راپۆرت: درەو
نامەی ژمارەیەك لە ئەندامانی كۆنگرێسی ئەمریكا بۆ جۆ بایدنی سەرۆكی وڵاتەكەیان، وەزارەتی نەوتی عێراقی ناچار بە وەڵامدانەوە كردووە، نامەی كۆنگرێسمانەكان باس لە رۆڵی عێراق لە خۆدزینەوەی ئێران لە سزا ئابورییەكان و تێوەگلانی بەرپرسانی عێراقی لە قاچاغی نەوت و تێكەڵكردنی نەوتی ئێران بە نەوتی عێراق لە دەریادا دەكات، وەزیری نەوتی عێراق بەنیازە سەردانی واشنتۆن بكات، داوا دەكرێت ڤیزای گەشتكردنی پێ نەدرێت. 

نامەكە باسی چی دەكات ؟
لەكاتێكدا ئەم رۆژانە پەیوەندییەكانی نێوان عێراق و ئەمریكا بە دۆخێكی هەستیاردا تێپەڕ دەبێت، ژمارەیەك ئەندامی كۆنگرێس نامەیەكیان بۆ جۆ بایدن نوسیوەو تێیدا هەندێك لایەنی عێراقی لەوانە وەزارەتی نەوت و وەزارەتی گواستنەوەو كۆمپانیای "سۆمۆ"و هەندێكی لایەنی تری وەكو میلیشیا شیعەكان تۆمەتبار دەكەن بەوەی نەوتی عێراقیان قۆستوەتەوەو لە بەرژەوەندی خەزێنەی ئێران و سوپای پاسداران قاچاغچێتیی پێوە دەكەن. 
ئەم كۆنگرێسمانانە داوا لە سەرۆكی ئەمریكا دەكەن سزای نوێی ئەمریكا بسەپێنێت بەسەر ئەوانەی لەم كەیسەدا تێوەگلاون، رەخنەیان هەیە لەوەی هێڵی بۆری نەوتی كوردستان بۆ بەندەری جەیهانی توركیا بەكارنەخراوەتەوە، كە لە رۆژی 25ی ئازاری 2023وە راوەستاوە. 
ئەم نامەیە رۆژی 4ی ئەم مانگە نوسراوە، پێنج ئەندامی كۆنگرێس ئیمزایان لەسەر كردووە كە بریتین لە هەریەكە لە (جۆن ویڵسۆن- فرینش هیل- مایكڵ لولیر- مەیكڵ ووڵتز- كیڤیم هیم).
لە نامەكەدا بۆ جۆ بایدن، كۆنگرێسمانەكان دەڵێن: حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق بەمزوانە سەردانی ئەمریكا دەكات، راپۆرتەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە وەزیرو ژمارەیەك بەرپرسی تر تێوەگلاون لە خۆدزینەوە لە سزاكانی ئەمریكا بە نوێنەرایەتیی رژێمی ئێران. 
داوا لە بایدن دەكەن رێگری بكات لە بەشداری وەزیری نەوتی عێراق، لەو چالاكیانەی كە لە ئەمریكا بەڕێوەدەچن تا ئەوكاتەی لێكۆڵینەوە لەو تۆمەتانە دەكرێت و دەرەنجامەكانی دەخرێتەوە بەردەم كۆنگرێس، ئەگەر دەركەوت پێشلكاریی رویداوە، دەبێت سزای ئەمریكا بەسەر ئەو كەس و قەوارانەدا بسەپێندرێت كە تێوەگلاون. 
كۆنگرێسمانەكان نیگەرانی خۆیان نیشانداوە لەوەی "كەرتی نەوتی عێراق بكرێت بە ئامرازێكی بەهێزو بەردەوام بەدەست گروپە میلیشیاكانی هاوپەیمانی ئێران و سوپای پاسداران بۆ پارەداركردنی تیرۆر"، لەم روانگەیەوە باسیان لەوە كردووە بەگوێرەی خەمڵاندنەكان بڕی ئەم پارەیە ساڵانە دەگاتە یەك ملیار دۆلار. 
