مەریوان وریا قانع (هەفتانە تایبەت بە درەو دەینوسێت)   ماوەیەکی دریژە بەشێکی گەورەی مامۆستایانی کوردستان ماندەگرن و پۆلی وانەگوتنەوەی قوتابخانەکانیان چۆڵکردوە، سەدان هەزار قوتابی رێگای چوون بۆ قوتابخانەیان لەبەردەمدا داخراوە. ئەوەی دەیبینین دۆخی نارازیبوون و تووڕەبوونی کەرتێکی گەورەی کۆمەڵگایە، بە رووی فەشەلی ئەو حوکمرانییەدا کە زیاد لە سی ساڵە ئەندامانی چەند خێزانێکی دیاریکراو بە خواست و ئارەزووی خۆیان، بەڕێوەی دەبەن. ئەوەی دەیبینین ئەو بەشەی توڕەبوون و ناڕازیزبوونی خەڵکە، کە دەسەڵتداران نەیانتوانیوە کۆنترۆڵ وقۆرخی بکەن. لە کوردستاندا هەم سیاسەت و هەم ئابوریی و هەم حیزب و هەم هێزە چەکدارەکان و هەم سەرجەمی ماشێنی بیرۆکراسیەت و کۆیی دەزگاکانی حوکمڕانیی، قۆرخکراون. ئەوەی تا ئە ساتە قۆرخنەکراوە، ئەو توانای توورەبوونە کۆمەڵایەتییەیە، کە جار نە جار لەسەر شەقامەکان دەیانبینین و خۆیان بەسەر هۆشیاریی و تواناکانی بیرکردنەوەماندا، دەسەپێنن میلەتانی ئەم ناوچەیە لە قۆناغێکدان دەژین ناتوانن لەبەر خاتری هیچ شتێک لە دەسەڵاتداران و حوکمڕانەکانیان بێدەنگبن، نە لەبەرخاتری نەتەوە و نیشتیمان، نە لەبەر خاتری ئاسایشی گشتیی، نە لەبەر خاتری دین و خودا و پێغەمبەرەکانی. ھەموو سنوورێک تێپەڕێندراوە و هێڵێکی سور نەماوە، نەبەزاندرابێت. دۆخێک دروستبووە خەڵک ناچارکراوە بەرگریی لە خالە هەرە سەرەتاییەکانی بوونی خۆی بکات، بەرگریی لە پێداویستییە هەرە سەرەتاییەکانی، لەو لانیکەمەی کەرامەت کە ژیانی مرۆڤ لە ژیانی ئاژەڵەکان، جیادەکاتەوە. هەموو ئەمانە لە سەردەمێکدا تیایدا ئینسانی ئێمە گۆرانکاریی گەورەی بەسەرداهاتووە و دید و روانین و تێگەیشپنی بۆ خۆی و بۆ ئەو جیهانەی خراوەتە ناوییەوە، گۆڕاوە. بە بۆچونی من بەشێکی بەرچاوی ئینسانی ئێمە لە چارەکی یەکەمی سەدەی بیست و یەکەمدا چیتر ئینسانی خێڵ و بنەماڵە و حیزب و گوند و ناوچە داخراوەکەی خۆی نییە، بەڵکو مرۆڤێکە خاوەن «ژیانی تایبەتیی» خۆی، خاوەن حەز و خواست و ویستی تایبەت، ھاوکات چاوەروانیی تایبەتی هەم لە خۆی هەیە و هەم لەو کۆمەڵگایەش لەناویدا دەژیی. مەرجی بۆ ژیانی خۆی و بۆ ئەو پەیوەندییانەش هەیە کە لەگەڵ دەرەوەی خۆیدا دروستیاندەکات.  بە کورتییەکەی، لە دونیای ئێمەدا جۆرێک لە «تاکەکەس» لەدایکبووە کە دەیەوێت وەک تاکەکەس بژیی و وەک تاکەکەس مامەڵەبکرێت. لە رووی مێژوویشەوە لەدایکبوونی تاکەکەسیش هاوشانە بە لەدایکبوونی ماف، بە دەستەبەرکردنی لانی هەر کەمی ئازادیی و رێزگرتن لە هەڵبژاردن و ئیرادەی سەربەخۆ. بەبۆچونی من مێژووی ئایندەی ئێمە، ئایندەی کورت، چەند دەیەی داهاتوو، مێژووی ئامادەگیی سەختی ئەم تاکەکەسە دەبێت، مێژووی بەرگریکردنی ئەم تاکەکەسە لە ژیانی تایبەت و شەخسیی خۆی، لە ویست و خەون و مافەکانی، دژ بەو ژیانە گشتییە قۆرخکراوەی لە ئێساتدا هەموومان ساتەوەختە تاریکەکانی دەژین و دەبینین. ئەو ژیانە گشتییەی جارێک دین لەناو شوناشێکی بە موتڵەقکراو و جارێک نادین کۆی دەرکەوتە سەرەکییەکانی، قۆرخکردوە. ئێمە لەبەردەم لەدایکبوونی جۆرێک مرۆڤداین تەنها ئینتیمای بۆ دین و نەتەوە و نیشتیمان نییە، نایەوێت تەنها بە سیاسەت و خێری سیاسییەکان بژیی، تەنها بارەگای حیزبەکان و مزگەوتەکان نابینێت. ئێمە لەبەردەم مرۆڤێکداین ئینتیمای بۆ خودی خۆیشی هەیە، خواست و ویست و ئارەزووەکانی خۆیشی دەناسێت و دەنرخێنێت، بە تەنگ خەیاڵ و خەون و زمان و تواناکانی خۆشیەوەیەتی. کەسێک لەدایکبووە، بەبێئەوەی بکەوێتە ناو بیماریی نارسیزم و خودپەرستییەکی ناساغەوە، خەم لە ژیانی تایبەتی خۆی دەخوات و دەیەوێت خاوەنی ماف و رێز و کەرامەت بێت. هەرشتێک لەبەردەم دروستبوون و گەشەکردن و بەهێزبوونی ئەم ئینتیما شەخسیی و خودییەدا بوەستێت، هەر هێزێک ڕێگربێت لەبەردەم ئەم کردە و سیاسەتە تایبەتەی خودسازیدا، وەک تاوانبار دەبینێت.  گرنگ نییە ئەو رێگرە بەناوی چییەوە قسەدەکات، بەناوی خوداوە یان بەناوی نیشتیمانەوە، بەناوی دینەوە یان بەناوی نەتەوەوە، بەناوی خەباتی خێزان و بنەمالەی سیاسییەوە یان بەناوی بەڵێن و مژدەی درۆزنانەی هەمەجۆرەوە، ئەوەی گرنگە ئەو رێگرانە رێگرن، رێگرن لەبەردەم ئەوەدا ئەم مرۆڤە چۆن خۆی  خۆیدروستبکات و چۆن خۆی  خۆیدابهێنێت، چۆن خۆی ژیانی خۆی بنووسێتەوە و چۆن خۆیشی شێوەیەکی تایبەتی پێببەخشێت.   ئینتیما بۆ خود ئەو شێوازەیە لە ئینتیما کە لە دونیای ئێمەدا لەدایکبووە، ئینتیمایەکی تازەیە و لە قۆناغێکی هێچگار سەختی مێژووی ئێمەشدا لەدایکبووە. قۆناغێک لەسەرێکەوە هێزە سیاسیی و سەربازیی و دینییە مۆنۆپۆڵخوازەکان خەونی مۆنۆپۆڵکردنی هەمووشتێکیان هەیە، لەسەرێکی دیکەوە گوتارێکی بەهێزی خودنەفرەتیی لە ئارادایە و کاردەکات، کە سەرجەمی دەرکەوتەکانی مێژووی ئەم مرۆڤە و سەرجەم خەوان چاوەروانییەکانی وەک گەمژەیی و خورافەت و نەزانیی، سەیردەکاتو دەنرخێنێت . ئەم ئینتیما تازەیە رووی بەسەرجەمی ئینتیما و شوناس و گوتارە خۆسەپێن و چەپێنەرەکاندا دەتەقێتەوە، رێگای تر بۆ تەعبیرکردن لە خۆی و لە خواست و خەونەکانی دەدۆزێتەوە. ئەم تازەبوونەوەیەی ئینتیما، ئەم ئینتیمایە بۆ خود، کۆتایی بە فۆرمەکانی تری ئینتیما ناهێنێت، بەڵکو شێوازیتازە بۆ ئەوانیش ئەدۆزێتەوە، ئینتیما تەقلیدییەکانیش تازەدەکاتەوە. بۆ نموونە، داوای تێگەیشتنی نوێ بۆ شێوازەکانی تری ئینتیما و داوای تێگەیشتنی تازە لە ماناکانی نەتەوە و نیشتیمان و گەل و دەوڵەت و دین و حوکمرانیی، دەکات. تێگەیشتنێک دەتوانێت، لانیکەم، لە ئاستی فیکریدا، ئەم زەلکاوە بۆگەنەی ئێستا وشکبکاتەوە و کۆتایی بە بەشی هەرەزۆری دەرکەوت و بیمارییە ترسناکەکانی، بهێنێت. پێناسەکردنەوەی نەتەوە و نیشتیمان و دین و خودا و دەزگاکانی حوکمڕانیی بەشێکی سەرەکیی کاری ئەم تاکەکەسە نوێیە دەبێت. لەمەشدا وەک ووتم رووی بە سەرجەمی بونیادە گەورەکانی کۆمەڵگای ئێمەدا دەتەقێتەوە. بێگومان من ناڵێم ئەم تاکەکەسە تازەیە ئەم جەنگە دەباتەوە، بەڵام ئەم شێوازە لە بەریەککەوتن و ململانێ، دەبنە ئاکاری ئەو مێژووە نزیکەی لە بەردەمماندایە. کەسێک  لەدایکدەبێت  نایەوێتنەتەوە وەک گشتێکی لێکچووی کۆپیکراو ببینێت، بەڵکو وەک کۆی ژمارەیەکی گەورە لە تاکەکەسی ئازاد و خاوەن ئیرادە وێنایدەکات.  کەسێکی وا رووی بەسەرجەمی ئەو هێز و کەسانەدا دەتەقێتەوە کە پێناسێکی هولامیی بۆ نەتەوە دەکەن و نەتەوە وەک قەرەباڵغیەکی بێکاراکتەری سەرلەقێن، وێنادەکەن. کەسێک دین وەک ئینتیمای خودێکی ئازاد بۆ موقەدەسێکی ئاسمانی ببینێت، رووی بە رووی هەموو ئەو بانگخواز و پارت و دەزگا و کەسایەتییە دینیانەدا دەتەقێتەوە کە لە هەوڵی قۆرخکردنی ماناکانی دین و قۆرخکردنی قسەکردندان، بەناوی دین و موقەدەس و خوداوە. دەسەڵتدارێتی، هەموو دەسەڵاتدارییەتییەک، پێویستە سێ ئاکاری سەرەکیی تێدابێت. یەکەمیان، دەسەڵاتدارییەکی چالاک و کردەیی بێت. دووهەمیان، دەسەڵاتدارییەکی کاتی بێت و نەهاتبێت بۆئەوەی بۆ هەتاهەتاییە بمێنێتەوە، سێهەمیان، پێویستە دەسەڵاتداریەتییەکی سنوورداربێت و چەندەها حەرامی نیشتیمانیی و ئینسانیی و یاسایی و مەدەنیی هەبێت نەتوانێت بیانبەزێنێت. لە دۆخی کۆمەڵگای ئێمەدا، دەشێت، بەبۆجونی من، خاڵی چوارهەمی بۆ زیادبکەین، کە پێویستە دەسەڵاتدارییەک بێت ئەگەری لەدایکبوون و گەشەکردن و بەهێزبوونی ئەم تاکەکەسە تازەیەی هەڵگرتبێت و تەواو بە کێشە و تەحەداکانی ئەم لەدایکبوونە، هۆشیاربێت.  

درەو: مەسعود بارزانی مەكتەبی سیاسی راسپاردووە پەیوەندییەكانیان لەگەڵ سەرجەم حزبەكان ئاسایی بكەنەوەو لەبری خۆی مەكتەبی سیاسی راسپاردووە لەگەڵ بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی كۆببێتەوە، كەیسێكی ئەمنی نایەڵێت گریكوێرەی پەیوەندییەكانی نێوان مەسعود بارزانی و بافڵ تاڵەبانی ئاسایی ببێتەوە. رۆژی پێنجشەممەی رابردوو كۆمیتەی ناوەندی پارتی دیموكراتی كوردستان بەسەرۆكایەتی مەسعود بارزانی كۆبووەوە، بەپێی راگەیەندراوی كۆبوونەوەكە"كۆبوونەوە بڕیاریدا، وەكو هەمیشە لەپێناو بەرژەوەندی دۆزی ڕەوای گەلەكەمان و بەهێزتركردنی قەوارەی سیاسی و یاسایی هەرێمی كوردستان و لێكتێگەیشتن و هاوكاری، پارتیمان بەردەوام ‌بێت لە دیدار و گفتوگۆكردن لەگەڵ هێز و لایەنە سیاسییەكانی بەشدار لە حكومەت و ئەوانەشی كە بەشدارنین، هەروەها بەهێز خستنی خاڵە هاوبەشەكان و ئیدارەدانی ئەو جیاوازیانەی كە لەگەڵ پرنسیپە نەتەوەیی و نیشتمانییەكانمان، ناكۆك نین" بە پێی زانیارییەكانی (درەو) بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێـتی نیشتمانی كوردستان داوای كۆبوونەوەی پارتی و یەكێتی كردووە لەسەر ئاستی باڵاو كەسی یەكەم، واتا كۆبوونەوەی مەسعود بارزانی و بافڵ تاڵەبانی، بەڵام بارزانی لە كۆبوونەوەكەدا بەروونی رایگەیاندووە، كە ناتوانێت لەگەڵیان كۆببێتەوەو مەكتەبی سیاسی پارتی راسپاردووە بۆ كۆبوونەوە لەگەڵ یەكێتی و لایەنەكانی تر، بارزانی لە كۆبوونەوەكەدا ئاماژەی بەوەكردووە، دەبێت پارتی پەیوەندییەكانی لەگەڵ سەرجەم حزبەكان ئاسایی بكاتەوە، بۆ ئەو حزبانەش كە مەقیفی نانیشتیمانیان هەیە، پارتی وەك خۆیان مامەڵەیان لەگەڵدا بكات. چەند جارێكە بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی داوای كۆبوونەوە دەكات لەگەڵ مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی، بەڵام بارزانی كۆبوونەوە رەت دەكاتەوە، بەپێی بەدواداچوون و ئەو زانیاریانەی دەست (درەو) كەوتووە، جەوهەری كێشەكە ئەوەیە، بارزانی نیگەرانە لە بافڵ تاڵەبانی كەیسێكی ئەمنی هەیە لە نێوانیان كە پەیوەندی بە هەوڵی تیرۆركردنی كوڕێكی مەسعود بارزانیەوە هەیە، بافڵ تاڵەبانی رەتی دەكاتەوە كە ئەوان ئاگاداری ئەو كەیسە بن و بارزانیش دەڵێت كارەكتەرێكی ناو یەكێتی تێوەگلاوە لەو پرسەو بەڵگەی وێنەو دەنگ و نامەش هەیە كە لەبەردەستیدایە.  

راپۆرت: درەو ئەمریكا لەپێناو سازدانی هەڵبژاردنێكی خاوێن لە ڤەنزوێلا لە ساڵی داهاتوودا، سزاكانی لەسەر كەرتی نەوتی ئەو وڵاتە سوككردووە، ئەمە بە زیان بۆ راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان‌و هەناردەی نەوتی كەنەدا بۆ ئەمریكا دەشكێتەوە، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.  سوككردنی سزاكان لەسەر ڤەنزوێلا دوای چەندین ساڵ گەمارۆ، بەمدواییە ویلایەتە یەكگرتووەكانی سزاكانی لەسەر نەوتی ڤەنزوێلا سوك كرد، ئەمەش دەرگای لەبەردەم شارەزایانی بواری وزەو كۆمپانیا تایبەتمەندەكانی بواری چاودێری كردوەتەوە خەمڵاندنی خۆیان بخەنەڕوو سەبارەت بە لێكەوتەكانی ئەم سوككردنی سزایانە لە بازاڕی نەوتی ناوچەیی‌و جیهانیدا.  لەم چوارچێوەیەدا، راپۆرتێكی شیكاری كۆمپانیای (ئینێرژی ئاوتلۆك ئەدڤایزەرز) پێشبینی ئەوە دەكات كاریگەری زیادبوونی بەرهەمهێنانی نەوتی ڤەنزوێلا لەسەر بازاڕی جیهانی لاواز بێت، بەتایبەتیش كە هەڵگرتنی سزاكان لەسەر نەوتی ڤەنزوێلا كاتییە بۆ ماوەی شەش مانگە‌و دەكرێت درێژبكرێتەوە یان هەڵبوەشێندرێتەوە.  راپۆرتەكە وای دەبینێت گەشەی بەرهەمهێنانی نەوتی ڤەنزوێلا لەماوەیەی كورتخایەندا لە (200 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانە زیاتر نەبێت‌و لە كۆتایی هاوینی ساڵی 2024دا بگاتە (400 هەزار) بەرمیلی رۆژانە.  وردەكاری سزا مەرجدارە سیاسییەكان سوكككردنی سزاكان لەسەر نەوتی ڤەنزوێلا لەچوارچێوەی رێككەوتنێكی سیاسیدایە لەگەڵ حكومەتی (نیكۆلاس مادۆرۆ) سەرۆكی ئێستای ڤەنزوێلا كە مەیلی چەپڕەویی هەیە، بۆ ئەوەی لە ساڵی 2024دا هەڵبژاردنێكی خاوێن لە وڵاتەكەی سازبدات‌و ئۆپۆزسیۆنی ڤەنزوێلا كە مەیلی ئەمریكای هەیە، بەشداری تێدا بكات.  فەرمانگەی چاودێری سەروەت‌و سامانی بیانی سەربە وەزارەتی خەزێنەی ئەمریكا (OFAC)، چوار مۆڵەتی گشتی دەركرد بۆ هەڵپەساردنی هەندێك لەو سزایانەی كە بەسەر ڤەنزوێلادا سەپێندراون، ئەمەش دوای سەركەوتنی حكومەت‌و ئۆپۆزسیۆنی ئەو وڵاتە لە ئیمزاكردنی رێككەوتنی نەخشەرێگای هەڵبژاردن لە ساڵی 2024دا.  ماوەی ئەم مۆڵەتانە بۆ 6 مانگە‌و تێیدا رێگە بەوە دراوە لەنێوان ئەمریكا‌و ڤەنزەوێلا مامەڵە بە نەوت‌و غازەوە بكرێت، بەڵام بەگوێرەی بەیاننامەی رۆژی 18ی ئۆكتۆبەری ئەمساڵی وەزارەتی خەزێنەی ئەمریكا، نوێكردنەوەی ئەم مۆڵەتانە بەندە بە ئاستی پابەندبوونی حكومەتی مادرۆر بە پابەندییە سیاسییەكان سەبارەت بە نەخشەرێگای هەڵبژاردن، ئەمە لەپاڵ ئازادكردنی دەستگیركراوان. هەندێك لە مۆڵەتەكان رێگە بە مامەڵەكردن لەگەڵ كۆمپانیای نیشتمانی نەوتی ڤەنزوێلا‌و هەناردەكردنی نەوتەكەی بۆ ئەمریكا دەدەن، هەروەك رێگە بە مامەڵەی بازرگانی دەدەن لەگەڵ كۆمپانیای پیشەسازی زێڕی ڤەنزەوێلا "مینرڤین" كە دەوڵەت خاوەندارێتی دەكات.  لە هەندێك لە مۆڵەتەكانی تردا هاتووە قەدەغەی بازرگانی سەپێندراو بەسەر هەندێك لە قەواڵە سیادییەكانی ڤەنزەوێلادا هەموار بكرێت، بەڵام قەدەغەی سەپێندراو بەسەر دەستاودەستكردن لە بازاڕی قەواڵەكانی ڤەنزەوێلا هەر بەردەوام بێت.  هەروەك هەندێك لە مۆڵەتەكانی تر ئاماژە بەوە دەكەن قەدەغەی بازرگانی سەپێندراو بەسەر مامەڵەی قەرزو پشكەكانی كۆمپانیای نیشتمانی نەوتی حكومەتی ڤەنزەوێلا "پترۆلیۆس دی ڤەنزەوێلا ئێس ئەی) هەموار بكرێنەوە.  چاودێریكردنی خشتەی هەڵبژاردنەكانی نۆڤێمبەر وەزارەتی خەزێنەی ئەمریكا دەڵێ" ئامانج لە سوككردنی سزاكان لەسەر نەوت‌و بازرگانی زێڕو قەواڵەو قەرزەكانی ڤەنزەوێلا بۆ سنورداركردنی چالاكییە نایاساییەكانە لەم كەرتانە، بۆ ئەوەی رژێمی دەسەڵاتداری ئەو وڵاتە سود لە داهاتەكانیان نەبینێت".  دەكرێت ئەم رێوشوێنانە سەركەوتوو بن لە سنورداركردنی رۆیشتنی پارە بۆ حكومەتی سەرۆك مادۆرۆ، بەڵام وەكو راپۆرتەكەی (ئینێرژی ئاوتلۆك ئەدڤایزەرز) دەڵێ، ئەزمونەكانی پێشوو ئاماژە بەوە دەكەن سزای تیۆری لەسەر كاغەز زۆرجار جیاوازە لە جێبەجێكردنی لە واقیعدا، رەنگە ئامانجەكانیان نەپێكن، یان ئەنجامی پێچەوانەیان هەبێت بەشێوەیەكی راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ، لە نمونەی سزاكانی سەر روسیا.  لە هەموو حاڵێكدا، حكومەتی مادۆرۆ تاوەكو مانگی تشرینی دووەمی داهاتوو مۆڵەتی لەبەردەمدایە بۆ دانانی خشتەی زەمەنیی كۆتایی بۆ هەڵبژاردنە چاوەڕوانكراوەكەی 2024، ئەمە لە كاتێكدا ئیدارەی ئەمریكا هۆشداری دەدات لە دووبارە سەپاندنەوەی هەندێك لە سزاكان، ئەگەر حكومەتی ڤەنزوێلا لەماوەی مانگی داهاتوودا خشتەی زەمەنی بۆ هەڵبژاردنەكە دانەنێت.  سەرباری هۆشداریدان‌و مەرجەكانی بڕیاری سوككردنی سزاكان  لەسەر نەوتی ڤەنزوێلاو سزا بازرگانییەكانی تر، پێدەچێت ئەمریكا چاو لە جێبەجێكردنی هەندێكیان یان هەموویان دابخات، ئەمەش بەهۆی پێداویستی زۆری بۆ رێككەوتن لەگەڵ حكومەتی مادۆرۆ لە ئێستادا.  پەیوەندی بە رووداوەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە نییە جموجوڵ بۆ سوككردنی هەندێك لەو سزایانەی كە بەسەر ڤەنزوێلادا سەپێندراون، لە ساڵی رابردووەوە پێشبینیكراو بوو، لە بەرەنجامی دانوستانی دورو درێژ هاتە كایەوە‌و پەیوەندی بەو رووداوانەوە نییە كە ئێستا لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەگوزەرێت (هێرشی ئیسرائیل بۆسەر كەرتی غەززە).  ساڵی رابردوو ئیدارەی جۆ بایدن رێگەی دا بە دوو كۆمپانیای ئەوروپی (ئینی) ئیتاڵی‌و (ریسپۆڵ)ی ئیسپانی، نەوتی ڤەنزوێلا هەناردەی ئەوروپا بكەن. بەڵام سەبارەت بە كۆمپانیای شیفرۆنی ئەمریكی، سەرباری سەپاندنی سزاكان بەسەر ڤەنزوێلادا لەسەردەمی دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی پێشوودا، ئەم كۆمپانیایە ڤەنزوێلای بەجێنەهێشت‌و سەركەوتوو بوو لەوەی لەسەردەمی ترەمپ‌و بایدنیشدا بواردنی بۆ بكرێت.  كۆمپانیاكە لە تشرینی دووەمی 2022دا مۆڵەتی بەرهەمهێنان‌و هەناردەكردنی نەوتی ڤەنزوێلای بۆ ئەمریكا بۆ ماوەی 6 مانگ بەدەستهێنا، مۆڵەتەكەشی قابیلی درێژكردنەوەیە.  