درەو: لە شاری كەلار ناوەندی ئیدارەی گەرمیان، فۆكەس گروپی تایبەت بە"هۆشیاری هەڵبژاردن"بەڕێوەچوو كە (دامەزراوەی میدیایی درەو)  بە پاڵپشتی دارایی كونسوڵخانەی گشتی ئەمریكا لە هەولێر ئەنجامی دا. رۆژی سێشەممە 14/11/2023 لە شاری كەلار ناوەندی ئیدارەی گەرمیان، دەستكرا بە جێبەجێكردنی پرۆژەیەكی تایبەت بە (هۆشیاری هەڵبژاردن) كە لە (8) فۆكەس گروپدا جێبەجێ دەكرێت لە چوار پارێزگاكەی هەرێم (هەولێر، سلێمانی، دهۆك، هەڵەبجە) و چوار ئیدارە سەربەخۆكە (گەرمیان، راپەڕین، سۆران، زاخۆ) ئەنجامدەدرێت. پرۆژەكە لەلایەن (دامەزراوەی میدیایی درەو) ئەنجامدەدرێت بە پاڵپشتی دارایی كونسوڵخانەی گشتی ئەمریكا لە هەولێر. لە فۆكەس گروپەكەدا ژمارەیەك گەنج لە هەردوو رەگەزی نێر و مێ لە پیشە جیاوازەكان بەشدار بوون، گفتوگۆ لەسەر بەشداری گەنجانكرا لە پرۆسەی هەڵبژاردن، كە بۆچی زۆرینەی گەنجان بایكۆتی هەڵبژاردن دەكەن؟ ئەم پرۆژەیە (هۆشیاری هەڵبژاردن) كە دامەزراوەی درەو بە پاڵپشتی دارایی كونسوڵخانەی گشتی ئەمریكا بە رێوەی دەبات لە رۆژانی داهاتوو لە شاروشارۆچكەكانی تری هەرێمی كوردستان ئەنجام دەدرێت.

درەو: 🔻 بەپێی دواین ڕاپۆرتی کۆمپانیای "گه‌نێڵ ئەنێرجی"ی تورکی، لە سەرجەم ئەو کێڵگە نەوتیانەی هەرێمی کوردستان کە کۆمپانیاکە تێدا پشکدارە، لە چارەکی سێیەمی (2023)دا ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت بەم جۆرە بوە؛ 🔹 ئاستی بەرهەمی نەوتی ڕۆژانە لەناوچەی گرێبەستی تاوکێ (25 هەزار و 980) بەرمیل بووە، بەراورد بە چارەکی یەکەمی ئەمساڵ کە رۆژانە (93 هەزار و 880) بەرمیل نەوت بەرهەمەکەی بووە، بە رێژەی (72%) دابەزیوە. 🔹 لە چارەکی سێیەمی (2023)دا ئاستی بەرهەمی نەوتی ڕۆژانە، لە کێڵگەی نەوتی تەق تەق بە ڕێژەی (100%) دابەزیوە. بەراورد بە چارەکی یەکەمی (2023) کە تێیدا رۆژانە (3 هەزار و 610) بەرمیل نەوتی رۆژانە بەرهەمی هەبووە. 🔹 لە چارەکی سێیەمی (2023)دا بە هامان شێوەی کێڵگەی نەوتی تەق تەق ئاستی بەرهەمی نەوتی ڕۆژانە لە کێڵگەی نەوتی سارتە بە ڕێژەی (100%) دابەزیوە. بەراورد بە چارەکی یەکەمی (2023) کە تێیدا رۆژانە (3 هەزار و 160) بەرمیل نەوتی رۆژانە بەرهەمی هەبووە.   ئاستی بەرهەم لە کێڵگه‌ نه‌وتییه‌کانی هه‌رێمی کوردستان بۆ چارەکی سێیەمی (2023) رۆژی (14/11/2023) کۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجی ڕایگەیاند، لەو کێڵگە نەوتییانەی کاری تێدا دەکات لە چارەکی سێیەمی (2023) ئاستی بەرهەمی کێڵگەی تاوکێ گەیشتووە بە (25 هەزار و 980) بەرمیل نەوتی رۆژانە لە هەردوو کێڵگەکانی (تەق تەق و سارتە) کە کۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجی کاریان تێدا دەکات، لە دوای ڕاگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم لە (25/3/2023)ەوە بە پێی بڕیارەکەی دادگای نێوبژیوانی نێودەوڵەتی پاریس دەست بە بەرهەمهێنانی نەوت لەو دوو کێڵگەیەی یەکەم نەکراوەتەوە ئەگەرچی لە چارەکی دووەمی ئەمساڵدا بە ئاستێکی زۆر نزم بەرهەمیان هەبووە، بەڵام لە چارەکی سێیەمی ئەمساڵدا هەردوو کێڵگەی نەوتی (تەق تەق و سارتە) هیچ بەرهەمێکیان نەبووە. ئەمە لە کاتێکدایە لە چارەکی یەکەمی (2023) ئاستی بەرهەمهێنان لە کێڵگە نەوتییەکانی سنوری کاری کۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجی بەم شێوەیە بووە؛ -    کێڵگەی نەوتی تاوکێ بەتێکڕا (93 هەزار و 880) بەرمیل نەوتی رۆژانەی هەبووە. -    کێڵگەی نەوتی تەق تەق بەتێکڕا (3 هەزار و 610) بەرمیل نەوتی رۆژانەی هەبووە. -    کێڵگەی نەوتی سارتە بەتێکڕا (3 هەزار و 160) بەرمیل نەوتی رۆژانەی هەبووە. تایبەت بە تێکڕای بەرهەمی رۆژانەی هەرسێ لێڵگەی نەوتی (تاوکێ، تەق تەق و سارتە) لە سنوری ناوچەی گێبەستەکانی گەنێڵ ئەنێرجی لە نێوان چارەکی یەکەمی و چارەکی سێیەمی (2023) بڕوانە چارتی ژمارە (1). چارتی ژمارە (1) گه‌نێڵ ئەنێرجی له‌ کێڵگه‌ نه‌وتییه‌کانی هه‌رێمی کوردستان حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان گرێبه‌ستی له‌گه‌ڵ کۆمپانیای "گه‌نێڵ ئەنێرجی"ی تورکی هه‌یه‌ له‌ هه‌ر یه‌ک کێڵگه‌کانی (تاوکێ، ته‌ق ته‌ق، سارتە و قه‌ره‌داغ)، سێ کێڵگەی یەکەمیان لە پێش بڕیاری ڕاگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم لە بەرهەمهێناندا بوون. بەڵام لە دوای (25/3/2023) بەرهەمهێنان لەو کێڵگانەش ڕاگیراوە، بەڵام تەنها کێڵگەی نەوتی (تاوکێ) بە ئاستێکی نزم دەستی بە بەرهەمێنان کردەوە بە جۆرێک تێکڕای بەرهەمی کێڵگەکە لە چارەکی سێیەمی 2023 گەیشتووە بە سەرو (25 هەزار) بەرمیک نەوتی رۆژانە، سەبارەت بە وردە کاری هەر کێڵگەیەک، زانیارییەکان بەم جۆرەن؛ یەکەم؛ کێڵگه‌ی تاوکێ هەریەک لە کۆمپانیاکانی دی ئێن ئۆی (DNO)ی نەرویجی وکۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجی (Genel Energy) تورکی لە کێڵگەی تاوکێ خاوەن پشکن. کۆمپانیای دی ئێن ئۆ(DNO)  خاوەنی (75%)ی پشکەکانەو گەنێڵ ئەنێرجی خاوەنی (25%)ی پشکەکانە. ناوچەی گرێبەستی تاوکێ لە پارێزگای دهۆکە. دووەم؛ کێڵگەی تەق تەق ئەم کێڵگەیە ده‌كه‌وێته‌ ناحیه‌ی "ته‌ق ته‌ق"ەوە لە قه‌زای كۆیه‌، ڕووبه‌ره‌كه‌ی (951) كیلۆمه‌تر دووجایه‌، پشكه‌كانی کێڵگەی ناوبراو دابەشبوون بەسەر كۆمپانیای "ئەداکس پیترۆلیۆم" کە (36%)ی پشکەکان و "گه‌نێڵ ئەنێرجی" توركی (44%)ی پشکەکان و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ سێیەم؛ کێڵگەی سارتا کێڵگەی سارتا دەکەوێتە پارێزگای هەولێرەوە، "گنێڵ ئەنێرجی" (30%)ی پشکەکان و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ چوارەم؛ کێڵگەی قه‌ره‌داغ دەکەوێتە پارێزگای سلێمانییەوە لە ناوچه‌ی قه‌ره‌داغ و خۆرهه‌ڵاتی چیای سه‌گرمه‌ و ڕۆژئاوای ڕووباری سیروان ده‌گرێته‌وه‌ تا ده‌گاته‌ ده‌ربه‌ندیخان و ڕووبه‌ری ئه‌م بلۆكه‌ (846) كیلۆمه‌تر دووجایه‌، پێشتر (80%)ی پشكه‌كانی درا بە كۆمپانیای (ئیكسۆن مۆبایل)ی ئه‌مریكی و (20%)ی پشكەکانی بۆ (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستان مایەوە. بەڵام دوای کشانەوەی کۆمپانیا ئەمریکییەکە (40%)ی پشکەکانی دراوە بە‌ کۆمپانیای "گه‌نێڵ ئەنێرجی"ی تورکی. بەڵام تا ئێستا ئەم کێڵگەیە نەگەیشتووە بە بەرهەمهێنان و کۆمپانیا تورکییەکە بەردەوامە لە کارکردن تێیدا.     سەرچاوە -    Genel Energy plc Trading and operations update,  Genel Energy plc ('Genel' or 'the Company') issues the following trading and operations update relating to Q1 2023, ahead of the Company's Annual General Meeting ('AGM'), which is being held today, 11 May 2023; https://genelenergy.com/wp-content/uploads/2020/09/Genel-AGM-trading-update-FINAL-1.pdf -    Genel Energy plc Trading and operations update, Genel Energy plc ('Genel' or 'the Company') issues the following trading and operations update in respect of the third quarter and first nine months of 2023, 14 November 2023; https://genelenergy.com/wp-content/uploads/2020/09/Genel-Q3-trading-update-FINAL-1.pdf    

ئامادەكردنی: یادگار گڵاڵی  ئەمڕۆ دوای تەواو بوونی کۆبوونەوە دوو ڕۆژییەکانی لە هەولێر  وەزیری نەوتی عێراق حەیان عەبدولغەنی رایگەیاند "پرۆژەیەکمان هەیە بۆ ئەوەی ئەو گرێبەستانەی هەرێم لەگەڵ یاسا بگونجێنرێت بەشێوەیەک دەستووری عێراقی رێگەی پێبدات... وەزارەتی نەوت گرێبەستی لەگەڵ ژمارەیەک کۆمپانیا لەسەر بنەمای دابەشکردنی قازانج کردووە، نەک دابەشکردنی بەرهەم." ئەم لێدوانەی کە دەڵێت گرێبەستەکان نادەستوین هەمان شتە کە لە دوای دەرچوونی یاسای نەوت و گازی هەرێمە وە لە ساڵی ٢٠٠٧ ەوە گوێبیستی دەبین و دووپاتی دەکەنەوە، چونکە گرێبەستەکانی نەوت لەسەر بنەمای ئەوسایە کراوە. هەروەها ساڵی پار ئەو یاسایە لەلایەن دادگای فیدراڵیەوە  بەنادەستوری بڕیاری لەسەر درا.  ئێستا دوای وتووێژە دوو رۆژییەکەیان گەشتوونەتە ئەو ئەنجامەی کە دەکرێت تەنها بە گۆرینی ناو وەهێشتنەوەی ناوەرۆک ئەوکێشەیە چارەسەر بکرێت. لەبری هاوبەشیکردن  لە بەرهەم دەیکەن بە هاوبەشی کردن لەقازانج  کە هیچ لە ناوەرۆکی گرێبەستەکان ناگۆڕێت و کۆمپانیاکانی نەوتیش پێی رازی دەبن . چۆن چۆنی؟ لە گرێبەستی هاوبەشی لەبەرهەمدا  لە کۆی بەرهەم حکومەت ١٠٪ی بۆ  موڵکانە وەردەگرێت، پاشان لەوەی دەمێنێتەوە ٤٠٪بۆ ٤٥٪ی( لە گرێبەستێکەوە بۆ گرێبەستێکی دەگۆڕێت) بۆ خەرجی کۆمپانیاکان دەڕوات  ئەوەی دەمێنێتەوە نەوتی قازانجە (واتە قازانجی ئەو نەوتەی کەبەرهەم هاتووە) وە دابەشدەکرێت بەپێی معادەلەیەکی ماتماتیکی(R=   داهاتی کە ڵەڵکەبووX /  تێچووی کەڵکەبوو Y) کە ئەم قازانجە لە نێوان ٧٠ بۆ ٨٥٪ بۆ هەرێمە و ٣٠ بۆ ١٥٪ ی بۆ کۆمپانیاکانە( لە چەند بابەتێکی تردا ئەم مەسەلەکە بە وردی روونکردووەتەوە). لە  قازانجی کۆمپانیا کانیش ٢٠ بۆ ٢٥٪ ی بۆ کۆمپانیای کیپکۆیە (هەرێم). واتە حکومەت ١٠٪ ی بەرهەم + ٧٠٪ی هەموو قازانج+ ٢٠بۆ ٢٥٪ی قازانجی کۆمپانیاکانیش وەر دەگرێت. ئەی لە گرێبەستی هاوبەشی کردن لە قازانجدا چۆنە؟ لە گرێبەستی هاوبەشیکردن لە قازانج لە بەرئەوەی  حکومەت خۆی خاوەنی هەموو بەرهەمی نەوتە ئەوە شتێک نییە بەناوی موڵکانە واتە موڵکانی نییە . کەواتە کۆمپانیاکان ئەو خەرجیانەی کردوویانە راستەوخۆ لە کۆی بەرهەم وەری دەگرنەوە ، لە گرێبەستەکانی پێشتری حکومەتی فیدراڵدا کۆمپانیا تا رێژەی ٥٠٪ ی بەرهەمی بۆ خەرجی وەردەگرتە وە گەر بە هەمان شێوە یان وەکو هەرێمیش بە ٤٠٪ حساب بکەین ئەوا  ئەو بڕەی وەری دەگرنەوە زیاترە لەوەی لە گرێبەستی هاوبەشیکردن لە بەرهەم لە هەرێم وەریدەگرن،  پاشان ئەو نەوتەی دوای لێدەرکردنی خەرجی دەمێنێتەوە  دەبێت بە قازانج و دەبێت لە نێوان حکومەت و کۆمپانیاکاندا دابەشبکرێن. وە بەپێی ئەو زانیاریانەی بەردەستە حکومەت شەریک نییە لە قازانجی کۆمپانیاکان وەکو هەرێم .  بەڵام لەبری ئەوە کۆمپانیاکان باج دەدەن بە حکومەت لەو قازانجەی کە دەیکەن، کە دەکرێت ئەمە جێی پشکی کۆمپانیا حکومییەکە بگرێتەوە، بۆیە گەر رێژەی قازانجەکەی کەمتریش بێت بەراورد بەوەی لە گرێبەستی هاوبەشی لەبەرهەم دەیکات  لەهەرێم بەڵام بە هۆی وەرنەگرتنی موڵکانەوە وەکو یەکی لێدێتەوە. بۆ یە دەگەینە ئەو دەرەنجامی ئەمە تەنها وەکو حیلە شەرعییەک بەکاردێت ئەگینا جیاوازییەکی وا نییە لە نێوان ئەو دوو جۆرە لەگرێبەست. وەک چۆن لە زەواجدا بە چەند وشەیەک پەیوەندییەکە لە حەرامەوە دەبێت بە حەڵاڵ ئاواش بە گۆرینی ماوی گرێبەستەکان لە هاوبەشی بە بەرهەمە وە  بۆ هاوبەشی لە قازانج دەشەرعێنرێت و بەرای گشتی دەڵێن گرێبەستەکانی خەرێممان گۆڕی و گونجاندنان لەگەڵ دەستوری فیدراڵدا و  کۆپانیاکانیش رازی دەکرێت و نەشیش سوتا و نەکەباب.

