مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو) بە هەموو مانایەک گەیشتن بە ئاگربەست لە غەزە و راگرتنی تەکنۆلۆژیای مۆدێرنی کوشتن و وێرانکردن، هەواڵێکی هێجگار دلخۆشکەرە، بەر لە هەموو کەسێک بۆ ئەو دانیشتوانە چەند ملیۆنییەی ناو غەزە  کە ساڵێک و ٤ مانگە لەناو جەهەنەم و کابوسێکی تاریکی پڕ لە  برسێتی و ترس و سەرما و دەربەدەریی و بێماڵیی و شۆکی دەرونیی و کوشتن و خوێنی بە ناهەق رژاودا، ژیان بەسەردەبەن. هەواڵەکە بە پلەی یەکەم بۆ ئەو هەموو منداڵ و پیر و کوڕ و کچ و ژن و پیاوانە جێگای دڵخۆشییە، ئەو هەموو بریندار و بیمارانەی تەنانەت توانای تیمارکردنێکی سەرەتاییانەی برینەکانیان نییە، بە هۆی وێرانبوونی تەواوی نەخۆشخانە و تیمارگاکانەوە.  بۆ ئەو ملیۆنان مرۆڤەی بەردەوام لەبەردەم ئەگەری گەورەی کوشتن و لەدەستدانی ژیانی خۆیان و ئازیزەکانیاندا بوون. ئاگربەست، بەر لە هەموو شتێک، بەخشینی توانای هەڵمژینی هەناسەیەکی هێمنە دوور لە باروت و گڕ و دووکەڵی یەکێک لە قێزەونترین پڕ تاوانترین، جەنگەکانی سەدەی بیست و یەکەم. دوای ساڵێک و ٤ مانگ لە کوشتنی بە کۆمەڵ، لە تاوانی جەنگ و پلانی پاکتاوکردن، ئەوەی تا ئەم ساتە روویداوە ئاگربەستە، نەک کۆتاییهاتنی جەنگ، لەزۆر سەرەوە گەیشتن بە کۆتایی جەنگەکە رێگایەکی نادیار و ناروونی لەپێشە. قسەکانی هەردوو بەرەکە، هەم ئیسرائیل و هەم نوێنەرەکانی حەماس، ئەو گومانە گەورەدەکەن کە ئەمە کۆتا جەنگی نێوان ئەو دوو بەرەیە بێت کە لەپاڵ رقی سیاسیی و کۆلۆنیالیی و ئەتنییەوە لە یەکتری، رقێکی دینی گەورەشیان لەیەکە کە بێچارەسەر و بێکۆتاییە. لە هەموو دۆخێکدا قەبارە و گەورەیی ئەو کێشانەی لە سبەینێ و دووسبەی دوای ئاگربەستەکەدا دێنەپێشەوە و بەر لە هەمووکەسێکیش خەڵکی غەزە ڕووبەڕووی دەبنەوە، بە هەموو حیساباتێک، کێشەی هێجگار گەورە و تراژیدییای تەواو نائومێدکەرەن. غەزە خۆی وەک سەرزەمین و ژینگەیەک بکرێت مرۆڤی تێدابژیی تەواو وێرانە و لە چەندان بەشیدا توانای دابینکردنی پێداویستییە هەرە سادەکانی ژیانی تیادانەماوە. بەپێی ئاماری نەتەوە یەکگرتوەکان ٨٠ لە سەدی ئەو ماڵانەی لە غەزەدا هەبوون روخاون و دانیشتوانەکانیان ناتوانن لەناویاندا بژین. بڕێکی گەورەی ئەو دوو ملیۆن ئاوەرەیەی بە خێمەکانیانەوە دەگەڕێنەوە پاڵ ماڵ و خانوە روخاوەکانیان، دەبێت لەناو ئەو خێمانەدا بژین و بیناکردنەوەی ماڵەڕوخاوەکان دەیان ساڵ و سەرمایەیەکی تەواو گەورەی پێویستە. چەندان راپۆرتی نێودەوڵەتی پێ لەسەر ئەو راستییە دادەگرن کە بەشێکی بەرچاوی غەزە، بە تایبەتی بەشی باکوری غەزە، بەکەڵکی ژیان نەماوە. ئەم بەشە جگە لەوەی وێران بووە، هاوکات زەویەکەشی لە رووی ژینگەییەوە بەرادەیەک پیسبووە کە تا دەیان ساڵ روەکی تیادا ناروێت و مرۆڤ ناتوانێت لەناویدا بژیی. لە هەموویشی ترسناکتر نەوەیەک لە منداڵان و گەنجانی بریندار و بیمار و کەمئەندام دروستبوون، کە ژمارەیان بە دەیان و سەدان هەزارە، کە توانای ژیانێکی ئینسانیی نیمچە سەربەخۆشیان نییە و تا مردن پێویستیان بە خزمەتگوزاریی بەردەوام هەیە. بەپێی ئامارە فەرمییەکان زیاد لە ١٠٠ هەزار برینداری هەمجۆر لە هەموو تەمەنەکان هەیە کە رۆژگارێکی درێژ پێویستیان بە دابینکردنی خەزمەتگوزاری هەمەجۆرە. بەشی هەرەگەورەی نەخۆشخانە و ناوەندە پزیشکلییەکان و سێنتەرەکانی تیمارکردن وێران بوون و توانای پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکانیش بەو ژمارە گەورەیە لە بریندار و کەماەندام و پەککەوتە نییە و نەماوە.    بەپێی ئامارەکانی یونسیفیش لەم جەنگەدا ١٧ هەزار منداڵ بێدایک و بێباوک و بێ کەسوکاربوون. هەزارن ژن هاوسەرە پیاوەکانیان و هەزاران پیاویش، هاوسەرە ژنەکانیان لەدەستداوە.  ئەمە جگە لە کوشتنی نزیکەی ٥٠ هەزار مرۆڤ، کە بەپێی هەندێک مەزەنە دەشتە بۆ سەروی ٧٠ هەزار بەرزببێتەوە کاتێک لەشە جێماوەکانی ژێر خان و ماڵ و شوێنە روخاوەکان دەدۆزرێنەوە.  نوێنەری نەتەوە یەکگرتوەکان، کە خانمێککی هۆڵەندییە، دەڵێت «خەڵکی غەزە هیچ شتێکیان نییە. مرۆڤ تووشی سەرسوڕمان دەبیت گەر لە غەزەدا منداڵێک ببینیت پێڵاوی لەپێدابێت، یان جلی زستانەی لەبەردابێت». «خەڵکی غەزە پێویستیان بە هەمووشتێک هەیە، ئەو پێداویستیانەش دەبێت هەموو رۆژێک دابینبکرێن»  بە ڕای ئەم نوێنەرەی نەتوە یەکگرتوەکان غەزە پێویستی بە زیاد لە ١٠٠ ملیار دۆلارە بۆئەوەی بتوانێت بونیادبنرێتەوە. هاریکاریکردنی غەزەش نابێت بۆ ماوەیەکی کورت و کەم بێت بەڵکو پێویستە بۆ ماوەیەکی زۆر درێژ بێت. غەزەی ئێستا و غەزەی بەر لە پەلامارەکەی ٧ ئۆکتۆبەر، دوو سەرزەمینی تەواو جیاوازن. غەزەی ئێستا غەزەیەکی وێران و پڕ لە مرۆڤی پەککەوتە و بریندار و کەم ئەندام و پر لە منداڵانی بێباوک و دایک، پر لە شۆک و تراومای جیاواز و، پر لە مرۆڤگەلێکی تەواو پروکاو و چەند نەوەیەکی گەنجە کە جگە لە خێمە شوێنێک نادۆزنەوە بتوانن لەناویدا بژین.  نەخۆشیی، برسێتی، کەم ئەندام بوون، تراومای تاکەکەسیی و دەستەجەمعی، بێماڵیی و لەدەستدانی ئازیزان، ئەو دۆخەیە کە غەزە، دوای ساڵێک و ٤ مانگ لە جەنگ، تێیکەوتوە. ئیسرائیل لەو ماوەیەدا، جگە لە خولقاندنی ئەو وێرانە گەورەیە و جگە لە ئەجامدانی چەندەها تاوانی جەنگ، هاوکات چەندان شوێن و جێگای تری لەناو خاکی فەلەستینییەکاندا، هەم لەناو غەزە خۆی و هەم لە دەرەوەی غەزەشدا، داگیرکردوە، سوپاکەیان لە بەشێکی غەزەدا ماوەتەوە و گەماوردانی غەزەش لە ئێستادا لە گەمارۆدانی بەر لە جەنگە زۆر توندتر و هەمەلایەنترە. غەزەی ئێستا زۆر لە غەزەی بەر لە ٧ ئۆکتۆبەر زیاتر لەژێڕ رەحمەتی سوپا و تەکنۆلۆژیای کوشتن و سیاسییەکانی دەوڵەتی ئیسرائیلدایە.     حەماس خۆیشی حەماسی بەر لە پەلامارەکانی ٧ ئۆکتۆبەر نییە. لە هەموو سەرێکەوە زیانێکی هێجگار گەورە بەم رێکخراوە گەیەندراوە. بونیادە سەربازییەکەی و بەشی زۆری چەکدار و سەرکردە سیاسیی و سەربازییەکانیان کوژراون. بەشەکی زۆری ئەو تونێلانەی دروستیکردبوو روخێندراون، بارەگا و ئۆفیس و شوێنە نهێنی و ئاشکراکانی وێران کراون. هەمان شت بۆ هێزە جیهادییەکانی تری ناو غەزەش هەر راستە. ئەمە جگە لە وێرانکردنی ئەو ژینگە ئیقلیمیەی حەماس و هێزە جیهادییە فەلەستینییەکانی تر لەناویدا هەناسەیان ئەدا و کۆمەکدەکران و کاریاندەکرد. ئیسرائیل دۆستە هەرە سەرەکییەکانی حەماسی بە شێوەیەکی گەورە و هەمەلایەن لاواز و سنووردار کردوە، لە حیزبوڵای لوبنانییەوە بیگرە بۆ سوریای ئەسەد و لەوانیشەوە بۆ هێزی ئەو بەرە ئێرانییەی بەشێوازی جیاواز پشتیوانی حەماس و حیزبوڵای، دەکرد. هاوکات پەیوەندیی نێوان حەماس و دەسەڵاتی فەتح وەک هەمیشە خراپە، ئەگەر خراپتر نەبووبێت. ئەوەی گوێ لە نوێنەرەکانی ئەو دووبەرەیە بێت ئەو راستییەی بۆ ئاشکرادەبێت، ئەم دوو بەرە جیاوازەی ناو فەلەستین وەک هەمیشە ناکۆک و دژبەیەکن. بە کورتییەکەی، حەماس لە رووی سەربازییەوە تا رادەیەکی گەرە وێران بووە، پشتێنە ئیقلیمیەکەشی وەک خۆی وێران بووە، هەموو پلانەکانی دوای جەنگیش باس لەوەدەکەن حەماس هیچ رۆڵێکی سیاسیی لە بنیادنانەوەی دەسەڵاتی دوای جەنگەکەدا نابێت و هیچ لایەنەێک رازینابێت حەماس کەمترین رۆڵی لە قۆناغی دوای جەنگەکەدا هەبێت. بێگومان هەموو ئەو هێزانەی خەریکی بەرەنگاریی و خەباتی رزگاریخوازین، بە خودی حەماس خۆیەوە، دەکرێت هەڵەی هەمەجۆر بکەن و کارەساتی گەورە بخەنەوە. بریاری هەڵە و ناڕاست بەشێکە لە ژیان بەگشتیی و لە ژیانی سیاسیی بە تایبەتی. کێشەی سەرەکیی لەوەدایە دان بە هەڵەکردنەکاندا نەنرێن. نکوڵی لە هەڵەتێگەیشتنی سیاسیی و سەربازیی بکرێت، دۆڕاندنی بەرفراوان و هەمەلایەن بەناوی سەرکەوتنەوە بفرۆشرێت.  نرخ بۆ ژیان و مانەوەی مرۆڤەکان دانەنرێت. رژانی خوێنی خەڵک بە مەسەلەیەکی سادە و ئاسان دابنرێت. بەناوی شەهیدبوون و چوون بۆ بەهەشتەوە، باکت بە کوشتنی دەیان هەزار مرۆڤ نەبێت. ئەوەی لەم ساتەدا لای حەماس و لای بەشێکی گەورەی ئیخوانەکانی ناوچەکە و لای زیاد لە باڵێک لە باڵەکانی ئیسلامی سیاسیی و هەوادارەکانیان دەیبینین، فرۆشتنی ئەم دۆڕانە مێژووییە گەورەیە و فرۆشتنی ئەو هەڵە سەربازیی و سیاسیی و ستراتیژییە ەگورە و نابەپرسیارانەیە بەناوی سەرکەوتنەوە. گۆڕینی ئەم کابوسە فرەشێوەیەیە بە سەرکەوتنێکی بێبنەما. نکوڵیکردن لە بڕیار و کردە و سیاسەتی ناڕاست، ئەو هەڵە هەرە ترسناک و کوشندەیەیە کە بکرێت رووبەرووی هەر مەسەلەیەکی ڕەوا و دادپەروەر ببێتەوە، لەوانەش رووبەرووی مەسەلەی بەگژاچوونەوەی سیاسەتی داگیرکردن و خەباتکردن بۆ ڕزگارکردنی خاک. پرسیارەکە ئەوەیە ئایا فەلەستینییەکان بەگشتیی و خەڵکی غەزە بەرگەی چەند «سەرکەوتنی» تری حەماسیی و ئیخوانیانەی تری لەم جۆرە دەگرن؟ شتێک لای زۆرێک لە مرۆڤە عەقڵانیی و خاوەن ویژدانەکان ئاشکرابێت ئەو راستییەیە کە فەلەستینییەکان بەگشتیی و خەڵکی غەزە بەتایبەتی بەرگەی هیچ «سەرکەوتن»ێکی تری لەم شێوە سەرکەوتنە خورافییە ناگرن.  