كاریگەری سوككردنەكە لەسەر كەرتی نەوتی ڤەنزوێلا ڤەنزوێلا كە خاوەنی گەورەترین یەدەگی نەوتی پشتڕاستكراوەیە لە جیهاندا، پێویستی بە پسپۆڕی‌و  توانای هونەریی هەیە كە كۆمپانیا نێودەوڵەتییەكان هەیانە، ئەمەش وای لێدەكات زۆر پێویستی بە شارەزایی كۆمپانیاكانی وەكو شیفرۆن‌و شلمبرگیر هەبێت بۆ خزمەتگوزاری كێڵگە نەوتییە جیهانییەكانی " SLB". هەروەك كەرتی نەوتی ڤەنزوێلا پێویستی بە وەبەرهێنانی بیانی خێرا هەیە، دوای چەندین ساڵ لە نەبوونی سەرمایەگوزاری‌و لاوازی پرۆسەی نۆژەنكردنەوە‌و هەڵاتنی كارمەندو توانا هونەرییەكانی بۆ كاركردن لە دەرەوە، ئەمە بووەتە هۆی دابەزینی ئاستی وەبەرهێنانی نەوتی خاو و كۆندێنسەیت لە دوو دەیەی رابردوودا.  لە دوو دەیەی رابردوودا، ئاستی بەرهەمهێنانی نەوتی ڤەنزەوێلا  بەشێوەیەكی زۆر دابەزیوەو لە (3 ملیۆن‌و 200 هەزار) بەرمیلی رۆژانەوە لە ساڵی 2000دا هاتوەتە سەر (735 هەزار) بەرمیلی نەوتی رۆژانە لە مانگی ئەیلولی 2023دا.  پیشەسازی نەوتی ڤەنزوێلا پێویستی بە هەندێك ماددەی سوككەرەوە هەیە كە بە بەنزینی سروشتی (c5) ناسراوە، ئەمەش بۆ تێكەڵكردنی لەگەڵ نەوتی خاوی قورس بۆ ئەوەی بتوانرێت بگوازرێتەوە یان لەرێگەی بۆری‌و تانكەرەكانەوە هەناردە بكرێت.  پێشبینی دەكرێت سوككردنی سزاكان لەسەر نەوتی ڤەنزوێلا ئاسانكاری بۆ چوونە ناوەوە ئەو ماددانە بۆ ڤەنزوێلا بكات لەماوەیەكی كورتدا، ئەمەش لەبەرژەوەندی بەرهەمهێنەرانی نەوتی بەردینە لە ئەمریكا.  كۆمپانیای (ئینێرژی ئاوتلۆك ئەدڤایزەرز) قەبارەی ئەو ماددە سوككەرەوانەی كە دەكرێت وەبەرهێنەرانی ئەمریكا هەناردەی ڤەنزوێلای بكەن، بە (125 هەزار) بەرمیلی رۆژانە لەماوەیەكی كورتدا، دەخەمڵێنێت. ئەمەش بڕێكی كەمەو پێشبینی زیادبوونی دەكرێت بەپێی پەرەسەندنی سزاكان‌و ئەو رێككەوتنە سیاسییەی كە لەگەڵ حكومەتی مادۆرۆدا كراوە.  هەندێك لە پاڵاوگەكانی ئەمریكاش پێویستیان بە نەوتی خاوی قورسی ڤەنزوێلا هەیە بەتایبەتیش ئەو پاڵاوگانەی كە دەكەونە سەر كەناری كەنداوی ئەمریكا، ئەمەش بەلەبەرچاوگرتنی توانای بەرزی تەكنیكییان بۆ پاڵاوتن‌و پرۆسێسكردنی جۆرەكانی نەوتی قورسی ڤەنزوێلاو وڵاتانی تری جیهان.  ئەگەر ماددە سوككەرەوەكان لەبەردەستی ڤەنزوێلا هەبێت، دەتوانێت لەماوەی چەند هەفتەیەكدا ئاستی وەبەرهێنان لە 300 هەزار بەرمیلەوە بۆ 400 هەزار بەرمیل بەرزبكاتەوە، دواتر بۆ ماوەی چەند مانگێك ئاستی وەبەرهێنان سەقامگیر دەبێت تا ئەوكاتەی ئەنجامی وەبەرهێنانی نوێ‌و بەشداری كۆمپانیا خزمەتگوزارییە گەورەكان‌و كاریگەرییەكەیان لەسەر زیادبوونی وەبەرهێنان دەردەكەوێت، ئەمەش بەگوێرەی راپۆرتێكی پێشتری كۆمپانیای (ئینێرژی ئاوتلۆك ئەدڤایزەرز).  بوژانەوەی وەبەرهێنان پێویستی بە سێ ساڵە زیادبوونی بەرهەمهێنان بە بڕێكی زۆر كە بگاتە (ملیۆنێك) بەرمیلی رۆژانە، پێویستی بە لانی كەم سێ ساڵ هەیە، ئەمە پشتبەست بە تەماشاكردنی ئەزمونی 6 وڵاتی وەبەرهێنەری نەوت كە بەدەست ناسەقامگیری سیاسی‌و سزاكانەوە ناڵاندویانە.  كۆمپانیای شیفرۆنی ئەمریكی سەركەوتوو بوو لە زیادكردنی 200 هەزار بەرمیلی رۆژانە بۆ تێكڕای وەبەرهێنانی نەوتی ڤەنزوێلا لەئێستادا، پێشبینی دەكرێت 100 هەزار بەرمیلی تریش لەماوەیەكی كورتدا زیادبكات، پێشبینی دەكرێت هەموو ئەم زیادبوونانەش بۆ هەناردەكردن بڕوات.  ئەگەر رێككەوتنە سیاسییەكە لەگەڵ سەرۆك نیكۆلاس مادۆرۆ تێپەڕێت‌و وادەی هەڵبژاردن لە ساڵی 2024 دیاری بكرێت، پێشبینی دەكرێت ئەمریكا بۆ ماوەی شەش مانگی تر مۆڵەتەكانی نوێ بكاتەوە.  ئەم درێژكردنەوانە دەرفەت بە كۆمپانیا گەورەكانی بواری خزمەتگوزاری نەوت دەدەن ئاستی وەبەرهێنانی نەوتی ڤەنزوێلا بۆ  400 هەزار بەرمیلی رۆژانە لە كۆتایی هاوینی 2024دا بەرزبكەنەوە، لە نمونەی كۆمپانیای شلمبرگیری ئەمریكی "SLB"، واتا بەشێوەیەكی راستەوخۆ بەر لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكا، كە زۆربەی ئەو نەوتەش هەناردەی ئەمریكا دەكرێت.  كۆمپانیای (ئینێرژی ئاوتلۆك ئەدڤایزەرز) گومانی هەیە لەوەی دۆخی ڤەنزوێلا بگاتە چارەسەرێكی تەواوەتی كە لایەنی ئەمریكی قایل بكات، بەڵام پێیوایە ئیدارەی بایدن چاو لە هەر جۆرە پێشێلكارییەكی هەڵبژاردن‌و مافەكانی مرۆڤ دەپۆشێت لەپێناو بەردەوامبوونی رێككەوتنەكە.  پشتبەست بەمە، وەبەرهێنانی نەوتی ڤەنزوێلا‌و هەناردەكردنی زیادبوونێكی بەرچاو بەخۆوە دەبینێت، تەنانەت ئەگەر حكومەتیش پابەند نەبێت بەو مەرجانەی ئیدارەی بایدن‌و وەزارەتی خەزێنەی ئەمریكا لە بەیاننامەكەی رۆژی 18ی ئۆكتۆبەری ئەمساڵدا دیارییان كردووە.  ئەگەر ئۆپۆزسیۆنی ڤەنزوێلا كە مەیلی ئەمریكای هەیە لە هەڵبژاردندا سەركەوێت، رەنگە خۆی لەبەردەم ناڕەزایەتییەكی بەهێزی ناوخۆیدا ببینێتەوە، ئەمەش بەهۆی پاڵپشتی راگەیەندراوی ئەمریكای بۆی، كە رەنگە ناوبانگی ئۆپۆزسیۆن بشێوێنێت‌و گومان لەسەر ئاستی سەربەخۆبوونی دروست بكات لە بەڕێوەبردنی وڵاتدا دور لە چاودێری ئەمریكا، ئەمانە لەپاڵ تۆمەتباركردنی بە خیانەت بەهۆی گەیشتنی بە دەسەڵات بە فشاری توندو راشكاوی ئەمریكا.  هەروەك ئۆپۆزسیۆن روبەڕووی قەیرانێكی تریش دەبێتەوە كە پەیوەندیدارە بە كەمی توانای تەكنیكی‌و هەڵاتنی كارمەندانی كۆمپانیای نیشتمانی نەوت دوای ئەوەی هۆگۆ چاڤێزی سەرۆكی پێشووی وڵات لەماوەی ساڵانی 2002 بۆ 2003 زۆربەیانی دەركرد‌و ئەمە وایكرد زۆرێك لە شارەزاو ئەندازیارانی ڤەنزوێلا بۆ كاركردن روو لە كۆلۆمبیاو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بكەن.  پەیوەندی بە نەوتی كوردستانەوە چییە؟ كۆمپانیای (ئینێرژی ئاوتلۆك ئەدڤایزەرز) پشتبەست بەم پاڵنەرانە، پێشبینی ئەوە ناكات گەشەكردنێكی خێرا لە وەبەرهێنانی نەوتی ڤەنزوێلا لەسەر هەردوو ئاستی مامناوەندو درێژخایەن رووبدات، بەڵكو زیادبوونی ئاستی وەبەرهێنان لەسەر ئاستێكی سنوردارو هێواش دەمێنێتەوە.  هەروەك كۆمپانیاكە پێشبینی دەكات، هەرجۆرە ئەگەرێكی زیادبوونی وەبەرهێنان لە بازاڕی نەوتی جیهانی‌و نرخەكەی، كاریگەری سنورداری هەبێت، ئەمەش بەهۆی زیادبوونی پێشبینیكراو لە خواستنی جیهانی لەماوەی چەند ساڵی كەمی داهاتوودا، ئەمە وادەكات زیادبوونی وەبەرهێنانی نەوتی ڤەنزوێلا سنوردارو كاریگەری كەمی هەبێت.  بەڵام لەبەرامبەردا، دەكرێت زیادبوونی بەرهەمهێنانی نەوتی قورس لە ڤەنزوێلا، هەندێك لە توندی بازاڕی نەوتی ترشی مامناوەندی جیهانی كەمبكاتەوە، بەتایبەتیش ئەگەر هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان هەر لە دەرەوەی بازاڕەكان بمێنێتەوە. لەسەر ئاستی ناوخۆیش، پێشبینی بوژانەوەی داهاتەكانی حكومەتی ڤەنزوێلا دەكرێت لەرێگەی هەناردەی نەوتەوە، رەنگە ئەمە ئابوری شەكەتی ئەو وڵاتە هان بدات‌و ببێتە هۆی زیادبوونی بەركاربردنی ناوخۆیی نەوت لە ساڵانی داهاتوودا، پێدەچێت وا لە حكومەتی ئەو وڵاتەش بكات زۆربەی زیادەی وەبەرهێنان بۆ ناوخۆ بەكاربهێنێت لەبری بازاڕە نێودەوڵەتییەكان.  نەوتی كەنەدا یەكەم قوربانییە پێدەچێت نەوتی كەنەدا یەكەم قوربانی بێت كە بەهۆی سوككردنی سزاكانی ئەمریكا بۆسەر نەوتی ڤەنزوێلا كاریگەر دەبێت، ئەمە بەهۆی پێشبینیكردن بۆ زیادبوونی هاوردەی نەوتی ڤەنزوێلا لەلایەن ئەمریكاوە لەبری هاوردەكردنی نەوتی كەنەدای دراوسێی.  پێشبینی دەكرێت جیاوازی نرخی نەوتی خاوی ئەمریكاو كەنەدا لەگەڵ زیادبوونی هاوردەكردنی نەوتی ڤەنزوێلا لەلایەن ئەمریكاوە، زیاد بكات، بەڵام ئەم مەترسییە دەكرێت كەم ببێتەوە ئەگەر هاتوو هێڵی بۆری (ترانس ماونتن) بكەوێتە كار، كە حكومەتی كەنەدی بەشێوەیەكی بەهێز پاڵپشتی لێدەكات.  هەندێك لە پاڵاوگەكانی ئەمریكا لە ناوچەی كەنداوی مەكسیك مەترسییان هەیە كاریگەری نەرێنییان لەسەر دروست ببێت ئەگەر هاتوو كەنەدا دەستیكرد بە هەناردەی نەوتەكەی لەرێگەی هێڵی (ترانس ماونتن)، پێشبینی دەكەن ئەمە ببێتە هۆی كەمبونەوەی قەبارەی هەنارددەی نەوتی كەنەدا بۆ ئەمریكا‌و بەرزبوونەوەی نرخەكەی. پشتبەست بەمە، ئەو پاڵاوگانە وای دەبینن هاوردەكردن لە ڤەنزوێلاوە ئێستا بووە بە پێداویستییەكی گرنگ بۆ كێبركێ لەگەڵ كەنەدا لە پرۆسەی دروستكردنی هێڵەكە‌و ئارەزووەكانی بۆ بەكارخستنی ئەو هێڵە لە خێراترین كاتدا.  پێدەچێت خواستەكانی كەنەدا بۆ فرەچەشنكردنی هەناردەی نەوتی خاو بۆ وڵاتانی تر جگە لە ئەمریكا، وابەستە بێت بە ئاستی توانای ئەو وڵاتە لە زیادكردنی وەبەرهێنان لە هەرێمی ئەلبێرتا‌و نرخی نەوتی خاو لە ئاسیا‌و توانای كەنەدا بۆ چوونە ناو كێبركێ لەگەڵ نەوتی خاوی روسیا‌و نەوتی داشكێندراوی ئێران بۆ ئاسیا‌و نرخی ئارامكۆی سعودیە.  پاڵپشت بە ئەمانە، كۆمپانیای (ئینێرژی ئاوتلۆك ئەدڤایزەرز) پێشبینی ئەوە دەكات، هەناردەی نەوتی كەنەدا بۆ ئەمریكا بكەوێتە ژێر كاریگەری كرانەوەی پەیوەندییەكانی ئەمریكا لەگەڵ ڤەنزوێلاو زیادبوونی بەرهەمهێنانی نەوتی ڤەنزوێلا‌و ئەوەی لە زیادبوونی هەناردەكردن بۆ ئەمریكا دەكەوێتەوە. پێویستە ئاماژە بەوە بكرێت ڤەنزوێلا جگە لە ئەمریكا، نەوتی خاو بۆ ژمارەیەك وڵات هەناردە دەكات لە دیارترینیان كوبای دراوسێ‌و ئیسپانیا‌و چین‌و وڵاتانی تر، زۆرجاریش تۆمەتباركراوە بەوەی لەرێگەی دەرگای پشتەوە لەوانە ئێران‌و روسیا نەوتی هەناردە كردووە.  سه‌رچاوه‌: الطاقة

راپۆرت: درەو ساڵێك بەسەر دەستبەكاربوونی كابینەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق تێدەپەڕێت، لەماوەی ئەم ساڵەدا، هەرێمی كوردستان هەناردەی نەوتەكەی راوەستاوە، سەرباری تێپەڕینی یاسای بودجە، هێشتا پشكی خۆی لە بودجەكەدا نازانێت، ماددەی 140 هەر لە سەرەمەرگدایە، رێككەوتنی شەنگال جێبەجێ نەكراوە‌و بودجەی پێشمەرگەش لەگەڵ پشكی هەرێمدا لەناو گێژاودا ماوەتەوە، پارتی‌و یەكێتیی چۆن دوای هەڵبژاردن چونە ناو دانوستانە سیاسییەكان‌و بەشداری حكومەتیان كردەوە؟ وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. خواستی كورد لە كابینەی سودانیدا دیارترین ئەو دۆسیەیانەی كە كورد چاوی لەسەر بوو لە كابینەی سودانیدا چارەسەریان بۆ بدۆزرێتەوە ئەمانەن: • ماددەی 140ی دەستور تایبەت بە "ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان" • (بەشە بودجەی هەرێم). • (دۆسیەی نەوت‌و گاز). • بەشداری شایستەی هەرێمی كوردستان لە دامەزراوە فیدراڵییەكان. • بابەتی ماف‌و شایستە دەستورییەكانی پێشمەرگە. • بابەتەكانی دیكەی وەك پرۆژە یاساكانی (دادگای فیدراڵی، ئەنجومەنی فیدراڵی‌و نەوت‌و گاز). كورد لە یەك ساڵەی كابینەی سودانیدا لەماوەی یەك ساڵی رابردوودا، كە محەمەد شیاع سودانی پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراقی وەرگرتووە، هەرێمی كوردستان‌و حكومەتەكەی روبەڕووی چەندین ئاڵنگاری بونەتەوە، لەوانە:  راوەستانی هەناردەی نەوت 25ی ئازاری ئەمساڵ هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ بەندەری جەیهانی توركیا راوەستا، ئەمە دوای دەرچوونی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی پاریس لەسەر سكاڵایەكی حكومەتی عێراق دژی توركیا. بە راوەستانی هەناردەی نەوت، حكومەتی هەرێم رێژەی نزیكەی 80%ی داهاتەكانی لەدەستدا. سەرباری ئەوەی توركیا بەمدواییە ئامادەیی نیشانداوە بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، بەڵام هێشتا حكومەتی عێراق ئامادە نییە بچێتە ژێر باری هیچ مەرجێكی پێشوەختەی توركیا سەبارەت بە یەكلاكردنەوەی ئەو قەرەبووەی كە بەپێی بڕیاری دادگای پاریس دەبێت توركیا بە عێراقی بدات كە بڕەكەی نزیكەی (ملیارێك‌و 500 ملیۆن) دۆلارە، لەپاڵ ئەمەشدا، بەپێی یاسای بودجە، حكومەتی هەرێم پابەندكراوە بەوەی ئەگەر هەناردەی نەوت بۆ توركیا دەستی پێ نەكردەوە، نەوتەكەی بۆ بەكاربردنی ناوخۆیی رادەستی وەزارەتی نەوتی عێراق بكات‌و لەسەر ئەو بنەمایە ئێستا رۆژانە حكومەتی هەرێم (85 هەزار) بەرمیل نەوت بە حكومەتی فیدراڵ دەدات. سودانی كە دەستبەكاربوو، دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بڕیارێكی دژی حكومەتی هەرێم دەركردبوو (بڕیاری 15ی شوباتی 2022)، بەپێی بڕیارەكە یاسای نەوت‌و غازی هەرێم هەڵوەشێندرایەوە‌و هەرێم پابەندكرا بە رادەستكردنی نەوت‌و غازەكەی بە حكومەتی فیدراڵ. سودانی هەر لە سەرەتاوە نوێنەرانی كوردی ئاگادار كرد لەوەی لەتوانایدا نییە بڕیاری دادگای فیدراڵی دژی هەرێم رابگرێت، چارەسەری بنەڕەتی بۆ ئەم كێشەیە ئەوەیە یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵی دەربچێت‌و لەو یاسایەدا دەسەڵاتی حكومەتی فیدراڵ‌و حكومەتی هەرێم بەسەر سامانی نەوت‌و غازدا یەكلابكرێتەوە. سودانی لە كارنامەی حكومەتەكەیدا بەڵێنیدا لەماوەی (6) مانگ دوای دەستبەكاربوونی حكومەت، یاسای نەوت‌و غاز رەوانەی پەرلەمان بكات بەمەبەستی پەسەندكردنی، لە شوباتی ئەمساڵەوە نوێنەرانی حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی فیدراڵ چوونە ناو زنجیرەیەك دانوستان لەبارەی یاسای نەوت‌و غاز، بەڵام هێشتا نەگەیشتونەتە رێككەوتن، نوێنەرانی حكومەتی فیدراڵ زۆرینەی داواكارییەكانی حكومەتی هەرێم لە یاسای نەوت‌و غازدا رەتدەكەنەوە، لەوانە: وەزارەتی نەوتی عێراق دژی ئەوەیە حكومەتی هەرێم (نەوت بفرۆشێت، هێڵی بۆری نەوت‌و غازی تایبەت بەخۆی هەبێت، ئەنجومەنی نەوت‌و غازی هەبێت، یاسای نەوت‌و غازی هەرێم دوای هەڵوەشاندنەوەی لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە جارێكی تر زیندوو بكرێتەوە). بەم دۆخەوە، نەك شەش مانگ، ساڵێكیش بەسەر سوێندخواردنی حكومەتی سودانیدا تێدەپەڕێت‌و هێشتا چارەنوسی یاسای نەوت‌و غاز بە نادیاری ماوەتەوە كە یەكێكە لە بەڵێنە سەرەكییەكانی سودانی بۆ كورد لەم كابینەیەدا. سودانی خۆی لەناو لایەنەكانی چوارچێوەدا پێگەی بەهێز نییە، وەكو كاندیدی تەوافوقی دانراوە، یەكێك لە بەرپرسانی چوارچێوە وتویەتی" سودانی هەر هێندەی بەڕێوەبەرێكی گشتی دەسەڵاتی هەیە"، ئەو بەردەوام بەشداری لە كۆبونەوەكانی ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەت‌و چوارچێوەی هەماهەنگیی دەكات، لەسەر بنەمای راسپاردەكانی ئەم كۆبونەوانە سیاسەتی حكومەتەكەی ئاڕاستە دەكات.  پشكی هەرێم لە بودجەی حكومەتی سودانیدا بۆ جاری یەكەم لە دوای روخانی سەددامەوە، لە سەردەمی كابینەی سودانیدا پەرلەمانی عێراق پرۆژە یاسایەكی بودجەی دەركردووە كە بۆ سێ ساڵ كاری پێدەكرێت (2023-2024-2025)، ئەم یاسایە لە رۆژی 25ی حوزەیرانی ئەمساڵەوە كەوتوەتە بواری جێبەجێكردن، بەڵام هێشتا حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی فیدراڵ لەسەر پشكی هەرێم لەناو بودجەكەدا نەگەیشتونەتە رێككەوتن. حكومەتی هەرێم لە یاسای بودجەدا قایل بووە بەوەی پرۆسەی فرۆشتنی نەوت‌و داهاتەكەی بەتەواوەتی رادەستی حكومەتی فیدراڵ بكات، بەڵام ئەو پارەی كە بۆ بەرهەمهێنان‌و گواستنەوەی نەوتی هەرێم لە یاساكەدا تەرخانكراوە، لەنێوان هەولێرو بەغداد كێشەی لەسەرە، سەرباری ئەمە هەردوو حكومەتەكە لەبارەی داهاتە نانەوتییەكان‌و بابەتی دیاریكردنی پشكی هەرێم لە خەرجی راستەقینەی عێراق ناكۆكن، بەهۆی ئەم دۆخەوە جارێكی تر بابەتی دواكەوتنی موچەی موچەخۆران لە هەرێم سەریهەڵداوە. لە پرۆسەی خوێندنەوەی یاسای بودجەوە ئیتر حكومەتی هەرێم‌و بەدیاریكراویش پارتی دیموكراتی كوردستان بەفەرمی لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی تۆمەتبار كرد بەوەی لەرێككەوتنی پێكهێنانی حكومەت‌و ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەت لایانداوە، بەتایبەتیش دوای دەستكاریكردنی رێككەوتنی مەسرور بارزانی‌و محەمەد شیاع سودانی لەلایەن لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لە یاسای بودجەدا.  ئێستا كە حكومەتی سودانی یەك ساڵی تەمەنی خۆی بەڕێدەكات، پارتی‌و یەكێتیی وەكو دوو بەشداری حكومەتەكە چاویان لەوەیە بەغداد بەشێوەی قەرز بڕی (700 ملیار) دیناری تر لە هەفتەی داهاتوودا بۆ حكومەتی هەرێم بنێرێت، بۆ ئەوەی بەم پارەیە حكومەت بتوانێت لە كۆتاییەكانی مانگی 10دا دەست بە دابەشكردنی موچەی مانگی (8)ی موچەخۆرانی هەرێم بكات.  زانیارییەكان ئاماژە بەوە دەكەن، لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی وەكو لایەنی گەورەو بەهێزی ئیئتیلافی پێكهێنەری حكومەت ئامادە نین كێشە داراییەكانی هەرێم لە بودجەدا چارەسەر بكەن، تا ئەوكاتەی كورد قایل دەبێت بە تێپەڕاندنی یاسای نەوت‌و غاز.  