتە هەموو ڕۆژێک (٢٨٩) هەزار و (٩٦٠) بەرمیل نەوت کەمتر فرۆشراوە بەراورد بەو بڕەی کە لەیاسای بودجەدا دەستنیشان کراوە. ئەمەش ئەوە دەردەخات ئەگەر حکومەتی عێراق ئەو بڕەی کە یاساکە دیارییکردووە، هەناردەی بکردایە، واتە بە تێکڕا هەموو ڕۆژێک لە ماوەی ئەو دە مانگەدا (٢٨٩) هەزار و (٩٦٠) بەرمیل نەوت زیاتری بفرۆشتایە ئەوا دەیکردە (٨٦) ملیۆن و (٩٨٨) هەزار بەرمیل نەوت و بەتێکڕا هەر بەرمیلە نەوتێکی بە (٦٧) دۆلار بفرۆشتایە بەهاکەی دەیکردە (٥) ملیار و (٨٢٨) ملیۆن و (١٩٦) هەزار دۆلاری بەرامبەر بە (٨) ترلیۆن و (٤٥٠) ملیار و (٨٨٤) ملیۆن (٢٠٠)هەزار دینار و دەهاتە سەر داهاتی فرۆشی نەوت و بودجەی گشتی عێراق. دووەم: خەرجی یاسای بودجەی گشتی عێراق خەرجییەکانی بە کورتهێنانیشەوە بە (١٢٩) ترلیۆن و (٩٩٣) ملیار و (٩) ملیۆن و (٢٩١) هەزار دینار خەمڵاندووەو تەرخانی کردووە بۆ بوارەکانی (خەرجی بەکاربردن، خەرجی سەرمایەگوزاری و خزمەتگوزاری و گەشەپێدان، خەرجی لەناکاو ...هتد). واتە بۆ هەر مانگێک بڕی (١٠) ترلیۆن و (٨٣٢) ملیار و (٧٥٠) ملیۆن و (٧٧٤) هەزار و (٢٥٠) دینار. هەر بەپێی یاساکە داهاتی نەوت بەڕێژەی (٨٠%)ی بودجەی گشتی خەمڵێندراوە. واتە پێویستە لەو بڕەی مانگانە دیاری کراوە بڕی (٨) ترلیۆن و (٦٦٦) ملیار و (٢٠٠) ملیۆن و (٦١٩) هەزار و (٤٠٠) دینار لە ڕێگەی فرۆشی نەوتەوە بەدەست بخرێت. وەک دەبینین لە دە مانگی ڕابردوودا بە بەهای (٨٧) ترلیۆن و (٩٥٩) ملیار و (١٩٢) ملیۆن و (٤٠٠) هەزار دینار نەوت فرۆشراوە، واتە داهاتی نەوت بۆ هەر مانگێک بریتی بووە لە (٨) ترلیۆن و (٧٩٥) ملیار و (٩١٩) ملیۆن و (٢٤٠) هەزار دینار. بەم پێیەش سەرەڕای پڕکردەنەوەی کوتهێنان دەبینن مانگانە داهاتی نەوت (١٢٩) ملیار و (٧١٨) ملیۆن و (٦٢٠) هەزار و (٦٠٠) دینار سەرێڕێژی هەیە. سێیەم: کورتهێنان لە یاسای بودجەی گشتی عێراقدا هاتووە کورتهێنان بە (٢٨) ترلیۆن و (٦٧٢) ملیار و (٨٦٧) ملیۆن و (٣٠٧) هەزار دینار خەمڵێندراوە، بۆ پڕکردنەوەی ئەو کورتهێنانەش بەپێی یاساکە پشتی بەستووە بە؛ 1.    پڕکردنەوەی کورتهێنان بە گریمانەی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا. 2.    زیادکردنی بڕی هەناردەی نەوت. 3.    پەنابردنە بەر قەرزی ناوخۆیی و دەرەکی. بەڵام وەک دەبینین خاڵی یەکەم، کە گریمانەی بەرزبوونەوەی نەوتە، بەڕوونی بەدیهاتووە، خاڵی دووەم و سێیەمیش پێچەوانەکەی جێبەجێکراوە، چونکە لەلایەک کەمتر لەو بڕەی نەوت فرۆشراوە کە یاساکە دەستنیشانی کردووە، هاوکات حکومەتی عێراق لە بری پەنا بردن بۆ قەرزی دەرەکی، سەرچاوەکان ئاماژە بەوە دەدەن کە قەبارەی قەرزە دەرەکییەکانی عێراق ڕووی لە دابەزین کردووە. لە بەشی پێشوودا ئەوەمان ڕوونکردووەتەوە کە بەرزبوونەوەی نرخی نەوت نەک تەنها کورتهێنانی پڕکردووەتەوە، بەڵکو لە دە مانگی سەرەتای ساڵی ٢٠٢١، بودجەی گشتی عێراق سەرڕێژی کردووە.  

