راپۆرتی: نامیق رەسوڵ توركیا هێز بەرەو سنورەكانی رۆژئاوای كوردستان دەجوڵێنێت و دەسەڵاتی خۆبەڕێوەبەری رۆژئاواش داوا لە حكومەتی سوریا دەكات هەڵوێستی رەسمی خۆی بەرامبەر بە هەڕەشەكانی رەجەب تەیب ئەردۆغان رایدەگەیەنێت و وەزارەتی بەرگری ئەمریكاش هۆشداری دەداتە توركیا لەهەر هێرشێكی تاكلایەنە بۆسەر رۆژئاوای كوردستان. ئەنكەرە هێز كۆدەكاتەوە دوای راگەیاندنەكەی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا بۆ ئەنجامدانی هێرش لەدژی ناوچەكانی خۆرهەڵاتی فورات" رۆژئاوای كوردستان"، سوپای توركیا دەستیكردووە بە رەوانەكردنی هێز و چەكی قورس بۆ سنورەكانی رۆژئاوای كوردستان. بە گوێرەی میدیاكانی توركیا و رۆژئاوای كوردستان، لە كاروانێكی سەربازی كە لە 200 ئۆتۆمبیل پێكهاتبوون، لە شاری كیلیسەوە لە باكوری كوردستان چونەتە جەرابلوس لە هەرێمی شەهبای باكوری سوریا. بە گوێرەی زانیارییەكان، ئەو كاروانە سەربازییە چەندین تانك و زرێپۆشی لەخۆگرتووە و جگە لەوەش سوپای توركیا لە ناوچەكانی عەفرین و مارع و باب و جەرابلوس و ئەختەرین و عەزاز و راعی دەستی بە جموجوڵ كردووە و ماوەی دوو رۆژە لەو ناوچانە باری نائاسایی راگەیاندووە. سەرچاوە هەرێمییەكان راشیانگەیاند، سوپای توركیا جموجوڵی سەربازی و گواستنەوەی سەرباز و ئۆتۆمبێلی زرێپۆشی لە ناوچەی عەلۆك و تەل خەلەف تاوەكو نەستەلە دەستپێكردووە و جاروباریش دەنگی تەقە لە ناوچەکە دەبیسترێت و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانیش بە ئاسمانی ناوچەکەدا دەسوڕێنەوە. . واشنتۆن هۆشداریدەدات لە كاردانەوەیدا بەرامبەر بە هەڕەشەكانی ئەرۆدغان بۆسەر رۆژئاوای كوردستان، وەزارەتی بەرگری ئەمریكا " پێنتاگۆن" رایگەیاند هەر كردەوەیەكی تاكلایەنە لە باكوری سوریا جێگەی نیگەرانییەكی زۆر و قبوڵنەكراوە. شۆن رۆبەرتسۆن، وتەبێژی پێنتاگۆن لە بەیاننامەیەكدا وتی:" ئەنجامدانی هەر كردەوەیەكی سەربازی تاكلایەنە لە باكوری خۆرهەڵاتی سوریا و بە تایبەتی لە سایەی بوونی هێزەكانی سوپای ئەمریكا لەو ناوچانە جێگەی نیگەرانییەكی زۆر و هەر جۆرە كردوەیەكی لەو شێوەیە بەلای ئێمەوە قبوڵنەكراوە". وتەبێژەكەی پێنتاگۆن ئاماژیبەوەشدا كە ئەمریكا پابەندی ئاسایشی سنورەكانی توركیایە، بەڵام شەڕی دژ بە داعش تەواونەبووە و هێزەكانی سوریای دیموكرات،  هاوبەشێكی بەردەوام و پابەندی ئەمریكان لە رووبەڕووبوونەوەی ئەو رێكخراوە توندڕەوەدا" هەڵمەتی سەرتاسەری لە بەرامبەر هەڕەشەكانی توركیا و كۆكردنەوەی هێز لە سنورەکان، دەسەڵاتی خۆبەڕێوەبەری رۆژئاوای كوردستان هەڵمەتی سەرتاسەری دژی توركیا راگەیاند. دەسەڵاتی خۆبەڕێوەبەری رۆژئاوای كوردستان لە بەیاننامەیەكدا كە ئاراستەی رای گشتی جیهانی كردووە داوا لە حكومەتی سوریا دەكات هەڵوێستی رەسمی بەرامبەر ئەو هەڕەشانەی توركیا هەبێت و هەموو ئامادەكارییەكیشی بۆ رووبەڕبوونەوەی هێرش و پەلاماری توركیا راگەیاند. هاوكات دەسەڵاتی خۆبەڕێوەبەری رۆژئاوای كوردستان لە بەیاننامەكەیدا داوا لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی  بە تایبەتی نەتەوە یەكگرتووەكان و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژ بە داعش دەكات " هەڵوێستیان لە دژی پلانە دوژمنكارییەكانی ئەردۆغان " هەبێت. "هەڕەشەكانی ئەردۆغان بە جدی وەردەگرین" زوبێر ئایدار ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەریی كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان " كەنەكە" رایگەیاند، هێز و رێكخراوە كوردییەكان لە وڵات و دەرەوەی وڵات رۆژی ١٥ی كانونی یەكەمی ٢٠١٨ لە برۆكسل كۆدەبنەوەو لە دژی بڕیارەكەی ئەمریكا بەرامبەر بە ٣ بەڕێوەبەری پەكەكە هەڵوێستی نەتەوەیی دەخرێتەڕوو، هەروەها لێكدانەوە بۆ هەڕەشەكانی ئەردۆغان بۆ هێرشكردنە سەر باكور و رۆژهەڵاتی سوریا دەكرێت. سەبارەت بە هەڕەشەكانی توركیا، ئایدار لە لێدوانێكیدا بۆ ئاژانسی " فوراتنیوز" وتیشی:" ئێمە هەوڵەكان و لێدوانی لەو جۆرەی  بە جدی وەردەگرین. هێشتا ئەمریكا لە هەوڵدایە هاوسەنگی لەگەڵ توركیا دروست بكات و ئەوەش بوێری بە توركیا دەدات". جەختیشیكردەوە كە ئەوان هەڕەشەكانی دەوڵەتی توركیا بە جدی وەردەگرن و پێویستە هەموو كەسێكیش ئەو هەڕەشانە بە جدی بزانێت و هەڵوێستی لە دژی ئەو هەڕەشانە هەبێت.

راپۆرتی: درەو میدیا لە كۆبوونەوەی نێوان وەفدی باڵای پارتی دیموكراتی كوردستان و بزوتنەوەی گۆڕان، عومەر سەید عەلی داوایكردووە كۆمەڵی ئیسلامی بەشداری پێبكرێت لە كابینەی نۆیەمداو نێچیرڤان بارزانیش بە ئیجابی وەڵامی داواکەی رێکخەری گشتی گۆڕانی داوەتەوە. شەفاعەتەكەی عومەری سەید عەلی بۆ كۆمەڵ  بەپێی زانیارییەكانی " درەو میدیا" كە لە بەرپرسێكی باڵاوە دەستی كەتوە لە كۆبوونەوەی ئەمرۆِی نێوان پارتی و گۆڕان،  سەرەرای ئەوەی بەشێكی زۆری كۆبوونەوەكە تەرخانكرابوو بۆ موجامەلەی یەكتری، عومەری سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان بە نێچیرڤان بارزانی دەڵێت" باوكە ئەو  قسەو لێدوانانە چیە كە لەسەر كۆمەڵی ئیسلامی دەیكەن، ئەوانە لە ماوەی چوار ساڵی رابردوودا لەگەڵ ئێمەبوونەوەو پێمان باشە بۆ چوار ساڵی داهاتویش پێكەوە بین"  لە وەڵامدا نێچیرڤان بارزانی بە موجامەلەوە بە عومەری سەید عەلی وتووە" رەئیمان ئیجابیە لەسەر كۆمەڵی ئیسلامی"  ئەم لێدوانەی نێچیرڤان بارزانی وای لە بەرپرسانی گۆڕانكرد كە لەدوای كۆبوونەوەكەیان لەگەڵ پارتی سەردانی عەلی باپیر ئەمیری كۆمەڵی ئیسلامی بكەن و ئەو هەنگاوەیان پێ رابگەیەنن. هەر ئەمڕۆش بەرپرسانی یەكێتی لە هەولێر بانگهێشتی عەلی باپیر، ئەمیری کۆمەڵیان كردووەو پێیان راگەیاندووە  لای پارتی داوایانكردووە دەبێت كۆمەڵی ئیسلامی بەشداری پێبكرێت.  ترسی گۆڕان لە بەشداریپێنەكردنی كۆمەڵ بزوتنەوەی گۆڕان بۆ ئەوەی بەتەنها نەمێنێتەوە لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمدا" چونكە بڕیاریداوە بچێتە حكومەتەوە" زۆر پێی باشە كۆمەڵی ئیسلامیش هاوسەفەری حكومەتی بێت، بەشێكی لە ترسی شەقام و بەشێكیشی لەبەرامبەر ئەو هەڵوێستانەی چوار ساڵی رابردووی كۆمەڵی ئیسلامی كە گۆڕانی جێنەهێشت. كۆمەڵی ئیسلامیش هاوشێوەی گۆڕان، زۆرینەی سەركردەكانی لەگەڵ ئەوەدان بەشداربن لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم، بەڵام شەقامی كۆمەڵ زۆر دژی ئەو بەشداریكردنەن، بۆیە تا ئێستا كۆمەڵی ئیسلامی بڕیاری بەشداری یان ئۆپۆزسیۆنی نەداوە. پارتی لە نێوان یەكگرتوو  و كۆمەڵ كامیان هەڵدەبژێرێت؟ پارتی پێی وایە كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان لە خولی پێشوو لە حكومەت و ئۆپۆزسیۆنیش موستەفید بووەو قازانجی كردووە بۆیە نابێت ئەمجارە لە هەردووكیان موستەفیدبن، بۆیە بە زۆرینەی دەنگی سەركردایەتی پارتی رەتكراوەتەوە كە كۆمەڵی ئیسلامی بەشداری پێبكرێت لە كابینەی نۆیەمدا.  ئەوەی ستراتیژبووە لای پارتی دیموكراتی كوردستان بەشداریكردنی یەكێك لەلایەن ئیسلامیەكان بووە و ئارەزوویانكردووە كە یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان بەشداری بكات، نەك كۆمەڵی ئیسلامی، بەڵام كە یەكگرتوو ئۆپۆزسیۆن بونی خۆی راگەیاند، بەرپرسانی پارتی و خودی نێچیرڤان بارزانی پەیوەندی بە سەڵاحەدین بەهادین ئەمینداری گشتی یەكگرتووە دەكات و پێیان رادەیەگەینێت كە پارتی زۆر پێی خۆشە بەشداری حكومەت بكەن و دەیانەوێت لە كابینەی نۆیەم لەگەڵیان بن، بەڵام سەڵاحەدین بەهادین پێیان رادەیەگەیەنێت كە ئەوان لە هەڵوێستەكانی رابردوویان زیانیان كردووەو نایانەوێت بەو رێگەیەدا بڕۆنەوە.   

راپۆرت: محەمەد رەئوف – فازل حەمەرەفعەت كەی كابینەی نوێی حكومەتی هەرێم رادەگەیەنرێت؟ پارتی چۆن وەزارەتەكان دابەشدەكات ؟ پارتی بە چ شێوەیەك بەشداری بە بزوتنەوەی گۆڕان دەكات؟ چارەنوسی كۆمەڵی ئیسلامی چۆن دەبێت؟ ئەمانە كۆمەڵێك پرسیارن كە لە پرۆسەی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت ئاڵاون‌و (درەو میدیا) لەم راپۆرتەدا وەڵامیان دەداتەوە.  ئەمڕۆ لە هەولێر مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و یەكێتی نیشتمانی كوردستان كۆبونەوە، كۆبونەوەكە لەسەر داوای یەكێتی بەڕێوەچوو. شوێنی كۆبونەوەكە !  كۆبونەوەكە لە ماڵی نێچیرڤان بارزانی جێگری سەرۆكی پارتی بەڕێوەچوو، ئەمە لەكاتێكدایە بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، سەرەتا بڕیاربووە لە بارەگای مەكتەبی سیاسی یەكێتی لە هەولێر بەڕێوەبچێت. سەرچاوەیەكی ئاگادار بە (درەو میدیا)ی راگەیاند، بەرپرسانی یەكێتی وتویانە ئەگەر كۆبونەوەكە لە بارەگای مەكتەبی سیاسی بەڕێوەبچێت، ناتوانن كۆنترۆڵی بكەن كێ لەسەركردەكانی یەكێتی بەشداری بكات‌و كێی تر بەشداری نەكات، بەتایبەتیش پارتی بەیەكێتی راگەیاندووە كە رازی نابن هەندێك سەركردەی یەكێتی بەشداری ئەو كۆبونەوەیە بكات، بۆیە بڕیاردراوە كۆبونەوەكە ببرێتە ماڵی نێچیرڤان بارزانی. كۆبونەوە بۆچی ؟ (درەو میدیا) زانیویەتی، كۆبونەوەی ئەمڕۆی مەكتەبی سیاسی یەكێتی‌و پارتی زیاتر بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان‌و گلەیی‌و گازندە بووە لە یەكتر، نەك بۆ دابەشكردنی پۆستە باڵاكان‌و یەكلاكردنەوەی پشكی یەكێتی لە كابینەی نوێی حكومەتی هەرێمدا. پۆستەكان چۆن دابەشدەكرێن ؟ پارتی نایەوێت وەكو جاران بەشێوەیەكی "فیفتی بە فیفتی" پۆستەكانی كابینەی نوێی حكومەت لەگەڵ یەكێتی دابەشبكات، بەڵكو دەیەوێت بەپێی رێژە یاخود خاڵ پۆستەكان دابەشبكرێت. (درەو میدیا) زانیویەتی، پارتی دەیەوێت لە كۆی (19) وەزارەتی سەرەكی و دوو وەزارەتی هەرێم پۆستەكان بەمشێوەیەدا دابەشبكرێن: * پارتی: (10) وەزارەت   * یەكێتی: (6) وەزارەت * بزوتنەوەی گۆڕان: 3 وەزارەت * پێكهاتەكان: 2 وەزارەت  موگناتیسەكەی پارتی ! پارتی كە براوەی یەكەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانە، ئامادەكاری كردبوو بۆ ئەوەی گەڕی دووەمی دانوستانەكان لەگەڵ لایەنە سیاسییەكان بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی دەستپێبكات، بەڵام موگناتیسی كێكی حكومەت وایكرد، هێشتا وەفدی پارتی نەگەیشتووەتە سلێمانی بۆ لای لایەنەكان، وەفدی یەكێتی چووە هەولێر‌و بڕیارە سبەینێش وەفدێكی بزوتنەوەی گۆڕان بچێتە هەولێرو لەگەڵ مەكتەبی سیاسی پارتی كۆببێتەوە. بەگوێرەی ئەو زانیارییانەی كە لە سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە لەناو پارتی دیموكراتی كوردستان دەست (درەو میدیا) كەوتووە، ئەم كۆبونەوانەی پارتی لەگەڵ یەكێتی‌و گۆڕان، لەپێناو ئاساییكردنەوەی بارودۆخی سیاسی هەرێمی كوردستانەو پارتی نایەوێت لەم كۆبونەوانەدا بەهیچ شێوەیەك باس لە دابەشكاری پۆستەكان بكات، چونكە پارتی دەیەوێت بە پلان هەنگاو بنێت‌و پلانەكەشی دابەشكردووە بۆ چەند قۆناغێك لەوانە (سەقامگیری سیاسی- سەقامگیری ئەمنی- سەقامگیری ئابوری- روبەڕووبونەوەی گەندەڵی)، پارتی پێیوایە هەرێم سەقامگیری ئەمنی هەیە، پێویستە سەقامگیری سیاسی بەدی بهێنرێت، بۆ ئەمە پێویستیان بەوەیە لەگەڵ لایەنەكان پەیوەندییەكانیان ئاسایی بكەنەوە‌و دوای ئەوە دەست بە قۆناغی سەقامگیری ئابوری بكرێت لەرێگەی چاككردنەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ بەغداد‌و زامنكردنی بەشەبودجەی هەرێم، ئەگەر پارتی بتوانێت سەقامگیری سیاسی‌و ئابوری بەدیبهێنێت، بەپێی قسەی سەرچاوەكەی (درەو میدیا) لە قۆناغی كۆتایدا دەستدەكات بە چاكسازیكردن‌و لێپێچینەوە لە گەندەڵكاران. پارتی دەست لە گۆڕان بەرنادات پارتی بەجدی كار بۆ ئەوە دەكات بزوتنەوەی گۆڕان بەشداری كابینەی نوێی حكومەت بكات. لە وەڵامی پرسیاری ئەوەی ئایا بۆ چی پارتی سورە لەسەر بەشداریپێكردنی بزوتنەوەی گۆڕان لە حكومەت، سەرچاوەیەكی باڵای پارتی بە (درەو میدیا)ی راگەیاند" پارتی لەپێناو نەهێشتنی مۆركی دوو ئیدارەیی دەیەوێت گۆڕان بەشداری حكومەت بكات، چونكە ئەگەر حكومەت تەنها لە پارتی‌و یەكێتی پێكبێت، ئەوە تۆخكردنەوەی مۆركی دوو ئیدارەیی دەبێت". سەرباری ئەمە" پارتی بەڕوونی دەیەوێت سەرۆكی حكومەت، سەرۆكی حكومەتی هەموو هەرێمی كوردستان بێت، جێگرەكەش وەك حكومەتی پێشوو نابێت، كە سەرۆكی حكومەتی سلێمانی بێت، بەڵكو دەبێت سەرۆكی حكومەتی داهاتوو سەرۆكی حكومەتی هەموو هەرێمی كوردستان بێت". پارتی هەرچەندە هەوڵی جدی دەدات بۆ بەشداریپێكردنی گۆڕان لە حكومەت، بەڵام هاوكات نایەوێت هیچ پۆستێكی باڵا بە گۆڕان بدات. بەپێی زانیاریەكانی (درەو میدیا)، ئەوەی لای پارتی بۆ بزوتنەوەی گۆڕان دانراوە، چەند وەزارەتێكی خزمەتگوزاری‌و دەستەیەكە، دەنگۆی دانانی دوو جێگر بۆ سەرۆكی حكومەت راست نییە. سەرچاوەیەكی تر لەناو پارتی بە (درەو میدیا)ی راگەیاند، زیادكردنی جێگری دووەم بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران، پێویستی بە گۆڕانكارییە لە یاسای ئەنجومەنی وەزیران، ئەوەش لە پەرلەمانەوە دەنگی لەسەر دەدرێت، پارتی پێیوایە گۆڕان ئەو سەنگە گەورەیەی نییە خۆی توشی ئەو هەموو سەر ئێشەیە بكات بۆی. دابەشكردنی پۆستەكان بەمشێوەیە دەبێت: •     سەرۆكی حكومەت جێگرێكی دەبێت، بەڵام دەسەڵاتی زۆری نابێت‌و ئەو پۆستە دەدرێت بە یەكێتی. •    سەرۆكی پەرلەمان بۆ یەكێتی دەبێت‌و جێگری یەكەمی سەرۆكی پەرلەمان بۆ پارتی‌و جێگری دووەم بۆ پێكهاتەكان دەبێت. •    سەرۆكی هەرێم لای پارتی دەبێت‌و جێگرەكەی كە دەبێتە جێگری فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكان (پێشمەرگە) دەدرێتە یەكێتی، نەك بزوتنەوەی گۆڕان، چونكە گۆڕان هێزی چەكداری نیە.  