راپۆرت: درەو بەشی پێنجەم بۆ یەكەمجارە دوای لابردنی پاشگری "ئیسلامی‌و ئەمیر" خۆی لەبەردەم بنكە جەماوەرییەكەی‌و دەنگدەرانی هەرێمی كوردستان تاقیدەكاتەوە، بزوتنەوەی ئیسلامی بایكۆتی كردووە‌و سودی هەیە، بەڵام لە پارێزگای هەڵەبجە كەوتوەتە كێبركێیەكی قورسەوە لەگەڵ یەكگرتووی ئیسلامی، ئەمە كۆمەڵی دادگەریی كوردستانە، (درەو) لەم راپۆرتەدا خاڵی هێزو لاوازی كۆمەڵ بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق دەخاتەڕوو، رۆژانە تاوەكو كاتی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن هەرجارەو بە راپۆرتێك دۆخی لایەنە بەشداربووەكانی هەڵبژاردن بڵاودەكاتەوە. كۆمەڵی دادگەریی ئەم حزبە لە بنەڕەتەوە ناوی كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان بوو، دوای جیابونەوە لە بزوتنەوەی ئیسلامی لە 31/5/2001 دامەزرا، لەدامەزراندنیەوە تائێستا (عەلی باپیر) سەرۆكایەتی دەكات،  واتە ماوەی (20 ساڵ)ە سەرۆكەكەی نەگۆڕدراوە.  شوباتی ئەمساڵ كۆمەڵی ئیسلامی كۆنگرەی (چوارەم)ی خۆی لە سلێمانی بەست، لەم كۆنگرەیەدا وەكو یەكەمین حزبی ئیسلامی لە هەرێمی كوردستان پاشگری "ئیسلامی"ی لەخۆی كردەوە‌و ناوی خۆی لە (كۆمەڵی ئیسلامی)یەوە گۆڕی بۆ (كۆمەڵی دادگەریی كوردستان)، سەرباری ئەمە ناوی "ئەمیر"ی لە كەسی یەكەمی حزبەكە كردەوە‌و لەبری ئەوە ناوی "سەرۆك"ی بۆ دانا. عەلی باپیر كە سەرلەنوێ‌و بەبێ ركابەر وەكو كەسی یەكەمی كۆمەڵی دادگەریی هەڵبژێردرایەوە، لەبارەی گۆڕانكارییەكان‌و لابردنی پاشگری "ئیسلامی" لەسەر ناوی حزبەكە وتی" لابردنی پاشگری ئیسلامی بۆ مامەڵەكردنە لەگەڵ دەرەوەی خۆمان". لەماوەی سێ ساڵی رابردوودا، بەدیاریكراوی لەدوای كۆتا هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقەوە كە 2018 بەڕێوچوو، كۆمەڵی دادگەریی لە هێزێكی بەشداری دەسەڵاتەوە بوو بە هێزێكی ئۆپۆزسیۆن لە هەرێمی كوردستان. كۆمەڵ لە كابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێمدا بەشداربوو، پۆستی سكرتێری پەرلەمانیشی بەدەستەوە بوو، لەم سەردەمەدا كە ناكۆكی لەنێوان پارتی‌و بزوتنەوەی گۆڕان لەبارەی درێژكردنەوەی وادەی سەرۆكایەتی مەسعود بارزانی كێشە دروستبوو، كۆمەڵ پاڵپشتی لە سیاسەتەكانی گۆڕان دەكرد، بەهۆی ئەم كێشەیەوە پارتی پەرلەمانی كوردستانی پەكخست، ساڵی 2017 پارتی بۆ پرسی ریفراندۆم پەرلەمانی كاراكردەوە، بەڵام بەبێ یوسف محەمەدی سەرۆكی ئەوكاتی پەرلەمان، سكرتێری پەرلەمان (فەخرەدین قادر) كە سەربە كۆمەڵ بوو، وەكو هاوسۆزییەك لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان نەگەڕایەوە بۆ پەرلەمان، بەڵام كۆمەڵ سەرباری دەركردنی بزوتنەوەی گۆڕان لە كابینەی حكومەتدا، هەر لەناو حكومەت مایەوە‌و لەدوا ساتەكانی تەمەنی كابینەكەدا كشایەوە.  لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا، كۆمەڵ بڕیاری خۆی بۆ بەشداریكردن یان نەكردن لە حكومەت یەكلانەكردەوە، لەگەڵ پارتی هەندێك گفتوگۆی كرد بۆ بەشداربوون، نەگەیشتە رێككەوتن، پارتی لەگەڵ یەكێتی‌و گۆڕان‌و بەبێ كۆمەڵ كابینەی نوێی دروستكردو بەمشێوەیە كۆمەڵ كەوتە ناو بەرەی ئۆپۆزسیۆنە لە كابینەی ئێستای حكومەتی هەرێمدا.   كۆمەڵی دادگەریی ئێستا لە پەرلەمانی كوردستان خاوەنی (7) كورسی‌و لە پەرلەمانی عێراقیش خاوەنی (2) كورسییە.  خاڵە لاوازەكانی كۆمەڵی دادگەریی بۆ هەڵبژاردن: •    لابردنی پاشگری ئیسلامی لەسەر ناوی حزبەكە، دەكرێت لەم هەڵبژاردنە هەندێك كاریگەری هەبێت لەسەر بنكەی جەماوەرییە جێگیرەكەی كۆمەڵ، بەتایبەتیش لەكاتێكدا هەندێك لە كەسایەتییە رادیكاڵەكانی ناو ئەم حزبە رەخنەیان لە بڕیاری كۆنگرە گرت سەبارەت بە لابردنی پاشگری ئیسلامی.  •    دروست نەكردنی هاوپەیمانێتی لایەنە ئیسلامییەكان بۆ ئەم هەڵبژاردنە، وایكرد كۆمەڵی دادگەریی لە بازنەی (3) واتە لە سنوری پارێزگای هەڵەبجە بچێتە ناو كێبركێیەكی توندەوە لەگەڵ یەكگرتووی ئیسلامی، بەجۆرێك سەرباری بەهێزیی كاندیدەكەی لەم بازنەیە، چانسی سەركەوتنی هەندێك سەخت كردووە، لەحاڵێدا لە ئەگەری هاوپەیمانێتی یاخود رێككەوتن لەگەڵ یەكگرتوودا دەیتوانی بەبێ كێبركێ گەرەنتی سەركەوتنی كاندیدەكەی لەم سنورە بكات.  •    سیستمی نوێی هەڵبژاردنەكان لە عێراق كە سیستمی فرەبازنەیی تەواوەتییە، هاوشێوەی هەموو هێزە بچوكەكانی تر زیان بە كۆمەڵی دادگەریی دەگەیەنێت‌و دەنگەكانی دابەش دەكات بەسەر بازنە جیاوازەكاندا.  •    كەمپەینی بانگەشەی هەڵبژاردنی كۆمەڵی دادگەریی زیاتر لەسەر رەخنەگرتن لە پارتی چڕبوەتەوە، رەنگە ئەمە پەیوەندی بەو لێكتێگەیشتنەوە هەبێت كە پێشتر لەبارەی بازنەكانی هەڵبژاردنەوە كۆمەڵ لەگەڵ یەكێتی كردویەتی. •    دیدگای كۆمەڵی دادگەریی بۆ چارەسەری قەیرانەكانی هەرێمی كوردستان هێشتا لەبازنەی بانگەواوی ئاینیدا دەسوڕێتەوە، نەك دەستیشانكردنی كێشەكان‌و دانانی چارەسەری كرداریی بۆیان.  •    كۆمەڵی دادگەریی وەكو هەموو پارتە سیاسییەكانی تری گۆڕەپانی هەرێمی كوردستان بەدورنییە لە ناكۆكیی ناوخۆیی، بەمدواییانە هەندێك لە بەرپرسانی حزبەكە لە سنوری هەولێر دەستیان لەكاركێشایەوە، لەدوای كۆنگرەی چواریشەوە لە مەڵبەندی هەڵەبجەی كۆمەڵدان هەندێك كێشە‌و مشتومڕ دروستبوو.    خاڵی بەهێزی كۆمەڵی دادگەریی بۆ هەڵبژاردن:  •    ئەگەر پێشتر تۆمەتباركرابێت بەوەی لەكاری ئۆپۆزسیۆنبووندا شوێن بزوتنەوەی گۆڕان كەوتووە، بۆ ئەم هەڵبژاردنە بزوتنەوەی گۆڕان بەشدارە لە دەسەڵاتدا‌و كۆمەڵ وەكو هێزێكی سەربەخۆ كاری ئۆپۆزسیۆنبوونی خۆی دەكات. •    فراكسیۆنەكەی لە پەرلەمانی كوردستان لە سێ ساڵی رابردوودا رۆڵی دیاری هەبووە لە رەخنەگرتن لە حكومەت‌و نیشاندانی ناڕەزایەتی، تاڕادەی سەندنەوەی پارێزبەندی یەكێك لە ئەندامەكانی (سۆران عومەر).  •    ئەم حزبە لە پەرلەمانی عێراق بە دوو پەرلەمانتارەوە رۆڵی دیاری لەو پرسانەدا هەبووە كە پەیوەندییان بە هەرێمی كوردستانەوە هەبووە، (ئەحمەد حاجی رەشید) یەكێك لە پەرلەمانتارە بەئەزمونەكانی عێراق لە پرسی دارایی‌و ئابوریی سەربەم حزبەیە، ئەحمەدی حاجی رەشید بۆ جاری سێیەم لەلایەن كۆمەڵی دادگەرییەوە لە بازنەی (3) كاندیكراوەتەوە‌و چانسی سەركەوتنی بەهێزە، ئەم پیاوە لەم خولەی پەرلەماندا دەستی هەبوو لە دروستكردنی گروپی (15) كە هاوپەیمانێتی نێوان 15 پەرلەمانتاری دەرەوەی پارتی‌و یەكێتی بوو لە بەغداد، لە پرسی بودجە‌و پشكی هەرێمدا ئەم گروپە پەرلەمانتارە رۆڵیان دەركەوت‌و هەندێك سەرئێشەیان بۆ وەفدی حكومەتی هەرێم دروستكرد.  •    بایكۆتكردنی پرۆسەی هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق لە هەرێمی كوردستان لەلایەن بزوتنەوەی ئیسلامییەوە دەكرێت بە سود بۆ كۆمەڵی دادگەریی تەواو ببێت، بەتایبەتیش لە بازنەی (3)ی پارێزگای هەڵەبجە.  •    لابردنی پاشگری ئیسلامی ئەگەر لەناو بنكە جەماوەرییەكەی كۆمەڵدا خاڵی لاواز بێت، دەكرێت بۆ دەنگدەرانی دەرەوەی كۆمەڵ خاڵی بەهێزبوون بێت، ئەم هەڵبژاردنە دەریدەخات كۆمەڵ بەبێ پاشگری ئیسلامی دەنگەكانی زیاتر دەبێت یان كەم دەبێتەوە. •    كۆمەڵی دادگەریی بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق بە (5) كاندید بەشداری كردووە، (3) پیاو و دوو ژن، كاندیدە پیاوەكانی كۆمەڵ لەناو دەنگدەراندا خەڵكانی ناسراون‌و پێشتر لە پۆست‌و بەرپرسیارێتیدا تاقیكراونەتەوە كە بریتین لە هەریەكە لە (ئەحمەد حاجی رەشید، سۆران عومەر، عەبدولستار مەجید). •    عەلی باپیر ئەمیری كۆمەڵی ئیسلامی یەكێكە لە كەسایەتییە كاریزمییەكانی ناو رەوتی ئیسلامی‌و دەرەوەی رەوتە ئیسلامییەكانی كوردستان.  •    كۆمەڵی دادگەریی یەكێكە لەو پارتە سیاسییانەی كە بنكەی جەماوەریی جێگیری خۆی هەیە‌و لە پرۆسەكانی هەڵبژاردندا شەڕ لەسەر كێشكردنی دەنگە خۆڵەمێشییەكان دەكات.  هەڵبژاردن‌و كاریگەیی تەنیا 10 رۆژ ماوە بۆ وادەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق، بەبەراورد بە هەڵبژاردنەكانی تر، هێشتا هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن ساردو سڕە. بەشێوەیەكی گشتی بۆ هەڵبژاردنی 10ی ئۆكتۆبەر، كۆمەڵێك بابەت هەن كە لەدوای كۆتا هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقەوە كە ساڵی 2018 بەڕێوەچوو، كاریگەرییان لەسەر بەشداریكردن یان نەكردنی دەنگدەران لە پرۆسەكە هەروەها لایەنە سیاسییەكان دروستكردووە، لەوانە:  •    تێكچونەوەی دۆخی دارایی حكومەتی هەرێم‌و سەپاندنی لێبڕینی موچە بەسەر فەرمانبەراندا لە كابینەی نۆیەمدا كە كابینەیەكی سێقۆڵی نێوان (پارتی+ یەكێتی+ بزوتنەوەی گۆڕان)ە. •    دروستبوونی كێشە بۆ پشكی هەرێم‌و موچەی فەرمانبەران لە بەغداد، كە دواجارو لەچوارچێوەی رێككەوتنێكی لەرزۆكی تری نێوان حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی ناوەنددا كێشەیە بۆ ساڵێكی دارایی (2021) چارەسەركرا. •    نەبوونی كێبركێی بەهێز لەنێوان لایەنەكاندا، پارتی بەتەنیا‌و یەكێتی‌و بزوتنەوەی گۆڕانیش پێكەوە بە یەك هاوپەیمانێتی چونەتە ناو هەڵبژاردنەوە، ئەمانە هەمویان پێكەوە لەناو كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمدا هاوبەشی یەكترن‌و دەنگدەر وەكو هێزی ركابەری یەكتر تەماشایان ناكات. •    لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان (كۆمەڵی دادگەریی- جوڵانەوەی نەوەی نوێ- یەكگرتووی ئیسلامی- حزبی شیوعی- بزوتنەوەی ئیسلامی)‌و لایەنەكانی تر، هەریەكەیان بەجیا چونەتە ناو پرۆسەی هەڵبژاردن‌و نەیانتوانیوە هێزێكی یەكگرتووی بەهێز لەبەرامبەر حزبە پێكهێنەرەكانی حكومەتدا وەكو ئۆپۆزسیۆن دروست بكەن‌و كاریگەری بەهێز لەسەر بانگەشەی هەڵبژاردن دروست بكەن.  •    سیستمی نوێی هەڵبژاردن كە لەدوای روخانی سەددامەوە بۆ یەكەمینجارە تاقیدەكرێتەوە‌و شێوەی فرەبازنەیی تەواوەتییە، كاریگەری لەسەر كەمپەینی هەڵبژاردن دروستكردووە، كێبركێی لایەنەكانی لەسەر كورسییەكانی پەرلەمان بۆ ناو بازنەكانی هەڵبژاردن بچوككردوەتەوە.   

راپۆرت: درەو بەشی چوارەم هێشتا گوتاری سەردەمی ئۆپۆزسیۆنبوونی بزوتنەوەی گۆڕانی تێنەپەڕاندووە، بەرنامەیەكی روونی بۆ چۆنیەتی چارەسەری كێشەكانی نێوان هەرێم‌و بەغداد نیە، بەڵام تەكنیكێكی تایبەتی پەیڕەو كردووە‌و لە هەر بازنەیەك تەنیا یەك كەسی كاندید كردووە،لە هێزەكانی دیكەی ئۆپۆزسیۆن لە رووی میدیایی و بانگەشەی هەڵبژاردنەوە كاریگەرترە دەیەوێت لەم هەڵبژاردنەدا ببێت بە هێزی سێیەم لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان، ئەمە جوڵانەوەی نەوەی نوێیە، (درەو) لەم راپۆرتە خاڵی هێزو لاوازی نەوەی نوێ بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق دەخاتەڕوو، رۆژانە بە زنجیرەیەك راپۆرت‌و هەر جارەی لەبارەی یەكێك لە پارتە سیاسییە بەشدارەكانی هەڵبژاردنەوە راپۆرتێك بڵاودەكاتەوە.  جوڵانەوەی نەوەی نوێ نەوەی نوێ.. یەكێكە لە نوێترین هێزەكانی گۆڕەپانی سیاسی هەرێمی كوردستان، كە یەكەم جوڵەی سیاسی خۆی بە كەمپەینی "نەخێر لە ئێستادا" دژ بە ریفراندۆم لە ساڵی 2017 دەستپێكرد. دوای وەرگرتنی مۆڵەتی كاركردن وەكو پارتێكی سیاسی نوێ لە حكومەتی عێراق، رۆژی 5/1/2018 لە شاری سلێمانی یەكەمین كۆنگرەی دامەزراندنی خۆی بەست، لەم كۆنگرەیەدا شاسوار عەبدولواحید وەكو سەرۆكی جوڵانەوەكە هەڵبژێردرا، یەكەمین كۆنگرەی نەوەی نوێ بێ كێشمەكێش تێنەپەڕی، بەر لە بەڕێوەچوونی كۆنگرە بە چەند رۆژێك، ژمارەیەك لە كارەكتەرە سەرەكییەكانی جوڵانەوەكە وازهێنانی خۆیان راگەیاندو شاسواریان تۆمەتبار كرد بە "تاكڕەوی"و هەوڵدان بۆ یەكلاكردنەوەی كۆنگرەكە لەبەرژەوەندی خۆی، لەبەرامبەردا شاسوار پەنای بۆ "تیۆری پیلانگێڕی" بردو هاوڕێكانی خۆی تۆمەتبار كرد بەوەی "بەكرێگیراوی پارتی‌و یەكێتی"ن، لە دیارترین ئەو كەسانەی كە لە یەكەمین كۆنگرەدا نەوەی نوێیان بەجێهێشت بریتی بوون لە (شێروان شێروانی)‌و (ئیبراهیم عەباس)، شێروان شێراوان ئێستا یەكێكە لە حوكمدراوانی بادینان‌و لە زینداندایە.  لەدوای دروستبوونیەوە، جوڵانەوەی نەوەی نوێ بەشداری دوو هەڵبژاردنی كرد، لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق‌و هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، لە یەكەمیاندا (4)‌و لە دووەمیاندا (8) كورسی بەدەستهێنا. بەڵام ئێستا هیچ پەرلەمانتارێكی لە بەغداد نییە‌و فراكسیۆنەكەی لە جوڵانەوەكە جیابونەوە، لە پەرلەمانی كوردستانیش (4) ئەندامی جیابونەوە.  رۆژی 5ی ئۆكتۆبەری 2019 بۆ جاری دووەم جوڵانەوەی نەوەی نوێ كۆنگرەی كرد‌و ئەمجارەش شاسوار عەبدولواحید وەكو سەرۆكی جوڵانەوەكە هەڵبژێردرایەوە.  خاڵە لاوازەكانی نەوەی نوێ بۆ هەڵبژاردن: •    سەرباری خراپی بارودۆخی گشتی هەرێمی كوردستان‌و سیاسەتی لایەنە دەسەڵاتدارەكان‌و تەنانەت لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكانیش، دوای زیاتر لە سێ ساڵ لە دامەزراندنی، هێشتا جوڵانەوەی نەوەی نوێ متمانەی شەقامی ناڕازی هەرێمی كوردستانی وەرنەگرتووە، رەنگە ئەمەش پەیوەندی بەو نائومێدییە گەورەیەوە هەبێت كە لەدوای بزوتنەوەی گۆڕانەوە دروستبووە‌و جوڵانەوەكە نەیتوانیوە بە گوتارە پۆپۆلیزمییەكەی ئومێد بۆ ئەم شەقامە نائومێدە بگەڕێنێتەوە‌و جارێكی تر وایان لێبكات بچنەوە سەر سندوقەكانی دەنگدان.  •    ئەم جوڵانەوەیە بەسەرمایە‌و ئابوری شاسوار عەبدولواحیدی سەرۆكی جوڵانەوەی نەوەی نوێ دروستكراوە‌و ئەم سەرمایەش گومان‌و قسەوباسی زۆری لەسەرە، تاكە خاڵی جیاكەرەوەی ئەم جوڵانەوەیە لەگەڵ پارتە سیاسییەكانی تری هەرێمی كوردستان ئەوەیە نەوەی نوێ لە كۆمپانیاوە بووە بە حزب، بەڵام ئەوانی تر لە حزبەوە بەرەو كۆمپانیا بوون رۆیشتوون‌و دەستیان خستوەتە ناو ئابورییەوە، تێكەڵكردنی كۆمپانیا‌و جوڵانەوە سیاسییەكە كاریگەری خراپی لەسەر نەوەی نوێ هەبووە، ئەمەش لە پرسی خاوەن پشكەكانی چاڤیلاند‌و قەرزەكانی حكومەتی هەرێم لای كۆمپانیای نالیا، دەركەوت. •    سەرباری گوتارە پۆپۆلیستییەكەی، شاسوار عەبدولواحید كاریزمایەكی بەهێزی نییە، بۆیە جگە لە توێژێكی دیاریكراوی كۆمەڵگە‌و دەنگدەران، نەیتوانیوە پەل بۆ ناو توێژەكانی تر بهاوێت‌و متمانەیان لا دروست بكات.  •    ئەم جوڵانەوەیە لەچوارچێوەی گوتارە پۆپۆلیستییەكەیدا، بەهەمان خەسڵەتی پارت‌و رەوتە پۆپۆلیستەكان لە جیهاندا، تێڕوانین‌و چارەسەری سادەو ساكاری بۆ كێشە ئاڵۆزەكانی هەرێم هەیە‌و هێندە كار بۆ گۆڕینی دەستەبژێری دەسەڵاتدار دەكات، هێندە خەونی بۆ گۆڕینی ئەو واقیعە نییە كە ئەم جۆرە لە دەستەبژێری سیاسی دروستكردووە، ئەمە وایكردووە دەنگدەر نەك وەكو بەدیل بۆ هێزە دەسەڵاتدارەكان، تەنانەن ئەم جوڵانەوەیە وەكو بەدیل بۆ هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانیش تەماشای نەكات.  •    پێی وایە لە هەناوی هیچ هێزێكدا نەهاتوەتە دەرەوە، بەڵام گوتار و هەڵوێستەكانی لە هەناوی بزوتنەوەی گۆڕاندا هاتوەتە دەرەوە‌و نەك گۆڕانی ئەو سەردەمەی تێنەپەڕاندووە، لەڕووی گوتارەوە ساكارترە لە گۆڕانی پێشتر.  •    سەرباری هەندێك جموجوڵ، بەڵام ئەم جوڵانەوەیە هاوشێوەی هێزەكانی تری سلێمانی، شەڕی گەورەی خۆی خستوەتە سلێمانی‌و تاڕادەیەك گۆڕەپانی دهۆك‌و هەولێری بۆ پارتی بەتەختی جێهێشتووە. •    لە دەستنیشانكردنی كاندیدەكانیدا بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق، پەنای بۆ دانانی كەسە نزیكەكان لەڕووی خێزانییەوە بردووە، ئەمە بوەتە خاڵی لاواز‌و هێزە  نەیارەكان لەدژی نەوەی نوێ بەكاریدەهێنن.  •    شكستهێنانی جوڵانەوەكە لە ئیدارەدانی ئەو دەستكەوتانەی كە لە دوو هەڵبژاردنی رابردوو بەدەستی هێناون، بەجۆرێك هەرچوار پەرلەمانتارەكەی لە پەرلەمانی عێراق جیابونەوە، لە پەرلەمانی كوردستانیش لە كۆی (8) ئەندام (4) ئەندامیان لە نەوەی نوێ جیابونەوە.  •    نەبوونی گوتارێكی روون بۆ دەنگدەران سەبارەت بە تێڕوانینی جوڵانەوەی نەوەی نوێ بۆ پەیوەندییەكانی نێوان هەرێمی كوردستان‌و حكومەتی ناوەندی عێراق‌و چۆنیەتی چارەسەركردنی ئەو كێشانە، بەدیاریكراویش كێشەی موچە‌و بودجە.    خاڵە بەهێزەكانی نەوەی نوێ بۆ هەڵبژاردن:  •    سەرچاوەی دارایی و میدیایی بەهێزی لەبەردەستدایە بۆ كەمپەینی هەڵبژاردن، كە ئەمەش خۆی لە كۆمەڵە كەناڵەكانی (NRT)دا دەبینێتەوە. •    هەڵگری گوتاری رادیكاڵانەیە بەرامبەر بە دەسەڵات، ئەم گوتارە سەرباری ئەوەی بەمدواییە تاڕادەیەك پاشەكشێی كردووەو رەونەقەكەی سەردەمی بزوتنەوەی گۆڕانی نەماوە، بەڵام هێشتا گوتارێكە نزیكە لە شەقامەوەو لای توێژێكی بەرفراوان لە دەنگدەران سەرەنجڕاكێشە.  •    بایەخدانی زۆری جوڵانەوەی نەوەی نوێ بە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، كە شوێنی كۆكردنەوەو دەنگ‌و رەنگە جیاوازەكانە. •    سەرۆكی جوڵانەوەكە بەبەراورد بە سەرۆكی پارتە سیاسییەكانی تر، زیاتر لەگەڵ دەنگدەران روبەڕوو دەبێتەوە، ئەمەش كاریگەری دەبێت لەسەر كێشكردنی دەنگی دەنگدەران. •    ئەم جوڵانەوەیە زیاتر كار لەسەر راكێشانی ئەو توێژە دەكات بۆ دەنگدان كە جاری یەكەمە مافی دەنگدانیان لەڕووی تەمەنەوە پێدەدرێت، كە برتین لە چوار تەمەن‌و ژمارەیان زیاتر لە (300 هەزار) دەنگدەرە، ئەم تەمەنەش زیاتر دەكەونە ژێر كاریگەریی پەیامە سیاسییەكانەوە. •    لە دانانی كاندیدەكانیدا شێوازێكی تایبەتی پەیڕەو كردووە‌و لە هەر بازنەیەكی هەڵبژاردندا یەك كاندیدی داناوە، بەمەش خۆی بواردووە لە دروستبوونی كێبركێی هەڵبژاردنی لەناوخۆی جوڵانەوەكە‌و لەچوارچێوەی یەك بازنەدا كە كاریگەری خراپی لەسەر دەنگەكان هەبێت‌و دەنگەكانی جوڵانەوەكە پەرت بكات.  •    نەبوونی هیچ هێزێكی ئۆپۆزسیۆنی كارا لە گۆڕەپانی سیاسی ئێستای هەرێمی كوردستان كە لەڕووی میدیایی‌و ئابوریی‌و بانگەشەوە‌و گوتاری ئۆپۆزسیۆنبوونەوە، لە نەوەی نوێ بەهێزتر بێت.  •    تێكچوونی دۆخی ناوخۆیی یەكێتی (پەیوەندی نێوان هاوسەرۆكەكان)، بە سود لە بەرژەوەندی جوڵانەوەی نەوەی نوێ شكاتەوەتەوە، بەتایبەتیش ئەگەر بنكەی جەماوەریی یەكێتی بەهۆی ئەو كێشانەوە بایكۆتی هەڵبژاردنەكە بكەن.  •    بەشداریكردنی بزوتنەوەی گۆڕان لەچوارچێوەی هاوپەیمانێتییەكدا لەگەڵ یەكێتی، چانسی ئەوە بە جوڵانەوەی نەوەی نوێ دەدات لەم هەڵبژاردنەدا ببێت بە هێزی سێیەم لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان لەدوای پارتی‌و یەكێتییەوە.  هەڵبژاردن‌و كاریگەیی تەنیا 10 رۆژ ماوە بۆ وادەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق، بەبەراورد بە هەڵبژاردنەكانی تر، هێشتا هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن ساردو سڕە. بەشێوەیەكی گشتی بۆ هەڵبژاردنی 10ی ئۆكتۆبەر، كۆمەڵێك بابەت هەن كە لەدوای كۆتا هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقەوە كە ساڵی 2018 بەڕێوەچوو، كاریگەرییان لەسەر بەشداریكردن یان نەكردنی دەنگدەران لە پرۆسەكە هەروەها لایەنە سیاسییەكان دروستكردووە، لەوانە:  •    تێكچونەوەی دۆخی دارایی حكومەتی هەرێم‌و سەپاندنی لێبڕینی موچە بەسەر فەرمانبەراندا لە كابینەی نۆیەمدا كە كابینەیەكی سێقۆڵی نێوان (پارتی+ یەكێتی+ بزوتنەوەی گۆڕان)ە. •    دروستبوونی كێشە بۆ پشكی هەرێم‌و موچەی فەرمانبەران لە بەغداد، كە دواجارو لەچوارچێوەی رێككەوتنێكی لەرزۆكی تری نێوان حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی ناوەنددا كێشەیە بۆ ساڵێكی دارایی (2021) چارەسەركرا. •    نەبوونی كێبركێی بەهێز لەنێوان لایەنەكاندا، پارتی بەتەنیا‌و یەكێتی‌و بزوتنەوەی گۆڕانیش پێكەوە بە یەك هاوپەیمانێتی چونەتە ناو هەڵبژاردنەوە، ئەمانە هەمویان پێكەوە لەناو كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمدا هاوبەشی یەكترن‌و دەنگدەر وەكو هێزی ركابەری یەكتر تەماشایان ناكات. •    لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان (كۆمەڵی دادگەریی- جوڵانەوەی نەوەی نوێ- یەكگرتووی ئیسلامی- حزبی شیوعی- بزوتنەوەی ئیسلامی)‌و لایەنەكانی تر، هەریەكەیان بەجیا چونەتە ناو پرۆسەی هەڵبژاردن‌و نەیانتوانیوە هێزێكی یەكگرتووی بەهێز لەبەرامبەر حزبە پێكهێنەرەكانی حكومەتدا وەكو ئۆپۆزسیۆن دروست بكەن‌و كاریگەری بەهێز لەسەر بانگەشەی هەڵبژاردن دروست بكەن.  •    سیستمی نوێی هەڵبژاردن كە لەدوای روخانی سەددامەوە بۆ یەكەمینجارە تاقیدەكرێتەوە‌و شێوەی فرەبازنەیی تەواوەتییە، كاریگەری لەسەر كەمپەینی هەڵبژاردن دروستكردووە، كێبركێی لایەنەكانی لەسەر كورسییەكانی پەرلەمان بۆ ناو بازنەكانی هەڵبژاردن بچوككردوەتەوە.    بەشی یەكەم: خاڵی هێز‌و لاوازی  پارتی بۆ هەڵبژاردن   بەشی دووەم:  خاڵی هێز‌و لاوازی یەكێتی بۆ هەڵبژاردن بەشی سێیەم: خاڵی هێز‌و لاوازی گۆڕان بۆ هەڵبژاردن  

راپۆرت: درەو بەشی سێیەم فراكسیۆنەكەی لە بەغداد پەیوەندییان دابڕیوە، فراكسیۆنەكەی هەولێریش دابەشبوون بەسەر دوو بەرەدا، بانگەشە بۆ بزوتنەوەكەیان ناكەن‌و لەبری ئەوەش رەخنە دەگرن، یەكێتی تۆمەتبار كرد بە ساختەكاری‌و ئێستاش هاوپەیمانێتی لەگەڵ كردووە، لە كابینەی هەشتەمدا پارتی دەریكرد، لە كابینەی نۆدا رێككەوتنی لەگەڵ پارتی كرد، بزوتنەوەی گۆڕان بەم دۆخەوە دەچێتە ناو هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقەوە، (درەو) تا رۆژی هەڵبژاردن لە 10ی ئۆكتۆبەردا، رۆژانە خاڵی هێز‌و لاوازی لایەنە بەشداربووەكان بە زنجیرەیەك راپۆرت بڵاودەكاتەوە. بزوتنەوەی گۆڕان  بزوتنەوەی گۆڕان لە 25/7/2009 وەك هێزێكی ئەكتیڤی ئۆپۆزسیۆن دەركەوت، بە رێبەرایەتی (نەوشیروان مستەفا)، لە یەكەم دەركەوتنیدا 25 كورسی پەرلەمانی كوردستانی بەدەستهێنا، تا كۆچی دوایی لە 19/5/2017، نەوشیروان مستەفا رێكخەری بزوتنەوەی گۆڕان بوو، واتە بۆ ماوەی (8) ساڵ. دوای كۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا، عومەری سەید عەلی بە رێكخەری گشتی بزوتنەوەكە هەڵبژێردراو سەرباری تەواوبوونی وادە یاساییەكەی لە رۆژی 14ی ئەیلولی ئەمساڵدا، هێشتا لە پۆستەكەی بەردەوامە.  لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا كە ساڵی 2018 بەڕێوەچوو، بزوتنەوەی گۆڕان (5) كورسی پەرلەمانی بردەوە، ئەمە لەكاتێكدا بوو لە هەڵبژاردنی 2014دا بزوتنەوەی گۆڕان (9) كورسی پەرلەمانی عێراقی بردەوە، ساڵ لەدوای ساڵ رێژەی دەنگ‌و ژمارەی كورسییەكانی بزوتنەوەی گۆڕان پاشەكشێ دەكات، بزوتنەوەكە لەدوای كۆچی نەوشیروان مستەفاوە لە هێزێكی كاریگەرەوە بەرەو هێزێكی ناچالاك هەنگاو دەنێت.  گۆڕان كە دەچێتە ناو هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراقەوە، لەیەككاتدا رێككەوتنی لەگەڵ پارتی‌و یەكێتی هەیە.  خاڵە لاوازەكانی گۆڕان بۆ هەڵبژاردن: •    بزوتنەوەی گۆڕان سەرباری دەركردنی لە كابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەلایەن پارتی دیموكراتی كوردستانەوە، لە كابینەی نۆیەمدا جارێكی تر رێككەوتنی سیاسی لەگەڵ پارتی كرد‌و بەشداری حكومەتی كردەوە، ئەمە كاریگەری نەرێنی لەسەر دەنگدەرەكانی دروستكرد.  •    بزوتنەوەی گۆڕان لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا لە ساڵی 2018، یەكێتی تۆمەتباركرد بە ئەنجامدانی ساختەكاری گەورە لە سنوری زۆنی سەوز‌و گۆڕینی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان، ئاڵۆزبونی پەیوەندییەكانی یەكێتی‌و گۆڕان لەوكاتەدا گەیشتە ئاستی تەقەكردن لە مەكۆی سەرەكی بزوتنەوەی گۆڕان لە سلێمانی‌و وێنەی كۆچكردوو نەوشیروان مستەفا، دوای سێ ساڵ لەم رووداوانە‌و بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق، بزوتنەوەی گۆڕان چوەتە ناو رێككەوتنی سیاسی لەگەڵ یەكێتی‌و پێكەوە بە هاوپەیمانێتییەك بەشداری هەڵبژاردنەكە دەكەن بە ناوی "هاوپەیمانی كوردستان".  •    فراكسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی عێراق كە لەم خولەدا ژمارەیان (پێنج) كەسە‌و یوسف محەمەد سادق سەرۆكایەتی دەكات، پەیوەندییان لەگەڵ بزوتنەوەكەدا دابڕیوە‌و بەمدواییە لە چەند نامەیەكدا بۆ عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان، تۆمەتباریان كرد بەوەی مانگانە بڕە پارەیەك لە پارتی وەردەگرێت‌و ئەمە وایكردووە بزوتنەوەكە ببێت بە شوێنكەوتەی سیاسەتەكانی پارتی، ئەم پێنج پەرلەمانتارە هێشتا بەناوی بزوتنەوەی گۆڕانەوە قسە دەكەن، بەڵام پاڵپشتی بزوتنەوەكەیان ناكەن‌و بەشدار نین لە بانگەشەی هەڵبژاردندا، سەرباری ئەمەش بەردەوام رەخنە لە ئەدای سیاسی بزوتنەوەكەیان دەگرن.  •    لەدوای دەستوەردانی رێكخەری گشتی لە یەكلاكردنەوەی پۆستی سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان، لە ئەیلولی 2020دا فراكسیۆنەكە دابەش بوو بەسەر دوو بەرەدا، بەرەیەك پابەندە بە سیاسەتەكانی بزوتنەوەكەو بەرەكەی تر دژە‌و بەشداری كۆبونەوە حزبییەكان ناكات، ئەم بەرە نەیارەی رێكخەری گشتی زۆربەیان بەشداری لە كەمپەینی بانگەشەی هەڵبژاردنی بزوتنەوەی گۆڕان ناكەن، بەدیاریكراویش پەرلەمانتار (عەلی حەمەساڵح) كە یەكێكە لە دەنگە كاریگەرەكانی گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان.  •    گۆڕان وەكو لایەنێكی پێكهێنەری كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەدیاریكراویش بەهۆی ئەوەی پۆستی وەزارەتی دارایی بەدەستەوەیە، بەرپرسیارێتی "لێبڕینی موچە"ی فەرمانبەرانی دەكەوێتە ئەستۆ، بەتایبەتیش لەكاتێكدا بڕیاری "لێبڕین" بە كۆدەنگی لەناو ئەنجومەنی وەزیران پەسەندكراوە.  •    ئەو دروشمانەی لە سەرەتای دامەزراندنییەوە بزوتنەوەی گۆڕان بۆ هێزەكانی دەرەوەی خۆی هەڵیگرتبوو، ئێستا لەناوخۆی خۆیدا كێشەی دروستكردووە، لەوانە پرسی شەفافیەت و ئازادی بیروڕا و سازادانی كۆنگرە لە وادەی خۆی و .. چەندین پرسی تر. •    پوكانەوەی پەیكەری حزبی بزوتنەوەكە‌و دەستلەكاركێشانەوەی بەردەوامی ئەندام‌و لایەنگرەكانی‌و راگەیاندنی بۆ رایگشتی. •    نەبوونی میدیایەكی بەهێز‌و كاریگەری هاوشێوەی (KNN) كە لەسەرەتای دروستبوونی بزوتنەوەكەوە بۆ ماوەی چەند ساڵێك كاریگەریی بەهێزی لەسەر  دەنگدەران دروست دەكرد. •    تێوەگلانی هەندێك لە بەرپرسانی بزوتنەوەی گۆڕان لەناو حكومەت‌و حكومەتە خۆجێییەكان لە كاری نایاسایی‌و قاچاخچێتی مەرزەكان‌و گەندەڵی‌و بەهەدەردان، كە دۆسیەی هەندێكیان كەوتەسەر لاپەڕەی میدیا ئەلیكترۆنییەكان.   •    بزوتنەوەكە لەسەرەتاوە هەڵگری كۆمەڵێك روئیاو دونیابینی جیاواز بوو، بەڵام بە تێپەڕبوونی كات لەبری گەورەكردنی پانتایی جیاوازییەكان لەگەڵ هێزە نەریتەوانەكان، لێكچونەكانی لەگەڵ ئەو هێزانە تۆختر كردوەتەوە، تا ئەو رادەیەی بەلای بەشێكی زۆری دەنگدەرەكانییەوە بووە بە كۆپی ئەو هێزانەی تر. •     پێشتر بزوتنەوەی گۆڕان بۆ داهاتوو كاری دەكرد، ئێستا وەك هێزەكانی دیكە لەسەر رابردوو دەژی بەتایبەتی سەركەوتن و دەستكەوتە سیاسییەكانی كۆچكردوو نەوشیروان مستەفا. •    دروستبوونی هێزێكی وەكو جوڵانەوەی نەوەی نوێ، كە گوتاری سەردەمی ئۆپۆزسیۆنبوونی گۆڕانی هەڵگرتووە، كاریگەری نەرێنی لەسەر پێگەی جەماوەری گۆڕان دەبێت. •    گۆڕان لەكاتێكدا هاوپەیمانێتی لەگەڵ یەكێتی كردووە، كە كێشەی نێوان هاوسەرۆكەكانی یەكێتی حزبەكەی دابەشكردووە، ئەمەش جۆرێك لە ئیحراجی بۆ سەركردەكانی بزوتنەوەی گۆڕان‌و چارەنوسی كاندیدەكانیان لە هەڵبژاردن دروستكردووە. •    بزوتنەوەكە دەستی لە بیرە سیاسییەكانی پێشتری خۆی هەڵگرتووە‌و زۆربەی دانوستانەكانی لەگەڵ پارتی‌و یەكێتی تەرخانكردووە بۆ پچڕینی پۆستە حكومی‌و لۆكاڵییەكان، تا ئەو رادەیەی سەرباری كەمپەینی هەڵبژاردن‌و هاوپەیمانی لەگەڵ یەكێتی، لە رۆژانی رابردوودا لە وتارێكدا عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەكە گلەیی لە یەكێتی كرد لەبارەی ئەوەی هێشتا هەموو پۆستەكانی ئیدارەی سلێمانیان بۆ گۆڕان پڕنەكردوەتەوە.  •    گۆڕان كە دەچێتە ناو هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقەوە، لە یەككاتدا رێككەوتنی لەگەڵ پارتی‌و یەكێتیش هەیە، واتە هێزێكی بەشدارە لە دەسەڵاتدا، ئەمە كاریگەری نەرێنی لەسەر بزوتنەوەكە دەبێت، بەتایبەتیش كە دەنگدەرەكانی سەردەمی ئۆپۆزسیۆنبوونی بە زەمەنی زێڕینی بزوتنەوەكە تەماشا دەكەن.  خاڵە بەهێزەكانی گۆڕان بۆ هەڵبژاردن: •    ئەوانەی لە ساڵانی رابردوودا رەخنەیان لە سیاسەتەكانی بزوتنەوەكە هەبووە‌و جیابونەتەوە، تائێستا نەیانتوانیوە خۆیان لەچوارچێوەی هێز یان رەوتێكی سیاسی نوێدا كۆبكەنەوە، ئەمەش لەبەرژەوەندی بزوتنەوەكە شكاوەتەوە. •    سەرباری ئەو رەخنە زۆرانەی لێی دەگیرێت، بەڵام بزوتنەوەكە لە دەنگی ناڕەزایەتی پاككراوەتەوە‌و ئەوانەی ماونەتەوە پاڵپشتی سیاسەتەكانی بزوتنەوەكە دەكەن، ئەمەش جۆرێك لە سەقامگیریی دروستكردووە لەناو ئۆرگانەكاندا.  •    گۆڕان بە دروشمی "چاكسازی" بەشداری لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمدا كردووە، سەرباری ئەوەی چاكسازییەكان لەئاستی چاوەڕوانیدا نین، بەڵام لەم كابینەیەدا پەسەندكردنی یاسای چاكسازی لە موچەو موچەی خانەنشینی پلەتایبەتەكان دەكرێت وەكو دەستكەوتێكی سەرەتایی بۆ ئەو بزوتنەوەیە ئەژمار بكرێت، ئەگەر بتوانێت لەڕووی میدیاییەوە دەنگدەرانی پێی قایل بكات.  هەڵبژاردن‌و كاریگەیی تەنیا 10 رۆژ ماوە بۆ وادەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق، بەبەراورد بە هەڵبژاردنەكانی تر، هێشتا هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن ساردو سڕە. بەشێوەیەكی گشتی بۆ هەڵبژاردنی 10ی ئۆكتۆبەر، كۆمەڵێك بابەت هەن كە لەدوای كۆتا هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقەوە كە ساڵی 2018 بەڕێوەچوو، كاریگەرییان لەسەر بەشداریكردن یان نەكردنی دەنگدەران لە پرۆسەكە هەروەها لایەنە سیاسییەكان دروستكردووە، لەوانە:  •    تێكچونەوەی دۆخی دارایی حكومەتی هەرێم‌و سەپاندنی لێبڕینی موچە بەسەر فەرمانبەراندا لە كابینەی نۆیەمدا كە كابینەیەكی سێقۆڵی نێوان (پارتی+ یەكێتی+ بزوتنەوەی گۆڕان)ە. •    دروستبوونی كێشە بۆ پشكی هەرێم‌و موچەی فەرمانبەران لە بەغداد، كە دواجارو لەچوارچێوەی رێككەوتنێكی لەرزۆكی تری نێوان حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی ناوەنددا كێشەیە بۆ ساڵێكی دارایی (2021) چارەسەركرا. •    نەبوونی كێبركێی بەهێز لەنێوان لایەنەكاندا، پارتی بەتەنیا‌و یەكێتی‌و بزوتنەوەی گۆڕانیش پێكەوە بە یەك هاوپەیمانێتی چونەتە ناو هەڵبژاردنەوە، ئەمانە هەمویان پێكەوە لەناو كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمدا هاوبەشی یەكترن‌و دەنگدەر وەكو هێزی ركابەری یەكتر تەماشایان ناكات. •    لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان (كۆمەڵی دادگەریی- جوڵانەوەی نەوەی نوێ- یەكگرتووی ئیسلامی- حزبی شیوعی- بزوتنەوەی ئیسلامی)‌و لایەنەكانی تر، هەریەكەیان بەجیا چونەتە ناو پرۆسەی هەڵبژاردن‌و نەیانتوانیوە هێزێكی یەكگرتووی بەهێز لەبەرامبەر حزبە پێكهێنەرەكانی حكومەتدا وەكو ئۆپۆزسیۆن دروست بكەن‌و كاریگەری بەهێز لەسەر بانگەشەی هەڵبژاردن دروست بكەن.  •    سیستمی نوێی هەڵبژاردن كە لەدوای روخانی سەددامەوە بۆ یەكەمینجارە تاقیدەكرێتەوە‌و شێوەی فرەبازنەیی تەواوەتییە، كاریگەری لەسەر كەمپەینی هەڵبژاردن دروستكردووە، كێبركێی لایەنەكانی لەسەر كورسییەكانی پەرلەمان بۆ ناو بازنەكانی هەڵبژاردن بچوككردوەتەوە.    بەشی یەكەم: خاڵی هێز‌و لاوازی  پارتی بۆ هەڵبژاردن   بەشی دووەم:  خاڵی هێز‌و لاوازی یەكێتی بۆ هەڵبژاردن

راپۆرت: درەو بەشی دووەم: یەكێتی بە كۆمەڵێك كێشەی ناو ماڵباتی تاڵەبانییەوە دەچێتە ناو هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقەوە، دروشمێكی تاقیكراوەی بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن بەرزكردوەتەوە كە "یەكڕیزی" كوردە له‌ به‌غداد، بەڵام لەناوخۆی حزبەكەیدا یەكڕیزی تێكچووە، سەرباری ئەمە هێشتا حزبی دەسەڵاتداری ناوچەی قەڵەمڕەویی خۆیەتی، (درەو) بە زنجیرە راپۆرتێك رۆژانە خاڵی بەهێزو لاوازی پارتە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق بڵاودەكاتەوە. یەكێتی نیشتمانی كوردستان یەكێتی نشتیمانی كوردستان 1/6/1976 دامەزراوە، لەدوای پارتی دیموكراتی كوردستانەوە كۆنترین پارتی سیاسی سەر گۆڕەپانی ئێستای هەرێمی كوردستانە، سكرتێرەكەی (جەلال تاڵەبانی) بووە لەكاتی دامەزاندنییەوە تا كۆچی دوایی لە 3/10/2017، واتا تاڵەبانی بۆ ماوەی (41) ساڵ سەرۆكایەتی ئەم حزبەی كردووە. ساڵی 2009 نەوشیروان مستەفا وەكو یەكێك لە سەركردە دامەزرێنەرەكان، لە یەكێتی جیابووەوە‌و بزوتنەوەی گۆڕانی دامەزراند، ئەمە گەورەترین جیابونەوە بوو لە مێژووی یەكێتیدا، گۆڕان لە یەكەمین هەڵبژاردندا دوای دروستبوونی، بەسەر یەكێتیدا سەركەوت، ئەمە پێگەی یەكێتی لە زۆنی سەوز لاوازكرد. لەدوای كۆچی دوایی جەلال تاڵەبانییەوە، ماوەی دوو ساڵ یەكێتی لەناو كێشەو ململانێی ناوخۆیدا بوو، دەسەڵات لەنێوان جەمسەرەكانی حزبدا دابەش بوو، بەجۆرێك وەفدە بیانییەكان كە سەردانی سلێمانیان دەكرد، بۆ زانینی بۆچوونی یەكێتی دەبوو چەندین كۆبونەوەی جیاواز لەگەڵ بەرپرسانی حزبەكەدا بكەن.  كۆتا رۆژەكانی ساڵی 2019، یەكێتی یەكەمین كۆنگرەی خۆی لەدوای مردنی جەلال تاڵەبانی سكرتێری مێژوویی حزبەیەكەوە بەست، ئەم كۆنگرەیە كە (چوارەمین) كۆنگرە بوو لە مێژووی یەكێتیدا، كۆتایی بە دەستڕۆیشتووی كاستی كۆنی دەسەڵاتداری حزب هێنا (مەكتەب سیاسی كۆنەكان)، جڵەوی دەسەڵاتی لەدەستی ماڵبانی تاڵەبانی بە هەردوو لقەكەیەوە (كوڕانی تاڵەبانی‌و كوڕانی شێخ جەنگی) توندكرد، یەكێتی لە حزبێكی سۆسیال دیموكراتەوە كرد بە حزبێكی بنەماڵەیی، بۆ راگرتنی پارسەنگ لەناو ماڵباتی تاڵەبانی وەكو براوەی كۆنگرە، لە شوباتی 2020 سیستمی "هاوسەرۆكایەتی" چەسپێندرا، لەرێگەی سەركردایەتی هەڵبژێدراوی كۆنگرەوە (لاهور شێخ جەنگی‌و بافڵ تاڵەبانی) وەكو هاوسەرۆكی حزب هەڵبژێردران، سیستمی هاوسەرۆكایەتی بۆ یەكێتی تەنیا ماوەی ساڵێك‌و پێنج مانگی خایاند، لە سەرەتاكانی تەموزی ئەمساڵدا ناكۆكی نێوان هاوسەرۆكەكان یان راستتر "ئامۆزاكان" تەقییەوە، یەكێكیان ئەوەی تری تۆمەتبار كرد بە "ژەهرخواردكردن"، ئەوی تریش باسی "كودەتا" دەكات، ناكۆكییەكە تائێستا بەردەوامە، ئەگەری پەنابردن بۆ هێزی چەكدار لە هەموو كاتێك زیاتر ئامادەیە، یەكێتی بەم دۆخە شێواوەوە دەچێتە ناو هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقەوە. خاڵی لاوازەكانی یەكێتی بۆ هەڵبژاردن: •    لەكاتێكدا دەچێتە ناو هەڵبژاردنەوە كە حزب لەنێوان دوو هاوسەرۆكدا دابەشبووە، لاهور شێخ جەنگی كە كاریگەری بەهێزتری لەڕووی جەماوەرییەوە هەبوو، لە پرۆسەی بانگەشەی هەڵبژاردن دورخراوەتەوە‌و ئەگەری ئەوەش لەئارادایە لە دواین ساتەكانی بانگەشەی هەڵبژاردندا پاڵپشتی خۆی بۆ هەندێك كاندیدی دیاریكراو رابگەیەنێت.  •    ناكۆكی نێوان ئامۆزاكان، نەك تەنیا بنكە جەماوەرییە گەورەكەی یەكێتی نیگەران‌و بێئومێد كردووە، كاریگەری لەسەر بنكە جەماوەرییە چەسپاوەكەشی (هێزە ئەمنییەكان، پێشمەرگە دێرینەكان، كەسوكاری شەهیدان) دروستكردووە.  •    بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختە یەكێتی هاوپەیمانێتی لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان كردووە، بزوتنەوەی گۆڕان خۆی لەدوای كۆچی دوایی نەوشیروان مستەفاوە بەردەوام لەڕووی جەماوەرییەوە لە پاشەكشێدایە‌و چیتر ئەو گۆڕانە نییە كە نەوشیروان مستەفا رێبەرایەتی دەكرد‌و یەكێتییەكان خەونی یەكگرتنەوەیان هەبوو لەگەڵیدا، كاتەكە بۆ یەكێتی دەرنگ كەوتووە‌و گۆڕان توانای هەستانەوە‌و شاردنەوەی كێشە ناوخۆییەكانی یەكێتی نییە بۆ ئەم هەڵبژاردنە. •    گوتاری یەكێتی بۆ هەڵبژاردن زیاتر لە پرسی "یەكڕیزی" كورد لە بەغداد چڕبوەتەوە، ئەم دروشمە نوێ نییە‌و چەندین هەڵبژاردنی تر بەرزكراوەتەوە، كاریگەری ئەرێنی لەسەر دەنگدەران نییە، بەتایبەتیش كە زۆنی دەنگدەران بۆ یەكێتی پارێزگای سلێمانییە‌و دەنگدەرانی سلێمانی دروشمی یەكڕیزییان تێپەڕاندووە، یەكێتی لەكاتێكدا بانگەواز بۆ یەكڕیزی كورد دەكات لە بەغداد، لەناوخۆی حزبەكەیدا یەكڕیزی تێكچووە. •    یەكێتی لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕاندا هاوبەشی سەرەكی پارتین لەناو كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمدا، بەرپرسیارێتی هەموو ئەو قەیرانانەیان دەكەوێتە ئەستۆ كە لەدوای هەڵبژاردنی 2018ی پەرلەمانی عێراقەوە لە هەرێمی كوردستان دروستبوون، بەدیاریكراویش هەڵگرتنی بەرپرسیارێتی قەیرانی "لێبڕینی موچە" لە ناوچەیەك كە ناوچەی گەرمی ناڕەزایەتی‌و خۆپیشاندانەكانە (سلێمانی). •    لەدوای مەرگی جەلال تاڵەبانییەوە، یەكێتی لە هێزێكی پێشكەوتنخوازەوە بەرەو حیزبێكی بنەماڵەیی هاوشێوەی فۆرمەكەی پارتی هەنگاو دەنێت، بەتایبەتیش لەدوای رووداوەكانی 8ی تەموزو یەكلابونەوەی حزبەكە بۆ كوڕانی تاڵەبانی.   •    ناڕۆشتنی سیاسەت‌و بڕیاری یەكێتی لە زۆربەی رووداوەكانی سێ ساڵی رابردوو وایكردووە یەكێتی زیاتر وەكو شوێنكەوتەی سیاسەتەكانی پارتی دەربكەوێت. •    تێوەگلانی بەشێك لە سەركردەكانی یەكێتی لە بازرگانی نایاسایی‌و دۆسیەكانی گەندەڵی، تۆمەتباركردنی یەكتر بە قاچاخێتی‌و سەرانەوەرگرتن لە بازرگانان لەلایەن هاوسەرۆكەكانەوە، بێئومێدی زیاتری لەناو دەنگدەرانی یەكێتیدا دروستكردووە.  •    پاشەكشێی بەردەوامی زۆنی سەوز لەڕووی خزمەتگوزارییە گشتییەكانەوە، لەكاتێكدا یەكێتی پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستانی بەدەستەوەیە. •    چڕبوونەوەی كێبركێی هەڵبژاردنی لایەنەكان لە زۆنی سەوزدا، بەجۆرێك جگە لە كۆمەڵی دادگەریی‌و یەكگرتووی ئیسلامی، جوڵانەوەی نەوەی نوێ دەیەوێت لەم زۆنەدا هەر پێنج كاندیدەكەی بۆ پەرلەمانی عێراق سەربخات، بەتایبەتیش لەكاتێكدا چاوەڕوانی ئەوە دەكات بنكەی جەماوەریی یەكێتی لەم هەڵبژاردنەدا بەهۆی ناكۆكی هاوسەرۆكەكانەوە بایكۆتی هەڵبژاردن بكەن.  •    بەهێزترین كاندیدە سەربەخۆكان بۆ پەرلەمانی عێراق لە زۆنی سەوز خۆیان كاندید كردووە، لەبەرامبەردا بەشێكی زۆری كاندیدەكانی یەكێتی بۆ نەك بۆ دەنگدەران بە گشتی، بۆ بنكە جەماوەرییەكەی یەكێتی خۆشی خەڵكانی ناسراو نین.  خاڵە بەهێزەكانی یەكێتی بۆ هەڵبژاردن:  •    هێشتا هێزی دەسەڵاتدارە لە سنوری زۆنی سەوز، ئەمە دەكرێت كاریگەری گەورە لەسەر دەنگدەران دابنێت. •    بەهێزی سەرچاوەی دارایی یەكێتی بە بەراورد بە هێزە ركابەرەكانی لە ناوچەی جێ نفوزی خۆی. •    سەرەرای ناكۆكی و ململانێی ناوخۆیی، هێشتا ئەم هێزە خاوەنی رێكخستن و لایەنگر و پەیكەری رێكخستنی خۆیەتی. •    ئەم هێزە هێشتا خاوەنی پێگەیەو لەسەر ئاستی عێراق و وڵاتانی ناوچەكە حسابی بۆ دەكرێت. •    نەبوونی هێزێكی ئۆپۆزسیۆنی بەهێز هاوشێوەی بزوتنەوەی گۆڕان لە ساڵی 2009دا چانسێكی بەهێزە بۆ یەكێتی بۆ ئەوەی ئەم قۆناغە سەختەش بەبێ بوونی بەدیلێكی ئامادە لە زۆنی خۆی تێپەڕێنێت. •    سیستمی نوێی هەڵبژاردن لە عێراق‌و پێشبینییەكان بۆ زۆری ئاستی بایكۆت لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقدا هەردووكیان خزمەت بە یەكێتی دەكەن، بەتایبەت لە كاتێكدا یەكێتی دەیەوێت ئەندام‌و لایەنگران‌و هێزە ئەمنییەكانی ناچار بكات بەشداری هەڵبژاردن بكەن.  هەڵبژاردن‌و كاریگەیی تەنیا 10 رۆژ ماوە بۆ وادەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق، بەبەراورد بە هەڵبژاردنەكانی تر، هێشتا هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن ساردو سڕە. بەشێوەیەكی گشتی بۆ هەڵبژاردنی 10ی ئۆكتۆبەر، كۆمەڵێك بابەت هەن كە لەدوای كۆتا هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقەوە كە ساڵی 2018 بەڕێوەچوو، كاریگەرییان لەسەر بەشداریكردن یان نەكردنی دەنگدەران لە پرۆسەكە هەروەها لایەنە سیاسییەكان دروستكردووە، لەوانە:  •    تێكچونەوەی دۆخی دارایی حكومەتی هەرێم‌و سەپاندنی لێبڕینی موچە بەسەر فەرمانبەراندا لە كابینەی نۆیەمدا كە كابینەیەكی سێقۆڵی نێوان (پارتی+ یەكێتی+ بزوتنەوەی گۆڕان)ە. •    دروستبوونی كێشە بۆ پشكی هەرێم‌و موچەی فەرمانبەران لە بەغداد، كە دواجارو لەچوارچێوەی رێككەوتنێكی لەرزۆكی تری نێوان حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی ناوەنددا كێشەیە بۆ ساڵێكی دارایی (2021) چارەسەركرا. •    نەبوونی كێبركێی بەهێز لەنێوان لایەنەكاندا، پارتی بەتەنیا‌و یەكێتی‌و بزوتنەوەی گۆڕانیش پێكەوە بە یەك هاوپەیمانێتی چونەتە ناو هەڵبژاردنەوە، ئەمانە هەمویان پێكەوە لەناو كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمدا هاوبەشی یەكترن‌و دەنگدەر وەكو هێزی ركابەری یەكتر تەماشایان ناكات. •    لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان (كۆمەڵی دادگەریی- جوڵانەوەی نەوەی نوێ- یەكگرتووی ئیسلامی- حزبی شیوعی- بزوتنەوەی ئیسلامی)‌و لایەنەكانی تر، هەریەكەیان بەجیا چونەتە ناو پرۆسەی هەڵبژاردن‌و نەیانتوانیوە هێزێكی یەكگرتووی بەهێز لەبەرامبەر حزبە پێكهێنەرەكانی حكومەتدا وەكو ئۆپۆزسیۆن دروست بكەن‌و كاریگەری بەهێز لەسەر بانگەشەی هەڵبژاردن دروست بكەن.  •    سیستمی نوێی هەڵبژاردن كە لەدوای روخانی سەددامەوە بۆ یەكەمینجارە تاقیدەكرێتەوە‌و شێوەی فرەبازنەیی تەواوەتییە، كاریگەری لەسەر كەمپەینی هەڵبژاردن دروستكردووە، كێبركێی لایەنەكانی لەسەر كورسییەكانی پەرلەمان بۆ ناو بازنەكانی هەڵبژاردن بچوككردوەتەوە.    بەشی یەكەم:  خاڵی هێز‌و لاوازی حزبەكان بۆ هەڵبژاردن ... پارتی دەبێتەوە بە هێزی یەكەم ؟

راپۆرت: درەو بەشی یەكەم:  تەنیا 11 رۆژ ماوە بۆ وادەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق، بەبەراورد بە هەڵبژاردنەكانی تر، هێشتا هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن ساردو سڕە. بەشێوەیەكی گشتی بۆ هەڵبژاردنی 10ی ئۆكتۆبەر، كۆمەڵێك بابەت هەن كە لەدوای كۆتا هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقەوە كە ساڵی 2018 بەڕێوەچوو، كاریگەرییان لەسەر بەشداریكردن یان نەكردنی دەنگدەران لە پرۆسەكە هەروەها لایەنە سیاسییەكان دروستكردووە، لەوانە:  •    تێكچونەوەی دۆخی دارایی حكومەتی هەرێم‌و سەپاندنی لێبڕینی موچە بەسەر فەرمانبەراندا لە كابینەی نۆیەمدا كە كابینەیەكی سێقۆڵی نێوان (پارتی+ یەكێتی+ بزوتنەوەی گۆڕان)ە. •    دروستبوونی كێشە بۆ پشكی هەرێم‌و موچەی فەرمانبەران لە بەغداد، كە دواجارو لەچوارچێوەی رێككەوتنێكی لەرزۆكی تری نێوان حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی ناوەنددا كێشەیە بۆ ساڵێكی دارایی (2021) چارەسەركرا.  •    نەبوونی كێبركێی بەهێز لەنێوان لایەنەكاندا، پارتی بەتەنیا‌و یەكێتی‌و بزوتنەوەی گۆڕانیش پێكەوە بە یەك هاوپەیمانێتی چونەتە ناو هەڵبژاردنەوە، ئەمانە هەمویان پێكەوە لەناو كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمدا هاوبەشی یەكترن‌و دەنگدەر وەكو هێزی ركابەری یەكتر تەماشایان ناكات. •    لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان (كۆمەڵی دادگەریی- جوڵانەوەی نەوەی نوێ- یەكگرتووی ئیسلامی- حزبی شیوعی- بزوتنەوەی ئیسلامی)‌و لایەنەكانی تر، هەریەكەیان بەجیا چونەتە ناو پرۆسەی هەڵبژاردن‌و نەیانتوانیوە هێزێكی یەكگرتووی بەهێز لەبەرامبەر حزبە پێكهێنەرەكانی حكومەتدا وەكو ئۆپۆزسیۆن دروست بكەن‌و كاریگەری بەهێز لەسەر بانگەشەی هەڵبژاردن دروست بكەن.  •    سیستمی نوێی هەڵبژاردن كە لەدوای روخانی سەددامەوە بۆ یەكەمینجارە تاقیدەكرێتەوە‌و شێوەی فرەبازنەیی تەواوەتییە، كاریگەری لەسەر كەمپەینی هەڵبژاردن دروستكردووە، كێبركێی لایەنەكانی لەسەر كورسییەكانی پەرلەمان بۆ ناو بازنەكانی هەڵبژاردن بچوككردوەتەوە.  (درەو) بە زنجیرە راپۆرتێك رۆژانە خاڵی بەهێزو لاوازی پارتە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق بڵاودەكاتەوە. پارتی دیموكراتی كوردستان پارتی دیموكراتی كوردستان كۆنترین پارتی سیاسییە سەر گۆڕەپانی ئێستای هەرێمی كوردستانە، لەسەر دەستی (مستەفا بارزانی) لە 16ی ئابی 1946 دامەزراوە، بارزانی باوك تاوەكو كۆچی دوایی لە ساڵی 1979دا، سەرۆكایەتی پارتەكەی كردووە، واتە ماوەی (33) ساڵ، لەدوای خۆشی ماوەی (42) ساڵە مەسعود بارزانی كوڕی سەرۆكایەتی پارتەكە دەكات. لە كۆتا هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا كە (2018) بەڕێوەچووە، پارتی لە كۆی (329) كورسی پەرلەمانی عێراق، بەتەنیا خۆی (25) كورسی بەدەستهێنا‌و بوو بە گەورەترین حزبی سیاسی لەسەر ئاستی عێراق لە دەرەوەی هاوپەیمانێتییەكان. پارتی بەم كورسییانەوە چووە ناو گفتوگۆ لەگەڵ لایەنە شیعەكان‌و لە حكومەتی عادل عەبدولمەهدیدا پۆستەكانی (وەزیری دارایی- فوئاد حسێن)‌و (وەزیری ئاوەدانكردنەوە‌و نیشتەجێكردن- بەنگین رێكانی) وەرگرت، ئەمە جگە لە پۆستی جێگری دووەمی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق (بەشیر حەداد)، لەسەر پۆستی سەرۆك كۆماریش كێبركێی كرد، بەڵاك كاندیدەكەی كە (فوئاد حسێن) بوو، لەبەرامبەر كاندیدی یەكێتی كە (بەرهەم ساڵح) بوو، شكستی هێنا.  لەدوای دەستلەكاركێشانەوەی حكومەتی عادل عەبدولمەهدی لەژێر فشاری خۆپیشاندەرانی تشرینی 2019، كابینەیەكی نوێی حكومەت لە عێراق بە سەرۆكایەتی (مستەفا كازمی) پێكهێنرا، لەم كابینە نوێیەدا پۆستی وەزارەتی دارایی عێراق لە پارتی سەندرایەوە‌و لەبری ئەوەی پارتی پۆستی وەزارەتی دەرەوەی وەرگرت‌و فوئاد حسێن پۆستەكەی پڕكردەوە، پۆستی وەزیری ئاوەدانكردنەوە‌و نیشتەجێكردنیشی لەدەستدا.  پارتی سەرباری ئەوەی بەپێی دەرەنجامی هەڵبژاردن گەورەترین حزبی سیاسی عێراق بوو، پشكی لەناو كابینەی نوێی حكومەتی عێراقدا كەمی كرد، بەڵام لەناوخۆی هەرێمی كوردستان ئێستا لە بەهێزترین دۆخی خۆیدایە‌و پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان‌و سەرۆكی حكومەتی هەرێم‌و زۆرینەی پەرلەمانی كوردستانی بەدەستەوەیە، سەرباری ئەمە جڵەوەی هێزی سەربازی‌و دەزگا ئەمنییەكان‌و پەیوەندییەكانی دەرەوە‌و ئابوری هەرێمی بەدەستەوەیە كە بەپلەی یەكەم دۆسیەی (نەوت)ە.  خاڵە لاوازەكانی پارتی بۆ هەڵبژاردن: •    بەشێوەیەكی گشتی پارتی دیموكراتی كوردستان بەرێژەی 45%ی كورسییەكانی پەرلەمانی كوردستانەوە، رێژەی 75%ی پۆستە هەستیارو باڵاكانی هەرێمی بەدەستەوەیە، ئەمە وایكردووە زۆرینەی بەرپرسیارێتییەكان لە ئەستۆی پارتیدا بێت، ئەمە ئەگەر خاڵی هێز بێت بۆ پارتی، دەكرێت هاوكات ببێت بە خاڵی لاوازی پارتی لەبەردەم دەنگدەراندا‌و بەرپرسیارێتی پاشەكشێی دۆخی ئابوری‌و خزمەتگوزارییەكانی سێ ساڵی رابردووی پێدا هەڵبواسرێت.  •    لەدوای دەستبەكاربوونی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمەوە بە سەرۆكایەتی مەسرور بارزانی، حكومەتی هەرێم جارێكی تر كەوتەوە ناو قەیرانی دارایی‌و كابینەی مەسرور بارزانی ئەمجاریان لەبری "پاشەكەوت"كردنی موچە، "لێبڕین"ی موچەی داهێنا، لێبرین بەواتای ئەوەی ئەو پارانەی فەرمانبەران قەرز نین لەسەر شانی حكومەت‌و رۆژێك لە رۆژان بۆیان ناگەڕێندرێتەوە، مەسرور بارزانی ئەم پارانە كردووە بە قەرز لەسەر شانی حكومەتی عێراق، ئەمە یەكێكە لەو بابەتانەی كە دەكرێت كاریگەری لەسەر پێگەی جەماوەریی پارتی هەبێت لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقدا.   •    ئاڵۆزبوونی دۆخی ئەمنی هەرێمی كوردستان بەتایبەتی هەولێری پایتەخت لەم ساڵانەی دوایدا، كە چەندینجار بووەتە ئامانجی هێرشی گروپە چەكدارییە عێراقییەكان‌و هەڕەشەی بەردەوامی ئێران‌و توركیا لە هەرێمی كوردستان‌و زیادبوونی دیاردەی تیرۆركردنی چالاكوانانی سیاسی باكورو رۆژهەڵاتی كوردستان لەناو خاكی هەرێمدا.  •    سەركوتكردنی ئازادییەكان‌و گرتن‌و حوكمدانی چالاكوانانی سیاسی لەسنوری هەولێرو دهۆك كە كاردانەوەی باڵیۆزخانە‌و رێكخراوە جیهانییەكانی بواری مافەكانی مرۆڤی بەدوای خۆیدا هێنا.  •    ماوەی (11 ساڵ)ە پارتی كۆنگرەی خۆی نەبەستووە، كۆنگرەی (چواردەیەم) ماوەی نزیكەی (7 ساڵ) لەوادەی خۆی دواكەوتووە، ئەم كۆنگرەیە بڕیاربوو بەر لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق بەڕێوەبچێت، بەڵام پارتی كۆنگرەكەی بۆ دوای هەڵبژاردن دواخست، نوێ نەكردنەوەی پەیكەری حزب، دەكرێت كاریگەری نەرێنی لەسەر بنكەی جەماوەری حزب هەبێت، بەتایبەتی كە كۆنگرەی چوارەم بۆ پارتی كۆنگرەیەكی چارەنوسسازە‌و پێگەی ئامۆزاكان (مەسرور بارزانی‌و نێچیرڤان بارزانی) بۆ قۆناغی دوای دوركەوتنەوەی مەسعود بارزانی لە گۆڕەپانی سیاسی دیاری دەكات، ئەمە لەكاتێكدا روودەدات كە لەناو پارتییەوە باس لەوە دەكرێت نێچیرڤان بارزانی لە خولی نوێی پەرلەمانی عێراقدا پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق وەربگرێت، جوڵاندنی ئەم بابەتە پەیوەندیدارە بە رووداوەكانی ناو كۆنگرەی چواردەی پارتی‌و سەرلەنوێ دابەشكردنەوەی دەسەڵاتەكان لەناو كوڕانی بنەماڵەی بارزانیدا.  •    ئەم ساڵانەی دوایی ژمارەیەك بەرچاو خەڵك لە ریزی پارتە سیاسییەكانی ترەوە پەیوەندییان بە پارتییەوە كردووە، پارتی بەشێكی زۆری ئەم خەڵكە نوێیانەی لە پێگەی حزبی‌و حكومی داناوە لەكاتێكدا مێژوویان لەناو حزبەكەدا نییە، ئەمە جۆرێك لە ناڕەزایەتی لەناو پارتییەكاندا دروستكردووە، بەتایبەتی ئەوانەی دەیانەوێت بە پلەی حزبیدا سەركەون بۆ پۆستە حزبی‌و حكومییەكان‌و ساڵانێكی زۆری تەمەنیان بۆ بڕینی ئەم پلە حزبییانە بەسەربردووە.  خاڵە بەهێزەكانی پارتی بۆ هەڵبژاردن: •    هێشتا پارتی دەسەڵاتداری یەكەمی هەرێمی كوردستانە، بەهۆی كۆنترۆڵكردنی جومگە هەستیارەكانی دەسەڵاتەوە، سەرچاوەی ئابوریی و دارایی و هێز و میدیا لەلای پارتییە.  •    سەرەڕای شكستهێنانی ریفراندۆم، بەڵام هێشتا ئاڵای نەتەوەیی لە باشووری كوردستان بەدەست پارتییەوەیە، ئەمە ئەگەر لای سیاسەتمەداران بۆچونێكی ناڕاستیش بێت، بەڵام لای دەنگدەران وا كەوتووەتەوەو نەیارەكانی پارتی نەیانتوانیوە پێچەوانەكەی بسەلمێنن، بەتایبەتیش لە كاتێكدا پارتی توانیویەتی لەڕێگەی میدیاكانییەوە شكستی ریفراندۆم بخاتە ئەستۆی باڵێكی ناو یەكێتی نیشتمانی و بە "خیانەتكار" لەقەڵەمیان بدات. •    پارتی هێزێكی سەنتراڵە و رێكخراوە بە بەراورد بە هێزەكانی دیكە، ناكۆكییە ناوخۆییەكانی كەمتر دەردەخات، دەتوانێت بەیەك تیم هەڵمەتی هەڵبژاردن بەڕێوەببات. •    خاڵی بەهێزی پارتی پەرتپەرت بوون و پەرتەوازەیی هێزەكانی دەرەوەی خۆی و ركابەرەكانیەتی، بەتایبەتی ئەوەی كە نەیارەكانی پارتی شەڕی دەنگەكانیان خستوەتە ناو سنوری پارێزگای سلێمانی و تاڕادەیەك هەولێر و دهۆكیان بۆ پارتی چۆڵكردووە. •    تەقینەوەی كێشەی نێوان هاوسەرۆكەكانی یەكێتی (دوو ئامۆزاكە)، پێگەی پارتی بەهێزتر كردووە، لاهور شێخ جەنگی كە چەەند ساڵی دوایی سەركردایەتی بەرەی دژ بە پارتی دەكرد، لە پێگەكەی درا، ئەمە كەوتنی دواین ركابەری بەهێزی پارتی بوو لەسەر گۆڕەپانی هەرێمی كوردستان. •    لە هەڵبژاردنەكانی رابردوودا، سلێمانی خاڵی لاوازی پێگەی جەماوەریی پارتی بوو، بەڵام لەم ساڵانەی دوایدا، بەهۆی لاوازبوونی یەكێتییەوە، وردە وردە پێگەی جەماوەری پارتی لە سنورەكە بەهێز دەبێت، بەجۆرێك بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق پارتی چاوی لەوەیە لە سنوری هەڵەبجە‌و گەرمیان دوو كورسی پەرلەمانی عێراق بباتەوە. 