راپۆرت: درەو لایەنە شیعە دۆڕاوەكانی هەڵبژاردن گەڕی خۆیان لە جینین پلاسخارت نوێنەری سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق ئاڵاندووە، باسی ناردنی وەفد دەكرێت بۆ نەتەوە یەكگرتووەكان، راپۆرتی كۆمپانیا ئەڵمانییەكە بووە بە بەڵگەی بەهێز بەدەست لایەنە شیعەكانەوە بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردن، سەدر داوای بڵاوكردنەوەی بەڵگەی هێرشەكەی ماڵی مستەفا كازمی دەكات، لەم نێوەندەدا پرۆسەی دەستكاری ئەنجامی هەڵبژاردن راگیراوە.  سەدرو بەدر 47 رۆژ بەسەر هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراقدا تێدەپەڕێت، هێشتا لایەنە شیعەكان لەناو خۆیاندا لەسەر ئەنجامی هەڵبژاردن‌و یەكلاكردنەوەی كاندیدی پۆستی سەرۆك وەزیران رێكنەكەوتوون. سەدر وەكو براوەی یەكەمی هەڵبژاردن لەلایەك‌و (بەدر، فەتحی هادی عامری، عەسائیبی ئەهلی حەق، كەتیبەكانی حزبوڵا، حیكمەی عەممار حەكیم، نەسری حەیدەر عەبادی، دەوڵەتی یاسای نوری مالیكی) لەلایەكی تر وەكو دۆڕاوی هەڵبژاردن، جگە لە مالیكی كە تاڕادەیەك قایلە بە ژمارە كورسییەكانی.  لایەنە شیعە ناڕازییەكان لە ئەنجامی هەڵبژاردن كە خۆیان لەچوارچێوەی هاوپەیمانێتییەكدا بەناوی "چوارچێوەی هەماهەنگیی" كۆكردوەتەوە (جگە لە موقتەدا سەدر)، ماوە لەدوای ماوە لایەنگرانیان لەبەردەم ناوچەی سەوزدا لە بەغداد كۆدەكەنەوە‌و هەڕەشە لە حكومەت‌و بارەگای باڵیۆزخانە بیانییەكان دەكەن. پلاسخارت لەناو ناڕەزایەتی شیعەكاندا  رۆژی 19ی ئەم مانگە جینین پلاسخارت نوێنەری سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق بەشداری كۆبونەوەیەكی "چوارچێوەی هەماهەنگیی" كرد، لەم كۆبونەوەیەدا وەكو باسدەكرێت، سەركردە شیعەكان دەیان بەڵگەیان لەبارەی یاریكردن بە ئەنجامی هەڵبژاردن داوەتە پلاسخارت، ئەویش بەڵێنی داوە لە وتەی خۆیدا لەبەردەم ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی باس لەو بەڵگانە بكات، بەڵام كاتێك قسەی كردووە، بەڵێنەكەی نەبردوەتەسەر بەپێچەوانەی چاوەڕوانی لایەنە شیعەكانەوە ستایشی هەڵبژاردنەكەی كردووە‌و وەكو "هەڵبژاردنێكی خاوێن" ناوی بردووە‌و داوای لە لایەنە دۆڕاوەكان كردووە رێز لە ئەنجامەكان بگرن.  