سێ سەرۆكایەتییەكە ! شێوازی پێكهێنانی حكومەتی داهاتووی هەرێمی كوردستان بەپێی رێككەوتن دەبێت، هەرسێ سەرۆكایەتییەكە (سەرۆكایەتی هەرێم- سەرۆكایەتی حكومەت- سەرۆكایەتی پەرلەمان) پێكەوە رێككەوتنیان لەسەر دەكرێت. بەگوێرەی زانیاری (درەو میدیا)، یەكەمجار سەرۆكایەتی پەرلەمان سوێندی یاسایی دەخوات‌و دەستبەكاردەبێت، دواتر پەرلەمانی كوردستان یاسای سەرۆكایەتی هەرێم هەموار دەكاتەوەو سەرۆكی هەرێم لەناو پەرلەمان هەڵدەبژێردرێت بەوەش دڵی گۆڕان رازی دەكات كە پێشتر داوای كردبوو، دوای سەرۆكایەتی پەرلەمان سەرۆكایەتی هەرێم (واتە بەر لە راگەیاندنی كابینەی حكومەت نێچیرڤان بارزانی وەكو سەرۆكی هەرێم سوێندی یاسایی دەخوات)، پاشان سەرۆكی حكومەت (مەسرور بارزانی) كە لەبەردەم سەرۆكی هەرێمدا سوێندی یاسایی دەخوات.  چارەنوسی كۆمەڵی ئیسلامی؟ سەبارەت بە كۆمەڵی ئیسلامی، (درەو میدیا) زانیویەتی، لەدواین كۆبونەوەی ئەنجومەنی سەركردایەتیدا، پارتی بڕیاریداوە بەشداری بە كۆمەڵی ئیسلامی نەكات لە كابینەی نوێی حكومەت ( هەرچەندە ئێرانیەكان لەسەر خەتن بۆ رازیكردنی پارتی بە بەشداریپێكردنی كۆمەڵ)، هەر لەو كۆبونەوەیەدا  بڕیاردراوە ئەو پەیامە بە كۆمەڵی ئیسلامی بدرێت، بەڵام سەركردایەتی كۆمەڵ دابەشبووە بەسەر دوو بۆچوندا، بۆچونێك لەگەڵ ئەوەن ببن بە ئۆپۆزسیۆن و رایبگەیەنن بەرلەوەی پارتی پێیان رابگەیەنێت، بۆچونێكی تر داوا دەكەن بەشداری لە دەسەڵات بكەن. كابینەی نوێ كەی رادەگەیەنرێت؟ چاوەڕەوان دەكرێت پرۆسەی پێكهێنانی كابینەی (9)ی حكومەتی هەرێم تا سەرەتای مانگی دوو بخایەنێت، بەشێك لە هۆكاری دواكەوتنی پرۆسەكە پەیوەندی بە یەكێتییەوە هەیە، كە رەنگە نەتوانن بەئاسانی لەناو خۆیاندا لەسەر چۆنیەتی دابەشكردنی پۆستەكان رێكبكەون. كەركوك چۆن چارەسەردەكەن؟ بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) لەبارەی چارەنوسی كەركوكەوە، پارتی پێیوایە نابێت پارێزگارێك لە كەركوك دابنرێت كە ئەندامی سەركردایەتی یاخود مەكتەبی سیاسی یەكێتی بێت، بەڵكو دەبێت كەسێكی بێلایەنی سەربەخۆی كورد دابنرێت، هاوشێوەی (عەبدولڕەحمان مستەفا) پارێزگاری پێشووتری كەركوك.  ئەوەی دەمێنێتەوە ئەوەیە ئایا یەكێتی بەم مەرجەی پارتی لە كەركوك قایل دەبێت یاخود نا؟

ئامادەكردنی: نامیق ڕەسوڵ چالاكانی بزوتنەوەی " هێلەك زەردەكان" لە سەرەتای ناڕەزایەتییەكانیاندا دژی سیاسەتەكانی ئیمانوێل ماكرۆن، سەرۆكی فەرەنسا رەتیاندەكردەوە كەسێك یان زیاتر بەناوی ئەوانەوە قسەبكات، بەڵام لەگەڵ پەرەسەندنی خۆپیشاندانەكان كە هەموو شەممەیەك لە پاریس و شارەكانی تری فەرەنسا بەڕێوەدەچن، چەند دەموچاوێك دەركەوتن و لە میدیاكانی فەرەنساوە دەناسێنران، لەو سۆنگەیەوە كە شیاون بۆئەوەی بەناوی ئەم رەوت یان ئەو رەوتەوە قسەبكەن كە هەندێكیان گفتوگۆ لەگەڵ دەسەڵاتی سیاسی رەتدەكەنەوە و هەندێكی تریان باوەڕیان وایە كە ئەم گفتوگۆیە كاری بنەڕەتییە، چونكە چارەسەری هەموو كێشەكان یان بەشێكی كەمی لە رێگەی گفتوگۆوە دەبێت. سەرەڕای زۆری ئەوانەی هەوڵدەدەن لەناو بزوتنەوەی " هێلەك زەردەكاندا" دەربكەون وەك نوێنەری نیمچە رەسمی، بەڵام ئەمڕۆ كۆدەنگییەك هەیە كە " بریسیلیا لۆدۆسكی"  رۆڵی دیار و بەرچاوی هەبووە لە دەستپێكردن و دامەزراندنی ئەو بزوتنەوەیەدا كە دوكانێكی بچوكی لە گەڕەکی " ئاڤینۆ لۆتە مپڵ" لە پاریس هەیە و پێشتر فەرمانبەرێكی ئاسایی بووە لە یەكێك لە بانكەكاندا. 29ی ئایاری 2018 بریسلیا لۆدۆسكی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوكەوە یاداشتێكی ئاراستەی دەسەڵاتدارانی فەرەنسا كرد و تێیدا ئەو هۆكارانەی رونكردەوە كە بوونەتە هۆی قورسكردنی ئەركی سەرشانی ئەو كەسانەی كە داهاتیان سنوردارە، یان خاوەنی دامەزراوەی بچوكن و بەرزبوونەوەی نرخی سوتەمەنی تەنگیان پێهەڵدەچنێت. ئەوەی جێگەی سەرنجە لەو یاداشتەدا، ئەوەیە لۆدۆسكی نوسەری تێیدا داوای دابەزاندنی نرخی سوتەمەنی دەكات و لە هەمان کاتیشدا زنجیرەیەك پێشنیاری پراكتیكی خستوەتەڕوو، دەكرێت ببنە یارمەتیدەری حكومەتی فەرەنسا بۆئەوەی هاوسەنگییەک بێنێتە کایەوەو لە یەك كاتدا  لەلایەكەوە رەچاوی دۆخی كۆمەڵایەتی  ئەو كەسانە بكات كە داهاتیان سنوردارە، لەلایەكی تریشەوە رەچاوی دۆخی ژینگەش بكات كە وادەخوازێت كەمتر پشت بەو سەرچاوەی وزانە ببەسترێت كە دەبنە هۆی پیسبونی ژینگە. دەقی یاداشتەكە دەنگدانەوەیەكی ئەرێنی بەرفراوانی لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا لێكەوتەوە، بەتایبەتی دوای ئەوەی ژمارەی بینەران و ئەوانەی كە  پشتگیریان لە بیرۆكە و پێشنیارەكانی دەكرد گەیشتە یەك ملیۆن كەس. ئەوانەی كە لە نزیكەوە رۆژانە چاودێری خۆپیشاندانەكانی بزوتنەوەی " هێلەك زەردەكان" دەكەن دەڵێن ئەو ژنە لە رێگەی هێمنی و واقعبینییەوە رۆڵی گەورەی دەبێت لە قایلكردنی حكومەتی فەرەنسا و بە تایبەتیش ئیمانوێل ماكرۆن سەرۆكی فەرەنسا بەوەی كە پێویستە بە زووترین كات وەڵامی هەبێت و لانیكەم بەشێك لە داخوازی خۆپیشاندەران جێبەجێبكات.  سەرچاوە: مۆنتی كارلۆ  

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت نزیكەی 20 ساڵ ئەزمونی هەبوو لە كاری دەرهێنان‌و سیناریۆی فیلمەكاندا، خۆی لە سیناریۆی هاوڕێیەكیدا كوژرا، ئەمە چیرۆكی رەحیم زەبیحی دەرهێنەری درامای "ماڵەكەی مەعروف"ە. ئێوارەی رۆژی هەینی رابردوو لە شیوێكدا لە نزیك رێگای (نیزەڕۆ)ی شاری بانە ئۆتۆمبیلێك دۆزرایەوە كە ئاگری گرتبوو. لەناو ئەو ئۆتۆمبیلەدا كەسێكی ناسراو هەبوو، كە (رەحیم زەبیحی)ی فلیمساز‌و دەرهێنەری بەناوبانگی كورد بوو لەگەڵ براكەی (كەیوان زەبیحی). ئەوە روداوێكی هاتوچۆی ئاسایی نەبوو، بەهۆی (رەحیم زەبیحی)یەوە هەرزوو هەواڵەكە سنوری رۆژهەڵاتی كوردستان‌و ئێرانی بڕی‌و گەیشتە هەموو جیهان، هەواڵی مەرگی دەرهێنەرێك كە جێپەنچەی لەسەر سینمای كوردستان‌و ئێران دیارە. چی رویدا؟ لەبارەی مردنی (رەحیم زەبیحی)ی براكەی، گێڕانەوەی جیاواز هەیە، بەڵام ئەوەی هەر لە سەرەتاوە گومانی دروستكرد، ئەوە بوو كە ئەو دوو برایە بە روداوێكی هاتوچۆی ئاسایی نەمردوون‌و دەستێك لە پشت روداوەكەوە هەیە. سەرەتا هەندێك گومانیان كرد، دەسەڵاتدارانی كۆماری ئیسلامی لە پشت كوشتنی ئەو سینەماكارەی كوردەوە بن‌و لەڕێگەی رووداوی هاتوچۆوە سیناریۆی كوژرانەكەی جێبەجێ كرابێت، سیناریۆیەك كە رەنگە هەرگیز زەبیحی لە ژیانی فیلمسازی خۆیدا بیری لێنەكردبێتەوە، ئەوەی گومانەكانی زیاتر كرد، دوای مردن‌و سوتانیان لەناو ئۆتۆمبیلەكەدا تەرمی ئەو دوو برایە بە دەستبەستراوەیی دۆزرایەوە، بەڵام دوای 24 كاتژمێر لە رووداوەكە، دەسەڵاتدارانی ئێران دەستگیركردنی بكوژی دوو براكەیان راگەیاند. هەندێك سەرچاوەی نافەرمی باسلەوە دەكەن، بەر لە مردنی زەبیحی هەواڵی بە كەسوكاری داوە كە لەلایەن هێزە ئەمنییەكانەوە دەستگیركراوە، بەڵام ئەم زانیارییە تائێستا پشتڕاستنەكراوەتەوە. كاتی دۆزینەوەی تەرمی زەبیحی‌و براكەی بكوژەكە كێیە؟ ئەمڕۆ عەلی ئازادی یاریدەدەری فەرماندەی پۆلیسی پارێزگای كوردستان بۆ كاروباری كۆمەڵایەتی لە لێدوانێكدا بۆ ئاژانسی فەرمی هەواڵی كۆماری ئیسلامی ئێران كە بە (ئیرنا) ناسراوە، ئاشكرایكرد، بكوژی (رەحیم زەبیحی)‌و براكەی دەستگیركراوە. بەپێی قسەی یاریدەدەری فەرماندەی پۆلیس" بكوژەكە دانی بەوەدا كە پەیوەندییەكی دۆستانەی لەگەڵ رەحیم زەبیحی‌و براكەی هەبووە‌و لەوچوارچێوەیەشدا ناكۆكییەكی دارایی كەوتوەتە نێوانیان". بكوژەكە باسی لەوە كردووە" رۆژی رووداوەكە زەبیحی‌و براكەی دەعوەت كردووە بۆ قاوەخانەیەك‌و لەوێ حەبی بێهۆشكەری پێداون‌و دواتر بۆ ماوەی یەك كاتژمێر بە دەوروبەری شاردا پیاسەی لەگەڵ كردوون". یاریدەدەری فەرماندەی پۆلییسی پارێزگای كوردستان یاریدەدەری پۆلیسی پارێزگای كوردستان ناوی بكوژی دوو براكەی ئاشكرانەكرد، بەڵام محەمەد فەلاحی فەرمانداری شاری بانە لە لێدوانێكدا بۆ سایتی پۆلیسی ئێران وتی: بكوژەكە ناوی (عەباس ئەكبەر مراغەیی)ە‌و دوای بێهۆشكردنیان، دوو براكەی لەناو ئۆتۆمبیلەكەیاندا بردووەتە شیوێكی كەناری رێگاكە‌و بەنزینی پێدا كردووە‌و سوتاندویەتی. فەرمانداری بانە بە هەمانێشوە باسی لە ناكۆكی دارایی كرد لە نێوان بكوژو كوژراوەكاندا، بەڵام هێشتا وردەكاری ئەو ناكۆكییە نازانرێت كە بووە هۆی مردنی یەكێك لە ناسراوترین سینەماكارەكانی كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان. بەگوێرەی قسەی ئاژانسی (فارس)، رەحیم زەبیحی‌و كەیوان برای لە كورسی پشتەوەی ئۆتۆمبیلەكەدا بوون‌و دەستەكانیان بەستراوەتەوە. زانیارییەكان باسلەوەدەكەن، ئەو ئۆتۆمبیلەی كە دوو براكەی تێدا كوژراوە بەناوی (هاوسەر)ەكەی رەحیم زەبیحییەوەیە. رەحیم زەبیحی كێیە؟ رەحیم زەبیحی كوڕی (مستەقا زەبیحی) یەكێك لە كەسایەتی‌و بنەماڵە ناسراوەكانی شاری بانەی رۆژهەڵاتی كوردستانە‌و براكانی كەسانی كاسبكاری ناسراون بوون لە ناو بازاڕی بانەدا. زەبیحی ساڵی 1971 لە شاری بانە لەدایكبووە، ئەو 20 ساڵ ئەزمونی كاركردنی هەبوو لە بواری دەرهێنان‌و سیناریۆدا. یەكەمین كاری دەرهێنانی رەحیم زەبیحی لە ساڵی 2002 دا بوو بۆ كورتەفیلمێك بەناوی "هاوار"، ئەو فیلمە لەسەر ئاستی ناوخۆ‌و دەرەوە مشتومڕی زۆری دروستكرد. كورتە فیلمی "هاوار" بەشداری كردووە لە فێستیڤاڵەكانی كورتە فیلمدا لە (تاران- ئەسفەهان- سونی- وارش- باران- كلرمۆنت فراند فەرەنسا- هامبۆرگی ئەڵمانیا- ساوپاولۆی بەرازیل)و چەندین فیستیڤاڵی تر، وەكو باشترین كورتە فیلمی فیستیڤاڵی "كلرمۆنت فراند فەرەنسا" هەڵبژێردرا.  زەبیحی دوای كورتە فیلمی "هاوار"، كاری دەرهێنانی چەند كورتە فیلمێكی تری كرد لەوانە (سەتەلایت –  ئەو پیاوەی كە چوو بۆ گەڕان- كۆتایی جەنگ- قاچاخچی- استرس). فیلمەكانی زەبیحی بەشداری چەندین فیستیڤاڵیان كرد لەسەر ئاستی جیهان، تەوەری فیلمەكانی ئەو زیاتر لە دەوری پرسی توندوتیژی دژی ژنان‌و منداڵان‌و قوربانیانی جەنگ دەسوڕایەوە. لە هەرێمی كوردستان رەحیمی زەبیحی زیاتر دوای دەرهێنانی درامای "ماڵەكەی مەعروف" ناسرا، كە تائێستاش ئەو درامایە بینەری خۆی لەدەستنەداوە‌و بەردەوام دیمەنەكانی لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان نیشان دەدرێتەوە. زەبیحی زۆرجار دەیوت" خەمی مرۆڤەكان منی كرد بە سینەماكار". ​​​​​​​ هەندێك لە چالاكییە هونەرییەكانی تری زەبیحی: •    ساڵی 2004 ئەندامی لیژنەی دادوەری فێستیڤاڵی كورتە فیلمی سلێمانی بووە •    ساڵی 2005 ئەندامی لیژنەی دادوەرانی فێستیڤاڵی فیلمی ئاماد بووە •    ساڵی 2005 ئەندامی لیژنەی دادوەری كورتە فیلمی رانیە بووە ئەمڕۆ لە مەراسیمێكدا بە ئامادەبوانی سەدان كەس لە خەڵكی شاری بانە، تەرمی رەحیم زەبیحی‌و كەیوان زەبیحی برای لە گۆڕستانی "سلێمان بەگ" بەخاكسپێردرا.  