درەو: كۆنگرەی رۆژنامەوانی فراكسیۆنی یەكگرتوو لە پەرلەمانی كوردستان: شاسوار عەبدولواحید پێشنیازێكی ئاوا باس لە حوكمڕانی درووستكردنی حوكمڕانی بێت، ناكرێت لەناو حەدیقەوەو لەناو سەیارەوە پرۆژەیەكی ئاوا بۆ خەڵك و لایەنە سیاسیەكان تەرح بكرێت، بەڵگەیە لەسەر ناجدی بوونی پێشنیازەكەی شاسوار عەبدولواحید. ئێمە دیدمان روونە و وتومانە ئۆپۆزسیۆنین و لەگەڵ پارتی و یەكێتی ناچینە حوكمەت. كاك شاسوار ماوەی دوو مانگە خەریكی گفتوگۆیە لە گەڵ پارتی و یەكێتی بۆ ئەوەی بەشێكی دەستبكەوێت دیارە نەگەیشتووەتە ئەنجام لەگەڵ دەسەڵاتداران. ئەو كە رازی نیە بە بەشی خۆی یان ئەوەی پێی دراوە رازی نیە، ئەبوایە لەگەڵ هێزەكانی تر ئۆپۆزسیۆنێكی جدی بین، نەك موزایەدەو چەواشەكاری و زمانی برینداركردن، لەلایەن شاسوار عەبدولواحیدەوە. ئێمە زۆر بەرۆشنی وتوومانە بەشداری حكومەت ناكەین، كۆمەڵ دەڵێت بەشداری پەرلەمانیش ناكەین كەچی دەیەوێت ئیحراجیان بكات، ئەوانە بەڵگەی ئەوەن ئەو پرۆژەیەی شاسوار عەبدولواحید ئیستهلاكی محەلی و  ناواقیعیە، لەدوورەوە پێشنیازی وا دەلیلی ناواقیعیە ، پرۆژەیەكی بێ بنەما و بێ پەیڕەوی. ئەو پێشتر دەیوت دەبێت بەرپرسانی پارتی و یەكێتی لەبەردەركی سەرا هەڵبواسرێن خێرە ئێستا دەیەوێت دەنگەكانی بە بەلاش بداتە لایەنێكی دەسەڵات ئەی بۆ لە هەڵمەتی هەڵبژاردن دەیوت هەرگیز لەگەڵ یەكێتی و پارتی كۆنابمەوە دوای دوو مانگ گفتوگۆ و كۆبوونەوە دیارە نەگەیشتووەتە ئەنجام ئەمڕۆ دەیەوێت دەنگ بەلایەنێكی دەسەڵات بدات خۆی ئازادە           

راپۆرت: درەو لە 2006وە گرێبەستی بۆ كرا، لەكۆتایی 2015 نەوتی تێدا دۆزرایەوە، لە 2021دا بەرهەمەكەی گەیشتە (10 هەزار) بەرمیلی رۆژانە، لە كۆتایی 2023دا كۆمپانیاكان بەجێیانهێشت و كێڵگەدا داخرا، ئەمە چیرۆكی كێڵگەی (سارتە)یە لە هەولێر، كێڵگەیەكی نەوت كە توشی هەمان چارەنوسی نەوتەكەی (تەقتەق) بووەوە، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. چیرۆكی سارتە   کێڵگەی (سارتە) دەکەوێتە پارێزگای هەولێر، رۆژئاوای ناحیه‌ی مه‌سیف و خوارووی ئاكرێ،‌ (8) بیری نەوتی تێدایەو تەنیا لە (5) بیر نەوت بەرهەمهێنراوە، یەدەگی ئەم بلۆكە بە بڕی (1 ملیار) بەرمیل خەمڵێندراوەو؛ رووبەرەكەی (607) كیلۆمەتر دووجایە، كوالیتی نەوتەكەی باش نییەو لە جۆرە قورسەكانە. سەرەتا گرێبەستی ئەم كێڵگەیە لە 22ی كانونی یەكەمی 2006دا دراوە بە كۆمپانیای (ریلایەنس)ى هیندی، دواترو لە تەموزی 2012دا كۆمپانیای (شیڤرۆن)ی ئەمریكی رێژەی 80%ی پشكەكان و بەڕێوەبردنی كێڵگەكەی لە كۆمپانیا (ریلایەنس) كڕییەوە، مامەڵەی كۆمپانیاكان لەسەر پشكەكانی ئەم كێڵگەیە بەردەوام بوو تاوەكو لە شوباتی 2019دا گەنێل ئەنێرجی توركیا رێژەی 30%ی پشكەكانی لە كۆمپانیای (شیڤرۆن)ی ئەمریكی كڕییەوە. تاوەكو ساڵی 2013 پشكەكانی ئەم كێڵگەیە بەمشێوەیە دابەشكرا بوو: •    كۆمپانیای شیڤرۆنی ئەمریكی: 60%ی پشكەكان •    كۆمپانیای OMVی نەمساویی: 15%ی پشكەكان •    حكومەتی هەرێم: 25%ی پشكەكان دواجار، لەناو مامەڵەی كۆمپانیاكاندا، پشكەكانی كێڵگەی (سارتە) بەمشێوەیە مایەوە: •    كۆمپانیای شیڤرۆنی ئەمریكی: 50%ی پشكەكان •    كۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجی توركی: 30%ی پشكەكان •    حكومەتی هەرێم: 20ی پشكەكان لە كۆتاییەكانی 2015دا كۆمپانیای (شیڤرۆن) ئاشكرایكرد نەوتی لە كێلگەی (سارتە) دۆزیوەتەوەو دەست بە پرۆسەی لێدانی بیر دەكات بۆ دەرهێنانی نەوت، بەڵام شەڕی داعش و نائارامییەكانی ئەو ساڵانە وایكرد كۆمپانیا ئەمریكییەكە كاركردنی خۆی لە هەرێمی كوردستان رابگریت، دواترو لە ئەیلولی 2017دا كۆمپانیاكە دەستیكرد بە هەڵكەندی یەكەم بیر كرد لە كێڵگەی (سارتە).   ئەم کێڵگەیە لە مانگی تشرینی دووەم 2020وە بەفەرمی وەک کێڵگەیەکی بەرهەمهێنی بازرگانی راگەیەنرا، بۆ یەكەمجاریش لە مانگی كانونی یەكەمی 2020وە كۆمپانیاكانی (شیڤرۆن)و (گەنێل ئەنێرجی) شایستەی دارایی خۆیان لەم كێڵگەیە وەرگرت.      بەرهەمی کێڵگەکە لەسەرەتاوە (5 هەزار) بەرمیلی رۆژانە بوو، لە ئازاری 2021دا دوای نۆژەنكردنەوەی بیری (سارتە 2)، تێكڕای بەرهەمی هەردوو بیری (سارتە 1 و سارتە 2) لەم كێڵگەیە بۆ (10 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانە بەرزبووەوە، ئەم نەوتە بە تانكەر دەگوازرایەوە بۆ كێڵگەی (خورمەڵە)و لەوێوە دەكرایە بۆری نەوتی كوردستان و هەناردەی بەندەری جەیهانی توركیا دەكرا.   لە چارەکی یەکەمی 2022دا بەرهەمی رۆژانەی ئەم كێڵگەیە بریتی بوو لە (5 هەزارو 590) بەرمیل، بەڵام لە نیوەی دووەمی 2022ەوە ئاستی بەرهەمی كێڵگەكە پاشەكشێی گەورەی بە خۆیەوە بینی و بۆ بڕی (3 هەزارو 960) بەرمیلی رۆژانە دابەزی. هاتنی ئاو بۆ ناو بیرە نەوتەكان، هۆكاری سەرەكی پاشەكشێی بەرهەمی كێڵگەی (سارتە) بوو، لە چارەكی یەكەمی 2023دا (واتا بەر لە راوەستانی هەناردەی نەوت بۆ توركیا بە بۆریی) ئاستی بەرهەمهێنانی زیاتر دابەزی و گەیشتە (3 هەزارو 160) بەرمیل لە رۆژێكدا، لە چارەكی سێیەمی هەمان ساڵ و دوای راوەستانی هەناردەی نەوت، ئاستی بەرهەمی كێڵگەكە بەتەواوەتی سفربووەوە. لە کۆتایی ساڵی 2023دا گرێبەستی کێڵگەی (سارتە) لەلایەن هەردوو (شیڤرۆن)و (گەنێڵ ئەنێرج)یەوە کۆتایی پێهێنراو کێڵگەکە رادەستی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان کرایەوە، بەهۆی ئەوەی ئیتر هیچ سودێكی ئابوری تێدا نەما، بەمەش کۆمپانیای (شیڤرۆن)ی ئەمریكی هیچ وەبەرهێنانێکی لە هەرێمی کوردستاندا نەما، بەمشێوەیە كێڵگەی (سارتە) توشی هەمان چارەنوسی كێڵگەی (تەقتەق) بووەوە كاركردن تێیدا راگیرا. بەر لە رادەستكردنەوەی (سارتە) بە وەزارەتی سامانە سروشتییەكان، شایستەی دارایی (شیڤرۆن)و (گەنێڵ ئەنێرج) لە چارەکی یەکەمی 2023دا لەم كێڵگەیە بریتی بوو لە بڕی (9.5 ملیۆن) دۆلار، لەم بڕە پارەیە شیڤرۆن (5.9 ملیۆن)ی بردو بڕی (3.6 ملیۆن) دۆلاریش بۆ گەنێڵ ئەنێرجی بوو. ناڕەزایەتیی لە سارتە شوباتی 2023 بەهۆی ناڕەزایی دانیشتووانی گوندی (چڕە)و (چنارۆک)و (گەرووی دەلالان)و (زەرگەزەوی) لە سنوری ناحیەی دارەشەکران لە پارێزگای هەولێر، لە کێڵگەی (سارتە) گواستنەوەی نەوت ماوەی 10 رۆژ راوەستا، بەهۆی رێگریی هێزە ئەمنییەكانەوە میدیاكان نەیانتوانی ناڕەزایەتییەكە رووماڵ بكەن. خەڵكی ناڕازیی ئەو گوندانە كە داوای هەلی كارو دامەزراندنیان لە كێڵگەی نەوتەكە دەكرد، رێگای گواستنەوەی نەوتییان لە کێڵگەی (سارتە)وە بۆ پاڵاوگەی (کەڵەک)و وێستگەی پەمپی (خورمەڵە) راگرت. ئەوكات كە ناڕەزایەتییەكە رێكخرابوو، رۆژانە لەنێوان 17 بۆ 20 تانكەر نەوت لە كێڵگەكەوە رەوانەی پاڵاوگەی كەڵەك و خورمەڵە دەكرا. بۆچی چۆڕبڕ بوو ؟ (نەوزادی موهەندیس) لە بابەتێكدا كە لە شوباتی 2024دا كە لە (درەو) بڵاوكراوەتەوە، بەمشێوەیە باس لە هۆكاری چۆڕبڕبوونی بیرەنەوتەكانی كوردستان لەوانە بیرەكانی كێڵگەی (سارتە)و چارەسەرەكانی دەكات: هۆكارەكان چین؟ چەمكی چۆڕبڕبوون: بریتییە لە كەمبوونەوەو دابەزینی بڕی بەرهەمی بیر یان كێڵگەیەكی نەوت لە جوگرافیایەكی دیاریكراودا، هەربۆیە سەرچاوە نەوتییەكان وەكو هەموو سامانە سروشتییەكانی تر رووبەڕووی كەمبوونەوە دەبنەوەو لەكۆتایشدا چۆڕبڕ دەبن. بە كورتی و پوختی هۆكارەكان بریتین لە: 1-  گەلێك هێزی پاڵنەر كۆنترۆڵی بەرهەمهێنان دەكەن لەسەرەتای ژیانی بەرهەمهێنانی بیرەكانەوە، كە بریتین لە: هێزی سروشتی، وەكو پاڵنانی ئاویی یان گومەزی غازیی یان غازی تواوە یان تێكەڵەیەك لەو هێزانە. وەك بەرزبونەوەی رێژەی ئاو water cut كە چارەسەرەكەی بریتییە لە گۆڕینی perfs بۆئەوەی دوور بكەوینەوە لە ئاوەكە . 2- لەگەڵ هەڵكشانی تەمەنی بەرهەمهێناندا، ئەوا پەستانی حەشارگە نەوتییەكان دادەبەزێت، بەهۆی لەبەر رۆیشتنی زۆرەوە هێزە پاڵنەرەكان دادەبەزێت. 3- بەشێوەیەكی زانستیی و بەردەوام بیرەكان صیانە نەکراون. 4- دابەزین و كەمبوونەوەی ئاستی رۆیشتنی نەوت لە كۆگای نەوتەكەوە، بەمەش بڕی بەرهەم روو لەكەمبوونەوە دەكات. 5- زیانگەیاندن بە چینی بەرهەمهێنەكە، واتا زیانگەیاندن بە كونیلەكان و توانای پێداتێپەڕبوونی بەردە كۆگاییەكان. 6- گیرانی رێڕەوەكانی نەوتە خاوەكە بە كەڵەكەبوونی لم و قوڕ تیایاندا. 7- یەكگرتنی نەوت و پێكهاتەكانی حەشارگە نەوتییەكە، كە دەبێتە تۆپەڵبوون و گرتنی رێڕەوی رۆیشتنی نەوتەكە. 8- بەهۆی چۆڵبوونی كۆگا هەڵگرەكان، چینە بەرهەمهێنەكە تووشی داڕمان دەبێت، بەهۆی ئەو پەستانە بەرزەی لە سەرێتی بەهۆی چینەكانی زەویەوە. رێگەچارەكان چین بۆ هەریەكێك لەو هۆكارانە؟ گەلێك رێگەچارەی هەیە، لەگەڵ هەر هۆكارێكدا چارەكانیش دەگۆڕێن، وەكو: 1-    دابەزینی پەستان و پلەی گەرمی، كەمبوونەوەی بڕی بەرهەم روودەدات و لەوكاتەشدا نەوتەكە جیادەبێتەوە بۆ نەوتی قورس و سوك، نەوتە سوكەكە دێتە دەرەوە و قورسەكەش دەمێنێتەوەو پێویستی بە رێگە چارەیەک هەیە، ئەویش بە تێكردنی هەڵمی ئاو بۆ ناو كۆگاو حەشارگە نەوتییەكە steam water، بەمەبەستی زیادكردنی پلەی گەرمییەكەی، بەوەش نەوتەكە كە چڕیەكەی بەرزە، دەگۆڕێت بۆ نەوتێكی چڕیی نزم و بەئاسانی دێتە دەرەوە. 2-    دابەزینی پەستانەوە، كە دەبێتە هۆكاری دەرچوونی غازەكەو بەوەش نەوتە قورسەكە دەمێنێتەوەو لینجیەكەی زیاد دەبێت و خەستدەبێتەوەو بڕی بەرهەم و هاتنە دەرەوە كەمدەبێتەوە. 