راپۆرتی: درەو

🔻 دابەزینی نرخی نەوت جۆرێک لە ناسەقامگیری و دڵەڕاوکێی لە شەقامی عێراقیدا هێناوەتە ئاراوە، بە تایبەت ترس لەوە هەیە نرخی نەوت زیاتر ڕوو لە دابەزین بکات و حکومەتی عێراق توشی قەیرانی دارایی بکات، ئەم تێڕوانینەش لەوەوە سەرچاوە دەگرێت کە بەشێوەیەکی گشتی داهاتی گشتی عێراق بە نزیکەیی ڕێژەی (90%)ی ئابورییەکی پشت بە داهاتی هەناردەی نەوت دەبەستێت.
🔻 پاڵپشت بە داتاو ئامارەکانی بانکی ناوەندی عێراق (CBI) لە ماوەی دە ساڵی ڕابردوودا؛
🔹 جگە لە ساڵی (2020) لە سەرجەم ساڵەکانی دیکەی (2014 - 2023)، تەرازووی بازرگانی عێراق لاسەنگی ئەرێنی بووەو تەنانەت لە ساڵی (2023)دا بەڕێژەی (127%) و بڕی (55 ملیار و 408 ملیۆن) دۆلار قەبارەی هەناردە زیاتر بووە لە قەبارەی گشتی هاوردە.
🔹 لە ساڵی (2016) داهاتی گشتی عێراق تەنها (54 ترلیۆن و 409 ملیار و 270 ملیۆن) دینار بووە، بەڵام لە ساڵی (2023)دا بۆ زۆر زیاتر لە دوو هێندەی ئەو داهاتە هەڵکشاوەو گەیشتووە بە (135 ترلیۆن و 681 ملیار و 266 ملیۆن) دینار.

دەستپێک
ماوەی چەند ڕۆژێکە بەهای نەوتی برێت ڕووی لە دابەزینە، نرخی بەرمیلێک نەوت بۆ خوار (74 دۆلار)ی ئەمریکی دابەزیوە، ئەمە لە کاتێکدایە لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ڕابردووەوە نەوتی خاو ئەو نرخەی بەخۆوە نەبینیوە. هاوکات بەرمیلێک نەوتی عێراق (بەسرە) لە بازاڕەکانی جیهان لە دەوری (70 – 71 دۆلار) مامەڵەی پێوە دەکرێت.
ئەم دابەزینە جۆرێک لە ناسەقامگیری و دڵەڕاوکێی لە شەقامی عێراقیدا هێناوەتە ئاراوە، بە تایبەت ترس لەوە هەیە نرخی نەوت زیاتر ڕوو لە دابەزین بکات و حکومەتی عێراق توشی قەیرانی دارایی بکات، ئەم تێڕوانینەش لەوەوە سەرچاوە دەگرێت کە بەشێوەیەکی گشتی داهاتی گشتی عێراق بە نزیکەیی ڕێژەی (90%)ی ئابورییەکی پشت بە داهاتی هەناردەی نەوت دەبەستێت.
هاوکات لەگەڵ ئەوەشدا حکومەتی عێراق بەمەبەستی پڕکردنەوەی کورتهێنانی ڕاستەقینەی بودجە کە پشت بە داهاتی نەوت دەبەستێت، ئەو دۆخەش وا دەخوازێت نرخی نەوت بەرمیلێک نەوتی عێراقی لە سەروو (70 دۆلار)ەوە  مامەڵەی پێوە بکرێت. هەر ئەمەشە وای لە بەشێک لە چاودێران و بەشێک لە بەپرسانی عێراق کردووە پێیان وابێت ئەگەر ئەو دابەزینە لە نرخی نەوت بەردەوامبێت مەترسی بۆ سەر دابینکردنی مووچە دروست ببێت، بۆ نمونە نەبیل ئەلمەرسومی شارەزای بواری ئابووری شەممە لە پۆستێکی سۆشیال میدیا ڕایگەیاند؛ "لە ماوەی دوو مانگی داهاتوودا وەزارەتی دارایی تەنانەت لە دابینکردنی پارەی مووچەشدا کێشەی بۆ دروست ببێت، هەربۆیە پێشبینی دەکرێت مووچە دوابکەوێت... ئەگەر نرخی بەرمیلێک بۆ ماوەی 6 مانگ لەو نرخەدا بمێنێتەوە".
لەم ڕاپۆرتەدا هەڵسەنگاندن و شیکاری بۆ باری ئابوری عێراق لەڕووی قەبارەی گشی هەناردەو هاوردە (تەرزاووی بازرگانی) و (داهاتی ڕاستەقینە (فعلی)) بەهەردوو داهاتی نەوتی و نانەوتی عێراقەوە لە ماوەی ساڵانی (2014 - 2023) ڕوونبکەینەوە، تا کاریگەری دابەزینی بەهای نەوت لە بازاڕەکانی جیهان لەسەر داهات و دۆخی دارایی و ئابوری عێراقمان بۆ دەربکەوێت.