راپۆرتی: نامیق رەسوڵ  هاوشێوەی پرسی بەشداریكردن لە كابینەی نوێی حكومەت كە بزوتنەوەی گۆڕانی بەسەر دوو بەرەی پشتگیر و دژ دابەشكردووە، ئامادەكارییەكانی ئەو بزوتنەوەیەش بۆ بەستنی كۆنفرانسی نیشتمانی ناڕەزایەتی لێدەكەوێتەوە. بزوتنەوەی گۆڕان لە هەردوو هەڵبژاردنی  پەرلەمانی عێراق و پەرلەمانی كوردستان كە مانگی ئایار و ئەیلولی ئەمساڵ بەڕێوەچوو، رووبەڕووی شكستبووە و كورسییەكانی لە هەردوو پەرلەمانەكەدا بەرێژەیەكی بەرچاو كەمیكرد و ئەوەش ناڕەزایەتی هەڵسوڕاوان و دەنگدەرانی بزوتنەوەكەی لێكەوتەوە. لە دوای هەڵبژاردنەكان بزوتنەوەی گۆڕان بۆ ئەنجامدانی گۆڕانكاری لە دەستوری بزوتنەوەكە و كۆی جومگەكاندا بەنیازە كۆنفرانسی نیشتمانی ببەستێت و پاشان بۆ نوێكردنەوەی سەرجەم ئۆرگانەكانی، هەڵبژاردن بكرێت. لیژنەی باڵا و لاوەكی سەرەتای ئەم هەفتەیە خانەی راپەڕاندنی گۆڕان كۆبووەوە و بڕیاریدا لیژنەیەكی باڵا و چەند لیژنەیەكی لاوەكی بۆ ئامادەكاری كۆنفرانسی نیشتمانی پێكبهێنێت، شۆڕش حاجی ئەندامی خانەی راپەڕاندنی بزوتنەوەی گۆڕان دوای كۆبوونەوەكەی خانە بە میدیاكانی حزبەكەی راگەیاند:" لە كۆبونەوەی خانەی راپەڕاندندا كۆمەڵێك بابەت و تەوەری هەستیار و گرنگ تاوتوێكران و بڕیار و راسپاردەی پێویستمان بۆ هەریەك لەو تەوەر و بابەتانە دەركرد، كە گرنگترینیان لەژێر رۆشنایی بڕیاری جڤاتی نیشتمانی بوو بە دیاریكردنی لیژنەی باڵای ئامادەكاریی كۆنفرانسی نیشتمان".. وتیشی: "شانبەشانی ئەو لیژنە باڵایە، نۆ لیژنەی لاوەكی دیكەمان دروستكرد بۆ پێداچونەوە و هەڵسەنگاندنی هەمو ئۆرگانەكانی بزوتنەوەی گۆڕان و پێداچونەوە بە بەرنامەی سیاسی و دەستوری ناوخۆیی بزوتنەوەی گۆڕان". هەنگاوەكانی خانەی راپەڕاندن دەستوریی نین هەنگاوەكەی خانەی راپەڕاندن بۆ پێكهێنانی لیژنەی ئامادەكاری كۆنفرانسی نیشتمانی ناڕەزایەتی لێكەوتەوە و لە یەكەمین كاردانەوەدا  پەرلەمانتارێكی  ئەو حزبە دەڵێت:" ئەو هەنگاوانەی ئێستای خانەی راپەراندن دەربارەی كۆنفرانسی نیشتیمانی بزوتنەوەی گۆڕان دەیانگرێتە بەر دەستوری نین". هۆشیار عەبدوڵا، پەرلەمانتاری گۆڕان لە پەرلەمانی عێراق لە لێدوانێكدا بۆ سایتی سپی میدیا دەڵێت" ئەو هەنگاوانەی ئێستا خانەی راپەراندن دەربارەی كۆنفرانسی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان دەیانگرێتە بەر دەستوری نین و خانە ئەو دەسەڵاتەی نیە خۆی بكات بە لیژنەی باڵای كۆنفرانس و لیژنە فەرعیەكانیش بە سەرۆكایەتی یەكێك لە ئەندامانی خانە ببات بەڕێوە". جەختیشدەكاتەوە كە  "بە گوێرەی دەستور جڤاتی نیشتمانی بڕیارئەدات نەك خانە ، دەبێت جڤات كۆببێتەوە و بڕیار لە سەر لیژنەی باڵا و كۆی هەنگاوەكان بنێت بۆ ئامادەكاری كۆنفرانس ". پەرلەمانتارەكەی فراكسیۆنی گۆڕان دەشڵێت:  "بە ڕاشكاوی دەلێم گۆڕان دەبێت گۆڕانكاری ریشەیی لە قیادە و روئیاكەیدا بكات ، ئەوەی ئێستا دەگوزەرێ هێشتنەوەی هەمان قیادە و روئیایە بۆ ئەوەش دەبێت ئەندامانی هەردوو جڤاتەكە هەڵوێستیان هەبێت نابێت بێدەنگ بن". پرۆگۆڕانیش قسەی هەیە ژمارەیەك هەڵسوڕاوای بزوتنەوەی گۆڕان كە زۆرینەیان لە هەندەران و لە ئەنجومەنەكانی ئەوروپای بزوتنەوەەی گۆڕانن، ماوەیەك لەمەوبەر پرۆژەیەكیان بۆ چارەسەركردنی كێشە ناوخۆییەكانی بزوتنەوەی گۆڕان ئاراستەی لێپرسراوانی بزوتنەوەكە كرد و پرۆژەكەیان ناولێناوە " پرۆگۆڕان". پرۆگۆڕان لە دووەم هەنگاویدا بەرامبەر بە ئامادەكارییەكانی خانەی راپەڕاندنی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ بەستنی كۆنفرانسی نیشتمانی ، بەیاننامەیەكی ناڕەزایەتی دەركردووە و دەڵێت:" دەستوری گۆڕان دەسەڵاتی پێكهێنانی ئەو لیژنەیەی داوە بە جڤاتی نیشتمانی، بۆیە دەستێوەردانی خانەی راپەڕاندن لەو پرۆسەیە دژە بە دەستوری گۆڕان.". ئاماژەی بەوەشداوە كە "بەرامبەر بەم پێشێلكردنەی دەستور ژمارەیەكی زۆری هەڵسوڕاو و دەنگی نارەزاییان بەرز كروەتەوە و داوای هەڵوەشاندنەوەی لیژنەكە و ئەنجامدانی ئەو ئەركە بە پێی دەستور دەكەن و پرۆگۆڕان هەمان هەڵوێستی هەیە و پشتگیری تەواوی دەنگە ناڕازییەكان دەكات". دەستوری گۆڕان و كۆنفرانسی نیشتمانی بە گوێرەی مادەی یەكەم لە بەشی سیانزەیەمی دەستوری ناوخۆی بزوتنەوەی گۆڕانی پەسەندكردنی یەكەمین كۆنگرەی یەكەم ، كۆنفرانسی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان لە ئەنجامی كۆبوونەوەی نوێنەرانی هەڵبژێردراوی بنكە رێكخراوەیی و دامەزراوەكانیدا دەبەسترێت و بەرزترین دەسەڵاتی بزوتنەوەكەیە. لە مادەی دووەمی هەمان بەشیشدا هاتووە:لە هەلومەرجی نائاساییدا كۆنفرانسی نیشتمانی دەبێت بەر لە هەڵبژاردنی گشتی بە ماوەیەك ببەسترێت، بەڵام لە ئەمساڵدا بزووتنەوەكە بەبێ‌ بەستنی كۆنفرانسێك بەشداری هەردوو هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق و كوردستانی كرد. كێ‌ داوای بەستنی كۆنفرانس دەكات؟ بە گوێرەی بڕگەی دووەم لە مادەی دووەمی بەشی یانزەیەمی دەستوری ناوخۆی گۆڕان، لە هەلومەرجی نائاسایی، یان لە كاتی پێویستدا، لەسەر داوای دووسێیەكی ئەندامانی جڤاتی نیشتمانی یان نیوەی ئەنجومەنی قەزاكان دەبەسترێت و لە كاتی ئاسایشدا كۆنفرانس چوارساڵ جارێك دەبەسترێت. ئامادەكاریی بۆ كۆنفرانس دەستوری ناوخۆی گۆڕان، ئەركی ئامادەكاری بەستنی كۆنفرانسی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕانی خستوەتە ئەستۆی جڤاتی نیشتمانی نەك خانەی راپەڕاندن و لە مادەی دووەمی ئەو بەشەدا و لە ئەركەكانی جڤاتی نیشتمانیدا دەڵێت:" ئامادەكاری دەكات بۆ بەستنی كۆنفرانسی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان". بە گوێرەی مادەی شەشەمی بەشی سیانزەیەمی دەستوری ناوخۆی گۆڕان بەمشێوەیە ئامادەكاری بۆ بەستنی كۆنفرانس نیشتمانی دەكرێت: یەكەم: رێكخستنی تۆماری دەنگدەران: ئەم ئەركەی خستوەتە ئەستۆی ژووری پەیجوری بزوتنەوەی گۆڕان و بە هەماهەنگی ژووری هەڵبژاردن و دیاریشیكردووە كە تەنها ئەو ئەندام و هەڵسوڕاوانەی ناویان لە تۆمەاری دەنگدەراندا نوسراوەن لە پرۆسەی هەڵبژاردنی نوێنەرانی كۆنفرانسدا مافی دەنگدانیان هەیە. دووەم: ئەو هەڵسوڕاوانەی لەم قۆناغەی هەڵبژاردندا ناویان لە تۆماری دەنگدەراندا دەنوسرێت بریتین لە : •    ئەندامانی دەستەی بەڕێوەبردنی قەزاكان. •    بازنەوانەكان، ئەندامانی ئەنجومەنی بازنە، بنكەوانەكان، وێستگەوانەكان. •    رێكخەر و ئەندامانی رایەڵە بەگشتی. خۆكاندیدكردن بۆ كۆنفرانسی نیشتمانی: یەكەم: هەر هەڵسوڕاوێك بزوتنەوەی گۆڕان لەهەر ئاستێكی رێكخراوەیی دابێت، گەر مەرجەكانی تێدابێت بۆی هەیە لە بازنەیەكی هەڵبژاردندا خۆی بۆ ئەندامێتی كۆنفرانستی نیشتمانی كاندید بكات. دووەم: هەر هەڵسوڕاوێك ویستی خۆی كاندید بكات، دەبێت فۆرمی تایبەت پڕبكاتەوە و پێشكەشی ژووری هەڵبژاردنی بكات. سێیەم: پاش لێكۆڵینەوە لە هەبوونی مەرجەكانی خۆكاندیدكردن ناوەكانیان ئەڕاستێنرێ. ئەركەكانی كۆنفرانسی نیشتمانی یەكەم: دانانی بەرنامەی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان لە بوارە جیاجیاكاندا. دووەم: پێداچوونەوەی دەستوری ناوخۆی بزوتنەوەی گۆڕان. سێیەم: گۆڕینی دروشمی بزوتنەوەكە یان لۆگۆكەی بەپێی گۆڕانی هەلومەرجی گشتی ئەگەر پێویستی كرد. چوارەم: پەسەندكردن و دەستكاری پلاتفۆرمەكانی هەڵبژاردنەكانی پارێزگا، هەرێم و عێراقی فیدراڵ. پێنجەم: هەڵسەنگاندنی ئەدائی نوێنەرەكانی لە دەزگا هەڵبژێدراوەكانی پارێزگان هەرێم و عێراقی فیدراڵدا. شەشەم: هەڵسەنگاندنی ئەدائی جڤاتی نیشتمانی. كۆنفرانس و هەڵبژاردن ئەوەی كۆنفرانسی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان لە حزبەكانی تری كوردستان و بگرە ناوچەكە و جیهانیش جیائەكاتەوە ئەوەیە كە هیچ هەڵبژاردنێك بۆ نوێكردنەوەی جڤاتی گشتی و نیشتمانی و خانەی راپەڕاندن و رێكخەری گشتی بزوتنەوەكە ئەنجامنادرێت و نوێكردنەوەی ئەو ئۆرگانە باڵایانەی بزوتنەوەكە لە پرۆسەیەكی تری جیا لە كۆنفرانس نوێدەكرێنەوە.

ئامادەكردنی: نامیق رەسوڵ لە تەلاری كۆنگرێسی ئەمریكا، تەرمی جۆرج بوشی باوك سەرۆكی پێشووتری ئەمریكا بە ئاڵای ئەمریكا داپۆشرا، بۆئەوەی هاوڵاتیانی ئەمریكا بۆ دواهەمین جار ماڵئاوایی لە سەرۆكەكەیان بكەن، ئەو سەرۆكەی كە ملیۆنان كەس لەو وڵاتەدا رێزو خۆشەویستیان بۆی هەیە. 41 یەكەمین سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، كە 30 تشرینی دووەم لە تەمەنی 94 ساڵیدا كۆچی دواییكرد، 12 یەمین سەرۆكی  ئەمریكایە كە لە رێوڕەسمی ماڵئاواییكردنی لە ژیان پێشئەوەی بەخاكسپێردرێت، دەبرێتە كۆنگرێس كە بە مەتبەخی دروستكردنی بڕیاری ئەمریكا دادەنرێت. دوا مانەوەی بۆ سێ‌ رۆژ لە واشنتۆنی پایتەخت، دوێنێ چوارشەممە لە كاتدراییەی نیشتمانی كۆتایی بە رێوڕەسمەكە هێنراو رەوانەی تەكساس كرا بۆئەوەی لە تەنیشت (باربێرا)ی هاوسەری بنێژرێت، كە نیسانی 2018 كۆچی دواییكرد. پلانی مەراسیمی ناشتنی سەرۆكەكانی ئەمریكا چۆن دادەنرێت؟ مەراسینی ناشتنی سەرۆكایەتی بۆ سەرۆكە كۆچكردووەكانی ئەمریكا پێشوەخت پلانی بۆ دادەنرێت‌و خانەوادەی سەرۆكە كۆچكردوەتەكە لەلایەن سوپاوە ئاگاداردەكرێتەوە كە هاوكاری دەكرێت بۆ رێكخستنی چەند مەراسیمێكی جیاواز. لە ماوەی 30 ساڵی رابردوودا، پێنج سەرۆكی پێشووتری ئەمریكا كۆچی دواییانكردووە، كە دواهەمینیان بۆشی باوك بوو، لەوانە جیراڵد فۆرد، رۆناڵد ریگان، لیندن جۆنسۆن‌و بۆشی باوك، ئەمانە مەراسیمی رەسمیان بۆ رێكخراوە، ریچارد نیكسۆن كە بەهۆی سكانداڵی " واتەرگەیتەوە" دەستی لە سەرۆكایەتی كێشایەوە رێوڕەسمی رەسمی بۆ رێكنەخراو لە كتێبخانەیەك لە كالیفۆرنیا مەراسیمی ماڵئاوایی بۆ رێكخراو لەپاڵ هاوسەرەكەیدا نێژرا، ئەوەش بە گوێرەی كۆمەڵەی مێژویی كۆشكی سپی كە رێكخراوێكەو لەلایەن جاكلین كیندی خانمی یەكەمی پێشووتری ئەمریكاوە دامەزرێنراوە. خانەوادەی نیكسۆن بەهۆی سكانداڵی واتەرگەیتەوە كە بەهۆیەوە دەستی لە پۆستی سەرۆكایەتی كێشایەوە، ترسیان لەوە هەبوو كە ئەگەر زیارەتكاران رێز لە سەرۆكی كۆچكردوو نەگرن، ئەكە تەرمەكەی ببرێتە كۆنگرێس. مەراسیمی بەخاكسپاردنی سەرۆكەكانی چەندەی پێدەچێت مەراسیمی سەرۆكایەتی بەخاكسپاردنی سەرۆكەكانی ئەمریكا هەمیشە پێنج رۆژ دەخایەنێت، بەڵام پلاندان بۆی دوای ماوەیەكی كەم لە دەستبەكاربوونی سەرۆك لە پۆستەكەی دەستپێدەكات، ئەوە بە گوێرەی كۆمەڵەی مێژوویی كۆشكی  سپی. ئەو كۆمەڵەیە رایدەگەیەنێت ئەو ئەركە " پێشوازییەكی ساردە كە لەبەردەرگای كۆشكی سپی لە سەرۆك دەكرێت"، ئاماژە بەوەدەكات، مەراسیمی بەخاكسپاردنەكە لە چەند روویەكەوە رێكدەخرێت لە گفتوگۆكردن لەگەڵ سەرۆكی وڵاتداو بۆئەوەی ئەو سەرۆكە چ شێوازێكی دەوێت‌و دەخوازێت چۆن یادی بكرێتەوە". راگەیاندنی رەسمیی مردنی سەرۆك كاتێك سەرۆكێكی پێشووتری ئەمریكا دەمرێت، سەرۆكی ئێستا راگەیەندراوێكی سەرۆكایەتی دەردەكات‌و رێگە دەدات بە وەزارەتی بەرگری لەبری هەموو وڵات مەراسیمی دەوڵەت بۆ بەخاكسپاردنی رێكبخات، لەگەڵ فیرقەی كاری هاوبەش لە ناوچەی پایتەخت كە لقێكی سەر بە فەرماندەیی باكوری سوپایەو بەشداریدەكات لە رێكخستنی مەراسیمی ئاهەنگەكانی دەستبەكاربوونی سەرۆكەكان‌و مەراسیمی كۆچی دواییان، هەروەها فەرماندەی فیرقەی كاری هاوبەش سەركردایەتی رێكخستنی‌و هەمانگی هەموو ئەو چالاكییانە دەكات كە لە مەراسیمی ماڵئاواییكردن لە سەرۆكی كۆچكردوو بەڕێوەدەچن. مافی خانەوادەی سەرۆكی كۆچكردوو خانەوادەی سەرۆكی كۆچكردووە مافی ئەوەیان هەیە چەند رێزلێنانێكی سەربازی بۆ مەراسیمی بەخاكسپاردن‌و ماڵئاوایی رێكبخەن وەك داپۆشینی تەرمەكەی بە ئاڵای ئەمریكاو نمایشی فڕۆكەی سەربازی‌و تەقاندنی 21 گولە تۆپ یان پاسەوانی شەرەف. پرسەی یەكەم سەرۆكی ئەمریكا پرسەو ماتەمینی ئەمریكا بۆ جۆرج واشنتۆنی یەكەمین سەرۆك 69 رۆژی خایاند، ئەوەش بە گوێرەی كتێبخانەی نیشتمانی تایبەت بە توێژینەوەكانی جۆرج، مەراسیمەكە لە بارەگاكەی لە (ماوت ڤێرنن)ی نزیك لە واشنتۆنی پایتەخت بەڕێوەچووە، بەڵام  پرسەی ماتەمینی بوشی باوك كە لە 1989 بۆ 1993 سەرۆكایەتی ئەمریكای كرد، پێنج رۆژ دەخایەنێت. دوای مردنی بوشی باوك، دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا فەرمانیدا بە داگرتنی تانیوەی ئاڵای ئەمریكا بۆ ماوەی 30 رۆژو رۆژی چوارشەممەشی وەك رۆژی پرسەی نیشتمانی راگەیاند، لە رۆژەدا فەرمانگە حكومییەكان داخران‌و چالاكی دامەزراوەكان كەمكرایەوەو داوا لە هاوڵاتیانی ئەمریكا كرا لە شوێنەكانی تایبەت بە نوێژكردن ئامادەبن بۆ رێزلێنان لە سەرۆكی كۆچكردووی وڵات. یەكەم سەرۆك كە لەماوەی سەرۆكاتیدا مرد ولیام هاریسۆن، یەكەمین سەرۆكی ئەمریكایە كە مردن لە كۆشكی سپیدا یەخەی پێگرت‌و لەماوەی سەرۆكایەتیدا كۆچی دواییكرد، هاوكات ئەو یەكەمین سەرۆك بوو مەراسیمی بەخسپاردنی دەوڵەتيی بۆ رێكخرا. هاریسۆن كە نۆیەمین سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە چواری نیسانی 1841 دوای  تەنها 30 رۆژ لە وەرگرتنی پۆستی سەرۆكایەتی ئەمریكا كۆچی دواییكرد. بە گوێرەی كۆمەڵەی مێژووی كۆشكی سپی، هەردوو بازرگان ئەلسكاندەر هێنتەرو داریۆس كلاگێت، سەرپەرشتی پلاندانانی بەخاكسپاردنی هاریسۆنیان كردووەو ئاوێنەو كەلوپەلەكان بە پەردەی رەش داپۆشران‌و تەرمەكەشی بە عەرەبانەیەك كە چەند ئەسپێكی داپۆشراو بە قوماشی رەش رایانكێشاوە، گوازراوەتەوە. هاریسۆن سەرەتا بەهۆی بەفربارینەوە بە شێوەیەكی كاتی لە گۆڕستانی كۆنگرێس نێژرا، پاشان دوای توانەوەی بەفرەكە گوازرایەوە بۆ ئۆهایۆ و لەوێ‌ بەخاكسپێدرا، بەوتەی ئەو كۆمەڵەیە مەراسیمی ناشتنەكەی كە 30 رۆژی خایاندووە لە مەراسینی بەخاكسپاردنی پاشاكانەوە وەرگیراوە.