ئەمە لایەنە شیعەكانی لە پلاسخارت توڕە كرد، هادی عامری سەرۆكی هاوپەیمانی فەتح كە نوێنەرایەتی هێزەكانی حەشدی شەعبی دەكات، روبەڕوو لەگەڵ پلاسخارت دانیشت‌و تۆمەتباری كرد بەوەی دەستوەردان لە هەڵبژاردن‌و ئەنجامەكانیدا دەكات. سكاڵا دەبەن بۆ نەتەوە یەكگرتووەكان  دوای ئەو روبەڕووبونەوەیە لەگەڵ پلاسخارت، دەنگۆی ئەوە بڵاوبووەوە، چوارچێوەی هەماهەنگی دەیەوێت وەفدێك بە سەرۆكایەتی حەیدەر عەبادی رەوانەی نەتەوە یەكگرتووەكان بكات بۆ خستنەڕووی بەڵگەنامەكانی تایبەت بە روودانی ساختەكاری لە هەڵبژاردندا، سەرباری ئەمە تۆماری گفتوگۆی نێوان پلاسخارت‌و قەیس خەزعەلی ئەمینداری عەسائیبی ئەهلی رادەستی ئەنتۆنیۆ گۆتێرێش سكرتێری نەتەوە یەكگرتووەكان بكرێت، بەڵام شەوی پێنج شەممەی رابردوو پلاسخارت سەردانی هادی عامری كردووە‌و داوای لێكردووە ئەو كارە نەكەن.  هاوپەیمانی نەسر كە حەیدەر عەبادی سەرۆكایەتی دەكات‌و یەكێكە لە لایەنە دۆڕاوەكانی هەڵبژاردن، ئەمڕۆ راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوە‌و رایگەیاند: ئەوەی باسدەكرێت سەبارەت بە جموجوڵی حەیدەر عەبادی چ ئەوەی پەیوەندیدارە بە داواكردنی دیداری سەماحەتی مەرجەعی باڵا چ هەواڵی سەرۆكایەتیكردنی وەفدێك بۆ سەردانكردنی نەتەوە یەكگرتووەكان، هەواڵی ناڕاستن.  راپۆرتی كۆمپانیا ئەڵمانییەكە لەم كاتەدا كە لایەنە شیعەكان ناڕەزایەتییەكانیان چڕكردوەتەوە‌و هەوڵی هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن دەدەن، راپۆرتێكی كۆمپانیای (Hensoldt)ی ئەڵمانی دزەی پێكراوە كە سود بە ناڕەزایەتی لایەنە شیعەكان دەگەیەنێت.  ئەم كۆمپانیایە كە سەرپەرەشتیاری پشكنینی ئامێرەكانی پرۆسەی هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقی كردووە، لە راپۆرتەكەیدا لەبارەی هەڵسەنگاندنی هەڵبژاردنەكەوە كە بۆ كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی ناردووە، باسلەوەدەكات، پەنجەمۆری دەنگدەران لە ئامێری  دڵنبابونەوەی لە پەنجەمۆر، دانەنراوە، ئەمە وایكردووە ژمارەیەكی زۆر لە دەنگدەران نەتوانن دەنگ بدەن بەهۆی ئەوەی كارتی بایۆمەترییان نەبووە‌و پشتیان بە پەنجەمۆری ئەلیكترۆنی بەستووە.  راپۆرتی كۆمپانیا ئەڵمانییەكە ئاماژەی بەوەكردووە، ئامێری خێراكردنی ئەنجامەكان پرۆگرامەكەی لە رۆژی 22ی ئەیلول‌و رۆژی 10ی ئۆكتۆبەردا، واتە رۆژی هەڵبژاردن گۆڕدراوە، ئەمە لەكاتێكدا رویداوە كۆمپانیاكە پێشنیازی ئەوەی كردووە بەر لە (6 هەفتە) لە رۆژی دەنگدان پرۆگرامەكان بگۆڕدرێن. لەپاڵ ئەمانەدا، لە راپۆرتەكەیدا كۆمپانیا ئەڵمانییەكە باسی لەوەكردووە، ناتوانێت لێكۆڵینەوە لەوە بكات ئاخۆ پێوەری لێكۆڵینەوە لە پەنجەمۆرەكان هاوكایە لەگەڵ پرۆگرامە جیهانییەكاندا.  