یەکەم؛ تەرازووی بازرگانی عێراق 2014 – 2023
پاڵپشت بە داتاو ئامارەکانی بانکی ناوەندی عێراق (CBI) لە ماوەی دە ساڵی ڕابردوودا، تەرازووی بازرگانی عێراق لەڕووی قەبارەی (هاوردەو هەناردە)وە، جگە لە ساڵی (2020) نەبێت (لەو ساڵەدا پەتای کرۆنا سەریهەڵدا) تەرازووی بازرگانی بە زیانی ئابوری عێراق ناهاوسەنگ بووەو قەبارەی هاوردە لە قەبارەی گشتی هەناردە زیاتر بووە، بەڵام ئەو ڕێژەیەک کە بە ناهاوسەنگی نەرێنی تۆمار کراوە ڕێژەکەی ئێجگار بەرز نەبووەو تەنها بە ڕێژەی (3%) و بەهای (ملیارێکی و 430 ملیۆن) دۆلار قەبارەی هاوردە زیاتر بووە لە بڕی قەبارەی هەناردە.
جگە لە ساڵی (2020) لە سەرجەم ساڵەکانی دیکەی (2014 - 2023)، لاسەنگییەکە ئەرێنی بووەو تەنانەت لە ساڵی (2023)دا بەڕێژەی (127%) و بڕی (55 ملیار و 408 ملیۆن) دۆلار قەبارەی هەناردە زیاتر بووە لە قەبارەی گشتی هاوردە. لەم بارەیەوە بڕوانە (خشتەی یەکەم و چارتەکانی (1 و 2)).
بەڵام ئەوەی جێگەی مەترسییە بۆسەر ئابوری و داهاتی گشتی عێراق ئەگەر نەوترێت سەرجەم ئەوا پشکی شێرو هەرە گەورەی ئەو داهاتەی عێراق دەستی دەکەوێت لە ڕێگەی هەناردەی نەوتی خاوەوەیە، هەر ئەمەشە نادڵنیاییەکەی دروستکردووە، لە خاڵی دووەمدا ئەوە ڕووندەکەینەوە کە داهاتی نەوتی عێراق لە دەیەی ڕابردوودا چۆ باڵی کێشاوە بەسەر داهاتی گشتی وڵاتەکەدا.

دووەم؛ داهاتی نەوتی و نانەوتی عێراق 2014 – 2023
بەپێی داتاکانی بانکی ناوەندی عێراق (CBI) لە دەیەی ڕابردوودا، عێراق داهاتێکی قەبارە گەورەی هەبووە، بەڵام بە وردبوونەوە لە ئامارەکان بەردەوام بە نزیکەیی (90%) ئەو داهاتەی ساڵانە عێراق دەستی دەکەوێت، لە ڕێگەی هەناردەکردن و فرۆشتنی نەوتی خاوەوە بووە، هەر ئەم هۆکارەشە چارەنوسی دۆخی دارایی و ئابوری عێراقی گرێداوە بە بەرزی یاخود نزمی نرخی نەوتەوە لە بازاڕەکانی جیهاندا، بۆیە ساڵانە هەڵبەزو دابەزی زۆر لە داهاتی گشتی عێراقدا تۆمار دەکرێت و جۆرێک لە سەقامگری بەخۆوە نابینێت.
بۆ نمونە ئەگەر لە (خشتەی دووەم و چارتەکانی (3 و 4)) بڕوانین، بە ڕوونی ئەوە هەستی پێدەکرێت لە ساڵی (2016) داهاتی گشتی عێراق تەنها (54 ترلیۆن و 409 ملیار و 270 ملیۆن) دینار بووە، بەڵام لە ساڵی (2023)دا بۆ زۆر زیاتر لە دوو هێندەی ئەو داهاتە هەڵکشاوەو گەیشتووە بە (135 ترلیۆن و 681 ملیار و 266 ملیۆن) دینار.
بۆ بەرچاوڕوونی زیاتر لە بارەی گەورەیی قەبارەی داهاتی نەوت بەراورد بە کەمی داهاتی نانەوتی لە دەیەی ڕابردوودا بڕوانە خشتەو چارتەکانی خوارەوە.

سەرچاوەکان
-    العالم الجديد، ما تداعيات انخفاض أسعار النفط على الموازنة ورواتب الموظفين؟، 7/9/2024؛
https://shorturl.at/WaOf4
-    البنک المرکزي العراقي(CBI)، التجارة الخارجية (الصادرات)؛
https://shorturl.at/SlozR
-    البنک المرکزي العراقي(CBI)، التجارة الخارجية (الواردات)؛
https://shorturl.at/ul6hp
-    البنک المرکزي العراقي(CBI)، القطاع المالي (الارادات النفطیة)؛
https://shorturl.at/KnjNv
-    البنک المرکزي العراقي(CBI)، القطاع المالي (الارادات الفعلیة)؛
https://shorturl.at/x4lkR