 درەو: 10 ئۆكتۆبەری داهاتوو هەڵبژاردنی پێشوەختی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەڕێوەدەچێت, هەڵبژاردنی ئەمجارە بە یاسایەكی جیاواز بەڕێوەدەچێت‌و بازنەكانی هەڵبژاردن زیادكراون, لەم هەڵبژاردنەدا هەر سێ‌ پێكهاتە سەرەكییەكەی عێراق " شیعە‌و سوننەو كورد" بە یەكگرتووی ناچنە ناو كێبركێی هەڵبژاردن‌و بە چەندین هاوپەیمانێتی‌و لیستی جیاجیا بەشداری دەكەن, لەم راپۆرتەدا نەخشتەی هاوپەیمانێتی‌و كێبركێی هەڵبژاردنەكان خراوەتەڕوو لەگەڵ پێگەی ئەو هێزانە لە هەڵبژاردنی ساڵی 2018دا. رۆژی 10 ئۆكتۆبەری داهاتوو هەڵبژاردنی گشتی لە عێراق دەكرێت, ئەم هەڵبژاردنە پەرلەمانییە پێنجەمینجارە لە دوای روخاندنی رژێمەكەی سەدام حسێنەوە بەڕێوەدەچێت. هەڵبژاردنەكە بە سیستمێكی ئاڵۆز بەڕێوەدەچێت‌و چەندان هێزی سیاسیە لەسەر بنەمای تایەفە یان رەچەڵەك كێبركێ دەكەن, دەبوایە هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ساڵی  داهاتوو بەڕێوەبچوایە, بەڵام پێشخراو كرا بە هەڵبژاردنی پێشوەخت, ئەوە بۆ رازیكردنی خۆپیشاندەرانی ناڕازیی عێراق  كە ساڵی 2019 رژانە سەرشەقامەكان لەدژی بڵاوبونەوەی گەندەڵی‌و كەمی خزمەتگوزارییەكان‌و خۆپیشاندەران ئەو باوەڕیان لا دروست ببوو كە دەستەبژێری حكومڕان دەسەڵاتیان بۆ دەوڵەمەندكردنی خۆیان قۆزتوەتەوە. چاوەڕوان دەكرێت لیستەكانی پێكهاتەی شیعە لە سەركردایەتیكردنی وڵاتدا بمێننەوە كە لە دوای رژێمی پێشەوە حكومڕانییان گرتوەتە دەست, هەرچەندە پێكهاتەی شیعە بەهۆی هەژمونی ئێرانی دراوسێتەوە پەرت بوون, هەروەها چالاكانی خۆپیشاندانەكان كە هەوڵیاندا كۆتاییە بەو چینە سیاسییەی ئێستا بهێنن بەسەر ئەوەدا دابەشبوون كە بچنە ناو كێبركێی هەڵبژاردنەوە یان نا پێشبینی دەكرێت لە باشترین حاڵەتدا چەند كورسییەك بەدەستبهێنن. یاسای هەڵبژاردنی نوێی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق گەرەنتی ئەوەی كردووە كە كاندیدانی ژن 83 كورسی پەرلەمان بەدەستبهێنن‌و لێرەدا ناوی ئەو هێزە سیاسییە دیارانە دەكەین كە كێبركێ دەكەن لەسەر بەدەستهێنانی كورسییەكانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كە 329 كورسییە: رەوتی سەدر رەوتی سەدر لەلایەن موقتەدا سەدرەوە رابەرایەتی دەكرێت‌و ئێستا گەورەترین كوتلەی پەرلەمانی هەیە, هاوپەیمانی سائیرونی سەر بەم رەوتە لە هەڵبژاردنەكانی 2018دا  54 كورسی ئەنجومەنی نوێنەرانی بەدەستهێنا‌و ئەوەش هەژمونێكی یەكلاكەرەوەی لە پێكهێنانی حكومەتدا بەخشییە رەوتەمەو ئەویش ئەو هێزە پەرلەمانییەی بەكارهێنا بۆ كۆنترۆڵكردنی ناوچەیەكی بەرفراوانی وڵات. رەوتی سەدر بە پرۆگرامێكی نیشتمانییەوە بەشداری هەڵبژاردنی 10ی ئۆكتۆبەر دەكات وەك هەوڵێك بۆ جیاكردنەوەی خۆی لەو گروپە شیعەكانی كە ئێران پشتیوانیان لێدەكات. سەدر لە دوای 2003 روبەڕوی هێزەكانی ئەمریكا بوەوە ئەوەش پێگەیەكی باڵای لەلای چینی هەژارانی شیعە پێبەخشی كە زۆر رێز لە باوكی محەمەد سادق سەدر دەنێن كە رژێمی سەددام كوشتی. گروپە هاوپەیمانەكانی ئێران زۆرترین گروپە شیعەكانی هاوپەیمانی ئێران لە ژێر چەتری هاوپەیمانی " فەتح" دا كۆبونەتەوە كە هادی عامری سەرۆكایەتی دەكات, ئەم هاوپەیمانێتییە لە هەڵبژارجنی ساڵی 2018دا پلەی دووەمی بەدەستهێنا‌و 48 كورسی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی بردەوە. هاوپەیمانیەتی فەتج باڵی سیاسی عەسائیبی ئەهلی حەقی تێدایە كە لەلایەن ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاوە وەك رێكخراوێكی تیرۆریستی پۆلێنكراوە, هەروەها رێكخراوی بەدری تێدایە كە پەیوەندی پتەوی لەگەڵ ئێراندا هەیەو لە جەنگی هەشت ساڵەی عێراق- ئێراندا لە پاڵ هێزەكانی ئێراندا دژی عێراق بەشدار بوون. هەندێك حزب‌و هێزی سیاسی تری هاوپەیمانی ئێران لە دەرەوەی هاوپەیمانی فەتح بەشداری كێبركێی هەڵبژاردن دەكەن لەوانەش بزوتنەوەی " حقوق" كە زۆر دەمێك نیە پێكهێنراوە لەلایەن بەهێزترین گروپی سەر بە ئێرانەوە كە ئەویش " كەتائیبی حزبوڵا" یە. هاوپەیمانێتییەكانی تری شیعە حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی پێشووتر‌و عەممار حەكیم سەرۆكی رەوتی حیكمەی نیشتمانی ریزەكانیان رێكخستوەتەوەو لە چوارچێوەی هاوپەیمانی " هێزە نیشتمانییەكانی دەوڵەت" دا بەشداری هەڵبژاردن دەكەنز هاوپەیمانی نەسر بە سەرۆكایەتی عەبادی لە هەڵبژاردنی 2018دا 42 كورسی‌و رەوتی حیكمە 19 كورسی پەرلەمانیان بەدەستهێنا. نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشوتریش كە سەرۆكایەتی كۆنترین حزبی عێراق  " حزبی دەعوەتی ئیسلامی"ی دەكات بە هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا بەشداری هەڵبژاردنەدەكاتو لە هەڵبژاردنی 2018دا 25 كورسی پەرلەمانی بەدەستهێناوە. مالیكی بەوە تۆمەتبار دەكرێت كە بە شێوەیەكانی بەرفراوان لەسەردەمی دەسەڵاتیدا رێگەی خۆشكردووە بۆ گەندەڵی‌و دژایەتیكردنی سوننە ئەوەش بووە هۆی ئەوەی داعش لایەنگرێكی زۆر لە خۆی كۆبكاتەوە. حزبەكانی پێكهاتەی سوننە محەمەد حەلبوسی سەرۆكی خولی ئێستای پەرلەمانی عێراق هاوپەیمانێتی " تقدم"ی پێكهێناوە كە  ژمارەیەك لە كەسایەتیو سیاسەتمەدارانی سوننەی لە باكور‌و خۆرئاوای عێراق لەخۆگرتووە كە زۆرینەی دانیشتوانەكەی سوننە مەزهەبن‌و پێشبینی دەكرێت هاوپەیمانێتییەكەی حەلبوسی دەنگێكی زۆری سوننەكان بەدەستبهێنێت. ركابەری سەرەكی حەلبوسی لەم هەڵبژاردنەدا بزنسمان‌و سەرمایەدار خەمیس خەنجەرە كەە لە هەڵبژاردنەكانی 2018 دا چووە پاڵ هاوپەیمانی فەتحی نزیك لە ئێران‌و بۆ ئەم هەڵبژاردنەش سەرۆكایەتی هاوپەیمانی " عەزم" دەكات. وەك هەمیشە حزبە سوننەكان هەوڵدەدەن پشتیوانی هۆزەكان بەدەستبهێنن‌و لە ساڵی 2003ەوە نەیانتوانیوە یەكگرتوو بن‌و ئەوەش ناڕەزایەتی دەنگدەرانی سوننەی لێكەوتوتەوە كە باوەڕیان وایە بەهۆی ئەوەوە لاواز بوون‌و ناتوانن هەوڵبدەن بۆ ركابەریكردنی دەسەڵاتی شیعەكان. سوننەكان لە یەكەم هەڵبژاردندا لە دوای 2003 دابەشبوون بەسەر دووبەرەداو بەشێكی زۆریان بایكۆتی هەڵبژاردنیان كردو ئەوەش پێگەی لە دەسەڵاتی بەڕێوەبردنی عێراقدا لاوازكردن. چالاكوانی خۆپیشاندانەكان لە ساڵی 2019دا خۆپیشاندانی بەرفراوان لە شارەكانی باشوورو ناوەراستی عێراق بەڕێوەچووە كە بووە هۆی دەستلەكاركێشانەوەی حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی‌و لەو خۆپیشاندانانەدا هێز بەكارهێنرا‌و چەندان خۆپیشاندەر كوژراون, هەرچەندە دۆخی ئەوكات‌و ئێستا جیاوازییەكی دیاریی نیە هەندێك لە چالاكوانی خۆپیشاندانەكان داوای بایكۆتكردنی هەڵبژاردنەكە دەكەن, بەڵام هەندێكی تریان حزبیان پێكهێناوە و چونەتە نێو هاوپەیمانێتییە میانڕەوەكانی وەك هاوپەیمانێتییەكەی عەبادی‌و حەكیم. بزوتنەوەی " ئیمتیداد" یەكێك لەو حزبانەی كە چالاكوانی خۆپیشاندانەكان دایانمەزراندووەو كاندیدی بۆ هەڵبژاردن هەیە, ئەم حزبە پزیشكی دەرمانساز عەلا ركابی سەرۆكایەتی دەكات كە خەڵكی شاری ناسریەیە ئەو شارەی لە ساڵی 2019دا لە خۆپیشاندانەكاندا زۆرترین توندوتیژی لێكەوتەوە. كورد‌و هەڵبژاردن هاوشێوەی هەردوو پێكهاتەی شیعە‌و سوننە كوردیش بە هاوپەیمانێتییەك‌و ‌و چەند لیستێك بەشداری هەڵبژاردنی 10ی ئۆكتۆبەر دەكات. پارتی دیموكراتی كوردستان كە لە هەڵبژاردنی 2018دا 25 كورسی بەدەستهێنا بۆ ئەم هەڵبژاردنە هاوپەیمانێتی لەگەڵ هیچ لایەنێكدا نەكردووەو لە هەموو بازنەكانی پارێزگاكانی هەرێم‌و كەركوك‌و نەینەوا‌و بەغداد‌و ئەنبار‌و كەربەلا‌و شارەكانی تری عێراق كاندیدی هەیە‌و هەوڵیشدەدات لە كورسی كۆتای پێكهاتەكان كاندیدی خۆی یان نزیك لەخۆی سەربخات. یەكێتی نیشتمانی كوردستان‌و بزوتنەوەی گۆڕان بۆ هەڵبژاردن هاوپەیمانی كوردستانیان پێكهێناوە, یەكێتی لە هەڵبژاردنی 2018 دا 18 كورسی بەدەستهێنا‌و بزوتنەوەی گۆڕانیش لەو هەڵبژاردنەدا 5 كورسی بەدەستهێنا. جگە لە پارتی‌و یەكێتی‌و بزوتنەوەی گۆڕان لایەنەكانی وەك كۆمەڵی ئیسلامی‌و حزبی زەحمەتكێشان‌و جوڵانەوەی نەوەی نوێ‌‌و  حزبی سۆسیالیست دیموكرات لە چەند بازنەكی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان‌و عێراق كاندیدیان هەیە‌و یەكگرتووی ئیسلامی كوردستانیش بە چەند كاندیدێكی سەربەخۆ بەشداری دەكات. هاوكات چەندان كاندیدی سەربەخۆ‌و چەند پەرلەمانتارێكی ئێستای پەرلەمانی عێراق بە شێوەیەكی سەربەخۆ خۆیان كاندیدكردووە‌و كێبركێی حزبەكان دەكەن.

راپۆرتی: درەو  پرۆسەی هەڵبژاردن تەنها پرۆسەیەكی سیاسی نیە، بەڵكو پرۆسەیەكی كۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیری و دەرونیە لەبەرزترین ئاستدا، ئەوەی پێشیوابێت بە بەشداریكردنی لە هەڵبژاردن وەك كاندید یاخود دەنگدەر تەنها هاوكاری گۆڕینی كۆمەڵگا دەكات، لە وەهمدا دەژی، لەبەرئەوەی گۆڕان لە خۆشیدا ئەنجامدەدات. كاتێك باس لە پرۆسەی هەڵبژاردن دەكەین، بە دیاریكراوی قسە لەسەر كەسی كاندید و ئەو ستراتیژ و خەرجییە دەكەین، كە پیادەی دەكات بۆ ئەو پرۆسەیە. لەم دێڕانەی خوارەوەدا، هەوڵدەدەین ڕۆشنایی بخەینە سەر سێ‌ بنەما و پایەی پرۆسەی هەڵبژاردن لە دیدی كاندیدەوە نەك دەنگدەر، كە ئەوانیش (كاندید و ستراتیژ و دارایی)یە،  مەبەستمان قسەكردنە لەسەر كاندیدێك كە بۆئەوە چوەتە هەڵبژاردنەوە سەركەوتوبێ و كورسیەك لە پەرلەمان بەدەستبهێنێت، لێرەدا پرسیارێك دێتەگۆڕێ‌، ئایا كاندید هەیە نەیەوێت بیباتەوە؟ وەڵامەكەی ئەوەیە، بەدڵنیاییەوە بەڵێ‌، چونكە جۆرەها شێوازی بەشداری هەیە، هەیە بەشداری دەكات بۆئەوەی بیباتەوە، هەشە بەشداری دەكات بۆ بەدەستهێنانی ناوبانگ، كاندیدیش هەیە بەشداری دەكات بۆئەوەی دەنگەكان پەرت وبڵاوبكات و دەرفەتی دەرچون لە دەست كاندیدێكی تر بدات، هەشە بەشداری دەكات بۆ ڕاهێنان لەسەر پرۆسەی هەڵبژاردن، تا بتوانێت لە هەڵبژاردنی ئایندەدا سەركەوتن بەدەستبهێنێت. ئێمە لێرەدا قسە لەسەر گروپی یەكەم دەكەین ئەو كاندیدەی بۆ بردنەوە بەشداریكردووە. یەكەم: كاندید هەر كەسێك خۆی كاندید دەكات بۆ هەڵبژاردن پێویستە ئەم مەرج و خەسڵەتانەی تیادابێت: -كەسێكی ناسراوبێت لەو بازنەیەی خۆی تیادا هەڵدەبژێرێت، ناكرێت دەنگدەر كاندیدێك هەڵبژێرێت هیچ لەبارەیەوە نەزانێت.  -پێویستە پشتیوانی كەسە نزیكەكان و كەسوكار و هاوڕێیانی بەدەستهێنابێت و زامنی هەماهەنگیی و پشتیوانیان بكات، چونكە ئەوانە یەكەمین كەس دەبن كە پشتیان پێدەبەستێت لە هەڵمەتەكەیدا، ئەگەر ئەوانە پشتیوانی نەكەن كێ‌ پشتیوانی دەكات؟. -تەندروستییەكی باشی هەبێت و بتوانێت خەڵك بەسەربكاتەوە و لە ناوچەكانی بازنەكەیدا دەربكەوێت و ڕیكلام بۆ خۆی بكات و لەگەڵ دەنگدەران لە پەیوەندیدابێت. -ڕوخساری پەسەندكراو و ڕووخۆشبێت. -كەسێكی بەهەیبەت بێت و سیمای ڕێزی پێوەدیاربێت. -كەسایەتییەكی بەهێز و متمانە بەخۆ بێت، چونكە ڕووبەڕووی كەسانێك دەبێتەوە كە ڕەنگە تێبینیان هەبێت لەسەری و، پرسیاری ئیحراجكەری لێبكەن. -پێویستە هەڵنەچێت و كۆنترۆڵی خۆی و كاردانەوەكانی بكات. -تائەوپەڕی سنور سادەبێت، تا بتوانێت لەگەڵ تەواوی چین وتوێژەكانی دەنگدەران لە پەیوەندیدابێت. -ئاگادارێكی وردی ژیان و گوزەرانی دەنگدەرانی بازنەكەی بێت و بەباشی بزانێت ئەوداواكارییانەی هەیانە لەو كەسەی  هەڵیدەبژێرن. -ئاگاداری دەستور و یاساكانی دەوڵەت و سیاسەتی گشتی و دۆخی ئابوری وڵات بێت. -ئاگاداری سیاسەتی دەرەوە بێت، لەسەر ئاستی دەولی و ئیقلیمی و زانیاری هەبێت و زانیاری  ئەوەی هەبێت چی لە جیهاندا ڕوودەدات. -قسەكەرێكی باشبێت، بە باشی گوێبگرێت لەوانی تر و بزانێت لە چ كاتێكدا پێویستە قسەبكات و وا لە بەرانبەرەكانی بكات گوێی لێبگرن.   -ڕۆنەچێتە ناو عەیب و عاری ئەوانی تر و تەركیزی لەسەر خستەڕووی تواناكای خۆی و ڕكابەریكردنی بەرامبەر بێت.  -خاڵە بەهێز و لاوازەكانی و دەرفەتەكانی بەردەمی بە وردی دەستنیشان بكات، پێش ئەوەی بچێتە پرۆسەی هەڵبژاردنەوە. -زانیارییەكی تەواوی هەبێت لەسەر ڕكابەرەكانی، كێن؟ ئاڕاستەی سیاسییان چیە؟ ئەوخاڵانە چین جیاوازییان هەیە لەسەری؟ چی پێشكەشی دەنگدەران دەكەن؟ خاڵە لاوازەكانیان چین؟. دووەم: ستراتیژ مەبەست لە دەستەواژەی ستراتیژ، ئەو شێوازەیە كە پرۆسەی هەڵبژاردن هەڵدەسوڕێنێت و ئەو خاڵ و هەنگاوانەیە كە پێویستە كاندید پیادەی بكات، لەو خاڵانەش:  -دانانی پرۆگرامێكی ڕوون بۆ كاندید، كە سەرجەم هەنگاو و ڕێوشوێنەكان لەخۆبگرێت، كە كاندید پیادەی بكات بە مەبەستی سەرخستنی هەڵمەتەكەی. -دوور كەوتنەوە لە بەڵێنی زیادەڕۆ و درۆكردن.  -ڕكابەرەكان چەند بەڵێنی گەورە بدەن، نابێت كاندید دوای ئەو موزایەدانە بكەوێت و پێویستە بەڵێنی ئەوە بدات كە بەفیعلی دەتوانێت بیكات. -پێویستە دروشمێكی هەبێت بۆ هەڵمەتەكەی، ئەو دروشمەش تایبەت  و كورت بێت، بەجۆرێك دەنگدەر بتوانێت دەرخی بكات و بیریبكەوێتەوە، دروشمێكی سەرنجڕاكیش و لە هەمانكاتدا واقیعی بێت نەك خەیاڵی. -بۆئەوەی خاڵەكانی سەرەوە بەدیبێت، پێویستە لەسەر كاندید ئیدارەیەك بۆ هەڵمەتەكەی پێكبهێنێت لە (ئیدارەی پەیوەندییە گشتییەكان، ئیدارەی سكرتاریەت، ئیدارەی ماڵیی، ئیدارەی ڕاگەیاندن، ئیدارەی یاسایی). * ئیدارەی پەیوەندییە گشتیەكان: پێویستە ئەم ئیدارەیە بەڕێوبەرێكی هەبێت بەرپرسی ڕاستەوخۆ بێت لەبەردەم كاندید ، بەڕێوبەرە گروپی كاركردن دیاریدەكات لەوانەی متمانەی بەخۆیان و شارەزاییان هەیە لەو بوارەدا و ئەمانیش كاریان ئەمانە دەبێت:  أ: پێدانی تەواوی ئەو زانیارییانەی كاندید پێویستی پێیەتی، چی لەسەر ئاستی بازنەی هەڵبژاردنەكەی و هەم زانیاری لەبارەی ژمارەی كاندیدانی ڕكابەر و بەتەواوی زانیارییەكانەوە.  ب: سەقامگیری لەسەر دروشمێك كە كاندید بەرزیدەكاتەوە. ت: ڕێكخستنی كارنامەی سەردانەكانی، چی سەردانی مەیدانی بۆ شەقام  و بازاڕ، یان سەردانی ئەو خێزانانەی ناوبانگیان هەیە لە بازنەكەیدا، بایەخی ئەم سەردانانە ئامادەیی كاندیدە لە سەرجەم ناوچەكانی بازنەكەی. س: پێدانی زانیاری تەواو سەبارەت بە سەرجەم ئەو بۆنانەی كە پێویستە كاندید تیایدا ئامادەبێت، بەرپرسە و ئاهەنگیشەوە. ج: دیاریكردنی وێنەیەكی دیاریكراو بۆ كاندید، پێویستە وێنەكە بەجۆرێك بێت كە دڵخوازی خەڵكبێت و گوزراشت لە كەسایەتی كاندید بكات.  ح:ئەم لیژنەیە پلانێك دابڕێژێت بۆ كۆڕ و قسەكانی كاندید  كە بۆ دەنگدەران و خەڵكی بازنەكەی دەكات  و ئەو گردبونەوانەشی كە وەك میوان تیایدا ئامادەبێت. *ئیدارەی سكرتارییەت: ئەم ئیدارەیە بەرپرس دەبێت لە ئەنجامدانی پەیوەندی لە نێوان ئەندامانی هەڵمەتەكە و كاندید و بەڕێوبەڕی هەڵمەتەكە، بەرپرس دەبێت لە پاراستنی تۆماری تایبەت بە ئەرشیڤی كۆبوونەوەكانی ئامادەكاریی و دوای دەستپێكردنی هەڵمەتی هەڵبژاردنیش. *ئیدارەی ڕاگەیاندن: ئەم ئیدارەیە هەڵدەسێت بە پیكهێنانی گروپی جۆراوجۆر بۆ بڵاوبوونەوە بە سەرجەم ناوچەكانی بازنەی هەڵبژاردن و بانگەشەكردن بۆ كاندیدەكە، ئەركی ئەم ئیدارەیە ئەنجامدانی ڕیكلامی پێویست بۆ كاندید لە ڕۆژنامە و گۆڤار و چاپكراوەكان  و هەموو ئەو نوسراوانەی بەسەر خەڵكی بازنەكەدا بڵاودەكرێتەوە، هەروەها ئامادەكردنی وێنە و ڕێكلامی شیاو بۆ كاندید بۆئەوەی بەردەوام ئامادەبێت لە كۆڕ و كۆبوونەكان، یان هەر گردبوونەوەیەك  كە كاندید ئامادەی بێت، لەڕووی ئەلیكترۆنیشەوە، پێویستە لیژنەیەكی تایبەت پێكبهێنرێت كە بایەخ بدات بە تۆڕی ئینتەرنێت و بەردەوام لەم تۆڕەوە لەگەڵ جەماوەر و خەڵكی بازنەكەدا بێت بۆ ناساندنی كاندیدەكە. سێیەم: دارایی بێگومان بەشداریكردن لە پرۆسەی هەڵبژاردن وەك هەر پرۆژەیەكی تر كە كەسێك بیەوێت ئەنجامی بدات خەرجییەكی زۆری دەبێت، ئێمە قسە لەسەر هەڵمەتێك دەكەین كە لەسەر سێ‌ پەل و پایە وەستاوە، هەریەكەیان پشت بەوی تریان دەبەستێت، دانانی پلانێكی ستراتیژی باش و دەستەبەركردنی دارایی پێویست لەگەڵ بوونی كاندیدێكی لاوازدا، بێگومان هەڵمەتی هەڵبژاردنەكە چارەنوسی شكست دەبێت،  ئەگەر كاندیدەكەش بەتوانابێت و پلانی كاركردنی هەڵمەتەكەشی  زۆر بەباشی دانرابێت ،بەڵام دارایی پێویستی نەبێت بێگومان هەڵمەتەكەی شكستدەهێنێت. پێویستە ئیدارەیەكی تایبەت هەبێت بۆ مەسەلەی خەرجی هەڵبژاردنی كاندید كە تایبەتمەندییەكی بەمشێوەیەیە: -دانانی بودجەیەكی خەمڵێنراو بۆ هەڵمەتەكە پێش دەستپێكردنی. -دیاریكردنی ڕووەكانی خەرجی . -دابینكردنی ئەو پێداویستییانەی ئیدارەكانی تر داوایدەكەن.  -دانانی ڕێنمایی بۆ خەرجی بە جۆرێك كە كێشە بۆ كارەكان دروستنەكات و نەبێتە بەربەست لەبەردەم سەرخستنی هەڵمەتەكە. -دانانی تۆمارێكی تایبەت بە سەرجەم خەرجییەكان. -بەرپرس و تایبەتمەندە لەو بەخشینانەشی كە ڕەنگە لەلایەن هەندێك كەسەوە پێشكەشبكرێت بۆ پشتیوانی لە كاندیدەكە. https://www.maghress.com/mohammediapress/26164

  شیكاری: درەو    بە پێی پێشبینیەكان، لایەنە كوردیەكان لە كەركوك (6 بۆ7) كورسی لەو پارێزگایە بەدەستدەهێنن،یەكێتی سێ كاندیدی سەردەكەوێت هەریەك لە ( ئاڵا تاڵەبانی و شاخەوان عەبدوڵا و ئومێد محەمەد)يش چانسی بەهێزیان هەیە بۆ سەربكەون.  بەپێی داتاکانی کومسیۆنی هەڵبژاردنی عێراق لە پارێزگای کەرکوک زیاتر (ملیۆنێک) هاوڵاتی مافی دەنگدانی هەیە (130) كاندید، ڕکابەری دەکەن،  لە پێناو کۆکردنەوەی زۆرینەی ئەو دەنگانەدا (36) هاوپەیمانی و پارتی سیاسی (74) کاندیدیان هەیەو و (56) کاندیدی سەربەخۆش لە سەر ئاستی (3) بازنەی هەڵبژاردن لە ڕکابەریدان بۆ بردنەوەی (12) کورسی، لایەنە سیاسییە کوردییەکان لەبازنەكانی پارێزگای کەرکوک بە (16) کاندید بەشداری دەکەن کە (11) كاندیدیان پیاوو (5)یان ئافرەتن. سەرەتا 1.    بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠، پارێزگای کەرکوک (12) كورسی بۆ تەرخان کراوەو دابەشکراوە بۆ (٣) بازنەی هەڵبژاردن و پێویستە لە هەر بازنەیەک (١) ئافرەت سەربکەوێت (بە دەنگی خۆی یان بە کۆتا). 2.    لەسەر ئاستی پارێزگای کەرکوک (ملیۆنێک و 75 هەزار و 510) هاوڵاتی مافی دەنگدانی هەیەو (130) کاندید ڕکابەری لەسەر بەدەستهێنانی (12) کورسی دەکەن، (100) کاندیدیان پیاوو (30)یان ئافرەتن، کە پێکدێن لە (56) کاندیدی سەربەخۆ و (74) کاندیدی هاوپەیمانی و پارتە سیاسییەکان. 3.    کورد لە بازنەی (1) (10) کاندیدو بازنەی (2) (5) کاندیدو لە بازنەی (3) (1) کاندیدی هەیە بەجۆرێک؛ -    هاوپەیمانی کوردستان لە نێوان (یەکێتی و بزوتنەوەی گۆڕان) جگە لە "ئاڵا تاڵەبانی" لە بازنەی (1)ی کەرکوک (5) کاندیدو لە بازنەی (2)ی کەرکوک (2) کاندیدو لە بازنەی (3)ی کەرکوک هیچ کاندیدێکی نیە. -    پارتی دیموکراتی کوردستان لە بازنەی (1)ی کەرکوک (1) کاندیدو لە بازنەی (2)ی کەرکوک (1) کاندیدو لە بازنەی (3)ی کەرکوک هیچ کاندیدێکی نیە. -    نەوەی نوێ لە بازنەی (1)ی کەرکوک (1) کاندیدو لە بازنەی (2)ی کەرکوک (1) کاندیدو لە بازنەی (1)ی کەرکوک کاندیدی هەیە. -    حیزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان لە بازنەی (1)ی کەرکوک (1) کاندیدو لە بازنەی (2)ی کەرکوک (1) کاندیدو لە بازنەی (3)ی کەرکوک هیچ کاندیدێکی نیە. -    حیزبی زەحمەتکێشانی کوردستان تەنها لە بازنەی (1)ی کەرکوک (1) کاندیدی هەیە. -    یەکگرتووی ئیسلامی و کۆمەڵی دادگەری هیچ کاندیدێکیان لە پارێزگای کەرکوک نیە. 4.    ئەم سیستەمی هەڵبژاردنەی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران تەبەنی کردووە، بەشێوەیەکی تەواو بەستراوە بە توانای کۆکردنەوەی دەنگ لە لایەن بەربژێرەکان خۆیانەوە، پاشان پارتە سیاسییەکان، بۆیە ئەم ڕاپۆرتەی (درەو) تەنها خوێندنەوەیەکی ڕۆژنامەوانی و گریمانەییە بۆ توانای كاندید و پارتە سیاسییەکان، لە بازنەکانی پارێزگای دهۆک لەسەر بنەمای دەنگەکانی پێشوویان و هەڵسەنگاندنی پێگەی ئێستایان . 5.    ئەگەری ساختەکاری ئەگەر جارێک چاوەڕوانکراوبێت لە پارێزگانی هەرێمی کوردستان، ئەوا لە پارێزگای کەرکوک ئەگەرەکە دەبێتە دوو هێندە. چونکە پارێزگای کەرکوک ناوچەیەکی هەستیارە بۆ کورد و عەرەب لەلایەک، هەوڵی لایەنە کوردییەکانیش بۆ بەدەستهێنانی کورسی و هەوڵەکانی یەکێتی بۆ هێشتنەوەی پێگەی ئێستای. ئەنجامدانی ساختەکاری ئەگەرێکی بەهێز دەبێت. بازنەی (١)ی پارێزگای کەرکوک بازنەی (١): رۆژهەڵاتی قەزای ناوەندی كەركوك، کە ناوچەکانی هەڵبژاردنی (دوبز، رەحیماوە، عەرەفە، قۆریە ئەڵماس، موسەڵا، ئسکان، قادسیە، شۆریجە، حوریە، ئاڵتون کۆپری، لەیلان و چەند ناوەندێکی دیکەی بازنەکە) دەگرێتەوە، ئەوەی گرنگە دەربارەی بازنەی یەک؛ １.    بازنەی (١)ی پارێزگای کەرکوک گەورەترین بازنەی هەڵبژاردنی پارێزگاکەیە، لەكۆی (12) كورسی پارێزگاكە، (5) كورسی بۆ تەرخان کراوە، (4) كورسییان بۆ پیاو و كورسییەكیش بە کۆتای ئافرەتان. ２.    (35) کاندید لەم بازنەیە ململانێ لەسەر (٥) کورسی بازنەکە دەکەن کە (26) پیاو و (9) ئافرەتن.  ３.    لەو (35) کاندیدە (17) کاندیدیان سەربەخۆو (29)یان سەر بە (10) لە حیزب و هاوپەیمانێتیە جیاوازەکانن. ４.    زۆرینەی دەنگدەرانی ئەم بازنەیە لە پێکهاتەی کوردن، كورد چاوی لەوەیە هەر پێنج كورسیەكەی بازنەیەکە بباتەوە، لە هەڵبژاردنی خولی سێیەمی ئەنجومەنی نوێنەران لە ساڵی ٢٠١٤، پێکهاتەی کورد (٢١٥ هەزار) دەنگ و پێکهاتەی عەرەب (١٦) هەزار دەنگ و پێکهاتەی تورکمان (١٠) هەزار دەنگی بەدەستهێنا، لە هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠١٨ کورد (یەکێتی نیشتمانی کوردستان) زۆرینەی دەنگەکانی ئەم زۆنەی بردەوە. ５.    لایەنە سیاسییە کوردییەکان بە (10) کاندید بەشداری هەڵبژاردنەکەیان کردووە (بڕوانە خشتەی ژمارە (١))  شیکاری بازنەی (1) -    ئەگەر هەمان سیناریۆی هەڵبژاردنی پێشوو (٢٠١٨) دووبارە ببێتەوە، ئەوا یەکێتی سەرجەم کوردسییەکانی ئەم بازنەیە دەباتەوە. -    (دیلان غەفور) کە پێشتر بە سەربەخۆ ئێستا لە چوارچێوەی (هاوپەیمانی کوردستان) بە پێچەوانەی (ئاڵا تاڵەبانی) کە پێشتر لە چوارچێوەی هاوپەیمانی کوردستان ئێستا لە دەرەوەی هاوپەیمانێتییەکە بانگەشە دەکات، کاریگەرییان لەسەر دەنگی کۆتای ئافرەت دەبێت و کێبڕکێکیە لە نێوانیان بەهێز دەبێت. -    لەم بازنەیە ئەگەری دەرچوونی ئاڵا تاڵەبانی زیاترە وەك لە كاندیدەكانی تری یەكێتی، چونكە دەنگەكانی یەكێتی بەسەر چوار كاندیدا دابەش بوون، بەڵام دەنگی جەمسەرێكی یەكێتی و بەشێكی یەكتێیەكان بۆ ئاڵا تاڵەبانی بە تەنیا یەكلا بووەتەوە. -    ئەگەری دەرچوونی دوو كاندیدی تری پیاوی یەكێتی هەیە. -    ئەگەر كاندیدی پارتی و نەوەی نوێ دەربچێت ئەگەری دەرچوونی كاندیدەكەی بزوتنەوەی گۆڕان لاواز دەبێت.  پارتی دیموکراتی کوردستان -    پارتی دیموکراتی کوردستان لە خولی چوارەمی ساڵی ٢٠١٨ بایکۆتی هەڵبژاردنی کردبوو لە کەرکوک، بۆیە دوور نییە لەم خولەدا خۆی بۆ بردنەوەی کورسییەک ئامادە کردبێت کاندیدێکی بەهێزی پێشکەش کردووە کە (شاخەوان عەبدوڵا ئەحمەد تاڵەبانی)یەو تاکە کاندیدی ئەو حیزبەیە، ئەگەری سەرکەوتنی زۆری هەیە، چونکە سەرجەم دەنگەکانی پارتی لە بازنەکە کۆ دەکاتەوە. -       بازنەی (٢)ی پارێزگای کەرکوک بازنەی (٢): قەزای ناوەندی كەركوك، کە ناوچەکانی هەڵبژاردنی (واست، تسعین، داقوق، قۆریە، رێگای بەغدا، قادسیەی، تازە- رشاد، چەند ناوەندێكی موسەڵا، حەی عەسكەری، خاسە، سەورە، ریاز، حەی نور، یایچی و چەند ناوەندێکی دیکەی بازنەکە) دەگرێتەوە، ئەوەی گرنگە دەربارەی بازنەی دوو؛ １.     بازنەی (٢)ی پارێزگای کەرکوک، لەكۆی (12) كورسی پارێزگاكە، (٤) كورسی بۆ تەرخان کراوە، (٣) كورسییان بۆ پیاو و كورسییەكیش بە کۆتای ئافرەتان. ２.    (56) کاندید لەم بازنەیە ململانێ لەسەر (٤) کورسی بازنەکە دەکەن کە (44) پیاو و (12) ئافرەتن. ３.    لەو (56) کاندیدە (21) کاندیدیان سەربەخۆو (29)یان سەر بە (27) لە حیزب و هاوپەیمانێتیە جیاوازەکانن. ４.    ملانێیەکی زۆر لەم بازنەیەدا دەبێت، ژمارەی دەنگدەرانی پێکهاتەکان لە یەکترەوە نزیکن و بە جۆرێک، لە هەڵبژاردنی خولی سێیەمی ئەنجومەنی نوێنەران لە ساڵی ٢٠١٤، پێکهاتەی تورکمان (٧٩) هەزار دەنگ و پێکهاتەی کورد (٧١ هەزار) دەنگ و پێکهاتەی عەرەب (٤٧) هەزار دەنگ بەدەستهێنا، لە هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠١٨. ５.    پێکهاتەی کورد لەم بازنەیەدا لە باشترین حاڵەتدا (٢) کورسی دەباتەوە، كە رەنگە یەكێكیان بۆ پارتی و ئەوی تریان بۆ یەكێتی بێت.  ６.    لایەنە سیاسییە کوردییەکان بە (٥) کاندید بەشداری هەڵبژاردنەکەیان کردووە (بڕوانە خشتەی ژمارە (٢)). شیکاری بازنەی (2) یەکێتی نیشتمانی کوردستان -    یەکێتی ئەگەر بتوانێت نزیک لە سەرجەم دەنگی پێکهاتەی کورد لەم بازنەیە کۆ بکاتەوە، نزیک دەبێتەوە لەوەی هەردوو کاندیدەکەی سەربخات. -    دوور نیە تموحی یەکێتی بۆ بردنەوەی (٢) کورسی، هیچ چانسێکی نەمێنێت، ئەویش کاتێک کاندیدە ئافرەتەکەی دەنگێکی زۆر کۆبکاتەوە لەسەر حیسابی کاندیدە پیاوەکەو سەرنەکەوێت و کاندیدێکی ئافرەتی تورکمان یان عەرەب بە دەنگی خۆی و بەبێ کۆتا سەربکەوێت، سەرکەوتنی کاندیدە پیاوەکەش بکەوێتە مەترسییەوە. پارتی دیموکراتی کوردستان -    لەم بازنەیەدا زیاتر دەنگی پێكهاتەی كاكەیی زاڵەو پارتی دیموكراتی كوردستان كاندیدێكی لە پێكهاتەی كاكەیی داناوە، بۆیە ئەگەری دەرچوونی كاندیدەكەی لاواز نیەو لە حاڵەتی بەدەستهێنانی دوو كورسی بۆ كورد ئەگەری هەیە پارتی یەكێك لە كورسیەكان بەرێت.  نەوەی نوێ -    هەمان ئەو سیناریۆیەی بۆ کاندیدە ئافرەتەکەی پارتی هەیە، بەهەمان شێوە بۆ کاندیدە ئافرەتەکەی نەوەی نوێش ڕاستە، چونکە یەکێتی و پارتیش چاویان لە کۆتای ئافرەتەوە ئەمەش ڕکابەرییەکی زۆر دەخاتە نێوان لایەنە کوردییەکان لە لایەک و کوردو پێکهاتەکانی دیکە لەلایەک. سۆسیالست  -    چانسێکی ئەوتۆی بۆ نامێنێت، چونکە کورد لە باشترین دۆخدا دەتوانێت یەک کاندید پیاو سەربخات ئەویش ڕەنگە کاندیدەکەی یەکێتی بێت، چونکە لەناو لایەنە سیاسییە کوردییەکان، یەکێتی نفوزی لە سەرجەمیان زیاترە لەم بازنەیە. بازنەی (٣)ی پارێزگای کەرکوک بازنەی (٣): حەویجەو ریاز، کە ناوچەکانی هەڵبژاردنی (ناوەندی حەویجە، تەواوی هەردوو ناحیەی عەباسی‌و زاب، لەگەڵ زۆرینەی ناحیەی رەشادو تازە) دەگرێتەوە، ئەوەی گرنگە دەربارەی بازنەی یەک؛ １.    بازنەی (٣)ی پارێزگای کەرکوک بچوکترین بازنەی هەڵبژاردنی پارێزگاکەیە، لەكۆی (12) كورسی پارێزگاكە، (٣) كورسی بۆ تەرخان کراوە، (١) كورسییان بۆ پیاو و كورسییەكیش بە کۆتای ئافرەتان. ２.    (39) کاندید لەم بازنەیە ململانێ لەسەر (3) کورسی بازنەکە دەکەن کە (30) پیاو و (9) ئافرەتن. ３.    لەو (39) کاندیدە (18) کاندیدیان سەربەخۆو (21)یان سەر بە (14) لە حیزب و هاوپەیمانێتیە جیاوازەکانن. ４.    زۆرینەی دەنگدەرانی ئەم بازنەیە لە پێکهاتەی عەرەبن، لایەنە سیاسییە كوردییەکان دەستیان لەم بازنەیە هەڵگرتووە، تەنها جوڵانەوەی نەوی نوێ نەبێت بە تەنها کاندیدێکی پیاو بەشیداری کردووە بەناوی (مەروە عەلی حەمید)، چانسێکی لاوازی هەیە، چونکە پێکهاتەی عەرەب ئەو ناوچەیە بە جێنفوزی خۆیان دەزانن و دوور نیە ئەگەر بە ساختەکاریش بێت نەهێڵن لە دەستی خۆیان دەربچێت، چونکە بەشێکە لە ڕاگرتنی هاوسەنگی پێکهاتەکان لە پارێزگای کەرکوک. ５.    لایەنە سیاسییە عەرەبییەکان بە (38) کاندید بەشداری هەڵبژاردنەکەیان کردووە (بڕوانە خشتەی ژمارە (3)).  