لەبارەی ئامێری نیشاندانی ئەنجامەكانیشەوە، كۆمپانیا ئەڵمانییەكە وتویەتی ئەم ئامێرە لەچوارچێوەی گرێبەستی كاركردنی ئێمەدا نییە‌و لەلایەن نەتەوە یەكگرتووەكانەوە پێشنیاز كراوە.  لایەنە شیعەكان ئەم راپۆرتەیان كردووە بە بەڵگە لەسەر روودانی ساختەكاری گەورە لە هەڵبژاردنەكەدا.  گۆڕانكاری لە كورسییەكان راگیراوە  لەدوای ناڕەزایەتی لایەنە شیعەكان لە ئەنجامی هەڵبژاردن، كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان لەرێگەی تەماشاكردنی تانەكانەوە هەوڵیدا هەندێك كورسی بۆ ئەو لایەنانە بگێڕێتەوە، بەڵام ژمارەی كورسییەكان لە ئاستی چاوەڕوانی ئەو لایەنانەدا نەبوو. بڕیاربوو لەسەر حسابی رەوتی سەدرو هەندێك لایەنی براوەی تر ژمارەیەك كورسی بۆ لایەنە ناڕەزاییەكان زیاد بكرێت، بەڵام ئەمە لەلایەن سەدرو ئەو لایەنانەوە رەتكرایەوە، بۆیە ئێستا پرۆسەی دەستكاریكردنی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن راگیراوە.  رۆژی پێنج شەممەی رابردوو كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان كۆتایی بە پرۆسەی ژماردنەوەی "دەستیی" دەنگەكانی لەو وێستگانە تەواوكرد كە دەستەی دادوەریی داوای لێكردبوو بەهۆی تانەی لایەنەكانەوە لێكۆڵینەوەیان لێبكات.  هێرشەكەی ماڵی كازمی! ئێستا كە لایەنە ناڕازییە شیعەكان لە ئەنجامی هەڵبژاردن فشارەكانیان بۆ هەڵوەشاندنەوەی دەرەنجامەكانی هەڵبژاردن توند كردوەتەوە، دوێنێ موقتەدا سەدر لە وەڵامی ئەمەدا داوای كرد ئەنجامی ئەو لێكۆڵینەوانە رابگەیەندرێت كە لەبارەی هێرش بۆ سەر ماڵی مستەفا كازمی لەرێگەی دۆرۆنەوە ئەنجامدرا.  سەدر دەزانێ لە كوێوە قسە دەكات، چونكە لەم هێرشەی ماڵی كازمیدا پەنجەی تۆمەت بۆ یەكێك لە لایەنە شیعەكانی دۆڕاوی هەڵبژاردن رادەكێشرێت.  دوای ئەم قسانەی سەدر، موشریق عەباس راوێژكاری مستەفا كازمی رایگەیاند، چەند رۆژی داهاتوو هەندێك بەڵگەنامەی ڤیدیۆی‌و وێنەیی هێرشەكەی ماڵی كازمی ئاشكرا دەكرێت.  مەرجەعیەت بێدەنگە لەكاتێكدا رۆژ لەدوای رۆژ گرژییەكانی ناو ماڵی شیعە توندتر دەبێتەوە، ئایەتوڵلا عەلی سیستانی مەرجەعی باڵای شیعەكان لە نەجەف تائێستا بێدەنگە‌و نایەوێت هیچ قسەیەك بكات. مەرجەعیەت ماندوو بووە لە كێشەی ناو ماڵی شیعە، دوای روخانی رژێمی سەددام لە 2003دا بەردەوام مەرجەعیەت قسەی یەكلاكەرەوەی ناو ماڵی شیعەی دەكرد، بەڵام ئەم ساڵانەی دوایی ئیتر هەستی كردووە تەنانەت قسەی ئەویش وەكو پێویست نابیسرێت، رەنگە ئەمە هۆكارەكە بێت ئەمجارە بێدەنگیی هەڵبژاردووە.  