ماددەی 140 كاراكردنەوەی لیژنەی ماددەی 140ی دەستور كە لەساڵی 2014وە پەكی كەوتبوو، یەكێك لەو بڕگانە بوو كە لەسەر داوای كورد لە رێككەوتنی پێكهێنانی ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەتدا جێگیركرا. كۆتاییەكانی تشرینی دووەمی 2022 خالید شوانی وەزیری دادی عێراق لە پشكی یەكێتیی ئاشكرایكرد" بە بڕیاری محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیران، لیژنەیەكی باڵا بۆ جێبەجێكردنی ماددەی 140ی دەستور پێكدەهێنرێت، لیژنەكە لەماوەی 10 رۆژدا كۆدەبێتەوە بۆ ئامادەكردنی بودجەی تایبەت بە قەرەبووكردنەوەی ئەوانەی ئەم ماددەی دەستور دەیانگرێتەوە، دواتر بودجەكە ئاڕاستەی ئەنجومەنی وەزیران دەكات بۆ ئەوەی لەناو بودجەی گشتیدا دابنرێت". بەپێی دەستوری عێراق دەبوو ماددەی 140 تاوەكو ساڵی 2007 جێبەجێ بكرایە، بەڵام تائێستا جێبەجێ نەكراوە، كرۆكی ماددەیە ئەوەیە بۆ یەكلاكردنەوەی چارەنوسی ناوچە جێناكۆكەكان، پرۆسەیەك بە سێ قۆناغ بەڕێوەببرێت، قۆناغی یەكەم ئاسایكردنەوەی دۆخی ئەو ناوچانە، قۆناغی دووەم سەرژمێریكردن‌و قۆناغی سێیەم‌و كۆتایش ئەنجامدانی راپرسی. عەرەب‌و توركمانەكان زۆرینەیان باوەڕیان وایە ماددەی 140 وادەی بەسەرچووە‌و چیتر زیندوو ناكرێتەوە، ئەمە لەكاتێكدایە ساڵی 2019 دادگای فیدراڵی پشتڕاستیكردوەتەوە كە ماددەی 140 هێشتا نەمردووە.  لەدوای پەسەندكردنی دەستوری عێراق لە ساڵی 2005، دۆسیەی سەرەكی كورد لە بەغداد پرسی جێبەجێكردنی ماددەی 140‌و گەڕانەوەی ناوچە جێناكۆكەكان بوو بۆ ناو چوارچێوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان، بەڵام ئەم ساڵانەی دوایی كە پرسی نەوت‌و بودجە بووە بەتەوەری سەرەكی، چیتر ماددەی 140 ئەو سەرەنجەی جارانی لەسەر نەماوە.  یاسای ئەنجومەنی فیدراڵ‌و دادگای فیدراڵی هەمواركردنی یاسای دادگای فیدراڵی‌و دەركردنی یاسای ئەنجومەنی فیدراڵ دوان لەو یاسایانەن كە حكومەتی محەمەد شیاع سودانی بەڵێنیداوە جێبەجێیان بكات‌و بەلای كوردەوە گرنگن.  دادگای فیدراڵی لە سەرەتای 2022ەوە ژمارەیەك بڕیاری قورسی لەدژی هەرێمی كوردستان دەركردووە، لە دیارترینیان هەڵوەشاندنەوەی یاسای نەوت‌و غازی هەرێم‌و هەڵوەشاندنەوەی درێژكردنەوەی تەمەنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان، بەرپرسانی هەرێم لەوكاتەوە ناو بەناو دادگاكە بە نادەستوری ناودەبەن، بەڵام پابەندیشن بە بڕیارەكانییەوە. ئەنجومەنی فیدراڵیش كە بە ژوری دووەمی دەسەڵاتی یاسادانان دادەنرێت، تائێستا لە عێراقدا بوونی نییە، ئەمە لەكاتێكدایە دەبوو دوای پەسەندكردنی دەستور لە 2005دا دروستبكرایە، بەوپێیەی بوونی ئەنجومەنێكی لەم جۆرە لە دەوڵەتە فیدراڵییەكاندا كۆڵەكەی سەرەكی سیستەمەكەیە‌و چاودێرە بەسەر ئەو یاسایانەی كە لەلایەن پەرلەمانەوە دەردەكرێن.  سەرباری بەڵێنەكانی سودانی لەبارەی دەركردنی یاسای دادگای فیدراڵی‌و ئەنجومەنی فیدراڵ، هێشتا هیچ هەنگاوێكی ئەوتۆ لەمبارەیەوە بەدی ناكرێت، هەرچەندە 24ی ئەیلولی ئەمساڵ لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عێراق رایگەیاند" سەرۆكایەتی كۆمار ئامادەكردنی رەشنوسی یاساكانی دادگای فیدراڵی‌و ئەنجومەنی فیدراڵی تەواوكردووە". پێشمەرگە‌و شەنگال پشكی پێشمەرگە لە بودجەی وەزارەتی بەرگری عێراق بەپێی ئەوەی لەیاسای بودجەدا هاتووە بە بڕی (19 ملیار) دینار بۆ هەر مانگێك دیاری كراوە، بەڵام ئەمیش بەهۆی ناكۆكییەكانی نێوان هەرێم‌و بەغداد لەبارەی بەشە بودجەوە، چارەنوسی بە نادیاری ماوەتەوە، هەرچەندە دانانی ئەم بڕە بودجەیە بۆ پێشمەرگە لەناو یاساكەدا وەكو جۆرێك لە دانپێدانان بە پێشمەرگە ئەژماردەكرێت وەكو هێزێكی بەرگری لە عێراقدا.  سەربارەت بە رێككەوتنی شەنگالیش كە سودانی لە بەرنامەی حكومەتەكەیدا بەڵێنی جێبەجێكردنی داوە، ئەم رێككەوتنە هێشتا جێبەجێ نەكراوە. هەرێم‌و بەغداد لە ئۆكتۆبەری 2020 رێككەوتنی شەنگالیان ئیمزا كردووە، بەپێی رێككەوتنەكە دەبێت دۆخی ئەو قەزایە ئاسایی بكرێتەوە‌و بەشێوەی هاوبەش هەردوولا ئیدارەی ناوچەكە بدەن.  كورد لە گێژاوی ململانێی ناوخۆی شیعەدا؟  ئەمڕۆ كابینەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق ساڵی یەكەمی تەمەنی خۆی تەواو دەكات، 27ی ئۆكتۆبەری 2022 ئەم حكومەتە متمانەی پەرلەمانی وەرگرت.  حكومەتی سودانی دوای ساڵێك دوای بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی لە عێراق لەدایكبوو، هەڵبژاردنێك كە تێیدا سەدر زۆرینەی كوردسییەكانی بردەوە، بەڵام هاوشێوەی هەموو هەڵبژاردنەكانی عێراقی دوای روخانی رژێمی سەددام، ئەمجارەش براوەی یەكەمی هەڵبژاردن نەتوانی یان رێگەی پێنەدرا، كابینەی حكومەت دروستبكات.  هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق كە 10ی ئۆكتۆبەری 2021 بەڕێوەچوو، پێنجەم هەڵبژاردن بوو لە مێژووی عێراقی دوای سەددامدا، ئەم هەڵبژاردنە جیاواز بوو لە هەڵبژاردنەكانی پێش خۆی، بەوەی دوای خۆپیشاندانەكانی تشرینی 2019 ئەنجامدرا، خۆپیشاندانێك كە بۆ یەكەمجار لە عێراقی نوێدا سەرۆك وەزیرانێكی (عادل عەبدولمەهدی) ناچار بە دەستلەكاركێشانەوە كرد‌و سیستەمی هەڵبژاردنیشی لە وڵاتدا گۆڕی، لەم هەڵبژاردنەدا بۆ یەكەمجار سیستەمی "فرە بازنەیی" لە عێراق جێبەجێ كرا.   هەر لە سەرەتاوە، دەرنجامی هەڵبژاردنەكە ماڵی شیعەكانی دابەشكرد بەسەر دوو جەمسەری ناكۆكدا، سەدرییەكان وەكو براوەی یەكەمی هەڵبژاردن (73 كورسی پەرلەمان) لەلایەك‌و لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی (مالیكی+ عامری+ خەزعەلی+ عەممار حەكیم+ عەبادی+ فالح فەیاز) لەلایەكی تر، كە ناڕازیبوون لە ئەنجامی هەڵبژاردنەكە.  دوو هێزە دەسەڵاتدارەكەی هەرێمی كوردستان هەر لە سەرەتاوە دابەشبوون بەسەر ماڵە ناكۆكەكەی شیعەدا، پارتی كە 31 كورسی پەرلەمانی عێراقی بردەوە، هەر زوو چووە ناو رێككەوتن لەگەڵ سەدرییەكان، سەدر وەكو براوەی یەكەمی هەڵبژاردن بانگەشەی بۆ "پێكهێنانی حكومەتی زۆرینەی نیشتمانی"‌و هەڵوەشاندنەوەی حكومەتی تەوافوقی دەكرد، كە لە عێراقی دوای سەددامدا بووە بە نەریت، یەكێتیش كە (18) كورسی بردەوە، خۆی بۆ پشتیوانی لە لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە یەكلاكردەوە كە بە "بەرە ئێرانییەكە" ناسراون. سەدر كە لەچوارچێوەی رێككەوتنێكدا، پارتی‌و زۆرینەی سوننەكانی لەخۆی كۆكردبووەوە، یەكەم هەنگاوی خۆی بە ئاڕاستەی پێكهێنانی حكومەت بەبێ لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی خستە بواری جێبەجێكردن‌و لەناو پەرلەماندا بەزۆرینە، محەمەد حەلبوسی بە سەرۆكی پەرلەمان لە پشكی سوننەكان هەڵبژاردەوە، هەنگاوی دووەمی رێككەوتنی سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی بریتی بوو لە هەڵبژاردنی پۆستی سەرۆك كۆمار كە پشكی كوردە، پارتی لەچوارچێوەی ئەم رێككەوتنەدا، بۆ یەكەمجار ویستی پۆستی سەرۆك كۆمار لە یەكێتیی وەرگرێتەوە، (هۆشیار زێباری) بۆ پۆستەكە كاندید كرد. بە هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار، دەرگا لەبەردەم سەدردا دەكرایەوە كابینەیەكی نوێی حكومەت دروست بكات، چونكە بەگوێرەی دەستور، سەرۆك كۆماری نوێ كوتلەی گەورەی ناو پەرلەمانی رادەسپارد بە پێكهێنانی حكومەت، بۆیە لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی لە دادگای فیدراڵییەوە دوو كاریان كرد بۆ رێگریكردن لە پرۆسەی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار:  •    هەنگاوی یەكەم: لەسەر سكاڵای لایەنەكانی چوارچێوە، رۆژی 3ی شوباتی 2022 دادگای فیدراڵی حوكمێكی دەركردو رایگەیاند، دانیشتنی پەرلەمان تایبەت بە هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار نیسابەكەی بە (دوو لەسەر سێ) پێكدێت، واتا لە كۆی 329 ئەندامی پەرلەمان دەبێت (220) ئەندام ئامادە بن، ئەمە بە زیانی هاوپەیمانی سیقۆڵی سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی كۆتایی هات، بەتایبەتیش كە هاوپەیمانێتییەكە ئەم ژمارەی پێ كۆنەدەكرایەوە‌و بارزانی دەیویست بە زۆرینەی سادە سەرۆك كۆمار لە یەكێتیی وەربگرێتەوە، (دوو لەسەر سێ)كەی دادگای فیدراڵی دواتر ناوی لێنرا (دوو لەسەر سێی پەكخەر)، چونكە وایكرد هیچ هاوپەیمانێتییەك بەبێ ئەوەی تر نەتوانێت هەنگاوەكانی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت تەواو بكات، واتا جارێكی تر دەرگای كردەوە بۆ ئەوەی حكومەتی تەوافوقی لە عێراق دروست بكرێت، نەك وەكو ئەوەی سەدر بانگەشەی بۆ دەكرد كە "حكومەتی زۆرینەی نیشتمانی" بوو.   •    هەنگاوی دووەم: هەر لەسەر بنەمای سكاڵایەكی لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی، رۆژی 6ی شوباتی 2022، دادگای فیدراڵی رێوشوێنەكانی كاندیدبوونی (هۆشیار زێباری) بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار راگرت، بەهۆی ئەو تۆمەتانەی لەبارەی "گەندەڵی" ئاڕاستەی كرابوون، ئەمەش گورزێكی تر بوو بەر بارزانی كەوت، رۆژی 13ی شوباتی 2022 دادگای فیدراڵی بڕیاری كۆتایی داو كاندیدبوونی هۆشیار زێباری بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار رەتكردەوە، ئەمە هاوكات گورزێكیش بوو كە هاوپەیمانێتییەكەی سەدر.   ئەم دوو هەنگاوەی دادگای فیدراڵی بەتەواوەتی سەدری بێئومێد كرد، رۆژی 12ی حوزەیرانی 2022 لەسەر داوای موقتەدا سەدر، پەرلەمانتارانی كوتلەی سەدر كە ژمارەیان (73) پەرلەمانتار بوو، بەكۆمەڵ دەستیان لە ئەندامێتی پەرلەمان كێشایەوە‌و بەمە براوەی یەكەمی هەڵبژاردن لە پرۆسەی سیاسی كشایەوە.  رۆژی 23ی حوزەیرانی 2022، پەرلەمانی عێراق میراتییەكەی سەدری بەسەر لایەنە براوەكانی هەڵبژاردندا دابەشكرد كە (73) كورسی بوو، بەمە لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی بوون بە كوتلەی گەورەی ناو پەرلەمان‌و ژمارەی كورسییەكانیان بۆ زیاتر لە (120) كورسی بەرزبووەوە.  تێهه‌ڵچوونه‌وه‌ له‌گه‌ڵ حكومه‌تی شیعه‌كاندا كۆتاییەكانی مانگی ئەیلولی 2022، دوای زنجیرەیەك گفتوگۆ، ئیئتیلافی "ئیدارەی دەوڵەت" لەدایكبوو، ئەم ئیئتیلافە لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی‌و هاوپەیمانەكانی (واتا یەكێتی‌و هاوپەیمانی عەزمی سوننەكان) لەگەڵ هاوپەیمانەكانی پێشووی سەدر (واتا بارزانی‌و حەلبوسی) لە خۆگرت.  پارتی كە لە هاوپەیمانێتییەكەی لەگەڵ سەدر بە دەستی بەتاڵ هاتە دەرەوە، دواجار ناچار بوو بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت بچێتە هاوپەیمانێتی لەگەڵ لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی، پارتییەكان لە سەرەتاوە گەشبین بوون بە رێككەوتنەكەیان لەگەڵ سەدر، لەمەشدا زیاتر چاویان لەسەر ئەوە بوو كە رەوتی سەدر وەكو پارتی حزبێكی مەركەزییە‌و راوبۆچوونی جیاوازی تێدا نییە، بۆیە رێككەوتنەكە دەبێت بە رێككەوتنی نێوان بارزانی‌و سەدرو ئەگەری پابەندبوون پێیەوە بەهێزترە، پارتی بۆ ئەمە هەموو رەهەندە سیاسییەكانی تری سەدری پشتگوێ خست، بەتایبەتیش لەوەدا كە سەدر خەونی بە مەرجەعبوونی هەیە‌و لە كاری سیاسیدا زۆر پشوو درێژ نییە. یەكێتیش كە لەسەرەتاوەی خۆی بۆ لایەنەكانی چوارچێوە واتا بەرەكەی نزیك لە ئێران یەكلاكردەوە، دوای كشانەوەی سەدر ئیتر دەرفەتی بۆ خۆش بوو، پێگەی خۆی لە عێراقی نوێدا بەهێزبكاتەوە. رۆژی 13ی ئۆكتۆبەری 2022، لەچوارچێوەی رێككەوتنی ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەتدا، لەتیف رەشید وەكو سەرۆك كۆماری عێراق هەڵبژێردرا، پارتی تاكە دەستكەوتێك كە لە هاوپەیمانێتییەكەی لەگەڵ چوارچێوەی هەماهەنگیی چنییەوە ئەوە بوو رێگری كرد بۆ جاری دووەم بەرهەم ساڵح بۆ پۆستی سەرۆك كۆماری هەڵبژێردرێتەوە، بەمە تۆڵەی مێژووی خۆی كردەوە، یەكێتیش كە بەفەرمی پشتیوانی كاندیدبوونی لەتیف رەشیدی نەدەكرد‌و پەرلەمانتارەكانیشی دەنگیان پێنەدا، دواجار بە هەڵبژاردنی لەتیف رەشید وەكو كاندیدی خۆی قایل كراو خاڵی پۆستی سەرۆك كۆماریش لە وەرگرتنی پۆستە وزارییەكاندا، لە یەكێتی بڕدرا. دوای هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار، رۆژی 27ی ئۆكتۆبەری 2022، ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەت لە پەرلەمانەوە متمانەی بە كابینەی نوێی حكومەت بەخشی، لەم كابینەیەدا كورد (4) پۆستی وزارەتی بەركەوت، كە یەكێكیان پۆستی باڵایە‌و لەبری پۆستی سەرۆك كۆمار دراوە بە پارتی: • فوئاد حسێن جێگری سەرۆك وەزیران‌و وەزیری دەرەوە (پارتی) • خالید شوانی وەزیری داد (یەكێتیی) • بەنگین رێكانی وەزیری ئاوەدانكردنەوە (پارتی) • نزار ئامێدی وەزیری ژینگە (یەكێتیی) سەرباری ئەمە، پۆستی جێگری سەرۆكی پەرلەمانی عێراق ئەمجارەش هەر لای پارتی مایەوە‌و ئێستا (شاخەوان عەبدوڵا) لە پۆستەكەدایە.  لە كابینەی سودانیدا، كورد دوو پۆستی بریكاری وەزیری وەرگرتەوە، كە یەكێكیان لای پارتی‌و ئەوی تر لای یەكێتییە:  •    مەسعود حەیدەر بریكاری وەزیری دارایی •    عزەت سابیر بریكاری وەزارەتی نەوت سەرباری ئەوەی پێكەوە بەشدارن لە ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەت‌و پۆستەكانی حكومەتیان لەنێوان خۆیاندا دابەش كردبوو، بەڵام پارتی‌و یەكێتیی دوو دوو نەیاری سیاسی یەكتر چوونە ناو گفتوگۆكانی یاسای بودجەوە، ئەمە وایكرد لایەنە عێراقییەكان بتوانن بۆچونەكانی خۆیان لەناو یاساكەدا بچەسێنن. پارتی‌و یەكێتیی پشكی هەموو كوردیان لە ناو كابینەی حكومەت بردووە، كورد لەم خولەی پەرلەمانی عێراقدا خاوەنی (63) پەرلەمانتارە، لەم ژمارەیە پارتی‌و یەكێتیی پێكەوە (49) كورسییان هەیە، ئەوەی دەمێنێتەوە بریتییە لە (9) كورسی جوڵانەوەی نەوەی نوێ‌و (4) كورسی یەكگرتووی ئیسلامی‌و كورسییەكی كۆمەڵی دادگەریی.  

نەبیل مەرسومی- شارەزای ئابوری ئەو جەنگە خوێناوییەی ئیسرائیل دژی فەلەستینییەكان بەڕێوەی دەبات، رەنگە پەرەبسەنێت، ئەگەر واشنتۆن هەوڵ بدات ئابوری ئێران بخنكێنێت رەنگە ئێران ناچار بكات پەنا بۆ داخستنی تەنگەی هورمز ببات، كە دەكەوێتە نێوان ئێران‌و سوڵتاننشینی عومان‌و كەنداوی عەرەبی لە باكورەوە دەبەستێتەوە بە كەنداوی عومان‌و دەریاری عەرەب لە باشورەوە، رۆژانە نزیكەی 20 ملیۆن بەرمیل نەوتی خاو و كۆندینسەیت‌و بەرهەمە نەوتییەكانی پێدا تێدەپەڕێت، زۆرینەی هەناردەی نەوتی خاوی سعودیە‌و ئێران‌و ئیمارات‌و كوەیت‌و عێراق بە تەنگەی هورمزدا تێدەپەڕێت، بەڵام تەنیا سعودیە‌و ئیمارات هێڵی بۆری نەوتیان هەیە بۆ ناردنی نەوت لە دەرەوەی كەنداو، بەبێ تێپەڕین بە تەنگەی هورمزدا. هەروەها نزیكەی هەموو بەرهەمی گازی سروشتی شلی قەتەر بە تەنگەی هورمزدا تێدەپەڕێت، كۆمپانیای "فۆرتكسا" رایگەیاند، هەموو ساڵێك نزیكەی (80 ملیۆن) تەن یان رێژەی 20%ی غازی سروشتی شلی جیهان بە تەنگەی هورمزدا تێدەپەڕێت.  ئەگەر بازنەی شەڕەكە فراوان ببێت بۆ داخستنی تەنگەی هورمز، كە قەرەباڵغترین كەناڵی باركردنی نەوتە لە جیهاندا، ئەمە دەبێتەهۆی راوەستانی بازرگانی نەوت لە ناوچەكە‌و بەرزبوونەوەی نرخی نەوت بەجۆرێك رەنگە بگاتە زیاتر لە (150) دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك، بەڵام داخستنی ئەم تەنگە ئەنجامی كارەساتباری بۆ وڵاتانی بەرهەمهێنەری نەوت دەبێت، چونكە دەبێتە هۆی سفركردنەوەی هەناردەی نەوت، بەتایبەتیش بۆ عێراق كە دوای داخستنی هێڵی عێراق- توركیا، نزیكەی 98%ی نەوتەكەی لە دەریاوە لە رێگەی تەنگەی هورمزەوە هەناردە دەكات.  سەبارەت بە غاز، جەنگ‌و داخستنی تەنگەی بەشێوەیەكی مەترسیدار هەڕەشەیە بۆسەر بازاڕی غازی سروشی لەناوچەكە‌و دەكرێت كاریگەری لەسەر دابینكردنی غازی سروشتی شل هەبێت، بەتایبەتیش دوای ئەوەی كۆمپانیای "شیفرۆن"ی زەبەلاحی ئەمریكی، لەسەر رێنمایی دەسەڵاتدارانی وڵاتەكەی، چالاكییەكانی لە سەكۆی "تمار" لە كەناراوەكانی ئیسرائیل راگرت، ئەم كێڵگەیە رێژەی "نزیكەی 1,5%ی دابینكردنی غازی سروشتی لە جیهاندا لەخۆدەگرێت"، بەشێوەیەكی سەرەكی پێداویستی بازاڕی ناوخۆیی دابین دەكات، پاشان پێداویستی میسرو ئوردن، دەرەنجامەكان زیاتر نیگەرانكەر دەبن ئەگەر كێڵگەی "لیفیاسان" دابخرێت كە گەورەترین كێڵگەی غازە لە ئیسرائیل.   