3-    زیادبوونی چینی ئاو و زیادبوونی بەرهەم و هاتنەدەرەوەی ئاو لە بیرەكەوە، كە دەبێتە هۆی كەمبونەوەی بەرهەمی نەوتەكەو چارەسەریش بریتییە لە رێگەگرتن لە بەرهەمی ئاوەكەو تێكەڵبوونی بە نەوتە خاوەكەو گەر چارەسەر نەكرێت دەبێتە هۆی راوەستانی بیرەكە لە بەرهەم. لە زۆربەی بارودۆخەكاندا كێڵگەی نەوت بڕێكی گەورە لە ئاو لە خۆدەگرێت، كە پلەی سوێرێتی زۆر بەرزەو لەژێر نەوتەكەدا پەنگیخواردوەتەوەو رۆڵ دەبینێت لە پاڵنان بە شلە نەوتییەكانەوە بۆ بیرەكە، بەهۆی سیفەتی كشانەوە هەرچەندە بچووكیش بێت، جا كاتێك ئاوەكە هەلێك دەبینێتەوە بۆ گەیشتن بە بیرەكە، ئەوەش ئاسایی یان بەزۆریی لەماوەی 20 ساڵدا روودەدات لە دەستپێكی بەرهەمهێنانەوە، هەوڵی پاڵنان دەدات بە نەوتەكەوە بۆ دەرچوون، بە رێژەیەكی كەم دەستپێدەكات و هێواش هێواش زیاد دەبێت تا دەگاتە رادەیەكی مەترسیدارو دەگاتە 50-60%ی بەرهەمەكە. لەو ئاستەشدا ناوەستێت و رێژەی ئاوەكە بەرزدەبێتەوە تادەگاتە وەستاندنی بەرهەمهێنان. بەزۆریش پێش ئەوەی بگاتە ئەو ئاستە، بەرهەمەكە دەگۆڕێت لە خۆدەركردەوە بۆ بەكارهێنانی ماتۆڕی هەڵمژێنەر كە لە بنی بیرەكەدا دادەنرێت، ئەمەش تێچووی بەرهەم زیاد دەكات، لەگەڵ ئەوەشدا بڕی بەرهەمی نەوت كەمدەكات و بڕی ئاوەكە زیاد دەكات تا دەگاتە قۆناغێك كە ئیدی بەرهەمهێنان هیچ سودێكی ئابوری نامێنێت. چارەسەرەکان بۆ چارەسەركردنی ئەو بارودۆخەو گەڕاندنەوەی بیرەكان بۆ دۆخی ئاسایی بەرهەمهێنانی خۆیان و پارێزگاریكردن لە پەستانی ناو بیرەكە، پێویستە هەندێك هەنگاوی كرداریی بگیرێتە بەر وەكو: - بەرزكردنەوەی دەستكرد یان ماتۆڕی نوقومبوو لەناو نەوتەكەدا (غاطسە)و دوای ئەوەش ڕێگەی تر دێن وەكو: - رێگەچارەی سەرەتایی دەرهێنانی نەوت: كە بەدوو شێواز دەکرێت، ئەوانیش بریتین لە رۆیشتنی سروشتیی و بەرزكردنەوەی دەستكرد. تێكردنی ئاویی یان تێكردنی غازیی و ڕێگەی  gas liftكە بەشێوەیەكی گشتی دەتوانرێت رێژەی 30% نەوت دەربهێنرێت. - رێگەچارەی دووەمینی دەرهێنانی نەوت Secondary Recovery   : بەدوو شێواز كار دەکات وەكو تێكردنی ئاو و چاكسازیكردن لە پەستاندا لەم رێگەیەدا دەتوانرێت ڕێژەی 30-50% نەوت دەربهێنرێت. - رێگەچارەی سێهەمینی دەرهێنانی نەوت Tertiary  Recovery: بە چەندین رێگەچارە دەتوانرێت بڕی بەرهەمی نەوت زیاد بكرێت وەك: 1 .گەرمكردن، بەهۆی  هەڵم و ئاوی گەرم و سوتان. 2. تێكردنی غاز: وەكو غازەكانی CO2 و Hydrocarbonو  Nitrogen/ Flue . 3. كیمیایی: لەڕێگەی هەریەكە لە Alkali,Surfactant,Polymer 4. لەهەندێك باوردۆخیشدا كرداری شكاندنی هایدرۆلیكی hydrolic frac بەكاردێت بۆ زیادكردن یان دروستكردنی توانای تێپەڕبوون لە بەردە كۆگاییەكانداو بەمشێوەیە بڕی بەرهەم زیاد دەبێتەوە. هەربۆیە بۆ هەر حاڵەتێكی كەمبوونەوەی بەرهەم پێویستە لەپێشدا هۆكارەكان دیاریبكرێن و؛ دواتر بۆ هەر حاڵەتێك چارەسەری گونجاو دەستنیشان بكرێت. بۆ نمونە بیرێكی نەوت لە سەرەتای بەرهەمهێنانیدا رۆژانە لەنێوان 50-60 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەمدەهێنێت، كە حاڵەتێكی ئاساییە، بەڵام ژمارەیەكی زۆری بیرەكان لەنێوان 20و 30 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەمدەهێنن بۆ چەندین ساڵ، زانیارییەكی گرنگ كە پێویستە ئاماژەی پێبدرێت ئەوەیە هیچ كات ناتوانرێت تەواوی نەوتی كۆگاكراو بەرهەمبهێنرێت، كە هەیە لەناو حەشارگە نەوتییەكاندا، بەهۆكاری جیۆلۆجی و فیزیاویی كە پەیوەستن بە تایبەتمەندی بەردەكانەوە. بەتایبەتیش لەكاتێكدا ناتوانرێت دەستڕابگات بەو بەردانەی كە لە قوڵایی 2كم لەژێر زەویدان تەنها بەهۆی ئامێری هەڵكەندنەوە نەبێت. بەزۆریش رێژەی دەرهێنان لەنێوان 30-50-%ە، ئەوەش مانای ئەوەیە كە نیوەی نەوتە هەڵگیراوەكە، بۆ هەتاهەتایە لەناو زەویدا دەمێنێتەوە، لە هەندێك حاڵەتی ترداو بەهۆی تەكنۆلۆجیای گرانبەهاوە، دەتوانرێت رێژەی دەرهێنان بگاتە 60%، لەكاتێكدا تێكڕای دەرهێنانی جیهانی كەمترە لە 40%. داخستنی بیرە نەوتەکان و مەترسییەكانی هەموو بیرە نەوتێك یان غازێك كە كەوتە بەرهەمهێنان، باشتروایە بەردەوام بێت لە بەرهەمهێنان و هیچ كات بیر لە داخستنی نەكرێتەوە، بەڵكو هەوڵبدرێت بەكەمیش بێت پرۆسەی بەرهەمهێنان بەردەوام بێت، چونكە داخستنی بیرە نەوت و غازەكان، دەبێت كۆتا بژاردە بێت، كە بیری لێبكرێتەوە. چونكە ((بڕیارێكی سەخت و تاڵە)). لە كۆتاییدا دیاردەی كەمبوونەوەو نەمانی بەرهەمی بیرە نەوتەکانی هەرێمی كوردستان، دیاردەیەكی بەربڵاوی جیهانییەو كارێكی نامۆ نییە لەبوار و كەرتی نەوت و وزەدا. بەڵام روودانیان بەو شێوە خێرایی و كتوپڕو لەو ماوە كەمەی بەرهەمهێناندا، جێگەی پرسیارن. هەربۆیە دەكرێت وزارەتی سامانە سروشتییەكان و كەسانی پسپۆڕو شارەزا لەبوارەكەدا بەوردی لە هۆكارەكانی بكۆڵنەوەو دواتریش كۆمپانیاكان ناچار بكرێن، بۆ گرتنەبەری رێوشوێنی زانستی لە دەرهێنان و پەرەپێدان و صیانەكردنی بەردەوامی بیرەكاندا، بەپێچەوانەوە لەماوەیەكی كورتی داهاتوودا ئەو دیاردەیە لە هەموو كێڵگەو بیرە نەوتەکانی تردا، دووبارە دەبنەوە. ئەمەش زیانی گەورە دەگەیەنێت بە كەرتی وزەی هەرێمی كوردستان. سەرچاوەكان: •    شیكردنەوەی گرێبەستی نەوتی و بەرپرسیارێتی كۆمەڵایەتی كۆمپانیاكانی نەوت لە هەرێمی كوردستاندا، پرۆژەی رێكخراوی مەسەلـلە بۆ پەرەپێدانی توانا مرۆییەكان بە هاوكاری رێكخراوی NPA، چاپی یەكەم 2013 •    Sarta Oil Field Development https://www.nsenergybusiness.com/projects/sarta-oil-field-development/?cf-view •      راپۆرتی رێكخراوی (روونبین) https://www.roonbeen.org/roonbeen-reports/ •    كەمبوونەوەی نەوتی هەندێک‌ لە بیرە نەوتەکانی هەرێم!، نەوزادی موهەندیس، (درەو) https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=14692  

راپۆرت: درەو بلۆكی هەولێر یەكێك لەو بلۆكە نەوتییانەی هەرێمی كوردستانە كە لە 2007ەوە گرێبەستی بۆ كراوەو لە 2014وە كەوتوەتە بەرهەم، بەڵام تائێستا نەگەیشتوەتە ئاستی جێگیری بەرهەمهێنان، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. پشكەكان بلۆكی هه‌ولێر "ده‌میرداغ"، شاری هه‌ولێرو ده‌شتی هه‌ولێرو ڕێگای مه‌خمورو ناحیه‌ی كه‌ڵه‌ك ده‌گرێته‌وەو (11) بیری نەوتی تێدایە، رووبەری ئەم بلۆكە‌ (1531) كیلۆمه‌تر دووجایه‌. یەدەگی خەمڵێندراوی نەوت لەم بلۆكەدا بڕی (1 ملیار) بەرمیلە. كوالیتی نەوتی ئەم كێڵگەیە مامناوەندە، APIی نەوتەكەی لەنێوان 22 بۆ 30 پلەدایە. رۆژی 10ی تشرینی دووەمی 2007 گرێبەستی ئەم كێڵگەیە دراوە بە كۆمپانیای نۆربێست LTD (ئۆرێكس پترۆلیۆم) كە كۆمپانیایەكی كەنەدییە، گرێبەستەكەی لە جۆری (هاوبەشی بەرهەمهێنان)ە. ساڵی 2011 گۆڕانكاریی بەسەر پشكەكانی كێڵگەی هەولێردا هات، پشكەكان بەمشێوەیە دابەشبوون: •    كۆمپانیای (ئۆریکس پیترۆلیۆم)ى كەنەدی: (65%)ی پشكه‌كان هەیەو بەڕێوەبەری كێڵگەكەیە •    كۆمپانیای (KNOC)ی كۆری: (15%)ی پشكەكان •    (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستان: (20%)ی پشكەكان دواجارو پاش كشانەوەی كۆمپانیا كۆرییەكە، ئێستا پشكەكانی كێڵگەكە بەمشێوەیە دابەشبووە: •    كۆمپانیای (ئۆریکس پیترۆلیۆم)ى كەنەدی: (65%) •    (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستان: 35% دۆزینەوەو هەناردەكردنی نەوت ناوەڕاستی شوباتی 2017، كۆمپانیای (ئۆریكس) نامەیەكی بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان و ئەندامانی كۆمیتەی بەڕێوەبەرایەتی ناوچەی نەوتی هەولێر نارد، لەم نامەیەدا ئاگاداریكردن لەوەی دڵنیایە لە دۆزینەوەی نەوت لە كێڵگەی "دەمیرداغ". ئەوكات كۆمپانیا كەنەدییەكە سەرقاڵی جێبەجێكردنی پرۆگرامێكی چڕ بوو بۆ پەرەپێدانی كێڵگەكە، لەوانە دامەزراندنی یەكەكانی بەرهەمهێنانی نەوت. كۆمپانیا كەنەدییەكە (Orex Petroleum) كە زۆرترین پشكی كێڵگەكەی هەبوو، رۆژی 27ی تشرینی دووەمی 2020 ناوی  خۆی گۆڕی بۆ كۆمپانیای (Forza Petroleum)، لەوكاتەوە تائێستا بەم ناوەوە كاردەكات. تاوەكو ساڵی 2014 بەرهەمی رۆژانەی ئەم كێڵگەیە نزیكەی (4) هەزار بەرمیل نەوت بوو، بەگوێرەی قسەی كۆمپانیاكە لە 2015وە بەرهەمی كێڵگەكە بۆ 40 هەزار بەرمیلی رۆژانە بەرزبووەتەوەو دامەزراوەی نوێی بەرهەمهێنانی نەوت جێگەی دامەزراوە كۆنە كاتییەكانی ساڵی 2014ی گرتوەتەوە لە كێڵگەكەدا.   لە ساڵی 2016وە هەناردەی نەوت لەم كێڵگەیەوە لەڕێگەی بۆریی نەوتی كوردستانەوە دەستیپێكردووە.   بەرهەمی كێڵگەی هەولێر لە 2016 بۆ 2023 بەمشێوەیە بووە: •    2016: 3 هەزار بەرمیلی رۆژانە •    2017: 3 هەزار بەرمیل •    2018: 3 هەزار بەرمیل •    2019: 13 هەزار بەرمیل •    2020: 11 هەزار بەرمیل •    2021: 13 هەزار بەرمیل •    2022: 14 هەزار بەرمیل •    2023: 15 هەزار بەرمیل بووە تا راوەستانی هەناردەی نەوت لە 25ی ئازاری ئەم ساڵە، لە شوباتی 2023وە دەستیكردوەتەوە بە بەرهەمهێنان و تێكڕای بەرهەمی رۆژانە تا 2024 بە 6 هەزارو 500 بەرمیل دەخەمڵێندرێت، بەڵام كۆمپانیاكە تائێستا راپۆرتی خۆی بۆ چارەكی چوارەمی 2023و سەرەتای 2024 بڵاونەكردوەتەوە. داهاتی كۆمپانیا لە كێڵگەكە دوای 25ی ئازاری 2023وە كە بەهۆی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی پاریسەوە هەناردەی نەوتی كوردستان بۆ توركیا بە بۆریی راوەستا، كۆمپانیای (فۆرزا پترۆلیۆم) لەو كۆمپانیا بیانییانە بوو كە لەبەرەنجامی پڕبوونی ئەمبارەكانییەوە بەرهەمهێنانی نەوتی كێڵگەی هەولێر بۆ ماوەیەك راگرت، بەر لە راوەستانی هەناردە بەرهەمەی رۆژانەی كێڵگەی هەولێر (15 هەزارو 100) بەرمیل بوو، كۆمپانیای بەڕێوەبەری كێڵگەكە لە تەموزی 2023وە دەستی بە بەرهەمهێنان كردەوە بەمەبەستی فرۆشتنی بە بازاڕی ناوخۆو چارەكی سێیەمی ئەم ساڵەدا واتا دوای دەستپێكردنەوەی پرۆسەی بەرهەمهێنانی نەوت ئاستی بەرهەمهێنان رۆژانە بریتی بووە لە (6 هەزارو 462) بەرمیل.   