لە نامەكەدا ئاماژە بەوە دەكەن، ئەم هەڵسوكەوتانە بەشدارن لە خۆدزینەوە لە سزاكان، ئەمەش لەرێگەی هەناردەی نەوتی ئێران و گەیشتنی بە بازاڕەكانی جیهان لەژێر پەردەی ئەوەی گوایە ئەمە نەوتی عێراقە، ئەمە لەپاڵ خراپ بەكارهێنانی میكانیزمی دەستڕاگەیشتنی عێراق بە دۆلاری ئەمریكی لەرێگەی فرۆشی نەوت، كە وا دەكات ئێران بەشێوەیەكی نایاسایی دەستی بە دۆلاری ئەمریكی بگات. 
نامەی كۆنگرێسمانەكان بۆ بایدن، نیگەرانیی نیشان دەدات لەوەی "گەورە بەرپرسانی عێراقی و خانەوادەكانیان، لەناویاندا ئەوانەیان كە لە وەزارەتی نەوت و وەزارەتی پیشەسازی و كانزاكانی عێراق كاردەكەن، رەنگە بەشێوەی راستەوخۆ لەم مامەڵانەدا تێوەگلابن" ئەمەش لەرێگەی دەستكاریكردنی تەرخانكراوەكان و ئاودیوكردنی نەوت لەلایەن ئەو كۆمپانیایانەی كە خاوەندارێتی دەكەن و لەژێر كۆنترۆڵی (عەسائیبی ئەهلی حەق)دان، لەكاتێكدا راپۆرتی تر هەیە لەبارەی ئەوەی كە نەوتی عێراق لە بەكارهێنانە پیشەسازییە مەبەستدارەكانەوە بە قاچاغ رەوانەی بازاڕە جیهانییەكان بكرێت، بۆ ئەوەی بە سود بۆ سوپای پاسداران و بریكارەكانی ئێران لە عێراق بگەڕێتەوە. 
لەمەش زیاتر، راپۆرتەكە باسی لەوەكردووە ئەوەی جیگەی نیگەرانییە ئەوەیە حكومەت عێراق رەنگە ئاسانكاری بۆ پرۆسەی خۆدزینەوەی ئێران لە سزاكان بكات، ئەمەش بەوەی رێگە بە نەوتی ئێران بدات بگاتە ناوچەی باكردنی نەوتی عێراق لە دەریادا، لەوێش لەلایەن "تیرۆرستان"ەوە نەوتی ئێران تێكەڵ بە نەوتی بەقاچاغبراوی عێراق دەكرێت و وای ناو لێ دەنرێت كە ئەمە بەرهەمی عێراقییە. 
"بە ئەگەرێكی زۆرەوە بەرپرسان لە نوسینگەی سەرۆك وەزیرانی عێراق و وەزیری نەوت و كۆمپانیا سۆمۆ و وەزارەتی گواستنەوەی عێراق ئاگاداری میكانیزمی ئەم خۆدزینەوەیە بن و هاوبەش بن تێیدا" راپۆرتەكە وا دەڵێ. 
داوا لە بایدن دەكەن "بەدواداچوون و هەڵسەنگاندن بكات بۆ ئەوەی ئایا وەزارەتی نەوت، دامەزراوەی حكومی بە بازاڕخستنی نەوت و كۆمپانیای دابەشكردنی بەرهەمە نەوتییەكان و كۆمپانیای گشتی بەندەرەكانی عێراق و كۆمپانیا حكومییەكانی بواری پیشەسازی كانزا یاخود هەر گەورە بەرپرسێك لەو دامودەزگایانە لەناویشیاندا حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوت لەو مامەڵانەدا تێوەگلاون كە دەكەونە ژێر سزاكانی ئەمریكا یاخود نا. 
نامەكە هێمای بۆ ئەوە كردووە رەنگە یاریكردن بەم بابەتەوە لەسەردەمی ولایەتی حەیان عەبدولغەنی پەرەی پێدرابێت و فراوانتر كرابێت، بەهۆی شارەزایی ئەو لە بوارەكەدا بەوپێیەی پێشتر بەڕێوەبەری كۆمپانیای نەوتی بەسرە بووە. 
حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوت سەربە ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسایە كە نوری مالیكی سەرۆكایەتیی دەكات، ئەم پیاوە هەر لەسەر ئاستی ئامریكا كێشەی بۆ دروست نەبووە، لەدوای دەستبەكاربوونی چەندجارێك هەواڵی لادان و دەستلەكاركێشانەوەی لە پۆستەكەی بڵاوبووەتەوە، دواینجار لە چەند رۆژی رابردوودا هەواڵی دەستلەكاركێشانەوەیەكی نوێی خۆی رەتكردەوە، سەرچاوەكان لەناو ماڵی شیعە باسلەوە دەكەن نوری مالیكی توڕەیە لە وەزیر، پێیوایە لەدوای ئەوەی پۆستی وەزارەتی نەوتی وەرگرتووە لە قەیس غەزعەلی ئەمینداری عەسائیبی ئەهلی حەق نزیكبووەتەوەو پرۆژەكانی ئەو لە وەزارەتی نەوت تێدەپەڕێنێت. 

نەوتی كوردستان لە نامەكەدا
ئەو پێنج كۆنگرێسمانە كە نامەكەیان بۆ جۆ بایدنی سەرۆكی ئەمریكا نوسیوە، لە بەشێكی تری نامەكەیاندا باسیان لە راوەستانی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان كردووە، لەوبارەیەوە دەڵێن: ئەم بەقاچاغبردنەی نەوتی عێراق لە كاتێكدا روودەدات كە هێشتا هێڵی نەوتی عێراق- توركیا بە داخراوی ماوەتەوەو وەزارەتی نەوتی عێراق رەتیدەكاتەوە بۆرییەكە بكاتەوە، ئەمەش بەشێوەیەكی راستەوخۆ كاریگەریی لەسەر هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان هەیەو كاریگەریشی لەسەر (5 ملیار) دۆلار وەبەرهێنانی ئەمریكی دەبێت. 

لەدوای راوەستانی هەناردەی نەوتی كوردستانەوە لە 25ی ئازاری 2023 بەهۆی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی پاریسەوە، لەسەر داوای حكومەتی هەرێم و كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێم، چەند جارێكی تر كۆنگرێسمانەكانی ئەمریكا نامەیان بۆ جۆ بایدن نوسیوەو داوایان لێكردووە فشار بخاتەسەر حكومەتی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، بەڵام نامەكان بێ كەڵك بوون و حكومەتی سودانی سورە لەسەر هەڵوێستی خۆی لەبارەی نەوتی هەرێم، كە ئەویش هەمواركردنەوەی گرێبەستە نەوتییەكانی هەرێم و گونحاندنیانە لەگەڵ گرێبەستەكانی عێراق، سەرباری ئەمە لەبارەی نرخی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوت هەردوو حكومەتی هەولێرو بەغداد هێشتا ناكۆكن و نەگەیشتونەتە رێككەوتن.

سێ هەڵسەنگاندن بۆ ئەم تۆمەتانە !
كۆنگرێسمانەكان داوا دەكەن لەسەر ئەو تۆمەتانەی كە لە راپۆرتەكەیاندا باسیان كردووە، سێ هەڵسەنگاندنی سەرەكی بكرێت كە ئەمانەن:
•     ئایا ئەم كەس و قەوارانە تێوەگلاون لە پێشێلكردنی ئەو سزایانەی كە بەسەر ئێراندا سەپێندراون "یاسای سزاكانی ئێران" یان هەر رێوشوێنێكی تر. 
•    ئایا تێوەگلان هەیە لە هەڵسوكەوتی تاوانكاریی دیاریكراو بەو سزایانەی كە تایبەتن بە تیرۆرەوە. 
•    ئایا یاساكەی ئەمدوایەی  پێشێل كراوە كە ناوی Stop Harboring Iranian Petroleum (SHIP)   Act  لێنراوەو هەڕەشەی سەپاندنی سزا بەسەر بەندەرو ئەو لایەنانە دەكات كە بەندەرو پاڵاوگەو كەشتییەكانی باركردنی نەوت بەڕێوەدەبەن، ئەگەر هاتوو ئاسانكارییان كرد بۆ بازرگانی نەوت و بەرهەمە پترۆكیمیاوییەكان كە سەرچاوەكەیان ئێرانە، لەم نێوەندەشدا ئاماژە بە بەندەری (خور زوبێر)و (ئوم قەسر)و ئیدارەی بارەكان لە بەندەرەكانی عێراق كراوە. 