ناكۆكی ناو ماڵی شیعە تەنیا مەرجەعیەتی بێئومێد نەكردووە، بەڵكو كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی توشی شەرمەزاریی‌و دادگای فیدراڵیش كە بڕیارە ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردن رابگەیەنێت، دەستی لەنێوان شەڕی ئیرادەی نێوان سەدرو بەدرو مالیكی‌و لایەنەكانی تردا بەستراوە.  لەم ململانێ ناوخۆییەی شیعەدا، پێكهاتەی كوردو سوننە تەماشاكەرن‌و نایانەوێت داخڵی ناو ململانێكە ببن تا ئەوكاتەی ماڵی شیعە لەناو خۆیدا لەسەر كاندیدێك بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت یەكلادەبێتەوە. موقتەدا سەدر وەكو براوەی یەكەمی هەڵبژاردن دەرگای لەسەر پێكهێنانی حكومەتی تەوافوقی لەگەڵ لایەنە شیعەكانی تر داخستووە، ئەمەش ئاسۆی چارەسەری دۆخەكەی سەختتر كردووە، سەدر دەڵێ یان من حكومەت پێكدەهێنم‌و ئێوە ببن بە ئۆپۆزسیۆن، یان ئێوە دروستی بكەن‌و من دەبم بە ئۆپۆزسیۆن، هەردوو حاڵەتەكە بۆ ئایندەی ماڵی شیعە لە عێراق خراپ دەبێت. ئێرانییەكان كە بەردەوام لەدوای روخانی سەددامەوە دەستیان بە شیعەكانەوەیە‌و كێشەی نێوانیان چارەسەر دەكەن، ئەمجارە ئەوانیش دەستەوسان بوون، ئەنجامی هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق بۆ ئێران‌و لایەنە شیعەكان شۆك بوو.    

راپۆرت: درەو هەموو حزبەكان بەوانەشەوە كە خۆیان لەناو حكومەتدان پشتیوانی خۆپیشاندانی خوێندكاران دەكەن، بەڵام كەس ئامادە نییە بڕیار لەسەر گێڕانەوەی دەرماڵەی خوێندكاران بدات، وەزیرەكانی یەكێتی‌و گۆڕان یەكتر تۆمەتبار دەكەن، مەسرور بارزانی‌و قوباد تاڵەبانیش پەیوەندییەكانیان ساردو سڕی تێكەوتووە، دەرماڵەی خوێندكاران مانگانە (8 ملیار) دینار خەرجی دەخاتە سەرشانی حكومەت ، ئایا كابینەی نۆیەم كە كابینەی سێقۆڵی (پارتی+ یەكێتی+ گۆڕان)ە ئەم بڕە پارەیەی لەبەردەستدایە ؟ زانیاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.  شۆڕشی خوێندكاران  كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە كابینەی سێقۆڵی (پارتی+ یەكێتی+ گۆڕان)ە، خۆپیشاندانی لێ نابڕێت. ناڕەزایەتییەكانی ئەمدواییەی هەرێمی كوردستان لەناو هەردوو كەرتی پەروەردە‌و خوێندنی باڵا رویانداوە، كە یەكەمیان بەدەست پارتی‌و دووەمیان بەدەست یەكێتییەوەیە، دوای ناڕەزایەتی دەرچوانی 12ی ئامادەیی‌و مامۆستایانی وانەبێژ، ماوەی سێ رۆژە خۆپیشاندانی خوێندكارانی زانكۆو پەیمانگاكان دەستی پێكردووە، داوای گەڕاندنەوەی دەرماڵەكانیان دەكەن كە ماوەی (7 ساڵە) لەدوای سەرهەڵدانی قەیرانی دارییەوە حكومەت بڕیویەتی.  