رۆژی 7ی تشرینی دووەمی 2023، (شەین کلۆنیگەر) بەڕێوەبەری جێبەجێکاری كۆمپانیای (فۆرزا پترۆلیۆم) پەیامێكی بڵاوكردەوە، وتی: ئەو نەوتەی بە بازاڕی ناوخۆ دەیفرۆشین نرخەی زۆر كەمترە لە نرخی جیهانی نەوت، بەڵام پارەی نەوتە فرۆشراوەكە پێشوەختە وەردەگرین و ئەمە یارمەتیدەرە بۆ دابینكردنی تێچووی كارپێكردنی كێڵگەكە. بەگوێرەی قسەی ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی هەرێم، كۆمپانیاكان هەر بەرمیلێك نەوت بەبڕی (31،3) دۆلار دەفرۆشن. دواین داتاكانی كۆمپانیای بەڕێوەبەری ئەم كێڵگەیە ئاماژە بەوە دەكات، ئاستی داهات و بەرهەمی نەوت لەم كێڵگەیە لە سێ چارەكی ساڵی 2023دا بەمشێوەیە بووە: •    چارەكی یەكەم: كۆی بەرهەمی نەوت (1 ملیۆن و 150 هەزارو 200) بەرمیل بووە، هەر بەرمیلێكی بە (54.19) دۆلار فرۆشراوە، داهات لەم ماوەیەدا بریتی بووە لە (62 ملیۆن و 334 هەزار) دۆلار، بەهۆی ئەوەی كۆمپانیای (فۆرزا پترۆلیۆم) بەهۆی ئەوەی 65%ی پشكی كێڵگەكەی هەیە، رێژەی 65%ی بەرهەم و قازانجی وەرگرتووە، 40 ملیۆن دۆلاری بەركەوتووە، بەڵام دوای لێدەركردنی باج و موڵكانەو كێ و پشكی حكومەت بڕی (18 ملیۆن و 254 هەزار) دۆلار بۆ كۆمپانیاكە ماوەتەوەو حكومەت رێژەی زیاتر لە 70%ی داهاتی نەوتی كێڵگەكەی بردووە. •    چارەكی دووەم: بەرهەم زۆر دابەزیوە، رۆژانە تەنیا 650 بەرهەم بەرهەمهێنراوە، ئەمەش بەهۆی راوەستانی هەنارجەی نەوت لە 25ی ئازاری 2023دا، تێكڕای بەرهەمی ئەم كێڵگەیە لە سێ مانگی دووەمی 2023دا بریتی بووە لە (55 هەزار) بەرمیل نەوت، لەم بڕە كۆمپانیاكە (39 هەزارو 300) بەرمیلی بە نرخی (28.28) دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك فرۆشتووەو تێكڕای داهاتەكەی بریتی بووە لە (1 ملیۆن و 111 هەزار) دۆلار، لەمە (604 هەزار) دۆلاری بۆ حكومەتی هەرێم و (507 هەزار) دۆلارەكەی تری بووە بە داهات بۆ كۆمپانیاكە. •    چارەكی سێیەم: كۆمپانیاكە دەستی كردوەتەوە بە بەرهەمهێنانی نەوت، بڕیاریداوە بە بۆرییەك كێڵگەی (بەنان) ببەستێتەوە بە دامەزراوەكانی بەرهەمهێنانی نەوت لە كێڵگەی (دەمیرداغ)، لەم چارەكەدا ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت بۆ نزیكەی (6 هەزارو 500) بەرمیل نەوتی رۆژانە بەرزبووەتەوە، تێكڕای بەرهەم بە نەوتی ئەمباركراو و فرۆشراو لە ناوخۆدا لەم چارەكەدا بریتی بووە لە (602 هەزارو 616) بەرمیل، نرخی هەر بەرمیلێك نەوت بریتی بووە لە (30،83) دۆلار، كۆی داهاتەكەی (18 ملیۆن و 578 هەزار) دۆلار بووە، 13 ملیۆن دۆلاری بۆ حكومەت و 5 ملیۆنیشی بۆ كۆمپانیاكە بووە. سەرچاوەكان: •    سایتی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان https://archive.gov.krd/mnr/mnr.krg.org/index.php/ku/index.htm •    سایتی كۆمپانیای (فۆرزا پترۆلیۆم) https://www.forzapetroleum.com/en/about-us/History.php •    راپۆرتی رێكخراوی (روونبین) https://www.roonbeen.org/roonbeen-reports/ •    کێڵگە نەوتیەکانی پارێزگای هەولێر و توانای بەرهەمهێنانیان، راپۆرتی (درەو) https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=10190    

درەو: تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق ئەمڕۆ لەگەڵ وەفدی هەرێمی كوردستان لەبەغداد كۆبووەوەو رایگەیاندووە موچەی مانگی یەك دەنێرێن و كێشەی موچە چارەسەر دەكەین دەبێت ئێوەش ئیلتیزام بكەن، داهاتی ناوخۆو، میزان موراجەعە لەكاتی خۆی بنێرن، بەم باسی موچەی مانگی 12 مەكەن چونكە ناردومانەو تەواو. سەچاروەیەك لە وەفدی هەرێمی كوردستان لە بەغداد بە (درەو)ی راگەیاند: بەهیچ شێوەیەك باسی موچەی مانگی (12)ی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان نەكەن، چونكە ناردومانەو لای خۆتانەو بیدەن. تەیف سامی ئاماژەی بەوەشكردووە: هەوڵی چارەسەركردنی كێشەكان دەدەین و موچەی مانگی یەكی 2025 دەنێرین بەڵام دەبێت ئێوەش ئیلتیزام بكەن بەتایبەت دەبێت لەكاتی خۆی : -    داهاتی 50%ی دامەزراوە فیدراڵیەكان بنێرن. -    میزان موراجەعە لەكاتی خۆیداو بێكێشە بنێرن. -    تەوتینی موچەی موچەخۆران بكەن. -    ئەبێ هەموو فەرمانبەرێك (UPN)ی خۆی هەبێت ئەوەی (UPN)ی نەبێت و بایۆمەتری نەبێت موچە وەرناگرێت . -    ئەوەی تەمەنی (60) ساڵ بێت یەكسەر خانەنشین دەكرێت. بڕیارە بۆ چارەسەری كێشەی لیستی موچەی مانگی یەكی 2025، وەفدێكی تەكنیكی وەزارەتی درایی عێراق سبەینێ سەردانی هەولێر بكەن،  بۆ ئامادەكردنی لیستی موچەی مانگی یەك و چاككردنی لیستی موچەی خانەنشینان، بەتایبەت ئەوانەی تەمەنی (60) ساڵە خانەنشین بكرێن پێشتر تا تەمەنی (63) ساڵی خانەنشین دەكرا، واتا دەبێت لەماوەیەكی كەمدا (60 ، 60، 62، 63) خانەنشین بكرێن. ئەو لیستەی موچەیەی بۆ مانگی یەك ئامادە دەكرێت دەبێتە بنەما بۆ 12 مانگەكەی 2025 بۆیە وەفدێكی تەكنیكی وورد دێنە هەولێر بۆ ووردبینی كردنی تەواوەتی لیستی موچە، ئەو كەسانەشی خانەنشیندەكرێن موچەی 12 مانگیان بۆ خەرجدەكرێت  

درەو: هۆشیار زێباری، سەرۆکی شاندی دانوستانکاری پارتی بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی هەرێم لە چاوپێککەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی شەمس: •    گفتوگۆکان لەگەڵ لایەنە براوەکانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان، بۆ پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەت گەیشتووینەتە قۆناغێكی باش و زۆر پێشكەوتوو. •    گفتوگۆ بنەڕەتییەکان لەگەڵ یەکێتی نیشتیمانی کوردستانن زنجیرەیەك گفتوگۆی سیاسی و تەكنیكیمان كردووەو وەرەقەیەكی سیاسیمان بۆ پێكهێنانی حكومەت ئامادەكردووە، لەگەڵ یەكێتی 85%ی کارنامەی سیاسی کابینەی نوێیمان تەواو کردووە، هەنگاوی باش و ئیجابی و متمانە لە نێوان هەردوولا هەیە. •     ئومێدی ئەوەمان هەیە کە کابینەی نوێی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە دوو مانگی داهاتوودا پێکدەهێنرێت. •    لە هەڵبژاردنی 20ی ئۆكتۆبەری 2024ی پەرلەمانی كوردستان گەلی كورد وەلائی نوێ كردەوە بۆ مەسعود بارزانی و پارتی دوپاتكردووە دەنگی پارتی دوو ئەوەندەی هێزی دووەمە زیاتر لە (800) هەزار دەنگی بەدەستهێناوە  

درەو:   كەمتر لە 48 كاتژمێر ماوە بۆ كۆبوونەوەكەی رۆژی چوارشەممەی پەرلەمانی كوردستان،هەندێك پێیان وایە  نوسراوەكەی سەرۆكی تەمەنی پەرلەمان بۆ سەرۆكی دیوانە، نەك بانگهێشتی فەرمی پەرلەمانتاران هەندێكی تر دەڵێن: دەسەڵاتی دیوانی پەرلەمان نیە بانگهێشتی پەرلەمانتاران بكات، نوسراوەكەی سەرۆكی تەمەن بانگهێشتە. هیوا نەسرەدین جێگری سەرۆكی دیوانی سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان بە (درەو)ی راگەیاند: هۆڵی كۆبوونەوەكانی پەرلەمان ئامادەیە بۆ دانیشتن و ئەوەی كۆبوونەوە پێكدەهێنێت ئامادەبوونی پەرلەمانتاران و تەواوبوونی نیسابی دانیشتنەكەیە، ئێمە رێگر نین و رێگریشمان نەكردووەو ئامادەكاریمان كردووەو هۆڵەكە كراوەو ئامادەیە. جێگری سەرۆكی دیوانی پەرلەمان دەڵێت: بۆ كۆبوونەوەكەی رۆژی چوارشەممە هۆڵی دانیشتنكراوەیە.  دوێنێ محەمەد سلێمان سەرۆكی تەمەنی پەرلەمان نوسراوێكی ئاراستەی دیوانی پەرلەمانی كوردستان كردووە بۆ ئەوەی بانگهێشتی پەرلەمانتاران بكرێت بۆ كۆبوونەوەیەك كە دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان هەڵبژێردرێت، بەڵام ماوەی كەمتر لە 48 سەعاتی ماوە بۆ كاتی دانیشتنەكە، تا ئێستا بانگهێشتی دانیشتنی پەرلەمان نەكراوە، كە بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان دەبێت 48 كاتژمێر بەر لە دانیشتن، بە فەرمی ئەندامانی پەرلەمان ئاگاداربكرێنەوە لە دانیشتنی پەرلەمان و بانگهێشتەكە بڵاوكریتەوەو لە سایتی فەرمی پەرلەمان دابنرێت، بەڵام تا ئێستا نوسراوی فەرمی لەلایەن سەرۆكایەتی دیوانی پەرلەمانەوە دانیشتنەكە نەكراوەو لە سایتی فەرمی دانەنراوەو بانگهێشتی فەرمی ئەندامان نەكراوە، پەرلەمانتاران دەڵێن نوسراوەكەی سەرۆكی تەمەنی پەرلەمان بۆ سەرۆكایەتی دیوانی پەرلەمانەو بەفەرمی بانگهێشتی پەرلەمانتاران نەكراوە. -    هەندێك دەڵێن ئەم نوسراوە بانگهێشتنامەی فەرمی نیەو بانگهێشتی فەرمی نیەو وادەش بەسەر چووە چونكە كەمتر لە 48 كاتژمێر ماوە بۆ وادەی دانیشتنەكەی چوارشەممەو بەفەرمی بانگهێشتنامە لە سایتی فەرمی پەرلەمان بڵاونەكراوەتەوە، بەپێی ئەم بۆچوونەش بێت دانیشتنی رۆژی چوارشەممە لەرووی یاساییەوە بەدی نایات. -    لەبەرامبەردا بۆچونێكی تر پێی وایە نوسراوەكەی سەرۆكی تەمەنی پەرلەمان بە بانگهێشت ئەژمار دەكرێت و پێویستی بەوە نیە سەرۆكی دیوان بانگهێشت نامە ئاراستەی پەرلەمانتاران بكاتەوە بەو پێییەی دانیشتنی یەكەمی پەرلەمان بە كراوەی ماوەتەوەو ئەمە درێژكراوەی دانشتنی رۆژی 2ی كانوونی یەكەمی 2024 ەو لە دەسەڵاتی سەرۆكی دیوان نیە بانگهێشتی پەرلەمانتاران بكات، نوسراوەكەی سەرۆكی تەمەن بانگهێشتە.