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت نێچیرڤان بارزانی دەیەوێت ئەو هاوكێشەیە هەڵوەشێنێتەوە كە دەڵێ" بۆئەوەی ببێت بە سەرۆكی پارتی دەبێت بە سلكی پاراستندا تێپەڕێت" ئەو پۆستێكی "بێدەسەڵات"ی قبوڵكردووە بە هیوای گەیشتن بە "لوتكەی دەسەڵات" لەناو حزبەكەیدا. رۆژی دووشەممەی رابردوو ئەنجومەنی سەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان كاندیدكردنی نێچیرڤان بارزانی بۆ پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان‌و مەسرور بارزانی بۆ پۆستی سەرۆكی حكومەتی داهاتووی هەرێم راگەیاند. كاندیدكردنی مەسرور بارزانی‌و نێچیرڤان بارزانی بۆ ئەو دوو پۆستە باڵایە، دوا ئەڵقەی زنجیرەیەك رێوشوێن بوو كە پارتی پێشتر بۆ وەرگرتنی هەردوو پۆستەكە گرتیەبەر. پارتی بەرلەوەی كاندیدی خۆی بۆ پۆستی سەرۆكی حكومەت‌و سەرۆكی هەرێم ئاشكرا بكات، نەخشەی سیاسی خۆی بۆ هەرسێ سەرۆكایەتییەكەی هەرێم (سەرۆكایەتی هەرێم- سەرۆكایەتی حكومەت- سەرۆكایەتی پەرلەمان) داڕشتووە‌و ئەوەی ئێستا كاری لەسەر دەكات، جێبەجێكردنی ئەو نەخشە رێگایەیە. پارتی‌و سەرۆكایەتی هەرێم كاندیدكردنی نێچیرڤان بارزانی بۆ پۆستی سەرۆكی هەرێم لەلایەن پارتییەوە، خوێندنەوەی جیاوازی بۆ دەكرێت، بەتایبەتی لەكاتێكدا ئەو دامەزراوەیە ئێستا بەپێی یاسا هەڵپەسێردراوە‌و دیارنییە كەی‌و بە چ شێوە‌و دەسەڵاتێكەوە كارا دەكرێتەوە. (درەو میدیا) لە چەندین سەرچاوەی ئاگادارەوە زانیاری دەستكەوتووە، نێچیرڤان بارزانی خۆی ئارەزووی وەرگرتنی ئەو پۆستەی كردووە‌و كاری زۆریشی بۆ كردووە. نێچیرڤان بارزانی بە خۆكاندیدكردنی بۆ پۆستی سەرۆكی هەرێم، كۆتایی بە (17) ساڵ تەمەنی خۆی هێنا لە پۆستی سەرۆك وەزیراندا، ئەو دەبێت بە سەرۆكی هەرێم، بەڵام سەرۆكێكی جیاواز لە مەسعود بارزانی مامی، چونكە بە پێچەوانەی مامییەوە كە بەشێوەی راستەوخۆ لەناو خەڵكەوە هەڵبژێردرا‌و پەرلەمان نەیدەتوانی لێپرسینەوەی لەگەڵ بكات، نێچیرڤان بارزانی لەناو پەرلەمانەوە هەڵدەبژێردرێت‌و بەشێكی زۆریش لە دەسەڵاتەكانی دەدرێت بە سەرۆك وەزیران، واتە مەسرور بارزانی. پرسیارەكە ئەوەیە ئایا بۆچی نێچیرڤان بارزانی پۆستی سەرۆكی هەرێمی بەو بارودۆخەوە قبوڵكردووە؟ رەنگە وەڵامی ئەم پرسیارە لە پەیوەست بە بارودۆخی ناوخۆیی پارتی وەڵامبدرێتەوە، نێچیرڤان بارزانی ئێستا جێگری سەرۆكی پارتییە، بە وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی هەرێم بە هەمان قۆناغەكانی مەسعود بارزانی مامیدا تێدەپەڕێت‌و چاوی لەوەیە لەم هەنگاوەوە بەرەو گرتنەدەستی لوتكەی دەسەڵات لەناو پارتی (سەرۆكی پارتی) هەڵبكشێت. نێچیرڤان بارزانی دەیەوێت ئەو هاوكێشەیە هەڵوەشێنێتەوە كە پێشتر دەوترا هەركەسێك كە دەبێت بە سەرۆكی پارتی دەبێت پێشتر بە فیلتەری "دەزگای پاراستن"دا تێپەڕیبێت. كاندیدكردنی نێچیرڤان بارزانی بۆ پۆستی سەرۆكی هەرێم كاریگەری گەورەی دەبێت لەسەر پرۆسەی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت، بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، نەخشەی پارتی بۆ كابینەی نوێ ئەوەیە پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم بدرێت بە (مەلا بەختیار) بەرپرسی دەستەی كارگێڕی یەكێتی نیشتمانی كە ئێستا لە حزبەكەی زویر بووە‌و لە ماڵەوە دانیشتووە، پارتی بەم هەنگاوە دەیەێت هەم مەلا بەختیار وەكو سەركردەیەك كە بەردەوام كۆنتاكتی لەگەڵ پارتی هەیە بگەڕێنێتەوە بۆ ناو یەكێتی، هەم دەیەوێت جێگرێك لە سەرۆكایەتی هەرێم بۆ نێچیرڤان بارزانی دابنێت كە دوچاری سەرئێشەی نەكات. لە خاڵەتی رازینەبوونی یەكێتی بە دانانی مەلا بەختیار لە پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم، رەنگە پارتی پۆستەكە بدات بە كەسێك لە بزوتنەوەی گۆڕان‌و بۆ ئەوەش باس لە (مستەفا سەید قادر) وەزیری پێشووی پێشمەرگە دەكرێت. پارتی‌و سەرۆكایەتی حكومەت كاندیدكردنی مەسرور بارزانیش بۆ پۆستی سەرۆكی داهاتووی حكومەت، پێشتر بەچەندین قۆناغ‌و رێوشوێندا تێپەڕیوە، مەسعود بارزانی كاری ئەوتۆی كردووە بۆ سەرخستنی كوڕەكەی لە سەرۆكایەتی حكومەت. لە یەكەم هەنگاودا بارزانی باوك، فوئاد حسێنی لە پۆستی وەزارەتی دارایی عێراق جێگیركرد وەكو كەسێكی نزیك‌و باوەڕپێكراوی خۆی، بارزانی بەم هەنگاوە دەیەوێت رێگای سەركەوتنی كوڕەكەی لە پۆستی سەرۆكایەتی حكومەتی هەرێم بكاتەوە‌و لەو رێگەیەوە كێشە داراییەكانی حكومەتی هەرێم لەگەڵ بەغداد چارەسەربكات‌و بەربەستی ئابوری لەبەردەم سەرۆكایەتی كوڕەكەیدا لابدات. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) هەر لە چوارچێوەی ئەو هەوڵانەی كە خراونەتەگەڕ بۆ سەرخستنی مەسرور بارزانی لە سەرۆكایەتی حكومەت، پارتی دەیەوێت مەرجەكەی یەكێتی قبوڵ بكات‌و یەك جێگر بۆ سەرۆكی حكومەت دابنێ‌و ئەو پۆستەش بدات بە یەكێتی (قوباد تاڵەبانی)، چونكە بەبێ هەماهەنگی یەكێتی لە زۆنی سەوز، كابینەكەی مەسرور بارزانی سەركەوتوو نابێت. مەسرور بارزانی كە تائێستا وەكو روخسارێكی ئەمنی‌و دورەپەرێز لە جەماوەر دەركەوتووە، بە هاتنی بۆ سەرۆكایەتی حكومەت دەیەوێت هاوشێوەی نێچیرڤانی بارزانی پێگە جەماوەرییەكەی بەهێز بكات، بۆیە بارزانی باوك‌و هەموو پارتی كار بۆ سەرخستنی دەكەن. پارتی‌و سەرۆكایەتی پەرلەمان پارتی سەرباری ئەوەی بۆ راگرتنی پارسەنگی بنەماڵەی بارزانی هەردوو پۆستی (سەرۆكی هەرێم‌و سەرۆكی حكومەت) بۆ خۆی دەبات، بەڵام دەستبەرداری پەرلەمانی كوردستانیش نابێت. نەخشەی پارتی بۆ پەرلەمانی نوێی كوردستان ئەوەیە، پۆستی سەرۆكی پەرلەمان بدرێت بە یەكێتی، بەڵام جێگری یەكەمی سەرۆكی پەرلەمان لای پارتی بێت‌و جێگری دووەمیشی بدرێت بە كەسێك لە پێكهاتەكان كە نزیك بێت لە پارتییەوە. پارتی دەیەوێت پەرلەمانی كوردستان لە خزمەتی كابینەكەی مەسرور بارزانیدا بێت‌و نایەوێت لە سەرۆكایەتی پەرلەماندا دوچاری كێشە ببێت، سەرباری ئەمەش پارتی لەم خولەدا زۆرینەی پەرلەمان پێكدەهێنێت‌و سەرۆك‌و زۆرینەی ئەندامانی فراكسیۆنی پارتیش كەسانی سەربە مەسرور بارزانین.  

سەرچاوە: شەرقولئەوسەت وەرگێڕانی: ئارام مەحمود  دواجار، "سەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان" كە مەسعود بارزانی سەرۆكایەتی دەكات پێشبینییەكانی تایبەت بەو كەسایەتییە یەكلایكردەوە، كە حكومەتی زۆرینە لە هەرێمی كوردستانی عێراق پێكدەهێنێت، دوێنێ‌ بەشێوەیەكی فەرمی لەزاری وتەبێژی حزبەكەوە ڕایگەیاند، مەسرور كوڕە گەورەی بارزانی‌و بەڕێوبەری ئاژانسی پاراستن كە بە لێهاتووی‌و شارەزایی ناوی دەهێنرێت، دەبێتە سەرۆكی حكومەتی هەڵبژێردراو، نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی حكومەتی كاربەڕێكەرو جێگری سەرۆكی حزب‌و كوڕی برای كۆچكردووی (ئیدریس)و زاوای، كاندیدی حزبە بۆ سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان.  چاودێران پێیانوایە، ئەم بڕیارانەی پارتی لەچوارچێوەی ڕێكخستنی حزبیی‌و بنەماڵەیدایە، ڕێگەخۆشدەكات بۆ نەوەی سێیەمی بنەماڵەی بارزانییەكان، كە نێچیرڤان‌و مەسرور بارزانی نوێنەرایەتی دەكەن، سەركردایەتی هەرێم بكەن، دوای مەلا مستەفا بارزانی (باپیریان) كە دامەزرێنەری "پارتی دیموكراتی كوردستان"ە‌و دوای خۆی كوڕەكانی ئیدریس (لەساڵی 1987 كۆچی كردووە)‌و مەسعود، شوێنیان گرتوەتەوە.  مەسرور بارزانی، دوای كاندیدكردنی بەشێوەیەكی فەرمی لەلایەن حزبەوە، دەستدەكات بە گفتوگۆ لەگەڵ هێزو پارتە براوەكان لە هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی هەرێم كە لەكۆتایی مانگی ئەیلولی ڕابردودا بەڕێوەچوو بۆ پێكهێنانی حكومەتی داهاتوو، پارتی تەئكیدی كرد ئیئتیلافیی دەبێت، بەڵام بنكەفراوان نابێت وەك كابینەی پێشوو، كە زۆرێك لە قەیرانە سیاسی‌و ئابورییەكانی پێوەلكاوەو هێشتا ئاسەوار نەرێنییەكان لە بەرچاون لە هەرێم.  ڕاگەیاندنی فەرمی كاندیدكردنەكان، كاردانەوەی جیاوازی لە نێوەندە ئەكادیمی‌و سیاسی‌و میللییەكاندا بەدوای خۆیدا هێنا، لەنێوان پێشوازی‌و گەشبینی بە سبەینێیەكی سیاسی گەش‌و ڕوونەدانی هیچ پێشكەوتنێك كە شیاوی باسكردن بێت لەسەر هەردوو ئاستی سیاسی‌و ناوخۆیی، بەتایبەت كە چاوەڕواندەكرێت هەندێك لایەنی سیاسی بەشداری لە حكومەتی داهاتوو بكەن‌و باقی لایەنەكان ببن بە ئۆپۆزسیۆن. عەبدولحەكیم خەسرەو، مامۆستای زانستی سیاسی لەزانكۆی سەلاحەدین لە هەولێر، پێیوایە، ئەم گۆڕانكارییە بەڕوونی ئاماژە بە ڕەنگدانەوەی ئەو بەرەوپێشچونە ئەرێنییە دەكات لە سیاسەتی "پارتی دیموكرات" هاتوەتەگۆڕێ‌، كە خاوەنی 45 كورسی پەرلەمانە، دەشڵێت" بێگومان ئەم گۆڕانكارییە گەورەیە، ئاسەوارێكی ئەرێنی قوڵی لەسەر دۆخی سیاسی جێدەێڵێت، لەسەر ئاستی ناوخۆیی یان عێراق‌و ناوچەكە، هەروەك ئەو هەنگاوە لەچوارچێوەی چاكسازییە سیاسییەكانی ناخۆی حزبەكەدایە‌و دەیەوێت بە جەماوەرە پان‌و بەرینەكەی ڕابگەیەنێت، كە توانانی هەڵگرتنی ئەو بەرپرسیارێتییە قورسەی هەیە  لەسەر شانێتی لە قۆناغی داهاتوو، لەڕووی ئیدارەدانی وڵات‌و ڕوبەڕووبونەوەی بەربەستەكانی قۆناغی داهاتوو"، بەڕای خەسرە هەردوو كاندیدەكە" شارەزایی سیاسی‌و ئیدارییان هەیە‌و ئەوەش وادەكات ببنە پیاوی قۆناغی داهاتوو، بەتایبەت لە بواری چارەسەركردنی كێشە هەڵپەسێردراوەكان لەگەڵ بەغداد‌و داڕشتنی سەردەمێكی تازە لە پەیوەندی دۆستانەو هاوسەنگ لەنێوان هەردوولاو فراوانكردنی ئاسۆی پەیوەندییەكانی هەرێم و جیهانی دەرەوە".  لەبەرامبەردا، مەهدی ئەبوبەكر مامۆستا لە كۆلیژی ڕاگەیاندن‌و ڕۆژنامەوانی لە زانكۆی سلێمانی پێیوایە، كاندیدكردنی كوڕ‌و زاواكەی بارزانی بۆ بەرزترین دوو پۆستی هەرێم " دەچێتە چوارچێوەی هەوڵەكانی بۆ یەكلاكردنەوەی ململانێ‌ سیاسییە شاراوەكانی ئەم كەسە نزیكانەی بە ڕێگایەكی دیپلۆماسی‌و سیاسی دانایانە، بەبێ‌ دروستكردنی كێشە" ڕاشیگەیاندووە"بارزانی باوك بە ڕوئیاو چاوكراوەییەوە مامەڵەی لەگەل پرسەكە كردووە، دوای وازهێنانی ساڵی ڕابردوو، هەموو دەسەڵاتەكانی بۆ سەرۆكی دەسەڵاتی جێبەجێكردن گواستەوە، بۆ ئەوەی دواتر بۆ كوڕەكەی بێت، كە بەمنزیكانە ئەو پۆستە وەردەگرێت، بەو مانایەی بەشێوەیەكی لەسەرخۆ بەڕەكەی لەژێرپێی زاواكەی دەرهێنا، كە پێگەو هەژمونی لەناو حكومەت‌و حزبدا پتەوكردبوو، ئەو دەسەڵاتانەی دەیبێت وەك سەرۆكی هەرێم، تەشریفاتی‌و پرۆتۆكۆلی سنوردار دەبێت، بەوەش هەر بەرەوپێشچونیكی ئەرێنی لەسایەی حكومەتی زۆرینە دێتەئارا، بۆ كوڕەی بارزانی دەبێت، بەتایبەت كە "پارتی دیموكرات" هەوڵی تێپەڕاندنی پرۆژەی دەستوری هەرێم دەدات كە چەند ساڵێكە لە پەرلەمان پەكیخراوە، بەسودوەرگرتن لە زۆرینەی پەرلەمانی، ئەوەش دوای هەموارو چەسپاندنی دەسەڵاتەكانی هەریەك لە سەرۆكی هەرێم‌و حكومەت، بۆ ڕازیكردنی جەمسەرەكانی ئۆپۆزسیۆن، كە لەڕابردودا دژی ئەو دەسەڵاتە فراوانە بوو كە درابوو بە سەرۆكی هەرێم". ئەبوبەكر بەدوریشی زانی چاكسازییەكی سیاسی‌و ئیداری ئەوتۆ لە هەرێم ڕوبدات، لەبەر ڕۆشنایی ئەو پێشهاتەی ڕویداوە، چونكە "پارتی دیموكرات" هەوڵی پاڵپێوەنانی زۆربەی هێزە سیاسییەكان دەدات بۆ ئۆپۆزسیۆنبوون، بەهۆی دروستبوونی ئەو بڕوایە لەلای، كە ئۆپۆزسیۆنی چالاك لە هەرێم بوونی نەماوە".  مەسرور بارزانی لەساڵی 1969 لەدایكبووە، خوێندنی دواناوەندی لە ئێران تەواوكردووە، بەكالۆریۆسی لەزانستی سیاسی لەزانكۆی واشنتۆن بەدەستهێناوە، لەساڵی 2012وە ڕاوێژكاری ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمە، زمانەكانی عەرەبی‌و ئینگلیزی‌و فارسی دەزانێت. نێچیرڤان باران-یش، لەساڵی 1966 لەدایكبووە، لەساڵی 1996 جێگری سەرۆكی حكومەت بووە، لەساڵی 1999وە سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستانە، زمانەكانی ئینگلیزی‌و عەرەبی‌و فارسی دەزانێت.