راپۆرت: درەو ئەو رۆژەی بڕیاردرا كورد ریفراندۆم بكات بۆ سەربەخۆیی، بارزانی بە نوێنەری لایەنە سیاسییەكانی وت:" ئەنجامدانی ریفراندۆم بەواتای دروستكردنی دەوڵەت نییە"، بەڵام سكرتێری حزبی شیوعی‌و دكتۆر رۆژ نوری شاوەیس دەیانوت دەبێت دەستوری دەوڵەتەكە "عەلمانی" بێت، نوێنەری بزوتنەوەی ئیسلامی داوایدەكرد وەكو مژدانەی ریفراندۆم چەند موچەیەك بەسەریەكەوە بە فەرمانبەران بدرێت، مەلا بەختیار پێشبینی هێرشی حەشدی شەعبی دەكرد‌و محەمەد حاجی مەحمود-یش دەیوت باوەڕناكەم شیعە پەلاماری كورد بدەن، سەعدی پیرە رۆژی ریفراندۆمی یەكلاكردەوە، رۆژێك كە تەنانەت وەزیری دەرەوەی ئەمریكاش نەیتوانی لەوادەی خۆی دوایبخات، لەم راپۆرتەدا زانیاری نوێ لەبارەی گفتوگۆی بارزانی‌و لایەنەكان لە رۆژانی بەر لە بەڕێوەچوونی ریفراندۆم بڵاودەكەینەوە.    دۆخی كورد لە رۆژگاری ریفراندۆمدا نیسانی 2017 كە وردە وردە شەڕی "داعش" بەرەو كۆتایی هەنگاوی دەنا، پارتی دیموكراتی كوردستان‌و یەكێتی نیشتمانی كوردستان وەفدێكی هاوبەشیان دروستكرد‌و سەردانی حزبە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستانیان كرد، لەو سەردانانەدا باسیان لەوەكرد دەیانەوێت ریفراندۆم بكەن بۆ جیابونەوە لە عێراق‌و دروستكردنی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان. ئەوكاتەی كە پارتی‌و یەكێتی بابەتی ریفراندۆمیان وروژاند، حكومەتی هەرێم لەناو قەیرانێكی دارایی قوڵدابوو، مانگانە بە پاشەكەوتیشەوە موچەی فەرمانبەرانی بۆ دابین نەدەكرا، لەڕووی سیاسیشەوە هەرێمی كوردستان لەناو قەیراندا بوو، ماوەی دوو ساڵ بوو بەهۆی یاسای سەرۆكایەتی هەرێم‌و درێژكردنەوەی وادەی سەرۆكایەتییەكەی مەسعود بارزانییەوە، پارتی دەرگای پەرلەمانی داخستبوو، بزوتنەوەی گۆڕانی لە حكومەت دەركردبوو، رێگەی نەدەدات یوسف محەمەد سەرۆكی خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستان بگەڕێتەوە بۆ سەركارەكەی لە هەولێر. كێ چی دەوت ؟ لەم بارودۆخەدا بوو، رۆژی  7ی حوزەیران 2017 لایەنە سیاسییەكان بەبێ ئامادەبوونی بزوتنەوەی گۆڕان‌و كۆمەڵی ئیسلامی بە سەرۆكایەتی مەسعود بارزانی كۆبونەوە، لەم كۆبونەوەیەدا بارزانی قسەی كردو وتی:" من دەزانم لە كوردستان كێشە هەیە، بەڵام ناكرێت ریفراندۆم ببەسرێتەوە بە كێشەكانەوە، ریفراندۆم بابەتێكی نەتەوەییەو پەیوەندی بە هیچ كەس‌و لایەنێكەوە نییە.. دەبوو گۆڕأن و كۆمەڵ بەشداری ئەم كۆبونەوەیەیان بكردایە چونكە پرسێكی چارەنوسسازە ، بەڵام بەداخەوە بەشداری كۆبونەوەكەیان نەكرد". بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، بارزانی سەربوردێكی دۆخی كوردی لە عێراق گێڕاوەتەوە‌و وتویەتی ئێستا گەیشتوینەتە دۆخێك" عەلی غێدان لە كۆبونەوەدا هەڕەشەی كردووە هەولێر داگیربكات، نوری مالیكی پێی وتووە پەلەمەكە تا فڕۆكەی (ئێف 16)ەكانمان بەدەستدەگات ئەوكاتە هێرش دەكەین".  لە كۆتایی قسەكانیدا بارزانی بە نوێنەری حزبەكانی وتووە:" ئێستا دو رێگامان لەبەردەمدایە، یان ئەوەی وەكو هاوڵاتییەكی عێراقی بمێنینەوە، یاخود ئەوەی بڕیارێكی مێژوویی بدەین، با ژیان‌و مردنمان بەیەكەوە بێت، دەرفەت دێت‌و دەڕوات". سەرباری ئەوەی داوای لە حزبەكان كرد لە كۆبونەوەكەدا رۆژی بەڕێوەچوونی ریفراندۆم دیاری بكەن، بەڵام بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) هەر لەو كۆبونەوەیەدا بارزانی بە نوێنەری حزبەكانی وتووە:" ئەنجامدانی ریفراندۆم بەواتای دامەزراندنی دەوڵەت نییە". دوای قسەكانی بارزانی، بۆچونی لایەنە سیاسییەكان بەمشێوەیە بووە لەبارەی ریفراندۆمەوە:  •    كۆسرەت رەسوڵ عەلی جێگری یەكەمی سكرتێری گشتی ئەوكاتەی یەكێتی بە نوێنەرایەتی یەكێتی بەشداری كۆبونەوەكە بووە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، وتویەتی:" پشتیوانی ئەنجامدانی ریفراندۆم دەكەم". •    مەلا بەختیار كارگێڕی ئەوكاتەی مەكتەبی سیاسی یەكێتی تویەتی:" لەدوای داعش مەترسی هەیە حەشدی شەعبی پەلاماری كوردستان بدات، كێشەی ناوخۆیی بە بچوك مەزانن، ئاسان نییە بەبێ چارەسەركردنی كێشەكان‌و كاراكردنەوەی پەرلەمان ریفراندۆم بكرێت، پێشنیاز دەكەم وەفدێكی لایەنەكان بەبێ پارتی‌و یەكێتی سەردانی گۆڕان‌و كۆمەڵ بكەن، نواندنی نەرمی لەلایەن كاك مەسعودەوە لەگەڵ گۆڕان‌و كۆمەڵدا شەرەفمەندیییەكی گەورە دەبێت". •    رۆژ نوری شاوەیس ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی:" سەرەتا كە سەردانی حزبەكانمان كرد لەبارەی ریفراندۆمەوە هەڵوێستیان باش بوو، ئێمە لەگەڵ دەوڵەتێكی دیموكراتی عەلمانیداین". •    هادی عەلی بە نوێنەرایەتی یەكگرتووی ئیسلامی قسەی كردووە‌و وتویەتی:" یەكگرتوو بەشێوەیەكی مەبدەئی لەگەڵ ریفراندۆمەكەدایە‌و پێیانوایە ئەگەر كورد خۆی ئەمری واقیع فەرز نەكات كەس ئەو كارەی بۆ ناكات"، بەڵام نوێنەرەكەی یەكگرتوو داوای كردووە پێداویستییەكانی بەڕێوەچونی ریفراندۆمەكە ئامادە بكرێت، لەپێش هەمویانەوە كاراكردنەوەی پەرلەمانی كوردستان. •    كاوە مەحمود سكرتێری حزبی شیوعی باسی لەوەكردووە" ئەوان وەكو حزبی شیوعی داوای دروستكردنی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان دەكەن، بەڵام بەجۆرێك شوناسی دەوڵەتەكە  مەدەنی‌و عەلمانی‌و دیموكراسی بێت"، بەپێچەوانەی ئەوەی بارزانی لە كۆبونەوەكەدا وتویەتی: ریفراندۆم بەواتای دروستكردنی دەوڵەت نییە"، سكرتێری حزبی شیوعی لە قسەكانیدا باسی لەوەكردووە:" دەبێت ئەوە یەكلابكرێتەوە ئایا ئێمە ریفراندۆم بۆ چ شتێك دەكەین ؟ ئایا ریفراندۆم پەرچەكردارە بەرامبەر بە بەغداد ؟". •    كامیل حاجی عەلی كە بەنوێنەرایەتی بزوتنەوەی ئیسلامی بەشداربووە لە كۆبونەوەكەدا، وتویەتی:" هەوڵ بدرێت هاوكات لەگەڵ راگەیاندنی وادەی بەڕێوەچوونی ریفراندۆمدا مژدە بە خەڵك بدرێت" لەمەدا مەبەستی لەوە بووە حكومەت چەند موچەیەك بەسەر فەرمانبەراندا دابەشبكات، كە ئەوكات هاوشێوەی ئێستا فەرمانبەران كێشەی وەرگرتنی موچەكانیان هەبووە. •    بەڵێن عەبدوڵا سكرتێری حزبی زەحمەتكێشان:" ئێمە پشتیوانی ریفراندۆم دەكەین‌و پێویستە پەلەی لێ بكرێت چونكە دواكەوتووە". •    مونا قەهوەچی كە بە نوێنەرایەتی حزبە توركمانییەكەی بەشداربوو، بەتوندی پاڵپشتی ریفراندۆمی كردووە‌و پێی وابووە ریفراندۆم دواكەوتووەو وتویەتی:" دەبوو ساڵی 2003 ریفراندۆم بكرایە".  •    محەمەد حاجی مەحمود سكرتێری حزبی سوسیالیستی دیموكراتی كوردستان وتویەتی:" پێویست بوو گۆڕان‌و كۆمەڵیش بەشداربونایە، بەڵام من لەگەڵ ئەوەدانیم ریفراندۆم دوابخرێت، راستە قەیران هەیە، بەڵام ریفراندۆم لە قەیران گەورە ترە". •    مەسرور بارزانی راوێژكاری ئەوكاتی ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی كوردستان وتویەتی:" ریفراندۆم پرۆسەیەكی نەتەوەییە‌و كەس ناتوانێ دژی بوەستێت". خاڵی ناكۆكی بەگشتی لە كۆبونەوەكەدا زۆرینەی لایەنەكان لەسەر دوو خاڵ هاوڕابوون كە ئەمانە بوون: •    هەموو لایەنەكان بەشداری بكەن لە پرۆسەكەدا بە گۆڕان‌و كۆمەڵی ئیسلامیشەوە. •    هەموان بەشێوەیەكی مەبدەئی لەگەڵ سازدانی ریفراندۆمدا بوون. •    زۆرینەی لایەنەكان داوای كاراكردنەوەی پەرلەمانی كوردستانیان دەكرد، ئەبو كاروان وەكو  ئەندامی مەكتەبی سیاسی حزبی شیوعی بەشداربووە لە كۆبونەوەكەدا‌و لەسەر ئەم بابەتە قسەی كردووە‌و داوای لە بارزانی كردووە پەرلەمان كارا بكاتەوە‌و رێگە بدات یوسف محەمەد بگەڕێتەوە بۆ پەرلەمان، بارزانی رەتیكردوەتەوە‌و وتویەتی یوسف محەمەد سەرچاوەی هەموو كێشەكان بووە‌و رێگەی پێنادەن بگەڕێتەوە، بارزانی پێشنیازی كردووە ئەبو كاروان پۆستی سەرۆكی پەرلەمان وەربگرێت، ئەبو كاروان رەتیكردوەتەوە، چونكە مەبەستی پێشنیازەكەی ئەبوكاروان بۆ پینەكردن و چارەسەركردنی ناكۆكیەكان بووە نەك بەدەستهێنانی پۆستەكە ، بەر لە بەڕێوەچوونی ریفراندۆم لە 15ی مانگی ئەیلولدا، بارزانی بە پاڵپشتی یەكێتی‌و ئەو لایەنانەی كە لە ئەنجومەنی باڵای ریفراندۆم پاڵپشتییان دەكرد، پەرلەمانی كوردسانی بەبێ گەڕانەوەی یوسف محەمەد كاراكردەوە‌و پەرلەمان بڕیاری سازدانی ریفراندۆمی پەسەندكرد. •     زۆربەی لایەنەكان باسیان لە چاككردنی دۆخی بژێوی‌و موچەی فەرمانبەرانیان كردووە بەر لە سازدانی ریفراندۆمەكە. ئەوانەی لە كۆبونەوەكەدا لەگەڵ سازدانی ریفراندۆم نەبوون تەنیا دوو لایەن بوون: •    ئایدن مەعروف بە نوێنەرایەتی بەرەی توركمانی بەشداربوو لە كۆبونەوەی لایەنە كوردستانییەكاندا، ئایدن دوایكردووە هەرێمی كوردستان لەگەڵ بەغداد دانوستان بكات، هەروەها داویكردووە رۆڵی پێكهاتەكانی لە ریفرامدۆمدا دیاری بكرێت. •    ئاشورییەكان بەهەمان شێوە دژی ریفراندۆم بوون، نوێنەرەكەیان كە كەسێك بووە بەناوی (یەعقوب) وتویەتی:" ئێمە پشتیوانی مافەكانی كورد دەكەین، بەڵام دەبێت رێككەوتن لەگەڵ كلدۆئاشورییەكان بكرێت، چونكە ئاشورییەكان لە كورستان چەوسێندراونەتەوە. بەرەی توركمان‌و ئاشورییەكان تەنیا لەم كۆبونەوەیەدا بەشدارییان كرد‌و دواتر بەشداری هیچ كۆبونەوەیەكی لیژنەی باڵای ریفراندۆمیان نەكرد. پیرە رۆژی ریفراندۆمی یەكلاكردەوە كاتێك قسەوباسەكانی لەبارەی ریفراندۆمەوە تەواوبوون، مەسعود بارزانی كە سەرۆكایەتی كۆبونەوەی لایەنە سیاسییەكانی دەكرد، رووی لە (هەندرێن محەمەد) سەرۆكی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن‌و راپرسی كوردستان كردو لێی پرسی: -    چەنێك كاتتان دەوێت بۆ ئەوەی ئامادەكاری بكەن بۆ سازدانی ریفراندۆم ؟". + لەو رۆژەوە بودجە بۆ ریفراندۆمەكە ئامادە دەكرێت ماوەی (120) رۆژ كاتمان پێویستە. -    بارزانی بەتوڕەییەوە: ئەمە كاتكوشتنە، ئەو هەموو كاتەی ناوێت، ئەگەر نایكەن با رایبگەیەنین كە ریفراندۆم ناكرێت، تەنانەت ئەگەر ئەمریكاش دژ بێت من هەر ریفراندۆم دەكەم، ئەگەر ئێوە نایكەن من كاتی ریفراندۆمەكە دیاری دەكەم. لەم كاتەدا بوو كە سەعدی ئەحمەد پیرە ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتی پێشنیازی كرد رۆژی 25ی ئەیلولی 2017 ریفراندۆم بەڕێوەچێت، بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو) بارزانی پێشنیازەكەی سەعدی پیرەی زۆر بەدڵ نەبووە‌و خوازیار بووە لە رۆژی (1)ی ئەیلول ریفراندۆمەكە بكرێت، بەڵام لەناچاریدا قبوڵی كردووە، سەعدی پیرەش پێشنیازەكەی بۆ ئەوە كردووە هەندێك كاتی ریفراندۆمەكە دوابخات بۆ ئەوەی دەرفەتی زیاتر هەبێت بۆ بیكردنەوە‌و بڕیاردان. هەر لەم كۆبونەوەیەدا بوو كە لایەنەكان رێككەوتن لەسەر ئەوەی لیژنەی باڵای ریفراندۆم دروستبكرێت‌و بۆ رۆژی دواتر هەر لایەنێك نوێنەری خۆی لە لیژنەكەدا دیاری بكات. كۆبونەوەی لیژنەی ریفراندۆم كۆبونەوەی دواتر لیژنەی باڵای ریفراندۆم دروستكراو یەكەمین كۆبونەوەی خۆی رۆژی 2017/8/7 بە سەرۆكایەتی مەسعود بارزانی كرد، ئەم كۆبونەوەیە لە كۆبونەوەی لایەنە سیاسییەكان كە تێیدا رۆژی ریفراندۆم دیاریكرا جیاوازتر بوو، بارزانی‌و نوێنەری لایەنەكان لە لیژنەی ریفراندۆم دوای وەرگرتنی بۆچونی وڵاتانی جیهان، هەندێك لە بڕیارە توندەكەیان بۆ سازدانی ریفراندۆم پاشەكشێیان كرد‌و بەپێچەوانەی كۆبونەوەی لایەنەكانەوە كە هەست‌و سۆز تێیدا زاڵ بوو، لەم كۆبونەوەیەدا كەمێك وردترو هۆشیارانەتر قسە لەسەر سازدانی ریفراندۆم كراوە. لەم كۆبونەوەیەدا بەپێی زانیارییەكانی (درەو) بارزانی باسی لەوەكردووە، نوێنەری سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان‌و باڵیۆزی ئەمریكا‌و یەكێتی ئەوروپاو كونسوڵی وڵاتانی بینیوە‌و هەمویان لەگەڵ ئەوەدانین هەرێمی كوردستان ریفراندۆم بكات‌و دەڵێن كاتەكەی گونجاو نییە.  بەپێی ئەوەی باس دەكرێت لەم كۆبونەوەیەدا بارزانی دوای وەرگرتنی بۆچونی ئەمریكاو نەتەوە یەكگرتووەكان‌و كونسوڵی وڵاتان بۆچوونی گۆڕاوە‌و پاشەكشێی كردووە‌و بە نوێنەری لایەنەكانی وتووە:" خۆتان ئەزانن لە كۆبونەوەی لایەنە سیاسییەكاندا ئێوە كاتی ریفراندۆمتان دیاری كردووە نەك من"، واتا بەرپرسیارێتییەكەی خستوەتە ئەستۆی لایەنە سیاسییەكانەوە، ئەمە لەكاتێكدایە لە كۆبونەوەكەدا بارزانی خۆی فشاری كردووە لە ریفراندۆمەكە لە كاتێكی زوتر لە 25ی ئەیلول بەڕێوەبچێت‌و تەنانەت وتویەتی تەنانەت ئەگەر ئەمریكاش دژ بێت، ئەو هەر ریفراندۆم دەكات. نەجمەدین كەریم پارێزگاری كەركوك یەكێك لەوانە بووە كە لە یەكەمین كۆبونەوەی لیژنەی باڵای ریفراندۆمدا قسەی كردووەو وتویەتی:" بۆ تەید كردنی قسەكانی كاك مەسعود ، منیش لەگەڵ باڵیۆزی ئەمریكا دانیشتم، هەمان قسەیان كرد كە كاتەكە گونجاو نییە، بەڵام وتم ئەگەر ریفراندۆمەكە دابخەین بۆ كاتی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە 2018دا، بەڵین دەدەن هاوكارمان بن، باڵیۆز بەڵێنی نەدا، كاك مەسعود من لەگەڵ بۆچونی تۆدام لەبارەی ئەوەی عەبادی لە مالیكی باشترە". لەبارەی هەڵوێستی یەكێتییەوە سەبارەت بە ریفراندۆم، نەجمەدین كەریم باسی لەوەكردووە لە مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتی یەكێتی كەس دژی ریفراندۆم نییە‌و ئەنجومەنی ناوەندی یەكێتیش دەنگی داوە بە ریفراندۆم. لەم كۆبونەوەیەدا هەندێك رەخنە گیرا لەوەی بەتایبەتی لەلایەنی پارتییەوە تەخوینی ئەو كەسانە دەكرێت كە دەڵێ بەشداری ریفراندۆم ناكەن‌و دەنگ نادەن، بارزانی لەمبارەیەوە وتویەتی:" من لەگەڵ تەخوینكردندا نیم، بەڵام ئەوەی ئەوانەش دەیكەن‌و دەیڵێن لەبارەی ریفراندۆمەوە راست نییە". دوای ئەم كۆبونەوەیە، بارزانی گەشتێكی ئەوروپای كرد تاوەكو لەوێ لەناوەندە سیاسییەكان بانگەشە بۆ ریفراندۆم بكات‌و دۆست بۆ ریفراندۆمەكە كۆبكاتەوە، بەڵام لەوێ پرسیاری لێكرا لەبارەی ئەوەی بۆچی دەرگای پەرلەمانی كوردستانی داخستووە، ئەمە بارزانی نیگەران كردووە‌و بەشێوەیەكی خێرا كۆتایی بە گەشتەكەی هێناو گەڕایەوە بۆ كوردستان.  بارزانی‌و ئەوانەی پاڵپشتی ریفراندۆمیان دەكرد، بابەتەكەیان بەجددی گرتبوو، تەنانەت لیژنەیەكیان دروستكردبوو بۆ نوسینەوەی دەستوری دەوڵەتی كوردستان، ئەمە ئەوكاتەبوو كە هێَشتا ریفراندۆم نەكرابوو، ئاسۆی كاردانەوەی عێراق‌و وڵاتانی ناوچەكە بەتەواوەتی دەرنەكەوتبوو. نامەكەی تیلرسن ریكس تیلرسن وەزیری دەرەوەی ئەوكاتی ئەمریكا رۆژی 23ی ئەیلول، واتا دوو رۆژ بەر لەوەی ریفراندۆم بەڕێوەبچێت، نامەیەكی بۆ مەسعود بارزانی نارد، تێیدا داوای لێكرد، پرۆسەی ریفراندۆم دوابخات‌و بەدیلی ئەمریكاو هاوپەیمانەكانی قبوڵ بكات. مەبەست لە هاوپەیمانەكان ئەوەبوو، بەریتانیا‌و ئەڵمانیا‌و فەرەنسا‌و نەتەوە یەكگرتووەكانیش پشتیوانی ناوەڕۆكی نامەكەی وەزیری دەرەوەی ئەمریكایان دەكرد بۆ بارزانی. بەدیلی ئەمریكاو هاوپەیمانەكانی كە لەنامەكەی تیلرسۆندا كە لە زیاتر لە (700) وشە پێكهاتبوو، ئەوەبوو، كورد ریفراندۆم نەكات‌و لەبری ئەوە بۆ ماوەی ساڵێك بچێتە گفتوگۆوە بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی لەگەڵ بەغداد‌و ئەگەر هەیە وادەی دانوستانەكە دوای ساڵەكە درێژبكرێتەوە.  تیلرسن باسی لەوەكردبوو، ئەمریكا لەگەڵ بەریتانیا‌و فەرەنسا هەوڵ دەدەن بەدیلی ریفراندۆم كە دیالۆگە لەگەڵ بەغداد بۆ چارەسەری كێشەكان، لە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی پەسەندبكرێت، ئەگەر بەدیلەكەش ئەنجامی نەبوو، ئەوكات ئەوان پاڵپشتی كورد دەكەن ریفراندۆم بكات، لەبەرامبەردا هۆشداری دابوو لەبارەی ئەوەی ئەگەر هەرێم بەیلەكە قبوڵ نەكات‌و سوربێت لەسەر ئەنجامدانی ریفراندۆم، ئاكامی مەترسیداری دەبێت. نامەكە بەفەرمی دانی بەوەدانابوو كە كورد لە ساڵی 1921ەوە ستەمێكی مێژوویی لێدەكرێت، باسی لەوەكردبوو، بەدیلەكەی ئەمریكا هەلێكی مێژووییە بۆ كورد كە "شایستەی تاقیكردنەوەیە". ئەمریكا لەو نامەیەی تیلرسۆندا، لەبەرامبەر ئەوەی بارزانی ریفراندۆمەكەی دوابخات، ئەمادەیی نیشاندابوو ئەم كارانە بۆ كورد بكات: •    رێككەوتنی مانادار لەسەر دابەشكردنی دەسەڵات‌و داهات. •    جێبەجێكردنی ماددەی 140. •    چارەسەركردنی كێشەكانی دیكەی وەك پێشمەرگە، فڕۆكەوانی مەدەنی، نوێنەرایەتی دیپلۆماسی.. هتد. فوئاد حسێن كە ئەوكات سەرۆكی دیوانی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان بوو، لە كۆبونەوەی رۆژی 23ی لیژنەی باڵای ریفراندۆمدا نامەكەی تیلرسۆنی خوێندەوە‌و وەریگێڕا بۆسەر زمانی كوردی، زۆرینەی ئامادەبوان لەگەڵ ئەوە بوون، ریفراندۆم بكرێت‌و دواتر لەگەڵ بەغداد دانوستان بكرێت. لەوكاتانەدا كە ئەمریكا نامەكەی بۆ بارزانی نارد، ئێرانیش فشارەكانی لەسەر یەكێتی توندكردەوە، وەفدێكی یەكێتی بانگهێشتی تاران كران، لەوێ پەیامی توندیان پێدرا ئەگەر ریفراندۆم بكەن، ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتیان لێ دەسەندرێتەوە. مەلا بەختیار هەڕەشەكانی ئێرانی لە یەكێتی لە كۆبونەوەی لیژنەی باڵای ریفراندۆمدا خستەڕوو، محەمەد حاجی مەحمود سكرتێری حزبی سۆسیالیست لەوانەبوو كە پێشبینییەكەی بەوشێوەیە بوو، سەرباری هەڕەشەكان شیعە یاخود بەدیاریكراوی "حەشدی شەعبی" شەڕی كورد ناكەن". مەلا بەختیار داوای دەكرد بڕیاری كۆتایی لەبارەی بەڕێوەچوون یان نەچوونی ریفراندۆم دوابخرێت بۆ دواین ساتەكان بۆ ئەوەی هەڵوێستی وڵاتانی ناوچەكە بەتەواوەتی بەدیار بكەوێت، ئەم قسانەشی دوای سەردانی وەفدی یەكێتی هات بۆ تاران. هەر لەو رۆژەدا بوو، بافڵ تاڵەبانی كوڕە گەورەی جەلال تاڵەبانی سەردانی مەسعود بارزانی كرد‌و دوای گەڕانەوەی بە میدیاكانی یەكێتی راگەیاند، ریفراندۆم ناكرێت‌و كورد قایل بووە بە پێشنیازەكانی ئەمریكا‌و هاوپەیمانەكانی، بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لەو سەردانەدا بافڵ تاڵەبانی بەتوندی دەستی بارزانی گوشتیوە‌و داوای لێكردووە لەسەر بەڵێنی خۆی ریفراندۆمەكە نەكات، بارزانی بەڵێنی پێداوە، ئەمە هۆكارەكە بووە كە بافڵ دوای كۆبونەوەكە رایگەیاندووە ریفراندۆم ناكرێت. رۆژی 25ی ئەیلولی 2017 لەناو بارودۆخێكی خراپی ئابوری‌و سیاسی ناوخۆی هەرێمی كوردستان‌و لەژێر فشاری وڵاتانی ناوچەكە (ئێران، توركیا)‌و ناڕەزایەتی ئەمریكا‌و بەریتانیا‌و فەرەنسا‌و ئەڵمانیا‌و یەكێتی ئەوروپا، بارزانی‌و ئەوانەی پاڵپشتییان دەكرد، ریفراندۆمیان كرد، ریفراندۆمەكە لە چەند ناوچەیەكی كێشەلەسەر بەڕێوەچوو. بەپێی قسەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی هەرێم رێژەی 72%ی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەبووە بەشدارییان لە ریفراندۆمەكەدا كردووە، دهۆك بەرزترین ئاستی بەشداری‌و پارێزگای سلێمانی‌و هەڵەبجە كەمترین ئاشتی بەشدارییان تۆماركرد، بەوتەی كۆمسیۆن رێژەی زیاتر لە 92%ی بەشداربوان بە"بەڵێ" دەنگیاندا بۆ سەربەخۆیی كوردستان، ئەوكات جوڵانەوەی "نەخێر لەئێستادا" كە شاسوار عەبدولواحید سەرۆكایەتی دەكرد، دەیوت ساختەكاری لە ریفراندۆمەكەدا كراوە. بزوتنەوەی گۆڕان‌و كۆمەڵی ئیسلامی كە بەشدارنەبوون لەناو ئەنجومەنی باڵای ریفراندۆمدا، لە رۆژی دەنگدانیاندا چونە پاڵ ریفراندۆمەكە‌و عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان‌و عەلی باپیر ئەمیری كۆمەڵی ئیسلامی بە "بەڵێ" دەنگیاندا بۆ جیابونەوە لە عێراق. رۆژی 1ی ئۆكتۆبەر، ئەنجومەنی باڵای ریفراندۆم لە هەولێر بەسەرۆكایەتی مەسعود بارزانی كۆبووەوە‌و لە كۆبونەوەكەدا بڕیاردرا ناوی ئەنجومەنەكە بگۆڕدرێت بە "ئەنجومەنی سەركردایەتی سیاسی كوردستان، ئەنجومەنە نوێیەكە بڕیاریدا بەبێ هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی ریفراندۆم دەستبكرێت بە گفتوگۆ لەگەڵ بەغداد، بەڵام بەغداد رایگەیاند بەبێ راگەیاندنی هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی ریفراندۆم ئامادە نییە هیچ گفتوگۆیەكیان لەگەڵدا بكات، لەپاڵ ئەمەدا ئێران‌و توركیا سنورەكانی وشكانی‌و ئاسمانی خۆیان بەڕووی هەرێمدا داخست‌و لەپاڵ ئەمەشدا دەستیان كرد بە ئەنجامدانی مانۆڕی سەربازی هاوبەش لەگەڵ هێزەكانی عێراقدا لەسەر سنورەكانی هەرێمی كوردستان. بەیانی رۆژی 25ی نۆڤێمبەر، دوای كارەساتەكانی 16ی ئۆكتۆبەرو لەدەستدانی رێژەی 51%ی خاكی ناوچە كێشە لەسەرەكان، دادگای فیدراڵی عێراق فەرمانێكی دەركرد‌و كاركردنی بە ئەنجامەكانی ریفراندۆمی هەرێمی كوردستان سڕكرد، هەرێم كە پێشتر لەسەر بانگەوازی ئایەتوڵا عەلی سیستانی گەورە مەرجەعی شیعەكان ئامادەیی خۆی بۆ دانوستان لەگەڵ بەغداد دەربڕی بوو، فەرمانەكەی دادگای فیدراڵی عێراقی پەسەندكرد‌و بەوەش قایل بوو بە هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی ریفراندۆم لەپێناو دەستپێكردنەوەی دانوستان لەگەڵ عێراق هەڵگرتنی ئابلۆقە لەسەر دەروازە سنورییەكان فڕۆكەخانەكانی هەرێم.  