لە  دامەزراوەی میدیایی درەو راپۆرتی : ئالان نەجمەدین    

(درەو): بۆ تاوتوێكردنی پرسی دورخستنەوەی محەمەد حەلبوسی لە پۆستی سەرۆكی پەرلەمان  لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە، سبەینێ لایەنە شیعەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی‌و ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەت وەكو پێكهنەری حكومەت دوو  كۆبونەوەی بەپەلە دەكەن، پۆستی سەرۆكی پەرلەمان پڕدەكرێتەوە ؟ حەلبوسی دەكشێتەوە لە پەرلەمان‌و حكومەت ؟ عەباس عامری ئەمینداری گشتی چوارچێوەی هەماهەنگیی ئاشكرایكرد، سبەینێ چوارچێوەی هەماهەنگیی كۆبونەوەیەكی بەپەلە دەكات.  بەپێی قسەی عامری، دوای كۆبونەوەی چوارچێوەی هەماهەنگیی، هەر سبەینێ ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەت لە كۆشكی حكومەت كۆدەبێتەوە. چوارچێوەی هەماهەنگیی كوتلەی گەورەی ناو پەرلەمانی عێراقە كە سەرۆك وەزیرانی داناوە، ئەم هاوپەیمانێتییە پێكدێت لە (نوری مالیكی+ هادی عامری+ قەیس خەزعەلی+ فالح فەیاز+ حەیدەر عەبادی+ عەممار حەكیم). ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەتیش هاوپەیمانێتی ئەو لایەنانەیە كە پێكەوە كابینەی حكومەتیان بە سەرۆكایەتی محەمەد شیاع سودانی دروستكردووە‌و پێكهاتوون لە هەریەكە لە (لایەنەكانی چوارچێوە+ هاوپەیمانی سیادەی حەلبوسی‌و خەمیس خەنجەر+ بابلیۆنی مەسحییەكان+ عەزمی سوننەكان+ پارتی‌و یەكێتیی لە كورد)، چوارچێوەی هەماهەنگیی زۆرینەی لەناو ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەتدا هەیە. كۆبونەوەكانی سبەینێی چوارچێوەی هەماهەنگیی‌و ئیدارەی دەوڵەت بۆ تاوتوێكردنی دۆخی پەرلەمانە دوای دورخستنەوە محەمەد حەلبوسی لە پۆستی سەرۆكی پەرلەمان لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە.  ئەگەری كشانەوەی حزبی تەقەدوم كە حەلبوسی سەرۆكایەتی دەكات لە پەرلەمان‌و هاوپەیمانی ئیدارەی دەوڵەت ئەگەرێكی كراوەیە، ئەگەر خەمیس خەنجەر لە هاوپەیمانێتییەكەی لەگەڵ حەلبوسی بمێنێتەوە‌و لە پەرلەمان بكشێتەوە، ئەمە بەواتای ئەوە دێت زۆرینەی سوننەكان لە پەرلەمان كشاونەتەوە.  بڕیاری دادگای فیدراڵی بۆ لادانی حەلبوسی بڕیاری كۆتاییە، چونكە بەپێی دەستور بڕیارەكانی ئەم دادگایە تانەی لێنادرێت، بۆیە دەبێت لایەنەكانی چوارچێوەو ئیدارەی دەوڵەتیش رێوشوێن بۆ پڕكردنەوەی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان بگرنەبەر.  بەگوێرەی لەحاڵەتی چۆڵبوونی پۆستی سەرۆكی پەرلەماندا، پەرلەمان بەزۆرینەی دەنگی دوو لەسەر سێی ئەندامانی پەرلەمان سەرۆكێكی نوێ هەڵدەبژێردرێت.  پارتی هاوپەیمانێكی بەهێزی محەمەد حەلبوسی سەرۆكی حزبی تەقەدومە، بارزانی یەكێك لەوانە بوو كە دوای هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق لە ئۆكتۆبەری 2021 رۆڵی بینی لە لێكنزیككردنەوەی حەلبوسی‌و خەمیس خەنجەر، دواجاریش رێكخستنەوەی ماڵی سوننەكان، بۆیە دەبێت لە كۆبونەوەی ئیدارەی دەوڵەتدا هەڵوێستی خۆی لەبارەی بڕیاری دادگا بۆ دورخستنەوەی حەلبوسی یەكلابكاتەوە.  حەلبوسی لەگەڵ بارزانیدا هاوپەیمانێتییان لەگەڵ موقتەدا سەدر كرد بۆ پێكهێنانی حكومەت لەدوای هەڵبژاردنەوە، دوای كشانەوەی سەدر لە پەرلەمان، حەلبوسی‌و بارزانی پێكەوە چوونە رێككەوتن لەگەڵ لایەنەكانی چوارچێوە بۆ پێكهێنانی ئەو حكومەتەی كە ئێستا لەسەر كارە.  بڕیاری دورخستنه‌وه‌ی حه‌لبوسی له‌ په‌رله‌مان گومانی له‌سه‌ر به‌ڕێوه‌چوونی پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان له‌ 18یی كانونی یه‌كه‌م و هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان له‌ 25ی شوبات دروستكردووه‌، به‌تایبه‌تی له‌كاتێكدا بڕیاره‌كه‌ ده‌رچوو كه‌ ئه‌مڕۆ حه‌لبوسی سه‌رۆكایه‌تی دانیشتنی په‌رله‌مانی ده‌كرد بۆ درێژكردنه‌وه‌ی كاری كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كان كه‌ رۆژی 7ی كانونی دووه‌م واده‌ یاساییه‌كه‌ی ته‌واو ده‌بێت، سه‌رباری ئه‌مه‌ كشانه‌وه‌ی حه‌لبوسی و هاوپه‌یمانه‌كانی له‌ په‌رله‌مان و حكومه‌ت گرفت بۆ پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كان دروستده‌كات.  

(درەو):  سەرۆكی پەرلەمانی عێراق، ئەندامێتی پەرلەمانی لەدەستدا، ئەمە بەپێی حوكمێكی دادگای باڵای فیدراڵی، بەوپێیەی سەرۆكی پەرلەمان پێشوەختە پەرلەمانتارێكی حزبەكەی خۆی ناچار كردووە دەستلەكاركێشانەوە بنوسێت.  دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بڕیاریدا بە كۆتایهێنان بە ئەندامێتیی (محەمەد حەلبوسی) سەرۆكی پەرلەمان، وەكو ئەندام پەرلەمان.  بڕیارەكەی دادگا لە رۆژی دەرچوونییەوە، واتا لە ئەمڕۆوە دەچێتە بواری جێبەجێكردن، هاوكات لەگەڵ دەرچوونی بڕیارەكەدا، حەلبوسی دانیشتنی ئەمڕۆی پەرلەمانی هەڵگرت، كە یەكێك لە تەوەرەكانی نوێكردنەوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانە.  كۆتایهێنان بە ئەندامێتیی حەلبوسی لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە لەسەر بنەمای سكاڵایەك بوو كە هەردوو پەرلەمانتار (لەیس دلێمی)‌و (باشم خەشان) وەكو لایەنی سێیەم لە دۆسیەكەدا تۆماریانكردووە. لەم دۆسیەیەدا، پەرلەمانتار باسم خەشان بەڵگەی خستوەتەڕوو كە دەیسەلمێنێت محەمەد حەلبوسی تێوەگلاوە لە گرێبەستكردن لەگەڵ كۆمپانیایەكی بیانی كە بەڕێوەبەری ئەو كۆمپانیایە پێشتر سسەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل بووە‌و كۆمپانیاكەش یەكێك لە ئامانجەكانی بریتییە لە ئاسایكردنەوەی پەیوەندی ئیسرائیل لەگەڵ وڵاتانی ناوچەكەدا.  سەرباری ئەمە، لەسەر دۆسیەی پەرلەمانتار (لەیس دلێمی)، كە لەلایەن حەلبوسییەوە كۆتایی بە ئەندامێتی لە پەرلەمان هێنراوە، دادگای فیدراڵی حوكمی داوە لەسەر ئەوەی بڕیاری كۆتایهێنان بە ئەندامێتی لەیس دلێمی نادروستە، بەوپێیەی پێشوەختە حەلبوسی ئەو پەرلەمانتارەی ناچاركردووە نوسراوی دەستلەكاركێشانەوەی بۆ بنوسێت. 22ی نیسانی 2022، محەمەد حەلبوسی بە فەرمانێك (لەیس دلێمی) لە ریزەكانی حزبی (تەقەدوم) دورخستەوە، ئیتر لەوكاتەوە كێشەی نێوان حەلبوسی‌و دلێمی پەرەی سەند.  كۆتایهێنان بە ئەندامێتی حەلبوسی لە پەرلەمانی عێراق كە ئێستا پیاوی ژمارە (1)ی سوننەكانە لە عێراق، سەرەتای قەیرانێكی نوێ دەبێت لەناو پێكهاتەی سوننە‌و لەبەرامبەریشدا لەگەڵ شیعەكان، بەتایبەتی كە عێراق لەسەروبەندی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكاندایە. حه‌لبوسی كه‌ سه‌رۆكایه‌تی حزبی (ته‌قه‌دوم) ده‌كات، له‌ هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خته‌ی په‌له‌مانی عێراقدا كه‌ ئۆكتۆبه‌ری 2021 به‌ڕێوه‌چوو، براوه‌ی یه‌كه‌می پێكهاته‌ی سوننه‌كان و یه‌كێك له‌ براوه‌ گه‌وره‌كانی هه‌ڵبژاردن بوو له‌سه‌رتاسه‌ری عێراق. له‌سه‌ره‌تای دانوستانی پێكهێنانی حكومه‌ته‌وه‌، حه‌لبوسی له‌گه‌ڵ بارزانی و موقته‌دا سه‌در هاوپه‌یمانێتی كرد، له‌چوارچێوه‌ی ئه‌م هاوپه‌یمانێتییه‌دا بۆ جاری دووه‌م وه‌كو سه‌رۆكی په‌رله‌مان هه‌ڵبژێردرایه‌وه‌، به‌ڵام دوای كشانه‌وه‌ سه‌در له‌ په‌رله‌مان، حه‌لبوسی چووه‌ رێككه‌وتن له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌كانی چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگیی و له‌چوارچێوه‌ی ئه‌م رێككه‌وتنه‌دا جارێكی تر متمانه‌ی وه‌كو سه‌رۆكی په‌رله‌مان بۆ نوێكرایه‌وه‌. پۆستی سه‌رۆكی په‌رله‌مان گه‌وره‌ترین پێگه‌ی سیاسی تایبه‌ت به‌ سوننه‌كانه‌ له‌ عێراقی دوای سه‌ددامدا، له‌وكاته‌وه‌ هه‌ر كه‌سێك له‌ پێكهاته‌ی سوننه‌ ئه‌م پۆسته‌ی به‌ده‌سته‌وه‌ بووبێت، وه‌كو كه‌سی ژماره‌ (1) پێكهاته‌كه‌ مامه‌ڵه‌ی كردووه‌، بۆیه‌ دورخستنه‌وه‌ی له‌لایه‌ن دادگای فیدراڵییه‌وه‌ به‌بێ كاردانه‌وه‌ نامێنێتته‌وه‌. له‌دوای په‌سه‌ندكردنی یاسای بودجه‌وه‌ له‌ حوزه‌یرانی ئه‌مساڵدا، ده‌نگوباس گه‌رم بوو له‌باره‌ی ئه‌وه‌ی لایه‌نه‌كانی چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگیی كاریان به‌ حه‌لبوسی نه‌ماوه‌و ده‌یانه‌وێت له‌ پۆستی سه‌رۆكی په‌رله‌مان دوری بخه‌نه‌وه‌، به‌ڵام ئه‌و هه‌وڵه‌ش بێ ئه‌نجام مایه‌وه‌، بڕیاری دادگای فیدراڵی سه‌رباری ئه‌وه‌ی بڕیارێكی یاساییه‌و له‌سه‌ر بنه‌مای سكاڵا ده‌رچووه‌، به‌ڵام راسته‌وخۆ قسه‌وباسی له‌باره‌ی بوونی پاڵنه‌ری سیاسی له‌ دۆسیه‌كه‌دا دروستكردووه‌.   