  درەو: راپۆرتی: رۆژنامەی عەرەبی لەندەنی ئێران لەهەوڵی زیندوكردنەوەی هێڵی بۆری نەوتی عێراق سوریا(كەركوك-بایناس)دایە, بەوەش دەبێتە دووەم دەستڕاگەیشتنی بە دەریای ناوەڕاست, ئەو هێڵە, خواستی لەمێژینەی ئێران بەدیدەهێنێت, بە دروستكردنی پردێكی وشكانی هەمیشەیی كە بیبەستێتەوە بە دەریای ناوەڕاست, ئەوەش وایلێدەكات بتوانێت بڕوانێت بەسەر ئیسرائیلداو پێگەی خۆی لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست پتەوبكات. بەگوێرەی ئەو لێدوانانەی گەورە بەرپرسانی كۆمپانیای نەوتی باكوری عێراق داویانە, حكومەت ئامانجیەتی هێڵی بۆرییەكانی نەوتی عێراقی-سوری زیندوبكاتەوە, كە درێژییەكەی دەگاتە (825) كیلۆمەترو ناوچەی كەركوكی عێراقی دەبەستێتەوە بە بەندەری بانیاسی سوری, لەسەر دەریای ناوەڕاست. بركان حەسن عەبدوڵا, بەڕێوەبەری گشتی كۆمپانیای نەوتی باكور رایگەیاندووە: كۆبونەوەیەك ئەنجامدراوە لەبارەی دووبارە خستنەوەكاری هێڵی بۆرییەكان, تیادا ئاماژە بە كارەپێویستەكان و خشتە زەمنیەكان و تێچوی سەرلەنوێ‌ بنیاتنانەوەی كراوە. سەرچاوەیەكی باڵا لە وەزارەتی نەوتی عێراق, بە پێگەی ئۆیل پرایسی ئەمریكی راگەیاندووە: عێراقییەكان تەنها خۆیان نەبوون لە كۆبونەوەكان, بەڵكو ئێرانی و روسەكانیش ئامادەبوون. بەوتەی سەرچاوەكە, پلانی سەرلەنوێ‌ خستنەوەكاری ئەو هێڵە, لە مانگی حوزەیرانی ساڵی (2017)وە داڕێژراوە, بە ئاشكرا قسەی لەبارەوە كراوە بەوپێیەی كە" هێڵی بۆرییەكانی ئێران-عێراق-سوریا"یە. پلانەكە, خۆی لەراكێشانی بۆری لەكەركوكی عێراقەوە بۆ بانیاس لە سوریا لەڕێی حەدیسەوە دەبینێتەوە, بە توانای بەرهەمهێنانی سەرەتایی (300) هەزار بەرمیلی رۆژانە, بەشداری روسیاش پێشتر بڕیاری لێدراوە. وێڕای بونی سەربازی بەهێز لە سوریا, ئێرانن پێیوایە سەرقاڵبونی جیهان بە پرسە نێودەوڵەتیە جیاوازەكانەوە, بە تایبەت جەنگ لە ئۆكرانیاوەو ئاڵۆزییەكانی ئەم دواییەی غەزە, دەرفەتێكی گرنگە بۆ كرانەوەی بە ڕووی دەریای ناوەڕاست و بەدیهێنانی پرۆژەی "هیلالی شیعی", كە پێشتر شا عەبدوڵا پادشای ئوردن لەساڵی (2004) هۆشداری لەبارەوەدا, لەمیانی دیدارێكی لەگەڵ رۆژنامەی واشنتۆن پۆست. دەكرێت بۆری كەركوك-بانیاس چارەسەرێكی زیادە بۆ ئێران بڕەخسێنێت, لەبارەی هەناردەی نەوت و خۆدزینەوە لە سزاكانی ئەمریكا, بە تایبەت كە ئەو هێڵە بە ناوچەیەكی هاوپەیماندا دەڕوات, لەلایەن میلیشیا هاوپەیمانەكانی لە عێراق دەپارێزرێت, كە كۆنتڕۆڵی عێراقیان كردووە, تا دەگاتە سوریا, كە ئێران پێگەیەكی بەهێزی هەیە تیایدا. سوریا كۆمەڵێك خەسڵەتی ستراتیجی هەیە, لەنێویاندا هێڵێكی كەناری درێژی هەیە لەسەر دەریای ناوەڕاست, دەكرێت لێوەی نەوت و غاز هەناردەبكات, هاوكات ناوەندێكی سەربازی گرنگیشە, بەهۆی بوونی بەندەری دەریایی سەرەكی لە تەرتوس و بنكەی ئاسمانی سەرەكی لە لازقیە. شارەزایان دەڵێن, چانسی روسیا لەوەدایە, سوریا خاوەنی سەرچاوەیەكی گەورەی نەوت و غازەو دەكرێت كریملین بەرەوپێشیان بەرێت و بیانقۆزێتەوە, بۆ قەرەبووكردنەی بەشێك لە تێچوی جموجۆڵە جیۆسیاسیەكانی. سایمۆن واتكینز, نوسەر لە پێگەی ئۆیل پرایس ئاماژە بەوەدەكات, هێڵی بۆرییەكانی نەوت و غاز كە لەئێرانەوە دەستپێدەكات و دواتر بە عێراقدا دەچێتە سوریا, بە نیسبەت هەریەك لە ئێران و روسیاوە دەبێتە خاڵی بەرامبەر هێڵی بۆری غازی عەرەبی, كە لە نزیك عەریشی میسرەوە دەستپێدەكات و درێژ دەبێتەوە بۆ ئوردون و سوریاو لوبنان, لەگەڵ وابەستونی بە ئیسرائیل. سەرچاوە: رۆژنامەی (العرب)  

درەو: وەزارەتی نەوتی عێراق بڕیاریداوە هێڵی نەوتی (كەركوك - بانیاسی سوریا) بخاتەوە گەڕو نەوتی كەركوك لە رێگەی سوریاوە بگەیەنێتە دەریای ناوەڕاست، چاوەڕوان دەكرێت نەوتی هەرێمی كوردستانیش لەبری (توركیا- جەیهان) بە رێگای بۆڕی (كەركوك - بانیاس)دا هەناردە بكرێت. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) كە لە وەزارەتی نەوتی عێراقەوە دەستی كەوتووە، هەفتەی رابردوو لە وەزارەتی نەوتی عێراق گفتوگۆكراوە لەسەر دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كەركوك لە رێگای بانیاسی سوریاوە، وەزارەتی نەوتی عێراق تیمی هونەری راسپاردووە بۆ نۆژەنكردنەوەی بۆری نەوتی (كەركوك - بێجی - حەدیسە) كە نزیكەی (300) كیلۆمەتر دەبێت، لەناو خاكی سوریاش گفتوگۆ لەگەڵ لایەنی سوری دەكرێت بۆ نوژەنكردنەوەی بۆری نەوت كە بەهۆی شەڕو كێشە ناوخۆییەكانی سوریا لەكاركەوتووە. بۆری نەوتی كەركوك - بانیاس لە ساڵی 1934 درووستكراوەو یەكەمجار بۆرییەكی (12) ئینجی بوو رۆژانە نزیكەی(85) هەزار بەرمیلی پێدا هەناردە دەكرا، لە ساڵی 1952 بۆرییەكی (16) ئینجی درووستكرا، دواتر لە كۆتایی شەستەكاندا دوو بۆری (30 و 32) ئینجی درووستكرا، بەڵام لە ساڵی 1982 حكومەتی عێراق  رەوانەكردنی نەوتی عێراقی لە رێگای سوریاوە راگرت بەبیانووی پشتیوانی سوریا لە  ئێران. لە ئێستادا بۆری نەوتی (كەركوك - بانیاس) لە دیوی عێراق و سوریاشەوە پێویستی بە نۆژەنكردنەوە هەیە بۆریەكە لەناو خاكی سوریا (850) كیلۆمەترەو بەتەواوی پێویستی بە نۆژەنكردن و درووستكردنی بۆرییەكی (42) ئینجی هەیە، كە دەبێت لەلایەنی سورییەوە درووست بكرێت، كە پێدەچێت كۆمپانیا روسیەكان درووستی بكەن. لە دیوی عێراقەوە دوو بەشە، لە كەركوك بۆ بێجی كە نزیكەی (120) كیلۆمەترە بۆرییەكە كێشەی نیەو بۆریەكی (42) ئینجەو توانای رەوانەكردنی (600) هەزار بەرمیل نەوتی هەیە، بەڵام لە بێجی بۆ حەدیسە كە نزیكەی (200) كیلۆمەترە بۆریەكی (30 و 32) ئینجی هەیە كە توانای رەوانەكردنی (150) هەزار بەرمیلی هەیەو پێویستی بە بۆرییەكی (40 بۆ 42) ئینجی هەیە كە توانای رەوانەكردنی (600) هەزار بەرمیلی رۆژانەی هەبێت. ساڵی 2007 عێراق و سوریا رێككەوتن بۆ درووستكردنەوەی هێڵی بۆری كەركوك - بانیاس و بڕیاربوو لەلایەن كۆمپانیایەكی سەربە كۆمپانیای گازپرۆمی روسیەوە درووست بكرێت بەڵام لە 2009 ئەو رێككەوتنە هەڵوەشایەوە بەهۆی گرانی تێچوون و كۆمەڵێك كێشەی ترەوە. زیندووكردنەوەی هێڵی بۆری نەوتی (كەركوك - بانیاس) دۆزینەوەی رێگایەكی بەدیلە بۆ بۆری (توركیا - جەیهان) بۆیە چاوەڕوان دەكرێت بە تەواو بوونی ئەو هێڵە نەوتی هەرێمی كوردستانیش لەوێوە رەوانە بكرێت، پێشتر رۆژانە (400) هەزار بەرمیل نەوتی هەرێم و (90) هەزار بەرمیل نەوتی كەركوك لە رێگای توركیاوە بۆ بەندەری جەیهان رەوانە دەكراو دەفرۆشرا، بەڵام لە 25ی ئازاری 2023ەوە رەوانەكردنی نەوت لەو هێڵەوە راگیراوە بەهۆی دەرچوونی بڕیاری دادگای ناوبژێوانی نێودەوڵەتی لە پاریس، لە چەند رۆژی رابردوودا محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق رایگەیاند عێراق و توركیا ئامادەییان دەربڕیوە بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، لەئێستادا تاكە كێشەی بەردەم دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم تێچووی بەرهەمهێنانی كۆمپانیاكانە كە گرێبەستیان لەگەڵ حكومەتی هەرێم كردووە، دوای رێككەوتنیش لەگەڵ كۆمپانیا نەوتییەكان لە ماوەی ٣٠ رۆژدا هەناردەی نەوتی هەرێم دەستپێدەكاتەوە.    

  ئەنجامی: راپرسی درەو ئەزمونی هەرێمی کوردستان جێی گفتوگۆی قوڵی چەندان وڵات و دامەزراوە بووە. بەڵام کەمترین زانیاریی هەیە لەسەر کاریگەریی ئەم ئەزموونە لەسەر کوردانی وڵاتانی دراوسێ، لەناویشیاندا رۆژهەڵاتی کوردستان ئایا ئەم ئەزموونە لای کوردانی رۆژهەڵات چی دەگەیەنێت؟ ئایا وایکردووە لە دووبارەبوونەوەی ئەزمونێکی لەم شێوەیە بترسن یان هاندەر بووە خەبات بکەن بۆ دامەزراندنی هەرێمێک لە ئێراندا؟ ئەی کوردانی رۆژهەڵات لە چی شتێکی حکومەتی هەرێم ناڕازیین و بە چی شتێکی خەڵکی هەرێم و سەردانیکردنی کام شار دڵخۆشن یان بێزارن؟ ئەم پرسیارانە و چەندین پرسیاری تر لەلایەن ستافی بەشی راپرسیی دەزگای میدیایی درەو ئاراستەی کوردانی رۆژهەڵات کرا و ئەنجامی سەرنجڕاکێشی لێ کەوتۆتەوە کە لە خوارەوە دەیبینن. راپرسییەکە درەو لە سێ بەش و 17 پرسیاری سەرەکیی پێکهاتووە و لە لایەن دکتۆر نیاز نەجمەدین، پرۆفیسۆری یاریدەدەر لە زانکۆی سلێمانی سەرپەرشتیکراوە و بەشێوازی ئۆنلاین نێردراوە. بەهۆی بەربەستی سیاسیی و ئەمنییەوە، راپرسییەکە نەیتوانی لە دەنگی زیاتر لە (300) سێ سەد کەس کۆبکاتەوە. سەرباری ئەمە، مایەی خۆشحاڵییە بۆ 'دەزگای میدیایی درەو' یەکەم دەزگای میدیاییە لەم بوارەدا هەنگاوێکی نابێت. لە خوارەوە پوختەی ئەنجامەکان رادەگەیەنین و تەواوی راپۆرتەکەش هاوپێچ کراوە. ئەنجامەکان بەشی یەکەم: سەردانیکردن １-    لەناو شارەکانی هەرێمدا، پێدەچێت سلێمانی زیاتر کوردانی رۆژهەڵات رووی تێبکەن. نزیکەی 52.7% پتر ئارەزووی سەردانی شاری سلێمانی دەکەن، نزیکەی 36.3%ش ئارەزووی سەردانی هەولێر دەکەن. دهۆک و پاشان هەڵەبجە بەدوایاندا دێن. ２-    لەگەڵ ئەمەشدا، گلەییەکانیان لە سەر سنورەکانەوە بۆ ناو شار و شێوازی حکومڕانیی، دەستپێدەکات. بەرزترین رێژە (نزیکەی 31.8%) نارازییبوونیان بەرامبەر مامەڵەی بازگەکانی هەرێم لە کاتی سەردانیکردنی خۆیان یان کەسوکاریان پیشان داوە، نزیکەی (33%) گوتویانە مامەڵەیان ئاساییە، تەنها نزیکەی 28% گوتویانە کە (مامەڵەیەکی باشە). ئەویتری گوتویەتی کە نازانێت. ３-    زیاتر لە نیوەی ئەوانەی وەڵامیان داوەتەوە (نزیکەی 51%) 'هەست بە ئارامی" دەکەن کاتێک سەردانی هەرێم دەکەن یان ئەگەر بیانەوێت سەردانی هەرێم بکەن. بەڵام هێشتا رێژەیەکی بەرز (40%) هەست بە ئارامیی ناکەن. ئەویتری بە (نازانم) وەڵامی داوەتەوە. ４-    سەبارەت بە مامەڵەی هاوڵاتیانی هەرێم کاتێک خەڵکی رۆژهەڵات دێن، بە تێکڕا نزیکەی 40% دەڵێن خراپە یان زۆر خراپە، رێژەی 32% دەڵێن (مامناوەندە)، کە واتای ئەوەی مامەڵەکە دەبێت باشتر بکرێت. ئەو رێژانەی دەمێنێتەوە یان بە باش یان بە زۆر باش وەسفی مامەڵەی خەڵکی هەرێمیان کردووە. ５-    لە دیدگای نزیکەی 21%ی ئەوانەی وەڵامیان داوەتەوە، کە دەشێت گوزارشت لە رای خەڵکی رۆژهەڵات بکات، هەرێمی کوردستان گەشەی کردووە، بەڵام بەرزترین رێژە (25.8%) رایان وایە ئەم گەشەیە بەشێوەیەکی مامناوەندە، واتە زۆر نییە، ئەوەی دەمێنێتەوە رایان وایە یان 'تۆزێک' یان 'هیچ' گەشەی نەکردووە. بەشی دووەم/ حکومڕانیی لە هەرێمدا 6-    ئایا ئەزمونی حکومڕانیی لە هەرێمدا سەرکوتوو بوو؟ بەداخەوە، تەنها 8% رایان وایە کە سەرکەتوو بوو. رێژەی 35% دەڵێن 'بەراورد بە وڵاتانی چواردەور سەرکەتوو بووە'. بەڵام رێژە گەورەکە (54%) دەڵێن سەرکەوتوو نەبووە. ئەگەر ئەمە وابێت، دەتوانین بڵێین کە ئەزمونی هەرێم نەوەک بۆ خەڵکەکەی خۆی، بەڵکو زیانی بە خەباتی سیاسی کوردانی ناوچەکانی تریش گەیاندووە.   7-    بۆ دڵنیایی زیاتر، پرسیارێک تایبەت بوو بە گواستنەوەی ئەزموونی هەرێم بۆ کوردستانی ئێران. دیسانەوە بەداخەوە کە لە 70% نایانەوێت ئەم ئەزمونە بگوازنەوە بۆ کوردستانی ئێران، تەنها نزیکەی 23% گوتویانە کە پێیان خۆشە ئەزمونێکی سیاسی لەو چەشنەیان هەبێت. 8-    گلەیی و گازندەی کوردانی ئێران گەیشتۆتە ئەو رادەیەی کە نزیکەی 78% بڵێن زۆر نارازیین لە هەڵوێستی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە مامەڵەی لەگەڵ دەوڵەتی ئێراندا. 9-    نزیکەی 55%ش گوتویانە 'مامەڵەی حکومەتی هەرێم لەگەڵ حزبەکانی رۆژهەڵات لە هەرێم تەندروست نییە و لە ژێر فشاردایە'، نزیکەی 25.2% رایان وایە مامەڵەیەکی خراپە، ئەویتری یان دەڵێن باشە (نزیکەی 14.4%) یان دەڵێن نازانن (5.4%). 10-    لە گۆشەیەکی ترەوە، ئایا کام حزب کاریگەریی لەسەر رۆژهەڵات هەیە: پارتیی، یەکێتیی، پارتی کرێکاران، یان حزبەکانی رۆهەڵات؟ نزیکەی 47%ی ئەوانەی وەڵامیان داوەتەوە دەڵێن 'حزبەکانی رۆژهەڵات'. دوای ئەمان، پارتی دیموکراتی کوردستانە (بە نزیکەی 17.96%) و دواتر پارتی کرێکارانە (بە نزیکەی 14.37%)، ئینجا یەکێتیی نیشتمانیی دێت (بە نزیکەی 3.59%)، ئەویتری حزبی ترن. 11-    رەنگە حەز بکەیت بزانیت ئایا کوردانی رۆژهەڵات لە ژێر کاریگەریی میدیاکانی هەرێمی کوردستاندان؟ تەنها (38.3%) گوتویانە کاریگەریی زۆریان هەیە، شتێک کەمتر (37.13%) گوتویانە کاریگەرییەکی کەمی هەیە، ئەویتری دەڵێن یان نییەتی یان نازانن. 12-    لەگەڵ هەموو گلەیی و گازندەیەکیان، خۆشبەختانە نزیکەی 52.69% رایان وایە هەرێمی کوردستان پەناگەیەکە بۆ کوردانی رۆژهەڵات، ئەگەرچی نزیکەی 41%  پێچەوانەی ئەم بیروبۆچونەن. پێدەچێت یەکێک لە هۆکارەکان ئەوە بێت هەرێمی کوردستان دەرفەتی کاری بۆ رەخساندوون وەک لە بەشی سێیەمدا دەیبینین. 13-    وادەردەکەوێت مەیلی جیابوونەوە لە دەوڵەتی ئێرانیی لەناو کوردانی رۆژهەڵاتدا بەهێز بێت بەو پێیەی نزیکەی 52%ی ئەوانەی وەڵامیان داوەتەوە رایان وایە جیابوونەوە هەنگاوێکی پەسەندە، تەنها 27.5% رایان وایە هەرێمێکیان هەبێت باشترە، نزیکەی 14.3%ٍ لایان باشترە لە چوارچێوەی ئێرانێکی دیموکراسییدا بژین باشترە، ئەویتری رای وایە دەستکاری دۆخی ئێستا نەکرێت و وەک خۆی بمێنێتەوە باشترە. بەشی سێیەم/ پرسیاری گشتیی 14-    سەبارەت بە کرانەوەی کولتوریی، لەوە ناچێت کوردانی رۆژهەڵات بە ئەزمونی هەرێم سەرسام بن. نزیکەی 72%ی ئەوانەی وەڵامیان داوەتەوە رایان وایە رۆژهەڵاتی کوردستان لە رووی کەلتورییە لە هەرێمی کوردستان پێشکەوتووترە، تەنها 13.3% رایان وایە هەرێم لە پێشترە و نزیکەی 12% رای وایە لە یەک ئاستدان و ئەویتری 'نازانم'ی هەڵبژاردووە.   