راپۆرت: درەو بەپێی راپرسییەك كە رێكخراوێكی بیانی بۆ (جوڵانەوەی نەوەی نوێ)ی كردووە، لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقدا كە 10ی ئۆكتۆبەری داهاتوو بەڕێوەدەچێت، پارتی 26 كورسی، هاوپەیمانێتییەكەی یەكێتی‌و گۆڕان 16 كورسی‌و نەوەی نوێ (9) كورسی بەدەستدەهێنن، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا: حزبەكان بە نهێنی راپرسی دەكەن كەمتر لە (20) رۆژ ماوە بۆ بەڕێوەچوونی پرۆسەی هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق، زۆرینەی حزبە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان بەنهێنی دەستیان كردووە بە ئەنجامدانی راپرسی بۆ ئەوەی سەنگ‌و قورسایی خۆیان لە هەڵبژاردنەكەدا بزانن.  لە هەرێمی كوردستان دامەزراوەی گەورەی تایبەت بە ئەنجامدانی راپرسی نییە، بۆیە حزبەكان پەنا بۆ دامەزراوە بیانییەكان بەتایبەتی ئەمریكی‌و بەریتانییەكان دەبەن، ئەنجامی ئەم راپرسییانە هەر چۆنێك بن، لەچوارچێوەی ژوری داخراوی حزبەكاندا دەمێننەوە، لەكاتی پێویستدا‌و بۆ دروستكردنی كاریگەری لەسەر دەنگدەران، هەندێكجار حزبەكان دزە بە راپرسییەكانی خۆیان دەكەن.  راپرسییەكەی نەوەی نوێ رێكخراوێكی بیانی راپرسییەكی تایبەت‌و نهێنی بۆ جوڵانەوەی (نەوەی نوێ) ئەنجامداوەو (درەو) ئەنجامی راپرسییەكەی دەستكەوتووە. ئەم راپرسییە لەماوەی نێوان 1/9/2021 بۆ 10/9/2012 ئەنجامدراوە، واتە سامپڵەكانی لەم كاتەدا وەرگیراوە، سنوری راپرسییەكە پارێزگاكانی (هەولێر، سلێمانی، كەركوك، دهۆك، خانەقین‌و جەلەولا، كەمپی ئاوارەكان)ی گرتوەتەوە.   (6 هەزارو 338) كەس وەكو سامپڵ بۆ ئەم راپرسییە وەرگیراوە، رێژەی بەشداری لە راپرسییەكەدا (73%) بووە، سامپڵەكان بەمشێوەیە بەسەر پارێزگاكاندا دابەشكراوە: •    سلێمانی: 1843سامپڵ، بەرێژەی 29% •    هەولێر: 1475 سامپڵ، بەرێژەی 23.4% •    دهۆك: 1004سامپڵ، بەرێژەی 15.8% •    كەركوك: 1179 سامپڵ، بەرێژەی 18.6% •    خانەقین و جەلەولا: 366 سامپڵ، بەرێژەی 5.8% •    ئاوارەو ناوچەكانی سەر بە نەینەوا: 471 سامپڵ، بەرێژەی 7.4% بەگوێرەی ئەنجامی راپرسییەكە، رێژەی دەنگی لایەنەكان لەسەر ئاستی چوار پارێزگای هەرێم (سلێمانی، هەولێر، دهۆك، هەڵەبجە) بەمشێوەیە بووە: •    كۆی دەنگەكانی لەسەر ئاستی پارێزگاكانی هەرێم: 4322 سامپڵ -    پارتی: 1472 دەنگ = 34% -    نەوەی نوێ: 1382 دەنگ = 32% -    هاوپەیمانی: 969 دەنگ = 22,5% -    كۆمەڵ: 162 دەنگ = 4% -    یەكگرتوو: 235 دەنگ =  5,5% -    لایەنی تر: 102 دەنگ =  2% دەنگی لایەنەكان لەسەر ئاستی پارێزكاگان بەپێی راپرسییەكەی نەوەی نوێ: یەكەم: هەولێر •    پارتی: 689 دەنگ •    نەوەی نوێ: 502 دەنگ •    هاوپەیمانی یەكێتی‌و گۆڕان: 176 دەنگ •    كۆمەڵی دادگەریی: 54 دەنگ •    یەكگرتووی ئیسلامی: 36 دەنگ •    سەربەخۆكان: 18 دەنگ دووەم: سلێمانی  •    نەوەی نوێ: 727 دەنگ •    هاوپەیمانی یەكێتی‌و گۆڕان: 679 دەنگ •    پارتی: 167 دەنگ •    كۆمەڵی دادگەریی: 108 دەنگ •    یەكگرتوو: 94 دەنگ •    سەربەخۆكان: 68 دەنگ سێیەم: دهۆك •    پارتی: 616 •    نەوەی نوێ: 153 •    هاوپەیمانی یەكێتی‌و گۆڕان: 114 •    یەكگرتووی ئیسلامی: 105  •    لایەنی تر: 16  چوارەم: كەركوك •    هاوپەیمانی یەكێتی‌و گۆڕان: 679 •    نەوەی نوێ: 219  •    پارتی: 167  •    لایەنی تر: 114  پێنجەم: خانەقین‌و جەلەولا •    هاوپەیمانی یەكێتی‌و گۆڕان: 216 •    پارتی: 43  •    لایەنی تر: 107  پێشبینی كورسییەكانی پارتە سیاسییەكان بەپێی راپرسییەكەی نەوەی نوێ یەكەم: لیستی پارتی دیموكراتی كوردستان ئەو رێكخراوە بیانییەی راپرسییەكەی بۆ نەوەی نوێ كردووە، بەمشێوەیە پێشبینی ژمارەی كورسییەكانی پارتی كردووە.  •    لە پارێزگای هەولێر لە كۆی (14) كورسی، پارتی (9 بۆ 10) كورسی بەدەستدەهێنێت، لە بازنەی یەك (3) كورسی، لە هەر یەكێك لە بازنەكانی (2،3،4) پارتی (2) كورسی بەدەستدەهێنێت، پارتی لە هەڵبژاردنی پێشوو لە پارێزگای هەولێر (8) كورسی بەدەستهێنابوو. •    لە پارێزگای دهۆكیش بەپێی راپرسییەكەی نەوەی نوێ، لەكۆی (11) كورسی، پارتی (9 بۆ 10) كورسی بەدەستدەهێنێت، لە هەڵبژاردنی پێشوو لە پارێزگای دهۆك پارتی (10) كورسی بەدەستهێنابوو. •    راپرسییەكەی نەوەی نوێ دەڵێ، پارتی لە سلێمانی (1 بۆ 2) كورسی‌و لە كەركوك (1) كورسی‌و لە موسڵیش (4 بۆ 5) كورسی بەدەستدەهێنێت.  واتە بەگوێرەی راپرسییەكە، لەكۆی پارێزگاكانی هەرێم‌و عێراق، پارتی دیموكراتی كوردستان بەبێ كورسی كۆتاكان (25 بۆ 26) كورسی بەدەستدەهێنێت. دووەم: هاوپەیمانی كوردستان (یەكێتی+ گۆڕان) راپرسییەكەی نەوەی نوێ باسلەوە دەكات رێكخراوەكە ئاماژەی بەوە كردووە  یەكێتی بارودۆخی ناوخۆیی خراپەو ئەم دۆخە كاریگەری گەورەی دەبێت لەسەر دەنگدەرانی، بەڵام بەهۆی ئەوەی یەكێتی لەئێستادا هاوپەیمانێتی لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕاندا هەیە، دەنگەكانی بزوتنەوەی گۆڕانی سفر كردووەتەوەو زیانی لە جەماوەری ئەو هێزە داوە، سەرباری ئەمە باسی لەوەكردووە" بەهۆی لاوازی ركابەرەكانیەوە، یەكێتی بەشێك لە كورسییەكانی سلێمانی بۆخۆی دەبات، بەتایبەت دوای هاوپەیمانێتی لەگەڵ گۆڕان‌و لێكتێگەیشتنی لەگەڵ كۆمەڵ‌و یەكگرتوو، لە هەندێك بازنە ئەوان كاندیدیان نیەو نەوەی نوێش لەهەر بازنەیەك یەك كاندیدی هەیە، ئەگەر سەرجەم كاندیدەكانیشی دەربچن ئەوا (5) كاندیدی سەردەكەوێت. •    بەپێی پێشبینی ئەو رێكخراوەی راپرسییەكەی بۆ نەوەی نوێ كردووە، لیستی هاوپەیمانی كوردستان لە پارێزگای سلێمانی (10 بۆ 11) كورسی بەدەستدەهێنێت، لەم ژمارەیە یەكێتی (9 بۆ 10) كورسی‌و بزوتنەوەی گۆڕانیش (1) كورسی دەبات.    •    بەپێی پێشبینی رێكخراوەكە، لیستی هاوپەیمانی كوردستان لە پارێزگای كەركوك (4) كورسی‌و لە هەولێر (1) كورسی‌و لە دیالە (1) كورسی‌و لە سەڵاحەدین (1) كورسی دەبات. واتە بەگوێرەی راپرسییەكەی جوڵانەوەی نەوەی نوێ، هاوپەیمانی كوردستان (یەكێتی+ گۆڕان) بۆ لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقدا بەتێكڕا لەنێوان (16 بۆ 18) كورسی بەدەستدەهێنێت.  سێیەم: نەوەی نوێ رێكخراوە بیانییەكە، جوڵانەوەی نەوەی بە هێزی "سێیەم" لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان ناودەبات، چونكە پێشبینی دەكات ئەم جوڵانەوەیە لە هەڵبژاردندا ژمارەی كورسییەكانی بەمشێوەیە بێت:  •    لە پارێزگای سلێمانی (5) كورسی مسۆگەر دەكات. •    لە پارێزگای هەولێر (3 بۆ 4) كورسی مسۆگەر دەكات. •    لە پارێزگای كەركوك (1) كورسی مسۆگەر دەكات. •    لە پارێزگای دهۆك (1 بۆ 2) كورسی مسۆگەر دەكات. واتە بەگوێرەی راپرسییەكە، كۆی ئەو كورسیانەی كە نەوەی نوێ بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بەدەستیان دەهێنێت، لە كەمترین ئاستدا (9) كورسی‌و لەبەرزترین ئاستدا (14) كورسی.  چوارەم: كۆمەڵی دادگەریی   بەپێی پێشبینی ئەو رێكخراوە بیانییە، كۆمەڵی دادگەریی لە هەڵبژاردنی پێشوەختەدا (2 بۆ 3) كورسی بەدەستدەهێنێت، (2) كورسی لە پارێزگای سلێمانی (راپەڕین‌و هەڵەبجە)و كورسیەك لە پارێزگای هەولێر. پێنجەم: یەكگرتووی ئیسلامی یەكگرتوو لەم هەڵبژاردنەدا كە كاندیدەكانی بەناوی "سەربەخۆ"وە بەشداریان پێكراوە، بەپێی راپرسییەكەی نەوەی نوێ، لە نزمترین ئاستدا (1) كورسی‌و لە باشترین حاڵیشدا (2) كورسی بەدەستدەهێنێت لە هەڵەبجەو لە دهۆك.     كۆی گشتی كورسی لایەنەكان بەپێی راپرسییەكە:  لە سێ پارێزگاكەی هەرێم كورد (44) كورسی هەیە، (6 بۆ 7) كورسی كەركوك‌و (2) كورسی دیالەو (1) كورسی سەلاحەدین (دوزخورماتوو) لەگەڵ (5) كورسی پارێزگای نەینەوا، كە كۆی گشتی كورسییەكانی كورد دەكاتە (58) كورسی‌و (2) كورسی كۆتایی مەسیحییەكان.  پێشبینی ئەنجامی كۆتایی  راپرسییەكەی نەوەی نوێ پێشبینی دەكات، ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردن بەمشێوەیە بێت:  •    پارتی: 25 - 26 كورسی   •    هاوپەیمانی یەكێتی‌و گۆڕان: 16- 18 كورسی  •    نەوەی نوێ:  9 - 14 كورسی  •    كۆمەڵ: 1- 3 كورسی  •    یەكگرتو: 1-2 كورسی •     3 كورسی دەمێنێتەوە بۆ سەربەخۆكان‌و زیادی‌و كەمی دەنگی لایەنەكان.  راپرسییەكەی یەكێتی ! (درەو) بەدواداچونی كرد بۆ ئەو لایەنانەی تر كە بەشێوەی نهێنی راپرسییان كردووە، سەرچاوەیەك لە یەكێتی پێی راگەیاندین، یەكێتی لەڕێگەی رێكخراوێكی بیانییەوە راپرسی ئەنجامداوەو ئەنجامەكەی نزیكە لە ئەنجامی ئەو راپرسییەی كە نەوەی نوێ كردویەتی.   

راپۆرت: درەو  ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە (329) كورسی پێكدێت، بەپێی یاسای نوێی هەڵبژاردن، لەم ژمارە كورسییە تەنیا (9) كورسی وەكو "كۆتا" بۆ پێكهاتەكان دیاریكراوە.  یاسای هەڵبژاردن بەمشێوەیە (9) كورسییەكەی "كۆتا"ی پێكهاتەكانی دابەشكردووە:  •    پێكهاتەی مەسیحی: (5) كورسی، كورسییەكان دابەشكراوە بەسەر پارێزگاكانی (بەغداد- نەینەوا- كەركوك- دهۆك- هەولێر)، هەریەكێك لەم پارێزگایانە یەك كاندیدیان بۆ پەرلەمانی عێراق سەردەكەوێت.  •    پێكهاتەی ئێزدی: (1) كورسی لە پارێزگای نەینەوا بۆ دانراوە.  •    پێكهاتەی سابیئەی مەندائی: (1) كورسی لە پارێزگای بەغداد بۆ دانراوە.  •    پێكهاتەی شەبەك: (1) كورسی لە پارێزگای نەینەوا بۆ دانراوە.  •    پێكهاتەی كوردە فەیلییەكان: (1) كورسی لە پارێزگای واست بۆ دانراوە. بەپێی یاسای هەڵبژاردن، ئەگەر كەسانی سەربە هەریەكێك لەم پێكهاتانە لە لیستی حزب‌و هاوپەیمانێتییەكان سەركەون بۆ پەرلەمان، لەسەر پشكی كۆتا ئەژمار ناكرێن، واتە پشكی كۆتاكان پارێزراوە.  یاسای هەڵبژاردن بەمشێوەیە بازنەی هەڵبژاردنی كورسی كۆتای پێكهاتەكانی دیاریكردووە:  •    پێنج كورسییەكەی كۆتای مەسیحییەكان لەچوارچێوەی یەك بازنەی هەڵبژاردندایە، واتە لەسەرتاسەری عێراق خەڵك دەتوانن دەنگ بەو كاندیدانە بدەن كە لەسەر پشكی "كۆتا"ی مەسیحییەكان خۆیان كاندید كردووە. •    پێكهاتەی سابیئەی مەندائی بەهەمان شێوەی پێكهاتەی مەسیحی یەك بازنەی بۆ دیاریكراوە، واتە لەسەرتاسەری عێراق خەڵك دەتوانن دەنگ بۆ ئەو كاندیدانە بدەن كە لەسەر پارێزگای بەغداد خۆیان كاندید كردووە بۆ بردنەوەی ئەم تاكە كورسییە.  بەڵام دۆخەكە بۆ كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكانی تر جیاوازە، پێكهاتەی ئێزدی كە یەك كورسییان بۆ دیاریكراوە، دەتوانن تەنیا لە سنوری پارێزگای نەینەوا دەنگ بەو كاندیدانە بدەن كە خۆیان بۆ بردنەوەی كورسییەكە كاندید كردووە، واتە لە پارێزگاكانی تر مافی دەنگدانیان پێنەدراوە، ئەمە بەهەمان شێوە بۆ تاكە كورسییەكەی پێكهاتەی شەبەك‌و كوردە فەیلییەكانیش راستە.  شەڕی كورسی "كۆتا" پێكهاتەكان زیاتر لە (60) كاندید كێبڕكێ دەكەن بۆ بردنەوەی (9) كورسی تایبەت بە پێكهاتەكان لە پەرلەمانی داهاتووی عێراق، لەناو ئەوانەی كە كێبڕكێ لەسەر كورسی "كۆتا"ی كەمینەكان دەكەن وەزیرێكی كابینەی ئێستای حكومەتی عێراق‌و (13) پەرلەمانتاری خولی ئێستا‌و خولی پێشووی پەرلەمانی عێراق هەن.  كۆتای مەسیحییەكان پێكهاتەی مەسیحی كە (5) كورسی لە پەرلەمانی داهاتوودا بە "كۆتا" بۆ دیاریكراوە، وەكو حزبی سیاسی بەشێوەیەكی گشتی لە (6) رەوتی سیاسی پێكدێت، بەڵام لەپاڵ ئەم رەوتە سیاسییانەدا خەڵكانێكی سەر بەم پێكهاتەیە بەشێوەی (سەربەخۆ) خۆیان كاندید كردووە.  بەگشتی (33) كەس خۆیان كاندید كردووە بۆ بردنەوەی (5) كورسییەكەی پێكهاتەی مەسیحی.  دیارترین پارتە سیاسییەكانی پێكهاتەی مەسیحی بریتین لە:  •    بزوتنەوەی دیموكراتی ئاشوری بە سەرۆكایەتی (یونادم كەنا) كە خۆی كاندید نەكردووە.  •    ئەنجومەنی میللی كلدانی سریای ئاشوریی بە سەرۆكایەتی (جەمیل زەیتۆ)، ئەم حزبە لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا كە ساڵی 2018 بەڕێوەچوو، كورسییەكی كۆتایی مەسیحییەكانی لە پارێزگای كەركوك بردەوە.  •    ئیئتیلافی حامورابی: ئەم ئیئتیلافە (ئانۆ جەوهەر عەبدولمەسیح) وەزیری گواستنەوەی هەرێمی كوردستان سەرۆكایەتی دەكات، ئانۆ جەوهەر خۆشی سەربە پارتی دیموكراتی كوردستانە، ئیئتیلافەكەی ئانۆ جەوهەر پێكدێت لە سێ رەوتی سیاسی كە بریتین لە (ئەنجومەنی نەتەوەیی كلدانی- یەكێتی دیموكراتی كلدانی- بزوتنەوەی گردبونەوەی سریان).  •    بزوتنەوەی بابلیۆن: ئەم بزوتنەوەیە (رەیان كلدانی) سەرۆكایەتی دەكات، كە یەكێكە لە سەركردەكانی حەشدی‌و نزیكە لە رێكخراوی بەدری هادی عامرییەوە، بەتۆمەتی پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ ساڵی 2019 ئەمریكا سزای بەسەر (رەیان كلدانی)دا سەپاند، بزوتنەوەی بابلیۆن لە كۆتا هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا دوو كورسی كۆتایی مەسیحییەكان لە بەغداد‌و نەینەوا بردەوە، سەرباری ئەمە وەزیرێكی لە كابینەی ئێستای حكومەتی عێراق هەیە كە بریتییە لە (ئیڤان فایەق جابرۆ)ی وەزیری كۆچ‌و كۆچبەرانە.  •    هەردوو پارتی (یەكێتی بەیت نەهرەین) بە سەرۆكایەتی (یوسف یەعقوب مەتا)‌و پارتی (نیشتمانی ئاشوری) بە سەرۆكایەتی (عەمانوێل خۆشابا) كێبركێ دەكەن بۆ بردنەوەی كورسی كۆتایی مەسیحییەكان‌و كاندیدێكیان هەیە كە ئەویش (عەمانوێل خۆشابا)یە، ئەم پیاوە ئێستا ئەندامی پەرلەمانی عێراقە‌و جارێكی تر خۆی كاندید كردوەتەوە.  بە گشتی لە بەغداد (9) كەس بۆ بردنەوەی كورسییەكی كۆتایی مەسیحییەكان خۆیان كاندید كردووە، كە دیارترینیان بریتییە لە (ئیڤان یەعقوب)ی وەزیری كۆچ‌و كۆچبەران كە لەسەر لیستی بابلیۆن خۆی كاندید كردووە، لە هەولێریش (8) كەس خۆیان كاندید كردووە بۆ یەك كورسی كۆتایی مەسیحی كە دیارترینیان بریتییە لە (جۆزیف سڵێوە)ی پەرلەمانتاری پێشوو كە لەسەر بەیت نەهرەین خۆی كاندید كردووە هەروەها (رائید ئیسحاق) پەرلەمانتاری پێشوو كە لەسەر ئەنجومەنی میللی خۆی كاندید كردووە.  هەر لە هەولێر (رەغد یوسف) لەسەر لیستی بابلیۆن خۆی كاندید كردووە، ئەم ژنە لەدوای دەستلەكاركێشانەوەی عادل عەبدولمەهدی یەكێك لەو كەسانە بووە كە وەكو كاندید بۆ پۆستی وەزیری كۆچ‌و كۆچبەران ناوی دەهێنرا، حزبی شیوعی كوردستانیش پشتیوانی كاندیدێكی سەربەخۆ دەكات بۆ بردنەوەی كورسییە كۆتاكەی مەسیحی لە هەولێر. لە دهۆكیش كە كورسییەكی "كۆتا"ی مەسحییەكانی بۆ تەرخانكراوە، (6) كەس بۆ بردنەوەی ئەم كورسییە خۆیان كاندید كردووە.  لە كەركوك كە كورسییەكی كۆتای مەسیحی بەردەكەوێت، (5) كەس خۆیان كاندید كردووە بۆ بردنەوەی ئەم تاكە كورسییە، لە دیارترین كاندیدەكان بریتین لە پەرلەمانتاری پێشوو (عیماد یوخەنا) لە پارتی بزوتنەوەی دیموكراتی، هەروەها پەرلەمانتاری ئەم خولە (عەمانوێل خۆشابا) كە ساڵی 2018 كورسی كۆتایی مەسیحییەكانی لە دهۆك بردەوە.  لە پارێزگای نەینەوا، (6) كاندید كێبركێ لەسەر بردنەوەی تاكە كورسییەكی كۆتای مەسیحییەكان دەكەن، دیارترینیان بریتین لە پەرلەمانتاری ئێستای پەرلەمانی عێراق (ئەسوان كلدانی)ی برای رەیان كلدانی سەرۆكی بزوتنەوەی بابلیۆن.  كۆتای ئێزدییەكان ئێزدییەكان یەك كورسییان لە پەرلەمانی عێراق بۆ دانراوە‌و لەچوارچێوەی پارێزگای نەینەوادا كێبركێ دەكرێت بۆ بردنەوەی ئەم كورسییە، (7) كەس كە نوێنەرایەتی سێ پارت دەكەن لەگەڵ چەند كەسێك كە بەشێوەی (سەربەخۆ) خۆیان كاندید كردووە، كێبركێی بردنەوەی ئەم تاكە كورسییە دەكەن.  ئەو پارتە سیاسییانەی ئێزیدی كە بەشداری كێبركێی هەڵبژاردن دەكەن بریتین لە:  •    بزوتنەوەی ئێزدی لەپێناو چاكسازی‌و پێشكەوتن كە (حاجی كندور سمۆ)ی پەرلەمانتاری پێشوو سەرۆكایەتی دەكات، كە دەوترێت نزیكە لە پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)وە.  •    پارتی ئێزدی دیموكراتی بە سەرۆكایەتی (حەیدەر شەشۆ) فەرماندەی هێزەكانی پاراستنی ئێزیدخان كە هێزێكی چەكدارە لەناو شەنگالدا.  •    پارتی پێشكەوتنخوازی ئێزدی بە سەرۆكایەتی (سەعید بتوش) كە دەوترێت ئەمیش نزیكە لە پارتی كرێكارانی كوردستانەوە.  دیارترین كاندیدەكان بۆ بردنەوەی تاكە كورسییەكەی كۆتایی ئێزدییەكان بریتین لە: •    سائیب خدر پەرلەمانتاری خولی ئێستای پەرلەمانی عێراق كە ساڵی 2018 كورسییەكەی بردەوە‌و كەسێكی نزیكە لە رێكخراوی بەدری هادی عامرییەوە، بەشێوەی سەربەخۆی خۆی كاندید كردووە. •    ئەیمن فەرحان جیجۆ پەرلەمانتاری پێشوو كە بەشێوەی سەربەخۆ خۆی كاندید كردووە.  كاندیدەكانی شەبەك پێكهاتەی شەبەك كە یەك كورسی كۆتای لە پارێزگای نەینەوا بۆ دانراوە، (7) كەس خۆیان بۆ بردنەوەی ئەم تاكە  كورسییە كاندید كردووە، دیارترین كاندیدەكان بریتین لە پەرلەمانتاری ئێستای پەرلەمانی عێراق (قوسەی عەباس) كە ساڵی 2018 كورسییەكەی بردەوە، ئەم پیاوە نزیكە لە هاوپەیمانی فەتحی هادی عامرییەوە، هەروەها (وەعد قەدۆ) فەرماندەی لیوای شەبەك لە دەشتی نەینەوا خۆی كاندید كردووە، پارتی دیموكراتی كوردستان پێشتر وەعد قەدۆی تۆمەتبار كرد بەوەی تێوەگلاوە لە یەكێك لەو هێرشانەی كە ساڵی رابردوو كراوەتەسەر فڕۆكەخانەی هەولێر، بەوهۆیەوە حكومەتی عێراق كۆتایی بە ئەركەكەی لە پۆستی فەرماندەیی لیوای شەبەكی سەربە هێزەكانی حەشدی شەعبی هێنا، ساڵی 2019 ئەمریكا (وەعد قەدۆ)ی خستە لیستی سزاكانییەوە بەتۆمەتی پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ‌و كەیسی گەندەڵی، وەعد قەدۆ برای حنین قەدۆی پەرلەمانتاری پێشووی رێكخراوی بەدرە كە ساڵی رابردوو بەهۆی ڤایرۆسی كۆرۆناوە مرد.  كورسی كوردە فەیلییەكان كورسی كوردانی فەیلی یەكەمجارە لەناو كورسی كۆتاكاندا دانراوە، ئەم كورسییە لەچوارچێوەی پارێزگای نەینەوادا كاندیدەكەی یەكلادەكرێتەوە‌و (10) كەس كێبركێی بردنەوەی كورسییەكە دەكەن.  دیاترین ئەو كەسانەی كە خۆیان بۆ بردنەوەی تاكە كورسییەكەی "كۆتا"ی كوردانی فەیلی كاندید كردووە بریتین لە هەریەكە لە (مازن فەیلی) پەرلەمانتاری خولی ئێستا پەرلەمان‌و (ئاراس حەبیب) كە بەهەمان شێوە ئێستا ئەندامی پەرلەمانە‌و ساڵی 2018 لەسەر هاوپەیمانی نەسری حەیدەر عەبادی كورسییەكەی بردەوە.  كورسی سابیئە پێكهاتەی سابیئەی مەندائی لە پارێزگای بەغداد كورسییەكی بۆ تەرخانكراوە، (8) كاندید كێبركێ دەكەن بۆ بردنەوەی ئەم تاكە كورسییە، دیارترین كاندیدەكان بریتین لە (حارس حارسی) پەرلەمانتاری پێشوو، (نەوفل ناشی) پەرلەمانتاری پێشوو، رەعد جەبار ئەندامی پێشووی ئەنجومەنی پارێزگای بەغداد.   