كۆنگرێسمانەكان تاوەكو رۆژی 30 ئەم مانگە دەرفەتیان بە جۆ بایدنی سەرۆكی وڵاتەكەیان داوە تەماشای نامەكەیان بكات و وەڵامیان بداتەوە، داوایان لێكردووە ڤیزا بە حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق نەدات ئەگەر هاتوو لێكۆڵینەوەكان لە هەڵسوكەوتی ئەو وەزیرە هێشتا هەر بەردەوام بوون. 

وەزارەتی نەوت وەڵام دەداتەوە
وەزارەتی نەوتی عێراق لە وەڵامی نوسراوی كۆنگرێسمانەكانی ئەمریكادا، بە چەند خاڵێك وەڵام دەداتەوەو دەڵێ: 
•    هەموو ئەوەی لەو نامەیەدا هاتووە هیچ بنەمایەكی راستیی تێدا نییەو ئەوەی لە پەیامەكەدا راستە تەنیا ئەوەیە كە دەڵێ ئەمانە (دەنگۆ)ن و ناگەن بە ئاستی زانیاریی. 
•    عێراق پابەندە بە بەرزترین پێوەرەكانی شەفافیەتەوە لە بابەتی بەرهەمهێنانی نەوت و هەناردەكردنی، هەموو داتاكانی تایبەت بەم دۆسیەیە بەشێوەی سیستەماتیك و بە وردكارییەوە لەرێگە كەناڵە فەرمییەكانەوە بڵاودەكرێنەوە.
•    وەزارەتی نەوت تەنیا لەگەڵ ژمارەیەك كۆمپانیای بەناوبانگی جیهانیدا مامەڵە دەكات لەوانە كۆمپانیا ئەمریكییەكانی بواری بەرهەمهێنان و بە بازاڕخستنی نەوت و پەیوەندی و شەراكەتی بەهێزی لەگەڵ ئەو كۆمپانیایانە كە بۆ دەیان ساڵ دەگەڕێتەوە لە بواری وەبەرهێنان لە كێڵگە نەوتییەكانی لە ناوچە جیاوازەكانی عێراق و بەگوێرەی ستانداردەكانی شەفافیەتی نێودەوڵەتییەكان لە بەبازاڕخستنی نەوتی خاوی عێراق. 
•     ئەوەی لە پەیامەكەدا سەبارەت بە رۆڵی عێراق لە یارمەتیدانی ئێران بۆ خۆدزینەوە لە سزاكان باسكراوە، تەنیا تۆمەت و بوختانەو هیچ بنەمایەكی نییە، عێراق لە كەرتی وزەدا مامەڵە لەگەڵ ئێران دەكات و غازو كارەبا هاوردە دەكات، ئەمەش بە هەماهەنگیی و لێكتێگەیشتنە لەگەڵ دۆستان لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاو بە رۆژی رووناك و بەگوێرەی گرێیبەستی شەفاف و ئاشكرا كراوە چ لە هاوردەكردن و چ بە پێدانی شایستەكانی لایەنی ئێرانی، عێراق رێز لە پابەندییە نێودەوڵەتییەكانی دەگرێت و پابەندە بە یاسای نێودەوڵەتیی و لەسەر بنەمای رێزگرتن و ئاڵوگۆڕی بەرژەوەندیی گونجاو لەگەڵ یاسا نێودەوڵەتییەكان و دور لە هەرجۆرە بەشداریكردنێك لەو كارانەی كە پێشێلی دەكەن، پەیوەندی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ دەبەستێ.
•    كەرتی نەوتی عێراق لەلایەن دامەزراوەكانی چاودێریی و رێكارە توندەكانی وردبینییەوە چاودێری دەكرێت، لەناویاندا گرێبەستەكانی هەناردەی نەوتی خاو و بەرهەمە نەوتییەكان بە نەوتی رەشیشەوە كە بەگوێرەی كۆمەڵێك میكانیزم ئەنجام دەدرێت كە لەوپەڕی شەفافیەتدایەو پشت بە یاساو رێنماییە حكومییەكان دەبەستێت، ئەمە بانگەشەی ساختەكاریی و تەمویلی بەناو میلیشیاكان پوچەڵ دەكاتەوەو پەیوەندی وەزارەتی نەوت بە لایەنە ئەمنییەكانەوە بەپێی دەقە یاسایی و دەستورییەكان رێكدەخرێت و هیچ لایەنێك ناتوانێت فشار بخاتە سەر وەزارەت. 