15-    سەبارەت بە رەخساندنی دەرفەتی کار و پشتیوانیی بژێویی رۆژهەڵات، بەشی گەورەی ئەوانەی وەڵامیان داوەتەوە (نزیکەی 59.5%) گوتویانە هەرێمی کوردستان بۆ کارکردنیان لەبارە و بەشدارە لە باشترکردنی گوزەرانیان، بەڵام 31% رای پێچەوانەی هەبووە و ئەویتری گوتویەتی "نازانم". 16-    هەرێم شوێنێکی سەرنجڕاکێشیش نییە تا تیایدا بژین. زۆرینەی ئەوانەی وەڵامیان داوەتەوە (نزیکەی 52.5%) گوتویانە نایانەوێت لە هەرێم بژین، تەنها 32% گوتویانە پێیان خۆشە لە هەرێم بژین، ئەویتری "بۆم گرنگ نییە"ی هەڵبژاردووە. 17-    دوا پرسیاریش هەواڵێکی ناخۆشە سەبارەی بە ئایندەی هەرێم. گەورەترین رێژەی ئەوانەی وەڵامیان داوەتەوە گوتویانە بە هۆکارێک هەرێمی کوردستان لەناودەچێت، ئیدی ململانێی ناوخۆ بێت، فشاری دەرەکیی بێت، یان هەردووکیان. زۆرینەی ئەوانەی وەڵامیان داوەتەوە (نزیکەی 37.97%( گوتویانە "داهاتووی هەرێم زۆر خراپە، هەم دەوڵەتانی ناوچەکە و هەم ململانێی ناوخۆ لەناوی دەبات"، بەڵام نزیکەی 20.25% گوتویانە "زۆر خراپە، ململانێی ناوخۆ لەناوی دەبات"، واتە خراپییەکە بەهۆی ململانێی ناوخۆوەیە. نزیکەی 10.13%ش گوتویانە "زۆر خراپە، دەوڵەتانی ناوچەکە لەناوی دەبەن"، واتە هۆکارەکە پتر دەرەکییە. تەنها 22.15% گەشبینن بەرامبەر ئایندەی هەرێمی کوردستان و ئەویتری گوتویەتی "نازانم".     پرۆفایلی بەشداربووان １-    زۆرترین گروپی تەمەن کە بەشداری لە راپرسییەکە کردووە تەمەنی 34-41 (بە رێژەی 34.3%)، تەمەنی 42-49 (بە رێژەی 26%(، پاشان تەمەنی 26-33  (بە رێژەی 20%(. ２-    بەپێی ئاستی خوێندەواریی و بڕوانامە، تەنها 3.8٪ هەڵگری بروانامەی سەرەتایی بوون، گەورەترین گروپی سامپڵەکە هەڵگری بڕوانامەی دبلۆم یان بەکالریۆس بوون ( بە رێژەی 43.7%). ３-    رێژەی 7.3%ی سامڵەکە لە رەگەزی مێ بوون و ئەویتری لە رەگەزی نێر بوون. ４-    سەبارەت بە پیشە، زۆرترین خاوەنپیشەی بەشداربوو بریتیی بوون لە کارمەندی کەرتی تایبەت و کاسب (بە رێژەی 33%)، ئەویتری کارمەندی دەوڵەتیی (بە رێژەی 24%)، بێکار بە رێژەی (9%) و خانەنشین بە رێژەی (6.6%). ５-     بەشداربووان دانیشتووی رۆژهەڵات، هەرێمی کوردستان و دەرەوەی وڵاتن. ６-    نزیکەی رێژەی 40%ی سامپڵەکەش سەردانی هەرێمی کوردستانیان کردووە. ７-     یەکێک لە هۆکارە بەهێزەکان کە وایکردووە سەردانی هەرێم بکەن 'ئازادیی کۆمەڵایەتییە". نزیکەی 45% پاڵپشتی ئەم بۆچونە بوون.      دەقی راپرسیەكە لێرەوە وەربگرە      

(درەو):  تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق ناردنی داهات‌و خەرجی سێ مانگی تری هەرێمی كوردستانی كردوە بە مەرج بۆ ناردنی (700 ملیار) دینارەكە، وەزارەتی دارایی هەرێم بەپەلە خەریكی ئامادەكردنی راپۆرتە، دەیەوێت تا یەكشەممە راپۆرتەكە تەواو بكات، بۆ ئەوەی خاتوو تەیف لە هەفتەی داهاتوودا یەكەم گوژمەی 700 ملیار دیناری دووه‌می قەرزەكەی بۆ بنێرێت.  تەیف سامی وەزیری دارایی حكومەتی فیدراڵ لە دوا كۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقدا رایگەیاندووە، تا حكومەتی هەرێمی كوردستان "میزان المراجعە" واتا داهات‌و خەرجی، بۆ هەر سێ مانگی (7-8-9) رەوانەی وەزارەتی دارایی عێراق نەكات، ئامادە نییە (700 ملیار) دیناری قەرزەكە بۆ هەرێم بنێرێت.  رۆژی 18ی ئەم مانگە، وەفدی حكومەتی هەرێم بە سەرۆكایەتی ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی چووە بەردەم لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق، داهات‌و  خەرجی حكومەتی هەرێمی لەماوەی شەش مانگی یەكەمی ئەمساڵ خستەڕوو.  وەزیری دارایی عێراق داوای داهات‌و خەرجی سێ مانگی دواتر دەكات، بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، ئێستا وەزارەتی دارایی هەرێم سەرقاڵی ئامادەكردنی میزان مراجعەی ئەو سێ مانگەی ترەو دەیەوێت تا رۆژی یەكشەممە تەواوی بكات‌و ئاڕاستەی وەزارەتی دارایی عێراقی بكات، بۆ ئەوەی لە هەفتەی داهاتوودا بەغداد دەستبكات بە ناردنی گوژمەی یەكەمی (700 ملیار) دیناری قەرزەكە.  حكومەتی هەرێم تا رۆژی 8ی ئەم مانگە پرۆسەی دابەشكردنی موچەی مانگی تەموزی فەرمانبەرانی درێژكردەوە، ئەمڕۆ 26ی تشرینی یەكەمە هێشتا فەرمانبەران موچەی مانگی ئابیان وەرنەگرتووە، لە سنوری سلێمانی هێشتا ساڵی نوێی خوێندن دەستی پێنەكردووەو مامۆستایان بەهۆی دواكەوتنی موچەكانیانەوە بایكۆتی پرۆسەی خوێندنیان كردووە.  بەپێی راپۆرتی وەفدی حكومەتی هەرێم، لە شەش مانگی یەكەمی ئەمساڵدا تێكڕای داهاتی هەرێمی كوردستان بڕەكەی (7 ترلیۆن‌و 918 ملیار) دینار بووە، ئەمە لەكاتێكدایە تێكڕای خەرجی ئەو شەش مانگە بریتی بووە لە (8 ترلیۆن‌و 395 ملیار) دینار بووە.  رۆژی 17ی ئەیلولی ئەمساڵ، دوای سەردانێكی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم بۆ بەغداد، ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاریدا تا ئەوكاتەی ناكۆكی نێوان هەرێم‌و بەغداد لەبارەی یاسای بودجە یەكلادەبێتەوە، بڕی (2 ترلیۆن‌و 100 ملیار) دینار بە قەرز بۆ هەرێم بنێرێت بەمەبەستی دابینكردنی خەرجی موچەی فەرمانبەران، ئەم پارەیە بە سێ مانگ بۆ هەرێم خەرج دەكرێت‌و هەر مانگێك بڕی (700 ملیار) دینار، قەرزەكە بۆ مانگەكانی (ئەیلول‌و تشرینی یەكەم‌و تشرینی دووەم)، بەڵام حكومەتی هەرێم بەهۆی ئەوەی لە دابەشكردنی موچە دواكەوتبوو، لە وەرگرتنی یەكەم بڕە پارەدا، موچەی مانگی (تەموز)ی پێ دابەشكرد.  ئەم (2 ترلیۆن‌و 100 ملیار) دینارەی كە بەغداد بە قەرز بۆ هەرێمی دەنێرێت، بەپێی بڕیارەكەی لە شایستە داراییەكانی هەرێم بۆ ساڵی 2023 دەبڕدرێت، ئەگەر شایستەكانی هەرێم لەم ساڵەدا بەشی پێدانەوەی قەرزەكەی نەكرد، ئەوە لە شایستەكانی 2024 دەبڕدرێت، واتا حكومەتی هەرێم بۆ وەرگرتنی ئەم قەرزە، شایستەی ساڵی دارایی داهاتووی خۆشی خستوەتە رەهنەوە. 

درەو: راپۆرتی: پێگەی ئەمواج میدیا لەدوای هەڵگیرسانی جەنگی غەزە, سیاسیە عێراقیەكان بەتوندی ئیدانەی ئیسرائیلیان كرد, لە بەرامبەردا پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان خۆیان لە روداوەكان بەدورگرتووەو بێدەنگیان لێكردووە, بەڵام هەردوو پارتە ئیسلامییەكە لەكوردستانی عێراق, بەتوندی دژایەتی هێرشی ئیسرائیلیان كرد بۆ سەر غەزە. لەگەڵ توندبونەوەی رەخنەكانی ژمارەیەك لایەنی كاریگەر لە بەغداد لەبارەی جەنگی غەزە, كوردستانی عێراق خۆی لە دۆخێكی سەغڵەتدا دەبینێتەوە. گروپە چەكدارە شیعیەكان, لە عێراق هۆشدارییان دا لەوەی هێزەكانی ئەمریكا دەكەنە ئامانج, ئەگەر واشنتۆن بەشێوەیەكی راستەوخۆ دەستوەردان بكات لە غەزە, یاخود ئەگەر "ئیسرائیل گۆڕەپانی جەنگەكە فراوان بكات". هەر لەسەر ئەو بنەمایە, زنجیرەیەك هێرشیان كردە سەر هێزەكانی ئەمریكا, بە لەچاوگرتنی ئەوەی كوردستانی عێراق دوو بنكەی ئەمریكییەكانی میوانداری كردووە, ئەوەش لەكاتێكدایە, ململانێی هەولێر لەگەڵ لایەنە كاریگەرە شیعییەكان, رەنگە ئەوە ناكۆكییە ناوخۆییەكانی عێراق توندتربكاتەوە. (18)ی تشرینی یەكەم و بۆ جاری دووەم لە (20)تشرینی یەكەم, قەوارەیەك بەناوی "بەرهەڵستكارانی ئیسلامی لە عێراق" هەوڵی هێرشكردنە سەر بنكەی حەریری ئاسمانی داوە بە فرۆكە بێفرۆكەوان, كە دەكەوێتە دوری (70) كیلۆمەتر لەشاری هەولێر. هەردوو هێرشكە شكستیانهێناوەو هیچ زیانێكیان لێنەكەوتووەتەوە, هەمان ئەو گروپە نادیارە, لە (21) تشرینی یەكەم رایگەیاند, بە فرۆكەی بێفرۆكەوان بنكەی داگیركەری ئەمریكای لە نزیك فرۆكەخانەی هەولێری نێودەوڵەتی كردووەتە ئامانج, روون نیە ئاخۆ ئەو بنكەیەی مەبەستێتی, بنكەی حەریرە یان نا. •    بنكەی حەریر, كە بە ناوی "باشور"یش ناسراوە, میوانداری هێزەكانی ئەمریكا دەكات, دەكەوێتە دەشتێك لە لادێ‌, هێرشەكانی پێشووتر بۆ سەر بنكە, هاوڵاتیانی مەدەنی لەناوچەكە روبەڕوی مەترسی كردووەتەوە. •    هیچ زیانێك لەو بنكە سەربازییە گەورەیەی هاوپەیماننانی نزیك لە فرۆكەخانەی هەولێری نێودەوڵەتی رانەگەیەندراوە. •    ئەو بنكەیە دەكەوێتە بەرزایی ناوەندێكی شارستانی سەرەكی, لەڕابردوودا بە مووشەك كراوەتە ئامانج لەلایەن هەندێك گروپی نادیاری ترەوە. •    ئەو دوو روداوەی ئەم دواییە لە حەریر, بەشێكە لە زنجیرەیەك هێرشی زۆر بۆ سەر بنكەكانی ئەمریكا لە پاریزگای ئەنبار لە خۆرئاوای عێراق و سوریا, هەروەك بەم دواییە كەشتیەكەی سەربە هێزی دەریایی ئەمریكا لە دەریای سور فرۆكەیەكی بێفرۆكەوان و چەند موشەكێكیان تێكشاند, كە لەیەمەنەوە ئاڕاستەكرابوو, ڕەنگە ئامانجەی باشوری ئیسرائیل بوبێت. "عێراق و ئیسرائیل: كورتەیەك لە روداوە سەرەكییەكان" -عێراق جەنگ دژی ئیسرائیل رادەگەیەنێت 1948 وەك بەشێك لە هاوپەیمانی عەرەبی, عێراق جەنگی دژی ئیسرائیل راگەیاند, عێراق تاكە وڵاتی عەرەبیە كە واژوی لەسەر ئاگربەست نەكردووە لەگەڵ ئیسرائیل, ئەوەش بەو مانایەی ئەو دووڵاتە لەو كاتەوە تائێستا لە دۆخی جەنگدان. -ئیسرائیل هێرش دەكات سەر ئوزیراك 1981 ئیسرائیل هێرشی كردە سەر كورەی ئۆزیراكی ئەتۆمی عێراقی لەباشوری بەغدادی پایتەخت, كە بەشێكی كورەكەی تێكشاندو  (10)سەربازی عێراقی ئەندازیارێكی فەرەنسی تیاد كوژراو, بەناوی پرۆسەی ئۆپرا ناسرا. -ئاڕاستەكردنی موشەكی سكۆد بۆ ئیسرائیل لە ساڵی 1991 عێراق (42) موشەكی ئاڕاستەی ئیسرائیل كرد لە جەنگی كەنداو. -كوردستان نەوتی عێراق رەوانەی ئیسرائیل دەكات لە ساڵی 2014 كوردستانی عێراق یەكەم باری نەوتی كێشە لەسەری لەڕێی توركیاوە رەوانەی ئیسرائیل كرد. لەگەرمەی توندبونەوەی ئاڵۆزییەكان لە ناوچەكە, دەسەڵاتدارانی هەرێم خۆیان لەدۆخێكدا سەختدا دەبینن, ئێران و هاوپەیمانەكانی لە بەغداد بەردەوام هەولێریان بە میوانداریكردنی ئیسرائیل تۆمەتباركردووە, كە سەركردە سیاسیەكانی كورد ئەمە رەتدەكەنەوە. •    لەمانگی ئازاری (2022) سوپای پاسداران كۆمەڵێك موشەكی ئاڕاستەی هەولێر كرد, لەوەڵامی پرۆسەیەكی نهێنی ئیسرائیل لەناوخۆی ئێران, سوپای پاسداران بانگەشەی ئەوەیكرد "سەنتەرێكی ستراتیجی" ئیسرائیلی كردووەتە ئامانج. •    هەتا مانگی ئازاری (2023), پێش بڕیارەكەی توركیا بە راگرتنی نەوتی باكوری عێراق, بەهۆی ململانێیەكی یاسایی لەگەڵ بەغداد, بەشێكی زۆری نەوتی خاوی هەناردەكراو لە هەرێمی كوردستانەوە رەوانەی ئیسرائیل دەكرا,  لەمانگی شوباتی رابردودا, ئیسرائیل رۆژانە (183) هەزار بەرمیلی نەوتی رۆژانەی لە هەرێمی كوردستانەوە هاوردە دەكرد, كە نزیكەی نیوەی نەوتی خاوی هەناردەكراوی كوردستانی دەكرد. •    لە چارەكی یەكەمی ساڵی (2023), (40%)ی پێدوایستی نەوتی ئیسرائیل لە هەرێمی كوردستانەوە هاوردە دەكرا, بۆ روبەڕوبونەوەی ئەو كورتهێنانی كتوپڕە, ئیسرائیل پەنای بردووە بۆ ئەفریكاو بەرازیل. لەدوای هەڵگیرسانی جەنگی غەزە, سیاسیە عێراقیەكان بەتوندی ئیدانەی ئیسرائیلیان كرد, بەپێچەوانەی هاوتا عەرەبیەكانیان, حزبە كوردییە دەسەڵاتدارەكان لەهەولێرو سلێمانی تائاستێكی زۆر بێدەنگیان لێكرد, هیچ لێدوانێكیشیان لەبارەی هێرشەكەی بنكەی حەریر نەداوە. •    یەكێتی نیشتمانی كوردستان كە بارەگاكەی لە سلێمانیە, هیچ بەیاننامەیەكی لەبارەی ململانێی حەماس و ئیسرائیل بڵاونەكردووەتەوە. •    لەكاتێكدا, پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان خۆیان بەدورگرت لە روداوەكان, هەردوو پارتە ئیسلامییەكە لەكوردستانی عێراق بەتوندی دژایەتی هێرشی ئیسرائیلیان كرد بۆ سەر غەزە. •    لە (18) تشرینی یەكەم, یەكگرتووی ئیسلامی لەسلێمانی خۆپیشاندانێكیان رێكخست, بۆ دەربڕینی پشتیوانی لە فەلەستینیەكان. •    لە (20)ی تشرینی یەكەم, كۆمەڵی دادگەری كوردستان, پلانیان دانا بۆ ڕێكسختنی خۆپیشاندانێك لەناو شاری هەولێر, كە پارتی دیموكراتی كوردستان باڵادەستە تیادا, هێزە ئەمنیەكان ناچاریان كردن خۆپیشاندانەكە ببەنە نا هۆڵێك, رەنگە ئەوە ئاماژەیەك بۆ ئەوەی كە دەسەڵاتداران بیانەوێت هەموو چالاكییەك بۆ غەزە بخنە نزمترین ئاست. •    كوردەكانی عێراق تا ئاستێك دەكەونە ناو دەرەوەی ئەو چالاكییە پشتیوانیە فراوانە عەرەبیە لەگەڵ فەلەستینیەكان, بەپێچەوانەی پارتی ئیسلامییەكان كە پشتیوانی فەلەستین دەكەن. •    لەناو كوردەكان پشتوانیەكی جەماوەری گەورەنیە بۆ فەلەستنیەكان, رەنگە بەشێكی پەیوەندی بەو هاوكارییە بەردەوامەوە هەبێت كە ماوەی چەند دەیەیەكە لەگەڵ ئیسرائیل هەیەتی, بەپێیەی هاوبەشێكی دەگمەنە دژی هەژموونی عەرەبی و ئێرانیە لە ناوچەكە. ئایندە ئەگەر ململانێی غەزە بەردەوامبێت, رەنگە ئەوە سەركردەكانی كورد بخاتە دۆخێك, كە بە باشتری بزانن خۆیانی لێ بەدوربگرن. •    پێدەچێت ئەو بنكانەی هێزە ئەمریكیەكانیان میوانداری كردووە لە كوردستانی عێراق, ببنە ئامانجی گروپە چەكدارە عێراقییەكان, ئەوەش وادەكات هاوڵاتیانی مەدەنی روبەڕوی زیان ببنەوەو دەسەڵاتدارانی هەولێرش بخاتە ژێر فشاری وەڵامدانەوە. •    سەركردەكانی كورد روبەڕوی هیچ جۆری فشارێك نابنەوە لە بازنەكانی هەڵبژاردن, بۆ تێوەگلان لە ململانێی غەزە, بۆیە هەوڵی تەواوی خۆیان دەدەن بێدەنگیلێبكەن. •    ئەگەر لە ڕووی سیاسیەوە فشاریان لێبكرێت یاخود هێرشی گەورە بكرێتە سەر كوردستانی عێراق, پێدەچێت سەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان پەنا بۆ گوتاری نەتەوەیی بەرێت, لەبارەی هەوڵەكانی لەباردنی هەرێمی كوردستان, لەگەڵ ئەوەشدا بەشێوەیەكی راستەوخۆ لەگەڵ ئەو كێشە ئیقیلیمە بەشێوەیەكی راستەوخۆ مامەڵە ناكات.  