شیكاری: دۆەو بەپێی داتاکانی کومسیۆنی هەڵبژاردنی عێراق لە پارێزگای دهۆک زیاتر (827) هەزار هاوڵاتی مافی دەنگدانی هەیە و لە پێناو ئەو کۆکردنەوەی زۆرینەی ئەو دەنگانەدا (5) پارتی سیاسی (21) کاندیدیان هەیەو و (3) کاندیدی سەربەخۆش لە سەر ئاستی (3) بازنەی هەڵبژاردن لە ڕکابەریدان بۆ بردنەوەی (11) کورسی. لەم ڕاپۆرتەدا وردەکاری بازنەکانی هەڵبژاردن و ناو و ژمارەی سەرجەم کاندید و ژمارەی دەنگی پارتەکان لە هەڵبژاردنەکانی ڕابردوو و نوێترین ڕاپرسییەکان و چانسی کاندیدی پاتە سیاسییەکان لە پارێزگای دهۆک دەخەینە ڕوو. سەرەتا 1.    بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠، پارێزگای دهۆک (١١) كورسی بۆ تەرخان کراوەو دابەشکراوە بۆ (٣) بازنەی هەڵبژاردن و پێویستە لە هەر بازنەیەک (١) ئافرەت سەربکەوێت (بە دەنگی خۆی یان بە کۆتا). 2.    لەسەر ئاستی پارێزگای دهۆک (827 هەزار و 658) هاوڵاتی مافی دەنگدانی هەیەو (24) کاندید ڕکابەری لەسەر بەدەستهێنانی (11) کورسی دەکەن، (17) کاندیدیان پیاوو (7)یان ئافرەتن، کە پێکدێن لە (3) کاندیدی سەربەخۆ و (21) کاندیدی پارتە سیاسییەکان بەجۆرێک؛ -    پارتی دیموکراتی کوردستان (١١) کاندید کە (٨) پیاوو (٣) ئافرەتن.  -    یەکێتی نیشتمانی کوردستان (٢) کاندیدی ئافرەت.  -    نەوەی نوێ (٣) کاندید، (٢) پیاوو (١) ئافرەتن. -    یەکگرتووی ئیسلامی (٢) کاندیدی پیاون. -    حیزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان (٣) کاندید کە (٢) پیاوو (١) ئافرەتن. -    بزوتنەوەی گۆڕان هیچ کاندیدێکی تایبەت بە پارتەکەی نیە لە هاوپەیمانیدایە لەگەڵ یەکێتی نیشتمانی کوردستان. -    کۆمەڵی دادگەری هیچ کاندیدێکی نیە. -    سەربەخۆ (3) کاندیدی پیاون. 3.    بۆ شیکردنەوەی چانسی بەربژێرەکان پشت بە دەرئەنجامەکانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان دەبەستین، چونکە دواین هەڵبژاردنە کە لە 30/9/2018 لەم سێ پارێزگایە ئەنجام درابێت. 4.    هاوکات جگە لە سەنگی پارتە سیاسییەکان لە هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی ٢٠١٨،  نوێترین ئامار و ڕاپرسییەکی (پلاتفۆرمی کوردستان بۆ پرسە نیشتمانییەکان) کە لە مانگی ٨ی ٢٠٢١ لەسەر ئاستی پارێزگاکانی (هەولێر، سلێمانی، دهۆک، هەڵەبجە، کەرکوک)ئەنجام دراوە دەخەینەڕوو. 5.    ئەم سیستەمی هەڵبژاردنەی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران تەبەنی کردووە، بەشێوەیەکی تەواو بەستراوە بە توانای کۆکردنەوەی دەنگ لە لایەن بەربژێرەکان خۆیانەوە، پاشان پارتە سیاسییەکان، بۆیە ئەم ڕاپۆرتەی (درەو) تەنها خوێندنەوەیەکی ڕۆژنامەوانی و گریمانەییە بۆ توانای كاندید و پارتە سیاسییەکان، لە بازنەکانی پارێزگای دهۆک لەسەر بنەمای دەنگەکانی پێشوویان و هەڵسەنگاندنی پێگەی ئێستایان . 6.    ساختەکاری هەمیشە ئەگەرێکی دور نیە لە پرۆسەی هەڵبژاردن، بە تایبەت لە پارێزگای دهۆک پارتی دیموکراتی کوردستان، چاوی لەوەیە سەرجەم کورسییەکانی پارێزگاکە بباتەوە، بەشێک لە لایەنەکانی دیکەش کە سەرەکی تترینیان یەکێتی و یەکگرتووی ئیسلامین کەهەوڵی بردنی کورسی دەدەن، کە ئەمەش دەبێتە سەرچاوەی توندبوونەوەی ململانێی هەڵبژاردن، دوور نیە هەوڵی ساختەکاری نەخرێتەگەڕ. بازنەی (1) بازنەی (1): کە ناسێنراوە بە بازنەی (دهۆک + ئامێدی)، لەم بازنەیەدا (9) کاندید کە لە (3) ئافرەت و (6) پیاو پێکهاتوون، (7) کاندیدیان سەربە (4) پارتی سیاسین و (2) کاندیدیان بەناوی کاندیدی سەربەخۆوە تۆمار کراون و ڕکابەری دەکەن بۆ بەدەستهێنانی (4) کورسی تایبەت بە بازنەکە، بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەبێت یەکێک لە کاندیدە سەرکەوتووەکان لە ڕەگەزی مێ بێت. (بڕوانە خشتەی ژمارە (1)) ژمارەی دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای دهۆک لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی٢٠١٨بۆ پەرلەمانی پەرلەمانی کوردستان لەم بازنەیەی هەڵبژاردن بەم شێوەیەن (بڕوانە چارتی ژمارە (١))   شیکردنەوەی بازنەی (١) 1.    لەم بازنەیەدا (٤) پاڵێوراو سەردەکەون، کە پێویستە (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت. 2.    (یەکێتی و گۆڕان و کۆمەڵ) هیچ کاندیدێکیان نییە لەم بازنەیە. 3.    لەم بازنەیەدا پارتی دیموکراتی کوردستان ڕێژەی (٨٠%)ی دەنگەکانی هەیە كە (١٢٨ هەزارو ٣٢٣) دەنگە، بۆیە سەرەڕای ئەوەی دەنگەکانی دابەشی (٤) دەکەین هێندەی ژمارەی کورسییەکانی بازنەکە دەکاتە زیاتر لە (٣٠ هەزار) دەنگ، هێشتا هێزی دووەم کە یەکگرتووی ئیسلامییە ناگات پێی و نیوەی ئەو دەنگانەی هەیە. ئەگەر پارتی دیموکراتی کوردستان بتوانێت پارێزگاری لەو دەنگانەی بکات دەبێتە خاوەنی (٤) کورسی لە بازنەی (١)ی دهۆک، بە مەرجێک هاوسەنگی دەنگی پاڵێوراوەکانی ڕابگرێت. 4.    ئەگەر یەکێک لە کاندیدەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان دەنگەکانی بۆ خوار ژمارەی دەنگەکانی کاندیدەکەی یەکگرتوو نزم ببێتەوە، ئەوا چانسی کاندیدەکەی یەکگرتوو زۆرتر دەبێت. 5.    ئەگەر چی نەوەی نوێ ژمارەی دەنگەکانی وەک پێویست نین لە هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠١٨ (٥هەزار و ٥٦٢) دەنگی هەیە، بەڵام لەبەرئەوەی (یەکێتی و گۆڕان و کۆمەڵ) هیچ کاندیدێکیان نییە لەم بازنەیە، چاوەڕوان دەکرێت ژمارەی دەنگەکانی ڕوو لە هەڵکشان بکات، بەمەش تاکە کاندیدەکەی کە ئافرەتە دەکەوێتەو ڕکابەرییەوە لەگەڵ کاندیدە ئافرەتەکەی پارتی بۆ بردنەوەی کورسی کۆتای بازنەکە و چانسێکی دەبێت بۆ بردنەوەی کورسییەک، بەڵام ئەگەر پارتی بتوانێت کاندیدە ئافرەتەکەی لە دەرەوەی سیستمی کۆتای ئافرەتان سەربخات، ئەو چانسە کەمەی نەوەی نوێ هەیەتی ئەویش دەسوتێت. بازنەی (2) بازنەی (٢): کە ناسێنراوە بە بازنەی (زاخۆ + سمێل)، لەم بازنەیەدا (8) کاندید کە لە (2) ئافرەت و (6) پیاو پێکهاتوون (7) کاندیدیان سەربە (5) پارتی سیاسین و (1) کاندیدیان بەناوی کاندیدی سەربەخۆوە تۆمار کراوە و ڕکابەریدەکەن بۆ بەدەستهێنانی (3) کورسی تایبەت بە بازنەکە، بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەبێت یەکێک لە کاندیدە سەرکەوتووەکان لە ڕەگەزی مێ بێت. (بڕوانە خشتەی ژمارە (2)) ژمارەی دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای دهۆک لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی٢٠١٨بۆ پەرلەمانی پەرلەمانی کوردستان لەم بازنەیەی هەڵبژاردن بەم شێوەیەن (بڕوانە چارتی ژمارە (2)) شیکردنەوەی بازنەی (٢) 1.    لەم بازنەیەدا (٣) پاڵێوراو سەردەکەون، کە پێویستە (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت. 2.    لەم بازنەیەدا پارتی دیموکراتی کوردستان ڕێژەی (٨٣.٩%)ی دەنگەکانی هەیە كە (١٠٤ هەزارو ٥٦٤) دەنگە، سەرەڕای ئەوەی دەنگەکانی دابەشی (٣) دەکەین هێندەی ژمارەی کورسییەکانی بازنەکە، هێشتا هێزی دووەم کە یەکگرتووی ئیسلامی کوردستانە دەنگەکانی ناگاتە چارەکی ئەو دەنگەی کە پارتی دیموکراتی کوردستان هەیەتی کە دەکاتە (٣٤ هەزار و ٨٥٥) دەنگ. لەم بازنەیە پارتی بە (٣) بەربژێر بەشداری کردووە کە یەکێکیان ئافرەتە، بۆ ئەوەی هەرسێ کورسییەکە مسۆگەر بکات، بەڵام کاندیدەکەی یەکێتی بە لاوازییەوە دەبێتە ركابەری كاندیدە ئافرەتەکەی پارتی. 3.    لەگەڵ ئەوەی یەکگرتوی ئیسلامی هێزی دووەمی بازنەکەیە بە (٨ هەزار و ٧٤٧) دەنگ، بە تاکە کاندیدێکش بەشداری کردووە، ئەگەر نەڵێین هیچ چانسێکی نیە بۆ بردنی کورسی ئەوا چانسێکی زۆرلاوازی هەیە، ئەوەی زیاتریش چانسە کە لاواز دەکات یەکێتی کاندیدی خۆی هەیە لەبازنەکەدا بەمەش چاوەڕوان ناکرێت دەنگەکانی یەکگرتوو زیاد بکات لەسەرحسابی یەکێتی، تەنانەت دەنگاکانی کۆمەڵ و گۆڕانیش بدرێت بە یەکگرتوو کە هیچ کاندیدێکان نیە لەوبازنەیە (کە ئەمەش مەحاڵە) هێشتا بەشی ئەوە ناکات ژمارەی دەنگەکان  بگاتە بەهای بردنەوەی کورسیەک. 4.    یەکێتی رێژەی دەنگەکانی بە پلەی سێیەم دێت لە دوای پارتی و یەکگرتووەوە كە (٥ هەزارو ٣١٣) دەنگە بە ڕێژەی (٤.٣%)، بۆیە بەو ڕێژەیەش دۆخی لە یەکگرتوو باشتر نابێت، ئەوەی تەنها چانسێکی بچوک بهێڵێتەوە بۆی پێشکەشکردنی کاندیدی ئافرەتە بۆ ڕکابەری لەگەڵ کاندیدە ئافرەتەکەی پارتی بۆ بردنەوەی کورسی کۆتای ئافرەتان، ئەویش ئەگەر بتوانێت دەنگەکانی کۆمەڵ و گۆڕان لەو بازنەیە بچنێتەوە. ئەگەر پارتی بتوانێت لەم بازنەیە کاندیدە ئافرەتەکەی بەبێ سیستمی کۆتا و بە دەنگی خۆی سەریبخات، ئەو چانسە کەمەشی یەکێتی هەیەتی بۆ بردنی کورسی کۆتای ئافرەتان لەباردەچێت. 5.    لەم بازنەیە نەوەی نوێ هێزی چوارەمە بە ( ٤ هەزارو ١٩٢) دەنگ و ڕێژەی (٣.٤%) بەم ژمارەیە هەرچەندە بڕێک لە ڕێژەی دەنگەکانی بەرز ببێتەوە، بەڵام چاوەڕوان ناکرێت کورسی بباتەوە. بازنەی (٣) بازنەی (3): کە ناسێنراوە بە بازنەی (ئاکرێ + شێخان + بەردەڕەش)، لەم بازنەیەدا (7) کاندید کە لە (2) ئافرەت و (5) پیاو پێکهاتوون سەرجەم کاندیدەکان سەر بە پارتە سیاسییەکانن و هیچ کاندیدێکی سەربەخۆ لەم بازنەیەدا تۆمار نەکراوەو ڕکابەرییەکەش بۆ بەدەستهێنانی (4) کورسی تایبەت بە بازنەکەیە، بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەبێت یەکێک لە کاندیدە سەرکەوتووەکان لە ڕەگەزی مێ بێت. (بڕوانە خشتەی ژمارە (3)) ژمارەی دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای دهۆک لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی٢٠١٨بۆ پەرلەمانی پەرلەمانی کوردستان لەم بازنەیەی هەڵبژاردن بەم شێوەیەن (بڕوانە چارتی ژمارە (3)) شیکردنەوەی بازنەی (3) 1.    لەم بازنەیەدا (٤) پاڵێوراو سەردەکەون، کە پێویستە (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت.  2.    لەم بازنەیەدا پارتی دیموکراتی کوردستان ڕێژەی (٧٤.٨%)ی دەنگەکانی هەیە كە (٩٧ هەزارو ٤٥٥) دەنگە، بۆیە سەرەڕای ئەوەی دەنگەکانی دابەشی (٤) دەکەین هێندەی ژمارەی کورسییەکانی بازنەکە دەکاتە زیاتر لە (٢٤ هەزار) دەنگ، کە هیچ هێزێکی دیکە بەتەنها خاوەنی ئەو ژمارە دەنگە نیە. ئەگەر پارتی دیموکراتی کوردستان بتوانێت پارێزگاری لەو دەنگانەی بکات دەبێتە خاوەنی (٤) کورسی لە بازنەی (٣)ی دهۆک، بە مەرجێک هاوسەنگی دەنگی پاڵێوراوەکانی ڕابگرێت. 3.    لەگەڵ ئەوەی یەکێتی هێزی دووەمی بازنەکەیە بە (١٣ هەزار و ٦٩٧) دەنگ بە ڕێژەی (١٠.٥%)ی دەنگەکان، بەڵام ئەوەی چانسێک دەدات بە یەکێتی بۆ بردنەوەی کورسی پێشکەشکردنی (١) کاندیدی ئافرەتە کە دەبێتە ڕکابەری کاندیدە ئافرەتەکەی پارتی بۆ بردنی کورسی کۆتای ئافرەتان لە بازنەکە. ئەگەر پارتی دیموکراتی کوردستان نەتوانێت کاندیدە ئافرەتەکەی لەدەرەوەی سیستمی کۆتا سەربخات، سەرەتایەک دەبێت بۆ سەرکەوتنی کاندیدە ئافرەتەکەی یەکێتی.  ئەوەی چانسی یەکێتی بەهێزتر دەکات بۆ بردنەوەی کورسی کۆتا، نەبوونی کاندیدی (گۆڕان و کۆمەڵ و یەکگرتوو)ە لە بازنەکە، بە مەرجێک بتوانێت دەنگی ئەو لایەنانە بەدەستبهێنیت، کە هەرچواریان پێکەوە (٢٦ هەزار و ٧٧٢) دەنگیان هەیە.   4.    نەوەی نوێ وەک هێزی چوارەمی بازنەکە لە هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠١٨ خاوەنی (٥هەزار و ٩٨٩) دەنگ بوو، هەروەها بەهۆی ئەوەی (یەکگرتوو وگۆڕان و کۆمەڵ) هیچ کاندیدێکیان نییە لەم بازنەیە، چاوەڕوان دەکرێت ژمارەی دەنگەکانی ڕوو لە هەڵکشان بکات، بەڵام بەو خوێندنەوەو ئەنجامە بێت کە لە پێشتر ئاماژەمان پێکردووە، ئاسان نییە کاندیدەکەی نەوەی نوێ کورسی بباتەوە. ڕاپرسی پلاتفۆرمی کوردستان بۆ پرسە نیشتمانییەکان نوێترین ڕاپرسی تایبەت بە هەڵبژاردنی پێشوەختی ئەنجومەنی نوێنەران کە لە لایەن  (پلاتفۆرمی کوردستان بۆ پرسە نیشتمانییەکان) مانگی ٨ی ٢٠٢١ لەسەر ئاستی پارێزگاکانی (هەولێر، سلێمانی، دهۆک، هەڵەبجە، کەرکوک)ئەنجام دراوە. لێرەدا بەشێک لە زانیارییەکانی تایبەت بە پارێزگای (دهۆک) دەخەینە ڕوو، چونکە بەتەنها پشت بەستن بە سەنگی پارتە سیاسییەکان لە هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی ٢٠١٨ بەس نیە، جیاوازی لە بۆچون و ڕای هاوڵاتیان دروست بووە لە شێوازی بیرکردنەوەیان و پرسی بەشدارییان لە هەڵبژاردندا. ژمارەو ڕێژەی گشتی بەشداربوون، کە لە تەمەن و ڕەگەز و ئاستی خوێندەواری و پلەی وەزیفی جیاوازدان، بەم شێویەیە (بڕوانە خشتەی ژمارە (4))  ئەو ژمارەو ڕێژەیەی هاوڵاتیان کە ژمارەیان (758) کەسەو لە پارێزگای دهۆک بەشدارییان کردووە لە وەڵامیان بۆ پرسیارەکانی دەزگاکە بەم شێوەیەی خوارەوەیە بڕوانە (خشتەی ژمارە (5)) ئەم خشتەیەی سەرەوە چەند ڕاستییەک ئاشکرا دەکات؛ 1.    ئەگەر چی بەپێی ئەنجامی ڕاپرسییەکە، لە سنوری پارێزگای دهۆک زیاتر لە (66%) متمانەیان بە هەڵبژاردن نییە، بەڵام بە پێچەوانەی پارێزگاکانی (هەولێر و سلێمانی) پاشەکشەیەکی گەورە ڕوونادات بۆ ڕێژەی بەشداری هاوڵاتیان لە پرۆسەی هەڵبژاردن لە پارێزگای دهۆک، چونکە تەنها نزیکەی (22%) دەنگ نادەن و دەنگەکانیان دەسوتێنن. لە کاتێکدا لە پارێزگای هەولێر ئەو ڕێژەیە نزیک لە (35%) و لە پارێزگای سلێمانی ڕێژەکە سەروو (50%). 2.     ئەگەر چی سەرو (66%)ی بەشداربووان دەنگ بە کاندیدی سەربەخۆ نادەن، نزیکەی (12%)یش خۆیان یەکلا نەکردووەتەوە، بەڵام (21%)ی دەنگدەران ئامادەبن دەنگ بە کاندیدی سەربەخۆ بدەن گرنگە، بەڵام ئەم هەڵوێستە هێندە گەورە نییە بتوانێت جێگە بە کاندیدی پارتە سیاسییەکان لێژ بکات بەتایبەت لە پارێزگای دهۆک، کە پارتی دیموکراتی کوردستان لە ماوەی ڕابردوودا بەشی هەرە زۆری دەنگەکانی ئەو پارێزگایەی بەدەستهێناوەو دەکرێت وەک قەڵای پارتی تەماشای بکرێت. 3.    هەر بەپێی ڕاپرسییەکەی پلاتفۆرمی کوردستان پاشەکەشەیەکی گەورە لە دەنگەکانی یەکێتی و گۆڕان لە چوارچێوەی (هاوپەیمانی کوردستان) و یەکگرتوو و کۆمەڵ ڕوودەدات و هیچ کەس ئامادە نیە دەنگ حیزبی سۆسیالست دیموکراتی کوردستان بدات، بەڵام بە گوێرەی ڕاپرسییەکە (نەوەی نوێ) دەنگەکانی بەڕادەیەکی گەورە هەڵدەکشێت و بەپێی ڕاپرسییەکەبێت نەوەی نوێ ژمارەی دەنگەکانی پێش هاوپەیمانی کوردستان دەکەوێت کە بریتین لە یەکێتی و گۆڕان لەو پارێزگایە.  