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف پارتی چارەنوسی سیاسی مەسرور بارزانی یەكلاكردەوە‌و چارەنوسی نێچیرڤان بارزانی بە هەڵواسراوی هێشتەوە، بەڵام پرسی گواستنەوەی حوكمی بنەماڵەی لەناو حزبەوە بۆناو حوكمڕانی بردە قۆناغێكی نوێوە. دواجار مەسعود بارزانی بەڵێنەكەی خۆی جێبەجێكردو سەری خۆی داناو كۆتایی بە ژیانی سیاسی خۆی هێنا لەناو دامودەزگا فەرمییەكانی هەرێمی كوردستاندا، وەك ئەوەی پێشبینی دەكرا، مەسعود بارزانی پێگە سیاسییەكەی لە سەرۆكایەتی هەرێم لەبەرژەوەندی كوڕەكەی چۆڵكرد. ئەمڕۆ پارتی دیموكراتی كوردستان بەفەرمی نێچیرڤان بارزانی بۆ پۆستی سەرۆكی هەرێم كاندیدكرد‌و مەسرور بارزانیش بۆ پۆستی سەرۆكایەتی حكومەتی داهاتووی هەرێم. بنەماڵەی بارزانی لەدوای دروستبوونی حكومی خۆبەخۆی كوردییەوە لە هەرێمی كوردستان( 1992)، هەمیشە پێویستیان بە وەرگرتنی دوو پۆستی باڵا هەبووە لە ناو دامودەزگاباڵاكانی هەرێمدا، پارتی و بەتایبەتی بنەماڵەی بارزانی لەڕێگەی وەرگرتنی ئەو دوو پۆستە باڵایەوە خۆی لە تەقینەوەی كێشە خێزانییەكانی ناو بنەماڵە پاراستووە، پۆستێك بۆ (بارزانی مام- مەسعود بارزانی)و پۆستێك بۆ (بارزانی برازا- نێچیرڤان بارزانی)، بەكشانەوەی بارزانی مام لە شانۆی سیاسی، گۆرانكارییەكی گەورە لە هاوكێشەكەدا روینەداوە، چونكە هێشتا وەكو جاران پارتی‌و بنەماڵەی بارزانی پێویستیان بە دوو پۆستی باڵا هەیە بۆ راگرتنی هاوسەنگی دەسەڵات لەناو خێزاندا، چونكە مەسعود بارزانی پۆستەكەی لە بەرژەوەندی كوڕەكەی (مەسرور بارزانی) چۆڵكردووە‌و دەستكاری هاوكێشە بنەڕەتییەكەی نەكردووە. نەوشیروان مستەفا رێكخەری كۆچكردووی بزوتنەوەی گۆڕان‌و جێگری پێشووی سكرتێری گشتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە یاداشتەكانی خۆیدا لەبارەی پرۆسەی پێكهێنانی دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێمەوە باس لە ململانێی ناو بنەماڵەی بارزانی دەكات‌و دەڵێ: "ئێمە داوامان كردبوو ئەگەر بارزانی بۆ ماوەی 4 ساڵ ببێتە سەرۆكی هەرێم، جێگری هەبێ‌و، سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیرانی كوردستان بدرێ بە یەكێتی. بارزانی وتویەتی ئەوە كێشە ئەخاتە ناو خێزانەكەمانەوە من ئامادە نیم لەسەر لاشەی نێچیروان ببمە سەرۆكی هەرێم". حكومەت لە سێبەری پاراستندا بە كاندیدكردنی مەسرور بارزانی بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت، پارتی كابینەی داهاتووی حكومەتی هەرێمی خستە ژێر سێبەری دەزگای پاراستنەوە وەكو دەزگایەكی هەواڵگری‌و ئەمنی، چونكە مەسرور بارزانی تاڕادەیەك بەرگی مەدەنیبوون لە حكومەتی داهاتوو دەكاتەوە، بەوپێیەی ئەو روخسارێكی ئەمنی هەیەو لە ساڵی 1998ەوە بەڕێوەبەری گشتی (ئاژانسی پاراستن)ی كوردستانی سەربە پارتی دیموكراتی كوردستانەو دواجاریش لە ساڵی 2012ەوە بووە بە راوێژكاری ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێم. دیار نیە مەسرور بارزانی لە كابینەی داهاتوودا شێوازی مامەڵەكردنی لەگەڵ ئازادی رادەربرین‌و رۆژنامەگەری‌و خۆپیشاندان‌و نارەزاییەتییەكان چۆن دەبێت، ئایا هاوشێوەی سەرۆكایەتییەكەی لە ئاژانسی پاراستن‌و ئەنجومەنی ئاسایش مامەڵە لەگەڵ ئەو بنەما دیموكراسیانەدا دەكات، یاخود بەهاتنی بۆناو حكومەت دەیەوێت ئەزمونێكی نوێ تاقیبكاتەوەو ئەو بەرگە ئەمنییە لەخۆی داماڵی كە لەسەرەتای دەركەوتنییەوە بەسەریدا بڕاوە؟  زاوا لەسەر كورسییەكەی خەزور!  بڕیارەكەی ئەمڕۆی پارتی زامنی پێگەی مەسرور بارزانی كرد بۆ چوار ساڵی داهاتوو، بەڵام چارەنوسی نێچیرڤان بارزانی بە هەڵواسراوی هێشتەوە، پارتی چارەنووسی سیاسی نێچیرڤان بارزانی بەستوەتەوە بە كاراكردنەوەی دامەزراوەی (سەرۆكایەتی هەرێم)، دامەزراوەیەك كە لەدوای دروستبوونییەوە مشتومڕی زۆری لەسەر بووە، دیار نیە پارتی بە چی شێوازێك‌و لەماوەی چەندێكدا دەیەوێت دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم كارا بكاتەوە، لە حاڵەتی كاراكردنەوەشیدا دیارنیە دەسەڵاتەكانی چەندو چۆن دەبن، بەڵام پارتی بەم بڕیارەی بۆ كاندیدكردنی نێچیرڤان بارزانی بۆ پۆستی سەرۆكی داهاتووی هەرێمی كوردستان پەیامێكی روونی بەهەموو لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستاندا كە بەهەر رێگاو شێوازێك بێت دەبێت لە زووترین كاتدا دامەزراوەی سەرۆكی هەرێم كارا بكرێتەوە، چونكە ئەم دامەراوەیە بۆ چوار ساڵی داهاتوو چەقی راگرتنی هاوسەنگی دەبێت لەناو بنەماڵەی بارزانیدا، بە دیاریكراوی لەنێوان مەسرور بارزانی‌و نێچیرڤان بارزانیدا. بڕیارەكانی ئەنجومەنی سەركردایەتی پارتی ئەو زانیاریانەی پشتراستكردەوە كە بۆ چوار ساڵی داهاتوو حوكمڕانی لە هەرێم، پارتی لە سێ سەرۆكایەتییەكە (سەرۆكایەتی هەرێم- سەرۆكایەتی حكومەت- سەرۆكایەتی پەرلەمان) تەنیا یەك پۆست بۆ هەموو لایەنەكانی تر بەجێدەهێڵێت كە ئەویش پۆستی سەرۆكی پەرلەمانەوە‌و پارتی فراكسیۆنی زۆرینەیە لەناو پەرلەماندا. بە كاندیدكردنی مەسرور بارزانی بۆ سەرۆكایەتیكردنی حكومەتی داهاتوو، پارتی لای خۆیەوە بەبێ هیچ دانوستانێك لەگەڵ لایەنەكانی تر، نەخشەی سیاسی هەرێمی كوردستانی بەستەوە بە نەخشەی ناكۆكییە خێزانییەكانی ناو بنەماڵەی بارزانییەوە. چارەنوسی بارزانی باوك! هەموو ئاماژەكان بۆ ئەوەن مەسعود بارزانی كە لە نزیكەی سێ دەیەی رابردوودا یەكێك لە روخسارە دیارەكانی سیاسەت بووە لە هەرێمی كوردستان، بەرەو خانەنشینبوون دەڕوات، پێدەچێت رۆڵی داهاتووی بارزانی باوك تەنیا لە پۆستی سەرۆكایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و چاودێریكردنی ئاڵوگۆڕەكانی دەسەڵات لەناو ئەندامانی بنەماڵەی بارزانیدا كورتببێتەوە. بارزانی لە رۆژانی پێش ریفراندۆمی 25ی ئەیلولی ساڵی رابردوو ئاماژەی بە خانەنشینبوونی سیاسی خۆی كرد كاتێك وتی " ئەگەر ریفراندۆم سەرینەگرت، بڵێن ئەم كابرایە شێت بووە، سواری سەری خۆی بووە، هەمووی خەتای ئەو بووە، ئەو وەختە من حازرم بۆ ئەم مەسەلەیە سەرم لەسەری دابنێم"، لە دوای ریفراندۆمەوە بارزانی سەری جەستەیی دانەنا، بەڵام سەرە سیاسییەكەی كۆتایی هات‌و چیتر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی‌و دیپلۆماتكاران‌و بەرپرسانی دەرەكی ئەو مامەڵەیەیان لەگەڵ نەكرد كە رۆژانی پێش ریفراندۆم لەگەڵیان دەكرد، رەنگە ئەمە یەكێك لە هۆكارەكان بێت بۆ خانەنشینبوونی سیاسی ئەو، دەكرێت هۆكارێكی تریش لە پرسی كشانەوەی بارزانی‌و خانەنشینبوونی بخوێندرێتەوە، بەتایبەتی چۆڵبونی گۆڕەپانی سیاسی هەرێم لە هاوتەمەن‌و نەیارو دۆستە سیاسییەكانی بارزانی بەدیاریكراویش (جەلال تاڵەبانی‌و نەوشیروان مستەفا)، پێدەچێت بارزانی چیتر حەوسەڵەی سیاسەتكردنی لەگەڵ نەوەی دووەمی نەیارە سیاسییەكانی دوێنێیدا نەمابێت. "جمهوریەتی ویراسی" پارتی بەو هەنگاوەكەی ئەمڕۆی شێوازی "حوكمڕانی بنەماڵەیی" لە ناو حزبەوە (پارتی دیموكراتی كوردستان) گواستەوە بۆ ناو "سیستمی حوكمڕانی هەرێمی كوردستان"، پارتی وەكو براوەی یەكەمی هەڵبژاردن مافی ئەوەی هەیە كێ بۆ پۆستەكان كاندید دەكات، ئەندامانی بنەماڵە یان دەرەوەی بنەماڵە، بەڵام دیمەنی حوكمڕانی هەرێمی كوردستان لە دەرەوەی هەرێم بەمشێوەیە ناخوێندرێتەوە‌و هەمووان دیمەنی "حوكمی بنەماڵەیی" بە روونی بە روخساری دەسەڵاتەوە دەبینن. نەوشیروان مستەفا رێكخەری كۆچكردووی بزوتنەوەی گۆڕان لە یەكێك لە دیدارە رۆژنامەوانییەكاندا لەبارەی حوكمڕانی بنەماڵەییەوە لە كوردستان دەڵێ" ئەگەر لە قەرنی رابردوودا، لە سەدەی نۆزدەهەمدا یاخود لە نیوەی یەكەمی قەڕنی بیستەمدا، كورد بیویستایە ئەمارەتێك دروست بكات یان مەشیخەتێك دروستبكات، ئەیتوانی، بەڵام لە سی چڵ ساڵی رابردوودا هەم تەجروبەی حزبی پێشڕەو (حزبی تاقانە)، هەم تەجروبەی حزبی عایلە، هەم تەجروبەی ئەو حزبانەی كە جمهوریەی ویراسی دروستدەكەن، هەمووی شكستی خواردووە، بۆ نمونە ئەوە یەكێتی سۆڤیەت بەو عەزەمەتەی خۆیەوە هەرەسی هێنا‌و شتێكی تازەی لێ دروستبووە، هەموو دەوڵەتە ئیستیبدادییەكانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست لە تونس، میسر، لیبیا، یەمەن، ئەمانە هەموو روخان، ئەمانە هەمووی جمهوریەتی ویراسی بوون، جمهوریەتی ویراسی لەگەڵ ئەمارەتدا فەرقی ئەوەیە ئەمارەت پێویستی بە هەڵبژاردن نییە، ئەمیر لەجێگەی خۆی كوڕەكەی دادەنێت‌و پشتاوپشت دەسەڵات ئەگرنەدەست، لە جمهوریەتی ویراسیدا ئینتیخاباتێكی كارتۆنی ئەكەن بۆ چەواشەكردنی خەڵك، ئەم محاوەلەیە لە كوردستانی عێراقدا، دامەزراندنی جمهوریەتی ویراسی كە تەجروبەی 20 ساڵی رابردوو، هەم تەجروبەی حزبی تاقانە‌و حزبی پێشڕەو و حزبی عایلەو جمهوریەتی ویراسی ئەمانە هەمووی شكستی خواردووە، لە كوردستانیشدا بێگومان شكست دەخوات". نەوشیروان مستەفا ئەم قسانەی كاتێك كرد كە مەسعود بارزانی، مەسرور بارزانی كوڕی كرد بە سەرۆكی ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێم، بەڵام پێناچێت بزوتنەوەكەی كە لە چەند ساڵی رابردوودا شەڕی گەورەی كردووە لەسەر پرسی سیستمی حوكمڕانی هەرێم، لەدوای مەرگی ئەو چیتر نیگەرانییەكی لەمەڕ بە "بنەماڵەیكردن"ی حوكمڕانی لە هەرێم هەبێت، بەتایبەتیش لەكاتێكدا سەركردەكانی ئەو بزوتنەوەیە ئێستا لەهەوڵی بەشداریكردندان لە كابینەی نوێی حكومەت، كە مەسرور بارزانی سەرۆكایەتی دەكات.

راپۆرتی: فازل حەمەرەفعەت – نامیق رەسوڵ هەرێمی كوردستان بەرەو ئەنجامدانی ریفراندۆمێكی تر هەنگاودەنێت، ریفراندۆمی ئەمجارە بۆ سەربەخۆیی‌و جیابونەوە نییە لە عێراق، بەڵكو بۆ پەسەندكردن یان رەتكردنەوەی یەكەم دەستورە لە مێژووی هەرێمدا. لەدوای ساڵی 1992وە كە هەرێمی كوردستان وەكو قەوارەیەكی دانپێدانەنراو دەركەوتووە، خەڵكی هەرێم سێجار ئەزمونی ریفراندۆم یاخود (راپرسی)یان تاقیكردوەتەوە: ریفراندۆمی یەكەم: راپرسی‌و دەنگدان لەسەر دەستوری نوێی عێراق لە ساڵی 2005دا. ریفراندۆمی دووەم: ریفراندۆمێكی نافەرمی بوو، بزوتنەوەی "هەتا كەی؟" لە ساڵی 2005 هاوكات لەگەڵ دەنگدان لەسەر دەستوری عێراق، رێكیخستبوو، تێیدا پرسی سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان یاخود مانەوەی لەگەڵ عێراق خرایەبەردەم دەنگدەرانی هەرێمەوە. ریفراندۆمی سێیەم: ئەو ریفراندۆمە بوو كە رۆژی 25ی ئەیلولی 2017 بۆ سەربەخۆیی‌و جیابونەوەی هەرێم لە عێراق بەڕێوەچوو. ریفراندۆمی چوارەم لە كاتێكدا هێشتا خەڵكی هەرێم لە وشەی "ریفراندۆم" دەسڵەمنەوە، بەهۆی ئەو لێكەوتانەی كە لەدوای ریفراندۆمەكەی 25ی ئەیلول بەسەر هەرێم‌و ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمدا هات، هەرێمی كوردستان بەرەو ریفراندۆمێكی تر هەنگاودەنێت. لە رۆژانی دوای شكستی ریفراندۆمی سەربەخۆیی هەرێم، چالاكوانان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان وەكو رەخنە لە مەسعود بارزانی، وێنەیەكی بارزانیان بڵاودەكردەوە كە لەسەر نوسرابوو "پێتان چۆنە ریفراندۆمێكی ترتان بۆ بكەم"، ئەگەرچی ئەمە لەڕووی كۆمیدیاوە باسی لێوەدەكرا، بەڵام بارزانی دەیكات بە راستی سەركردایەتی ریفراندۆمێكی تر دەكات لە هەرێمی كوردستان، ریفراندۆم بۆ پەسەندكردنی یەكەمین دەستور لە مێژووی هەرێمدا. رۆژی 28ی مانگی رابردوو دوای گەڕانەوەی لە گەشتەكەی بۆ بەغداد‌و وڵاتانی كەنداوی عەرەبی، مەسعود بارزانی لە دیدارێكدا لەگەڵ ژمارەیەك رۆژنامەنوس وتی:" نەبوونی دەستوور نەقسێكی گەورەیە، نەقسێكی گەورەش بوو كە لە كاتی خۆی نەخرایە بەردەم خەڵك بۆ ئەوەی رای لەسەر بدرێت، هەڵەیەكی گەورەبوو كرا، ئەوەش بە نیەتێكی پاك بۆ ئەوەی یەكڕیزی كورد بە حیساب بپارێزین، بەدڵنیاییەوە لەو چوار ساڵەی داهاتوو ئینشاڵڵا دەبێت ئەو بابەتە كۆتایی پێبهێندرێت‌و ببین بە خاوەن دەستوورێكی رێكوپێك". دەستور چۆن دەنوسرێتەوە؟ بەپێی ئەو رێوشوێنانەی لەسەر ئاستی جیهان دەگیرێتەبەر بەتایبەتی لەو وڵاتانەی كە تازە دەبن بە خاوەنی دەستور یان رژێمە سیاسییەكانیان گۆڕانی بەسەردادێت یاخود دەستوریان هەیە‌و هەمواری دەكەنەوە، پرۆسەی نوسینەوەی دەستور بە چەند قۆناغێكدا تێدەپەڕێت. قۆناغی یەكەم: دیاریكردن یاخود هەڵبژاردنی لیژیەك بۆ نوسینەوەی رەشنوسی دەستور. قۆناغی دووەم: نوسینەوەی رەشنوسی دەستور لەلایەن لیژنە راسپێردراوەكەوە، دەبێت لیژنەكە لەماوەی (90) رۆژدا رەشنوسەكە ئامادە بكات. قۆناغی سێیەم: رەوانەكردن‌و پەسەندكردنی رەشنوسی دەستور لە پەرلەمان بەزۆرینەی (دوو لەسەر سێ)ی دەنگی پەرلەمان. قۆناغی چوارەم: ئەنجامدانی ریفراندۆمی گشتی‌و دەنگدانی خەڵك بۆ پەسەندكردنی یان رەتكردنەوەی دەستورەكە. ئێستا هەرێمی كوردستان خاوەنی زیاد لە چەند رەشنوسێكی دەستورە، دواهەمینیان ئەو رەشنوسەیە كە ساڵی 2009 ئامادەكراوە، بەڵام دیارنییە ئەگەر بڕیاردرا لە سەر نوسینەوەی دەستور كار بە هیچ یەكێك لەو رەشنوسانەی پێشتر دەكرێت، یاخود رەشنوێكی نوێ دەنوسرێتەوە. مێژووی نوسینەوەی دەستور لە هەرێم لە ساڵی 1992ەوە دوای یەكەمین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، چەندین هەوڵ هەبوو بۆئەوەی دەستورێك بۆ هەرێم بنوسرێتەوە، ئەمەش بەمەبەستی جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكان (یاسادانان- جێبەجێكردن- دادوەری) لە یەكتری‌و دیاریكردنی سیستمی سیاسی هەرێم، بەڵام بەهۆی ناكۆكی لایەنەكان لەسەر سیستمی سیاسی لەنێوان سیستمی (سەرۆكایەتی یان پەرلەمانی یاخود تێكەڵ)، نەتوانراوە دەستور پەسەند بكرێت. ساڵی 2009 لە كۆتایی خولی سێیەمی پەرلەماندا، پارتی‌و یەكێتی پرۆژە دەستورێكیان بۆ هەرێم نوسییەوە، لە كۆتاییەكانی ئەو خولەدا لەلایەن پەرلەمانەوە پەسەندكرا‌و لەڕێگەی بریكارەكانی دابەشكردنی خۆراكەوە دەقی پرۆژە دەستورەكە بەسەر هاوڵاتیاندا دابەشكرا. پرۆژەكە لە (122) ماددە پێكهاتبوو، لە 24ی ئابی 2009 لەلایەن خولی سێیەمی پەرلەمانەوە لەكۆی (97) ئەندامی ئامادەبوو (96) دەنگی هێناو پەسەندكرا، هەر ئەوكات بڕیاردرا پرۆژە دەستورەكە بخرێتە راپرسییەوە، ئەم بڕیارەی پەرلەمان لەكاتێكدا بوو ماوەی یاسایی خولی سێیەم كۆتایی هاتبوو، بەوپێیەی لە تەمموزی 2009 هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بەڕێوەچوو بوو، بەڵام هێشتا پەرلەمانتارە نوێیەكان دەستبەكار نەبووبوون. كاتێك ئەو ساڵە بەرەیەكی بەهێزی ئۆپۆزسیۆن لە پەرلەمانی كوردستان پێكهات (35 كورسی لە كۆی 111 كورسی) دەنگی ناڕەزایی دژی دەستورەكە بەرز بووەوەو رێگەیان نەدا بخرێتە راپرسی جەماوەرییەوە. 17ی ئازاری 2011‌و یەك مانگ دوای زنجیرە خۆپیشاندانە ناڕەزایەتییەكانی هەرێم كە بە خۆپیشاندانەكانی "17 شوبات‌و رۆژانی دوایی" ناسراوە، پەرلەمانی كوردستان بڕیاری‌ ژمارە (2)ی‌ پەسەندكرد، كە لە (10) ماددەو (35) خاڵ پێكهاتووە، یەكێك لە بڕیارەكانی بریتی بوو لە "گەڕاندنەوەی دەستور بۆ پەرلەمان بەمەبەستی هەمواركردنەوەو دروستكردنی كۆدەنگی سیاسی‌‌و سازانی نیشتمانی لەسەری"، بەڵام دواجار دەستور نەگەڕێندرایەوە پەرلەمان‌و پرۆژەكە پشتگوێخرا. دەستورێكی نوێ لە خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستاندا كە بزوتنەوەی گۆڕان سەرۆكایەتی پەرلەمانی دەكرد، لیژنەیەكی نوێ بۆ نوسینەوەی دەستور پێكهێنرا. لیژنەی نوسینەوەی دەستور بەپێی یاسای ژمارە (4)ی ساڵی 2015 پێكهێنراو ماوەی (3) مانگی هەبوو بۆ كاركردن، لەو ماوەیەدا لیژنەكە توانی سێ‌ دەروازەو (74) ماددە بنوسێتەوە، بەڵام دواجار لە پرسی دەسەڵاتەكان‌و جیاكردنەوەیان لە یەكتر‌، لە 20ی ئابی ساڵی ڕابردوودا بەهۆی ململانێ سیاسییەكانەوە پرۆژەی دەستور پەكیكەوت‌و دوای پەكخستنی پەرلەمانیش كاری ئەو لیژنەیە راگیراو نەتوانرا نوسینەوەی دەستورەكە تەواو بكرێت. ئەندامانی لیژنەی دەستور ئەندامانی دواین لیژنە بۆ نوسینەوەی دەستور بۆ هەرێمی كوردستان پێكهاتبوو لەم كەسانە: فراكسیۆنی پارتی 1-    ڤالا فەرید 2-    حاكم نەمر كەچۆ 3-    فرسەت سۆفی 4-    سیروان زەهاوی 5-    عوسمان وەیسی 6-    عەبدولحەكیم خەسرۆ 7-    عەبدولفەتاح عەبدولڕەزاق فراكسیۆنی گۆڕان 1-    بەهار محمود 2-    كوێستان محەمەد 3-    عەدنان عوسمان 4-    شۆرش حاجی فراكسیۆنی یەكێتی 1-    گۆران ئازاد 2-    خامۆش عومەر عەبدوڵا 3-    چێنەر علی جۆڵا 4-    دادوەر ئەركان قادر فراكسیۆنی یەكگرتوو 1-    ئەبوبكر هەڵەدنی 2-    خەلیل ئیبراهیم  فراكسیۆنی كۆمەڵ دانا دارا كلدان‌و ئاشوری‌و ئەرمەنەكان مونا یوخەنا یاقو توركمانەكان یەك نوێنەر‌و چوار پارتی سیاسی (بزوتنەوە ئیسلامی، سۆسیالست، شیوعی، ئاراستەی سێیەم) بەهەمویانەوە یەك نوێنەریان لە لیژنەی نوسینەوەی دەستور پێدرابوو، بەڵام چوار لایەنەكە بایكۆتی لیژنەكەیان كردوو بەشدارییان تێدا نەكرد.  ناكۆكییە گەورەكە! لە پرۆژەی دەستورەكەی پێشوودا، سیستمی حوكمڕانی هەرێم (سەرۆكایەتی یان پەرلەمان)، خاڵی سەرەكی ناكۆكی بوو لەنێوان لایەنەكان، پارتی دیموكراتی كوردستان داوایدەكرد سیستمی حوكمڕانی هەرێم سەرۆكایەتی بێت واتە سەرۆك لەناو خەڵكەوە هەڵبژێردرێت‌و پەرلەمان مافی لێپرسینەوەی لە سەرۆك نەبێت، پارتییەكان بۆ ئەمە زیاتر نمونەی سیستمی حوكمڕانی ئەمریكایان دەهێنایەوە. لەبەرامبەردا بزوتنەوەی گۆڕان‌و یەكێتی نیشتمانی‌و یەكگرتووی ئیسلامی‌و كۆمەڵی ئیسلامی داوای سیستمی پەرلەمانیان دەكرد، واتە سەرۆك لەناو پەرلەمانەوە هەڵبژێردرێت‌و هەر لەناو پەرلەمانیشەوە لێپرسینەوەی لەگەڵ بكرێت، ئەم بەرەیەش زیاتر نمونەی بە سیستمە سیاسییەكانی ئەوروپا دەهێنایەوە. بەهۆی ناكۆكییەكان لەسەر شێوازی سیستمی حوكمڕانی، پرۆژەی دەستور پەكیكەوت، ئێستا كە مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی باس لە نوسینەوە‌و پەسەندكردنی دەستورێكی نوێ بۆ هەرێم دەكات، بەرپرسانی پارتی لە چەند هەفتەی رابردوودا چەندین لێدوانیان داوە‌و باس لەوە دەكەنەوە دەبێت سیستمی حوكمڕانی هەرێم "سەرۆكایەتی" بێت، لایەنە ركابەرەكانی پێشووی پارتی كە ئێستا سەرقاڵی گفتوگۆن لەگەڵ پارتی بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت بێدەنگن یاخود نایانەوێت بە دژە لێدوان لەبارەی سیستم‌و دەستورەوە تەگەرە بخەنە رەوتی دانوستانەكانیان لەگەڵ پارتی بۆ حكومەت. رەنگە هۆكاری سەرەكی راكێشانی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ ناو كابینەی نوێی حكومەت لەلایەن پارتییەوە، سەرباری ناكۆكییەكانی رابردوو، بەپلەی یەكەم پەیوەندیداربێت بە پرسی دەستورەوە، چونكە تێپەڕاندنی رەشنوسی دەستور لە خولی نوێی پەرلەمان پێویستی بە (دوو لەسەر سێ)ی دەنگی پەرلەمانتاران هەیە، واتە لە كۆی (111) ئەندام پێویستی بە دەنگی (75) پەرلەمانتار هەیە‌و پارتی تەنیا (45) كورسی لە پەرلەمان هەیە.

ڕاپۆرتی : ئارام مەحمود (ڕەجەب تەیب ئەردۆغان) سەرۆك كۆماری توركیا، ئەمڕۆ شەممە لە پەراوێزی كۆبونەوەی لوتكەی (جی ٢٠) كە لە (ئەرجەنتین) بەڕێوەدەچێت، داوای لە هاوتا ڕوسییەكەی (ڤلادیمێر پۆتن)كردووە، بە پێویستی بەستنی كۆبونەوەیەكی لوتكەی نوێ بۆ تاتوێكردنی دۆخی پارێزگای ئیدلیب-ی سوریا، وەك ئاژانسی هەواڵی "ڕۆیتەرز" بڵاویكردووەتەوە. هاوكات ئاژانسی هەواڵی "ئەنادۆڵ"ی توركی بڵاویكردووەتەوە، ئەردۆغان لە دیدارەكەیدا بە پۆتن-ی وتوە:" پێموایە چەندین هەنگاوی جیاواز هەن پێویستە بیانگرینبەر، لەم چوارچێوەشدا وایدەبینم كە زۆر گونجاوە گفتوگۆیەكی تایبەت بە ئیدلیب ئەنجامبدەین ئەگەر كورتیش بێت". دیدارە داخراوەكەی نێوان ئەردۆغان و پۆتن لە (بۆینس ئاریس)ی پایتەختی (ئەرجەنتین) یەك كاتژمێری خایاندووە، لە لایەنی توركی هەریەك لە (چاوش ئۆغڵۆ-وەزیری دەرەوە، خڵوسی ئاكار-وەزیری بەرگری، بەرات بەیرەك-وەزیری گەنجینەو دارایی، فاتح دونماز-وەزیری وزەو سەرچاوە سروشتیەكان، ئیراهیم كاڵن-وتەبێژی سەرۆكایەتی، هاكان فیدان-سەرۆكی دەزگای هەواڵگری، فەخری ئاڵتون- سەرۆكی فەرمانگەی پەیوەندییەكان لە سەرۆكایەتی توركیا). هەر لەو چوارچێوەیەدا، وتەبێژی سەرۆكی ڕوسیا ڕایگەیاند: ئەمڕۆ ڤلادیمێر پۆتن گفتوگۆیەكی درێژی لەگەڵ ئەنگێلا مێركل ڕاوێژكاری ئەڵمانیا سەبارەت بە دۆخی سوریا ئەنجامداوە. ڕۆژی پێنجشەممەی ڕابردوو گەڕی یانزەیەمی گفتوگۆكان لە (ئەستانە)ی پایتەختی (كازاخستان) سەبارەت بەقەیرانی سوریا بەبێ گەیشتن بە هیچ ڕێككەوتنێك سەبارەت بە لیژنەی دەستور كۆتایهات، سەرەڕای ئەوەی دەنگۆی سازانێكی دیاریكراو هەیە لەسەر هەندێك خاڵ. پێشتریش بەرپرسێكی ڕوسی ڕایگەیاند، مۆسكۆ پارێزگاری لە ڕێككەوتنی ئیدلیب دەكات لەگەڵ توركیا، ئەو لێدوانەش دوای ئەو هۆشدارییانە هات كە لەبارەی ئەگەری شكستهێنانی ڕێككەوتنە دران، لەئاكامی توندبونەوەی پێكدادانە سەربازییەكان لە ناوچەكە، لەماوەی چەند ڕۆژی ڕابردودا. ڕۆژی (١٧)ی ئەیلولی ڕابردو، ڤلادیمێر پۆتن سەرۆكی ڕوسیاو ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا دوای كۆبونەوەكەیان لە هاوینەهەواری (سۆچی) لە باشوری ڕوسیا، ڕایانگەیاند: لەبارەی ئیدلیب-ەوە گەیشتونەتە ڕێككەوتن و بەوپێیەش ناوچەیەكی داماڵڕاو لەچەك لەنێوان هێزەكانی ئۆپۆزسیۆن و سوپای ئەسەد لە (١٥)تشرینی یەكەم دەچێتە بواری جێەجێكردنەوە.  ئەو ناوچەیە بە قوڵی ١٥-٢٠ كیلۆمەترە، بەدرێژیی هێڵی بەریەككەوتنی هێزەكانی ئۆپۆزسیۆن و هێزە چەكدارەكان، لە١٥ی ئۆكتۆبەر/ تشرینی یەكەمی ئەمساڵ چووە بواری جێبەجێكردنەوەو تیمە سەربازییەكانی ڕوسیا و توركیاش چاودێری ناوچەكە دەكەن. دوای ڕاگەیاندنی ڕێككەوتنەكەش، سێرگی شویگۆ، وەزیری بەرگری ڕوسیا ڕایگەیاند، هێزەكانی رژێمی سوریا و هاوپەیمانەكانی هیچ پرۆسەیەكی سەربازی تازە لە پارێزگای ئیدلیب ئەنجامنادەن.   

وەرگێڕان و ئامادەكردنی: نامیق رەسوڵ پرسی گەندەڵی لە وەرگرتنی ڤیزا لە  ئەڵمانیا لە هەولێر مشتومڕی لەناو میدیای ئەڵمانیدا دروستكردووە، چەند فەرمانبەرێكی پرۆگرامی تایبەت بە پەنابەرانی سوریا لەو دۆسیەیە تێوەگلاون و  گەندەڵییان كردووە و لەگەڵ چەند قاچاخییەكدا كاریان كردووە و ڤیزایان بەرامبەر بە هەزاران دۆلار دەركردووە. " هۆگر ج." گەنجێكی خەڵكی سوریایە، چەند ساڵێكە دەیەوێت لەپێناوی ژیانێكی باشتردا پەنا بۆ ئەڵمانیا بەرێت، بەڵام بەقسەی خۆی كە بۆ سایتی " موهاجر نیوز" كردووە، هەمیشە دوودڵ بووە چونكە بەدوای رێگایەكی سەلامەتدا گەڕاوە بۆئەوەی خۆی و هاوسەرەكەی و منداڵە بچوكەكەی نەخاتە مەترسییەوە. هۆگر كە لە هەرێمی كوردستان دەژی لە لێدوانیدا بۆ سایتی " موهاجر نیوز" دەڵێت:" هێشتا هەر هەوڵدەدەم، هەرچەندە قاچاخچییەكان لێرە زۆر باسی رێگای سەلامەت دەكەن، وەك گەشتكردن بە فڕۆكە لە هەولێرەوە بۆ ئەڵمانیا ، بەڵام متمانەم پێیان نییە". دەشڵێت:" ئەگەر ئەو رێگایە هەبوایە، ئەوا نیوەی پەنابەرانی سوریا كە لێرە لە كەمپەكاندا دەژین دەچوون بۆ ئەڵمانیا". بەڵام " سامان ن." هاوڕا نییە لەگەڵیدا، دوو مانگ لەمەوبەر كاتێك بەدوای رێگایەكدا گەڕاوە بۆئەوەی پەنا بۆ ئەڵمانیا بەرێت، یەكێك لە قاچاخچییە ناوخۆییەكان بەڵێنی پێداوە ڤیزای " یاسایی" لە كونسوڵگەری ئەڵمانیا لە هەولێر بۆ وەربگرێت, لە رێگەی پەیوەندییەوە لەگەڵ فەرمانبەرانی كونسوڵگەرییەكە و قاچاخچییەكە پێشی وتووە كە " هەموو شتێك نرخی خۆی هەیە". هەزاران دۆلار سامانی 30 ساڵان كە لەگەڵ هاوسەر و دوو منداڵەكەیدا لە هەولێر دەژین دەشڵێت:" داوای 13500 دۆلاری لێكردم بۆ هەر كەسێك، و هیچ جیاوازییەكیش لە نێوان كەسانی گەورە و منداڵدا نییە، بەڵام پێشی راگەیاندم كە پارەكە وەرناگرێت هەتا ئێمە نەگەینە ئەڵمانیا". لەوانەیە ئەو رێگایەی كە سامان لە بارەیەوە قسەدەكات و هۆگر بڕوای بە بوونی نیە، بەراستی هەبێت، گۆڤاری " دێر شپیگڵ"ی ئەڵمانیی لە لێكۆڵینەوەیەكی رۆژنامەوانیدا ئاشكرایكرد كە " سەرپێچی" لە پێدانی ڤیزا بە ئاوارە سورییەكان هەیە لە كونسوڵگەریی گشتی ئەڵمانیا لە هەولێر. بە گوێرەی راپۆرتەكەی " دێر شپیگڵ" ئەو پرسە پەیوەندی بە زیاتر لە 25 حاڵەتی گوماناوییەوە هەیە كە لە ماوەی مانگی ئاب بۆ كانوونی یەكەمی 2017 ئەنجامدراون. راپۆرتەكەی " دێر شپیگڵ" ئاماژە بۆ بوونی گەندەڵی