راپۆرت: درەو کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ دەکەوێتە سنوری (پارێزگای دهۆک)‌، رووبەری کێڵگەکە (420) کیلۆمەتری چوارگۆشەیە، دابەشبووە بەسەر دوو ناوچەی نەوتی جیاوازدا کە بریتین لە ناوچەی (سوارە توکەو رۆژهەڵاتی سوارە توکە)، هەر یەکێک لەو دوو ناوچەیە (3) کۆگای نەوتی سەربەخۆی تێدایە؛ پێشبینی دەكرێت بڕی (2) ملیار بەرمیل یه‌ده‌گی نه‌وت هەبێت. نەوتی ئەم كێڵگەیە نەوتێكی سوك‌و كوالیتی (API)كەی بەرزەو رێژەی گۆكردی (Sulphur)ی كەمە، بۆیە داشكاندنی كەمی بۆ دەكرێت لەگەڵ نەوتی برێنت دا. تێچووی وەگەڕخستن  Opex لەم كێڵگەیە كەمەو نزیكە لە 5،6 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك. لە رۆژی 6ی تشرینی دووەمی 2007ەوە گرێبەستی ئەم كێڵگەیە لەلایەن وەزارەتی سامانە سروشتییەكانەوە درا بە كۆمپانیای (HKN)ی ئەمریکی، گرێبەستەكە لە جۆری (بەرهەمهێنانی هاوبەش)ە، لە دوای ساڵی 2008ەوە پرۆسەی پشکنین و گەڕان تێدا دەستیپێكردووە، بەڵام لە ساڵی 2011دا نەوتی تێدا دۆزراوەتەوە. بەگوێرەی راپۆرتی مانگی كانونی دووەمی 2014ی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان، ئەوكات لە كۆی (213) كارمەند كە لە كێڵگەكەو لەگەڵ كۆمپانیای (HKN)ی ئەمریكی دامەزرێندراون، (173) كەسیان كارمەندی ناوخۆیی بوون، واتا بە تێكڕا دەستی خۆماڵی رێژەی 81%ی تێكڕای دەستی كاركەری ئەوكاتەی لە كێڵگەكەدا پێكهێناوە.   كێڵگەكە تەنیا نەوتی تێدا نییە، غازیشی تێدایە كە بە فیڕۆدەچێت، سەرەتاكانی ئازاری 2022 كەمال محەمەد وەزیری كارەبا كە هاوكات بە وەكالەت وەزیری سامانە سروشتییەكانیشە لەگەڵ لەگەڵ نوێنەری دوو كۆمپانیای بیانی كۆبووەوە، داوای لە كۆمپانیاكان كرد  لێکۆڵینەوە بكەن لەسەر چۆنییەتی سودوەرگرتن لە گازی بە فیڕۆچووی کێڵگەی نەوتی سەرسنگ بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا، بەوپێیەی پرۆژەیەكی لەمشێوەیە لە ناوچەكە هەم كێشەی سوتەمەنی تایبەت بە بەرهەمهێنانی كارەبا چارەسەر دەكات هەم ژینگەپارێزیشە. رێژەی (62%)ی پشكی کێڵگە نەوتییەکە لای‌ كۆمپانیای (HKN)ی ئەمریکییە، رێژەی (18%)ی پشكەكانیش كە درابوو بە‌ لقێکی کۆمپانیای (تۆتاڵ)ی فەرەنسی، دواترو لە 15ی ئەیلولی 2022دا کۆمپانیای (شاماران پترۆلیۆم)ی کەنەدی بەبڕی (155 ملیۆن) دۆلار كڕییەوە، پشكی كۆمپانیا فەڕەنسییەكە لە نەوتی ئەم كێلگەیە لە ساڵی 2021دا بریتی بوو لە (3500) بەرمیلی رۆژانە، ئیتر لەوكاتەوە تائێستا پشكەكانی كێڵگەكە بەمشێوەیە دابەشبوون: •    62% پشكی كۆمپانیای (HKN)ی ئەمریکی •    18% شاماران پترۆلیۆمی کەنەدی •    20% پشكی حکومەتی هەرێم کوردستان. بەپێی زانیارییەکانی کۆمپانیای (HKN)ی ئەمریکی، توانای هەردوو ناوچەکەی کێڵگەکە بەم جۆرەیە؛ •    یەکەم؛ سوارە توکە؛ بەشی گرنگ و سەرەکی کێڵگە نەوتییەکەیە، (6) بیری نەوتی تێدایەو، توانای بەرهەمهێنانی (29 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانەی هەیە، بە کولێتییەکی بەرزی (API: 36-39). •    دووەم؛ رۆژهەڵاتی سوارە توکە؛ ناوچەیەکی دیکەی نەوتییە لە چوارچێوەی کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ، (1) بیری نەوتی تێدایەو، توانای بەرهەمهێنانی (2 هەزارو 500) بەرمیل نەوتی رۆژانەی هەیە، بە کولێتییەکی بەرزی (API36-39). حوزەیرانی 2022 كاتێك وەزارەتی نەوتی عێراق، لەبەر رۆشنایی بڕیاری ناوەڕاستی شوباتی 2022ی دادگای باڵای فیدراڵی عێراقدا بۆ هەڵوەشاندنەوەی یاسای نەوت و غازی هەرێمی كوردستان، فشارەكانی خۆی لەسەر كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێم توندكردبووەوە، کۆمپانیای (شلومبەرگەر)ی ئەمریکی پابەندبوونی خۆی بە بڕیارەكانی حكومەتی فیدراڵی دژ بە هەرێم راگەیاندو كۆتایی بە كاركردنی خۆی هێناو لە كوردستان كشایەوە، ئەم كۆمپانیایە لە ساڵی 2012وە كاری بۆ كۆمپانیای (HKN)ی ئەمریكی دەكرد لە كێڵگەی (سەرسەنگ)و 7 بیری لەم كێڵگەیەدا لێدابوو، ئەوكات وەكو باسدەكرا كۆمپانیای (شلومبەرگر) دوو گرێبەستی لێدانی بیری لە باشوری عێراق پێدرابوو، بۆیە پشتی لە هەرێمی كوردستان كرد. كشانەوەی (شلومبەرگەر) كێشەی بۆ پلانی فراوانكردنی كێڵگەی سەرسەنگ لەلایەن كۆمپانیای (HKN)ی ئەمریكییەوە دروستكرد، چونكە ئەو كۆمپانیایە گرێبەستی هەبوو (5) بیری تر لێبدات و بەرهەمی كێلگەكە لە ساڵی 2023دا بۆ (50 هەزار) بەرمیلی رۆژانە بەرزبكاتەوە. بۆ مێژوو، هەر لەو سەردەمەدا كە وەزارەتی نەوتی عێراق فشارەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان توندكردبووەوە، كۆمپانیایەكی تری ئەمریكی كە لە بواری خزمەتگوزاری كێڵگە نەوتییەكانی هەرێمدا كاری دەكرد بەناوی (بیكەر هیوز) كشانەوەی خۆی لە كوردستان راگەیاند. مانگی ئازاری 2023 بەر لە راوەستانی هەناردەی نەوتی هەرێم بە بۆریی بۆ توركیا (هەناردەی لە 25ی ئازاری 2023دا راوەستا) بەرهەمی كێڵگەی سەرسەنگ رۆژانە (43 هەزار) بەرمیل بوو، لەدوای راوەستانی هەناردەی نەوتەوە بۆ (33 هەزارو 600) بەرمیلی رۆژانە دابەزی. کۆمپانیای (شاماران پترۆلیۆم) لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2024)دا رایگەیاند؛ داهاتی گشتی کۆمپانیاکە (22 ملیۆن و 588 هەزار) دۆلار بووە، لە کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ، بە تێکڕای کاری رۆژانە (37 هەزارو 200) بەرمیل نەوت بەرهەمهێندراوە، لە ماوەی ناوبراودا (3 ملیۆن و 345 هەزار) بەرمیل نەوتی خاوی کێڵگەکەی فرۆشتووە. ئەو بڕەش زۆرترە لەو بەرهەمەی لە پێش راگرتنی هەناردەی نەوت هەبوو. بەرهەمی كێڵگەی سەرسەنگ لە 2016 بۆ 2024: •    2016: 5 هەزار بەرمیلی رۆژانە •    2017: 10 هەزار بەرمیل •    2018: 17 هەزار بەرمیل •    2019: 23 هەزار بەرمیل •    2020: 24 هەزار بەرمیل •    2021: 31 هەزار بەرمیل •    2022: 33 هەزار بەرمیل •    2023: 43 هەزار بەرمیلی رۆژانە بوو، لە مانگی ئازاری ئەم ساڵەدا هەناردەی نەوت بە بۆری راوەستا، بەهۆیەوە ئاستی بەرهەمهێنان بۆ 33 هەزارو 600 بەرمیل دابەزی •    2024: 37 هەزار بەرمیل سەرچاوەكان: •    سایتی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان https://archive.gov.krd/mnr/mnr.krg.org/index.php/en.html •    سایتی كۆمپانیای شامارانی كەنەدی https://shamaranpetroleum.com/ •    سایتی كۆمپانیای (HKN)ی ئەمریکی https://www.hknenergy.com/ •    كۆمپانیای تۆتاڵی فەرەنسی پشكەكانی فرۆشت و كوردستانی جێهێشت، هەواڵ لە سایتی (درەو) https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=11071 •    سایتی (https://www.iraq-businessnews.com/) https://www.iraq-businessnews.com/2022/06/29/schlumberger-withdraws-from-iraqi-kurdistan/ •    شلمبرجیه تعلن الانسحاب من مشروعات النفط فی كردستان العراق، موقع الطاقة https://attaqa.net/2022/06/27/%d8%b4%d9%84%d9%85%d8%a8%d8%b1%d8%ac%d9%8a%d9%87-%d8%aa%d8%b9%d9%84%d9%86-%d8%a7%d9%84%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%ad%d8%a7%d8%a8-%d9%85%d9%86-%d9%85%d8%b4%d8%b1%d9%88%d8%b9%d8%a7%d8%aa-%d8%a7%d9%84%d9%86/  

درەو: ئامادەكردنی: بڵند دلێر شاوەیس لە کاتژمێر (٦٫٢٩) بەیانی ڕۆژی (٧/ ئۆکتۆبەر/٢٠٢٣) چەکدارانی بزوتنەوەی حەماس هێرشێکی زەمینی و ئاسمانی و دەریایی کتوپڕیان کردە سەر چەندین خاڵی سەربازی و ناوچەی نیشەجێبونی ئسرائیل لە ژێر ناوی ئۆپراسیۆنی "طوفان الاقصی" و زیانی گیانی و مادی گەورەیان بە ئسرائیل گەیاند، لە هەمووی گرنگتر تێکشکانی ئەو ناوبانگە گەورەیەی سوپا و دامەزراوە هەواڵگریەکانی ئسرائیل بوو. لە وەڵامدا ئسرائیل هێرشێکی بەرفراوانی کردە سەر کەرتی غەزە لە ژێر ناوی ئۆپراسیۆنی شمشێرە ئاسنینەکان "السيوف الحديدية"، هەروەها سەرجەم لایەنە هاوپەیمانەکانی بزوتنەوەی حەماسی لە وڵاتانی (لبنان، سوریا، یمن) بە ئامانج گرت. لە پاش نزیکەی پانزە مانگ لە جەنگ دواجار ئاگربەست ڕاگەیەنرا و لە بەرەبەیانی ٢٠٢٥/١/١٩ کەوتە بواری جێبەجێکردنەوە. ئەوەی شایەنی باسکردنە ئسرائیل لەم جەنگەدا گورزێکی کاریگەری وەشاند لە بزوتنەوەی حەماس و هاوپەیمانەکانی، کە بە گوێرەی زانیاری دەزگاکانی ڕاگەیاندن و ڕاپۆرتی دامەزراوە مرۆیی و ڕێکخراوە نێودەوڵەتیەکان زیانەکانی هەردوو لایەنی جەنگەکە بریتییە لە: یەکەم/ زیانەکانی ئسرائیل : ١- کوژرانی زیاتر لە (٨٤٠) سەرباز ، هەرچەندە بە پێی ئەو ئامارانەی پێگەی هەواڵی (إرم نیوز) "Erem News" بڵاوی کردۆتەوە باس لە نزیکەی (١٢٠٠) کوژراو لە خەڵکی سڤیل و (٦١٨) سەربازی ئسرائیلی دەکات. ٢- زیاتر لە (٥٦٠٠) بریندار، بە پێی ئەو زانیاریانەی پێگەی هەواڵی (إرم نیوز) "Erem News" بڵاوی کردۆتەوە تەنها لە هێرشی ڕۆژی ٧/ ئۆکتۆبەر/٢٠٢٣ ئامارەکان باس لە برینداربوونی (١٩٤١) هاوڵاتی سڤیلی ئسرائیلی دەکەن. ۳- بە گوێرەی ئامارەکانی ئسرائیل بزوتنەوەی حەماس (٢٥١) کەسی سڤیلی ئسرائیلیان بەدیل گرتووە، لەوانە (١١٦) دیلیان ئازاد کران کە بریتی بوون لە: (٨١) ئافرەت و منداڵی ئسرائیلی، (٢٤) هاوڵاتی بیانی کە لە ناو دیلەکاندابوون، (١١) دیل لەلایەن هێزەکانی ئسرائیل ئازاد کران کە (٢) دیلی ئەمریکی تێدابوو. هەروەها ئسرائیل تەرمی (٣٠) دیلیان گەڕاندۆتەوە. لە بەرامبەردا ژمارەیەک ئافرەت و منداڵی فەلەستینی کە زیندان بوون لەلای ئسرائیل ئازاد کران. بە پێی ڕاگەیاندنەکانی ئسرائیل (١٠٩) دیل لەلای بزوتنەوەی حەماس ماوە. ٤- بڕی(٢٥٠ ملیار شیکل) کە بە زیاتر لە (٦٧٫٥٧ملیار) دۆلار مەزەندە دەکرێت کۆی گشتی زیانەکانی جەنگەکەیە. ٥- بڕی (١٢٥ ملیار شیکل) کە دەکاتە نزیکەی(٣٤ ملیار) دۆلار تێچوی شەڕەکەیە تا کۆتایی ٢٠٢٤. ٦- بڕی کورتهێنان لە میزانیەی گشتی ئسرائیل مەزەندە دەکرێت بە (١٣٦ ملیار شیکل) کە دەکاتە نزیکەی (٣٧ ملیار) دۆلار. ٧- بە