درەو: راپۆرتی: ئەمواج میدیا حکومەتی هەرێم هەوڵە درێژخایەنەکانی لە زیندوکردنەوەی دروستکردنی هێڵی شەمەندەفەر بۆ بەستنەوەی ئێران و تورکیا لە رێگەی ئەو خاکەی دەسەڵاتی بەسەریدا هەیە زیندودەکاتەوە، ئەم پێشهاتە دوای ئەوە دێت کە ئەنقەرەو بەغدا پرۆژەی رێگای گەشەکردنی نێوانیان ئاشکرا کرد کە هەولێری تێدا نییە، وادیارە بەرپرسە کوردەکانی عێراق لەو بڕوایەدان کە پاڵنەری سیاسی لە پشت دورخستنەوەی هەولێرە لەو پرۆژە گەورەیەی هێڵی ئاسنین و رێگاوباندا کە لە نێوان بەغدا و ئەنقەرەدا هەیە. پێشخستنی پرۆژەی هێڵی شەمەندەفەر لە هەرێمی کوردستاندا لەبەردەم ئاڵنگاری گەورەدایە، لەلایەکی ترەوە زیندوکردنەوەی ئەو پرۆژەیە پەیامێکی سیاسی تێدایە بەپلەی یەکەم بۆ یادخستنەوەی هێزەکانی ترە کە هەرێمی کوردستان پێویستە پشکی هەبێت لە هەوڵە ئیقلیمییەکاندا نەک جێگرەوەی بۆ بدۆزرێتەوە لە بنیاتنانی رێگای نێوان عێراق و تورکیادا. پێشهاتەکانی ئەم دواییە گرنگی پرۆژەی هێڵی شەمەندەفەری لای هەولێر زیاترکرد، بەتایبەت کاتێک پەتای (کۆڤید-19) پێشکەوتنەکانی هەرێمی بۆ چەند ساڵ دواخست، بۆیە هەرێمی کوردستان لە تشرینی دووەمی ساڵی (2022)دا رێککەوتنێکی بۆ پێشخستنی ژێرخانی هێڵی ئاسنین لەناوچەکە لەگەڵ کۆمپانیایەکی ئەڵمانی ئیمزاکرد، لە مانگی حوزەیرانیشدا دانا عەبدولکەریم، وەزیری ئاوەدانکردنەوەی هەرێم رایگەیاند کە کاری لە پێشینەی جێبەجێکردنی پرۆژەی هێڵی شەمەندەفەر دەبێت. رێڕەوی سەرەکی هێڵی شەمەندەفەری پێشنیارکراو لە سنوری تورکیاو دەروازەی ئیبراهیم خەلیلەوە دەستپێدەکات، بە پارێزگاکانی دهۆک و هەولێر و سلێمانیدا تێدەپەڕێت، لە دەروازەی سنوری پەروێزخان لەگەڵ ئێران کۆتایی دێت، هەروەها ئەگەری هەیە هێڵی دووەم ناوچە شاخاوییەکان لە ئێران و عێراق لە هەرێمی کوردستان بەیەکەوە ببەستێتەوە. تا ئێستا پرۆژەکە لە قۆناغی سەرەتادایە، مانگی رابردوو حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، راپۆرتی جەدوا بەهاوکاری کۆمپانیایەکی ئیسپانی ئامادەکراوە، لەگەڵ ئەوەشدا دیارنییە کەی کۆتایی بە پرۆسەی دیزاین و تەندەرین کۆتایی دێت.   رێگای گەشەپێدانی عێراق-تورکیا یەکێک لە پاڵنەرە سەرەکییەکانی زیندوکردنەوەی پرۆژەی هێڵی ئاسنینی حکومەتی هەرێمی کوردستان، پرۆژەی رێگەی گەشەپێدانی نێوان عێراق و تورکیایە، یان پرۆژەی "کەناڵی وشک".  لە مانگی ئازاردا تۆڕی هێڵی ئاسنین و رێگای خێرای هاوتەریب کە تێچووەکەی دەگاتە  (17) ملیار دۆلاری ئەمریکی راگەیەندرا، ئەم پرۆژەیە بەندەری فاو لە پارێزگای بەسرە بە تورکیاوە دەبەستێتەوە، ئەم رێگایە کە درێژییەکەی دەگاتە (1200) کیلۆمەتر بە هەرێمی کوردستاندا تێدەپەڕێت تا لە فیشخاپور دەگاتە سنوری تورکیا. فیشخاپور بەشێکە لە خاکی هەرێمی کوردستان، لە سنوری ئیدارەی پارێزگای دهۆکدایە، بەڵام ناکەوێتە ناوجەرگەی هەرێمەوە واتە ئەو رێگایە بەناو جەرگەی ئەو خاکەدا ناڕوات کە لە ژێر دەسەڵاتی هەرێمی کوردستاندایە بەڵکو بە بەشێکی بچوکی خاکی هەرێمدا تێدەپەڕێت، بە ئەگەری زۆرەوە ئەنقەرەو بەغدا لەو بڕوایەدان دەتوانن هەرێم ناچار بکەن کەبەم هەوڵە رازی ببێت. دورخستنەوەی حکومەتی هەرێم لە دەستپێشخەری ژێرخانێکی گەورە هەڕەشەیە بۆسەر هەژمونەکەی، ئانۆ جەوهەر، وەزیری گواستنەوەی هەرێم دەڵێت، راگەیاندنی رێگەی گەشەپێدانی عێراق-تورکیا بەبێ هەرێمی کوردستان روناکی نابینێت، وەزیرەکەی هەرێم هۆشداریدا کە تۆڕی هاتوچۆی پێشنیارکراو دەبێت دوربێت لە "جیاکاری" بەرامبەر هەر عێراقییەک. بەغداد هەبوونی هەر جوڵەیەکی سیاسی لە پشت پرۆژەی "کەناڵی وشک" رەتدەکاتەوە، باسم ئەلعەوادی، وتەبێژی حکومەتی عێراق رایگەیاند، هۆکاری بەشداری پێنەکردنی حکومەتی هەرێم لە پرۆژەکەدا تەنها هۆکاری هونەری بووە، هەڵکەوتەی هەرێمی کوردستان شاخاوییە و نەگونجاوە بۆ جێبەجێکردنی ئەو پرۆژەیە، لەگەڵ ئەوەشدا پلانمان هەیە کە لە کۆتاییدا کوردستان بەشداری پێبکرێت، لەگەڵ ئەمانەشدا کوردەکانی عێراق لەو بڕوایەدا نین کە هۆکاری هونەری رێگری سەرەکی بوبێت لە بەشداری پێکردنی حکومەتی هەرێم لە پرۆژەکەدا، بەرپرسێکی باڵای وەزارەتی ئاوەدانکردنەوەی هەرێم بە پێگەی ئەمواجی راگەیاند، رێگەی گەشەکردنی نێوان عێراق-تورکیا هەوڵێکی سیاسییە بۆ سنوردانان بۆ هەژمونی ئابووری و سیاسی هەولێرلە رێگەی بەستنەوەی راستەوخۆی عێراق بە تورکیاوە. پرۆژەی هێڵی ئاسنی هەرێمی کوردستان هۆکاری مشتومڕێکی گەرمی هەرێمییە، مشتومڕەکە بەشێوەیەکی تایبەت سەبارەت بە رێگایەکی نوێیە کە ئەوروپا بە هندەوە دەبەستێتەوە، رێگا نوێکە رێڕەوێکی ئابووریە لە نێوان هند و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەوروپادا، هەروەها رێگەیەکی شەمەندەفەر و بارهەڵگرتنە کە لە ئیسرائیل، ئەردەن، سعودیە و ئیماراتەوەیە، جێی ئاماژەیە ئەم رێڕەوە لە دەرەوەی هەردوو وڵاتی تورکیاو عێراقە. ئاڵنگارییەکانی بەردەم هێڵی شەمەندەفەری حکومەتی هەرێم پڕۆژەی هێڵی ئاسنی حکومەتی هەرێم دەستپێشخەرییەکی تازە نییە، بەڵکو ساڵی (2006) حکومەتی هەرێمی کوردستان لە دەزگاکانی راگەیاندنەوە باسیان لەم پرۆژەیە دەکرد، دەبوو ساڵی دوای ئەوە دەست بە پرۆژەکە بکرێت، بەڵام دوای پێنج ساڵ بێ ئەوەی هیچ هەنگاوێکی بۆ بنرێت پرۆژەکە لە ساڵی (2012) بۆ کاتێکی دیارینەکراو دواخرا، لەو کاتەوە ئاڵنگارییە دارایی و ئەمنیەکانی هەولێر رێگر بووە لەبەردەم زیندوکردنەوەی پرۆژەکەدا، بەشێک لەو ئاڵنگارییانە ئەوە بوو کە لە ساڵی (2013) پشکی هەرێمی کوردستان لە بودجەی عێراق کەمکرایەوە، پاشان ساڵی دواتر دا*عش لە باکوری عێراق هێرشی ئەنجامدا و دۆخەکە ئاڵۆزتر بوو، هەروەها تیچووی دارایی و لێکەوتە سیاسییەکانی ئەنجامدانی ریفراندۆم کە لە ساڵی (2017) ئەنجامدرا ئاڵنگارییەکی تر بوو.  بەغدا، ئەنقەرەوە و تاران هەروەها هاوپەیاماننی رۆژئاوا بە واشنتۆنیشەوە ریفراندۆمیان رەتکردەوە، هەڵوێستی هەولێر لاواز بوو، لەو چوارچێوەیەدا پرۆژەی هێڵی ئاسن خرایە دەرەوەی خشتەی کارەکانی حکومەتی هەرێم. بەتێڕوانین بۆ ئایندە، ئاڵنگاری سەرەکی کە روبەڕووی دەسەڵاتی کوردی عێراق دەبێتەوە، بەدەستهێنانی رەزامەندی تورکیایە لەسەر هێڵی شەمەندەفەر کە لە ئیبراهیم خەلیلەوە لە جێگەی فیشخاپور بە خاکەکەی ببەسترێتەوە، چەندین جار دەسەڵاتی تورکیا جەختیان لەوە کردووەتەوە کە بژاردەی هەبوونی رێڕەو لە ژێر سەرپەرشتی بەغدا بە باشتر دەزانن هەوڵەکان بە ئاڕاستەی هێڵی ئاسن و رێگای وشکانی راستەوخۆ لەگەڵ بەغدادایە، بە واتایەکی تر، ئەنقەرە دەستەبەرداری پێشخستنی پرۆژەکەی لە فیشخاپورەوە بۆ ئیبراهیم خەلیل نابێت. پرسیاری گەورە سەبارەت بە چۆنێتی تەمویلکردنی ئەم پرۆژە گەورە ئیستراتیژییە دروست دەبێت، کەتێچووەکەی بە نزیکەی (4) ملیار دۆلاری ئەمریکیی دەخەمڵێنرێت، دەسەڵاتی کوردی بۆ ئەمە پێویستیان بە پشتیوانی ئابووری وەبەرهێنە ناوخۆیی و بیانییەکان هەیە. لە ئێستادا حکومەتی هەرێم لە هەوڵی ئەوەدایە مووچەی فەرمانبەرانی بدات، بۆ ئەمەش پشت بە گوژمە پارانە دەبەستێت کە لە حکومەتی عێراقەوە بۆی دێت، بەتایبەت لە دوای ئەوەی کە تورکیا ماوەی چەند مانگێکە هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستانی لە رێگای بۆری کورکوک-جەیهانەوە راگرتووە، سەبارەت بەغداش ناکرێت هاوکاری تەمویلکردنی پرۆژەی هێڵی شەمەندەفەری هەرێم بکات کە وەک رکابەری پرۆژەی رێگای گەشەکردنی عێراق-تورکیا سەیر دەکرێت.   فاکتەری ئێرانی لە نێوان پەرەسەندنی ئاڵنگارییەکاندا، خاڵێکی ئەرێنی بۆ حکومەتی هەرێم هەڵوێستی ئێرانە، کە هاندەری بەشداری زیاترە لە پڕۆژەکانی گواستنەوەی ناوچەکەدا، هەروەک ماڵپەڕی ئەمواج مێدیا ئاماژەی پێداوە، بەدوور دەزانرێت پرۆژە بازرگانییە گەورەکان کە عێراق تێیدا بەشدارن بچێتە پێشەوە ، بەبێ رەزامەندی لایەنە بەهێزە ناوخۆییەکان کە ئێران پشتیوانییان لێدەکات. لە سەرەتای مانگی ئەیلولدا کار لەسەر پڕۆژەی گەورەی هێڵی ئاسنینی ئێران لە عێراق دەستیپێکرد، ئەم رێگایە سەبارەت بە تاران لە ئەولەویەتدایە کە شارۆچکەی سنووریی شەلەمچەی ئێران بە شاری بەسرە لە باشووری عێراق دەبەستێتەوە، ئەمەش لە کاتێکدایە کە رێگای گەشەپێدانی پلان بۆ داڕێژراو بەرژەوەندییەکانی ئێران تێدەپەڕێنێت، واتە تاران قازانجێکی ئابووری کەمی لەم پڕۆژەیەدا هەیە. لە باشوری قەوقازیشدا تاران لەگەڵ ئەنقەرە لەسەر رێڕەوی زەنگزور لە رکابەریدایە، بۆیە بەدور دەزانرێت ئێران رێگا بدات بەجێبەجێکردنی پرۆژەیەکە لە نێوان عێراق و تورکیادا هەژمونی ئێران لە عێراق بکەوێتە ژێر مەترسییەوە، بەڵام لای کۆماری ئیسلامی ئێران زیاتر پەسەندکراوە کە سود لە هێڵی ئاسنینی حکومەتی هەرێمی کوردستان ببینرێت. پێدەچێت بارودۆخی دارایی و سیاسی ئاستەنگ لەبەردەم بەدیهێنانی پلانەکانی هێڵی ئاسنینی دروستبکات، تا ئێستا روون نییە کە ئایا ڕێگای گەشەپێدان یان هێڵی ئاسنی حکومەتی هەرێم، یان هەردووکیان لە کۆتاییدا لەسەر رێڕەوی دروستی خۆیان بەرەوپێش بچن بەڵام بۆ ئێستا پێدەچێت گەڕانەوەی خەونی هێڵی ئاسنینی هەرێم بۆ خشتەی کارەکانی حکومەتی هەرێم وەڵامدانەوەی هەولێر بێت بۆ پەراوێزخستنی لە پرۆژەی رێگای گەشەکردنی عێراق-تورکیا، هەرێم دەیەوێت بیری بەغدای بخاتەوە کە هەرێمی کوردستانیش بەرژەوەندی لە پرۆژە هەرێمییەکاندا هەیەو دەبێت حسابی بۆ بکرێت.  