•    وەزارەتی نەوت سەرسوڕمان و ناڕەزایەتیی خۆی نیشان دەدات لەبارەی ئەوەی لە پەیامەكەدا هاتووە سەربارەت بە رۆڵی هەندێك لە بەرپرسانی لە بەقاچاغبردنی نەوت و دەستكاریكردنی تەرخانكراوەكان، بەناوی عێراقەوە تەواوی ئەم بانگەشانە رەتدەكەینەوەو تەحەدای هەر بەڵگەیەك دەكەین كە بتوانێت ئەم تۆمەتانە پشتڕاست بكاتەوە.  
•    وەزارەتی نەوت بە سەرۆكایەتیی وەزیرەكەی كە حەیان عەبدولغەنییە بەگوێرەی ئەو میكانیزمانە كاردەكات كە لەوپەڕی خاوێنی و شەفافیەتدان، پرۆسەكانی هەناردەكردن لەرێگەی بەندەرە فەرمییە باوەڕپێكراوە نێودەوڵەتییەكان ئەنجامدەدرێت كە بریتین لە بەندەری بەسرە لە عێراق و بەندەری جەیهانی توركیا، ئەمەش بە چاودێری و بەدواداچوونی دامەزراوە جیهانییەكان (KPLER) كە داتای ورد لەسەر بڕو جۆرو كەشتییەكان دەخاتەڕوو، هەر لایەنێك دەتوانێت شیكاری بۆ ئەو داتایانە بكات و بەراوردیان بكات، ئەمەش بانگەشەكانی بەقاغبردنی نەوتی ئێران و بەبازاڕخستنی وەكو نەوتی عێراق رەتدەكاتەوە، هەروەك بانگەشەكانی پرۆسەی تێكەڵكردن و ئاودیوكردنی لەرێگەی دەروازە نەوتییەكانی عێراقەوە رەتدەكاتەوە، كە سەرجەم جوڵەو چالاكییە نەوتییەكان تێیدا دەكەونە ژێر سەرپەرەشتی ئەو پشكنەرە نێودەوڵەتییانەی كە گرێبەستیان لەگەڵ وەزارەتی نەوتدا كردووە، هاوكات ئاوە هەرێمایەتییەكانی عێراق لەلایەن هێزی دەریایی عێراقەوە بەتوندی چاودێری دەكرێت، عێراق بەرپرسیارێتیی هیچ شتێك ناگرێتە ئەستۆ كە لە دەرەوەی ئاوە هەرێمایەتییەكانی رووبدات، بۆیە گرێبەستەكانی نەوتی عێراق لەسەر بنەمای (FOB) رێكخراون و بەرپرسیارێتی كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" لە كوێدا كۆتایی دێت كە نەوتەكە باردەكرێتە سەر پشتی نەوتهەڵگرەكان. 
•    ئەو تۆمەتانەی لەبارەی بەستنەوەی نەوت و دۆلار لە قازانجی ئێران باسكراون، عێراق لەو وڵاتانەیە كە زۆر پابەندی ئەو رێسا نێودەوڵەتییانەیە كە بازرگانی نەوت و دراو رێكدەخەن، بوونی هەر جۆرە مامەڵەیەكی نهێنیی یاخود نایاسایی رەتدەكەینەوە كە لایەنی تر بتوانن لەرێگەی عێراقەوە خۆیانی لێ بدزنەوە، ئەوە زانراو و ئاشكرایە كە سەرجەم داهاتە نەوتییەكانی عێراق لەرێگەی بانكی فیدراڵی ئەمریكاوە دەكرێت.
•    لە كۆتاییدا وەزارەتی نەوت جارێكی تر سەرسوڕمانی خۆی لە دووبارە بوونەوەی ئەو تۆمەتانە نیشاند دەدەت و پێیوایە زۆرجار لەگەڵ وادەی سەردانی بەرپرسێكی باڵای عێراقی بۆ ئەمریكا ئەم بابەتانە بڵاودەكرێنەوە،  وەكو ئەوەیە ئەوانەی ئەم پەیامانە دەنوسن دڵخۆش نەبن بە پەیوەندی بەهێزو هاریكاری نێوان هەردوو وڵاتی دۆست، كە رێككەوتنی چوارچێوەیی گرنگ بەیەكیانەوە دەبەستێت و هەموو بوارەكان دەگرێتەوە.