سەرەتای ناڕەزایەتی خوێندكارانی زانكۆو پەیمانگاكان لەناو شاری سلێمانییەوە دەستی پێكرد، دواتر پەڕییەوە بۆ ناوچەكانی تری ژێر دەسەڵاتی یەكێتی‌و ئەمڕۆش ناڕەزایەتی گەیشتە هەولێری پایتەخت‌و دهۆك كە لەژێر كۆنترۆڵی پارتیدان، ئەم جموجوڵە نوێیە ناوی لێنراوە "شۆڕشی خوێندكاران".  دوێنێ ناڕەزایەتییەكان توند بووەوە، خوێندكاران رێگە سەرەكییەكانی شاری سلێمانیان داخست، لە چەند شوێنێك پێكدادان لەنێوان هێزە ئەمنییەكان‌و خوێندكاران رویدا، لە هەردوولا بریندار هەبوو، بەڵام ناڕەزایەتی لەبارەی توندوتیژی هێزە ئەمنییەكان زیاتر بووە، پارتە سیاسییەكان بەوانەشەوە كە خۆیان پێكهێنەری حكومەتن پشتیوانی ناڕەزایەتی خوێندكاران دەكەن، رەنگە ئەمە پەیوەندی بە نزیكبونەوەی وادەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانەوە هەبێت، لایەنەكان خۆیان لە دەنگی شەقام نزیك دەكەنەوە، بەڵام هیچ یەكێكیان ئامادە نین لەناو حكومەتەوە بڕیار لەسەر گەڕاندنەوەی دەرماڵەی خوێندكاران بدەن.  لەبارەی دەرماڵەی خوێندكارانەوە دەرماڵەی خوێندن ئەو بڕە پارەیەیە كە بۆ خوێندكارانی زانكۆ‌و پەیمانگا حكومییەكان تەرخانكراوە، ئەم بڕە پارەیە بەهۆی قەیرانی داراییەوە رۆژی (11/2/2014) بەبڕیارێكی كابینەی نێچیرڤان بارزانی راگیرا.  تاوەكو بەر لە بڕیاری بڕینی پارەكە، ئەو دەرماڵەیەی كە خوێندكارانی زانكۆو پەیمانگاكان وەریاندەگرت، بەمشێوەیە بوو:  •    بڕی (40 هەزار) دیناری مانگانە بۆ ئەو خوێندكارانەی كە لەناو شارەكانی خۆیان لە زانكۆو پەیمانگاكان وەرگیراون •    بڕی (60 هەزار) دینار بۆ ئەو خوێندكارانەی كە لە دەرەوەی شارەكانی خۆیان لە زانكۆو پەیمانگاكان وەرگیراون‌و لە بەشە ناوخۆییەكان دەمێننەوە •    بڕی (100 هەزار) دینار بۆ ئەو خوێندكارانەی كە لە دەرەوەی شارەكانی خۆیان لە زانكۆو پەیمانگاكان وەرگیراون، بەڵام لە بەشە ناوخۆییەكانیش نامێننەوە بەگوێرەی داتاكان كە وەزارەتی خوێندنی باڵا خستویەتی روو، ئێستا لە هەرێمی كوردستان (134 هەزارو 649) خوێندكاری زانكۆو پەیمانگاكان هەن، ئەگەر حكومەتی هەرێم بڕیار لەسەر گێڕانەوەی دەرماڵەی خوێندكاران بدات بە هەمان ئەو بڕەی تاوەكو ساڵی 2014 هەبووە، خەرجی یەك مانگی دەرماڵەی خوێندكاران دەگاتە بڕی (8 ملیار) دینار. خۆ ئەگەر وەكو ئەوەی داوا دەكرێت بەهۆی گۆڕانكاری دۆخی ئابوریی‌و بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار بەرامبەر بە دیناری عێراق‌و گرانبوونی كاڵا لە بازاڕەكاندا، بڕی تەرخانكراوی دەرماڵەی خوێندكاران زیاتر بكرێت، خەرجییەكە لەسەر حكومەت زیاتریش دەبێت.  حكومەت دەرماڵەی خوێندكاران دەگەڕێنێتەوە ؟ بەپێی دواین داتاكان، ئێستا داهاتی حكومەتی هەرێمی كوردستان مانگانە بەمشێوەیە:  •    داهاتی نەوت: مانگانە بە تێكڕا لەكۆی (900 ملیۆن) دۆلاری داهاتی فرۆشی نەوت بڕی (350 ملیۆن) دۆلاری دەگەڕێتەوە بۆ ناو خەزێنەی وەزارەتی دارایی، ئەم بڕە پارەیە بە دیناری عێراقی مانگانە (520 ملیار) دینار دەكات. •    داهاتی ناوخۆ: مانگانە بڕی (250 ملیار) دینارە. •    پارمەتی هاوپەیمانان بۆ هەرێمی كوردستان: مانگانە بڕی (20 ملیار) دینارە •    پارەی بەغداد بۆ موچەی فەرمانبەران: مانگانە (200 ملیار دینار)ە  واتە بە تێكڕا ئێستا داهاتی مانگانەی حكومەتی هەرێم (990 ملیار) دینارە، كە بڕی (894 ملیار) دیناری بەتەنیا بۆ موچە دەڕوات‌و نزیكەی (60 ملیار) دیار دەمێنێتەوە. داهات‌و خەرجییەكانی حكومەتی هەرێم دەریدەخات حكومەت پارەی پێویستی بۆ خەرجكردنەوەی دەرماڵەی خوێندكاران لەبەردەستدایە، بەڵام ئەم خەرجییە وەكو بەرپرسانی حكومەت دەڵێن كاریگەری لەسەر خەرجی بەكاربردنی وەزارەت‌و پرۆژەكان دەبێت، بۆیە پێشبینی ناكرێت حكومەت بڕیار لەسەر خەرجكردنی دەرماڵەی خوێندكاران بدات.   كێ بابەتەكەی خستە ناو رایگشتییەوە ؟ یەكەم كەس پرسی گەڕاندنەوەی دەرماڵەی خوێندكارانی زانكۆو پەیمانگاكانی خستە بەردەم پەرلەمانی كوردستان‌و رایگشتی، (ئاشنا عەبدوڵا) پەرلەمانتاری فراكسیۆنی گۆڕان بوو، ئەم ژنە رۆژی (14)ی ئەم مانگە، ئیمزای (48) پەرلەمانتاری كۆكردەوە‌و ئاڕاستەی سەرۆكایەتی پەرلەمانی كرد، لەم نوسراوەدا پەرلەمانتاران داوایان كرد پرسی گەڕاندنەوەی دەرماڵەی خوێندكاران بخرێتە بەرنامەی كاری نزیكترین دانیشتنی پەرلەمان‌و وەزیرە تایبەتمەندەكانی ئەم بوارە بانگهێشتی پەرلەمان بكرێن.  یەك هەفتە دوای ئەم نوسراوەی پەرلەمانتاران، ناڕەزایەتی خوێندكاران تەقییەوە‌و خۆپیشاندان دەستی پێكرد.  یەكێتی‌و گۆڕان یەكتر تۆمەتبار دەكەن ئێستا كە ئیتر ناڕەزایەتییەكان بەرەو گەورەبوون دەچن، وەزیرەكانی حكومەت یەكتر تۆمەتبار دەكەن.  وەزارەتی خوێندنی باڵا بەدەست یەكێتییەوەیە‌و وەزیرەكەی (ئارام محەمەد)ە، ئەم وەزیرەی یەكێتی لەماوەیەكی كورتدا ئەمە دووەمینجارە روبەڕووی ناڕەزایەتی بەفراوانی خوێندكارانی دەبێتەوە، سەرەتا ناڕەزایەتی دەرچوانی 12ی ئامادەیی كە ناویان لە زانكۆو پەیمانگاكان نەگەڕایەوە، ئێستا ناڕەزایەتی بۆ دەرماڵەی بڕدراوی خوێندكاران.  میدیای یەكێتی كە پشتیوانی لە وەزیرەكەی خۆی دەكات، بەرپرسیارێتی نەگەڕاندنەوەی دەرماڵەی بڕدراوی خوێندكارانی زانكۆو پەیمانگاكان دەخاتە ئەستۆی وەزارەتی دارایی، كە وەزیرەكەی (ئاوات شێخ جەناب)‌و سەربە بزوتنەوەی گۆڕانە.  