پێی ڕۆژنامەی (کالکالیست، כלכליסט)ی ئسرائیل زیانە مادییەکانی باڵەخانە و دامەزراوەکان لە باکوری ئسرائیل بە(١٫٤) یەک ملیار و چوارسەد ملیۆن دۆلار مەزەندە دەکرێت و نزیکەی (٣٠٠٠) سێ هەزار خانوو و باڵەخانە زیانیان بەرکەوتووە. ٨- بە بڕی (٥٫٢ ملیار) دۆلار زیان بەر کەرتی گەشت و گوزاری ئسرائیل کەوتووە. ٩- ڕێژەی هەژاری بەرز بۆتەوە بۆ (٢٥٪). ١٠- نزیکەی (٦٠٠٠٠٠)شەش سەد هەزار هاوڵاتی ئسرائیلیان جێهێشتووە و کۆچیان کردووە. دووەم/ زیانەکانی فەلەستین و کەرتی غەزە: ١- بە گوێرەی داتاکانی ( وكالة الانباء والمعلومات الفلسطينية "وفا") ژمارەی کوژراوان لە فەلەستینیەکان نزیكەی (٤٦٠٠٠) چل و شەش هەزار کوژراوە. لەگەڵ ئەوەشدا بەرگری شارستانی (غەزە) دەڵێت نزیکەی (١٠٠٠٠)دە هەزار کوژراو لەژێر دار و بەردی خانو و باڵەخانە ڕوخاوەکانن. ٢- بە گوێرەی داتاکانی ( وكالة الانباء والمعلومات الفلسطينية "وفا") ژمارەی بریندارەکان (١٠٩) هەزار برینداری تێپەڕاندووە. ٣- هەروەها دەیان هەزار بزربوو هەیە. ٤- نزیکەی (١٫٧ ملیۆن) هاوڵاتی ئاوارە بوون. ٥- بە گوێرەی ئامارەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان (un) و وێنەی مانگە دەستکردەکان زیاتر لە (١٧٠٠٠٠٠) سەد و حەفتا هەزار خانوو و باڵەخانە کە دەکاتە (٧٠٪) لە کۆی خانوو و باڵەخانەکانی (کەرتی غەزە) تەختی زەوی کراون. ٦- زیاتر لە (١٨٠٠٠٠٠٠) هەژدە ملیار دۆلار زیان تەنها بەر ژێرخانی ئابوری (غەزە) کەوتووە. ٧- بە گوێرەی ئاماری نەتەوە یەکگرتووەکان (un) ئەو وێرانکاریانەی تا مانگی (٢٠٢٤/٥) بەر (غەزە) کەوتووە پێویستی بە (٣٠ ملیار - ٤٠ ملیار) دۆلار هەیە بە مەبەستی دووبارە نۆژەن کردنەوە و بونیادنانەوە، لەگەڵ ئەوەشدا ڕاپۆرتەکان باس لەوە دەکەن تا ڕۆژی ڕاگەیاندنی ئاگربەست دوبارە بوونیادنانەوەی (کەرتی غەزە) پێویستی بە (٨٠ ملیار) دۆلار هەیە. ٨- بە گوێرەی ڕاپۆرتێکی نەتەوە یەکگرتووەکان (un) لە ساڵی ڕابردوودا دووبارە بونیادنانەوەی خانووە وێرانکراوەکان ڕەنگە تا ساڵی (٢٠٤٠) درێژە بکێشێت و ئەگەری زیاتریش هەیە. ٩- بە گوێرەی ئاماری نەتەوە یەکگرتووەکان (un) لە ئۆکتۆبەری ڕابردوو، مەزەندە دەکرێت (٤٢ ملیۆن) چل و دوو ملیۆن تەن پاشماوەی دار و بەرد و وێرانکاری لە (کەرتی غەزە) هەبێت، کە پێویستیان بە (١٤ساڵ) هەیە بۆ فڕێدانی و لە ( یەک ملیار ) دۆلار زیاتری تێدەچێت. ١٠- بە گوێرەی ڕاپۆرتە نێودەوڵەتییەکان نزیکەی (دوو ملیۆن) تەن لە پاشماوەی وێرانکاریەکانی (کەرتی غەزە) مادەی قەدەغەکراو و مەترسیدارن کە ئەگەری توشبوون بە نەخۆشی شێرپەنجە زیاد دەکات. ١١- بە پێی ئاماری نوسینگەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری مرۆیی (un) زیاتر لە (١٫٨) ملیۆن کەس پێویستیان بە شوێنی داڵدەدانە تا ژیانی تیابکەن دوای ئەوەی شوێنی نیشتەجێبوون و خانوەکانیان وێران بوون. ١٢- لەکۆی (٣٦) نەخۆشخانە (١٩) نەخۆشخانە بە شێوەیەکی تەواو لەکارکەوتون، هەروەها (١٧) نەخۆشخانە بە شێوەیەکی نیوەناچڵ کاریان تێدا دەکرێت. ١٣- بە پێی ئاماری یونسێف (unicef) نزیکەی (٤٠٠) چوارسەد قوتابخانە زیانیان بەرکەوتووە.کە دەکاتە نزیکەی(٧٢٪)ی دامەزراوە پەروەردەییەکانی کەرتی غەزە. ١٤- گەیاندنی ئاو بۆ خوار (١/٤)چارەکی پێش جەنگەکە کەمی کردووە. ١٥- بە پێی داتاکانی بانکی نێودەوڵەتی (BIRD) ڕێژەی هەژاری گەیشتۆتە (١٠٠٪). ١٦- نزیکەی نیوەی زەویە کشتوکاڵیەکان لە ناوچوون. ١٧- ئسرائیل توانی سەدان سەرکردەی حەماس لەناو بەرێت گرنگترینیان: - (اسماعیل هنية) سەرۆکی مەکتەبی سیاسی بزوتنەوەی حەماس، لە شاری (تاران) لە وڵاتی (ئێران). - (یحیی السنوار) داڕێژەری هێرشەکەی ٧/ئۆکتۆبەر و سەرۆکی مەکتەبی سیاسی بزوتنەوەی حەماس لەدوای(اسماعیل هنية)، لە کەرتی غەزە. - (محمد الضيف) فەرماندەی کەتیبەکانی قەسام باڵی سەربازی بزوتنەوەی حەماس، لە ناوچەی خان یونس لە کەرتی غەزە. - (مروان عیسی) جێگری فەرماندەی کەتیبەکانی قەسام باڵی سەربازی بزوتنەوەی حەماس. - (صالح العاروري) جێگری سەرۆکی مەکتەبی سیاسی بزوتنەوەی حەماس، لە شاری (بیروت) لە وڵاتی (لبنان). هەموو ئەمانە جگە لەو زیانانەی بەر (لبنان) کەوت و کوشتنی سەدان سەرکردەی (حزب اللە)ی لبنان دیارترینیان: -(حسن نصر الله) ئەمینداری گشتی (حزب اللە)ی لبنان. - (هاشم صفي الدين) ئەمینداری گشتی (حزب اللە)ی لبنان دوای (حسن نصر الله). - (فؤاد شُكر) لە دامەزرێنەرانی (حزب اللە)ی لبنانی و ئەندامی ئەنجومەنی "الشورى المركزية" و ئەندامی "مجلس الجهاد" و  سەرۆکی ژوری ئۆپراسیۆنەکانی (حزب اللە)ی لبنان، گەورە ڕاوێژکاری سەربازی ئەمینداری گشتی (حزب اللە).   - (علي كركي) سەرکردەی سەربازی و كەسی سێیەمی (حزب اللە)ی لبنان و جێگرەوەی (فؤاد شُكر) بوو، فەرماندەی بەرەی باشوور، ئەندامی "مجلس الجهاد". - (نبيل قاووق) جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی جێبەجێکردنی (حزب اللە)ی لبنان، بەرپرسی یەکەمی ئاسایشی (حزب اللە)، فەرماندەی "وحدة الأمن الوقائي". - (إبراهيم عقيل)  ئەندامی "مجلس الجهاد"، فەرماندەی ئۆپڕاسیۆنەکانی (حزب اللە)ی لبنان، فەرماندەی "وحدة الرضوان" یەکەی دەستەبژێری (حزب اللە). - (أحمد وهبي) ئەندامی "مجلس الجهاد"، بەرپرسی "وحدة التدریب المركزي"ی (حزب اللە)ی لبنان، سەرپەرشتیاری ڕاهێنانی "وحدة الرضوان". - (إبراهيم قبيسي) فەرماندەی سیستەمی موشەکی (حزب اللە)ی لبنان، فەرماندەی یەکەی "بدر".

درەو: د. عەبدولەتیف ئەحمەد (سەلەفی) رێبەری ڕەوتی سەلەفی لە هەرێمی كوردستان  دەڵێت" گروپێكی حزبی هاتن ئەو كارەساتەیان خوڵقاند لە غەزە 46 هەزار موسڵمان شەهیدبوون و 100 هەزار بریندارن ئەڵێن سەركەوتین، ئەگەر ئەوە سەركەوتن بێت ئەی توخوا شكست كامەیە، خەڵكانێكیش لە كوردستان بەئیسراحەت دانیشتوون و قسەی قەڵەو دەكەن و فەلسەفە لێدەدەن، لەسەر خوێن و لاشەی ئەهلی غەزە، دەڵێت برایانمان سەركەوتن.؟ د.عەبدولەتیف سەلەفی، ڕێبەری ڕەوتی سەلەفی لەهەرێم لە تۆمارێكی ڤیدیۆیدا لەسەر جەنگی غەززە دەڵێت: بەدەستی جولەكەی داگیركاری خوێنمژ، زیاتر لە (40) هەزار مسوڵمان لە غەززە شەهیدكران، زیاتر لە (100) هەزار كەسی دیكە بریندارن و شارەكە وێران بوو، ڕاستە دوژمن دڕندەیە، بەڵام هەڵەی مسوڵمانانیشی تێدایە، مسوڵمانان لە غەززە شوێن سونەتی پێغەمبەر نەكەوتن كە ئارام بگرن و چون پەلاماری جولەكەیاندا بۆ تۆڵەكردنەوە، هێرشەكەشیان بۆسەر بارەگا سەربازییەكان نەبوو، بەڵكو بۆسەر خەڵكی مەدەنی بو، باجەكەشی  زیاتر لە (46)  هەزار مسوڵمان شەهید بوون، زیاتر لە (100) كەسی دیكەش برینداربوون.  زیاتر لە ساڵێكە دەیانەوەێت جەنگ بوەشتێت، ئێستاش كە جەنگەكە وەستاوە دوای ئەو هەمو شەڕ و كاولكارییە دێن و دەڵێن سەركەوتین، كام سەركەوتن، كامەیان سەركەوتنە پێمان بڵێن، بڕۆ لای دایكێكی جەرگ سوتاو رۆڵەیەكی دایك و باوك شەهید  بچین بۆلای كەسێكی دەستوپێ بڕاو، بۆلای كە ماڵ كاولووێران بون، بەوان بڵێن سەركەوتین، بڵێن چۆنە ئەم سەركەوتنانە دوبارەكەینەوە، بزانە چۆن وەڵامت دەدەنەوە، كام سەركەوتن؟، موسوڵمان دەبێت دان بەهەڵەدا بنێت، گروپێكی حزبی هاتن ئەو كارەساتەیان خوڵقاند، بە دەفع و پاڵنانی كەسانێك ئێستا ئێمە بێین دەستخۆیان لێبكەین، وەڵا ئێمە قەت دەستخۆشیان لێناكەین و ناڵێن كارێكی باشتانكردو جیهادتان كرد، ئاخر پێم بڵێن ئاخر ئەوە سەركەوتن بێت، ئەی توخوا شكست كامەیە. سەركەوتنەكە (46) هەزار موسوڵمان شەهید بێت و (100) هەزار موسوڵمان بریندار بێت و وڵات كاول بێت، زەحەت نەبێت ئەگەر شكستان بهێنایە چیتان بەسەر موسوڵمانان دەهێنا، ئەو هەموو كارەساتەیان بەسەر غەزەدا هێنا ئێستاش دەڵێن سەركەوتین، جوان سەركەوتن.؟ ئەوە سەركەوتنە ؟ ئەوە بەسەركەوتن دادەنێی؟ موسوڵمانانت توشی دەردەسەری و نەهامەتی گەورە كرد. یان خەڵكانی خۆمان لێرە بەئیسراحەت دانیشتووە ماڵێكی گەرمی هەیە نانی هەیە ئاوی هەیە، ژن و منداڵی خۆی لەدەوری خۆی دانیشتووە كێشەی نیە، ئێستا ئەو قسەی قەڵەو دەكات لەسەر خوێن و لاشەی ئەهلی غەزە، فەلسەفە لێدەدات و خۆی هەڵدەكێشێت، كاكە تۆ لێرە بە ئیسراحەت دانیشتووی حاڵت حاڵی ئەوان نیە چیان بەسەر هاتووە، تاوەكو بڵێ ئێمە سەركەوتین و ئێمە واو و برایانمان لەوێ وایان كرد. ئەمە پێی ناوترێت سەركەوتن، ئەوە سەركەوتنە، ئەوەی پێغەمبەری خوا كردی، كە لە مەككە توانای نەبوو توانای كافرەكانی نەبوو دەیفەرموو سەبر بگرن، ئێوە نابێت پەلە بكەن دەبێت سەبر بگرن.    

درەو: بەشێك لە چاوپێكەوتنی مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی گشتی هێزەكانی سوریای دیموكرات، لەگەڵ كەناڵی (العربیة): 🔹هێزەكانمان چەكەكانی رادەستناكات و خۆشی هەڵناوەشێنێتەوە، بەڵام دەیەوێت تێكەڵ بە سوپای سوریای ئایندە بێت. 🔹هەر رێگایەك جگە لە دانوستان لە پرسی تێكەڵكردنی هێزەكان لە وەزارەتی بەرگری بگیرێتەبەر، دەبێتە هۆی خولقاندنی كێشەی گەورە. 🔹بانگهێشتی كۆبونەوەی تێكەڵكردنی گروپە چەكدارەكان نەكراوین لە وەزارەتی بەرگری. 🔹ئەنجامی كۆبونەوەكەی ئەحمەد شەرع لەگەڵ گروپە چەكدارەكان پەیوەندی بە هێزەكانی سوریا دیموكراتەوە نیە، چونكە ئەوان بەشێك نەبوون لێی. 🔹پێشنیازی پێكهێنانی لیژنەیەكی هاوبەشمان كردووە بۆ دیراسەكردنی بابەتی تێكەڵكردنی هێزەكان، دژی بیرۆكەی بوونی دوو سوپاین لە سوریا. 🔹پەیوەندیمان لەگەڵ ئەحمەد شەرع سەرۆكی ئیدارەی نوێی سوریا كردار دیاری دەكات نەك گوفتار. 🔹بوونی هێزەكانی ئەمریكا لە سوریا گرنگە بۆ لێكنزیكردنەوەی دیدو بۆچونەكان. 🔹نە بەئاشكراو نەبە نهێنی پەیوەندیمان لەگەڵ ئێران نیەو فرۆكەی بێفرۆكەوانی پێنەداوین، ئەو هەواڵانە دورن لەڕاستیەوەو پێویستمان بە فرۆكەی ئێران نیە. 🔹بەتوانای خۆرسكی خۆمان فرۆكەی بێفرۆكەوان بەرهەمدەهێنین و توانای بەردەوانەوەی درۆنە پێشكەوتووەكانی توركیامان هەیە.