مەریوان وریا قانع (هەفتانە تایبەت بە درەو دەینوسێت) وێنەی ئەو سەدان هەزار مرۆڤەی لە غەزە ماڵەکانیان بە کۆڵیاندا داوە، مەبەستم ئەو چەند جانتا و بوخچە بچوکانەیە کە بۆیان هەڵگیراوە، بۆ ئەوەی بەرەو شّوێنێکی تر هەڵبێن، شوێنێک لانی هەرەکەمەی ئارامیی تێدابێت کە ژیان لە سادەترین مانایدا پێویستی پێیەتی، یان شوێنێک بتوانێت مردنیان بۆ ماوەیەک دوابخات، ئەو وێنانەی ساڵی ١٩٩١ی دوای راپەرین وەبیردەهێنێتەوە، کە لەدوای پەلامارەکانی بەعسەوە بۆسەر کوردستان، کەوتنە بەرجاوی جیهان. لە هەردوو دۆخەکەدا دوو میلەت ئامادەن، کە لە فۆرمێک لە فۆرمە هەرە قێزەونەکانی سیاسەتکردن و حوکمڕانیی و لە جۆرێک لەجۆرە هەرە ترسناکەکانی بەدکاریی ناو مێژوو، رادەکەن. دوو میلەت لە حوکمڕانی بێویژدان، لە پارتی سیاسیی بێمێشک و بێباک، لە سیاسیی دز و جەردە، لە دینی کراو بە سیاسەت و لە سیاسەتی کراو بە دین، هەموویشیان مارەکراو لە تازەترین و پێشکەوتوترین تەکنۆلۆژیای کوشتن و وێرانکردن، رادەکەن. ئەوەی لە غەزە دەیبینین هەڵاتنی میلەتێکە بەدوای ژیاندا، ژیان لە ساکارترین و لە سادەترین شێوە و ماناکانیدا. ژیانێک رۆژانە ٢٤ کاتژمێر مەرگی تێدانەبارێت، مردن لە هەموو ئاراستەکانەوە نەیەت، ئاو هەبێت بیخۆیتەوە، رووناکی هەبێت وابکات بەرپێی خۆت ببینیت، دەرمان هەبێت بتوانێت یان هیوای ئەوەت پێببەخشێت کە نەخۆشکەوتیت چاکتبکاتەوە، وزە هەبێت بتوانێت ئامێرەکانی گواستنەوە بخاتەکار و بتگوازێتەوە بۆ ئەو شوێنانەی کە پێویستە بۆیان دەچیت. ژیانێک درۆن و دەبابە و فرۆکە و سوپا یاسا سادەکانی نەنووسن. یەکێک نەتکات بە دوژمن و بتکوژێت و یەکێکی تر بە شەهید و رەوانەی بەهەشتت بکات.  کەس بەناوی خودا و دینەوە خۆی بە خاوەنی ئەو پارجە زەوییە نەزانێت کە تیایدا دەژیت، خۆی بە خاوەنی ئەو ژیانەش نەزانێت کە ماوەیەکی کەم لەسەر ئەم هەسارەیە دەیبەیتە سەر.   وێنەی ئەو سەدان هەزار مرۆڤە ئاوارە و هەلاَتووە یەک راستیمان پێدەڵێت: خەڵک نایەوێت بمرێت، نایەوێت بەناوی دین و بەناوی نیشتیمان و بەناوی هەر مەسەلەیەکی بەپیرۆزکراوەوە رووبەرووی کوشتن ببنەوە.  خەڵک دەیەوێت بژیی، ژیانێک بەلانی هەرەکەمی بەختەوەریی و کەرامەتەوە، ژیانەک هەر کەسێک خۆی دەستنیشانی ئەوەبکات چۆن بژی و چۆن بمرێت. هەڵاتنی ئەو هەموو خەڵکە، سەرەڕای بوقە میدیایی ناوچەیی و نێودەوڵەتیی و جیهانییەکان، هەڵاتنە لە سەرجەمی ماناکان و شوناسە سەپێنراوەکان، مانا و شوناسی دینیی و نادینیی. ئەوان، ئەو سەدان هەزار مرۆڤە، لە کۆی ئەو شتانە رادەکەن کە کەسانیتر بۆ ئەوانیان دروستکردوە. ئەوان کە بەو شێوازە تراژیدییە سەرهەڵدەگرن، لە هەموو شتەکان هەڵدێن تەنها لە مانا و شوناسی مرۆڤبوونی خۆیان، نەبێت. لە ڕاستیدا ئەو هەڵاتنە دەستەجەمعییە هەوڵدانێکی غەریزیی و نیمچەغەریزییە بۆ پاراستنی مرۆڤبوونی خۆیان، پاراستنی ئەو فرسەت و ماوە کەمە کە ئەوان دەواتنن وەک مرۆڤ تیایدا لە جیهاندا بمێننەوە و بژین. لەم ساتەدا هەردوو بەرەی جەنگەکە دوو ناوی ناشیرینن بۆ دووجۆر لە کۆبوونەوەی مرۆیی و بۆ دوو جۆر لە روانین بۆ کەسانیتری لەخود نەچوو. بۆ تێکەڵکردن خاک بە دین و بۆ گرێدانی کوشتن بە ماف و بە رۆیشتن لە غەزەوە بەرەو بەهەشت. ئەم دوو لۆژیکە لۆژیکی وێرانکردنی تەواوەتی یەکترین، هەردووکییان بەناوی خودایەک و دینێک و مافێکی خوداییەوە، کە لە خودی ژیان خۆی گرنگتر و لە خودی ئینسان خۆی، بەرزترن، دەدوێن و جەنگ و خوێنڕشتنەکانیان بە خوێندنەوەی تێکستە دینییەکان دەستپێدەکەن. ئەم هێزانە دونیایەک دروستدەکەن تەنها بۆ خۆیانە، بۆ ئەوکەسانەیە لەخۆیان دەچن و باوەرِیان بەو حیکایەتە تەنهایەیە کە ئەوان بەناوی موقەدەسێک لە موقەدەسەکانەوە دەیگێڕنەوە.   شتێک بەناوی چارەنووسی ئینسانیی هاوبەشەوە لە نێوان ئەو بەرە جەنگاوەرانەدا نەماوەتەوە، هەردوولا لەسەر بەدەعەجانکردن و لەئینسانخستنی یەکتری کاردەکەن، هیچ لایەکیان لانی هەرەکەمی ئینسانبوون لەناو لایەنەکەی بەرامبەریدا، نابینێت. رقێک ئاراستەیان دەکات مێژووەکەی دەبەنەوە بۆ هەزاران ساڵ، رقێک سەرچاوەیەکی خودایی پێدەبەخشن، پێشیان وایە مافێکی خودایی و هەقیقەتێکی موقەدەس، ئاراستەی دەکات. لە چل ساڵی رابردوودا کەی ئەو رقە لاوازبووبێت، هەر لایەنێکیان بەناوی دین و خوداوە، سەرلەنوێ زیندو و بەهێزی دەکەنەوە. کەیش خواستی ئاشتیی و پێکەوەبوونی ئینسانیش فشاری لەسەر ئەو رقە دروستکرد، ئەوان سەرلەنوێ چالاکیدەکەنەوە و سەرلەونێ ئازادی دەکەنەوە.    لە مێژە زانراوە هەر سیاسەتێکی شوناس لەگەڵ بیرۆکەی ئازادیی تاکەکەس و مافە گەردونییەکانی مرۆڤدا نەگونجێت، سیاسەتێکی خنکێنەرانەی شوناسە، بەرگریی لە شوناسێک دەکات نەک تەنها لە فۆرمی قەفەزی داخراودا کاردەکات، بەڵکو دەرەوەی ئەو قەفەزەش وەک رووبەرێکی ناحەز و دوژمنکار وێنادەکات. هەر سیاسەتێکی شوناس رێزی بێقەید و شەرتی کەرامەتی مرۆڤی نەگرت، ژیانی وەک موقەدەسی ژمارە یەک مامەڵە نەکرد، ڕێگرنەبوو لەوەی کەسانی لەخۆی نەچوو ببن بە دوژمن، سیاسەتێکە زۆر بە ئاسانی دەگۆڕێت بۆ سیاسەتێکی مەرگچێن، سیاسەتی سڕینەوەی یەکجارەکی یەکتری. ئەوەی لە غەزەدا دەیبینین بەریەککەوتنی ئەو دوو دیدگا قەفەزییە بۆ شوناس و بۆ ماف، باڵادەستیی ئەو ڕوانینە ترسناکەیە بۆ گۆڕینی مرۆڤ بۆ دوژمن، ئامادەگیی ئەو بێباکییە نابەرپرسیار و تۆقێنەرەیە، کە کەمترین نرخ بۆ ژیانی مرۆڤەکان دانانێت. ئەوەی لەو رووبەرە بچوک و قەرەباڵغەدا بەریەک دەکەوێت و دەجەنگێت، دوو رقی فوتێکراوە، کە رەگوڕیشەی خۆیان دەبەنەوە بۆ لای بڕیارەکانی خودا. رقێک منداڵ و ژن و گەنج و پیر، دەکوژێت.  