راپۆرتی: درەو 🔵 لەگەڵ ئەوەی سێ پارێزگاکەی هەرێم (هەولێر، سلێمانی و دهۆک) رێژەی (10%)ی روبەر، (18%)ی دانیشتوان، (32%)ی دەروازە سنورییەکانی (15) پارێزگاکەی عێراق پێکدەهێنێت، بەڵام بەپێی داتاکانی هەردوو وەزارەتەکانی دارایی (عێراق و هەرێم) لە نیوەی یەکەمی (2023)دا؛ 🔻 کۆی داهاتە نانەوتییەکانی (15) پارێزگاکەی عێراق (2 ترلیۆن و 563 ملیار) دینار بووە، بەڵام داهاتی نانەوتی لە (3) پارێزگاکەی هەرێم (2 ترلیۆن و 74 ملیار) دینار بووە. واتە داهاتی نانەوتی هەرێم ڕێژەکەی (81%)ی داهاتی (15) پارێزگاکەی عێراق بووە. بۆ نمونە؛ 🔹 داهاتی "باجی داهات و سامان" لە (15) پارێزگاکەی عێراق (782 ملیار و 372 ملیۆن ) دینارە، لە کاتێکدا لە (3) پارێزگاکەی هەرێم بڕی (290 ملیار و 721 ملیۆن) دینار کۆکراوەتەوە کە (37%)ی قەبارەی ئەو داهاتەیە لە (15) پارێزگای عێراق کۆکراوەتەوە. 🔹 داهاتی "باجی شمەک و رەسمی وەبەرهێنان"،  لە (15) پارێزگاکەی عێراق (422 ملیار و 515 ملیۆن) دینار بووە، لە (3) پارێزگاکەی هەرێم بڕی (561 ملیار و 446 ملیۆن) دینار کۆکراوەتەوە، کە ڕێژەی (133%) قەبارەی داهاتی (15) پارێزگاکەی عێراقە. 🔹 داهاتی "رەسم"، لە (15) پارێزگاکەی عێراق (610 ملیار و 580 ملیۆن) دینار بووە، لە (3) پارێزگاکەی هەرێم بڕی (261 ملیار و 551 ملیۆن) دینار کۆکراوەتەوە، کە ڕێژەی (43%) قەبارەی داهاتی (15) پارێزگاکەی عێراقە. یەکەم؛ بەراوردی داتا بنەڕەتییەکانی نێوان عێراق و هەرێمی کوردستان و داهاتە نانەوتییەکان بەشێوەیەکی گشتی بڕو قەبارەو جۆری سەرچاوەی داهاتی نانەوتی لە رووی ئابوورییەوە، بەستراوە بە چەند فاکتەرێکی وەک روبەری وڵات و ناوچەو یەکە کارگێڕییەکان، ژمارەی دانیشتوان، دەروازەی سنوری و قەبارەی بازرگانی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ...هتد، بۆیە لێرەدا تیشک دەخەینە سەر کۆمەڵێک داتاو ئامارەی فەرمی تایبەت بە عێراق و هەرێمی کوردستان، بەشێوەیەک؛ 1.    روبەری گشتی عێراق (438 هەزار و 314) کیلۆمەتر دووجایە، (15) پارێزگای لەژێر دەسەڵاتی حکومەتی عێراق و (3) پارێزگای (هەولێر، سلێمانی و دهۆک) حکومەتی هەرێمی کوردستان بەڕێوەی دەبات. (15) پارێزگاکەی عێراق (397 هەزار و 671) کیلۆمەتر دووجای بە رێژەی (91%) و سێ پارێزگاکەی هەرێم (40 هەزار و 643) کیلۆمەتر دووجای بە رێژەی (9%) روبەری گشتی عێراق پێکدەهێنن. بەڵام (3) پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان روبەرەکەیان (10%)ی روبەری (15) پارێزگاکەی عێراقە. 2.    بەپێی داتاکانی وەزارەتی پلاندانانی عێراق ژمارەی گشتی دانیشتوانی وڵاتەکە تا کۆتایی ساڵی (2022) بە (42 ملیۆن و 248 هەزار و 833) کەس دەخەمڵێنرێت. بەپێی داتاکانی دەستەی ئاماری هەرێمیش دانیشتوانی هەرێم دەگاتە (6 ملیۆن و 556 هەزار و 752) کەس. بەم پێیە دانیشتوانی (15) پارێزگاکەی عێراق (35 ملیۆن و 692 هەزار و 81) کەس بە ڕێژەی (74%) و هەرێمیش (16%)ی دانیشتوانی گشتی عێراق پێکدەهێنن. بەجۆرێکی دیکە (3) پارێزگاکەی هەرێم بەڕێژەی زیاتر لە (18%)ی دانیشتوانی (15) پارێزگاکەی عێراق دانیشتووی هەیە. 3.    پاڵپشت بە داتاکانی دەستەی گشتی گومرگی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان، حکومەتی عێراق بەتەنها خاوەنی (19) خاڵی سنوری و نێودەوڵەتی (وشکانی، ئاوی و ئاسمانی) فەرمییە. هەرێمی کوردستان خاوەنی (6) دەروازەی فەرمی (وشکانی و ئاسمانی) فەرمییە. واتە دەروازە سنورییەکانی سێ پارێزگاکەی هەرێم (32%)ی دەروازە سنورییەکانی (15) پارێزگاکەی عێراق پێکدەهێنێت. 4.      بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق تا کۆتایی نیوەی یەکەمی ساڵی (2023) لە چەند سەرچاوەیەکی جیاوازە داهاتی نانەوتی خۆی کۆکردووەتەوە، کۆی بڕەکەی لە (15) پارێزگاکەی عێراق بریتی بووە لە (2 ترلیۆن و 563 ملیار و 925 ملیۆن و 531 هەزار و 368) دینار. لە کاتێکدا وەزارەتی دارایی هەرێم ئەوەی ئاشکرا کردووە کە داهاتی نانەوتی لە (3) پارێزگاکەی هەرێم لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵ بریتی بووە لە (2 ترلیۆن و 74 ملیار و 597 ملیۆن و 603 هەزار) دینار. بەم پێیەش  ئەو داهاتەی حکومەتی هەرێم کۆیکردووەتە ڕێژەکەی دەگاتە نزیکەی (81%)ی ئەو داهاتەی حکومەتی عێراق لە (15) پارێزگادا کۆیکردووەتەوە. لێرەدا تیشک دەخەینە سەر بەشێک لە نمونەی ئەو سەرچاوانەی داهات، ئەوانیش؛ •    یەکێک لە سەرچاوە سەرەکییەکانی داهاتی نانەوتی لە عێراق و هەرێمی کوردستان، بریتییە لە داهاتی "باجی داهات و سامان"، هەر بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق بەو ژمارە گەورەیەی لە رووی (روبەر، ژمارەی دانیشتوان و خاڵی سنوری و یەکەی گومرگی و یەکەی کارگێڕی) بەراورد بە هەرێمی کوردستان، لە شەش مانگی یەکەمی (2023) تەنها بڕی (782 ملیار و 372 ملیۆن و 724 هەزار و 248) دیناری وەک داهاتی نانەوتی کۆکردووەتەوە، لە کاتێکدا حکومەتی هەرێمی کوردستان لە (3) پارێزگاکەی هەرێم بڕی (290 ملیار و 721 ملیۆن و 865 هەزار) دیناری کۆکردووەتەوە کە (37%)ی قەبارەی ئەو داهاتەیە حکومەتی عێراق لە (15) پارێزگای عێراق کۆی کردووەتەوە. •    داهاتی "باجی شمەک و وەبەرهێنان"، هەر بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە شەش مانگی یەکەمی (2023)دا تەنها بڕی (422 ملیار و 515 ملیۆن و 551 هەزار و 896) دیناری وەک داهاتی نانەوتی لە رێگەی باجی شمەک و وەبەرهێنان کۆکردووەتەوە، لە کاتێکدا حکومەتی هەرێمی کوردستان لە (3) پارێزگاکەی هەرێم بڕی (561 ملیار و 446 ملیۆن و 31 هەزار) دیناری کۆکردووەتەوە، کە هێندەی ڕێژەی (133%) قەبارەی ئەو داهاتەیە حکومەتی عێراق لە (15) پارێزگای عێراق کۆی کردووەتەوە. •    داهاتی "رەسم"، هەر بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە شەش مانگی یەکەمی (2023) تەنها بڕی (610 ملیار و 580 ملیۆن و 283 هەزار و 467) دیناری وەک داهاتی نانەوتی لە رێگەی داهاتی رەسمە جیاوازەکانەوە کۆکردووەتەوە، لە کاتێکدا حکومەتی هەرێمی کوردستان لە (3) پارێزگاکەی هەرێم بڕی (261 ملیار و 551 ملیۆن و 659 هەزار) دیناری کۆکردووەتەوە کە ڕێژەکەی دەگاتە (43%) قەبارەی ئەو داهاتەی حکومەتی عێراق لە (15) پارێزگای عێراق کۆی کردووەتەوە. ئەگەر چی ئەم داتایانە، لە بەرزی ڕادەی کۆکردنەوەی داهات بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان لایەنێکی ئەرێنی هەیە، هەندێکیش وای نیشان دەدات کە کۆنەکردنەوەی داهات لە (15) پارێزگاکانی عێراق بەشێکی پەیوەندیدارە بە پرسی گەندەڵی و خۆدزینەوە لە باج و رەسمەکان و چاوپۆشی کردنی حکومەتی عێراق لە کۆکردنەوەی داهات. بەڵام بەپێچەوانەوە بۆ خەڵک و دانیشتوانی هەرێمی کوردستان و موچەخۆران بارگرانی هێناوە، چونکە هەموو پرسەکە لەوەدا کۆنابێتەوە کە حکومەتی هەرێم چاوپۆشی نەکردووە لە کۆکردنەوەی داهات، بەڵکو حکومەتی هەرێم جگە لە هەوڵی زیاتر بۆ کۆکردنەوەی داهات دەستی بردووە بۆ زیادکردنی باج و روسومات و پێبژاردنەکان... هەوڵدان بۆ زیادکردنی سەرچاوەکانی داهاتی نانەوتی. (بڕوانە خشتەی ژمارە (1)). دووەم؛ داهاتە نانەوتییەکانی عێراق لە نیوەی یەکەمی (2023)دا بەپێی ڕاگەیەندراوەکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە نیوەی یەکەمی ساڵی (2023)دا لە چەند سەرچاوەیەکی جیاوازەوە بڕی (2 ترلیۆن و 563 ملیار و 925 ملیۆن و 531 هەزار و 368) دیناری وەک داهاتی نانەوتی کۆ کردووەتەوە، بە جۆرێک؛ 1.     داهاتی "باجی داهات و سامان" کە بڕەکەی بریتی بووە لە (782 ملیار و 372 ملیۆن و 724 هەزار و 248) دینار. 2.    داهاتی "باجی شمەک و رەسمی وەبەهێنان" کە بڕەکەی بریتی بووە لە (422 ملیار و 515 ملیۆن و 551 هەزار و 896) دینار. 3.    داهاتی "رەسم" کە بڕەکەی بریتی بووە لە (610 ملیار و 580 ملیۆن و 283 هەزار و 467) دینار. 4.    داهاتی "پشکی داهات لە قازانجی کەرتی گشتی" کە بڕەکەی بریتی بووە لە (213 ملیار و 439 ملیۆن و 917 هەزار و 858) دینار. 5.    داهاتی "سەرمایەگوزاری" کە بڕەکەی بریتی بووە لە (29 ملیار و 60 ملیۆن و 469 هەزار و 216) دینار. 6.    داهاتە جیاوازە نانەوتییەکانی دیکە کە بڕەکەی بریتی بووە لە (505 ملیار و 956 ملیۆن و 584 هەزار و 683) دینار. بۆ وردەکاری مانگەکانی نیوەی یەکەمی (2023)(بڕوانە خشتەی ژمارە (2))     سێیەم؛ داهاتە نانەوتییەکانی هەرێم لە نیوەی یەکەمی (2023)دا بەپێی ڕاگەیەندراوی وەزارەتی دارایی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە نیوەی یەکەمی ساڵی (2023)دا لە چەند سەرچاوەیەکی جیاوازەوە بڕی (2 ترلیۆن و 74 ملیار و 597 ملیۆن و 603 هەزار) دیناری وەک داهاتی نانەوتی کۆ کردووەتەوە، بە جۆرێک؛ 1.     داهاتی "باجی داهات و سامان" کە بڕەکەی بریتی بووە لە (290 ملیار و 721 ملیۆن و 865 هەزار) دینار. 2.    داهاتی "باجی شمەک و رەسمی وەبەهێنان" کە بڕەکەی بریتی بووە لە (561 ملیار و 446 ملیۆن و 31 هەزار) دینار. 3.    داهاتی "رەسم" کە بڕەکەی بریتی بووە لە (261 ملیار و 551 ملیۆن و 659 هەزار) دینار. 4.    داهاتی "سەرمایەگوزاری" کە بڕەکەی بریتی بووە لە (33 ملیار و 395 ملیۆن و 29 هەزار) دینار. 5.    داهاتی وەرگیراو لە حکومەت و رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان کە بڕەکەی بریتی بووە لە (171 ملیار و 418 ملیۆن و 464 هەزار) دینار. 6.    داهاتە جیاوازە نانەوتییەکانی دیکە کە بڕەکەی بریتی بووە لە (756 ملیار و 64 ملیۆن و 555 هەزار) دینار. بۆ بەرچاورونی داهاتە نانەوتییەکانی هەرێم لە نیوەی یەکەمی (2023)(بڕوانە خشتەی ژمارە (3))   هاوپێچەکان داهاتی گشتی شەش مانگی یەکەمی (2023)ی وەزارەتی دارایی عێراق داهاتی نانەوتی شەش مانگی یەکەمی (2023)ی وەزارەتی دارایی هەرێم   سەرچاوەکان؛ 1.    ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، تایبەت بە داهاتە گشتییەکەکانی عێراق لە نیوەی یەکەمی 2023 دا. 2.    ڕاگەیەندراوی وەزارەتی دارایی حکومەتی هەرێمی کوردستان تایبەت بە داهاتە نەوتی و نانەوتییەکان لە نیوەی یەکەمی (2023)دا.  

درەو: راپۆرتی: عەمار عیماد - هاوڵاتی تاپڕێكی ئیشنەكردووی سەردەمی ئینگلیز بووەتە مۆتەكە بۆ رۆژنامەنووس گوهدار زێباری كە لە ئێستادا لە زینداندا، كەسوكارەكەی دەڵێن، ئەو تۆمەتەی "بۆ هەڵبەستراوە" و تاپڕەكە هی ئەو نیە، بە وتەی پارێزەرەكانی دادوەر خۆشی وتی لەوانەیە قسەكانی گوهدار بۆ من تارادەیەك قەناعەت بۆ من درووست بكات، بەڵام سێ پۆلیس سوێندیان لەسەر خواردووە، باوكی گوهدار دەڵێت گەشبین نیم بە ئازادكردنی لەوانەیە كێشەیەكی تری بۆ درووست بكەن. محەمەد عەبدولحەمید باوكی گوهدار زێباری رۆژنامەنووسی زیندانیكراو، لە چاوپێكەوتنێكی رۆژنامەی هاوڵاتیدا باس لە سزادان و زیندانیكردنی گوهدار زێباری دەكات: ئەو رۆژەی كوڕەكەم دەستگیركرا لە گوند نەبوو هاتبوو بۆ ماڵی خوشكی خۆی لە ئاكرێ، دەوروبەری كاتژمێر 9 هێزێكی ئاسایش كە نزیكەی (10) ئۆتۆمبێل بوون گوهدار دەستگیر دەكەن دواتر پشكنینی ماڵ دەكەن، تاپڕێك لەگەڵ چەند فیشەكی تاپڕەكە دەدۆزنەوە دواتر یەكێكیان دەیكاتە ناو ئۆتۆمبێلی گوهدار تاوەكو بڵێن ئەو تاپڕە هی گوهدارە، تاپڕەكە هی باپیری گوهدارە و دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی ئینگلیز ئەوەندە كۆننە هەر ئیش ناكات، تەنیا بۆ جوانی و یادەوەری هەڵگیراوە. گوهدار زێباری و چوار چالاكوان و رۆژنامەنووسی تر لە 16ی ئۆكتۆبەری 2021 لەلایەن دادگای تاوانەكانی هەولێرەوە بە شەش ساڵ زیندانی حوكمدران بە تۆمەتی سیخوڕی و هەوڵدان بۆ كودەتا و ئاژاوەگێڕی، لە مانگی شوباتی 2022 بە فەرمانێكی سەرۆكایەتی هەرێم سزای گوهدار و هاوڕێكانی 60% كەكرایەوە، جگە لە شێروان كە 50% سزاكەی كەمكرایەوە، بە پێی بڕیارەكەی سەرۆكایەتی هەرێم وابڕیار بوو 16ی ئازاری 2023 گوهدار زێباری ئازادبكرێت، بەڵام دواتر لە لایەن دادگای كەتنی هەولێرەوە بە حەوت مانگ زیندانی تر سزا درا بە تۆمەتی "گۆڕینی لۆڤۆی ئۆتۆمبێلەكەی". دوای حەوت مانگ بڕیاربوو لە مانگی ئابی 2023 ئازادبكرێت بەڵام بە تۆمەتی هەڵگرتنی چەكی بێموڵەت جارێكی تر سزای شەش مانگی تر زیندانی بەسەردا سەپێندرا، بڕیارەكە لە رۆژی 2ی تشرینی یەكەمی 2023 درا بەتۆمەتی هەڵگرتنی تاپڕێكی سەردەمی ئینگلیز كە كاری نەدەكرد و تەنیا بۆ جوانی. محەمەد عەبدولحەمید باوگی گوهدار زێباری، دەڵێت: بەو تەمەنەوە زیاتر لە (100) لەگەڵ دایكی و براو خوشكەكانی سەردانی هەولێرمان كردووە، زیاتر لە پێنج جارێش بە دڵێكی پڕ هیواوە دەهاتینە پێش دەرگای دادگای هەولێر تاوەكو گوهدار لەگەڵ خۆمان ببەینەوە، بەردەوام لە پێش دادگا نزامان دەكرد، بەڵام دواجار بەدەست بەتاڵی و خەمێكی قوڵەوە، گەڕاینەوە ئاكرێ. ریڤینگ یاسین پارێزەری تیمی بەرگری لە رۆژنامەنووسان و چالاكانی بادینان،  بەڵگەی تەواو و درووست نەبوو بیسەلمێنێت، گوهدار تاپڕی هەڵگرتووە، یان موڵكی ئەو بووە، بڕیارێكی نادادوەرانەبووە، كەیسێك درووستكراوەو لەبەر دادوەر دانراوە تا بڕیاری لەسەر بدات، دادوەر خۆیشی بڕوای بە بڕیارەكەی خۆی نیە، ئەو مادەیەی گوهداری پێسزادراوە، مادەی 15ی یاسای چەكە بڕیاری سزادانی شەش مانگە بەڵام لەبەر ئەوەی گوهدار بۆ ماوەی مانگێك و چواردە رۆژ لە ئاسایش راگیراوە، ئەو ماوەیەی بۆ حیساب دەكرێت،  واتا چوار مانگ و چواردە رۆژی تر ئازاد دەكرێت. باوكی گوهدار دەڵێت تەحەدا دەكەم گودار فیشەكێكی لە كڵاشینكۆف یان هەر چەكێكی تر تەقاندبێت، زۆر رقی لەچەك بووەو هەرگیز حەزی نەدەكرد چەك هەڵبگرێت، لەسەر ئەو تاپڕە بەقسەی پارێزەرانی بێتپێشتر وەك سزای دارایی 150 هەزار دیناریان داوە بە دادگا سەرەتا دادوەر وتی ئەمە هەر بەچەك حساب ناكرێت، دواتر بابەتەكەیان گەورە كرد، دۆسیەی سیخۆریكردن و لۆگۆی ئۆتۆمبێل و تاپڕیان هەموو بە ئەنقەست بۆ گوهدار درووستكرد. رەمەزان ئەرتیسی پارێزەرێكی تری تیمی بەرگری لە رۆژنامەنووسان و چالاكانی بادینان دەڵێت: بە قسەی سێ پۆلیس تاپڕێك لەگەڵ 150 فیشەكی كڵاشینكۆف، لەگەڵ دوو دوربینی سەربازی لەناو ئۆتۆمبێلەكەی گوهدار زێباری دۆزراوەتەوە، گوهداریشرەتی دەكاتەوە ئەو شتانە هی ئەو بن دادوەر لەسەر قسەی شاهید حاڵەكان بڕیاریدا بە سزادانی گۆهدار بۆ شەش مانگ، گوهدار وتی ئەو تاپڕ و فیشەك و دوربینانە هی من نین، دادوەر خۆشی وتی كاك گوهدار لەوانەیە قسەكانی تۆ تا رادەیەك قەناعەت بۆ من درووست بكات، بەڵام سێ پۆلیس سوێندیان خواردووە كە ئەمانە هی تۆن بۆیە لەسەر قسەی ئەوان بڕیاری دەركردووە. باوكی گوهدار دەڵێت: ئەو سێ پۆلیسەی سوێندیان خواردووە، ماڵی خۆیان وێرانكردووە چونكە كوڕەكەم بێ تاوانە، هیچ جارێك شەڕە قسەیەك یان شتێكی خراپی نەكردووە، سێ كوڕم هەیە گوهدار لە هەموویان بچوكترەو زۆۆرم خۆش دەوێت، دوای ئەو هەموو ستەم و ناهەقیانە گەشبین نیم بە ئازادكردنی لەوانەیە پێش ئازادكردنی جارێكی تر كێشەیەكی تری بۆ درووست بكەن، تەنیا خوامان هەیە هیچی تر ناڵیم، گوهدار محەمەد عەبدولحەمید ناسراو بە گوهدار زێباری •    ساڵی 1991 لە گوندی هەشتكا سەربە ناحیەی دینارتە لە سنوری قەزای ئاكرێ لە دایك بووە •    لە 2011- 2015 پێشكەشكار و دەرهێنەربووە لە رادیۆی پەیام لە ئاكرێ •    دواتر نوسین و وتار و راپۆرتی بۆ گۆڤارەكانی باشور و شەیدا ئامادەكردووە •    لە 2012 -2015 پەیامنێری سپێدە بووە •    لە 2014 پەیامنێری سپێدە رۆیشتووە بۆ كۆبانی •    لە 2015- 2019 پەیامنێری ئێن ئاڕتی بووە •    لە 2018 ەوە نوێنەری سەنتەری میترۆ یە لە ئاكرێ  