راپۆرتی: هێمن خۆشناو: رووداوه‌كانی 7 تشرینی یه‌كه‌می ساڵی 2023 و 8 كانوونی یه‌كه‌می 2024 گۆڕانكاری قوڵی له‌ نه‌خشه‌ی سیاسی و دابه‌شبوونی هه‌ژموون دروستكرد. هه‌روه‌ها كاریگه‌ریشی هه‌بوو له‌سه‌ر ره‌وت و رێبازی زلهێزه‌ ناوچه‌یی و نێوده‌وڵه‌تیه‌كانیش له‌مه‌ڕ چۆنیه‌تی مامه‌ڵه‌كردنیان له‌گه‌ڵ پرسه‌ گه‌رم و هه‌نوكه‌یه‌كان له‌ رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا. ئێران ناوچه‌ی هه‌ژموونی خۆی له‌ هه‌ریه‌ك له‌ (فه‌ڵه‌ستین، باشووری لوبنان و سوریا) له‌ده‌ستدا، هه‌روه‌ها جوگرافیای (سوری) به‌شێوه‌یه‌كی خێرا و ناڕوون له‌ژێر ده‌ستی (روسیا) ده‌ركه‌وت. دوای روخانی رژێمی ئه‌سه‌د و ده‌ركه‌وتنی هه‌یئه‌ت ته‌حریر ئه‌لشام (هه‌ته‌شه‌) وه‌كو هێزی دیفاكتۆ له‌ دیمه‌شق، ئه‌م دوو هێزه‌ بۆشایه‌كی گه‌وره‌یان له‌ سوریا به‌جێهێشت،. پێدەچێت ئه‌م گۆڕانكاریانه‌ فۆرمێکی نوێی له‌ پەیوەندییەکان دروست كردبێت، له‌یه‌ككاتدا ئیسرائیل و توركیا، ڕۆڵی گرنگ، هەمەچەشن و دژبەیەك ده‌گێڕن له‌ناوچه‌كه‌دا. وڵاتانی زلهێزیش له‌ناو ئه‌م گۆڕانكاریانه‌ رۆڵی به‌رچاویان ده‌بێت، له‌ ململانێی نێوان ئیسرائیل و توركیاشدا به‌لای یه‌كه‌مینیاندا ده‌شكێنه‌وه‌. زۆربه‌ی پێشبینیه‌كان بۆ ئه‌وه‌ ده‌چوون كه‌ توركیا سوودمه‌ندی یه‌كه‌مینه‌ له‌ رووخانی (رژێمی ئه‌سه‌د) و گه‌یشتنی (هه‌ته‌شه‌) به‌ ده‌سه‌ڵات، ئه‌م پێشبینیانه‌ش به‌ بانگه‌شه‌كانی میدیای توركیا و به‌ سه‌ردانی به‌ په‌له‌ی هه‌ریه‌ك له‌ (ئیبراهیم كاڵن) راوێژكاری ده‌زگای هه‌واڵگری توركیا (MIT) و (هاكان فیدان) وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ بۆ دیمه‌شق به‌سترایه‌وه‌، له‌ پێناو به‌رفراوانكردنی هه‌ژموونی توركیا چه‌ندین پڕۆژه‌ی حه‌ماسی پێشنیار كرد، بۆ دروستكردنی چه‌ندین بنكه‌ی سه‌ربازی زه‌مینی و ده‌ریایی له‌م وڵاته‌. نا لۆژیكی و نا واقیعیبوونی هه‌وڵ و پێشبینیه‌كانی ئه‌نقه‌ره‌ كاتێك ده‌ركه‌وت كه‌ سه‌ردانه‌ یه‌كه‌مه‌كانی شاندی (هه‌ته‌شه‌) بۆ پایته‌ختی وڵاتانی عه‌ره‌بی بوو، له‌ به‌رامبه‌ریشدا دره‌نگخستنی سه‌ردانیان بوو بۆ ئه‌نقه‌ره‌. ئه‌مه‌ش ره‌نگدانه‌وه‌ی ویستی دیمه‌شق نیشانده‌دات له‌مه‌ڕ زه‌مینه‌ خۆشكردن بۆ وڵاتانی عه‌ره‌بی له‌سه‌رووی هه‌موویاندا (عه‌ره‌بستانی سعودی) بۆ ئه‌وه‌ی بتوانن به‌هێزتر له‌ناو رووداوه‌كانی داهاتووی سوریادا جێگه‌ی خۆی بگرن و بۆشایه‌كانی ناو گۆڕه‌پانی سوریا پڕ بكه‌نه‌وه‌ و ده‌رفه‌ته‌كان له‌ به‌رده‌م توركیا به‌رته‌سك بكه‌نه‌وه‌. به‌ گوێره‌ی لۆژیكیش بێت، ده‌بێت (هه‌ته‌شه‌) خۆی به‌ قه‌رزاری ئیسرائیل بزانێت له‌ گه‌یشتنه‌ ده‌سه‌ڵات، چونكه‌ هێرشه‌ سه‌ربازیه‌كانی ئیسرائیل كه‌ (حزبولڵا و هه‌ژموونی ئێرانی) كرده‌ ئامانج له‌ناو سوریادا ئه‌م فاكته‌رانه‌ی له‌ناوبرد كه‌ ده‌بوونه‌ هۆی مانه‌وه‌ی رژێمی ئه‌سه‌د. هه‌روه‌ها دووریشنیه‌ ئیسرائیل رۆڵی راسته‌وخۆشی هه‌بێت له‌ رێگای تۆڕه‌كانی هه‌واڵگریه‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی روسیا واز له‌ به‌رگری كردن له‌ رژێمی ئه‌سه‌د و رێگرتن له‌ رووخانی بێنێت. دیسان بۆ ئه‌وه‌ی به‌شێك له‌م بۆشایه‌ پڕ بكاته‌وه‌ كه‌ دوای رووخانی ئه‌سه‌د دروستبووه‌، سوپای ئیسرائیل بێ دوودڵی له‌ به‌رزایه‌كانی جۆلان پێشڕه‌وی كرد به‌ره‌و به‌رزایه‌كانی (ئه‌لحه‌رمون)، له‌ ئێستاشدا ئه‌م سوپایه‌ به‌ درێژایی سنووری وڵاته‌‌كه‌ی له‌گه‌ڵ سوریادا به‌ قوڵایی (60) كم هاتۆته‌ ناو خاكی ئه‌م وڵاته‌ كه‌ (ته‌لئه‌بیب) وه‌كو رێوشوێنی پاراستنی ئاسایشی وڵاته‌كه‌ی له‌ قه‌ڵه‌می ده‌دات. سوپای ئیسرائیل به‌مه‌ نه‌وه‌ستا، به‌ڵكو چه‌كه‌ ستراتیژیه‌كانی سوپای سوریای له‌باربرد نه‌وه‌كو بكه‌وێته‌ ده‌ست گرووپه‌ نزیكه‌كانی ئیداره‌ی نوێی سوریا. له‌ هه‌مان كاتدا، پێگه‌ی هه‌ریه‌ك له‌ ئه‌مریكا و وڵاتانی ئه‌وروپی له‌ سوریا به‌هێز ده‌بێت. دوای رووخانی رژێمی ئه‌سه‌د، ئه‌ركی هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تی له‌ سوریا له‌ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی (داعش) بۆ ئیداره‌دانی دۆسیه‌ی سوریا گۆڕاوه‌، رۆژ له‌دوای رۆژ ئه‌م هاوپه‌یمانیه‌تیه‌ تێڕوانینه‌كانی ده‌سه‌پێنێت كه‌ دیمه‌شق ناتوانێ به‌هه‌ند وه‌رینه‌گرێت و حیسابی بۆ نه‌كات. چونكه‌ له‌ ئێستادا ئه‌وله‌ویه‌تی هه‌وڵه‌كانی (هه‌ته‌شه‌) بۆ ئه‌وه‌یه‌ ئه‌مریكا و ئه‌وروپا سزاكان له‌سه‌ر سوریا هه‌ڵگرن و ناوی هه‌ریه‌ك له‌ (ئه‌حمه‌د ئه‌لشه‌رع/ ئه‌بو محه‌مه‌د جۆلانی) و هه‌ته‌شه‌ له‌ لیستی تیرۆری نێوده‌وڵه‌تی ده‌ربێنن. له‌ خوێنده‌وه‌ی هاوكێشه‌ نوێیه‌كانی ناو سوریادا، خاوی ته‌مبه‌ڵی وڵاتانی عه‌ره‌بی و سوڕانه‌وه‌یان له‌ناو سنووری سیاسی دیاریكراوی خۆیاندا، هه‌وڵدانی دوور له‌ رێگه‌ی پاره‌ و راگه‌یاندن بۆ بوونه‌ خاوه‌ن سه‌نگ له‌ناو ئه‌م وڵاته‌، ناتوانێ ببێته‌ به‌ربه‌ستێكی به‌هێز بۆ راگرتنی توركیا، كه‌ ئه‌نقه‌ره‌ ده‌خوازى له‌ رێگای لینكی تائیفی به‌ده‌ستی بێنێت. چونكه‌ به‌ درێژایی ساڵانی رابردوو توركیا پشتگیری ماددی و مه‌عنوی گرووپه‌ چه‌كداریه‌كانی سوریا بووه‌، به‌بیانووی ئاسایشی نیشتیمانی وڵاته‌كه‌ی. له‌ ئێستاشدا توركیا به‌ رێگای (قه‌ته‌ڕ) هه‌وڵده‌دات خۆی به‌ خاوه‌ن مافی یه‌كه‌م له‌ سوریادا بسه‌پێنێت. به‌ تایبه‌تی ئه‌گه‌ر هاتوو (هه‌ته‌شه‌) نه‌توانێ رۆڵی خۆی له‌ سوریادا بگێڕێت و دامه‌زراوه‌ حوكمداری رێكبخاته‌وه‌ و سه‌رچاوه‌ی دارایی بۆ بونیادنانه‌وه‌ به‌ده‌ستنه‌هێنێت. له‌ ئێستادا هه‌بوونی توركیا له‌سه‌ر جوگرافیای سوری و دروستبوونی هێزێكی ئیسلامی سوننی تۆكممه‌، ترس له‌ دڵی ئیسرائیل ده‌چێنێت، به‌ تایبه‌تی دوای رووخانی ئه‌سه‌د كه‌ پێشتر ده‌بووه‌ به‌ربه‌ست له‌ به‌یه‌كگه‌یشتنی راسته‌وخۆ له‌ نێوان ئیسرائیل و توركیا له‌ ناوچه‌كه‌دا. له‌وانه‌شه‌ (ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان) سه‌ركۆماری توركیا به‌م دوایه‌ دركی به‌و مه‌سه‌له‌یه‌ كردبێت كه‌ دوای رووخانی رژێمی ئه‌سه‌د و ئێران نۆره‌ی ئه‌ویش دێت وه‌كو به‌شێك له‌ یاری رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستی نوێدا. بۆ رێگرتن له‌م یاریه‌ش، ئه‌ردۆغان ویستی په‌نا بباته‌ به‌ر (به‌شار ئه‌سه‌د) په‌یوه‌ندیه‌كانی له‌گه‌ڵدا ئاسایی بكاته‌وه‌. به‌ڵام له‌گه‌ڵ رووخانی به‌ په‌له‌ و له‌ناكاوی ئه‌سه‌د، ئیتر ئیسرائیل و توركیا بوونه‌ دراوسێ له‌ رێگای ناوچه‌كانی هه‌ژموونی ژێر ده‌ستی سوپای وڵاته‌كه‌یان، كه‌ ئه‌مه‌ش ئیسرائیلی ناچاركرد تا له‌ رێگای "كۆمیته‌ی ناغل/ كۆمیته‌ی پشكنین بودجه‌ی ئاسایش و دروستكردنی هێز" پێداچوونه‌وه‌ی ورد و گشتگیر بكات بۆ سروشتی په‌یوه‌ندیه‌كانی له‌گه‌ل توركیادا بكات. كۆمیته‌ی ناوبراو له‌ راپۆرته‌كه‌یدا له‌ (7-1-2025) بۆ سه‌رۆك وه‌زیران (بنیامین ناتانیاهۆ) داوای ئاماده‌كاری له‌ حكوومه‌ت كردووه‌ بۆ ئه‌گه‌ری شه‌ڕ له‌گه‌ڵ توركیادا.‌ راپۆرته‌كه‌ی ناغل ده‌رباره‌ی مه‌ترسیه‌كانی هاوپه‌یمانی سوری - توركی ده‌ڵێت:" له‌وانه‌یه‌ ئه‌م هاوپه‌یمانیه‌ مه‌ترسیه‌كی نوێ و گه‌وره‌ بێت له‌سه‌ر ئاسایشی ئیسرائیل. ئه‌م مه‌ترسیه‌ به‌ تێپه‌ڕبوونی كات گه‌وره‌تر ده‌بێت له‌ هه‌ڕه‌شه‌كانی ئێرانیش". راپۆرته‌كه‌ی كۆمیته‌ی (ناغل) ئاماژه‌یه‌كی دیكه‌یه‌  به‌و تێڕوانینه‌ گشتیه‌ی كه‌ له‌دوای (7 تشرینی یه‌كه‌می ساڵی 2023) دروستبووه‌ ده‌رباره‌ی پڕۆسه‌ی (رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستی نوێ) كه‌ پێیوایه‌ پرۆسه‌ی (رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستی نوێ) به‌ سه‌رۆكایه‌تی ئیسرائیل قۆناخێكی دیكه‌شی بڕیووه‌، به‌ به‌راورد له‌گه‌ڵ ساڵانی پێشتر به‌ره‌وپێش ده‌چێت و به‌ڕوونی سه‌ره‌داوه‌كانی ده‌ركه‌وتوون.   ئه‌گه‌رێكی زۆره‌ خوێندنه‌وه‌ی سیاسه‌تمه‌دارانی تورك بۆ ئه‌م دۆخه‌، به‌ده‌ستهێنانی زانیاری ده‌رباره‌ی (رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستی نوێ) باخچه‌لی و ئه‌ردۆغانی پاڵ نابێت تا به‌ره‌و دوورگه‌ی (ئیمڕالی) بچن و رێبه‌ری په‌كه‌كه‌ (عه‌بدولڵا ئۆجالان) رازی بكه‌ن به‌ چه‌كدانانی (په‌كه‌كه‌). ئه‌وه‌ی له‌ ئێستادا به‌ زه‌قی دیاره‌ توركیا هه‌وڵی بازدان ده‌دات به‌سه‌ر كێشه‌ی كورد، كه‌ كێشه‌یه‌كی سه‌ره‌كی ناوخۆی ئه‌م وڵاته‌یه‌، بۆ چاره‌سه‌ری ئه‌م كێشه‌یه‌ پڕۆژه‌یه‌كی یاسایی و ده‌ستووری نیه‌، ده‌خوازێت به‌ پێشكه‌شكردنی چه‌ند پڕۆژه‌یه‌كی گه‌شه‌پێدان و ئابووری له‌ناوچه‌ كوردیه‌كان، خه‌ڵكی ئه‌م ناوچه‌یه‌ رازی بكات تا چاو له‌ راستی كێشه‌كه‌یان بگرن، كه‌ كێشه‌ی خاك و میلله‌ته‌، نه‌وه‌كو كێشه‌یه‌كی ئابووریانه‌. هه‌موو ئه‌مانه‌ش ته‌نیا بۆ ئه‌وه‌یه‌ (په‌كه‌كه‌) به‌ چه‌كدانان رازی بكات، له‌ كاتێكدا كه‌ خه‌ریكه‌ گرژیه‌كانی ئیسرائیل – توركیا له‌ كۆنتڕۆڵ ده‌رده‌چن. توركیا ده‌ترسێت نه‌وه‌كو په‌یوه‌ندی و هاوبه‌شی ستراتیژی له‌ نێوان كورد – ئیسرائیل دروست بێت، له‌ كاتی به‌فیڕۆدراودا هه‌وڵده‌دات ئه‌م بۆشایه‌ پڕ بكاته‌وه‌. له‌مباره‌یه‌وه‌ له‌ دوا سه‌ردانی بۆ شاری ئامه‌د له‌ باكووری كوردستان ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان سه‌ركۆماری توركیا ده‌ڵێت:" نه‌وه‌كانی سه‌ڵاحه‌دین ئه‌یوبی هاوپه‌یمانیه‌تی له‌گه‌ڵ زایۆنیه‌كان ناكه‌ن". رێبه‌ری زیندانیكراوی په‌كه‌كه‌ش‌ (عه‌بدولڵا ئۆجالان) له‌ به‌رگی پێنجه‌مینی په‌رتووكه‌كه‌ی مانیفێستۆی شارستانی دیموكراتیدا، له‌ ساڵی 2010 له‌ باره‌ی ئه‌گه‌ری په‌یوه‌ندی كورد و ئیسرائیل ده‌ڵێت:" ئه‌گه‌ر وڵاتانی داگیركه‌ری كوردستان، له‌ پێش هه‌موویاندا توركیا، به‌ره‌و چاره‌سه‌ری كێشه‌ی كورد هه‌نگاو نه‌نێن و چاره‌سه‌ری دیموكرایتانه‌ پێشكه‌ش نه‌كه‌ن، كورد خۆیان له‌ به‌ره‌ی ئیسرائیل – ئه‌مریكا ده‌بینه‌وه‌". ره‌وشێكی نوێ و یه‌كلاكه‌ره‌وه‌ له‌ ئارادایه‌ كه‌ ئاماژه‌كانی سه‌ره‌وه‌ پشتڕاست ده‌كاته‌وه‌، ئه‌ویش هه‌وڵه‌كانی ئه‌م دوایه‌ی ئیسرائیله‌ بۆ نزیكبوونه‌وه‌ له‌ كورد. ئه‌مه‌ش به‌ راشكاوانه‌ ئاماژه‌كانی پێشبڕكێ بگره‌ ململانێی داهاتوو له‌ نێوان (ته‌لئه‌بیب) و (ئه‌نقه‌ره‌) ده‌خاته‌ڕوو، كه‌ له‌وانه‌یه‌ كورد پارسه‌نگ و یه‌كلاكه‌ره‌وه‌ بێت.  