(درەو):  هاوكات لەگەڵ هاتنی وەزیری نەوتی عێراق بۆ هەولێر، هاوڵاتیانی (11) گوندی سنوری ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ لەبەردەم كێڵگەی نەوتی (تاوكێ) دەستیان بە گردبوونەوەی ناڕەزایەتیی كرد، كۆمپانیاكەی تاوكێ گرێبەستی كاركردنی هەڵوەشاندونەتەوە.  ژمارەیەك لە دانیشتوانی ئەم گوندانە لەگەڵ كۆمپانیاكانی نەوت لە كێڵگەی (تاوكێ) كاردەكەن‌و دەڵێن كۆمپانیاكان گرێبەستی كاركردنی هەڵوەشاندونەتەوە، پێشتریش جارێكی تر بۆ دەربڕینی ناڕەزایەتی گردبونەوەیان كردووە‌و بێ ئەنجام بووە، ئەم كرێكارانە داوا دەكەن بچنەوە سەر كارەكانیان.   بلۆكی تاوكێ دەكەوێتە سنوری پارێزگای دهۆك، (75%)ی پشكەكانی دراوە بە كۆمپانیای (دی ئێن ئۆ)ی نەرویژی‌و (25%)ی دراوە بە كۆمپانیای (گەنەڵ ئینێرجی)، پێشتر توانای بەرهەمهێنانی رۆژانەی كێڵگەكە زیاتر لە (107 هەزار) بەرمیل نەوت بوو، مانگی ئابی ئەمساڵ كۆمپانیای (دی ئێن ئۆ)ی رایگەیاند، دوای راگرتنی بەرهەمهێنانی نەوت بەهۆی راوەستانی هەناردەی نەوتی هەرێمەوە، دەستی بە بەرهەمهێنانی نەوت لە كێڵگەی تاوكێ كردوەتەوە‌و بەرهەمی رۆژانەی لەوكاتەدا 40 هەزار بەرمیل بووە. ژمارەیەك لە میدیاكان بۆ رووماڵی ناڕەزایەتی خەڵكی ئەو گوندانەی نزیك كێڵگەی تاوكێ، ئەمڕۆ پەیامنێری خۆیان ناردە ناوچەكە، بەڵام لەلایەن پۆلیسی كێڵگە نەوتییەكانەوە رێگرییان لێكرا.  سەنتەری میترۆ كە پێشێلكارییەكان دژی رۆژنامەنوسان لە هەرێمی كوردستان تۆمار دەكات دەڵێ:" خۆپیشاندان‌و گردبوونەوەی هاوڵاتیان بە یاسای رێكخستنی خۆپیشاندن‌و دەستوری عێراق، رێگە پێدراوەو روماڵكردنیشی بە یاسای رۆژنامەگەریی، پارێزراوە. ئەو هێزەی بۆ پاراستنی یاسا لە داهاتی گشتی موچە وەردەگرن، لەبەرژەوەندی كۆمپانیا نەوتییەكان یاسا پێشێلدەكەن‌و نایانەوێ دەنگی ناڕەزایەتی كرێكارو كارمەندانی  كۆمپانیاكان بگاتە رایگشتی". رۆژی 25ی ئازاری ئەمساڵ، دوای دەرچوونی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی نێودەڵەتی پاریس دژی توركیا لەسەر سكاڵای حكومەتی عێراق، توركیا هەناردەی نەوتی هەرێمی بە بۆری عێراق- توركیا بۆ بەندەری جەیهان راگرت، لەوكاتەوە هەناردەی نەوتی هەرێم كە رۆژانە نزیكەی 400 هەزار بەرمیل بوو، راوەستاوە، بەوهۆیەشەوە هەندێك لە كۆمپانیاكان ژمارەی كرێكارو كارمەندەكانیان كەمكردوەتەوە. كانونی یەكەمی 2021 وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم ئاشكرایكرد، زیاتر لە  14 كۆمپانیا لە كەرتی نەوت‌و گازی هەرێمی كوردستان كاردەكەن.  بەپێی قسەی وەزارەت، ئەوكات (6 هەزارو 196) كەس لە كۆمپانیا نەوتییەكانی هەرێمی كوردستان كاریان كردووە، لەم ژمارەیە (5 هەزارو 44) كەسیان خەڵكی هەرێمی كوردستان بوون، واتا رێژەی زیاتر لە 81%ی كرێكاری كۆمپانیاكانی كەرتی نەوت لە هەرێم دەستی ناوخۆیی بووە، بەڵام ئێستا كە كۆمپانیاكان بەشێكیان كاركردنیان راگرتووە‌و بەشێكی تریان ئاستی وەبەرهێنانیان كەمكردوەتەوە‌و ژمارەی كارمەندەكانیان كەمكردوەتەوە، نازانرێت رێژەی دەستی ناوخۆیی لەكەرتی نەوتی هەرێمدا چەندە.  ناڕەزایەتی كارمەندانی كێڵگەی تاوكێ لەكاتێكدایە، ئەمڕۆ وەزیری نەوتی عێراق بە سەرۆكایەتی وەفدێك هاتوەتە هەولێری پایتەختی هەرێمی كوردستان‌و بڕیارە دوو رۆژی تر لە كوردستان بمێنێتەوە، ئەمە بەمەبەستی گفتوگۆكردن لەبارەی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم.  بەپێی یاسای سێ ساڵەی بودجەی عێراق، هەرێمی كوردستان بۆ ئەوەی بتوانێت پشكی خۆی لە بودجەی گشتی عێراق وەربگرێت، دەبێت رۆژانە 400 هەزار بەرمیل نەوت هەناردە بكات‌و داهاتی ئەم نەوتەش بگەڕێتەوە بۆ ناو ژمارە حسابی وەزارەتی دارایی عێراق.  هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان رێژەی 0,5%ی كۆی گشتی هەناردەی نەوت لەسەر ئاستی جیهان پێكدەهێنێت‌و بەر لە راوەستانی، نەوت رێژەی 77%ی تێكڕای داهاتەكانی حكومەتی هەرێمی پێكدەهێنا.  بەر لە هاتنی وەزیری نەوت بۆ هەولێر، كۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی كوردستان "ئەپیكور" كە نوێنەرایەتی كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێم دەكات، رۆژی 8ی ئەم مانگە لە  دوبەی لەگەڵ نوێنەرەكانی وەزارەتی نەوتی عێراق كۆبووەوە، كۆمپانیاكان مەرجی خۆیان بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم بە وەزارەتی نەوتی عێراق راگەیاند، لەوانە دەستكاری نەكردنی گرێبەستی كاركردنیان لە هەرێم‌و پێدانەوەی قەرزەكانیان لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە هەروەها فرۆشتنی پشكی نەوتی خۆیان لە نەوتی هەرێم بە وەزارەتی نەوتی عێراق. 

دەرەج میدیا- هەلا نیهاد نەسرەدین "لەم سێ ساڵەی دواییدا کڕینی پاسپۆرتی دۆمینیکا کە دورگەیەکی بچوکەو ژمارەی دانیشتوانی دەگاتە (72) هەزار کەس خواستێکی زۆری لەسەرە، هەموو ئەوانەی دەیانەوێت بە رێگەیەکی ئاسان بگەنە یەکێک لە وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا دەیانەوێت ئەم پاسپۆرتە بکڕن، سەرەڕای تێچووی زۆری بەدەستهێنانی پاسپۆرتی دەوڵەتاکانی کاریبی کە لانی کەم (110) هەزار دۆلارە". دۆمینیکا، لە ساڵی (2022) پرۆگرامی پێدانی رەگەزنامەی لە رێگەی وەبەرهێنانی (CBI) لە هەرێمی کوردستان راگرت، گومانی هەبوو کە دۆکیومێنتەکانی خواستی رەگەزنامەی دۆمینیکا ساختەیە، هەروەها شێوازی "رێکلامکردنی نەشیاو" و بازرگانیکردن بە رەگەزنامەی دۆمینیکاوە لەلایەن هەندێک لە نوسینگەکانەوە هۆکارێکی تری راگرتنی پێدانی پاسپۆرتی دۆمەنیکا بوو. کڕینی پاسپۆرتی بیانی لە عێراقدا شتێکی نوێ نییە بەڵکو دیاردەیەکی بڵاوە لە ناو خاوەن پێگەو پارەدارەکانی عێراق و هەرێمی کوردستاندا، ئەم راپۆرتە هەندێک ناوی نوێی عێراقی ئاشکرا دەکات کە دۆمەنیکا بە پەناگەیەکی ئارام و سەقامگیر دەزانن، ئەمە لە کاتێکدایە عێراقییەکان لە قەیرانی یەک بە دوای یەکی ئەمنی و ئابووری و سیاسیدا ژیان دەگوزەرێنن، خاوەن سەروەتەکانی عێراق، دەوڵەتەکانی کاریبی بە پەناگەو دەرچەیەک دەزانن بۆ پارێزگاری لە ماڵ و سامانەکەیان و پاراستنی خۆیان لە لێپێچینەوەی تۆمەتی گەندەڵی. ئەم لێکۆڵینەوەیە لە چوارچێوەی پرۆژەیەکە بە ناونیشانی "پاسپۆرتەکانی کاریبی: کۆماری دۆمينیکا" کە پرۆژەکە تاوانە رێکخراوەکانی گەندەڵی (OCCRP) بە هاوبەشی پڕۆژەی چاودێری حکومەت (Government Accountability Project) کە رێکخراوێکی قازانج نەویستەو بارەگاکەی لە واشنتۆنە و ژمارەیەک لە سەکۆی رۆژنامەوانی زیاتر لە (20) وڵات لە ناویاندا پێگەی "دەرەج" کە پرۆژەکەی کڕینی (7700) پاسپۆرتی دۆمينیکی ئاشكرا دەکات کە خاوەنەکانیان بەبێ فیزا دەتوانن لە جیهاندا گەشت بکەن، پرۆژەکەی "دەرەج" سیاسی، بزنسمانە گومانلێکراوەکان، تاوانبار و ودەرچوو لە یاساکان لە خۆدەگرێت. سودەکانی پاسپۆرتی دۆمينیکا: یەکەم/ گەشتکردن بە وڵاتاندا: هاوڵاتیانی دۆمەنیکا دەتوانن بۆ (144) وڵات بەبێ فیزا گەشت بکەن، لە ناویاندا بەریتانیا، ناوچەی شنگنی ئەوروپی، ئێرلەندا و هەندێک وڵاتی تر، هەروەها پاسپۆرتی دۆمينیکا دەتوانێت فیزای (10) ساڵی ئەمریکا بەدەستبهێنێت. دووەم/ سیاسەتی باجی سەرنجراکێش: بۆ وەبەرهێنەران، گرنگترین تایبەتمەندییەکانی رەگەزنامەی دۆمينیکا، سیاسەتە سەرنجڕاکێشەکانی باجە، هیچ باجێک لەسەر داهاتی بیانی، قازانجی سەرمایە، میرات، قازانجی پشک، یان دیاری دانانرێت، لێخۆشبوونی گەورە لە باج گومرگی هاوردە  لە تایبەتمەندییەکانی هەڵگرانی پاسپۆرتی دۆمينیکان. سێهەم/ ئاسانکاری مامەڵەی خێزان بەبێ پێوستی نیشتەجێبوون: نیشتەجێبوون پێویستناکات تا پارێزگاری لە رەگەزنامەکەت بکەیت، هەموو مامەڵەکە کەمتر لە (4) مانگی پێویستە، دەتوانرێت داواکاری رەگەزنامە بۆ خێزان و منداڵی (30) ساڵ بکرێت، هەروەها باوک و دایک و باپیر و داپیر کە تەمەنیان لە سەرو (65) ساڵەوەیە.   مستەفا غالب، پارێزگاری پێشووی بانکی ناوەندی عێراق: لە ئەیلولی ساڵی (2020)، مستەفا کازمی، سەرۆکوەزیرانی ئەو کاتی عێراق لە ژێر دروشمی "چاکسازی لە وڵاتدا" کۆمەڵێک گۆڕانکاری لە پۆستە ئەمنی و داراییەکاندا کرد، لەو گۆڕانکارییانەدا مستەفا غالبی وەک پارێزگاری بانکی ناوەندی دەستنیشانکرد. مستەفا غالب، ساڵی (2017) بۆ خۆیی و خێزان و منداڵەکانی رەگەزنامەی دۆمەنیکای بەدەستهێنابوو، بەپێی ماددەی (18)ی بڕگەی چوارەمی دەستووری عێراقی کاتێک وەک پارێزگاری بانکی ناوەندی دەستنیشانکرا، دەبوو وازی لە رەگەزنامە بیانیەکەی بهێنایە بەڵام ئەو پێشێلکاری دەستووری کرد و دەستبەرداری رەگەزنامەکەی نەبوو، ئەو تا (23) کانونی دووەمی ساڵی (2023) و لابردنی لەلایەن محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق پارێزگاری بانکی ناوەندی بوو. بەهۆی بەرزبوونەوەی بەهای دۆلار بەرامبەر دیناری عێراقی لەلایەن لیژنەی دەستپاکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقەوە ئیمزا بۆ لابردنی پارێزگاری بانکی ناوەندی کۆکرایەوە، هادی سەلامی، ئەندامی لیژنەکە رایگەیاند، پارێزگاری بانکی ناوەندی شکستی هێناوەو توانای ئەوەی نییە رێگری بکات لە بەرزبوونەوەی بەهای دۆلار، هەرچەندە لە کاتی خۆیدا سەجاد سالم، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند " کێشەکە لە خودی پارێزگاری بانکی ناوەندیدا نییە، بەڵکو کێشەی گەورە لە بە قاچاخبردنی دراو و سپیکردنەوەی پارەدایە، بەبێ راگرتنی ئەو دووانە و توندکردنەوەی چاودێری دارایی چارەسەری بەرزبوونەوەی بەهای دۆلار لە بازاڕی ناوخۆیدا ناکرێت". رەفیق ساڵحی، پەرلەمانتاری هاوپەیمانی فەتح رایگەیاند، "دورخستنەوەی مستەفا غالب، لە پۆستی پارێزگاری بانکی ناوەندی مانای ئەوە نییە لێپرسینەوەو و بەدواداچوونی یاسایی لەگەڵ نەکرێت، ئەو بەشدار بووە "لە برسیکردنی خەڵکی عێراقدا"، ئەحمەد جەبوری، پەرلەمانتاری هاوپەیمانی عەزم لە تویتێکدا رایگەیاند، "لەسەردەمی مستەفا غالبدا بانکی ناوەندی شاهیدی گەورەترین پرۆسەی بەقاچاخبردنی دراو و بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار بووە". پاکتاوی سیاسی بەهێزترە لە دەستوور! دەستووری عێراقی رێگا دەدات بە هاوڵاتیان کە خاوەنی دوو رەگەزنامە بن، بەڵام بە پێی ماددەی (18)ی دەستوور هەر هاوڵاتییەک پۆستێکی سیاسی یان ئەمنی وەربگرێت دەبێت دەستبەرداری رەگەزنامەی دووەمی ببێت، بەڵام مستەفا غالب، لە ساڵی (2017)وە بووەتە خاوەن رەگەزنامەی دۆمينیکاو دەستبەرداری ئەو رەگەزنامەیە نەبووە کاتێک بووەتە پارێزگاری بانکی ناوەندی، ئەمەش پێشێلکارییەکی روونی دەستوورە، بەڵام ئەم تەنها کەس نەبووە کە ئەو ماددەیەی دەستووری پێشێلکردووە، ئەو بەرپرسانە زۆربوون کە خاوەنی رەگەزنامەی دووەم بوون  و لە کاتی هەبوونی تۆمەتی گەندەڵی سودیان لەرەگەزنامەی دووەمیان وەرگرتووەو دەسەڵاتی دادوەری عێراق نەیتوانیوە بەدواداچوونی یاساییان بۆ بکات. ئەوانەی کە خاوەنی دوو رەگەزنامەن و پۆستی باڵایان هەبووە لە عێراق: (عادل عەبدولمەهدی) سەرۆکی پیشووی ئەنجومەنی وەزیران،خاوەنی رەگەزنامەی فەرەنسییە، (حەیدەر عەبادی) سەرۆکی پێشووی ئەنجومەنی وەزیران خاوەن رەگەزنامەی بەریتانیە و چەند کەسی تریش جگە لەم دوانە، بەڵام (بەرهەم ساڵح) کاتێک بووە سەرۆک کۆماری عێراق دەستبەردای رەگەزنامە بەریتانییەکەی بوو. حکومەتەکەی کازمی، سەلمێنەری ئەوەیە کە ئەولەویەت بۆ یەکلاکەرەوە سیاسییەکانە نەک دەستوور، بەشێکی زۆر لە وەزیرەکانی کابینەکەی لە ناویشیاندا خودی کازمی دەستبەرداری رەگەزنامەی دووەمیان نەبوون کاتێک پۆستەکانیان وەرگرت کە بەپێی چاودێران رێککەوتنە سیاسییەکان لە دەستوور بەهێزتر بوو کە دەبوو بە پێی دەستوور دەسبەرداری رەگەزنامەی دووەمیان بن. بەپێی یاسای رەگەزنامەی عێراقی ژمارە (26)ی ساڵی (2006) لە ماددەی نۆیەم بڕگەی چوارەم دەڵێت: "بۆ هیچ عێراقییەک کە پۆستێکی سیادی یان باڵای ئەمنی هەبێت نابێت خاوەنی رەگەزنامەی دووەم بێت" لە ماددەی دەیەم دەڵێت: "یەکەم: هەر عێراقییەک کە بە رەگەزنامەی عێراقییەوە دەبێتە خاوەن رەگەزنامەیەکی بیانی رەگەزنامە عێراقییەکەی دەمێنێت مەگەر خۆی بە نوسراوێک دەستبەرداری رەگەزنامەی عێراقییەکەی ببێت". "دووەم: دادگاکانی عێراق یاسای عێراقی بەسەر هەرکەسێکدا جێبەجێدەکات کە خاوەنی رەگەزنامەی عێراقی و رەگەزنامەی دەوڵەتێکی بیانییە". کوڕەکانی  سیهاد بارزانی  (جامی، جودی، ئەدرینا و لامی)، کە (برازای مەسعود بارزانی، سەرۆکی پێشووی هەرێمی کوردستان)ن لە ساڵی (2017) بوونە خاوەنی رەگەزنامەی دۆمينیکا،  (جودی بارزانی) بەڕێوەبەری بەشی بەدواداچوونی پڕۆژەکانی هەولێرە و ، ئەندزیارێکی تەلارسازییە، بەتێڕوانین لە پەڕە تەیبەتەکانیان لە تۆڕی کۆمەڵایەتیدا دەبینین هەموویان لە سەرەتای تەمەنیاندان، ئەمان لە هەرێمی کوردستان یان چالاکوانی سیاسین یاخود لە بواری سەربازیدان، ئەمەش پرسیارێک دەوروژێنێت کە بۆچی بەدەستهێنانی رەگەزنامەی دووەم بۆ ئەمان جێی بایەخ و گرنگە. دیاردەی بەدەستهێنانی رەگەزنامەی دووەم لە هەرێمی کوردستان بەربڵاوە، چەندین نوسینگە لەم بوارەدا بەچالاکی کاردەکەن، بەپێی لێکۆڵینەوەی رۆژنامەنوس، (سەڵاح بابان)، نوسینگەکانی دابینکردنی رەگەزنامەی دووەم بەچەندین شێوە ئامڕازەکان بەکاردەهێنن بۆ رێکلامکردن، هەزارەها هاوڵاتی کوردی بەتایبەت تازە دەوڵەمەندەکان لە رێگەی وەبەرهێنان و کڕینی موڵک لەهەوڵی بەدەستهێنانی پاسپۆرتی دۆمەنیکا و وڵاتانی تردان، "لەم سێ ساڵەی دواییدا کڕینی پاسپۆرتی دۆمەنیکا کە دورگەیەکی بچوکەو ژمارەی دانیشتوانی دەگاتە (72) هەزار کەس خواستێکی زۆری لەسەرە، هەموو ئەوانەی دەیانەوێت بە رێگەیەکی ئاسان بگەنە یەکێک لە وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا دەیانەوێت ئەم پاسپۆرتە بکڕن، سەرەڕای تێچووی زۆری بەدەستهێنانی پاسپۆرتی دەوڵەتاکانی کاریبی کە لانی کەم (110) هەزار دۆلارە". دۆمەنیکا، لە ساڵی (2022) پرۆگرامی پێدانی رەگەزنامەی لە رێگەی وەبەرهێنانی (CBI) لە هەرێمی کوردستان راگرت، گومانی هەبوو کە دۆکیومێنتەکانی خواستی رەگەزنامەی دۆمينیکا ساختەیە، هەروەها شێوازی "رێکلامکردنی نەشیاو" و بازرگانیکردن بە رەگەزنامەی دۆمەنیکاوە لەلایەن هەندێک لە نوسینگەکانەوە هۆکارێکی تری راگرتنی پێدانی پاسپۆرتی دۆمينیکا بوو.  