راپۆرتی: درەو بڕیار وایە رۆژی (18ی کانونی یەکەمی 2023) لە (15) پارێزگای عێراق بە بەشداری زیاتر لە (6 هەزار) کاندیدی سەربەخۆ و حزبی و کاندیدی هاوپەیمانی سیاسی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان بەڕێوە بچێت. بۆ ئەم هەڵبژاردنە (66) کاندیدی سەربەخۆ و (39) هاوپەیمانی سیاسی و (29) پارتی سیاسی کێبڕکێ لەسەر (275) کورسی دەکەن، جگە لە (10) کورسی کۆتای پێکهاتەکان. بەڵام هێشتا هەڵبژاردنەکە لەبەردەم کۆمەڵێک ئاڵنگاری کارگێڕی، تەکنیکی، سیاسی و ئەمنیدایە... لەم ڕاپۆرتەدا تیشک دەخەینە سەر رۆڵی ئەنجومەنی پارێزگاکان، ئەنجامدانی هەڵبژاردن، کێبڕکێی کاندیدەکان و رێوشوێن و ئاڵنگارییەکانی بەردەم هەڵبژاردنەکە... سەرەتا لە دانیشتی ژمارە شانزەی رۆژی (27/3/2023) ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، بەئامادەیی (288) ئەندامی سەر بە لایەن و پارت و هێزە جیاواز و تەنانەت سەربەخۆ و نوێنەرانی جوڵانەوە ناڕازییەکانی عێراق، کە بەشێکیان پێیان وابوو هەمواری یاسای هەڵبژاردن خزمەت بە هێزە سیاسییە کلاسیک و تەقلیدییەکان دەکات. بەڵام هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پارێزگا و قەزاکان ژمارە (12)ی ساڵی (2018) بە زۆرینەی دەنگ پەسەندکرا. بەپێی هەمواری نوێی یاساکە، هەر پارێزگاکایەکی عێراق بازنەیەکی هەڵبژاردن دەبێت، لە بری ئەوەی هەر پارێزگایەک بۆ چەند بازنەیەک دابەشبکرێت، وەک ئەوەی لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە (10/10/2021) پەیڕەوی لێکرا، کە تێیدا (18) پارێزگاکەی عێراق دابەشی سەر (83) بازنەی هەڵبژاردن کرابوو. ئەم هەموارکردنە نوێیەی یاساکەش گەڕانەوە بوو بۆ ئەو یاساییەی کە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی (12/5/2018)ی پێ بەڕێوەچوو. لە (20ی حوزەیرانی 2023) ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق (18ی کانونی یەکەمی 2023)ی وەکو وادەی ئەنجامدانی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق دەستنیشانکرد، وەک پابەندبوون بەو بەرنامە وزارییەی حکومەتی عێراق پێشکەشی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی کردبوو، کە دوای تێپەڕینی (10) ساڵ بەسەر دواین هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان کە لە کۆتایی مانگی نیسانی (2013) بەڕێوەچوبوو. ئەم خولەی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان لە کۆی (18) پارێزگا تەنها (15) پارێزگاکەی عێراق دەگرێتەوەو لە سێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان (هەولێر، سلێمانی و دهۆک) هەڵبژاردن بەڕێوە ناچێت. سەرباری ئەوەی دادگای باڵای ئیتحادی بڕیاری دا بە نادەستوری بوونی ماددەی (2) لە یاسای ژمارە (2)ی ساڵی (2019) یاسای هەمواری یەکەمی یاسای هەڵبژاردنی پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان ژمارە (3)ی ساڵی (2009)، پەیوەست بە درێژکردنەوەی تەمەنی کاری ئەنجومەنی پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان، کە پێچەوانەی حوکمی مادەکانی (2/یەکەم/ب و ج) و (6)ی دەستوری کۆماری عێراقی ساڵی (2005)ە، بەپێی بڕیاری ژمارە (124/ئیتحادی/2023) لە (24/9/2023) ئەم فەرمانە دەرچووە. بەپێی زانیارییەکان (6 هەزار و 414) کەس داواکاری خۆ پاڵاوتنیان پێشکەشی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق کردووە بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان، بۆ کێبڕکێ کردن لەسەر (275) کورسی لە (15) پارێزگاکەی عێراق، جگە لە (10) کورسی بۆ پێکهاتەکان بەجۆرێک؛ (4) کورسی بۆ مەسیحییەکان، (2) کورسی بۆ کوردانی فەیلی، (2) بۆ سابیئەی مەندائی، بۆ هەر یەکێک لە پێکهاتەکانی ئێزیدی و شەبەک (1) کورسی. تا ئێستا کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق (3) جار "پرۆسەی ئەزمونی" ئەنجام داوە کە دواهەمینیان لە 10/10/2023 بووە، بەمەبەستی دڵنیابوون لە سەلامەتی و کارپێکردنی ئامێرەکانی دەنگدان، وەک ئامادەکارییەک بۆ ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان، بە ئامانجی چۆنیەتی زاڵبوون بەسەر ئەو کێشانەدا کە لەوانەیە لە ڕۆژی دەنگداندا ڕوبدات و دڵنیابێت لە خێرایی و وردی ئامێرەکانی هەڵبژاردن. هەڵوێستەیەک دەربارەی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق لەئەنجامی ناڕەزایەتییە جەماوەرییەکانی ئۆکتۆبەری ساڵی (2019) کە خواستی سەرەکیان چاکسازی و باشترکردنی خزمەتگوزارییەکان بوو لە بەغدای پایتەخت و پارێزگارەکانی باشوور و ناوەڕاستی عێراق، لە وەڵامی داواکاری خۆپیشاندەران بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی پارێزگاکان، پەرلەمانی عێراق بڕیاریدا بە هەڵپەساردنی کاری ئەنجومەنەکان نەک هەڵوەشاندنەوەیان، بەهۆی نادەستوریبوونی درێژکردنەوەی ماوەی کارکردنیان دوای کۆتایی هاتنی خولی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگان. هەر لەو بارەیەوە دادگای باڵای فیدراڵی ڕایگەیاند، هەڵپەساردنی کارەکانی ئەنجومەنی پارێزگاکان بەپێی دەستورە و بە مانای هەڵوەشاندنەوەی بوونی ئەو ئەنجومەنانە نییە وەک دەستەیەکی خۆجێیی دەستوری، لەوبارەیەوە دادگا بەیاننامەیەکی بڵاوکردەوە و تیایدا ڕاگرتنی بەردەوامی کارەکانی لەبەرچاوگرت لە بەیاننامەکەی دادگادا هاتووە: "بەردەوامی کاری ئەنجومەنە هەڵبژێردراوەکان، جا چ ئەنجومەنی نوێنەران بن یان دەستە خۆجێییەکان دوای کۆتایی هاتنی خولی هەڵبژاردنەکانیان، پێشێلکردنی مافی خەڵک دەکەن بۆ دەنگدان، هەڵبژاردن، کاندیدکردن و پێشێلکردنی ئیرادەی دەنگدەر". هەروەها لە ڕاگەیەنراوەکەدا ئاماژە بۆ ئەوەش کراوە "ئەوەی لە بڕگەی (سێیەم - 1)ی یاسای ژمارە (27)ی ساڵی (2019)ی هەمواری دووەمی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگا و قەزاکان ژمارە (12)ی ساڵی (2018)دا هاتووە بە مانای هەڵوەشاندنەوەی بوونی ئەنجومەنی پارێزگاکان وەک دەستەیەکی خۆجێیی دەستوری نایەت، بەڵکو وەستاندنی بەردەوامی کارکردنی ئەو ئەنجومەنانەیە لە تێپەڕاندنی ماوەی دیاریکراوی خۆیان، ئەمەش گەڕانەوەی ئیرادەی خەڵک دەستەبەر دەکات بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی". مێژووی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق یەکەمین هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی لە عێراق لە ساڵی (2005) هاوتا لەگەڵ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەڕێوەچوو، کە لە بارودۆخێکی ئەمنی سەختدا ئەنجامدرا، رێژەیەکی بەرزی بایکۆتی هێز و گروپە کۆمەڵایەتییە جیاوازەکانی تێدا تۆمار کرا. لەکاتێکدا هەڵبژاردنی دووەمی ئەنجومەنی پارێزگاکان لە ساڵی (2009) بەڕێوەچوو ڕێژەی بەشداری دەنگدەران لەو هەڵبژاردنەدا گەیشتە (51%) هەڵبژاردنەکەش تەنها لە (14) پارێزگاو بەبێ پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان و کەرکوک بەڕێوەچوو. سەبارەت بە هەڵبژاردنی سێیەم و کۆتاجار بۆ ئەنجومەنی پارێزگاکان، بە بەشداری (50%)ی دەنگدەران لە ساڵی (2013) بەڕیوەچوو، ئەم هەڵبژاردنەش تەنها لە (12) پارێزگای عێراق ئەنجامدرا، جگە لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان لە پارێزگاکانی (کەرکوک، نەینەوا و ئەنبار)یش بە بیانوی گرژی سیاسی و ئاڵۆزی و ناسەقامگیری ئەمنی لەو کاتەدا هەڵبژاردنیان تێدا دواخرا. دوای تێپەڕبوونی (10) ساڵ لە بەڕێوەچوونی دوا هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگان لە عێراق، ئێستا بە ڕادەیەکی زۆر نەخشەی سیاسی و گۆڕانکاری گەورە بەسەر گۆڕەپانەکەدا هاتووە، هاوپەیمانی سیاسی نوێ دەرکەوتووەو هێزی سیاسی نوێ سەریان هەڵداوە، کە پێشتر بەشداری سیاسی و کاریگەری ئەوتۆیان نەبوو، چونکە بەدرێژای (10)ساڵی رابردوو عێراق بە قەیرانێکی ئەمنی گەورەدا تێپەڕی بەتایبەت سەرهەڵدانی داعش و دەستگرتنی بەسەر بەشێکی زۆری خاکی عێراقدا لە مانگی (حوزەیرانی 2014)ە بەدواوە، کاریگەری گەورەی بەسەر دیمەنە سیاسییە گشتییەکەی عێراقدا هێناوە. لە دواین هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق لە ساڵی (2013) هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا بە سەرۆکایەتی نوری مالیکی سەرۆکوەزیرانی ئەوکاتی عێراق لە (7) پارێزگادا لە پێشەنگی ئەنجامی هەڵبژاردنەکاندا بوو، دواتر هاوپەیمانی هاوڵاتی بە سەرۆکایەتی عەمار حەکیم لە پلەی دووەم، پاشانیش هاوپەیمانی ئەحرار بە سەرۆکایەتی موقتەدا سەدر پلەی سێیەمی هێنابوو. بایەخی ئەنجومەنی پارێزگاکان ئەنجومەنی پارێزگاکان زۆر ئەرک ئەنجام دەدەن، لەوانە چاودێریکردنی کارەکانی پارێزگار و فەرمانگەو بەڕێوەبەرایەتیە حکومییەکان لە پارێزگاکەدا، بۆیە نەبوونی ئەوان دەبێتە هۆی نەبوونی رەگەزێکی جەوهەری لە چاودێریکردنی ئەدای پارێزگار و دۆخی ئیداری و تەکنیکی و دارایی … نەبوونی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق لە ماوەی (2019 - 2023) بووە بە هۆی نەبوونی سەقامگیری ئیداری لە هەندێک بواردا لە پارێزگاکاندا، جگە لە گۆڕانکاری زۆری پارێزگارەکان لە هەندێک لەو پارێزگایانە لە ئەنجامی ئیقالەکردن و دەستلەکارکێشانەوە و بەخشین لە پلە و پۆستەکانیان، لەکاتێکدا لە کاتی بوونی ئەنجومەنی پارێزگاکان دۆخی ئیداری سەقامگیرتر بووە، پارێزگارەکان توانیویانە خولی کاری خۆیان تەواو بکەن کە (4) ساڵە، ئەمەش رۆڵ و گرنگی ئەنجومەنی پارێزگاکان بۆ دامەزراوەکان نیشان دەدات. خشتەی ژمارە (1) ئەو گۆڕانکاریانە نیشان دەدات کە لە هەندێک پارێزگا دوای بڕیاری هەڵپەساردنی کاری ئەنجومەنی پارێزگاکان لە پۆستی پارێزگار ڕوویانداوە.   سەرباری ئەوەی ئەنجومەنی پارێزگاکان نوێنەرایەتی پێویستییەکی دەستووری و کردەیی دەکەن، بەو پێیەی دەستووری هەمیشەیی عێراقی ساڵی 2005 لامەرکەزی ئیداریی تەبەنی کردووە، بە ئاشکرا و بە دەقی ڕاشکاو بۆ بەرجەستەکردنی لامەرکەزی ئیداری، ئاماژەی بە دروستکردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی کردووە، وەک بنکەی نوێنەرایەتی خەڵکی پارێزگاکان و پیادەکردنی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان بۆ ئەو مەبەستە.   دەسەڵاتەکانی ئەنجومەنی پارێزگاکان ئەنجومەنی پارێزگاکان مومارەسەی کاری یاسادانان و چاودێریکردن دەکەن، لە مادەی (2)ی یاسای پارێزگا رێکنەخراوەکان لە هەرێمێکدا ژمارە (21)ی ساڵی (2008)دا هاتووە کە ئەنجومەنی پارێزگاکان "دەسەڵاتی یاسادانان و چاودێریکردنی هەیە لە پارێزگاکەدا و مافی ئەوەی هەیە کە یاسای خۆجێی دەربکات بۆ ئەوەی بتوانێت کاروباری خۆی بەپێی بنەمای لامەرکەزی کارگێڕی بەڕێوەببات، بەمەرجێک ناکۆک نەبێت لەگەڵ دەستوور و یاسا فیدراڵیەکان کە دەکەونە چوارچێوەی دەسەڵاتە تایبەتەکانی دەسەڵاتە فیدراڵیەکانەوە" ئەو دەقەی سەرەوە دەسەڵاتی فراوانی بە ئەنجومەنی پارێزگاکان لە سنووری کارگێڕی پارێزگاکاندا داوە، بە تایبەت ڕۆڵی یاسادانان، نەک تەنها ڕۆڵی چاودێری. وەک  لە مادەکەی سەرەوەدا هاتووە کە هیچ ناکۆکییەک لەگەڵ پسپۆڕی و دەسەڵاتە فیدراڵیەکاندا نەبێت، بۆ نمونە مەبەست لەو ناکۆکییە ئەوەیە لە بواری پەیوەندییەکانی دەرەوە، ئەنجومەنی پارێزگاکان مافی ئەوەیان نییە ڕێککەوتن و پەیماننامە نێودەوڵەتییەکان ئەنجام بدەن، هەروەها مافی ئەوەیان نییە نێردەی دیپلۆماسی بنێرن و بە جیا لە دەوڵەت. هەروەها لە مادەی (7)ی یاسای پارێزگا رێکنەخراوەکان لە هەرێمدا ژمارە (21)ی ساڵی (2008)، دەسەڵات و ئەرکەکانی ئەنجومەنی پارێزگاکانی خستووەتەڕوو، لەوانە هەڵبژاردن و دوورخستنەوەی سەرۆکی ئەنجومەن و جێگرەکەی و پارێزگار و جێگرەکانی، دەرکردنی یاسا و ڕێسا و ڕێنمایی خۆجێی بۆ ڕێکخستنی کاروباری کارگێڕی و دارایی، بە مەبەستی بەڕێوەبردنی کاروباری خۆی بەپێی بنەمای لامەرکەزی کارگێڕی بەمەرجێ دژ بە دەستورو یاسا ئیتحادییەکان نەبێت، هەروەها یاسا ئەرکی داڕشتنی سیاسەتی گشتی پارێزگا و دیاریکردنی ئەولەویەتەکانی لە هەموو بوارەکاندا پێدەدات، بە هەماهەنگی هاوبەش لەگەڵ وەزارەتەکان و لایەنە پەیوەندیدارەکان، لە ئەگەری ناکۆکی، ئەولەویەت دەدرێت بە بڕیارەکەی ئەنجومەنی پارێزگا، ئامادەکردنی بودجەی ئەنجومەن و پەسەندکردنی بودجەی پارێزگا، جگە لە چاودێریکردنی هەموو چالاکییەکانی وەزارەتەکانی دەوڵەت لە پارێزگادا بۆ دڵنیابوون لە ئەنجامدانی کارەکانیان بەشێوەیەکی دروست. کێبڕکێی هەڵبژاردن بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان (6 هەزار و 414) کاندید کێبڕکێ دەکەن، لەو ژمارەیەش تەنها (66) کاندید بەشێوەیەکی سەربەخۆ وەک کاندیدی تاک کاندید کراون، ئەوانی دیکەش لەناو حزب و هاوپەیمانی سیاسیدان. بۆ ئەم هەڵبژاردنە (39) هاوپەیمانی سیاسی و (29) پارتی سیاسی کێبڕکێ لەسەر (275) کورسی لە (15) پارێزگاری عێراق دەکەن، جگە لە (10) کورسی بۆ پێکهاتەکان بە جۆرێک؛ (4) کورسی بۆ مەسیحییەکان، (2) کورسی بۆ کوردە فەیلیەکان، (2) کورسی پێکهاتەی سابیئەی مەندائی، و (1) کورسی بۆ هەریەک لە ئێزیدی و شەبەکەکان. ئەو کورسیانەی کە کێبڕکێیان لەسەر دەکرێت لەلایەن هاوپەیمانی و حزب و کاندیدەکانەوە دابەشبوونە بەسەر پارێزگان، وەک لە چارتی ژمارە (1) رونکراوەتەوە.   زۆرترین ژمارەی کورسی بۆ پارێزگای بەغدا تەرخان کراوە بەرێژەی (22%) کۆی کورسییەکان کە ژمارەکەی (62) کورسیییە، لە دوای ئەویش پارێزگای نەینەوا دێت بە (33) کورسی و نزیکەی (12%)ی کورسییەکان، پاشان بەسرە بە (28) کورسی و بە نزیکەی (10%)ی کورسییەکان، دابەشکردنی ژمارەی کورسییەکان لە هەر پارێزگایەکدا لەسەر بنەمای ئەو میکانزمەیە کە هەر پارێزگاکەک ئەنجومەنەکەی لە (12) ئەندام پێکدێت، ئەگەر ژمارە دانیشتوانەکەی لە (ملیۆنێک) زیاتر بوو ئەوا بۆ هەر (200 هەزار) کەسێک لە سەروی ئەو ژمارەیەوە کورسییەکی بۆ زیاد دەرکرێت. ئەو هەڵبژاردنانەی کە لەلایەن کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراقەوە ئەنجام دراوە کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان لە سەرەتای دامەزراندنی لە ساڵی (2005)ەوە تا (10/10/2021) توانیوەیەتی سەرپەرشتی دەیان هەڵبژاردنی گشتی لە عێراق و هەرێمی کوردستان بکات، تواناکانی کۆمسیۆن پەرەسەندنی زۆری بەخوە بینیوە بەتایبەت لە رووی بە ئەلیکترۆنی کردنی پرۆسەکەو گۆڕانکاری لە ژماردنی دەستییەوە بۆ ژماردنی ئەلیکترۆنی و ڕیزکردن و پەسەندکردنی کارتی ئەلیکترۆنی دەنگدەر لەبری کارتە سادەو کاغەزییەکان کە لە قۆناغە سەرەتاییەکانی دامەزراندنی کۆمیسیۆندا بەکارهدەێنران، بەڵام هەمیشە مەترسی ئەنجامدانی ساختەکاری مۆتەکەی هەڵبژاردنی پاک و بێگەرد بووەو تا ئێستا نەتوانراوە ئەو مەترسییە لای پارت و لایەنە سیاسییەکان بڕەوێتەوە. بەڵام دوای ئەو ئەزمونە درێژەی کەڵەکەبووە، کۆمسیۆن لە ژێر ئەم ئیدارەیەی ئێستای خۆیدا توانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران (10/10/2021)دا سەرەڕای پێشکەشکردنی تانەو تەشەرەکان تا ڕادەیەک سەرکەوتووانە ئەنجام بدات. خشتەی ژمارە (2) پرۆسەی هەڵبژاردنەکان کە لەلایەن کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانەوە ئەنجام دراوە نیشان دەدات.   ئاڵنگارییەکانی بەردەم پرۆسەی هەڵبژاردن 1. ئاستی بەشداریکردن لە هەڵبژاردنەکاندا: بەشێوەیەکی گشتی ڕێژەی بەشداریکردن لە هەڵبژاردنەکانی عێراقدا هەڵبژاردن لە دوای هەڵبژاردن دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە، بە جۆرێک دوای ئەوەی لە یەکەم هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران کە لە ساڵی (2005) ئەنجامدرا رێژەی بەشداری گەیشتە (79.36%)، لە هەڵبژاردنی خولی دواتری ئەنجومەنی نوێنەران لە ساڵی (2010) دابەزی بۆ (62.4%)، دواتریش دابەزینی زیاتری بەخۆیەوە بینی بۆ خوار ئاستی چاوەڕوانکراو، تا لە دواین هەڵبژاردندا ئاستەکە گەیشتە ڕێژەی بەشداریکردنی (43.54%) دەنگدەر، سەرەڕای ئەوەی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت بوو لە خواست و داخوازی و وەڵامدانەوەی ناڕەزایەتییەکانی کۆمەڵگای عێراقییەوە سەرچاوەی گرتبوو، جگە لە گۆڕینی سیستەمی هەڵبژاردن بۆ سیستەمی تاک دەنگی نەگوازراوەو دەرفەتدان بە کاندیدی سەربەخۆ، دابەشکردنی پارێزگاکان بۆ چەندین بازنەی هەڵبژاردن، پشتگیری نێودەوڵەتی بۆ هەڵبژاردن، ئەمەش گەورەترین ئاڵنگارییە کە ڕوبەڕووی هەڵبژاردنەکان دەبێتەوە. 2. تانەدان لە ئەنجامی هەڵبژاردنەکان: هەڵبژاردنەکانی ساڵی 2021 دەرخەری ئەوە بوو، سەرەڕای بەکارهێنانی ئامێری پێشکەوتووی ئەلیکترۆنی و پشتڕاستکردنەوەی بەڵگەنامەکان و رێوشوێنی جدی لەلایەن کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانەوە، بوونی چاودێری چڕی نێودەوڵەتی لەسەر هەڵبژاردنەکان، بەڵام تانەدان لە هەڵبژاردنەکەو ئەنجامەکەی ئێجگار زۆر بوو. 3. بەشدارینەکردنی هێزە کاریگەرەکان: بەشدارینەکردنی رەوتی سەدر لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکاندا ئاڵنگاری بۆ جێبەجێکردنی رێوشوێنەکان و ئەنجامەکانی هەڵبژاردن دروست دەکات، بەتایبەت لەو ناوچانەی کە زۆرینەی لایەنگرانی ڕەوتی سەدری تێدایە، ئەمەش ڕەنگە کاریگەری لەسەر هەڵبژاردنەکان هەبێت. 4. ئەگەری گەڕانەوە بۆ ژماردنی دەستی: لە دوایین هەمواری یاسای هەڵبژاردن، ئەوە پەسەند کرا کە پێویستە ژماردنی دەستی لەگەڵ ئەنجامی ژماردنی ئەلیکترۆنی لە (5%) کەمتر بێت، بۆیە لە حاڵەتی ژماردنەوەی دەنگەکان ئەگەری سەرهەڵدانی ناڕەزایی دروست ببێت. 5. پێشێلکاری هەڵبژاردن: هەندێک لە پارێزگاکانی عێراق بەتایبەت پارێزگاکانی (کەرکوک، دیالە)، ڕووبەڕووی تەحەدای گەورە دەبنەوە لە ڕووی هاوسەنگی کۆمەڵایەتی و سیاسییەوە، کە ڕەنگە لە کاتی پڕوپاگەندەی هەڵبژاردن، لە ڕۆژی ئەنجامدانی هەڵبژاردن و تەنانەت پێش ڕاگەیاندنی ئەنجامەکان پێشێلکاری زۆر دروست بکات، بە تایبەتی لە پارێزگای کەرکوک کە لە ساڵی (2005)ەوە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی تێدا ئەنجام نەدراوە. 6. ئاڵنگارییە لۆجستییەکان: کۆمسیۆن ڕوبەڕووی کۆمەڵێک ئاڵنگاری لۆجستی دەبێتەوە، گرنگترینیان ئاڵنگاری دابینکردنی کامێرای چاودێرییە کە لە یاساکەدا هاتووەو لەلایەن کۆمسیۆنەوە ئامادەکراوە لە قەزاو ناحیەکان، ئەمە لە کاتێدا  لەهەندێ ناوچە پێداویستییە سەرەتاییەکانیان تێدا نییە. لە لایەکی دیکەوە، ڕادەی پشتبەستن بە تۆمارەکانی کامێرا لە چاودێریکردنی پێشێلکارییەکان و ئەگەری هەژمارکردنیان وەک سکاڵای سوور لەبەردەم دادوەرانی کۆمسیۆندا. سەرچاوەکان -    مرکز المنصة للتنمیة المستدامة، انتخابات مجالس المحافظات في العراق، تشرین الاول 2023، علی الموقع؛ https://bitly.ws/XXiQ -    درەو میدیا، هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق، 22/6/202، لینکی بابەت؛ https://bitly.ws/XXj9 -    درەو میدیا، بەشداری کورد لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک، 26/7/202، لینکی بابەت؛ https://bitly.ws/XZIC  