میدیای یەكێتی دەڵێ وەزیری خوێندنی باڵا لەسەرەتا كابینەی نۆیەمەوە داوای لە ئەنجومەنی وەزیران‌و وەزارەتی دارایی كردووە دەرماڵەی خوێندكاران خەرج بكەنەوە. بەڵام وەزارەتی دارایی كە بەدەست بزوتنەوەی گۆڕانەوەیە، لە راگەیەندراوێكدا دەڵێ" پێش 2014 دوای پەسەندكردنی بودجە لە پەرلەمان پارە بۆ دەرماڵەی خوێندكاران تەرخانكراوەو پارەكە هەر لە وەزارەتی خوێندنی باڵا خەرجكراوە‌و بەهیچ شێوەیەك نەهاتووە بۆ وەزارەتی دارایی، پەیوەندی بە ئێمەوە نییە"، لەمە زیاتر وەزارەتی دارایی وەڵامی میدیای یەكێتی دەداتەوە‌و دەڵێ" لە ساڵی 2021دا هیچ نوسراوێكی فەرمی وەزارەتی خوێندنی باڵا لەبارەی دەرماڵەی خوێندكارانەوە بۆ ئێمە نەهاتووە". یەكێتی‌و گۆڕان كە لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانیی عێراقدا لەچوارچێوەی هاوپەیمانێتییەكدا بەشداری هەڵبژاردنیان كرد،  لەسەر كێشەی دەرماڵەی خوێندكاران كەوتونەتە بەرامبەر یەكترو پارتیش كە سەرۆكایەتی كابینەی حكومەت دەكات‌و زۆرینەی پەرلەمانی كوردستانی بەدەستەوەیە، بێدەنگە. قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم كە زیاتر خۆی بە كەسێكی نزیك لەم توێژەی كۆمەڵگە واتە خوێندكارانی زانكۆ نیشان دەدات‌و لەدواین هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق زۆربەی گوتارو بەڵێنەكانی ئاڕاستەی ئەم توێژە دەكرد، دوای سێ رۆژ ناڕەزارەتی‌و روودانی توندوتیژی تائێستا هیچ قسەیەكی لەبارەی خۆپیشاندانی خوێندكارانەوە نەكردووە، قوباد تاڵەبانی لەدوای هەڵبژاردنی 10ی ئۆكتۆبەرەوە كەم دەردەكەوێت‌و بەشداری كۆبونەوەكانی حكومەت ناكات، پەیوەندییەكانی لەگەڵ مەسرور بارزانی ساردو سڕی تێكەوتووە، حكومەت خەرجی پرۆژەكانی سلێمانی خستوەتە سەر داهاتەكانی سلێمانی خۆی‌و جگە لە پارەی موچەی فەرمانبەران پارەی تر بۆ سلێمانی نانێرێت، لەدوای رووداوەكانی 8ی تەموزی سلێمانییەوە كە ماڵباتی تاڵەبانی بەتەواوەتی كۆنترۆڵی یەكێتییان كردووە، لەبری زیادبوون، داهاتەكانی حكومەت كەمیكردووە.  ناڕەزایەتی دژی بڕینی دەرماڵەی خوێندكاران لە ساڵی 2019وە دەستی پێكردوەتەوە‌و نوێ نییە، رۆژی (1/4/2019) ژمارەیەك لە خوێندكاران بۆ دەربڕینی ناڕەزایەتی دژی بڕینی دەرماڵەكانیان چونە بەردەم وەزارەتی خوێندنی باڵا لە هەولێر، رۆژی (16/7/2019) حەسیبە گەردی ئەندامی لیژنەی پەروەردەو خوێندنی باڵا لە پەرلەمانی كوردستان وتی" یەكێك لە كارەكانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی گەڕاندنەوەی دەرماڵەی خوێندكارانە". رۆژی (6/5/2020) هەردوو وەزیری خوێندنی باڵاو پەروەردە چونە بەردەم پەرلەمان، یەكێك لەو بابەتانەی كە باسكرا، پرسی گەڕاندنەوەی دەرماڵەی خوێندكاران بوو.