(درەو):  دوای كۆبونەوە لەگەڵ كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێمی كوردستان، وەزیری نەوتی عێراق سبەینێ دەگاتە هەولێر. میدیای نزیك لە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئاشكرایكرد، سبەینێ حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق دەگاتە هەرێمی كوردستان‌و لە هەولێر لەگەڵ مەسرور بارزانی‌و وەزیری سامانە سروشتییەكات بەوەكالەت كۆدەبێتەوە.  لەم سەردانەدا بۆ هەولێر، سەرۆكی كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" هاوڕێیەتی وەزیری نەوت دەكات. سەردانی وەزیری نەوتی عێراق بۆ هەرێمی كوردستان دوای ئەوە دێت، رۆژی 8ی ئەم مانگە لە (دوبەی)، نوێنەرانی وەزارەتی نەوت لەگەڵ كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێم كۆبونەوە، كۆبونەوەیەك كە تێیدا كۆمەڵەی پیشەسازی هەرێمی كوردستان (ئەپیكور) مەرجەكانی خۆی بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت‌و بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێم خستەڕوو، كە دیارترینیان پێدانەوەی قەرزی كۆمپانیاكان بوو لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە كە بڕەكەی (یەك ملیار) دۆلارە، ئەمە لەپاڵ پارێزگاریكردن لە گرێبەستی ئەو كۆمپانیایانە لەگەڵ حكومەتی هەرێم‌و دەستكارینەكردنی گرێبەستەكان، هەروەها رێگەدان بە كۆمپانیا بیانییەكانی هەرێم بۆ فرۆشتنی پشكی نەوتی خۆیان بە وەزارەتی نەوتی عێراق. لە رۆژی 25ی ئازاری ئەمساڵەوە هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان لەرێگەی بۆری عێراق- توركیا بۆ بەندەری جەیهانی راوەستاوە، ئەمەش دوای ئەوەی دادگای ناوبژیوانی پاریس لەسەر سكاڵایەكی حكومەتی عێراق سەبارەت بە هەناردەی نەوتی هەرێم، بڕی نزیكەی (ملیارێك‌و 500 ملیۆن) دۆلار قەرەبووی بەسەر توركیادا سەپاند.  لەوكاتەوە تائێستا توركیا چەند هەوڵێكی داوە بۆ پاكتاوكردنی ئەم قەرەبووە لەگەڵ حكومەتی عێراق، بەڵام تائێستا هیچ ئاسۆیەكی چارەسەر نابینرێت، حكومەتی عێراق سكاڵایەكی تری هاوشێوەی لەسەر توركیا لە دادگای پاریس تۆماركردووە، توركیاش لە دادگای ئەمریكا سكاڵای دژی عێراق تۆماركردووە.  سەرباری ئەوەی سكاڵاو قەرەبووەكان هێشتا یەكلایی نەبونەتەوە، بەمدواییە وەزارەتی وزەی توركیا ئامادەیی خۆی بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم راگەیاند، بەڵام هێشتا كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێمی كوردستانیش ماون كە دەبێت لەچوارچێوەی رێككەوتنێكدا كێشەكانیان چارەسەر بكرێت بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت. بەپێی یاسای سێ ساڵەی بودجەی عێراق، دەبێت حكومەتی هەرێمی كوردستان رۆژانە (400 هەزار) بەرمیل نەوت هەناردە بكات‌و داهاتی ئەم نەوتە راستەوخۆ بگەڕێتەوە بۆ ناو ژمارە حسابی وەزارەتی دارایی عێراق، لەبەرامبەر ئەمەدا حكومەتی عێراق پشكی مانگانەی هەرێم لە بودجە رادەستی حكومەتی هەرێم بكات، ئەم رێككەوتنە كە لەبودجەدا كراوە لەنێوان هەولێرو بەغداد كێشەی لەسەرەو هێشتا نەچووەتە بواری جێبەجێكردن، حكومەتی هەرێم دژی ئەو بڕگەی یاسای بودجەیە كە پشكی هەرێم لەكۆی خەرجی فیعلی عێراق دیاری دەكات، داوا دەكات پشكی هەرێم لە خەرجی گشتی عێراق ئەژماربكرێت.  حكومەتی عێراق بۆ سێ مانگی ئەمساڵ بڕیاریداوە وەكو قەرز، بۆ هەر مانگێك بڕی (700 ملیار) دینار بۆ حكومەتی هەرێم بنێرێت بۆ ئەوەی موچەی موچەخۆرانی پێ دابین بكات، ئەمە بەئومێدی ئەوەی تاوەكو سەرەتای ساڵی نوێ، وەفدی هەردوو حكومەت لەبارەی ناكۆكییەكانیان لەبارەی ماددەكانی یاسای بودجە بگەنە رێككەوتن. وەفدی هەردوو حكومەت ئێستا بەرەو ئاڕاستەی هەمواركردنی هەندێك لە ماددەكانی یاسای بودجە هەنگاو دەنێن، بەڵام ئەم بابەتە هێشتا یەكلانەبوەتەوە.   بۆ وه‌رگرتنی زایناری زیاتر له‌باره‌ی ئاسته‌نگه‌كانی به‌رده‌م ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم كلیك له‌سه‌ر ئه‌م ناونیشانه‌ی خواره‌وه‌ بكه‌: دانوستانی ئه‌پیكورو عێراق بۆ هه‌نارده‌كردنه‌وه‌ی نه‌وتی هه‌رێم

(درەو): ئایا عێراق رێككەوتنی ئۆپێك پڵەسی پێشێلكردووە ؟ نەبیل مەرسومی- شارەزای ئابوری عێراق جەختی كردەوە لەسەر ئەوەی پابەندە بە رێككەوتنی ئۆپێك پڵەس‌و پشكی بەرهەمهێنانی خۆی كە (4 ملیۆن‌و 220 هەزار) بەرمیل نەوتە لە رۆژێكدا، لە ئۆكتۆبەری رابردوودا هەناردەی نەوتی عێراق بۆ (3 ملیۆن‌و 533 هەزار) بەرمیل لە رۆژێكدا بەرزبووەوە، كە ئەمەش لەمساڵدا بەرزترین ئاستە‌و بەهۆی كەمبوونەوەی بەكارهێنانی ناوخۆییەوە روویداوە، بەڵام روپێوییەكی ئەمدواییە دەریخستووە بەرهەمهێنانی نەوت لە عێراق بە بڕی (180 هەزار) بەرمیلی رۆژانە زیادیكردووە، لەسەرووی ئەو ئاستەی كە ئۆپێك پڵەس دیاریكردووە. بەپێی ئەوەی (ئێس ئاند پی گڵۆباڵ كۆمودیتی ئنستایتس) رایگەیاندووە، لە ئۆكتۆبەری رابردوودا بەرهەمهێنانی نەوت لە عێراق رۆژانە بۆ (4 ملیۆن‌و 400 هەزار) بەرمیل بەرزبوەتەوە، ئەم زیادبوونەش تاڕادەیەكی زۆر پەیوەستە بە لاوازی چاودێری لەسەر وەبەرهێنانی نەوت لە كوردستان كە بەشێكی لەناوخۆدا بەكاردەهێنرێت‌و بەشێكی تر لەرێگەی تانكەرەوە بە قاچاخ دەبرێت بۆ توركیا‌و ئێران. 