و دەستكاریكردن دەكات لە پرۆگرامی تایبەت بە ئاوارە سورییەكان، لەلایەن فەرمانبەرە ناوخۆییەكانی كونسوڵگەری ئەڵمانیا لە هەولێر و ئاماژەش بۆ بوونی پەیوەندی لە نێوان قاچاخچییەكان و ئەو فەرمانبەرانەدا دەكات. دێرشپیگڵ لە لێكۆڵینەوە رۆژنامەوانییەكەیدا، چیرۆكی پەنابەری سوریی " جاسم م." ( 46 ساڵ) دەگێڕێتەوە كە  بە 12 هەزار دۆلار لە قاچاخچییەك ڤیزای لە كونسوڵگەری ئەڵمانیا لە هەولێر دەستكەوتووە , بۆئەوەی بگاتە لای هاوسەر و چوار منداڵەكەی لە ئەڵمانیا، دوای شكستهێنانی هەوڵەكانی تری بۆ گەیشتنەوە بە خێزانەكەی. بە گوێرەی لێكۆڵینەوەكە هەندێك لە پەنابەرە سورییەكان بۆ وەرگرتنی ڤیزاو گەشتكردن بۆ ئەڵمانیا بە فڕۆكە لە هەولێرەوە بڕی دوو هەزار بۆ 13 هەزار دۆلاریان بە قاچاخچییەكان داوە. سامان بە پشت بەستن بە قسەی قاچاخچییەكان جیاوازی " نرخی ڤیزا" دەگەڕێنێتەوە بۆ ئەو رێگایەی كە ڤیزاكەی لێوە بەدەستدەهێنن و دەڵێت:" هەندێكجار دەستكەوتنی ڤیزا بە شێوەیەكی  كەم پشت بە چانس دەبەستێت، ئەوكاتەش نرخەكەی كەمدەبێت، بەڵام كاتێك دەستكەوتنی ڤیزا بە گرەنتی لەسەدا سەد دەبێت، بەهۆی بوونی پەیوەندی  لە نێوان قاچاخیی و فەرمانبەری كونسوڵگەریی, نرخەكەی لە 12 هەزار دۆلار تێپەڕدەكات". " دیاردەیە لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و خۆرهەڵاتی ئەوروپا" گۆڤاری دێرشپیگڵ دەڵێت ئەم جۆرە پێشێلكاریی و گەندەڵییانە تەنها لە كونسوڵگەری ئەڵمانیا لە هەولێر روویان نەداوە و ئاماژەی بۆ ئەوەكردووە كە كونسوڵگەری و باڵیۆزخانەكانی ئەڵمانیا لە دەرەوە بە تایبەت لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و خۆرهەڵاتی ئەوروپا بەردەوام بە شێوەیەكی رێكخراو رووبەڕووی لێكۆڵینەوە دەبنەوە دەربارەی گەندەڵی و قاچاخچێتی لە پێدانی ڤیزادا، دەشڵێت خاڵی لاوازی باڵیۆزخانەكانی ئەڵمانیا لە دەرەوە بە زۆری فەرمانبەرە ناوخۆییەكانە كە بە بەراورد بە هاوتا ئەڵمانییەكانیان موچەیەكی كەمتر وەردەگرن. تەنهاش جیاوازی موچە نییە كە پاڵ بەو فەرمانبەرانەوە دەنێت ئەو كارە بكەن،  بەڵكو لێكۆڵەرێكی پسپۆر لە حاڵەتەكانی گەندەڵی لە تیمە دیپلۆماتییەكانی ئەڵمانیا لە دەرەوە, كە قسەی بۆ گۆڤارەكە كردووە ئەو كارە بۆ " جیاوازی رۆشنبیریی" دەگەڕێنێتەوە لە ئاماژەیدا بۆ دیاردەی بەرتیل وەرگرتن كە لە وڵاتانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و خۆرهەڵاتی ئەوروپا بەربڵاوە. چۆن پرۆژەی " ساختەكاری" یەكە دەكرێت ؟ چۆن فەرمانبەرانی تری كونسوڵگەری و باڵیۆزخانەكان ئاگاداری ئەم وردكارییە نابن؟ ، دێر شپیگڵ دەڵێت ئەوانەی كە دەستكاری داواكارییەكانی پێدانی ڤیزا دەكەن، زانیاری هەڵە داخڵی نێو سیستمی پێدانی ڤیزا دەكەن لە كونسوڵگەریی، خاڵە لاوازە زۆرەكانی سیستمی كۆنترۆڵكردن دەقۆزنەوە ، چونكە بوونی ژمارەیەكی زۆری داواكاری ئەركی سەرشانی فەرمانبەرەكان قورس دەكات و لە باشترین حاڵەتدا فەرمانبەرەكان تەنها پشكنینێكی روكەش بۆ داواكارییەكان دەكەن, بەوتەی دێر شپیگڵ. وەك نمونەیەك لەسەر ئەوە  دێر شپیگڵ ئەو رووداوەی گێڕاوەتەوە كە بەسەر هاوڵاتی سوریی " رەشید م." دا هاتووە كە لە چوارچێوەی پرۆگرامی تایبەت بە ئاوارە سورییەكان داواكاری بۆ وەرگرتنی ڤیزا پێشكەشكردووە و چەند ویلایەتێكی ئەڵمانیا پێشكەشیدەكەن، یەكێك لە مەرجەكانی قبوڵكردن بوونی كەسێكە لە ئەڵمانیا كە بەڵێنی ئەوە بدات خەرجی ئەو كەسە دابینبكات كە داواكاری پێشكەشكردووە، بەڵام لە حاڵەتەكەی رەشیددا  وەك دێر شپیگڵ ئاشكرایكردووە، لەبری ناوی كەفیل ناوی كۆمپانیایەك نوسراوە كە خزمەتگوزاری پۆستی ئەلیكترۆنیی پێشكەشدەكات، جگە لەوەش رەزامەندی پێشوەخت ساختەكراوە كە پێویستە فەرمانگەی بیانییەكان لە ئەڵمانیا دەریبكات و رەشید ڤیزای بەدەستهێناوە. هێشتا گومانلێكراوەكان بەردەوامن لە كارەكانیان سەرەڕای ئەوەی كە بازنەی گومانلێكراوەكان لەو دۆسیەیە زۆر بچوكە، بەڵام وەك گۆڤارە ئەڵمانییەكە ئاماژەیپێداوە هێشتا " هیچ رێوشوێنێكی تۆمەتباركردن " لە دژیان نەگیراوەتەبەر، هەرچەندە نزیكەی ساڵێك بەسەر ئەو پێشێلكارییانەی كونسوڵگەری هەولێری ئەڵمانیا تێپەڕیووە كە كانونی یەكەمی ساڵی  رابردووە. گۆڤارەكە ئاشكراشیكردووە هێشتا ئەو فەرمانبەرە ناوخۆییانەی كە لەو دۆسیەدا تێوەگلاون بەردەوامن لە كارەكانیان لە كونسوڵگەریی، سەرەڕای ئەوەی كە وەزارەتی دەرەوە رایگەیاند ماوەی ساڵێكە ئاگاداری ئەو پێشێلكاریانەیە و رێوشوێنی پێویستی سیستماتیكی بۆ رێگەگرتن لەو جۆرە رووداوانە گرتوەتبەر. هۆگر كە هێشتا بەدوای رێگەیەكدا دەگەڕێت كۆچ بكات بۆ ئەڵمانیا دەڵێت ئەوەی وادەكات كە پەنا بۆ قاچاخچییەكان نەبەم بۆ رۆیشتنم بۆ ئەڵمانیا ئەوەیە كە رێگەی سەلامەتتر هەیە و دەشڵێت:" ئەگەر بزانم رێگای یاسایی و سەلامەت هەیە بۆ گەیشتن بە ئەڵمانیا دوای دوو ساڵی تریش ئەوا ئارام دەگرم و پەنا بۆ قاچاخچییەكان نابەم". بەڵام سامان بەوتەی خۆی كە ئاماژە بۆ " راستییەكی تاڵ" دەكات دەڵێت:" ئەگەر دۆخەكە هەر وەك خۆی بمێنێتەوە ئەوا پەنابەری تەنها بۆ دەوڵەمەندەكان دەبێت و نەهامەتی هەژارانیش بەردەوام دەبێت".  

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف بەهێزترین سیناریۆ بۆ پڕكردنەوەی پۆستی سەرۆكی داهاتووی پەرلەمانی كوردستان ئەوەیە یەكێتی نیشتمانی ئەو پۆستە وەربگرێت، قوباد تاڵەبانی لەناو یەكێتیدا چارەنوسی كاندیدی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان یەكلادەكاتەوە. ئەمڕۆ (25) رۆژ تێدەپەڕێت بەسەر سوێندخواردنی ئەندامانی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان، تائێستا پەرلەمانی نوێ هیچ كۆبونەوەیەكی نەكردووە‌و دەستەی سەرۆكایەتی هەڵنەبژاردووە. پارتی دیموكراتی كوردستان وەكو براوەی یەكەمی هەڵبژاردن‌و خاوەنی زۆرترین كورسی پەرلەمان، لەدوای یەكەم دانیشتنی پەرلەمانەوە یەكجار بەشێوەی فەرمی لەگەڵ لایەنەكان (یەكێتی‌و گۆڕان) گفتوگۆی كردووە سەبارەت بە پێكهێنانی كابینەی نوێ. یەكێتی نیشتمانی كوردستان‌و بزوتنەوەی گۆڕان لە گەڕی یەكەمدا لەگەڵ پارتی گفتوگۆیان كردووە بۆ بەشداریكردن لە كابینەی (9)ی حكومەت، كۆمەڵی ئیسلامیش تائێستا خۆی یەكلانەكردوەتەوە، سێ لایەنیش (جوڵانەوەی نەوەی نوێ- یەكگرتووی ئیسلامی- حزبی شیوعی) یەكلابونەتەوە بۆ ئەوەی چوار ساڵی داهاتوو ئۆپۆزسیۆن بن. گەڕی یەكەمی دانوستانی پارتی لەگەڵ لایەنەكان باسكردن بوو لەسەر هێڵە گشتییەكان، نەك چۆنیەتی دابەشكردنی پۆستە باڵاكان. سەرۆكی پەرلەمان‌و چەند ئاڵنگارییەك! پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان یەكێكە لە پۆستە هەستیارەكان، لە خولی چوارەمی پەرلەماندا ئەو پۆستە‌و دامەزراوەی پەرلەمان دوچاری قەیران هاتن. ئەو كەسەی بۆ چوار ساڵی داهاتوو سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان دەكات روبەڕووی ژمارەیەك ئاڵنگاری دەبێتەوە، هەندێك لەو ئاڵنگارییانە هی خولی چوارەمی پەرلەمانن‌و بۆ خولی پێنجەم ماونەتەوە لەوانە: •    یاسای سەرۆكایەتی هەرێم •    دەستوری هەرێم •    پرۆژەی چاكسازی •    بودجە     سیناریۆ بەهێزەكە ! سیناریۆی بەهێز بۆ پڕكردنەوەی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان ئەوەیە یەكێتی نیشتمانی ئەو پۆستە ببات، چونكە پارتی دیموكراتی كوردستان سەرباری ئەوەی پۆستی سەرۆكی حكومەت دەبات، دەیەوێت لەماوەیەكی دیاریكراوی دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم كارابكاتەوە‌و پۆستی سەرۆكی هەرێمیش بۆخۆی ببات. یەكێتی كێ دەكاتە سەرۆكی پەرلەمان؟ لەناو یەكێتی نیشتمانی ژمارەیەك كەس چاویان لە وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی پەرلەمانە: كاندیدی یەكەم/ قوباد تاڵەبانی قوباد تاڵەبانی سەرۆكی لیستی یەكێتی بوو بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە 30ی ئەیلولی ئەمساڵ، سەرباری ئەوەی زۆرترین دەنگی لەسەر ئاستی كاندید‌و سەرۆك لیستەكان بەدەستهێنا، بەڵام لەدوای هەڵبژاردنەوە بیدەنگە‌و لە میدیاكانەوە كەمتر دەردەكەوێت. قوباد تاڵەبانی چاوی لە وەرگرتنەوەی پۆستی جێگری سەرۆك وەزیرانە، بەڵام لەدوو ئەگەردا ئەو پۆستە وەرناگرێت‌و رەنگە پۆستی سەرۆكی پەرلەمان وەرگرێت: •    ئەگەری یەكەم: لە كابینەی نوێدا جێگری دووەم بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران زیاد بكرێت. •    ئەگەری دووەم: مەسرور بارزانی سەرۆكایەتی كابینەی نوێی حكومەت بكات، نەك نێچیرڤان بارزانی. كاندیدی دووەم/ رێواز فایەق  رێواز فایەق لەدایكبووی ساڵی 1977ی ناحیەی (پێباز)ی سەربە قەزای كەلارە، ئەندامی سەركردایەتی یەكێتییە‌و بڕوانامەی (دكتۆرا)ى هەیە لە (یاسا)دا. لە خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستاندا كاندید بوو بۆ وەرگرتنی پۆستی سكرتێری پەرلەمان (دوای كشانەوەی فەخرەدین قادر)، بەڵام دواجار لەبەرژەوەندی بێگەرد تاڵەبانی كشایەوە، پێناچێت ئەمجارە رێواز فایەق گۆڕەپانەكە بۆ بێگەرد تاڵەبانی چۆڵ بكات. ئەگەر قوباد تاڵەبانی پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەت وەرگرێت، رێواز فایەق چانسی گەورەی دەبێت بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان، چونكە ئەگەر ماڵباتی تاڵەبانی پۆستی جێگری حكومەت ببەن، پۆستی سەرۆكی پەرلەمان بۆ كەسێكی نزیك لە كۆسرەت رەسوڵ جێگری یەكەمی سكرتێری گشتی دەبێت‌و رێواز فایەق بە كەسێكی نزیك لە كۆسرەت رەسوڵ دادەنرێت. لەدوو حاڵەتدا، رێواز فایەق چانسی وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی نابێت: حاڵەتی یەكەم: قوباد تاڵەبانی پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەت وەرنەگرێت حاڵەتی دووەم: قوباد تاڵەبانی خۆی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان وەربگرێت كاندیدی سێیەم/ بێگەرد تاڵەبانی بێگەر تاڵەبانی لەدایكبوونی ساڵی (1978)ی گوندی (كەلكان)ی سەربە قەزای دوكانە، ئەندامی سەركردایەتی یەكێتییە‌و بڕوانامەی (بەكالۆریۆس)ی هەیە لە (بایۆلۆجی)دا.  لە نیوەی دووەمی خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستانەوە سكرتێری پەرلەمان بوو. بەپێچەوانەی رێواز فایەق، بێگەر تاڵەبانی كاتێك چانسی بەهێز دەبێت بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان، كە قوباد تاڵەبانی پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەت وەرنەگرێت، چونكە ئەوكات پۆستی سەرۆكی پەرلەمان بۆ ماڵباتی تاڵەبانی دەبێت‌و بێگەر تاڵەبانیش كاندیدی بەهێزی ماڵباتە بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان. بێگەر تاڵەبانی لە دوو حاڵەتدا چانسی وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی نابێت: حاڵەتی یەكەم: قوباد تاڵەبانی پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەت وەربگرێت حاڵەتی دووەم: قوباد تاڵەبانی خۆی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان وەربگرێت جێگرەكانی سەرۆكی پەرلەمان مانگی (7)ی ئەمساڵ خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستان بەرلەوەی وادەكەی تەواو ببێت، پەیڕەوێكی نوێی بۆ پەرلەمان پەسەندكرد، بەپێی پەیڕەوە نوێیەكە پۆستی (سكرتێر)ی پەرلەمان لابراو پۆستی جێگری (دووەم)ی سەرۆكی پەرلەمان لە شوێنی دانرا. سیناریۆی بەهێز بۆ پڕكردنەوەی پۆستەكانی هەردوو جێگری سەرۆكی پەرلەمان ئەوەیە پارتی پۆستی جێگری یەكەم وەرگرێت‌و بزوتنەوەی گۆڕانیش پۆستی جێگری دووەم. كاندیدەكانی پارتی بۆ پۆستی جێگری یەكەمی سەرۆكی پەرلەمان: •    هێمن هەورامی •    ڤالا فەرید كاندیدی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ پۆستی جێگری دووەمی سەرۆكی پەرلەمان: •    عەلی حەمەساڵح ئەگەر بزوتنەوەی گۆڕان بەشداری كابینەی نوێی حكومەت نەكات،  پۆستی جێگری دووەمی سەرۆكی پەرلەمان دەدرێت بە پێكهاتەكان‌و رەنگە لەناو پێكهاتەكاندا بدرێت بە پێكهاتەی توركمان‌و (ئایدن مەعروف) پۆستەكە وەربگرێت.