شیكاری: درەو بەپێی داتاکانی کومسیۆنی هەڵبژاردنی عێراق لە پارێزگای هەولێر زیاتر (ملیۆنێک و 228 هەزار) هاوڵاتی مافی دەنگدانی هەیە و لە پێناو ئەو کۆکردنەوەی زۆرینەی ئەو دەنگانەدا لە (10) پارتی سیاسی (40) کاندیدیان هەیەو و (4) کاندیدی سەربەخۆش لە سەر ئاستی (4) بازنەی هەڵبژاردن لە ڕکابەریدان بۆ بردنەوەی (15) کورسی. لەم ڕاپۆرتەدا وردەکاری بازنەکانی هەڵبژاردن و ناو و ژمارەی سەرجەم کاندید و ژمارەی دەنگی پارتەکان لە هەڵبژاردنەکانی ڕابردوو و نوێترین ڕاپرسییەکان و چانسی کاندیدی پاتە سیاسییەکان لە پارێزگای هەولێر دەخەینە ڕوو. سەرەتا 1.    بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە (١٩)ی ساڵی ٢٠٢٠، پارێزگای هەولێر (١٥) كورسی گشتی و (١) کورسی کۆتای مەسیحی بۆ تەرخان کراوەو دابەشکراوە بۆ (٤) بازنەی هەڵبژاردن و کە پێویستە لە هەر بازنەیەک (١) ئافرەت سەربکەوێت (بە دەنگی خۆی یان بە کۆتا). 2.    لەسەر ئاستی پارێزگای هەولێر (ملیۆنێک و 228 هەزار و 30) هاوڵاتی مافی دەنگدانی هەیەو (٤٤) کاندید ڕکابەری لەسەر بەدەستهێنانی (١٥) کورسی دەکەن، (٢٩) کاندیدیان پیاوو (١٥)یان ئافرەتن، کە پێکدێن لە (٤) کاندیدی سەربەخۆ و (٤٠) کاندیدی پارتە سیاسییەکان بەجۆرێک؛ -    پارتی دیموکراتی کوردستان (١٢) کاندید کە (٨) پیاوو (٤) ئافرەتن.  -    یەکێتی نیشتمانی کوردستان (٥) کاندید کە (٢) پیاوو (٣) ئافرەتن.  -    نەوەی نوێ (٤) کاندید کە (٢) پیاوو (٢) ئافرەتن. -    بزوتنەوەی گۆڕان بە (٢) کاندیدی پیاو. -    کۆمەڵی دادگەری (٢) کاندید، کە (١) پیاوو (١) ئافرەتن. -    یەکگرتووی ئیسلامی (٢) کاندید کە (١) پیاوو (١) ئافرەتن. -    حیزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان (٤) کاندید کە (٣) پیاوو (١) ئافرەتن. -    حزبی زەحمەتکێشانی کوردستان (١) بەربژێری پیاو. -    بەرەی تورکمانی عێراقی (٣) کاندید کە(١) پیاوو (٢) ئافرەتن. -    قادیمون (٥) کاندید، کە (٤) پیاوو (١) ئافرەتن. -    سەربەخۆ (٤) کاندیدی پیاو. 3.    بۆ شیکردنەوەی چانسی بەربژێرەکان پشت بە دەرەنجامەکانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان دەبەستین، چونکە دواین هەڵبژاردنە کە لە 30/9/2018 لەم سێ پارێزگایە ئەنجام درابێت. 4.    ئەم سیستەمی هەڵبژاردنەی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران تەبەنی کردووە، بەشێوەیەکی تەواو بەستراوە بە توانای کۆکردنەوەی دەنگ لە لایەن بەربژێرەکان خۆیانەوە، پاشان پارتە سیاسییەکان، بۆیە ئەم ڕاپۆرتەی درەو میدیا تەنها خوێندنەوەیەکی ڕۆژنامەوانی و گریمانەییە بۆ توانای پارتە سیاسییەکان، لە بازنەکانی پارێزگای سلێمانی لەسەر بنەمای دەنگەکانی پێشوویان کە لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە ٣٠ی٩ی٢٠٢١ بەدەستیان هێناوە، بۆیە مەرجە هێزە سیاسییە سەرەکییەکانی (یەکێتی و گۆڕان و پارتی و یەکگرتوو و کۆمەڵ و نەوەی نوێ) بتوانن پارێزگاری کە دەنگەکانی پێشوویان بکەن. 5.    هاوکات جگە لە سەنگی پارتە سیاسییەکان لە هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی ٢٠١٨،  نوێترین ئامار و ڕاپرسییەکی (پلاتفۆرمی کوردستان بۆ پرسە نیشتمانییەکان) کە لە مانگی ٨ی ٢٠٢١ لەسەر ئاستی پارێزگاکانی (هەولێر، سلێمانی، دهۆک، هەڵەبجە، کەرکوک)ئەنجام دراوە دەخەینەڕوو. 6.    ئەگەر چی هاوپەیمانی کوردستان هەیە لە نێوان یەکێتی و بزوتنەوەی گۆڕان، بەڵام دەنگدەری لایەنەکان دەنگ بە لایەنی سیاسی نادەن و دەنگ بە بەربژێرەکان دەدەن، بۆیە تا ڕادەیەک سەنگی لایەنەکان ون نابێت و بە ڕونی دەمێنێتەوە. 7.    ساختەکاری هەمیشە ئەگرێکی دور نیە لە پرۆسەی هەڵبژاردن، ئەگەر چاوێک لە ئەنجام و هەوڵەکانی ساختەکاری بدەین لە هەڵبژاردنەکانی ڕابردوو، ئەو ڕاستییەمان زیاتر بۆ ڕوون دەبێتەوە، لەگەڵ ئەوەی لە پارێزگای سلێمانی جۆرێک لێکتێگەیشتن و تەنسیق دروستبووە کە ڕەنگە تاڕادەیەک هەوڵەکانی ساختەکاری کەمبکاتەوە، بەڵام لە پارێزگای هەولێر گۆڕەپانەکە بە جۆرێکی ترەو دوور نییە ململانێی سەخت و توند و هەوڵ بۆ ساختەکاری لەو پارێزگایە بێت، ڕودانی ئەمەش كاریگه‌ری ده‌بێت له‌سه‌ر ئه‌نجامی پارت و به‌ربژه‌كانیان. بازنەی (1) بازنەی (1): کە ناسێنراوە بە بازنەی (سۆران + مێرگەسور + رەواندز + چۆمان + شەقلاوە)، لەم بازنەیەدا (9) کاندید کە لە (3) ئافرەت و (6) پیاو پێکهاتوون و سەرجەم کاندیدەکان سەر بە پارتە سیاسییەکانن و هیچ کاندیدێکی سەربەخۆ لەم بازنەیەدا تۆمار نەکراوەو ڕکابەرییەکەش بۆ بەدەستهێنانی (4) کورسی تایبەت بە بازنەکەیە، بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەبێت یەکێک لە کاندیدە سەرکەوتووەکان لە ڕەگەزی مێ بێت. (بڕوانە خشتەی ژمارە (1)) ژمارەی دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای هەولێر لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی٢٠١٨بۆ پەرلەمانی پەرلەمانی کوردستان لەم بازنەیەی هەڵبژاردن بەم شێوەیەن (بڕوانە چارتی ژمارە (١)) 01 شیکردنەوەی بازنەی (١) 1.    لەم بازنەیەدا (٤) پاڵێوراو سەردەکەون، کە پێویستە (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت. 2.    لە بازنەی (١)ی هەولێر (گۆڕان، کۆمەڵ، یەکگرتوو) هیچ کاندیدێکیان نییەو تەنها لایەنەکانی (پارتی، یەکێتی، نەوەی نوێ، سۆسیالست و قادیمون) کاندیدیان هەیە. -    لەم بازنەیەدا پارتی دیموکراتی کوردستان ڕێژەی (٧٠.٣٠%)ی دەنگەکانی هەیە لە هەڵبژاردنی رابردوود، بۆیە چاوەڕوان دەكرێت پارتی (3) كورسی بەرێت ئەگەرچی دەنگەكانی زیاترە لە (4) كورسی لەو بازنەیە.  3.    ئەگەرچی یەکێتی نیشتمانی کوردستان هێزی دووەمە لەم بازنەیە بەڵام بە (١) کاندید بەشداری کردووە، چانسێکی دەبێت ئەگەر پارتی نەتوانێت هاوسەنگی دەنگی کاندیدەکان ڕابگرێت و هاوکات یەکێتی بتوانێت دەنگی بەشێک لە دەنگدەرانی بزوتنەوەی گۆڕان و لایەنە ئیسلامییەکان ڕابکێشت.  4.    نەوەی نوێ چانسێکی کەمی دێتە پێش (١) کورسی بباتەوە، چونکە بزوتنەوەی گۆڕان و کۆمەڵ و یەکگرتوو هیچ کاندیدێکیان نیە لەم بازنەیە و ئەگەری زۆرە دەنگەکانی نەوەی نوێ ڕوو لە هەڵکشان بکات. بازنەی (2) بازنەی (2): کە ناسێنراوە بە بازنەی (دەشتی هەولێر+ كۆیە + خەبات)، لەم بازنەیەدا (8) کاندید کە لە (3) ئافرەت و (5) پیاو پێکهاتوون و سەرجەم کاندیدەکان سەر بە پارتە سیاسییەکانن و هیچ کاندیدێکی سەربەخۆ لەم بازنەیەدا تۆمار نەکراوەو ڕکابەرییەکەش بۆ بەدەستهێنانی (4) کورسی تایبەت بە بازنەکەیە، بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەبێت یەکێک لە کاندیدە سەرکەوتووەکان لە ڕەگەزی مێ بێت. (بڕوانە خشتەی ژمارە (2)) ژمارەی دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای هەولێر لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی٢٠١٨بۆ پەرلەمانی پەرلەمانی کوردستان لەم بازنەیەی هەڵبژاردن بەم شێوەیەن (بڕوانە چارتی ژمارە (٢))   شیکردنەوەی بازنەی (٢) 1.    لەم بازنەیەدا (٤) پاڵێوراو سەردەکەون، کە پیویستە (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت. 2.    لەم بازنەیەدا کۆمەڵی دادگەری و یەکگرتووی ئیسلامی هیچ کاندیدێکیان نیە. 3.    لەم بازنەیەدا پارتی دیموکراتی کوردستان ڕێژەی(%48.9)ی دەنگەکانی هەیە، بۆیە سەرەڕای ئەوەی دەنگەکانی دابەشی (3) دەکەین، دەبینین تەنها دەنگەکانی یەکێتی نیشتمانی کوردستان دەگەنە دەنگی پێویست بۆ بەدەستهێنانی کورسی.  4.    بەم ئەنجامە پارتی دیموکراتی کوردستان دەبێتە خاوەنی (3) کورسی لە بازنەی (2)ی هەولێر و هەر سێ کاندیدەکەی سەردەکەون بە مەرجێک جۆرێک لە هاوسەنگی دەنگی پاڵێوراوەکانی ڕابگرێت. 5.    یەکێتی نیشتمانی کوردستان کە هێزی دوومە و (١) بەربژێری ئافرەتی هەیە لەم بازنەیە، دەبێتە خاوەنی (١) کورسی بە مسۆگەری. 6.    نەوەی نوێ کە (١) بەربژێری ئافرەتی هەیە، چانسێکی کەمی دەبێت کە کورسییەکی کۆتای بازنەکە بەرێتەوە بەمەرجێک کاندیدە ئافرەتەکەی پارتی و کاندیدە ئافرەتەکەی یەکێتی دەنگی کەمتر بەدەستبهێنێت، چونکە کومەڵ و یەکگرتوو هیچ کاندیدێکیان لەم بازنەیە نییەو ئەگەری ئەوەی هەیە دەنگەکانی ڕوو لە هەڵکشان بکات.  7.    بزوتنەوەی گۆڕان کە بە (١) کاندید بەشداری کردووە، ئەگەر نەڵێین هیچ چانسێکی نییە، دەتوانین بڵێین چانسێکی زۆر لاوازی هەیە چونکە خۆی هێزی چوارەمی بازنەکەیە. ئەگەرە زۆر لاوازەکەش ئەوەیە کە بەشێک لە دەنگدەرانی کۆمەڵ و یەکگرتوو دەنگەکانیان بدەن بە بزوتنەوەی گۆڕان، کە ئەمەش کارێکی مەحاڵە. بازنەی (3) بازنەی (3): کە ناسێنراوە بە بازنەی (بەشی خۆرئاوای قەزای هەولێر)، لەم بازنەیەدا (10) کاندید کە لە (5) ئافرەت و (5) پیاو پێکهاتوون و سەرجەم کاندیدەکان سەر بە پارتە سیاسییەکانن و هیچ کاندیدێکی سەربەخۆ لەم بازنەیەدا تۆمار نەکراوەو ڕکابەرییەکەش بۆ بەدەستهێنانی (3) کورسی تایبەت بە بازنەکەیە، بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەبێت یەکێک لە کاندیدە سەرکەوتووەکان لە ڕەگەزی مێ بێت. (بڕوانە خشتەی ژمارە (3)) ژمارەی دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای هەولێر لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی٢٠١٨بۆ پەرلەمانی پەرلەمانی کوردستان لەم بازنەیەی هەڵبژاردن بەم شێوەیەن (بڕوانە چارتی ژمارە (٣))   شیکردنەوەی بازنەی (٣) 1.    لەم بازنەیەدا (٣) پاڵێوراو سەردەکەون، کە پێویستە (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت. 2.    بزوتنەوەی گۆڕان لەم بازنەیەدا هیچ کاندیدێکی نیە. 3.    لەم بازنەیەدا پارتی دیموکراتی کوردستان ڕێژەی (56.6%)ی دەنگەکانی هەیە، سەرەڕای ئەوەی دەنگەکانی دابەشی (٣) دەکەین هێندەی ژمارەی کورسییەکانی بازنەکە، هێشتا هێزی دووەم کە یەکێتی نیشتمانی کوردستانە لەم بازنەیە بە نزیکەی (3) هەزار لە دواوەوەیە. 4.    لەگەڵ ئەوەی ئەگەرێک هەبووە کە پارتی بتوانێت هەر (٣) کورسییەکە بباتەوە، بەڵام بە (٢) بەربژێر بەشداری کردووە کە یەکێکیان ئافرەتە، بۆ ئەوەی هەردوو کورسییەکە مسۆگەر بکات.  5.    یەکێتی رێژەی دەنگەکانی بە پلەی دووەم دێت لە دوای پارتییەوە، بۆیە ئەگەری گەورە ئەوەیە کورسییەکەی کە دەمێنێتەوە بیباتەوە، بەتایبەت کە بزوتنەوەی گۆڕان کاندیدی نیەو دوور نییە بەشێک لە دەنگەکانی ئەو حیزبە بچێت بۆ یەکێتی. 6.    هەر یەک لە نەوەی نوێ و کۆمەڵ و یەکگرتوو چاویان لە کورسی کۆتای ژنانە لەم بازنەیە، بەڵام پارتی دیموکراتی کوردستان زیرەکانە ئەو چانسەی لێوەرگرتوونەتەوەو بە کەمکردنەوەی کاندیدەکانی لە (٣) کاندیدەوە بۆ (٢) کاندید کە یەکێکیان ئافرەتە. بازنەی (4) بازنەی (4): کە ناسێنراوە بە بازنەی (بەشی خۆرهەڵاتی قەزای هەولێر)، لەم بازنەیەدا (17) کاندید کە لە (4) ئافرەت و (13) پیاو پێکهاتوون و (13) کاندیدیان سەربە (9) پارتی سیاسین و (4) کاندیدیان بەناوی کاندیدی سەربەخۆوە تۆمار کراون و ڕکابەریدەکەن بۆ بەدەستهێنانی (4) کورسی تایبەت بە بازنەکە، بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەبێت یەکێک لە کاندیدە سەرکەوتووەکان لە ڕەگەزی مێ بێت. (بڕوانە خشتەی ژمارە (4)) ژمارەی دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای هەولێر لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی٢٠١٨بۆ پەرلەمانی پەرلەمانی کوردستان لەم بازنەیەی هەڵبژاردن بەم شێوەیەن (بڕوانە چارتی ژمارە (٤)) شیکردنەوەی بازنەی (٤) 1.     لەم بازنەیەدا (٤) پاڵێوراو سەردەکەون، کە پێویستە (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت. 2.    لەم بازنەیەدا زۆرترین پارتی سیاسی و زۆرترین کاندید ڕکابەری دەکەن بۆ بردنەوەی (4) کورسی بازنەکەو تەنها بازنەی هەڵبژاردنە لەو پارێزگایە کە کاندیدی سەربەخۆی تێدا بێت. 3.    لەم بازنەیەدا پارتی دیموکراتی کوردستان ڕێژەی (52.2%)ی دەنگەکانی هەیە، بۆیە سەرەڕای ئەوەی دەنگەکانی دابەشی (3) دەکەین، دەبینین تەنها دەنگەکانی یەکێتی نیشتمانی کوردستان دەگەنە ئاستی پێویست بۆ بەدەستهێنانی کورسی.  4.    چاوەڕوان دەكرێت لەم بازنەیە پارتی دیموکراتی کوردستان (2 بۆ 3) کورسی بەرێتەوە. 5.    پێشبینی دەكرێت كاندیدەكەی یەکێتی نیشتمانی کوردستان کە ژنێكە كۆتای ژنان لەم بازنەیە بەرێت. 6.     ئەگەر پارتی (2) كورسی پیاو بەرێت و یەكێتی كۆتای ژنان بەرێت، ئەوا كورسیەك دەمێنێتەوەو هەریەك لە كۆمەڵ و گۆڕان و نەوەی نوێ ململانێ لەسەر  ڕاپرسی پلاتفۆرمی کوردستان بۆ پرسە نیشتمانییەکان نوێترین ڕاپرسی تایبەت بە هەڵبژاردنی پێشوەختی ئەنجومەنی نوێنەران کە لە لایەن  (پلاتفۆرمی کوردستان بۆ پرسە نیشتمانییەکان) مانگی ٨ی ٢٠٢١ لەسەر ئاستی پارێزگاکانی (هەولێر، سلێمانی، دهۆک، هەڵەبجە، کەرکوک)ئەنجام دراوە. لێرەدا بەشێک لە زانیارییەکانی تایبەت بە پارێزگای (هەولێر) دەخەینە ڕوو، چونکە بەتەنها پشت بەستن بە سەنگی پارتە سیاسییەکان لە هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی ٢٠١٨ بەس نیە، جیاوازی گەورە لە بۆچون و ڕای هاوڵاتیان دروست بووە لە شێوازی بیرکردنەوەیان و پرسی بەشدارییان لە هەڵبژاردندا. ژمارەو ڕێژەی گشتی بەشداربوون، کە لە تەمەن و ڕەگەز و ئاستی خوێندەواری و پلەی وەزیفی جیاوازدان، بەم شێویەیە (بڕوانە خشتەی ژمارە (5))    ئەو ژمارەو ڕێژەیەی هاوڵاتیان کە ژمارەیان (هەزار و 288) کەسەو لە پارێزگای هەولێر بەشدارییان کردووە لە وەڵامیان بۆ پرسیارەکانی دەزگاکە بەم شێوەیەی خوارەوەیە بڕوانە (خشتەی ژمارە (6))   ئەم خشتەیەی سەرەوە چەند ڕاستییەک ئاشکرا دەکات؛ 1.    ئەگەرچی پاشەکشەیەکی گەورەی ڕێژەی بەشداری هاوڵاتیان لە پرۆسەی هەڵبژاردن لە پارێزگای سلێمانی ڕوودەدات، چونکە بەپێی ئەنجامی ڕاپرسییەکە، لە سنوری پارێزگای سلێمانی زیاتر لە (70%) متمانەیان بە هەڵبژاردن نییەو نزیکەی (50%) دەنگ نادەن و دەنگەکانیان دەسوتێنن. بەڵام لە پارێزگای هەولێر بەو جۆرە نابێت و ئەگەر چی (68%) یان باوەڕیان بە هەڵبژاردن نیە بەڵام ڕێژەی ئەوانەی دەنگ نادەن و دەنگەکەیان دەسوتێنن بە گوێرەی ڕاپرسییەکە (34%)ن. 2.     ئەگەر چی سەرو (60%)ی بەشداربووان دەنگ بە کاندیدی سەربەخۆ نادەن، نزیکەی (20%)یش خۆیان یەکلا نەکردووەتەوە، بەڵام (20%) دەنگدەران ئامادەبن دەنگ بە کاندیدی سەربەخۆ بدەن بەڵام ئەم هەڵوێستە کاریگەری گەورەی لەسەر گۆڕانکاری ڕیزبەندی و چەندێتی کاندیدەکان ناکات، چونکە لە سێ بازنەی هەڵبژاردن لە پارێزگای هەولێر هیچ کاندیدێکی سەربەخۆ نییەو تەنها لە بازنەی (4) کاندیدی سەربەخۆ هەیەو ئەوانیش چانسیان لاوازە. 3.    هەر بەپێی ڕاپرسییەکەی پلاتفۆرمی کوردستان پاشەکەشەیەکی گەورە لە دەنگەکانی یەکێتی و گۆڕان لە چوارچێوەی (هاوپەیمانی کوردستان)  ڕودەدات و (نەوەی نوێ) دەنگەکانی بەڕادەیەکی گەورە هەڵدەکشێت و بەپێی ڕاپرسییەکەبێت نەوەی نوێ ژمارەی دەنگەکانی پێش هاوپەیمانی کوردستان دەکەوێت کە بریتین لە یەکێتی و گۆڕان لەو پارێزگایە.  

درەو:  ئیرشاد ڕەشیدی – توێژەری سیاسی و مامۆستا لە زانكۆی ئازادی كرماشان -  گۆڤاری ئایندەناسی   بەرایی باسکردن لە سیاسەتی ئێران بەپێی هێز و پێگەی سیاسی و مێژوویی لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوین بەگشتی و کوردستان بەتایبەتی، هەردەم گرنگیی خۆی هەیە. لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان دوای تەواوبوونی سیانزەیەمین هەڵبژاردنەکانی سەرۆککۆماری ئێران، دەرکەوت کە زۆربەی کۆمەڵگای کوردی وەک بەشەکانی دیکەی وڵات، زیاتر لە نیوەی خەڵک بایکۆتی هەڵبژاردنەکانی ٢٠٢١-ی سەرۆککۆماریان کردووە و نزیکەی نیوەی بەشداربووانیش بەپێی ئەوەی کە پێشوەخت لە سەركەوتنی ڕەئیسی دڵنیا بوون، بە ڕەئیسی دەنگیان داوە. لێرەدا جیاوازییەکی وەها لەگەڵ بەشەکانی دیکەی ئێراندا نەبوو، بێجگە ڕێژەی کەمتری بەشداری و ئەوەی کە کوردەکان لە خولەکانی پێشوو زۆرتر دەنگیان بە ڕیفۆرمخوازەکان دەدا. لێرەدا پرسیار ئەوەیە سەرۆککۆمارێکی بناژۆخواز و یەکدەستبوونی دەسەڵات لەژێر حوکمی ئسوڵگەراکان لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان چ دۆخێک دروست دەکات؟ هەلەکان و مەترسییەکانی پێش کورد چین و سیناریۆکان چین و چۆن دەبن؟ پرسی کورد لە ئێران، ڕوانگەیەکی ئەمنی دوای چەند ساڵ لە شۆڕشی ١٩٧٩ی ئێران، سیاسەت و دەسەڵات لە کۆماری ئیسلامی بەسەر دوو باڵی چەپ و ڕاستی حیزبی کۆماری ئێران کە دوایی بوون بە ڕەوتی ڕیفۆرمخوازی و بناژۆخواز؛ دابەش بووە و زۆربەی پێشبڕکێی هەڵبژاردنەکان لەنێوان بەربژێوانی ئەم دوو ڕەوتەدایە. بەڵام لەم هەڵبژاردنانەی سەرۆککۆماری و ئەنجومەنی شار و گوند (٢٠٢١) و هەروەها هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی ئێران و ئەنجوومەنی شارەزایانی ڕێبەری (مجلس خبرگان رهبری) لە ساڵی ٢٠٢٠، دەسەڵات بەتەواوی کەوتە ژێر ڕکێفی هێزە بناژۆخوازەکان (ئسوڵگەرا). هەر لە یەکەم ڕۆژی سەرکەوتنی شۆڕشی ١٩٧٩-ی ئێران و هاتنە سەر حکومەتی کۆماری ئیسلامی بە ڕێبەرایەتیی ئایەتوڵڵا خومەینی، زنجیرە پێکدادانی سەربازی لەلایەن دەسەڵاتی ناوەند و هێزە کوردییەکان لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان ڕووی دا. هێزە کوردییەکان ئەودەم داوای دابەشکردنی دەسەڵات و سامان و هێز لە تەواوی ناوچەکانی وڵات و دیموکراسی بۆ ئێران و ئۆتۆنۆمی  بۆ کوردستانیان دەکرد، بەڵام دەسەڵاتی نوێ لە تاران دیسان وەک سەردەمی دەسەڵاتی  پەهلەوی لەسەر ناوندێکی بەهێز لە تاران دامەزرایەوە، نەک باوەڕی بە دابەشکردنی هێز نەبوو، بەڵکوو لەبەر ئایدیۆلۆژیی دینی–شیعی، هیچ هێز و دەسەڵاتی دیکەی بە مەشرووع و ڕەوا هەژمار نەدەکرد و تەنانەت هەندێ جار ڕەنگی دەسەڵاتی نیمچەتۆتالیتاریانیزمیشی بەخۆیەوە گرتووە([i]). دوای چەند ساڵ شەڕ و پێکدادانی قورسی سەربازی و سەرکەوتوونەبوونی دانوستانەکان، تاران توانیی بە زبری هێزی سوپا و ئەرتەش لەسەر زۆربەی ناوچەکانی کوردستان زاڵ بێت و حیسابیش بۆ هیچ حیزب و لایەن و تاقمی کوردی نەکات، تەنانەت ئەوانەی کە ئایدیۆلۆژیی ئیسلامییان هەبوو و زۆریش لەگەڵ ئایەتوڵڵا خومەینی تەبا بوون. دەسەڵاتی ئێرانی و ئێرانیەت یان ناسیۆنالیزمەکەی، لە سەردەمی پاشایەتی بەملاوە تا دەگاتە کۆماری ئیسلامی، لەسەر سێ بنەمای سەرەکیی ئایینزای شیعە، زمانی فارسی و مێژووی کۆنی ئەفسانەیی ئێرانی دامەزراوە. لە کاتی حوکمڕانە جیاوازەکانیش، هەریەک لەو بابەتانە بەجیا بەها و ڕەنگدانە وەی زیاتری بووە بە نیسبەت ئەوانی دیکە. نزیکەی چل ساڵە ئەزموونی سیاسەتی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی بە نیسبەت پرسی کورد، نیشانی دەدا کە ئەو پرسە وەک هێڵی سوورە و لە ڕوانگەیەکی سیاسی-ئەمنییەوە سەیر دەکرێت. ئەم تێڕوانینە لەوەوە سەرچاوە دەگرێت کە تاکی کورد ڕەنگە لە ڕووی شوناسەوە بەشێ لە مێژووی هاوبەشە لەگەڵ ئێران، بەڵام کورد خۆی خاوەن زمانێ سەربەخۆیە و زۆربەشیان لەسەر مەزهەبی شیعە نین، هەر ئەمە وای کردووە جیاوازی دروست ببێت و زۆربەی داواکاری و چالاکیی کوردەکان لەلایەن تارانەوە بە گومان و هەڕەشە لەسەر ئەمنی قەومیی وڵات هەژمار بکرێت و هەندێ جار بەتوندی بەرەنگاریی ئەو چالاکی و گۆڕانکارییانە ببنەوە. عەلی یوونسی وەک وەزیری زانیاریی (ئیتلاعات) دەوڵەتی محەمەدی خاتەمی و جێگری فەرمانگەی ئەقوام و ئایینزاکانی سەرۆککۆماری حەسەنی ڕۆحانی ، پێی وایە قەیرانی داهاتووی ئێران پرسی ئەتنیکی (قەومی) و کۆمەڵایەتییە([ii]). بەهائەدین ئەدەب، نوێنەری پێشووی کورد لە پەرلەمانی ئێران لە قۆناغی دەسەڵاتی ئسوڵگەراکان، دەڵێت: لە ناوچە کوردییەکان گوشارێکی زۆر هەیە، بۆچوونی ئەمنی و سەربازی بەسەر کوردستان و کوردەکان چڕتر بووە و تەنانەت سەرۆکپارێزگا کوردییەکان هەر ئەم بۆچوونەیان هەیە و ئامادە نین هیچ کارێک بۆ پەرەسەندن و پێشکەوتنی سیاسی و  ئابووری ئەنجام بدەن([iii]). زۆربەی بابەتەکان بە ئەمنی سەیر دەکرێ، بۆ نموونە هونەرمەندی کورد شارام نازری دوای 10 ساڵ گەڕایەوە زێدی خۆی لە کرماشان و كۆنسێرتێكی ساز كرد کە سوپای پاسداران و  لایەنە بناژۆخوازەکانی دەسەڵات ناڕەزایەتیی خۆیانیان دەربڕی و کردیان بە مەلەفێكی سیاسی([iv]). تەنانەت چەند مانگ لەمەوبەر، نوێنەری ئایەتوڵڵا خامنەیی لە کوردستان بەڕوونی باسی ئەوە دەکا کە ڕێبەری ئێران پێی وایە پێویستە تێڕوانینی ئەمنی بگۆڕدرێ بۆ تێڕوانینێکی فەرهەنگی([v]). هەر چەندە جیاوازیی بیری و تیۆری سیاسی لەنێوان ڕەوتی ڕیفۆرمخوازی و بناژۆخوازدا هەیە، بەڵام لە پراکتیکدا هەردوو لەسەر ئەم ڕوانگەیە یەک دەگرنەوە. لە کۆتایی شەڕی هەشت ساڵەی ئێران–عێراق و لە سەردەمی دەسەڵاتی هاشمی ڕەفسەنجانی، دیسکۆرسی زاڵ لە سیاسەتی دەوڵەتەکەی دەبێتە “economy-first”، یان یەکەم ئابووری و بنیاتنانەوەی وڵات لەسەر گەشەی ئابووری. لێرەدا پرسی کورد و کەمینەکانی دیکە دادەبەزێ بۆ وەڵامێکی ئابووری و باشتربوونی ژیانی ماددی و ڕۆژانە، لە ئەنجامدا ئەگەر هاتوو دۆخی ئابووریی ئەو ناوچانە چاک ببێت، ناڕەزایەتییەکان کەم دەبنەوە و نەیارییەکان کەمتر و لە درێژخایەندا دەبێتە هۆی بەهێزبوونی یەکێتیی نیشتمانیی وڵات و هەڕەشەکان کەمتر دەبێتەوە. ئەم شێوازەی مامڵەكردن لەگەڵ پرسی کورد، لای زۆربەی توێژەرە ئێرانییەکان هەر وایە، ڕۆژهەڵات جیاواز لە پارچەکانی دیکە هەژمار دەکەن و پێیان وایە کورد لە ئێران ڕەنگە خولیای سەربەخۆییان بێت، بەڵام لە واقیع نە بزاڤی سیاسی و حیزبەکان بەشوێن ئەوەوەن و نە دۆخی سیاسی و کۆمەڵایەتیی ڕۆژهەڵات وەهایە، لای کۆمەڵگای کوردی ئێران ئەولەویات شتانی دیکەیە([vi]) کە دیسان دەگەڕێتەوە بۆ ئابووری، لە سەردەمی  دەوڵەتی خاتەمی و بگرە تا ئێستاش بەردەوامە. بەڵام لە ڕاستیدا هیچ کات ئەو وەبەرهێنان و گەشەی ئابوورییە لە ڕۆژهەڵات ڕووی نەدا، هێشتا پارێزگا کوردییەکان لە ئامارەکاندا لە بەشی پارێزگا هەژارەکان هەژمار دەکرێن، بەتایبەت کرماشان و ئیلام و کوردستان. هەموو ساڵ بە کۆکردنەوەی ڕێژەی بێکاری و ئاماری هەڵئاوسان، ئیندێکسی بەدبەختی لە ئاستی پارێزگاکانی ئێران بەفەڕمی لەلایەن سەنتەری ئامار بڵاو دەبێتە. ئەمساڵ دوو پارێزگای کرماشان و کوردستان هەردووی لە ئاخری ڕیزبەندییەکەدا بوون([vii]) و خراپیی دۆخی ژیانی ڕۆژانە و ئابووری لە کوردستان بەڕوونی دەردەخات. لەسەر ڕێژەی بێکارییش کە نزیک لە سەددا بیستە، هەرسێ پارێزگا کوردییەکەی کوردستان، کرماشان و ئازەربایجانی ڕۆژئاوا لە بەشی خواری ئامارەکاندا و دۆخی نالەباری ئابوورییان بەڕوونی دەردەکەوێت([viii]). دۆخی ئێران بەگشتی بایکۆتی هەڵبژاردنەکان لەلایەن زیاتر لە نیوەی دەنگدەران، نیشاندەری ئەو ناڕەزایەتییە قووڵەی کۆمەڵگای ئێرانی بوو کە دەرئەنجامی بەتایبەتی خراپی و ناسەقامگیریی باری ئابووریی وڵات و گرانیی ڕۆژانە (بۆ چەندین ساڵ ڕێژەی هەڵئاوسان نزیک لە سەددا ٤٠ دەبێت) و نەبوونی ئازادیی سیاسی و مەدەنی، زاڵبوونی تێڕوانینی ئەمنی بەسەر وڵات و… هتد، هەمووی بووە هۆکار بۆ قووڵبوونەوەی قەیرانەکانی ناوخۆیی وڵات و زیادبوونی ناڕەزایەتی و خۆپیشاندان. بۆ نموونە: ناڕەزایەتییەکانی کۆمەڵگای ئێرانی لە خۆپیشاندانەکانی ٢٠١٧، ٢٠١٨، ٢٠١٩ و ٢٠٢١([ix]) کە زۆربەیان لە سەرەتا بۆ گرانی و بێکاری (ڕێژەی بێكاری: ٩.