درەو: تەنیا لە رۆژی 8/11/2023 لە دەروازەی پەروێزخانەوە (630) تانكەر نەوت رەوانەی ئێرانكراوە، بۆ مەنەفێستی (رێگەپێدانی) ئیدارەی گشتی یەكێتی تەنی (50) دۆلار وەردەگیرێت رۆژانە نزیكەی (ملیۆنێك) دۆلار دەكات، لە بازاڕدا تەنی نەوتی خاو (460) دۆلارەو نەوتی پاشماوەی پاڵاوگەكانیش (221) دۆلارە، ئێستا بازاڕی ناردنە دەرەوەی نەوت بەناوی نەوتی رەشەوە گەرمە. ریزی تانكەرەكان بەپێی چەند گرتە ڤیدیۆییەك كە بۆ (درەو) نێردراوە، ژمارەیەكی زۆری تانكەر لە گۆڕەپانەكانی دەروازەی پەروێزخان راوەستاون، لەسەر شەقامەكانیش ریزیان بەستووە بەرەو ئێران و لەوێشەوە بەرەو بەندەر عەباس و بازاڕەكانی جیهان. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) كە لەگەڵ چەند شۆفێرێك و بەرپرسانی دەروازەی پەروێزخاندا قسەی كردووە، رۆژانە بە سەدان تانكەر نەوت رەوانەی ئێران دەكرێت بەنمونە: •     رۆژی (8/11/2023) لە رێگەی دەروازەی پەروێزخانەوە (630) تەنكەر رەوانەی ئێران كراوە. •    رۆژی 9/11/2023 لە رێگەی دەروازەی پەروێزخانەوە (520) تانكەر رەوانەی ئێران كراوە. واتا بە شێوەیەكی گشتی رۆژانە لە نێوان (500 - 600) تانكەر رەوانەی ئێران دەكرێت و ئەو شۆفێرانە ئاماژەیان بەوەشكرد، كە رەوانەكردنی تانكەرەكان بەپێی كەش و هەوا و رۆژەكان و كێشەی تەكنیكیەوە دەگۆرێت، رۆژ هەبووە (900) تانكەر رەوانەی ئێران كراوە. تانكەرەكان رۆژی پێشتر لە گۆڕەپانەكە رادەگیرێن بۆ هەر تانكەرێك بڕی (2) دۆلار هەقی وەستان لە گۆڕەپانەكەیان لێوەردەگیرێت، كە بۆ ئیدارەی گشتی یەكێتیە. بەپێی ئەوەی شۆفێرەكان ئاماژەیان پێكردووە، ئەو نەوتەی ئەوان باری دەكەن پاشماوەی پاڵاوگەكانە، بەڵام لەناویدا نەوتی خاو، نەفتا، قیر، رەوانە دەكرێت بەرەو ئێران. ئەو نەوتەی باری دەكەن لە كێڵگەكانی (حەسیرە، چیا سورخ، شیواشۆك)ەوە باردەكەن، بەشێك لەو نەوتە دەبرێت بۆ پاڵاوگەكان دواتر پاشماوەكەی بار دەكرێت، بەڵام هەندێك جار هەر ناپاڵاورێت راستەوخۆ رەوانەی دەرەوە دەكرێت، ئەو تانكەرانەی لە پەروێزخانەوە دەبرێن بۆ ئێران بەشێكی لە كێڵگەو پاڵاوگەكانی سنوری دەسەڵاتی یەكێتی بار دەگرێن و بەشێكیشی هی پاڵاوگەكانی كارو  لاناس و پاڵاوگەكانی تری سنوری دەسەڵاتی پارتیە، لەبەر ئەوەی خەرجی ناردنە دەرەوە لە پەروێزخانەوە بۆ بەندەر عەباس كەمترە بۆیە لەوێوە دەبرێت، بەڵام ئەو نەوتە رەش و قیرەی كە دەبرێت بۆ توركیا لە رێگەی باشماخەوە دەرواتە ئێران و لەوێشەوە بۆ تەبرێز و بۆ توركیا، هەندێك جاریش لە حاجی ئۆمەرانەوە نەوت رەوانەی ئێران دەكرێت، ئەم پرۆسەیە لە دەروازەكانی ژێر دەسەڵاتی پارتیش بوونی هەیە. چۆن نەوت لەناو خۆ ساغدەكرێتەوە ئەو نەوتەی لە ئێستادا لەناوخۆ ساغدەكرێتەوەو بەشێكی بۆ پاڵاوگەكان و بەشێكیشی دەبرێتەوە دەرەوە بەم جۆرەیە: •    نەوتی خاو لە بازاڕەكانی كوردستان تەنی بە (460) دۆلارە واتا بەرمیلی (61) دۆلار (تەنێك نەوت 7.5 بەرمیلە) •    نەوتی رەش تەنی بە (210) دۆرە بەرمیلی نزیكەی (30) دۆلار دەكات •    هەموو ئەو نەوتەی رۆژانە وەردەگیرێت بەناوی نەوتی رەش و پاشماوەی پاڵاوگەكانەوە رەوانە دەكرێت بۆ ئێران كە ئەوە رێگا پێدراوە لەلایەن حكومەتی عێراقەوە، بەڵام چەند سەرچاوەیەك بە (درەو)یان راگەیاند ئەو نەوتە ئێستا تەنیا نەوتی رەش و پاشماوەی پاڵاوگەكان نیە بەڵكو: •    نەوتی رەش، ئەو نەوتەی كە لە كێڵگەكانەوە دەدرێتە پاڵاوگەكان و دوای ئەوەی دەپاڵێورێت و موشتەقاتەكانی لێوەردەگیرێت بەتایبەت (نەوت، بەنزین، دیزڵ) ئەوەی دیكەی دەمێنێـتەوە بە شێوەیەكی یاسایی و رێگە پێدراو دەبرێتە دەرەوە، بەڵام لە پاڵاوگەكان كەمترین موشتەقاتی لێوەردەگرن و هەندێك جار هەر نای پاڵیون و بەناوی نەوتی رەشەوە دەیفرۆشن، تەنی بە (210) دۆلار كە بەرمیلی (30) دۆلار دەكات و رەوانەی ئێران دەكرێت، لێرەدا تەنیا مەنەفێستی (رێگەپێدانی) كە لەلایەن ئیدارەی گشتیەوە تەسدیق دەكرێت و وەردەگیرێت تەنی (50) دۆلارە. •    ئەو سەرچاوانە ئەوەشیان بۆ (درەو) پشت راست كردەوە ئێستا لەناو ئەو تانكەرە نەوتی رەش و پاشماوەی پاڵاوگەكاندا نەوتی خاویش دەفرۆشرێت و دەبرێتە دەرەوە بەناوی نەوتی رەش، راستەوخۆ لە كێڵگەكانەوە دەبرێن یاخود دەبرێنە پاڵاوگەكان و داناگیرێن و راستەوخۆ دەبرێن و رەوانەی ئێران دەكرێن، ئەوانیش لە كێڵگەكانەوە تەنی بە (460) دۆلار دەفرۆشرێت واتا بەرمیلی بە (61) دۆلار، دواتریش مەنەفێستەكەی بۆ هەر تەنێك (50) دۆلارە. •    نەفتا، لە كێڵگەی كۆرمۆرەوە رۆژانە (2200) تەن دەفرۆشرێت لە بازاڕدا، لەو رێژەیە نزیكەی (600) تەن دەدرێتە هەولێر و (1600) تەن لە بازاڕەكانی سلێمانی شاغ دەكرێتەوەو دەبرێتە دەرەوە، تەنێك بە (200) دۆلار لە بازاڕدا دەفرۆشرێت، . رۆژانە ملیۆنێك دۆلار ئەو نەوتەی دەفرۆشرێت تەنیا مەنەفێستەكەی كە یەك وەرقەیەو داهاتەكەی بۆ ئیدارەی گشتی یەكێتیەو رۆژانە زیاتر لە یەك ملیۆن دۆلارە بۆنمونە: رۆژی 8/11/2023 لە دەروازەی پەروێزخانەوە (630) تانكەر رەوانەی ئێران كراوە كە هەر تەنكەرێك (30) تەن نەوت بار دەكات و بۆ هەر تەنێك (50) دۆلار دەدرێتە ئیدارەی گشتی یەكێتی، ئەوا تەنیا لە رۆژی 8/11/2023 بۆ مەنەفێست بڕی نزیكەی (ملیۆنێك) دینار بۆ ئیدارەی گشتی یەكێتی وەرگیراوە. 630 تانكەر * 30 تەن * 50 دۆلار = 945 هەزار دۆلار. تەنیا بە رەوانەكردنی نەوتەكە كاری تانكەرەكان تەواو نابێت، بەڵكو لەوسەریشەوە باری تایبەت لەگەڵ خۆیان دەهێننەوەو ئەویش داهاتێكی ترە، بە نمونە لە ئێرانەوە (گازوایل ، بەنزین، ئێن تی بی، ریفۆرمێنت، ئارۆ) كە تەنی (70) دۆلاریان لێوەردەگیرێت، هەموو ئەمانە لەگەڵ خۆیاندا دەهێننەوە.        

درەو: سەرچاوە: ئیندپێندنت عەرەبیە راپۆرتی رۆژنامەنوس: باسم فرنسیس  كۆمپانیای هێڵی بۆرییەكانی سەربە وەزارەتی نەوتی فیدڕاڵی, تەواوكردنی راكێشانی بۆری گواستنەوەی غازی لە كێڵگەی كۆرمۆرەوە بۆ وێستگەی كارەبای كەركوك راگەیاند, بە توانای (100) مقەمەق (یەك ملیۆن پێ سێجا) لە رۆژێكدا. عەلی موسەوی, بەڕێوەبەری گشتی كۆمپانیاكە رایگەیاند:"جێبەجێكردنی پرۆژەكە بە هەماهەنگی بووە لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی كارەبای كەركوك و هەردوو كۆمپانیای غازو نەوتی باكور", بەبێ‌ ئاماژەكردن بە واژوكردنی رێككەوتنێكی پێشوەخت لەگەڵ حكومەتی هەرێم, بەرپرسانی كۆمپانیای هێڵەكانی نەوتی كەركوك رایانگەیاند: پرۆسەی هەناردەكردنی غاز دوای وژوكردنی گرێبەست لەگەڵ كۆمپانیاكە دەستپێدەكات. كێڵگەی كۆرمۆر, كە یەكێكە لە گەورەترین كێڵگە غازییەكانی وڵات, دەكەوێتە قەزای چەمچەماڵ, لەژێر هەژموونی یەكێتی نیشتمانی كوردستاندایە, كە هاوبەشی سەرەكی حكومەتی هەرێمە, كۆمپانیای دانا غازو نەوتی هیلالی ئیماراتی, بەگوێرەی گرێبەستی وەبەرهێنان و كنەوپشكین واژوكراو لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان, لەساڵی (2007)وە, وەبەرهێنانیان كردووە لە روبەری نزیكەی (135) كیلۆمەتر چوارگۆشە. رێژەی غازی كێڵگەی كۆرمۆر, بە نزیكەی (1.8) ملیار مەتر سێجا دەخەمڵێنرێت و ئاستی بەرهەمهێنان تیایدا دەگاتە نزیكەی (500) ملیۆن پێ سێجای رۆژانە, وێڕای بەرهەمهێنانی (35) هەزار بەرمیلی رۆژانە لە نەوتی (كۆندینست)و نزیكەی هەزار تۆنی رۆژانە لە غازی شل, كۆمپانیای دانا غاز پێشبینی دەكات لەناوەراستی بەهاری داهاتوو, بەرهەمهێنان بۆ (750) ملیۆن بەرزبێتەوە, ئەگەر كارەكانی كێڵگە نوێیەكە تەواوبێت و هەندێك لەكێشە داراییەكان چارەسەرببن.   كورد رەتیدەكاتەوە وەزارەتی سامانە سروشتیەكانی حكومەتی هەرێم دەستبەجێ‌ راگەیاندنی راكێشانی بۆریەكەی رەتكردەوە, جەختیكردەوە,  بەفەرمی لە كۆبونەوەیەكدا لە سەرەتای مانگی تشرینی یەكەمی رابردوو, بە كۆمپانیای دانا غازی راگەیاندووە, گواستنەوەی غاز لەكێڵگەكانی هەرێمەوە رەتدەكاتەوە بەبێ‌ دەربڕینی رەزامەندی. بەڵام بەهجەت ئەحمەد, راوێژكاری نوسینگەی راگەیاندن بۆ كاروباری وزە لە یەكێتی نیشتمانی كوردستان رایگەیاندووە, راكێشانی بۆریەكە لە كۆرمۆرەوە نیە, بەڵكو گواستنەوەی غازە لە كێڵگەی نەوتی جمبورەوە بۆ وێستگەی كارەبای تازە, كە نزیكەی (60) كیلۆمەتر لە سنوری دەسەڵاتی هەرێمەوە دورە. بەهجەت ئەحمەد پێیوایە, بەیاننامەكەی وەزارەتی نەوت تەمومژاویە, رون نیە كە ئامانجی سیاسی لەپشتەوەیە یان ئامانجی توڕەكردنی هەرێمە, جەختیشیكردووە, ئەگەر حزبەكەی هەر رێككەوتنێكی بكردایە بە فەرمی رایدەگەیاند, بۆیە جەخت دەكەن كە هیچ رێككەوتنێك لەو بارەیەوە نەكراوە. كارتی سیاسیە دواجار دۆسیەی غاز بەشێكی سەرەكی ناكۆكییەكانی نێوان هەردوو حزبی دەسەڵاتداری هەرێمی كوردستانی داگیركردووە, پارتی دەیەوێت لەڕێی توركیاوە هەناردەی ئەوروپای بكات, یەكێتیش سەرنجی هەیە لەسەر میكانیزمی ئیدارەدان و دابەشكردنی داهاتە داراییەكان لە هەرێم, بەتایبەت كە سەرۆكی یەكێتی ساڵی رابردوو رەخنەی لە سیاسەتەكانی پارتەكەی بارزانی گرت, بەهۆی نەبوونی شەفافیەت و دادپەروەری لە دابەشكردنی داهاتەكان, لە ئیدارەدانی كەرتی نەوت و هەڕەشەی پەكخستنی پرۆژەی راكێشانی هێڵی بۆری غازی كرد بۆ دەرەوەی وڵات, ئەگەر بەهەمان شێوازی نەوت پیادە بكرێت.   مەترسیەكانی ئێران پێشتر كێڵگەی كۆرمۆر روبەڕوی چەند هێرشێكی موشەكی بووەتەوە, دواینیان مانگی ئابی رابردوو بوو, بە زۆری پەنجەی تۆمەت بۆ گروپ و میلیشیا شیعەكانی نزیك لە ئێران درێژدەكرێت, كە رۆڵێكی گەورەی دەبێت ئەگەر بەرهەمەكەی دوو هێندە بكرێت بۆ ئاستی یەك ملیار مەتر سێجای رۆژانە, لە سنورداركردنی پشتبەستن بە هاوردەكردنی غازی ئێران, وەك ئەوەی كوردەكان ئومێدیان هەیە لەڕێی توركیاوە رەوانەی ئەوروپای بكەن, كە بەدوای جێگرەوەی غازی روسیادا دەگەڕێن, ئەوەش فشارەكان لەسەر مۆسكۆ فراوانتردەكات لە جەنگەكەی لەگەڵ ئۆكرانیا, هەروەها دانوستانیش لەگەڵ ئێران لە دۆسیەی گفتوگۆكانی سەبارەت  پرۆگرامە ئەتۆمیەكەی تاران. بەڵام هیواكانی كورد شكستیهێنا لەگەڵ دەرچونی بڕیاڕی دادگای فیدڕاڵی لەمانگی شوباتی ساڵی پار, بە نادەستوریبونی هەناردەكردنی نەوت و غازی هەرێمی كوردستان بەبێ‌ رەزامەندی بەغداد, دواتریش بردنەوەی سكاڵاكەی دادگای بازرگانی لە پاریس دژی توركیا لەمانگی ئازاری رابردوو, كە لەسەر ئەوبنەمایە هەناردەی نەوتی هەرێم راگیرا. رێككەوتن ناكرێت لە دەرەوەی كەناڵە فەرمیەكان لەبەرامبەر ئەگەری ئەوەی حزبەكەی تاڵەبانی رێككەوتنی تاك لایەنەی لەگەڵ بەغداد كردبێت, كۆڤەند شێروانی, شرۆڤەكاری بواری وزە دەڵێت, كۆمپانیا وەرهێنەكان لەكێڵگەكان ناتوانن بچنە پرۆژەیەكی لەو شێوەیە بەبێ‌ وەرگرتنی رەزامەندی حكومەتی هەرێم, هەرێمیش ئەولەویەتی داوە بەكارپێكردنی وێستگەكانی وزە لە هەرێمی كوردستان, بەهۆی ئەوەی (80%) بە غاز كاردەكەن. ئەو هێڵەی ئاماژەی پێدەكرێت كۆنەو نۆژەنكراوەتەوە, بەڵام بەوشێوەیە نیە كە قسە لەبارەی واژوكردنی رێككەوتن یان هەماهەنگی دەكرێت بۆ بەستنەوەی یان راكێشانی ئەو هێڵە, هیچ ئاماژەیەكیش نیە لەبارەی هەماهەنگی لەگەڵ یەكێتی نیشتمانی كوردستان, ئەگەر هەشبێت پێویستە لەئاستی حكومەتدا بێت نەك حزب, لەبەر ئەوەی یەكێتی هاوبەشێكی سەرەكی حكومەتی هەرێمە. شێروانی پێیوایە, قورسە بڕیارێكی حزبی هەبێت لە دۆسیەیەكی هەستیاری وەك غاز, دەشڵێت, كارێكی باش دەبێت ئەگەر هەماهەنگی لەو بوارەدا بكرێت, چونكە عێراق غاز لەوڵاتانی دراوسێوە هاوردە دەكات, كە ئەوەش وادەكات ئاستی هاوردەكردن بە رێژەی (50%) كەمبێتەوەو ملیارەها دۆلار بۆ عێراق بگێڕێتەوە, ئاماژەی بەوەشكردوە, دۆسیەی غاز لەچوارچێوەی رێككەوتنی نێوان حكومەتی هەرێم و بەغداد نەبووە لە مانگی نیسانی و رابردوو و دواتریش لە یاسای بودجەی فیدڕاڵی.  