درەو: " هێزەكەی پارتی دەستپێشخەربوون و چوونە سەر رەبییەكانی سوپای عێراق، ئەو رەبیەیانە كە دەیڕوانی بەسەر كەمپی مەخموردا، پەكەكە بە رێككەوتن تەسلیمی سوپای عێراقی كرد، چونكە سوپای عێراق هەردوو مەرجەكەی پەكەكەی قبوڵكرد، لەو ناوچەیە پەكەكە گومانی لە هێزەكەی پارتی هەیە بۆیە ئەو بارەگایانەیان تەسلیمی سوپای عێراق كرد، زۆرینەی فەرماندەی ئەو هێزەی سوپای عێراق لە هەولێر دەژین و خانوو ئۆتۆمبێلی گرانبەهایان پێدراوە" ئەمە قسەی غازی فەیسەڵ بەرپرسی پەیوەندییەكانی مەڵبەندی قەرەچوخی یەكێتییە لە مەخمور.   دەقی چاوپێكەوتنەكە غازی فەیسەڵ بەرپرسی پەیوەندییەكانی مەڵبەندی قەرەچوخی یەكێتی و بەرپرسی هێزی خۆبەخشی یەكێتی لە سنوری مەخمور و چیای قەرەچووخ ووردەكاری شەڕەكەی نێوان سوپای عێراق و هێزی پێشمەرگە بەم شێوەیە بۆ (درەو) دەگێڕێتەوە: ئەو ناوچەیەی چیای قەرەچوخ چەند هێزێكی لێیە ( سوپای عێراق، پێشمەرگەی پارتی، گەریلاكانی پەكەكە، چەكدارانی داعش، هێزێكی یەكێتی لە دامێنی چیاكە) بەردەوام لەو ناوچەیە گرژی هەبووەو بەهۆی مەترسی چەكدارانی داعش ئەو بنكانەی پەكەكە لەو شوێنەی پشتی كامپی مەخمور بوبون بۆ پاراستنی خەڵكی مەدەنی كەمپەكە. كاتی خۆی كە گرژی درووست بوو لە كەمپی مەخمور، پەكەكە هێزەكانی خۆیان هەموو كشاندەوە چوونە قەندیل تەنیا (100 بۆ 120) گەریلایان هێشتەوە لە دەوروپشتی كەمپی مەخمور لە ترسی چەكدارانی داعش،  بەڵام دوو ساڵی رابردوو سوپای توركیا (15) هێرشی كردە سەر ئەو كەمپە بە درۆن و دووجاریش بە فڕۆكەی شەڕكەر، هەمووكاتێكیش خەڵكی مەدەنی شەهید دەبوون، گەریلاكان لەبەر ئەوەی لەگەڵ ئێمە پەیوەندیی و دۆستایەتیان هەیە هاتنە لامانو وتیان چی بكەین؟ ئێمە پێمان وتن ئێوە بەرەسمی لەژێر چاودێری حكومەتی عێراقین و بڕۆن لەگەڵ حكومەتی عێراقی قسە بكەن، ئەوان چوون لەگەڵ بەرپرسانی بەغداد قسەیان كرد، بەغداد پێیانی وت ئێوە دەوروپشتی كەمپی مەخمورمان بدەنێ ئێمە هەم لە زەوی دەتانپارێزین لە داعش، هەم لە ئاسمان دەتانپارێزین لە درۆنی توركیا. پەكەكە پێشتر رێككەوتنی لەگەڵ سوپای عێراق هەبوو، كە باكور و باشور و رۆژئاوای كەمپی مەخموری رادەستی سوپای عێراقی كرد، رۆژهەڵاتی كەمپەكە لای شاخی قەرەچوخیان هێشتەوە لەوێ سێ خاڵیان هەبوو گەریلا، لەو ناوچەیە، بەڵام لە چەند رۆژی رابردوو دیسان درۆنی توركی لێی دانەوە ئەوان جارێكی تر داوایان لێكردین كە چی بكەین ئێمە پێمان وتن لەگەڵ حكومەتی عێراق گفتوگۆ بكەن ئەوان چوونەوە لای حكومەتی عێراق، بۆیە حكومەتی عێراق داوایان كرد بەشی باكوری كەمپەكەشیان رادەست بكەن كە ئەوان بەشی رۆژهەڵات و باشور و رۆژئاواشیان بەدەستەوەیە، بەڵام پەكەكە وتیان ئێمە دوو مەرجمان هەیە: •    دەبێت دڵنیابین لەوەی فڕۆكەی توركی چیدی بۆردومان نەكات •    نابێت هێزی پارتی بێتە ناو ئەو سێ رەبایەیی بەرامبەر كەمپەكە لەبەر ئەوەی ئێمە حەساسیەت و كێشەمان هەیە لەگەڵ پارتی. سوپای عێراق رایانگەیاند كەئێمە هەردوو مەرجەكەمان قبوڵە، سوپای عێراق بەرەسمی هات و ئەو سێ بنكەو خاڵەی لە پەكەكە وەرگرت لە چیای قەرەچووخ وەرگرت بەڵام برادەرانی پارتی هاواریان لێهەستاو زۆر نیگەران بوون لە جێگیربوونی سوپای عێراق لەو ناوچەیە چونكە ناوچەیەكی ستراتیژیەو دەڕوانێت بەسەر كەمپی مەخمور و قەزای مەخمور. پارتی قبوڵی نەبووە هێزی هاوبەش لەوێ بێت بۆیە لەو شاخە یەكەی هەشتای پارتی لێیە كە دوو لیوان لیواكانی (14-18) لەگەڵ هێزێكی زێرەڤانی، كە تەواوی كەرەستەی سەربازییان هەیەو كاتی خۆی لە هاوپەیمانیان وەرگرتووە. لەبەر ئەوەی پارتی لەو ناوچانەو سنوری نەینەوا زۆر لەگەڵ سونە بەینی هەیەو زۆربەی پۆستەكانی ئیدارەی مەخمور و ئەو ناوچانە لای پارتیە و قایمقام و بەرێوەبەری پۆلیس و جێگری پارێزگاری نەینەوا هەموویان پارتین، فەرماندەی زۆربەی ئەو هێزانەی سوپای عێراق لە هەولێرن و ئۆتۆمبێلی درع و خانووی چاكیان پێداون، زۆر هەوڵیاندا پارتی لە رێگەی ئەو پۆستانەوە ئەو سێ خاڵەی كەمپی مەخمور وەربگرن بەڵام سوپای عێراق وتیان ئێمە بە یاسا هاتووین. ساتی روودانی شەڕەكە غازی فەیسەڵ ووردەكاری ساتی شەڕەكە بۆ (درەو) دەگێرێتەوە: دوێنێ دوای ئەوەی نەگەیشتنە ئەنجام و هەموو هەوڵەكانیان بێ سود بوو بۆ چۆڵكردنی ئەو سێ بنكەیەی پەكەكە، لیواكەی پارتی هێرشی بۆسەر سوپای عێراق كرد "هێرشەكەیان نامەردانەبوو" فەرماندەی لیواكەی پارتی چوبوو بۆ لای رەبیەكانی سوپای عێراق ئەو رەبیانەی كە پەكەكە رادەستی سوپای عێراقی كردبوون، لەگەڵ سەربازانی سوپای عێراق قسەیان كردبوو سەلام و تەوقەیان لەگەڵ یەكردبوو، فەرماندەی لیواكەی پارتی وتبووی بۆچی لێرەن و كو هاتینەو دەبێت بڕۆن، سەربازەكانیش وتبوویان ئێمە سریەو فەرماندەی سریەمان هەیە، فەرماندەی فەوجمان هەیە، ئێمە دەرمەكەن پێیان دەڵێین پێویستە لەگەڵ ئەوان قسان بكەن، لای خۆی هەموو رۆژێك لەگەڵ فەرماندەكانی سوپای عێراق بەیەكەوەن و پرۆسەی ژووری هاوبەشیان هەیە هێزەكانی پارتی تیایدا ئەندامن، بۆیە سەربازانی سوپای عێراق وتیان ئێمە ناتوانین ئەم رەبایانە چۆڵ بكەین، هەربۆیە لیواكەی پێشمەرگەی پارتی بە هەمەر و هێزێكی زۆرەوە چەكیان لێڕاكێشابوون و دوان سیانێكیان لە سوپای عێراق چەك كردبوو، تەقە لە نێوانیان درووست دەبێت، لەیەكیان دابوو ، لەو نێوانەدا دوو سەربازی سوپای عێراق كوژراو (6)ی دیكە برینداربوون، دوو پێشمەرگەش كوژراو (8)ی دیكە برینداربوون.  دوای ئەو شەڕە كە ماوەیەكی كەمی خایاند هەموو هاتنە سەرخەت بەڵام حكومەتی بەغداد و حەشدی شەعبی زۆر توڕەبوون، هێزێكی گەورەی حەشدی شەعبی گەیشتە مەخمور وتیان ئەگەر رەبییەكان چۆڵ نەكەن لە ماوەیەكی زۆر كەمدا تا دیبەگە راتان دەپێچین، باشبوو پارتی لاملیان نەكردوو یەكسەر رەبییەكانیان چۆڵكرد و تەسلیمی سوپای عیراقیانكرد هێشتا هێزەكان بەرامبەر یەك ماون، ئێستا ئەو رەبایانە سوپای تێدایەو هێزەكەی پارتی چۆڵیانكرد. ئەو رەبایانەی چیای قەرەچوخ هەر لەسەر كەمپەكەی مەخمورەو   بە نزیكەی (800) مەتر لە كەمپەكەوە دوورن ئەو خاڵانە (500) مەتر لە رەبییەكانی پارتی دوورن. لەوەتەی پێشمەرگە كشاوەتەوە لە 16ی ئۆكتۆبەر تا ئێستا حەشدی شەعبی نەهاتوونەتە ئەو ناوچەیە، بەس سوپای لێبووە، بەڵام دوێنێ لەگەڵ ئەو شەڕە حەشدی شەعبی هاتنە ئەو ناوچەیەو ئێستا لەوناوچەیە جێگیركراون، چاوەڕوانی ئەنجامی ئەو لیژنانەن كە دەریكردوون. ئێستا دۆخەكە ئاساییبووەتەوە بەیاننامەكەی وەزارەتی پێشمەرگە كەمێك تەنازولی تێدایە هەردوولای بەشەهید ئەژماركردووە. ئێستا كەمپەكە بەتەواوی لەژێر دەستی سوپای عێراقەو لەو كاتەوە هیچ بۆردوومانێكی توركیا نەكراوە. ئەو خاڵانەی سوپای عێراق یەك ئەفسەریشی لێنەبووە هەر سەربازی لێبووە،  ئەوان نەیاندەزانی پێشمەرگە لێیان دەدەن. پەكەكە حەزی نەدەكرد هێزەكەی پارتی لەو شوێنە جێگیر بێت، پەكەكەو پارتی حەز بە یەكدی ناكەن، پەكەكە پێی ناخۆش بوو هێزەكەی پارتی لەوێوە چاودێرییان بكەن، ئەگەر هێزەكەی پارتی ئەو خاڵانەی بگرتایە، بەتەواوی دەیتوانی چاودێری كەمپەكە بكات، بۆیە ئەوان گومانیان لە هێزەكەی پارتی هەیە چاوساغی بكەن بۆ بۆردومانی درۆنەكان چونكە چەند جارێك درۆن هاتووەتە سەریان و گەڕاوەو بە چاوی خۆیان بینیویانە. ئێمە شەڕەكەمان لێدیاربوو بە چاوی خۆمان بینیمان، سوپای عێراق نەیاندەزانی بۆ ئەوە چوون، پێشمەرگەی پارتی لەناكاوو بەبەرنامە چوبوونە سەریان، بەهێزێكی زۆرو چەند هەمەرێكەوە،     

مەریوان وریا قانع (هەفتانە تایبەت بە درەو دەینوسێت) ئەوەی ئەم جەنگەی ئیسرائیل و فەلەستینییەکان و پەیوەندیی کورد بەو وڵاتانەوە تیایدا دەژین و ئەوەیش کە پەیوەندیی دیندار و بێدین و بوون و ئامادەگیی دینە جیاوازەکان لەگەڵ یەکدا و ئەوەیش کە پەیوەندیی مەزهەب و ئایدیۆلۆژیا جیاوازەکان بەیەکەوە نیشانیئەدەن، کارەساتێکی ئینسانیی و ئەخلاقیی گەورەیە. هەر هەموویان پێویستییەکی حەیاتیی گەورەیان بە دەسکاریکردن و سەرلەنوێ دارشتنەوە هەیە. جۆری تازەی  پێکەوەبوون و دراوسێبوون و هاوسنووربوون پێویستە، کە جەوهەرەکەی ئەوەبێت هەموومان مرۆڤین و هەموومان مافی ژیان و مافی رێزگرتن و مافی پاراستنی کەرامتمان، هەیە، بەبێ گوێدانە پاشخانی دینیی و ئەتنیی و نەتەوەیی. ئەوەی پێویستمانە جۆرێکە لە فەلسەفەی سیاسیی گەر نەشتوانێت بمانکات بە دۆست و هاوپەیمانی یەکتری، ڕێ لەوەبگرێت ببین بە دوژمنی یەکتریی. فەلسەفەیەکی سیاسیی لەودیوی دابەشکردنی سادەی مرۆڤەکانەوە بۆ دۆست و دوژمن، کاربکات. هاوکات دیدگایەکیشمان بۆ سیاسەەت پێویستە دووری بخاتەوە لە وێناکردنی سیاسەت وەک چالاکیی فیڵ و درۆ و دزیی و جەردەییکردنی بەردەوام، وەک تینویەتییەکی بیمارانە بۆ دەسەڵات، وەک حەزێکی پاسۆلۆژی بۆ حوکمکردنی ئەوانیتر لە دیدێکی دەسەڵاتگەرانەوە، یان وەک توانای قۆرخکردنی هەمووشەوەکانی دەسەڵات و لەوێشەوە قۆرخکردنی هەموو ژیان. ئەوەی پێویستە وێناکردنی سیاسەتە وەک کردەی پێکەوەیی و هاوبەشی مرۆڤەکان بۆ رێکخستنی ژیانی گشتیی خۆیان، وەک یەکێک لە چالاکییە هەرە سەرەکیی و هەرە بنەرەتیی و هەرە بەرپرسیارەکانی مرۆڤ بۆ دروستکردنی جیهانێکی هاوبەش مرۆڤەکان تیایدا وەک بوونەوەری یەکسان و هاریکار بەیەک بژین. دیدگایەک بۆ سیاسەت لانیکەم رێگربێت لەوەی ببین بە دوژمن و بە ناحەزی، یەکتری. لەگەڵ ئەم فەلسەفە سیاسیەدا فەلەسەفەیەکی ئەخلاقیش پێویستە  کە جیاوازيیە  دینیی و کولتوریی و ئەخلاقییەکانمان نەسڕێتەوە و نەخوازێت بەسەر هەموواندا هەمان دین و هەمان کولتور و هەمان  ئەخلاق بسەپێنێت. رێزی پلوارلبوونی بوونی مرۆڤەکان بگرێت و هەوڵی ئەوەنەدات ھەمووان بکات بە کۆپی دینیی و کولتوریی و ئەخلاقیی یەکتری. یەکجۆر بیرکردنەوە، یەکجۆر تێروانین،  یەکجۆر مۆدێلی ژیان، یەکجۆر زمانی سەپێنراو، یەکجۆر کەسایەتی، یەکجۆر وێناکردن، یەکجۆر شوناس، تا بە سەپاندنی یەکجۆر جلوبەرگ و یەکجۆر دەموچاو و یەکجۆر جوڵە و چەمانەوە و شێوازی رۆیشتن، دەگات، بەسەر هەموواندا بسەپێنێت. بە کورتییەکەی فەلسەفەیەکی ئەخلاقیمان پێویستە رێزی جیاوازیەکان بگرێت و لە بەرگریکردن لە هەقیقەتێکی موتڵەقەوە دەستپێنەکات بۆئەوەی لە هەنگاوی دواتردا بەسەر هەمووانیدا بسەپێنێت.   لە رووی ئەخلاقییەوە پێویستمان بە دیدگا و سیستمێکی ئەخلاقیی مەدەنیانە هەیە کە لەسەر دوژمنایەتیکردنی ئەخلاقیی کەسانیتری لە خۆمان جیاواز، کارنەکات. جا ئەو کەسانە کەسانی دینیی جیاواز یان کەسانی نادینیی جیاواز بن. وەک ئێمە دەژین یان جیاواز لە ئێمە. سیستمێکی ئەخلاقییمان پێویستە بە گژ ھیچ شێوازێک لە شێوازە جیاوازەکانی مرۆڤبووندا نەچێتەوە، نەفی پێکەوەبوون و لێبوردن و قبووڵکردنی جیاوازییەکان نەکات، لەسەر ئیھانەکردن و سڕینەوە و پەکخستنی ژیانی گشتیی مرۆڤەکان بەیەکەوە کارنەکات، ژیانی هیچ کەس و گروپێکیش لەسەر جیاوازبوون لە ژیانی زۆرینە، پەلامار نەدات. ئەوەی فەلسەفەیەکی ئەخلاقیی لەم شێوەیە ئاراستەدەکات رێزگرتنی مرۆڤ و بەرپرسیاریبوونە بەرامبەر بە «کەسانیتر»، بە تایبەتی ئەوانەیتر کە وەک ئێمە نین و لە ئێمە جیاوازن. فەلسەفەیەکی ئەخلاقیی مرۆڤ  وەک بوونەوەرێکی عەقڵانیی و سەربەخۆ و خاوەن ماف ببینێت، نەک وەک خاوەنی ئەم یان ئەو دین، یان هەبوون یان نەبوونی دین، یان هەڵگری ئەم یان ئەو کولتور. ئەم خواستە لە ئاستە مێژوویەکەیدا مانای پێکەوەبوونی مرۆڤەکان لەگەڵیەکدا لەسەر بنەمای ھاوڵاتیبوون. هاوڵایبوون وەک چەمکێکی سیاسیی دیاریکراو کە کۆمەڵگاکان لە گەشەی خۆیاندا دایدەهێنن و دەیخەنە شوێنی شێوازە تەقلیدییەکانی تری وێناکردنی مرۆڤەکان. بنەمای ئەخلاقیی وێناکردنی مرۆڤ وەک هاوڵاتیی، گریمانکردنی هەبوون «پەیمانێکی کۆمەڵایەتیی»ە کە  موقەدەسی ژمارە یەکی ئەم پەیمانە، خودی ژیان خۆیەتی، ژیانێک رێزلێگیرا و دەوڵەمەندکراو بە ماف و ئازادیی و بەرپرسیاریەت. مرۆڤ بۆئەوەی ببێت بە مرۆڤ پێویستی بە ئەوانیترە، پێویستی بە کەسانیترە ژیانیان لەگەڵدا بەشبکات، بەڵام ئەوانیتر نەک وەک پرۆژەی کردنیان بەژێردەستەی خود خۆی، یان سەپاندپنی کۆپییەک لە کۆپیەکانیی خود بەسەریاندا، نەک کردنیشیان بە کەسانێک کەمتر لە خود خۆی، بەڵکو وەک بوونەوەری سەربەخۆی خاوەن عەقڵ و خاوەن ماف و خاوەن ھەڵبژاردن و ئیرادەی سەربەخۆ. مرۆڤبوونی مرۆڤ کاتێک شێوە تەندروست و کامڵەکەی وەردەگرێت کە لە پێداویستیی بە ئەوانیترەوە دەستپێبکات، لە دابەشکردنی ژیانەوە لەگەڵ کەسانیتردا سەرچاوەبگرێت. مرۆڤبوونی مرۆڤ چەندە پێویستیی بە ئازادیی شەخسیی ھەیە، هێندەش پێویستیی بە بوون و گەشەدان بە پەیوەندییەکی ئینسانیی ھەیە لەگەڵ کەسانیتری لە خۆی نەچوودا، لەگەڵ خەڵکانێکدا بتوانێت بەیەکەوە و لەگەڵیاندا ژیانێکی ھاوبەش دوستبکەن. ئەمەش ناکۆکە بە ھەموو ئەو دید و روانین و تێگەیشتنانەی لەسەر دروستکردنی جیاوازیی نایەکسان لە نێوان مرۆڤەکاندا کاردەکات، یاخود خراپتر رق و بوغز و خراپەکاریی بەرامبەر بەیەک بەرهەمبهێنێت، کەسانیتر بە «بێکەرامەتتر» و «کەم نرختر» و «کەم مرۆڤتر» بزانێت، مرۆڤەکان لەسەر بنەمای دین و نادین بەسەر گروپ و کەمپ و ئۆردوگای دژەبەیەکدا دابەشبکات، بیانکات بە دوژمنی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی و دینیی و نادینیی یەکتریی، توانای پێکەوەژیانیان لێبسێنێتەوە، ئاگری شەڕ و ئاژاوەیەکی بێکۆتایی لە نێوانیاندا خۆشبکات. بوونی مرۆڤ بە بەردەوامی بوونیەتی لەگەڵ ئەوانیتردا، بوونیەتی بە پێکەوەیی، بە دەستەجەمعی، ھەنگاوی یەکەمی هەر دیدگایەکی سیاسیی و ئەخلاقیی تەندروست بریتییە لە داننان بەم راستییە سادەیەدا. ھەنگاوی دووھەم وێناکردنی ئەم گشتە ھاوبەشەیە وەک گشتێک کە لە کەسانی ئازاد و خاوەن ماف و خاوەن کەرامەت پێکهاتووە. ئینجا وێناکردنی ئازادیی وەک ژێرخانی سیاسیی و ئەخلاقیی و ئینسانیی ئەم پێکەوەبوونە دەستەجەمعییە. چونکە ببەێ ئازادیی ئەم بوونە پێکەوەییە دەتوانێت ببێت بە زیندان،بە  قەفەزێکی داخراو، بە شوێنێک کەسانێک هەرجارە و بەناوی شتێکەوە ئازادیی و سەربەخۆیی مرۆڤەکان وێرانبکەن و بەناوی شتێکەوە قەفەزی دینیی و نادینیی، قەفەزیی ئایدیۆلۆژیی جیاواز، قەفەزی ئەخلاقیی داخراویان بۆ دروستبکەن. تەنھا دابینکردنی ئازادیی دەتوانێت ئەو دۆخە ئینسانییە دروستبکات کە تیایدا مرۆڤەکان هەم بەیەکتر یەکسان بن هەم ڕکابەری یەکتربن، هەم بەیەکەوە بن و هەم جیاواز و شەخسی و تەنهاش بن. ئەو یاسای ئەخلاقییەی لە دۆخێکی لەو شێوەیەدا سەروەرە، پێداگرتنە لەسەر ئەو راستییەی کە کۆی ئەو کەسانەی بەیەکەوە دەژین ھەموویان مرۆڤن، مرۆڤی ئازاد و یەکسان. سەرجەمی جەمی جیاوازەکانی نێوانیشیان دوای ئەم داننانە بە مرڤبوونی یەکسانیان و بە ئازادییان لەگەڵ یەکتریدا، دروستدەبێت. سەرجەمی ئەو پرنسیپانەش تەنها دوای ئەم دانپیانانە، دەتوانڕەت مانادارتر و قووڵتر و دەوڵەمەندتر بکرێت. بەبۆچوونی من، داننان بە مافی جیاوازبوون، دوای داننان بە مافی یەکسانبوون و ئازادبوونەوە دێت. تەنها دوای داننان بە ئازادیی و یەکسانبوونی یەکتریدا دەتوانرێت مانای نوێ بە ژیانی پێکەوەیی مرۆڤەکان لەگەڵ یەکتریدا ببەخشرێت. جیاوازیی لێرەدا، جیاوازیی نایەکسان و هەرەمیانەی نێوان میلەل و نەحەلی دینیی نییە، ئەو جیاوازییە نییە کە دیندار لە بێدین و ھەڵگری ئەم دین لە ھەڵگری ئەودین، هەژار لە دەولَەمەند، خەڵکی ئەم شوێن لەویتریان، بە گەورەتر و مافدارتر و ئینسانتر دەزانێت، داننان بە جیاوازییدا بەهیچ شێوەیەک مانای ریزکردنی ھەرەمی کەسەکان و گروپەکان نییە، بەڵکو مانای کرانەوەیەکی ئینسانییە بەرووی ئەویتری لەخود نەچوو، دستنەبردنە بۆ ھونەرەکانی ژیانی، بۆ بەها و بیروباوەر و کولتور و شوناسەکانی. ئەوەی پەیوەندیی نێوان فەلەستینیی و ئیسرائیلیەکان، پەیوەندیی نيَوان کورد و نەتەوە سەردەستەکان، پەیوەندیی نێوان دیندارەکان و بێدینەکان، پەیوەندیی شیعە لەگەڵ سونە، پەیوەندیی گروپە سونییەکان لەگەڵ یەکدا، پەیوەندیی نێوان دەسەڵاتدار و بێدەسەڵات لەو ناوچەیەدا پێویستی پێیەتی دەسکاریکردنێکی ریشەیی دیدگای سیاسیی و دیدگای ئەخلاقیی باڵادەستە لەناوچەکەدا. بەبێ ئەم دەسکاریکردنە لەناو ئەو بازانە ترسناکەی لەمرۆڤخستندا دەسوڕێینەوە، کە ئەو هەموو خوێن و کوشتنەی لەم ناوچەیدا دروستکردوە و دروستدەکات. ئەوەی هێزە باڵادەستەکانی ناوچەکە، بە ئیسلامیی و نائیسلامییەوە، دەیانەوێت ئەنجامیبدەن سەپاندنی شوناسێکی پۆلیسییە بەسەر هەمووماندا، شوناسێک تیایدا گەشە بەو وەهم و خورافەتە ئەدرێت کە گوایە ڕوون و ئاشکرایە ئێمە کێین و چین و چۆن بژین؟  ئێساش ئەم یان ئەو بانگخوازی هاتۆتەسەر، لە پشتی میکرۆفۆنێک و کۆمەڵێک کتێبی کۆنەوە بە هەمووان دەڵێن ئێمە کێین و پێویستە لەسەرمان چۆن بژین. پێماندەڵێن کێمان دەچین بۆ بەهەشت و کێشمان بۆ جەهەنەم، کام وەلی ئەمری سیاسیی بپەرستین و کێش بە دوژمن و دۆزەخیی بزانین. یەک شت وەک راستی رەها لەم ناوچەیەدا ئامادەبێت ئەم ڕاستییەیە: بەبێ دەسکاریکردنی ئەم دۆخە ئێمە لە جەنگەوە بۆ جەنگ و لە کارەساتەوە بۆ کارەسات دەڕۆین.