٦%)([x]) و خراپیی دۆخی ژیان دەستی پێ دەکرد و لە ئاخردا دەبووە دژایەتیی سیستم و داواکاری بۆ گۆڕینی دەسەڵات([xi])([xii]). داواکاریی کوردیش لەم دۆخەدا نەک وەڵام نادرێتەوە، بگرە بە توندترین شێوە مامەڵەی لەگەڵدا دەکرێت وەک ئەوەی لە خۆپیشاندانەکانی کرماشان و جوانڕۆ و مەریوان بەتوندی خۆپیشاندانەکان سەرکوت کران و کوژراو و برینداریشی لێ کەوتەوە. لە بابەتی سیاسی، ڕیفۆرمخوازان بەتەواوەتی لە ساحەی سیاسی دوور خراونەتەوە و دەسەڵاتەکان بەتەواوی لە دەست بناژۆخوازانی نزیک لە بەیتی ڕێبەری و سوپای پاسداران و دامەزاوەكانی دادوەرییە. ئەم دۆخە نوێیە نیشاندەری ئەوەیە کە حکومەتی ئێران خۆی ئامادە دەکات بۆ گۆڕانکاریی گەورە لە وڵاتدا کە ڕەنگە زیاتر لەبەر دەستاودەستکردنی دەسەڵاتی ئایەتوڵڵا خامنەیی بۆ ڕێبەری نوێیە، کە بەپێی تەمەنی (٨٣ ساڵ) هەر ئەگەرێک لەپێشە، دەسەڵاتی ئەمنی و سەربازی دەیانەوێت لە وەها دۆخێکدا کونترۆڵی تەواویان بۆ پێشهاتە نادیارەکان، بەتایبەت خۆپیشاندانی خەڵک کە لە بێمتمانەیی بە دەسەڵات گەیشتووەتە لوتکە. ئایەتوڵڵا خامنەیی لە تازەترین قسەیدا قبووڵی ئەو ڕاستییە دەکات و دەڵێت: “متمانەی خەڵک گەورەترین سەرمایەی حکومەتە کە بەداخەوە تا ڕادەیەکی زۆر زیانی لێکەوتووە”([xiii]). لە بابەتی سیاسەتی دەرەوە، بەپێی بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران، سزا و گەمارۆی تەواوی لەسەرە، نەوت بەفەرمی نافرۆشێ  و هەموو ئابووریی تێکەڵاوی بازاڕی ڕەش و قاچاخ بووە، ئەمانە بوونە هۆی ئەوەی نەختینەی پارەی بانکی ناوەندی دابەزیوە بۆ ٤ میلیارد دۆلار([xiv]) کە ئاستێکی زۆر مەترسیدارە. لەم چەند ساڵەدا ئیسرائیل بەئاشکرا لە ئێران جاسووسی و تێرۆر و بۆمبارانی ئەنجام داوە، هێشتا دەوڵەت نەیتوانیوە پێشی بگرێ. پەلهاویشتنی سەربازی تا دەریای ناوەڕاست و یەمەن بارگرانی و گوشارێکی زۆری لەسەر دەوڵەت دروست کردووە، بەڵام ئێران هیچ کات گۆڕانی بنەمایی لە سیاسەتی ناوچەی خۆی نەکردووە. ئێران و ڕۆژهەڵات و باشووری کوردستان  پێویستە لە ساحەی گەورەتر لە سیاسەتی ناوخۆیی ئێران سەیری پرسی کوردی ڕۆژهەڵات بکرێت و بەتایبەت پەیوەندیی ئێران و حکومەتی هەرێمی کوردستان کاریگەریی هەیە لە سیاسەت و ئابووری و تا ڕادەیەکیش مەلەفی ئەمنیی ڕۆژهەڵات. ڕاستی ئەوەیە دروستبوونی حکومەتی هەرێمی کوردستان و بەتایبەت گەشە و پەرەسەندنی ئابووری و سیاسی و کۆمەڵایەتی لەدوای ڕووخانی دەسەڵاتی سەددام و شەڕی داعش و ڕیفراندۆم، بووە هۆی دووبارە گڕسەندنەوەی هەستوسۆزی کوردایەتی و سازبوونی زیاتری باوەڕمەندیی تاک و کۆمەڵگای کوردی بە خۆیەوە. بە بەڕێوەچوونی ڕیفراندۆم، خەڵکی ڕۆژهەڵات لە زۆربەی شارەکان بە شیرینی ڕژانە سەر شەقام و بە شایی دەربڕین، وەک دەستکەوتێ نەتەوەیی سەیریان دەکرد. ئەودەم دەسەڵاتی ناوەندیی ئێران نەک تەنیا ئیدانەی کرد کە بە ڕاستەوخۆ سیاسەتی دژایەتیی بە نیسبەت هەرێم گرتە پێش. لێرەدا دابەشکاریی کۆمەڵایەتی لە بابەتی شوناسی کوردی–ئەوی دیکە؛ تۆختر بوویەوە، بەتایبەت دوای گرتنەوەی کەرکووک بە دەست بەغدا. بێهیواییەکی تەواو کۆمەڵگای کوردی دەگرێتە بەر و  بە نیسبەت چارەسەری دیموکراتیک و ئاشتییانەی پرسی کورد، بۆ داهاتووی نادیار دیسان دوا کەوت و هەموو شت بەدەست قەدەری نادیار سپێردرا. کۆمەڵگای کوردی لە سیاسەتی ناوخۆی ئێران بە چەند لایەن دابەش دەبن: ١. ڕیفۆرمخوازەکان، ٢. بناژۆخوازەکان، ٣. ئیسلامییەکانی بەفەرمی ناسراو (وەک جەماعەتی دەعوەت و ئیسلاحی ئێران)، ٤. ئیسلامییەکانی دژ بە نیزام، ٥. ئۆپۆزسیۆن سکۆلار دژبەری نیزام (دیموکرات و کۆمەڵە و…)، ٦. بێلایەنەکان. بێجگە لە ڕیفۆرمخواز و بناژۆخوازە کوردەکان، هیچ لایەنێکی دیکە لە ساحەی سیاسیی ئێران ڕێگەپێدراو نین. سیاسەتی دەسەڵاتی ناوەندیی ئێران بە نیسبەت حیزبە کوردییەكان، ئۆپۆزسیۆن لە ڕێگای داپڵۆسان و دوورخستنەوە لە سنوورەکان و کۆمەڵگای کوردی ڕۆژهەڵات بەڕێوە دەچێت تا هێزیان بتوێننەوە و بەرەو لاوازیی تەواویان ببەن. بەشێکی زۆری کورد لە سەردەمی هەڵبژاردنەکانی سەرۆککۆماری ساڵی ١٩٩٧، بە ڕێژەیەکی بەرچاو بۆ دەنگدان بە محەمەد خاتەمی بەشدارییان کرد. بەڵام دیسان کاتی دابەشکردنی پۆست و هێز و سامانی وڵات، تا ڕادەیەکی زۆر بێبەش کران. گەرچی ئەو ڕۆژنامە و ڕێکخراوی مەدەنی و ئەدەبییانەش کە لەو دەمەدا دامەزران، تاڕادەیەک بوونە دەستکەوتی بەشداریی کورد لە هەڵبژاردنەکان کە پلانی فەرمیی ڕیفۆرمخوازان بوو بۆ هەموو ئێران و بەهێزکردنی کۆمەڵگای مەدەنی و کەمکردنەوەی ئەو دەسەڵاتخوازی لە ناوەندەوە دژ بە بەرژەوەندییەکان و هێزی بناژۆخوازان بوو، بەڵام ئەوانیش بەجۆرێک لە جۆرەکان یەک لەدوایەک ڕاگیران و هەڵوەشێنرانەوە. لەم چەند ساڵەدا کە دەسەڵاتی ناوەندی دووچاری قەیرانی ڕەوایی بووە، فەرهاد ئەمین پوور نووسەر و ڕۆژنامەنووس، دەڵێت: هەردوو لایەنی ڕیفۆرمخواز و بناژۆخوازی تووشی قەیرانی شەرعیەت هاتوون، هەر بۆیەش پێویستە کورد بە مەبەستی بەدواداچوونی بۆ داواکاری و مافی خۆی؛ بیر لە دۆزینەوەی ڕێگای تازە بکاتەوە، بۆ ئەوەی بتوانێت بە شێوەی ڕاستەوخۆ لە ساحەی سیاسیی ئێراندا قورسایی هەبێت([xv]). دەنگدان بە ڕەئیسی بەپێی ئەوەی دەرئەنجامی هەڵبژاردنەکان هەر لە شەش مانگی پێشەوە دیار بوو، بە نیسبەت کورد بێمنەتیی پێوە دیارە بەتایبەت کە بەپێی ڕێژەی زۆری بایکۆتی هەڵبژاردن، لەوە دەچێ دەوڵەتی نوێ ئاوڕێکی وەهاش بەسەر کوردستان نەداتەوە. بۆ نموونە: پارێزگاکانی سیستان و بەلوچستان و خوزستانی عەرەب، پارێزگاری تایبەتیان بۆ دادەنرێت تا کێشە و گرفتەکانیان خێراتر چارەسەر ببێت، بەڵام هیچ پارێزگایەکی کوردی ئەوەی بۆ دانەنراوە. لەم دۆخەشدا کۆمەڵگای کوردستان و ئێرانیش بەگشتی زۆر ئەتۆمیزە (atomized) بووە، یانی خەڵک پەرتەوازە بوون و لە کۆمەڵگا بۆیان ناکرێت هاوپەیمان بن لەگەڵ یەك بۆ گۆڕان یان ڕووخانی دەسەڵات، کێشەکان ئەوەندە زیادی کردووە، هەر کەسە و تەنیا خەمی ژیانی ڕۆژانەی خۆیەتی. هەلەکان بۆ کورد پێش هەڵبژاردنەکانی سەرۆککۆماری، ڕەئیسی لە سیاسەتی ڕاگەیەنراوی خۆیدا، لە کاتی سەردانی فراکسیۆنی سوننەی پەرلەمان کە جەلالی مەحموودزادە نوێنەری شاری مەهابادە؛ سەرپەرشتیی دەکات، گفتوگۆ و بەڵێن دراوە لەسەر  ژێرخانی ئابووری و پەرەپێدانی ناوچە ئیتنیکی و ئایینییەکان و خوێندن و دامەزراندنی گەنجانی سوننە و دیاریکردنی بەرپرسانی سوننە لە پۆستە سەرەکییەکان و هەروەها پتەوکردنی سنوورەکان و دووبارە کردنەوەی سنوورەکان([xvi]). بەرپرسی کورد لە دەوڵەتی نوێدا بوونی هەیە، بەڵام بەبێدەنگی. لە دەوڵەتانی پێشوو هەمیشە یەک یان دوو وەزیری کورد لە ئایینزای شیعە لە کابینەی حکومەتدا هەبوون و بە برایانی کوردی ئێمە باسیان دەکردن، وەک بیژەن نامداری زەنگەنە لە چەند دەوڵەتدا وەزیر بووە، عەبدوڵا ڕەمەزانزادە وتەبێژی دەوڵەتی خاتەمی… و چەندین وەزیری بە ڕەچەڵەک کوردی دیکەش تا ئێستا لە دەوڵەتدا هەبوون، بەڵام سەیر ئەوەیە لە کابینەی ڕەئیسیدا، وەزیری کورد (حوجەت عەبدولمەلکی) هەیە، بەڵام ناڵێن کوردە و نەک ڕەچەڵەک، کە شاری لەدایکبوونی بۆ هەژمار دەکەن([xvii]). ڕەنگە بەپێی کاریگەریی هێزە سەربازییەکانی سوپا و گرووپ و تاقمی بناژۆخوازەکان لە پاڵپشیتی دەوڵەتی ڕەئیسی بۆ سەرکەوتنی بەرنامە و سیاسەتەکانی، لە ناوچە کوردییەکانیش بە دانانی بەرپرسانی کوردی ناوچەکان لە دەزگا و فەرمانگە فەرمییەکان وەک پێشوو ئیدامەی هەبێ. سوپای پاسدار لە بابەتی کۆڵبەری و سنوورەکان کارئاسانی بۆ جێبەجێکردنی بەشی لە بەڵێنەکانی دەوڵەتی نوێ بدات، کە دەتوانن کاریگەرییان هەبێت لە دۆخی ئابووریی کوردستان و ژیانی ڕۆژانەی خەڵک. بەڵام لە بابەتی سیاسی و فەرهەنگیدا بەپێی هەڵسوکەوتی پێشووی ڕەوتی ئسوڵگرایی، لەوە دەچێت دۆخەکە بەرەو داخستنی زیاتر هەنگاو بنێت و چالاکییە مەدەنییەکانیش گوشاری زیاتریان بخرێتە سەر و هەزینەی ڕەخنەگرتن و چالاکیی سیاسییە سەربەخۆکان (موستەقل) سەخت و زیاتر بێت. سیناریۆکان بەهێزترین سیناریۆ، گەڕانەوەی ئێران بۆ ڕێککەوتنی ئەتۆمیی “بەرجام”ە. دەوڵەتی ڕەئیسی هەر چەندە لای هێزە پاڵپشتەکانی ڕەنگە ڕەخنەشی لێ بگیرێ، بەڵام ئەودەم ئێران ڕۆژانە نزیک لە دوو ملیۆن و نیو بەرمیل نەوت دەفرۆشێت و ڕۆژانە سەدان ملیۆن دۆلاری دەست دەکەوێت. دەسەڵات دەتوانێ لە قەیرانی ئابووری و گرانی و گوشاری سەر خەڵک کەم بکاتەوە و دەست بە بەرهەمهێنانی نوێ بکات، ئەودەم ڕەنگە ناڕەزایەتییەکان کەمتر ببێتەوە و بۆ کونترۆڵی دۆخی کۆمەڵگا پێویستی بە دەستبردن بۆ سەرکوتی سەربازی و توند نەبێت. پاساوی ئەم سیاسەتە یەکەم ڕاستیی خراپی و قەیرانی قووڵی ئابووریی وڵاتە کە دەتوانێ ببێتە هەڕەشە لەسەر سیستم و هەروەها دەگەڕێتەوە بۆ فەتوای ئایەتوڵڵا خومەینی وەک بنیاتنەری کۆماری ئیسلامیی ئێران کە دەڵێت: “پاراستن و مانەوەی حکومەتی ئیسلامی لە هەموو واجبێکی شەرعی واجیبترە” (حفظ نظام اوجب واجیات است)([xviii]). دەوڵەتی ڕەئیسی نەگەڕێتەوە بۆ ڕێککەوتنی ئەتۆمیی “بەرجام”: لە ئاوەها دۆخێکدا سزا و گەمارۆکان لەسەر ئێران دەمێنێتەوە و دۆخی پڕ لە قەیرانی ئابووریی وڵات بەرەو بارگرانیی زیاتری ژیانی ڕۆژانە و داڕمانی ئابووری دەڕوات. دۆخی ئابووری و بەدوای ئەودا شیرازەی کۆمەڵایەتیی وڵاتیش تا ڕادەیەکی زۆر بەرەو تێکچوون دەچێت. لەم دۆخەدا کۆمەڵگا تەنیا بە چاودێریکردنێکی پۆلیسی و زبریی هێزی سەربازی کونترۆڵ دەبێت و دەسەڵاتی ناوەند چون ڕێگای دیکە بۆ مانەوەی لە دەسەڵات بەدی ناکات، ئەودەم سیاسەتی توند بۆ سەرکوتکردنی ناڕەزایەتییەکان لەپێشی دەگرن. دۆخی سەڵامەتی یان مەرگی ئایەتوڵڵا خامنەیی بەپێی تەمەنی کە لە دەیەی نۆیەمی ژیانیدایە، یەکێک لە ڕووداوە گرینگەکانە کە دەتوانێ گۆڕانکاریی تایبەت بۆ داهاتووی ئێران و کوردستان بهێنێتە کایەوە. بوونی ئایەتوڵڵا خامنەیی وەک ڕێبەرێ کە زیاتر لە سێ دەیەیە هەموو جومگە و بەشەکانی هێز و سیاسەت لەژێر دەستی خۆیدایە و هەژموونی تەواوی لەسەر سیاسەت و حوکمڕانیی ناوخۆیدا بەپێی ئایدۆلۆجی و یاسای وەلایەتی موتڵەقەی فەقیھ نواندووە و هەموو هێز و لایەنێک بۆ مانەوەیان پشت بە ئەو دەبەستن. یەکدەستی و سەقامگیریی دەسەڵاتی ناوەندی تا ڕادەیەکی زۆر گرێدراوی باری تەندروستی و بوونی ئایەتوڵڵا خامنەای لە ژیاندایە، تێکچوونی باری سڵامەتی و نەبوونی بۆ هەڵبژاردنی ڕێبەری نوێ، دەستاودەستکردنی دەسەڵات، ڕەنگە بەهێمنی زەحمەت بێت، کاتێک ناڕەزایی توندی ناوخۆیی و فشاری قورس و ئیفلیجکەری دەرەکی و شەڕی دەسەڵاتی گرووپ و تاقمە بەشداریکەرەکانی دەسەڵات بوونیان هەیە کە هەر کامیان لە پێناو هێز و بەرژەوەندیی خۆیاندان([xix])، لە وەها دۆخێکیشدا ڕەنگە دەسەڵات بەرەو ڕووخانیش بڕوات، بەڵام جێگرتنەوەی بە دیموکراسی، پێویستی بە کۆمەڵگای مەدەنییە. بە پەرتەوازەیی و لاوازیی کۆمەڵگای مەدەنی، تەنانەت ئەگەر گۆڕانی ڕژێمیش ڕوو بدات، لە گۆڕانێکی ڕووکەشی و فەڕمی تێپەڕ نابێت، بەڵکوو ڕەنگە هێزێکی دیکە لە ناوەڕۆکی سیستمی کۆماریی ئیسلامی دەست بەسەر وڵاتدا بگرێت([xx]). ڕەنگە لە وەها دۆخێکدا حیزبەکان کە هێزی چەکداریان هەیە، بەپێی دروستبوونی بۆشاییەکان لە ناوخۆی وڵات دۆخەکە بۆ چالاکییان ڕەخساوتر بێت. ئەنجام پرسی سەرەکی و سیاسیی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان کە دەگەڕێتەوە بۆ بەشداریی ڕاستەقینە لە دەسەڵات، دابەشکردنی دادپەروەرانە و یەکسانی هێز و سەروەت و سامانی وڵات، نەمانی جیاکاریی شارومەندی و لەسەرووی هەموویانەوە مافی چارەی خۆنووسین، هەر هەمووی گرێ دراوە بە داهاتووی کۆماری ئیسلامیی ئێران کە یان دەبێ حکومەت ڕیفۆرمێکی بنەمایی لە ئایدیۆلۆجی و سیاسەت و یاسا و دەمودەزگای بەڕێوەبەری وڵاتدا ئەنجام بدات، یان دەسەڵاتی نوێ بێتە سەرکار، یان تێکچوونی وڵات بۆ داهاتوویەكی نادیار. لە كۆتاییدا دەتوانین بڵێین ئەوەی ئێرانی چاوسوورتر کردووە و لەسەری گرەو دەکات، دەگەڕێتەوە بۆ ئەو ڕاستییە کە گراهام فوولر لە کتێبەکەی بە ناوی “ناوەندی گەردوون: جیۆپۆلەتیکی ئێران([xxi])” باسی دەکات و گرنگیی جیۆپۆلەتیکی ئێران وای پێ کردووە کە لە کاتی لاوازییشدا زلهێزەکان بیپارێزن و پێشی دابەشکردنی  بگرن و هەندێ جاریش پاڵشتی دەکرێت لەبەر پاراستنی بەرژەوەندیی زلهێزەکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوین و هاوسەنگیی ناوچەیی. گرەوی دیکەی کۆماری ئیسلامی لەسەر ئەمەریکایە، پێیان وایە لەمەبەدوا نایەوێت دەستتێوردانی سەربازی لە ناوچەکەدا بکات و تەنازولیش دەکات بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتنی نوێ و ئێرانیش دەستی واڵاترە لە سیاستی ناوچەیی خۆیدا و ئیسرائیلیش لە نەبوونی ئەمەریکادا ورەی هەڕەشە و ئۆپەراسیۆنی دژ بە ئێرانی نامێنێ. سێیەم گرەوی کۆماری ئیسلامی لەسەر دروستنەبوونی ناڕەزایەتیی گەورە و مەترسیداری جەماوەرییە بۆ گۆڕان یان ڕووخانی دەسەڵات لەبەر ئەو کونترۆڵی ئەمنی تەواوەتی بە هەموو قەیرانەش کە هەیەتی. چوارەمین گرەو لەسەر ئابوورییە و پێیان وایە ئێران دەتوانێ نەوت و غاز هەناردە بکات و دۆخەکە تێپەڕێنێت و بارگرانیی سەر خەڵک و ناڕەزایەتییەکان کەم بکاتەوە. گرەوی پێنجەم لەسەر یەکدەستی و یەکدەنگیی ئسوڵگەراکان و ناوەندەکانی هێز بۆ کاتێک کە ڕێبەری نوێی ئێران دەسەڵات دەگرێتە دەست. هەر هەمووی ئەم گرەوانە وەک شمشێری دامۆکلسە، بەو مانایە هەر کام لەم گرەوانە بگۆڕدرێت ڕەنگە قەیرانەکان بۆ کۆماری ئیسلامی ئەوندە مەترسیدار ببن کە کۆنترۆڵیان نەمێنێت و ئێران بەتەواوی تێک بخوا و شیرازەی کۆمەڵایەتی و سیاسیی لەدەست دەرچێت   ([i]) https://muse.jhu.edu/journals/jod/summary/v016/16.4milani.html, A Historical Perspective Abbas Milani ([ii]) www.bbc.com/persian/iran/2009/05/090512_mf-ir88-aalami ([iii]) www.radiofarda.com/a/f7_Iran_Ahmadinejad_Political_Revenue/399192.html   کارنامه دو ساله احمدی نژاد؛ دولت و آزادی های مدنی ([iv]) https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/2905201423 کۆنسێرتێکی نازری ناڕەزایەتیی سوپای پاسدارانی لێ دەکەوێتەوە. ([v]) https://kurdpress.com/fa/news/4131/ تبدیل نگاه امنیتی به فرهنگی در کردستان از تاکیدات رهبری است ([vi]) https://fa.shafaqna.com/news/347181/ آینده بهتر در انتظار کردهای منطقه/ جعفرحق‌پناه ([vii]) www.amar.org.ir/ درگاە آمار ایران ([viii]) www.amar.org.ir/ درگاە آمار ایران ([ix]) https://www.bbc.com/persian/iran-57909705 ([x]) www.amar.org.ir/ درگاە آمار ایران ([xi])https://www.rferl.org/a/iranians-rally-in-support-of-protesters-sentenced-to-death/30732083.html ([xii])https://www.nytimes.com/2019/12/01/world/middleeast/iran-protests-deaths.html ([xiii]) https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=48573نخستین دیدار هیئت دولت سیزدهم با رهبر انقلاب ([xiv]) https://www.iranfocus.com/en/economy/46772-irans-government-has-just-4-billion-in-gross-official-reserves/ ([xv]) http://gorannews.ir/kurdi/1398/11/11/  هەردوو ڕەوتی سیاسیی ڕیفۆرمخواز و بناژۆخواز تووشی قەیرانی شەرعیەت هاتوون. ([xvi]) https://www.tasnimnews.com/fa/news/1400/03/20/2518314/ناگفته‌هایی از دیدار علمای اهل سنت ‌با رئیسی/علمای اهل سنت دیدگاه مثبتی به آیت‌الله رئیسی دارند. ([xvii]) https://www.farsnews.ir/news/14000520000579/ رئیسی فهرست وزرای پیشنهادی دولت سیزدهم را به مجلس معرفی کرد+ سوابق ([xviii]) http://www.imam-khomeini.ir/fa/c76_15369 چه واجبی واجب تر از… ([xix]) https://www.radiofarda.com/a/khamenei-and-finding-next-supreme-leader/29985269.html ([xx]) https://www.radiofarda.com/a/commentary-on-why-no-revolution-going-to-happen-in-Iran/29726929.html مهدی خلجی چرا در ایران انقلاب نمی شود ([xxi]) The center of the universe : the geopolitics of Iran, Boulder, Colo. : Westview Press, 1991, Graham E. Fuller   بۆ بینینی بابه‌ته‌كه به‌ PDF‌ كلیك له‌م به‌سته‌ره‌ بكه‌:-  ژمارە (9)ی ئه‌یلولی 2021ی گۆڤاری ئایندەناسی

 شیكاری: درەو   بەپێی داتاکانی کومسیۆنی هەڵبژاردنی عێراق لە پارێزگای سلێمانی زیاتر (ملیۆنێک و 361) هاوڵاتی مافی دەنگدانی هەیە و لە پێناو ئەو کۆکردنەوەی زۆرینەی ئەو دەنگانەدا لە (11) پارتی سیاسی (49) کاندیدیان هەیەو و (14) کاندیدی سەربەخۆش لە سەر ئاستی (5) بازنەی هەڵبژاردن لە ڕکابەریدان بۆ بردنەوەی (18) کورسی. لەم ڕاپۆرتەدا وردەکاری بازنەکانی هەڵبژاردن و ناو و ژمارەی سەرجەم کاندید و ژمارەی دەنگی پارتەکان لە هەڵبژاردنەکانی ڕابردوو نوێترین ڕاپرسییەکان و چانسی کاندیدی پاتە سیاسییەکان دەخەینە ڕوو. سەرەتا １.    بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠، پارێزگای سلێمانی (١٨) كورسی بۆ تەرخان کراوەو دابەشکراوە بۆ (٥) بازنەی هەڵبژاردن و کە پێویستە لە هەر بازنەیەک (١) ئافرەت سەربکەوێت (بە دەنگی خۆی یان بە کۆتا). ２.    لەسەر ئاستی پارێزگای سلێمانی (63) کاندید ڕکابەری لەسەر بەدەستهێنانی (١٨) کورسی دەکەن، (40) کاندیدیان پیاوو (23)یان ئافرەتن، کە پێکدێن (14) کاندیدی سەربەخۆ و (49) کاندیدی پارتە سیاسییەکان . ３.    بۆ شیکردنەوەی چانسی بەربژێرەکان پشت بە دۆخی ئێستای لیستەكان و دەرەنجامەکانی دوایین هەڵبژاردن و راپرسیەكان  دەبەستین. ４.    ئەم سیستەمی هەڵبژاردنەی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران تەبەنی کردووە، بەشێوەیەکی تەواو بەستراوە بە توانای کۆکردنەوەی دەنگ لە لایەن بەربژێرەکان خۆیانەوە، پاشان پارتە سیاسییەکان، بۆیە ئەم ڕاپۆرتەی درەو میدیا تەنها خوێندنەوەیەکی ڕۆژنامەوانی و گریمانەییە بۆ توانای پارتە سیاسییەکان، لە بازنەکانی پارێزگای سلێمانی لەسەر بنەمای دەنگەکانی پێشوویان کە لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە ٣٠ی٩ی٢٠٢١ بەدەستیان هێناوە، بۆیە مەرجە هێزە سیاسییە سەرەکییەکانی (یەکێتی و گۆڕان و پارتی و یەکگرتوو و کۆمەڵ و نەوەی نوێ) بتوانن پارێزگاری کە دەنگەکانی پێشوویان بکەن. ５.     جگە لە سەنگی پارتە سیاسییەکان لە هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی ٢٠١٨،  نوێترین ئامار و ڕاپرسییەکی (پلاتفۆرمی کوردستان بۆ پرسە نیشتمانییەکان) کە لە مانگی ٨ی ٢٠٢١ لەسەر ئاستی پارێزگاکانی (هەولێر، سلێمانی، دهۆک، هەڵەبجە، کەرکوک)ئەنجام دراوە دەخەینەڕوو. ６.    بەربژێرە سەربەخۆکان، كە  بەشێكیان بەهۆی ئەزمونی پەرلەمانتاریەوە ئەگەری هەیە لە هەندێک بازنەی هەڵبژاردندا کاریگەری گەورە لەسەر ڕیزبەندی بەربژێرەکان دروست بکەن و گۆڕانکاری بەسەر ئەنجامەکاندا بهێنن. ７.    ئەگەر چی هاوپەیمانی کوردستان هەیە لە نێوان یەکێتی و بزوتنەوەی گۆڕان، بەڵام دەنگدەری لایەنەکان دەنگ بە لایەنی سیاسی نادەن و دەنگ بە بەربژێرەکان دەدەن، بۆیە تا ڕادەیەک سەنگی لایەنەکان ون نابێت و بە ڕونی دەمێنێتەوە. بازنەی (1) بازنەی (1): کە ناسێنراوە بە بازنەی (باکوری قەزای سلێمانی + شارباژێڕ + ماوەت) زیاتر لە (373) هەزار کەس مافی دەنگدانی هەیە، لەم بازنەیەدا (13) کاندید کە لە (4) ئافرەت و (9) پیاو پێکهاتوون و (10) کاندیدیان سەربە (8) پارتی سیاسین و (3) کاندیدیان بەناوی کاندیدی  سەربەخۆوە تۆمار کراون و ڕکابەریدەکەن بۆ بەدەستهێنانی (4) کورسی تایبەت بە بازنەکە، بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەبێت یەکێک لە کاندیدە سەرکەوتووەکان لە ڕەگەزی مێ بێت. (بڕوانە خشتەی ژمارە (1)) ژمارەی دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای سلێمانی لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی٢٠١٨بۆ پەرلەمانی پەرلەمانی کوردستان لەم بازنەیەی هەڵبژاردن بەم شێوەیەن (بڕوانە چارتی ژمارە (١)) شیکردنەوەی بازنەی (١): 1.    لەم بازنەیەدا (٤) کاندیدو سەردەکەون، کە پێویستە (١) کاندیدیان ئافرەت بێت. 2.    لەم بازنەیەدا یەکێتی نیشتمانی کوردستان كە لە  هەڵبژاردنی رابردوودا ڕێژەی (35.4%)ی دەنگەکانی هەیە، بە لەبەرچاوگرتنی بارودۆخی ئێستای ناوخۆی یەكێتی و دۆخی گۆڕأن، ئەگەری هەیە تەنیا كاندیدێكی ژن و كاندێكی پیاو دەربچێت. 3.    دوو كاندیدی پیاو دەمێنێتەوە بۆ (3) كاندید كە كێبەركێكە توند دەبێت لە نێوانیان كاندیدی ( نەوەی نوێ، گۆڕان ، سەربەخۆ رێبوار كەریم)، لەسەر بەدەستهێنانی (2) كورسی. 4.    ئەگەر کاندیدە ئافرەتەکەی یەکێتی کەمتر لە دەنگی کاندیدە ئافرەتەکەی پارتی بەدەست بهێنێت، ئەوا ڕاستەوخۆ کانیدیدەکەی پارتی سەردەکەوێت. بازنەی (2) بازنەی (2): کە ناسێنراوە بە بازنەی (باشوری قەزای سلێمانی + قەرەداغ)) زیاتر لە (341) هەزار کەس مافی دەنگدانی هەیە، لەم بازنەیەدا (16) کاندید کە لە (8) ئافرەت و (8) پیاو پێکهاتوون و (9) کاندیدیان سەربە (7) پارتی سیاسین و (7) کاندیدیان بەناوی کاندیدی  سەربەخۆوە تۆمار کراون و ڕکابەریدەکەن بۆ بەدەستهێنانی (3) کورسی تایبەت بە بازنەکە، بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەبێت یەکێک لە کاندیدە سەرکەوتووەکان لە ڕەگەزی مێ بێت. (بڕوانە خشتەی ژمارە (2)).   ژمارەی دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای سلێمانی لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی٢٠١٨بۆ پەرلەمانی پەرلەمانی کوردستان لەم بازنەیەی هەڵبژاردن بەم شێوەیەن (بڕوانە چارتی ژمارە (2))    شیکردنەوەی بازنەی (٢): 1.    لەم بازنەیەدا (3) کانیدید سەردەکەون، کە پێویستە (١) کاندیدیان ئافرەت بێت. 2.    لەم بازنەیەدا یەکێتی نیشتمانی کوردستان پێشتر ڕێژەی (37%)ی دەنگەکانی هەبوەو و بزوتنەوەی گۆڕانیش دووەمە کە خاوەنی ڕێژەی (29%) دەنگەکانە، پێناچێت گۆڕانكاری و بارودۆخەكانی سێ ساڵی رابردوو ئەو دەنگانە وەك خۆی بهێڵێتەوە. 3.    ململانێی توند لە نێوان دوو كاندیدە پیاوەكەی یەكێتی و كاندیدی سەربەخۆ سەركەوت شەمسەدین دەبێت بۆ بردنەوەی دوو كورسی پیاو. 4.    بۆ بەدەستهێنانی كورسیە كۆتاكەی ژنان، ململانێی توند دەكەوێتە نێوان كاندیدە ژنەكانی ( گۆڕان، نەوەی نوێ، كۆمەڵ، سەربەخۆ)  بازنەی (3) بازنەی (3): کە ناسێنراوە بە بازنەی (هەڵەبجە + سەیدسادق + شارەزوور + پێنجوێن) زیاتر لە (213) هەزار کەس مافی دەنگدانی هەیە، لەم بازنەیەدا (8) کاندید کە لە (3) ئافرەت و (5) پیاو پێکهاتوون و هیچ کانیدێکی سەربەخۆ لەم بازنەیەدا نییەو سەرجەم کاندیدەکان سەر بە (8) لایەنی سیاسی جیاوازن و لە کێبڕێکێدان بۆ بەدەستهێنانی (3) کورسی تایبەت بە بازنەکە، بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەبێت یەکێک لە کاندیدە سەرکەوتووەکان لە ڕەگەزی مێ بێت. (بڕوانە خشتەی ژمارە (3))     ژمارەی دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای سلێمانی لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی٢٠١٨بۆ پەرلەمانی پەرلەمانی کوردستان لەم بازنەیەی هەڵبژاردن بەم شێوەیەن (بڕوانە چارتی ژمارە (3))   شیکردنەوەی بازنەی (٣): 1.    لەم بازنەیەدا (3) کاندید سەردەکەون، کە پێویستە (١) کاندیدیان ئافرەت بێت. 2.    لەم بازنەیەدا کێبڕکێکە گەرمترە یەكێتیو گۆڕان كە پێكەوە یەك كاندیدی ژنیان هەیە یەکێتی بە ڕێژەی (٢٦%)ی دەنگەکان و بزوتنەوەی گۆڕان بە ڕێژەی (١٩%) دەنگەکان كە دەكاتە (40%)ی كۆی دەنگەكانی ئەو بازنەیە، ئەگەری دەرچوونی كاندیدە ژنەكەیان زۆر بەهێزە رەنگە بەدەنگی خۆی دەربچێت و پێویستی بە كۆتا نەبێت، بەڵام بە پێی رێنمایی كۆمسیۆن و یاسای هەڵبژاردن ( ئەگەر كاندیدَكی ژن بەدەنگی خۆشی سەربەكەوێت ئەوا كورسی كۆتا تەواو دەكات). 3.     ململانێكە لەسەر دوو كورسی بۆ پیاوان دەبێت، ئەگەر كاندیدەكەی كۆمەڵی دادگەری سەربكەوێت ئەوا ململانێكە بۆ كورسیەكەی تر دەكەوێتە نێوان كاندیدەكەی یەكگرتوو و كاندیدەكەی نەوەی نوێ، كاندیدە ژنەكەی پارتیش دەچێتە ململانێكەوە ئەگەر دەنگەكانی لەو دوو كاندیدە پیاوەی تر زیاتر بێت ئەوا سەردەكەوێت.  4.    بەڵام لەبەر ئەوەی جۆرێك لە تێگەیشتن لە نێوان (یەکێتی و کۆمەڵ و یەکگرتوو) هەیە، ئەگەری ئەوە هەیە كاندیدە ژنەكەی هاوپەیمانی سەربكەوێت لەگەڵ هەردوو كاندیدە پیاوەكەی یەكگرتوو كۆمەڵ. بازنەی (٤) بازنەی (4): کە ناسێنراوە بە بازنەی (پشدەر + ڕانیە + دوکان)  زیاتر لە (282) هەزار کەس مافی دەنگدانی هەیە، لەم بازنەیەدا (11) کاندید کە لە (3) ئافرەت و (8) پیاو پێکهاتوون و (9) کاندیدیان سەربە (8) پارتی سیاسین و (2) کاندیدیان بەناوی کاندیدی سەربەخۆوە تۆمار کراون و ڕکابەریدەکەن بۆ بەدەستهێنانی (4) کورسی تایبەت بە بازنەکە، بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەبێت یەکێک لە کاندیدە سەرکەوتووەکان لە ڕەگەزی مێ بێت. (بڕوانە خشتەی ژمارە (4)) ژمارەی دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای سلێمانی لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی٢٠١٨بۆ پەرلەمانی پەرلەمانی کوردستان لەم بازنەیەی هەڵبژاردن بەم شێوەیەن (بڕوانە چارتی ژمارە (4)) شیکردنەوەی بازنەی (4): 1.    لەم بازنەیەدا (٤) کاندید سەردەکەون، کە پیویستە (١) کاندیدیان ئافرەت بێت. 2.    لەم بازنەیەدا یەکێتی نیشتمانی کوردستان ڕێژەی (40.9%)ی دەنگەکانی هەیە، دوو كاندیدی هەیە (1) كاندیدی پیاوو (1) كاندیدی ژنی هەیە، لەو بازنەیەدا یەكێتی ئەگەری دەرچونی هەردوو كاندیدەكەی هەیە (ژن و پیاوێك) بەڵام ئەگەر كاندیدە ژنەكەی نەوەی نوێ بەدەنگی خۆی دەربچێت و كە كاندیدێكی بەهێزە ( سروە عەبدولواحید) ئەوا یەكێتی تەنیا یەك كاندیدی پیاوی دەردەچێت. 3.    ململانێكە لەسەر دوو كورسی پیاو دەبێت لە نێوان كاندیدەكەی كۆمەڵی دادگەری و بزوتنەوەی گۆڕان، خۆ ئەگەر كاندیدە ژنەكەی پارتی یان یەكێتی بتوانن دەنگەكانیان لەو دوو كاندیدە پیاوە زیاتر بێت ئەوا ئەوان سەردەكەون.  بازنەی (٥) بازنەی (٥): کە ناسێنراوە بە بازنەی (کەلار + دەربەندیخان + کفری + چەمچەماڵ + بەشێکی خانەقین) زیاتر لە (250) هەزار کەس مافی دەنگدانی هەیە، لەم بازنەیەدا (15) کاندید کە لە (5) ئافرەت و (10) پیاو پێکهاتوون و (13) کاندیدیان سەربە (8) پارتی سیاسین و (2) کاندیدیان بەناوی کاندیدی سەربەخۆوە تۆمار کراون و ڕکابەریدەکەن بۆ بەدەستهێنانی (4) کورسی تایبەت بە بازنەکە، بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەبێت یەکێک لە کاندیدە سەرکەوتووەکان لە ڕەگەزی مێ بێت. (بڕوانە خشتەی ژمارە (5))   ژمارەی دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای سلێمانی لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی٢٠١٨بۆ پەرلەمانی پەرلەمانی کوردستان لەم بازنەیەی هەڵبژاردن بەم شێوەیەن (بڕوانە چارتی ژمارە (5))   شیکردنەوەی بازنەی (5): 1.    لەم بازنەیەدا (٤) کاندید سەردەکەون، کە پێویستە (١) کاندیدیان ئافرەت بێت. 2.    هەریەک لە کۆمەڵی دادگەری و یەکگرتووی ئیسلامی كاندیدیان لەم بازنەیە پێشکەش نەکردووە، کە بەشێکی پەیوەندی بە لێكتێگەیشتن هەیە لەگەڵ یەكێتی و بەشێکیشی پەیوەندی بە سەنگی دەنگەکانیانەوەیە لەم بازنەیە. 3.    لەم بازنەیەدا یەکێتی نیشتمانی کوردستان ڕێژەی (37.5%)ی دەنگەکانی هەیە، یەكێتی لەم بازنەیە سێ كاندیدی هەیە (2) كاندیدی پیاوو (1) كاندیدی ژنی هەیە، لەو بازنەیەدا یەكێتی ئەگەری دەرچونی دوو كاندیدی هەیە ژن و پیاوێك. 4.    بەدوایشیدا بزوتنەوەی گۆڕان خاوەنی ڕێژەی (23.9%) دەنگەکانی هەیە، بزوتنەوەی گۆڕان بەرەسمی كاندێكی هەیە لە گەرمیان بەڵام كاندیدێكی سەربەخۆ كە تا ئێستاش پەرلەمانتاری فراكسیۆنی گۆڕانە ( غالب محەمەد) دەنگەكانی گۆڕان لە گەرمیان دەكات بە دوو بەشەوە.  5.    ئەگەر لەو بازنەیەدا غالب محەمەد سەركەوێت و كورسیەك بەرێت، ئەوا ململانێكە بۆ بەدەستهێنانی كورسیەكەی سێەمی پیاو دەكەوێتە نێوان كاندیەكانی بزوتنەوەی گۆڕأن و نەوەی نوێ و پارتیەوە.    ڕاپرسی پلاتفۆرمی کوردستان بۆ پرسە نیشتمانییەکان نوێترین ڕاپرسی تایبەت بە هەڵبژاردنی پێشوەختی ئەنجومەنی نوێنەران کە لە لایەن  (پلاتفۆرمی کوردستان بۆ پرسە نیشتمانییەکان) مانگی ٨ی ٢٠٢١ لەسەر ئاستی پارێزگاکانی (هەولێر، سلێمانی، دهۆک، هەڵەبجە، کەرکوک)ئەنجام دراوە. لێرەدا بەشێک لە زانیارییەکانی تایبەت بە پارێزگای (سلێمانی و هەڵەبجە) دەخەینەڕوو، چونکە بەتەنها پشت بەستن بە سەنگی پارتە سیاسییەکان لە هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی ٢٠١٨ بەس نیە، جیاوازی گەورە لە بۆچون و ڕای هاوڵاتیان دروست بووە لە شێوازی بیرکردنەوەیان. ژمارەو ڕێژەی گشتی بەشداربوون، کە لە تەمەن و ڕەگەز و ئاستی خوێندەواری جیاوازدان، بەم شێویەیە (بڕوانە خشتەی ژمارە (6))    ئەو ژمارەو ڕێژەیەی هاوڵاتیان کە لە پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە بەشدارییان کردووە لە وەڵامیان بۆ پرسیارەکانی دەزگاکە بەم شێوەیەی خوارەوەیە بڕوانە (خشتەی ژمارە (7)) ئەم خشتەیەی سەرەوە چەند ڕاستییەک ئاشکرا دەکات. 1.    پاشەکشەیەکی گەورەی ڕێژەی بەشداری هاوڵاتیان لە پرۆسەی هەڵبژاردن ڕوودەدات، چونکە بەپێی ئەنجامی ڕاپرسییەکە، لە سنوری پارێزگای سلێمانی زیاتر لە (70%) متمانەیان بە هەڵبژاردن نییەو نزیکەی (50%) دەنگ نادەن و دەنگەکانیان دەسوتێنن. 2.     ئەگەر چی سەرو (50%)ی بەشداربووان دەنگ بە کاندیدی سەربەخۆ نادەن، نزیکەی (30%)یش خۆیان یەکلا نەکردووەتەوە، بەڵام (20%) دەنگدەران ئامادەبن دەنگ بە کاندیدی سەربەخۆ بدەن گۆڕانکاری لەسەر ئاستی چەندێتی کاندیدە حیزبییەکان دروست دەکات. 3.    هەر بەپێی ڕاپرسییەکەی پلاتفۆرمی کوردستان پاشەکەشەیەکی گەورە لە دەنگەکانی یەکێتی و گۆڕان لە چوارچێوەی (هاپەیمانی کوردستان)  ڕودەدات و (نەوەی نوێ) دەنگەکانی بەڕادەیەکی گەورە هەڵدەکشێت و بەپێی ڕاپرسییەکەبێت نەوەی نوێ لە پارێزگای هەڵەبجە واتە لە بازنەی (3)ی سلێمانی دەبێت بە هێزی یەکەم.