راپۆرت: درەو كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێمی كوردستان لە دوبەی لەگەڵ وەزارەتی نەوتی عێراق كۆبونەتەوە، داوای قەرزەكانیان لە حكومەتی هەرێم كردوەتەوە، مەترسی خۆیان نیشانداوە لە دەستكاریكردنی گرێبەستەكانیان لەگەڵ حكومەتی هەرێم‌و پێشنیازی ئەوەیان كردووە پشكی خۆیان لە نەوتی هەرێم بە وەزارەتی نەوتی عێراق بفرۆشن، ئاڵنگارییەكانی بەردەم دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم چین؟ وردەكاری لەم راپۆرتەدا.  لە دوبەی كۆبونەوە كۆمپانیا بیانییەكانی بواری نەوت لە هەرێمی كورستان لەگەڵ نوێنەری وەزارەتی نەوتی عێراق‌و كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتی عێراق "سۆمۆ"‌و كۆمپانیای نەوتی باكور كۆبونەوە، كۆبونەوەكە لە (دوبەی) بەڕێوەچوو.  كۆمپانیا بیانییەكانی هەرێمی كوردستان خۆیان لەچوارچێوەی گروپێكدا بەناوی "گروپی پیشەسازی نەوتی كوردستان - ئەپیكور" رێكخستووە، ئەم گروپە هەریەكە لە كۆمپانیاكانی (DNO، Genel Energy، Gulf Keystone Petroleum، HKN Energy ،ShaMaran Petroleum) لەخۆدەگرێت.  بەپێی راگەیەندراوی "ئەپیكور"، لە كۆبونەوەكەی دوبەیدا، باس لە دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان كراوە لەرێگەی بۆری عێراق- توركیاوە كە لەبەرەبەیانی رۆژی 25ی ئازاری ئەمساڵەوە راوەستاوە. پێشنیازێك بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت  كۆمپانیا بیانییەكانی هەرێمی كوردستان پێشنیازێكیان بۆ خێرا دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم خستوەتە بەردەم وەزارەتی نەوتی عێراق، پێشنیازەكە ئەوەیە" كۆمپانیای سۆمۆ لەگەڵ كۆمپانیا بیانییەكانی بواری نەوت لە هەرێمی كوردستان دانوستان بكات لەبارەی كڕین‌و فرۆشتنی نەوت لەم كۆمپانیایانە، چونكە بەگوێرەی ئەو گرێبەستەی لەگەڵ حكومەتی هەرێم كردویانە كە گرێبەستی پشكی بەرهەمهێنانە، ئەم كۆمپانیایانە مافی ئەوەیان پێدراوە پشكی نەوتی خۆیان بفرۆشن". كۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی كوردستان دەیەوێت لەچوارچێوەی دانوستانێكدا پشكی خۆی لە نەوتی كێڵگەكانی هەرێم كوردستان بفرۆشێت بە وەزارەتی نەوتی عێراق‌و كۆمپانیای سۆمۆ، هاوشێوەی ئەوەی كۆمپانیای هیلالی ئیماراتی غازی كێڵگەی كۆرمۆری فرۆشتووە بە وەزارەتی نەوتی عێراق‌و بەبۆری دەگوازرێتەوە بۆ وێستگەی كارەبای كەركوك.  داوای قەرزەكانی لە حكومەتی هەرێم دەكاتەوە ئەپیكور مەرجێكی تریشی هەیە بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم هەیەو بە وەزارەتی نەوتی عێراقی وتووە:" دەبێت رێككەوتنێكی روون‌و وردو یاسایی هەبێت بۆ فرۆشتن‌و هەناردەی نەوت، لەناویشیاندا پێدانی پارەی فرۆشی نەوت لە رابردوو و داهاتووودا". بەگوێرەی راگەیەندراوێكی سەرەتای ئۆكتۆبەری رابردووی گروپی پیشەسازی نەوتی كوردستان، گروپی ئەپیكور بڕی (یەك ملیار) دۆلاری پارەی لای حكومەتی هەرێمە‌و هێشتا پێی نەدراوەتەوە، ئەم كۆمەڵەیە هۆشداری ئەوەی بە هەردوو حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی عێراق داوە تەنانەت ئەگەر هەناردەی نەوتیش لەرێگەی بۆری نەوتی عێراق- توركیاوە دەستپێبكاتەوە، ئەوان لە دۆخێكدا نین نەوت لە هەرێمی كوردستان بەرهەمبهێنن تا دڵنیا نەبن لەوەی چۆن پارەیان پێدەدرێت.  ترس لە دەستكاریكردنی گرێبەستەكان 15ی شوباتی 2022 دادگای فیدراڵی عێراق بڕیارێكی لەدژی هەرێمی كوردستان دەركرد، بەپێی ئەم بڕیارە یاسای نەوت‌و غازی هەرێمی هەڵوەشاندەوە‌و حكومەتی هەرێمی پابەند كرد بەوەی نەوت‌و غازەكەی رادەستی بەغداد بكات، لەدوای ئەم بڕیارەوە حكومەتی پێشووی عێراق چەند هەنگاوێكی گرتەبەر بۆ ناچاركردنی كۆمپانیا بیانییەكانی هەرێم بۆ تازەكردنەوەی گرێبەستی كاركردنیان لەگەڵ وەزارەتی نەوتی عێراق، بەوپێیەی ئەم وەزارەتە گرێبەستەكانی هەرێمی بەدڵ نییە‌و دەیەوێت لەگەڵ گرێبەستەكانی عێراق هاوتای بكات، لە كۆبونەوەكەی دوێنێی دوبەیدا، نوێنەرەكانی وەزارەتی نەوتی عێراق دڵنیاییان بە نوێنەری كۆمپانیا بیانییەكانی هەرێم داوە رێز لە قەرزەكانی رابردوویان دەگیرێت، بەڵام:" رێكخستنی گرێبەستەكان هەمووان پەسەندی بكەن".  كۆمپانیا بیانییەكانی هەرێم ترسیان هەیە وەكو ئەوەی پێشتر وەزارەتی نەوتی عێراق كاری لەسەركردووە، گرێبەستەكانیان لەگەڵ حكومەتی هەرێم هەموار بكرێتەوەو لە گرێبەستی "شەراكەت"ەوە بكرێت بە گرێبەستی "خزمەتگوزاری"، بۆیە لە گفتوگۆكەی دوبەیدا نوێنەری ئەپیكور داوایكردووە" مەرجە بازرگانییەكانی ئێستا وەك خۆیان بمێننەوە‌و گرێبەستەكانی پشكی بەرهەمهێنان كاریان پێبكرێت". ئاڵنگارییەكی تر   یەكێك لە ئاڵنگارییەكانی تری بەردەم پرۆسەی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان نرخی بەرهەمهێنان‌و گواستنەوەی نەوت بەپێی ئەوەی لە یاسای بودجەدا دیاریكراوە، ئەمەش بەربەستێكی تری بۆ كاركردنی كۆمپانیا بیانییەكان لە هەرێم دروستكردووە.  لە یاسای بودجەدا عێراق، خەرجی بەرهەمهێنان‌و گواستنەوەی نەوتی زۆر بە كەمتر لەو نرخە ئەژماركردووە كە بەشێوەیەكی فعلی لە كوردستان هەیە. یاسای بودجەی فیدراڵ نرخی بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێمی بەهەمان ئەو نرخە ئەژماركردووە كە لە عێراق هەیە، لەسەر ئەم بنەمایە بۆ بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێك نەوت بڕی (6) دۆلاری دیاریكردووە، ئەمە لەكاتێكدایە بەپێی قسەی كەمال محەمەد وەزیری سامانە سروشتییەكانی هەرێم بە وەكالەت، تێچووی بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێك نەوت لە هەرێم بڕەكەی (24) دۆلارەو تیچووی گواستنەوەی هەر بەرمیلێكیش (7) دۆلارە، واتا بە تێكڕای خەرجی وەبەرهێنان‌و گواستنەوەی نەوتی هەرێم بۆ هەر بەرمیلێك (31) دۆلار دەكەوێت. یاسای بودجەی فیدراڵ رێگە بەوە نادات لە داهاتی نەوتی هەرێم پارە بۆ هیچ مەبەستێك ببڕدرێت، بودجە بەرپرسیارێتی دابینكردنی هەقدەستی كۆمپانیاكانی نەوتی لە هەرێمی كوردستان‌و خەرجی بەرهەمهێنان‌و گواستنەوەی 400 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەی خستوەتە ئەستۆی وەزارەتی دارایی عێراق. بودجە پارەی وەبەرهێنان‌و گواستنەوەی نەوتی هەرێمی لە خشتەیەكدا دیاریكردووە كە بڕەكەی (3 ترلیۆن‌و 876 ملیار) دینارە بۆ یەك ساڵ، ئەم بڕە پارەیە كورتهێنانی هەیە بۆ هەرێمی كوردستان. بەگوێرەی لێكدانەوەیەك كە ئامانج رەحیم سكرتێری ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان كردویەتی: •    كۆی گشتی خەرجی خەمڵێندراو بۆ گواستنەوەی بڕی (400 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانە بۆ ساڵی 2023 بریتییە لە (1 ترلیۆن‌و 428 ملیار) دینار. •    كۆی گشتی خەرجی خەمڵێندراو بۆ وەبەرهێنان‌و هەناردەكردنی بڕی (400 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانە بۆ ساڵی 2023 بریتییە لە (2 ترلیۆن‌و 448 ملیار) دینار. واتا بە تێكڕا خەرجی وەبەرهێنان‌و گواستنەوەی نەوتی هەرێم لە ساڵی 2023دا بڕەكەی بە (3 ترلیۆن‌و 876 ملیار) دینار دیاریكراوە، ئەم پارەیە بڕەكەی بە دۆلار دەكاتە (2 ملیارو 980 ملیۆن) دۆلار. هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2022 بڕی (6 ترلیۆن‌و 695 ملیار) دیناری بۆ خەرجییەكانی نەوت خەرجكردووە، بەڵام لە بودجەی عێراقدا (3 ترلیۆن‌و 876 ملیار) دیناری تەرخانكردووە، لێرەدا حكومەتی هەرێم توشی كورتهێنانێك دەبێت كە بڕەكەی (2 تریلیۆن‌و 800 ملیار) دینارە، وەكو سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران دەڵێ" ئەم كورتهێنانە هیچ تەرخانكراوێكی بۆ نەكراوە لەناو بودجەی عێراق‌و هەرێمی كوردستانیش ناتوانێت پڕی بكاتەوە". ئێستا كە توركیا ئامادەیی خۆی بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان نیشانداوە، هێشتا دیار نییە ئایا كۆمپانیا بیانییەكانی نەوت ئامادەن بەو نرخەی كە عێراق دیاریكردووە (6 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك) نەوت بۆ هەرێمی كوردستان بەرهەمبهێنن، بەتایبەتیش لەكاتێكدا كە وەزیری سامانە سروشتییەكانی هەرێم باسلەوە دەكات كۆمپانیاكان وتویانە ئامادە نین بەو پارەیە كاربكەن. قەرزەكانی كەرتی نەوتی هەرێم كەرتی نەوتی هەرێم كێشەیەكی تریشی هەیە كە ئەویش قەرزی پێشووی هەقدەستی كۆمپانیاكانی نەوت‌و پارەی وەرگیراوی پێشەكی نەوتی فرۆشراوی پێشوەختەیە‌و بە تێكڕا بڕەكەی (8 ملیارو 623 ملیۆن) دۆلارە‌و ئەم قەرزەش هیچ چارەسەرێكی لە یاسای بودجەدا بۆ دیاری نەكراوە‌و نازانرێت حكومەتی هەرێم چۆن ئەم پارانە دەگێڕێتەوە.  ده‌قی راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌ی ئه‌پیكور