نوسینی: هێڤار حەسەن/ بی بی سی  وەرگێڕان و ئامادەكردنی: نامیق رەسوڵ نۆژین مستەفای تەمەن 19 بەهار، رەنگە هەرگیز بە خەیاڵیدا نەهاتبێت كە رۆژێك لە رۆژان چیرۆكی ژیانی ببێتە كتێبێك و خانەكانی چاپ و بڵاوكرنەوە داوای لێبكەن وەریبگێڕنە سەر 13 زمانی جیهان و وێنەشی كەناڵە تەلەفزیۆنە جیهانییەكان و سایتەكان دابپۆشێت و خۆشی لەبەردەم جەماوەردا بوەستێت و ئەزمونی خۆی لە گەورەترین و بەناوبانگترین بەرنامەی جیهانییدا بگێڕێتەوە و رێكخراوە جیهانییەكانی وەك " هیومان رایتس وۆچ " و " یەكێتی ئەوروپا" دیدار و چاوپێكەوتنی لەگەڵدا بكەن. هەموو ئەو دیدار و چاوپێكەوتنانەشی بە زمانی دایك نە بەڵكو بە زمانی ئینگلیزی، كە خۆی بەبێ‌ ئەوەی لە ژیانیدا چوبێتە خوێندنگە فێری بووە و پەرەی پێداوە و لەلایەن " بی بی سی" شەوە بخرێتە لیستی ساڵی 2018ی " 100 ژن" كە كاریگەریان لە جیهاندا هەبووە. خۆفێركردن نۆژین كە خەڵكی شاری كۆبانێی رۆژئاوای كوردستانە  ئەو شارەی ساڵی 2014 بەشێكی زۆری لەلایەن داعشەوە رووبەڕووی وێرانكاری بووە ، كاتێك باس لە ژیانی خۆی دەكات لە حەڵەب ، هەوڵدەدات سروشتێكی خۆشی و گەشبینی بەسەر ئەو ژیانە پڕ لە ئازارەی تێكەڵاو بە بەرەنگاری و زەردەخنە بدات بۆئەوەی گەشبینی و ورە لە دڵی خەڵكدا زیندوو بكاتەوە. نۆژین بەهۆی ئیفلیجبوونی هەردوو قاچییەوە نەیتوانیوە لەگەڵ منداڵاندا یاریی بكات، پەیوەندی لەگەڵ جیهانی دەرەوەدا بریتی بووە لە دانیشتن لە باڵكۆنی نهۆمی پێنجەمی باڵاخانەیەكی گەڕەكی شێخ مەقسودی شاری حەڵەب.                                                              نۆژین لە باڵكۆنی شوقەكەیان لە حەڵەب نۆژین دەربارەی سەرەتای فێربونی زمانی ئینگلیزی دەڵێت:" لە سەرەتادا براكانم پیتەكان و خوێندنەوەی چەند وشەیەكیان فێركردم، پاش ماوەیەك كە دورودێژ نەبوو، خۆم پەرەم بە زمانەكەمدا لە رێگەی بینی بەڵگە فیلمەكانی بی بی سی و بەرنامە زانستییەكانییەوە و هەروەها سەیری زنجیرەی ئەمریكی دڵخوازی خۆم " Days of our lives " دەكرد كە زۆر هاوكاری كردم لە فێربوونی گفتوگۆ و قسەكردندا و پاشان دەستمكرد بە خوێندنەوەی كورتە چیرۆك و رۆمان و كتێبی زانستی زانا بەناوبانگەكانی وەك ئەنیشتاین". هەروەها بوونی ئینتەرنێت هەندێكجار ئاسانكاری بۆ فێربوونی زمانی ئینگلیزی كردووە و لە رێگەی بەكارهێنانی گوگڵەوە بەدوای هەر زانیارییەك یان وتارێك یان هەر رێنماییەكدا گەڕاوە كە پێویستی پێبووە و ئەوەش یارمەتیداوە لە خۆ رۆشنبیركردن و فێربوونی هەردوو زمانی ئینگلیزی و عەرەبی لەپاڵ  زمانی دایكدا كە زمانی كوردییە. لەو بارەیەوە دەڵێت:"  لە رێگەی زیادكردنی دەنگی تەلەفزیۆنەوەكە و بینینی بەرنمە دڵخوازەكانم، خۆم بە دووردەگرت لە دەنگی تەقەو تەقینەوەكان، كە چەند میلێك لە دووری ماڵەكەمانەوە روویدەدا".                                             ساتی گەیشتنی نۆژین و خوشكەكەی بۆ دوورگەی لیسبۆس كاتێك ساڵی 2012 شەڕی سویا دەستپێدەكات، ئەوەی كە زۆر نۆژین دەترسێنێت، ئەوەیە كە لەوانەیە ئەو ببێتە هۆكارێك كە خێزانەكەی نەتوانن بەهۆی زەحمەتی گواستنەوەی لەسەر كورسییەكەی رابكەن كاتێك شەڕەكە دەگاتە ناوچەكەیان، لەبەرئەوە بڕیاردەدات لەگەڵ خوشەكە گەورەكەیدا ئەزمونی كۆچكردن بۆ ئەوروپا لە رێگەی دەریاوە تاقیبكاتەوە، بۆئەوەی بگاتە كەمپێك لە كەمپەكانی كۆچبەران لە ئەڵمانیا كە براكەی لێ‌ نیشتەجێیە.  لەو بارەیەوە نۆژین دەڵێت:" بیرم لەوە كردەوە كە هەلی خۆم بۆ دەستكردن بە ژیانێكی نوێ تاقیبكەمەوە، هەموو مرۆڤێكی شایستەی ئەوەیە هەلی ژیانی هەبێت". نۆژین بە دوو وشەی ئازاربەخش " ببورە سوریا" ماڵئاوایی لە وڵاتەكەی دەكات، چونكە لە حاڵەتی شەڕدا بەجێیدەهێڵێت، ئەو شەڕەی كە هێشتا رۆحی رۆڵەكانی دروێنەدەكرد و پاشان لە وێستگەی یەكەمی گەشتەكەیدا روودەكاتە توركیا.                                                      نۆژین دوای دابەزینی لە بەلەمی كۆچبەران لە لیسبۆس كتێبی ژیان كۆتایی 2016 و دوای گەیشتنی بە ئەڵمانیا، نۆژین چیرۆكی ژیانی خۆی بە زمانی ئینگلیزی لە كتێبێكدا دەنوسێتەوە و ژنە نوسەری بەریتانیی " كریستینا لامپ" بەشدار دەبێت لەگەڵیدا. كتێبەكە پڕە لە روودا و ئازار و هەندێكجاریش وردەكاری زۆر غەمگین و هەندێكجاریش تۆقێنەر، خوێنەر سەرەتا واتێدەگات كە چیرۆكەكە خەیاڵە، بەڵام هەرزوو درك بەوە دەكات كە ئەوە چیرۆكی ئەو ژیانەیە كە نۆژین لە كاتی جەنگدا بەسەری بردووە. كتێبەكە تەنها گەشتێكی ژیانی پڕ لە ئاڵنگاریی و وردەكاری تێپەڕاندنی بەربەستەكانی هەموو قۆناغێك ناگرێتەوە، بەڵكو پەیامێكیشە بۆ جیهان، مامەڵەی مرۆیانە لەگەڵ كۆچبەران رووندەكاتەوە كە بە ناچاری و بەهۆی جەنگەكانەوە وڵاتی خۆیان بەجێهێشتووە و هەروەها  ئەوەش رووندەكاتەوە كە ئەوان ئەو ژمارەیە نین كە خۆرئاوا لێیان بترسێت، بەڵكو ئەوان مرۆڤن و جەنگ ستەمی لێكردوون و هەروەها باسیشی لە وەكردووە كە ئەوان دەتوانن رۆڵ ببینن لە بونیاتنانی ئەو كۆمەڵگەی و وڵاتانەی پەنایان بۆ بردووە.                                                         نۆژین و خوشكەكەی لە گەشتەكەیاندا بەرەو ئەڵمانیا نۆژین لە كتێبەكەیدا باس لە سەرەتای رووداوەكانی سوریاش دەكاتن هەرچەندە ئەو كاتە واتە ساڵی 2012 منداڵێكی تەمەن 13 ساڵان بووە، باسی ئەوەشی كردووە كە دواتر چۆن رووداوەكان بەرەو توندوتیژی چوون و باجەكەشی ژمارەیەكی زۆر لە منداڵ و كەسانی بەتەمەن و هاوڵاتیانی سڤیلی بێ‌ تاوان داویانە و تیشكیشی خستوەتە سەر دۆخی دەروونی خۆی و هاوڵاتیانی سوریا لە دۆخێكدا كە فڕۆكە و موشەكەكان باڵیان بەسەردا كێشاوە. لە بەشێكی كتێبەكەیدا نۆژین دەربارەی " دێوەزمەتی ترس"  نوسیویەتی  دەربارەی گەشتەكەی بەبەلەمێكی لاستیكی كە خۆی و چەند ئەندامێكی خێزانەكەی گواستوەتەوە بۆ دوورگەی لیسبۆسی یۆنان و چۆن بیرۆكەی مەترسیدار و تۆقێنەر بە خەیاڵیدا هاتووە، بۆنمونە كەسێك كورسییەكەی كە هاوكاری رۆیشتنی دەكات هەڵبداتە ناو دەریاوە بۆئەوەی كێشی بەلەمەكە كەمێك سوكتر بكات. هاوكات لەو كتێبەدا ئاماژە بەوەدەكات كە ناچاربوون مامەڵەبكەن لەگەڵ كەسانی قاچاخچی و بازرگانەكانی مرۆڤ و باسیشی لە دۆخی پەنابەران لە كەمپەكاندا كردووە كە جەنگ ناچاریكردوون رابكەن و لەوێ‌ لە هەموو لایەكەوە بوونەتە ئامانجی سوكایەتی پێكردن. نۆژین لە كتێبەكەیدا مرۆڤایەتی پەنابەران بە جیهان دەناسێنێت كە قەدرێك كۆیكردووەنەتەوە ئەویش بێ‌ لانە بووە و دواتر چۆن بە رێكەوت وەك خێزانێك  لە رێگایاندا بەرەو جیهانێكی نادیار كۆبونەتەوە و بوون بە یارمەتیدەر و پشتیوانی یەكتر. لەو بارەیەو نۆژین دەڵێت:" هەندێك لە كۆچبەرانی كاروانەكەمان كە لە گەشتەكەدا لەگەڵمدا بوون، بەنۆر كورسییەكەمیان هەڵدەگرت، وەك ئەوە وابوون كە ئەندامی خێزانەكەم بن". پاشان نۆژینی تەمەن 15 بەهار دەبێتە پردی پەیوەندی نێوان پەنابەران و رۆژنامەنوسان و رێكخراوە جیهانییەكان، چونكە سەرەڕای ئەوەی نەچوەتە قوتابخانە، بەڵام زۆر بەباشی بە ئینگلیزی قسەیكردووە و دەڵێت:" ئەوە یەكەمجار بوو لە ژیانمدا كە هەستم كرد سودبەخشم، و دەتوانم شتێك بۆ كەسەكانی چواردەورم بكەم". دوبەی: دیداری نۆژین و شێخ ئەحمەد بن سەعید ئال مەكتوم/ ئازاری 2017 هاوڕێ لە چاوپێكەوتنیدا لەگەڵ " بی بی سی " نۆژین دەڵێت كە لە ژیانیدا هەرگیز وەك منداڵانی وڵاتەكەی نەچوەتە قوتابخانە، بەهۆی ئەوە توشی ئیفلیجی مێشك بووە و بەوەش هەردوو قاچی ئیفلیج بوون و خێزانەكەشی نەیتوانیوە خوێندنی بۆ دابین بكەن، یان ئامێری یارمەتیدەر بۆ چوونی بۆ قوتابخانە بۆ دابین دەكەن. ئەو لە نهۆمی پێنجەمی باڵاخانەیەكی گەڕەكی شێخ مەقسودی شاری حەڵەب نیشتەجێبووە كە  ئەسانسۆریشی نەبووە، لەبەرئەوە زۆربەی ژیانی بە گۆشەگیری لە ژوورەكەیدا بردووەتە سەر و جگە لە " كتێب و تەلەفزیۆن" هیچ هاوڕێیەكی تری نەبووە و تەنها لە رێگەی باڵكۆنی باڵاخانەكەوە مامەڵەی لەگەڵ جیهانی دەرەوەدا كردووە و سەرنجی داوەتە جوڵەی خەڵك لە شەقامەكەدا. نۆژین كەسایەتییەكی زۆر سادە و رۆح سوكە و  بووەتە ئیلهام بەخش بۆ چەندین ملیۆن كەس كە چیرۆكی ژیانیان لە رێگەی كەناڵە جیهانییەكانەوە بینیوە، كە سەرەتا كەناڵی بی بی سی بوو كە لە سنورەوە لەگەڵیدا بووە و وردەكاری سەرنجڕاكێشی دەربارەی كەسایەتی گواستنەوە كاتێك كە تەمەنی 15 ساڵان بوو، ئەوەش لە كۆتایی ساڵی 2015دا بوو، ئەوەش بووە مایەی سەرنجی چەندین كەسایەتی بەناوبانگی جیهانی لە بوارەكانی سیاسەت و وەرزش و راگەیاندن و ئەستێرەكانی سینەما و كەناڵە جیهانییەكان و خاوەن پێداویستییە تایبەكان و كچان و كوڕانی هەرزەكار لە سەرتاسەری جیهاندا. نۆژین بە جۆرێك لە شۆخییەوە دەڵێت:" دوای پێنج خولەك لە گەیشتنم بە ئەوروپا بووم بە كەسێكی بەناوبانگ، كاتێك وێنەگری كۆمسیۆنی باڵای كاروباری پەنابەران وێنەی منی لە ساتی رزگاركردنم لە بەلەمێكی لاستیكی لە دوورگەی لیسبۆسی یۆنان بڵاوكردەوە و بەوەش هەواڵی من بە هەموو جیهاندا بڵاوبووەوە". دەشڵێت:" ئەمڕۆ دەنگم دەبیسترێت و دەتوانم هاوكاری خەڵك بكەم، بە تایبەتی كەسانی خاوەن پێداویستی تایبەت". نۆژین گەشتەكەی لەم رستەیەكدا كورتدەكاتەوە " ئامانجەكان بە ئاسانی بەدەستنایەن، پێویستە لە پێناوی گەیشتن پێیان بجەنگین و كۆچكردنم لە نیشتمانە سەرەڕای ئازارەكەی ، گەشتێك بوو بۆ ژیانێكی نوێ".           نۆژین و خوشكەكەی لەگەڵ لیۆنێل میسی، یاریزانی یانەی بەرشلۆنە ئاوارەبوون ئیفلیجبوونی قاچەكانی نەبوونە رێگە لەبەردەم نۆژین بۆ بڕینی هەزاران كیلۆمەتر لە خۆرهەڵاتەوە بۆ خۆرئاوا لە گەشتێكدا كە ئەو بە " خۆش" وەسفیدەكات لە پێناوی ژیانێكی نوێدا، دوای ئەوەی شەڕ زۆرینەی شارەكانی سوریای وێرانكرد. نۆژین دەڵێت:" سەرەڕای ئەوەی نەمدەتوانی بڕۆم، بەڵام نەبووە هۆی ئەوەی كە نەرێنی بم بەرامبەر بە پەككەوتنم، بەڵكو پاڵنەرێكی بەهێز بوو بۆئەوەی خۆم پەرەپێبدەم ، لەبەرئەوە پەنام بۆ زانست و كتێب برد و كاتێك بیرم لە گەشتەكەم بەنێو دەریادا دەكردەوە بەخۆمم دەوت یان لە سفرەوە دەستپێدەكەم یان بە زەردەخەنەوە دەمرم، بەڵام سوربووم لەسەر ئەوەی كە ئەو ئەزمونە تاقیبكەمەوە." دەشڵێت:" دیمەنی زۆر ناخۆش و زەحمەتمان بینی كە هەندێك لە پەنابەران لە سنوری سربیا و هەنگاریا رووبەڕووی بووەنەوە كە لەبەر ناشیرینیان وەسفناكرێت، چەندە غەمگین بوو، كاتێك هەستت دەكرد كەسانێك هەن لە تەنها چونە ناو وڵاتێكی نوێوە لێت دەترسێن". سەرەڕای ئەوەش لە قسەخۆشی خۆی بەردەوام دەبێت و بە خۆشیەوە دەڵێت:" لە مەكدۆنیان نانی بەیانیمان خوارد، نانی ئێوارەش لە سربیا، ئێستا ئێمە بوین بە شارەزا لە جوگرافیای ئەوروپا  گەشتە دوورودرێژەكاندا".                                                  جیرارد پیكێ‌ درێسێكی یانەكەی پێشكەش بە نۆژین دەكات یەكەمجار نۆژین دەربارەی یەكەمجارەكان لە ژیاندا قسەیكرد، و گەشتەكەی زۆر بە خۆش وەسفدەكات، چونكە بەلای ئەوەوە هەموو شتەكان یەكەمجارە روودەدەن، ئەو یەكەمجارە شارەكەی بەجێدەهێڵێت، و بۆ یەكەمجار دەچێتە نێو دەریا و بۆ یەكەمجار سواری شەمەندەفەر دەبێت و بۆ یەكەمجار سنوری هەشت دەوڵەت دەبڕێت و بۆ یەكەمجار چاوی بە خەڵكی خاوەن رەگەزی جیاجیا دەكەوێت و بۆ یەكەمجار كامێراكان وێنەی دەگرن و بۆ یەكەمجاریش دەچێتە قوتابخانە و لەسەر كورسی خوێندن دادەنیشێت. نۆژین هەردوو بووە دەبێتە مایەی سەرنجی رۆژنامەنوسان و كارمەندانی رێكخراوە جیهانییەكانی ئەوانەی كە رووماڵی هەواڵی پەنابەران دەكەن، باش قسەكردن بە ئینگلیزی و ئازایەتی و زیەرەكی لە قسەكردن لەگەڵیاندا نۆژینی كردووەتە كەسایەتیی و سەركردەی گروپەكەی سەرەڕای بچوكی تەمەنی. یەكەم قوتابخانە لە ئەڵمانیا نۆژین ئەیلولی 2015 گەیشتوەتە ئەڵمانیا، ساڵێك دواتر بۆ یەكەمجار لە ژیانیدا دەچێتە قوتابخانە و لە پۆلێكدا لەگەڵ هاوڕێكانیدا دادەنیشێت یاری دەكەن و دەخوێنن، بەبێ‌ ئەوەی قاچەكانی رێگرییەكی بۆ دروست بكەن. لەوەڵام بە پرسیاری ئەوەی ئایا هاوڕێكانی لە قوتابخانە ئاگاداركردوەتەوە دەربارەی ناوبانگی خۆی و كتێبەكەی كە بۆ 13 زمانی جیهانی وەرگێڕدرا و لەگەڵ چالاكییەكانی لە نەتەوە یەكگرتووەكان ومافەكانی مرۆڤ و چاوپێكەوتن و دیداری لەگەڵ كەسایەتییە بەناوبانگەكانی جیهاندا دەڵێت:" نامەوێت بە شێوازێكی جیاواز رەفتاربكەم لەگەڵ هاوڕێكانمدا، دەمەوێت تەنها نۆژین بم و كاتێكی خۆش لەگەڵ هاوڕێكانمدا بەسەربەرم بەبێ‌ ئەوەی جیاواز بمینین، لەبەرئەوە هاوڕێكانی قوتابخانەم هیچ دەربارەی ئەوە نازانن، تەنها بەڕێوەبەری قوتابخانەكە و 44 مامۆستاكەم ئەوە دەزانن". دەربارەی خەون و خولیای دەڵێت:" لە رابردوودا  كاتێك منداڵ بووم، هیواداربووم ببمە كەشتیوانی ئاسمانی، بەڵام كاتێك پێویستە جەستییەكانی ئەو خەونەم درك پێكرد، گۆڕم بۆ پلانی بی كە خوێندنی دەرونزانی و تێگەیشتنی مرۆڤە، چونكە بڕوام وایە كە خودی مرۆڤ گەورەترین مەتەڵە". دەشڵێت:" بە هەموو جیهانی نیشاندەدەین، كە ئەنگێلا مێركڵ، راوێژكاری ئەڵمانیا لەسەر حەق بوو، كاتێك دەروازەكانی وڵاتەكەی بۆ پەنابەران كردەوە و رۆژێك لە رۆژان شانازیمان پێوەدەكات". نۆژین دەیەوێت بە جیهانی خۆرئاوا بڵێت كە ئەوان پێویستیان بەوەیە پێش پەناگەیەك هاوسۆز بن لەگەڵ پەنابەراندا، ئەوان تەنها ژمارە یان قورسایی نین، بەڵكو پەنابەران دەتوانن بەشداری بكەن لە پەرەپێدانی ئابوری ئەو وڵاتانە و دەتوانن بگەنە بەرزترین پلەی زانستی".                          سویسرا: گفتوگۆی نۆژین و زەید بن رەعد كۆمسیاری باڵای كاروباری پەنابەران لە زیوریخ كەسایەتییە بەناوبانگەكان ئەكتەر و میدیاكاری بەریتانی جۆن ئۆلیڤەر لە رێگەی بەرنامەی " Last week Tonight " ئەڵقەیەكی بەرنامە بەناوبانگەكەی لەسەر كەناڵی " HBO " ئەمریكی بۆ نۆژین مستەفا تەرخانكرد و داوایكرد دیمەنی كۆتایی زنجیرەی دڵخوازی نۆژین "  Days of our lives " نمایشبكەن، بۆئەوەی دیمەنی كۆتایی زنجیرەكە كە بەهۆی مردنی پاڵەوانەكەوە نۆژینی غەمباركردبوو بگۆڕن، لەبەرئەوە پاڵەوانەكە گەڕێنرایەوە بۆ دیمەنی كۆتایی بۆئەوەی كۆتاییەكی خۆشی هەبێت و خۆشی بۆ دڵی نۆژین بگەڕێتەوە. پاڵەوانی دیمەنی كۆتایی زنجیرەكە لە ئاماژەیدا بۆ چیرۆكی نۆژین دەڵێت:" قورس نییە لە مردنەوە بگەڕێیتەوە بۆ ژیان، قورستر ئەوەیە كە لە سوریاوە و لەرێی هەشت دەوڵەتەوە لەسەر كورسی گەڕۆك بێیت بۆ ئەڵمانیا، بەڵام كتێبەكەی نۆژین مستەفام خوێنەوە كە ئیلهامی پێ‌ بەخشیم و هانیدام بەرگری بكەم و بگەڕێمەوە بۆ ژیان". مەلالە یوسفزای پاكستانی كە خاوەنی خەڵاتی نۆبڵی ئاشتییە دەڵێت:" نۆژین فێریكردم كە خەونەكان سنوریان نییە، ئەو پاڵەوان و ئیلهامبەخشی ئێمەیە، ئامۆژگاری هەموان دەكەم كە كتێبەكەی بخوێننەوە, كە هێز دەبەخشێت".          بەرگی كتێبەكەی نۆژین " هەڵاتن لە جەنگەوە بۆ ئازادی"