راپۆرت: درەو گەورەترین كێڵگەی غازی كوردستان و عێراق لەبەردەم پرۆژەیەكی نوێدایە، كۆمپانیایەكی ئێرانی دەیەوێت بە بۆری غازی كێڵگەكە بگوازێتەوە بۆ هەردوو ناوچەی پیشەسازی (بازیان)و (عەربەت)، غازی ئەم كێڵگەیە دەگاتە ئەفغانستان، بەڵام هەناردەكردنی بە بۆری بۆ توركیا، لەنێوان پارتی و یەكێتیدا كێشەی لەسەرە، رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆكی توركیا سورە لەسەر ئەوەی غازی ئەم كێڵگەیە بگاتە توركیا، ئەنكەرە لەدوای نەوتەوە چاوی بڕیوەتە غازی كوردستان، وردەكاری زیاتر لەبارەی كێڵگەی (كۆرمۆر) لەم راپۆرتەدا. كۆرمۆر بە كورتی •    رووبەری كێڵگە: 510 كیلۆمەتر چوارگۆشە •    ناوچە: سنوری قەزای چەمچەماڵ •     گەورەترین کێڵگەی گازی سروشتییە لە هەرێمی کوردستان و عێراق •    یەدەگی سەلمێندراو: 16 ترلیۆن پێ سێجا كورتەیەكی مێژوویی كێڵگەی (كۆرمۆر) دەكەوێتە خۆرئاوای ناحیەی (قادركەرەم)، ئەم ناحیەیە تاوەكو ساڵی 1976 سەربە قەزای خورماتوو بووە، واتە لەسەر پارێزگای كەركوك ئەژماركراوە، بەڵام لەو ساڵەدا خراوەتەسەر پارێزگای سەڵاحەدین، ساڵی 1987 جارێكی تر ناحیەی (قادركەرەم) لەڕووی ئیدارییەوە دەستكاری كراو خراوەتەسەر قەزای چەمچەماڵ. سەرەتای دۆزینەوەی ئەم كێڵگەیە دەگەرێتەوە بۆ ساڵی 1928، ئەوكات كۆمپانیای نەوتی ئینگلیز گەڕانێكی سەرەتایی تێدا كردووە‌و بیرێكی لێداوە، بەڵام نەوتی دەرنەهێناوە، ئیتر كاركردن لەم كێڵگەیە راوەستاوە. ساڵی 1953 جارێكی تر دەست بەكاركردن كراوەتەوە، ئەوكات پشكنەرەكان زیاتر بەدوای نەوتدا گەڕاون، بەڵام بۆیان دەركەوتووە كێڵگەكە زیاتر غازی تێدایە، بەجۆرێك بڕەكەی دەگاتە (1.8 ترلیۆن) پێ سێجا.   لە كۆتای شەڕی ئێران- عێراقدا، دوای چۆڵكردنی ناحیەی قادر كەرەم‌و شاڵاوی ئەنفال، حكومەتی عێراق جارێكی تر لەڕێگەی هەردوو كۆمپانیای نەوت‌و غازی باكورەوە دەستیكردوەتەوە بە كاركردن لە كێڵگەی (كۆرمۆر)و چەند بیرێكی نوێی لێداوە. لە ساڵی 1990 بەهۆی شەڕی كوەیت‌و گەمارۆی ئابوری سەر عێراقەوە، رژێمی پێشوو كارەكانی خۆی لە (كۆرمۆر) راگرت، لەدوای رووخانی رژێمی سەددام لە ساڵی 2003دا كێلگەكە كەوتە دەست حكومەتی هەرێمی كوردستان، نیسانی 2007 حكومەتی هەرێم گرێبەستی لەگەڵ هەردوو كۆمپانیای (دانەگاز)و (كریسنت پتریۆلیۆم)ی ئیماراتی ئیمزا كرد، گرێبەستەكە مافی (نرخ لەسەردانان، گەشەپێدان، بەرهەمهێنان، بەبازاڕكردن و فرۆشتنی هایدرۆكاربۆنەكان) لە كێڵگەكەدا بە كۆمپانیاكان دەبەخشێت. بەرهەمهێنانی غاز ئۆكتۆبەری 2008دا غاز لە كۆرمۆر بەرهەمهێنرا، لەڕێگای بۆرییەكی 24 ئینجی‌و بەدرێژایی (180) كیلۆمەتر غاز گەیەندرایە وێستگەی كارەبای چەمچەماڵ‌و وێستگەی كارەبای هەولێر. ساڵی 2009وە هەندێك گۆڕانكاری لە پشكەكانی ئەو كۆمپانیایانەدا روویدا كە گرێبەستی (كۆرمۆر)یان وەرگرتبوو، هاوپەیمانی (پێرڵ پترلیۆم) دروستكرا كە هەریەكە لە كۆمپانیاكانی (دانە غاز)و (هیلال)ی ئیماراتی لەخۆدەگرت، كە هەریەكەیان پشكی 50%ی گرێبەستەكەیان برد، دواتر پشكی هەریەكەیان بۆ 35% دابەزی بەهۆی هاتنەناوەوەی هەرسێ كۆمپانیای (MOV)ی نەمساوی و (MOL)ی هەنگاری و (RWE)ی ئەڵمانی بۆ ناو هاوپەیمانێتییەكە، كە هەریەكەیان رێژەی 10%ی پشكەكانیان وەرگرت. بەڵام دواجار كارەكە لای كۆمپانیای (دانەغاز)ی ئیماراتی مایەوە، (دانە غاز) خۆی وەكو گەورەترین كۆمپانیای ناوچەیی تایبەت بە بەرهەمهێنانی غازی سروشی لەناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دەناسێنێت، ئەم كۆمپانیایە لە دێسەمبەری 2005 دامەزراوە‌و لە بازاڕی دراوی (ئەبوزەبی) تۆماركراوە، جگە لە هەرێمی كوردستان، لە میسر‌و ئیماراتی عەرەبیش كاردەكات. بەپێی قسەی مەجید جەعفەر بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیای دانەگاز بەپێی خەمڵاندنەکانمان، سەلمێنراوە کە 15 ترلیۆن پێ سێجا یەدەگی گازی سروشتی لە کوردستان هەیەو ئەگەر هەیە 80 ترلیۆنی دیکەش هەبێت. بەپێی خەمڵاندنەکانیشمان پێویستی بازاڕی هەرێمی کوردستان نزیکەی ملیارێک پێ سێجایە لە رۆژێکدا.   بەپێی ئەو گرێبەستەی لەگەڵ حكومەتی هەرێم كردویەتی، كۆمپانیای (دانەغاز) لە كێڵگەی كۆرمۆر تەنیا بەرهەمهێنان دەكات و خۆی بەرهەمەكانی غاز و نەوتی كێڵگەكە دەفرۆشێتەوە، ئەمە وایكردووە هەندێك پێیان وابێت حكومەتی هەرێم دەستی بۆ گێڵگەكە نەبردایە باشتر بوو، چونكە قازانجێكی ئەوتۆی دەستناكەوێت. دەستپێکی ساڵی 2022 كۆمپانیای "دانە گاز" بەرزكردنەوەی بەرهەمهێنانی غازی لە هەرێمی كوردستان بۆ ‏ئاستێكی پێوانەیی راگەیاند. ئاشكرایكرد لە كێڵگەی كۆرمۆ ئاستی بەرهەمهێنانی ‏غازی بۆ (452) ملیۆن پێ سێجا ڕۆژانە بەرزكردوەتەوە، بەم پێیەش‏ بەراورد بە ساڵی 2018 ئاستی بەرهەمهێنان بەڕێژەی 50% زیادیكرد بوو، وەك ئەوەی كۆمپانیاكە ئەوكات رایگەیاندبوو، پلانی هەبوو تا مانگی نیسانی 2023، ئاستەكە بگەیەننە (700) ملیۆن پێ ‏سێجای رۆژانە. وەكو (دانە غاز) خۆی دەڵێ: لەدوای ساڵی 2009وە كێڵگەی (كۆرمۆر) چەندین چاكسازیی تێدا كراوە، یەكێك لە پرۆژەكان لە 2020دا تەواو بووە، دوو پرۆژەی تر بۆ فراوانكاریی كە لە ساڵانی 2018و 2022 جێبەجێكراون، بونەتە هۆی ئەوەی توانای بەرهەمهێنان بەرێژەی 60% زیاد بكات، بەجۆرێك ئاستی بەرهەمهێنانی رۆژانەی غازی سروشتی كە لە 2018دا بڕی (305 ملیۆن) پێ سێجا بووە، لە كۆتایی 2022دا بۆ (500 ملیۆن) پێ سێجا بەرزبوەتەوە. كۆمپانیای (دانەغاز) لە ساڵی 2019دا رێككەوتنێكی (20 ساڵە)ی لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان ئیمزا كردووە، ئەمە وایكرد كۆمپانیا ئیماراتییەكەو هاوبەشەكانی، بڕیار بدەن لەسەر زیادكردنی بەرهەمهێنان و پرۆسێسكردن (250 ملیۆن) پێ سێجای غازو (7 هەزار) بەرمیل كۆندێنسەیت بەشێوەی رۆژانە، بەمەبەستی  فرۆشتنی بە حكومەتی هەرێم، ئەمەش لەڕێگەی پرۆژەیەكەوە بەناوی (كۆرمۆر 250)، پرۆژەیەك كە بە قسەی كۆمپانیاكە دەبوو لە چارەكی دووەمی 2024دا تەواو ببێت و بڕی (806 ملیۆن) دۆلار وەبەرهێنانی تێدا بكرێت، بەڵام تائێستا پرۆژەی فراوانكردنەكە تەواو نەبووە. لە ئابی 2024دا كۆمپانیای (دانەغاز) لە راگەیەندراوێكدا ئاشكرایكرد، کۆنسێرتیۆمی (پێرڵ پترلیۆم) كۆتایی بە گرێبەستی كاركردن لەگەڵ (ئینەرفلێكس) هێناوە. كۆمپانیای (ئینەرفلێكس) بەڵێندەری پەرەپێدانی كێڵگەی غازی كۆرمۆر بوو لە (كۆرمۆر 250). وەكو دانە غاز باسی كردووە، هۆكاری هەڵوەشاندنەوەی گرێبەستەكە لاوازی ئاستی كاركردنی (ئینەرفلێكس) بووە، كە بەشێوەیەكی جەوهەری گاریگەریی لەسەر توانای كۆمپانیای ناوبراو لە پابەندبوون بە گرێبەستەكەیەوە دروستكردووە،  ئەمە جگە لە دواكەوتنی پرۆسەی پەرەپێدانی (كۆرمۆر 250)و تەواونەكردنی لە وادەی خۆیدا. لەبەرەنجامی ئەمەدا، كۆمپانیای پێرڵ پترلیۆم (هاوپەیمانی ئەو كۆمپانیایانەی كە كۆمپانیای هیلال و دانەغاز سەرۆكایەتیی دەكەن)، ناچار بووە بەشێوەیەكی راستەوخۆ دەستوەردان بكات بەمەبەستی تەواوكردنی پرۆسەی پەرەپێدانی كێڵگەی كۆرمۆر لە كاتێكی گونجاودا؛ لەدوای هەڵوەشاندنەوەی گرێبەستی كۆمپانیای (ئینەرفلێكس)، ئیتر كۆمپانیای (پێرڵ پترلیۆم) خۆی بەشێوەی راستەخۆ قۆناغەكانی تری پرۆسەی پەرەپێدانی (كۆرمۆر 250)ی وەرگرتووە، ئاماژەی بەوەكردووە بەم هەنگاوە پرۆسەی پەرەپێدانی كێڵگەكەی خستوەتەوە سەر ئاڕاستە دروستەكەی خۆی. بەگشتیی، بڕیارە پرۆژەی (كۆرمۆر 250) ئاستی بەرهەمهێنانی غاز لە كێڵگەكە لە (500 ملیۆن) پێ سێجاوە بۆ (750 ملیۆن) پێ سێجا بەرزبكاتەوە.    بەرهەمی كۆرمۆر كێڵگەی كۆرمۆر بەگشتیی سێ جۆر بەرهەمی هەیە، كە ئەمانەن: •    یەكەم: گازی سروشتی رۆژانە (500 ملیۆن) پێ سێجا بەرهەم دەهێنێت، رەوانەی وێستگەكانی كارەبا دەكرێت لە چەمچەماڵ و بازیان و هەولێر، بەپێی قسەی (دانەغاز) پشكدارە لە بەرهەمهێنانی رێژەی زیاتر لە 80%ی تێكڕای كارەبای بەرهەمهێنراوی هەرێمی كوردستان، بۆیە هەر كاتێك ئەم كێڵگەیە توشی گرفتی تەكنیكی دەبێتەوە یان كاری نۆژەنكردنەوەی بۆ دەكرێت یاخود رووبەڕووی هێرشی موشەكی دەبێتەوە كارەبا لە كوردستان توشی قەیران دەبێت. •    دووەم: نەفتا بەرهەمی رۆژانە بەگوێرەی دواین راپۆرتی (دانەغاز) بریتییە لە (38 هەزارو 200) بەرمیلە، ئەم نەوتە كە پێشتر دەخرایە ناو بۆریی نەوتی كوردستانەوە بەمەبەستی بەرزكردنەوەی كوالیتییەكەی، ئێستاو لەدوای راوەستانی هەناردەی نەوتی كوردستانەوە بە دوو كۆمپانیای ناوخۆیی دەفرۆشرێت، بەگوێرەی دواین بەدواداچوونی (درەو)، ئێستا مانگانە (40 هەزار) تەن نەفتا لەرێگەی ئەو دوو كۆمپانیایەوە رەوانەی ئێران و لەوێشەوە رەوانەی (دوبەی) دەكرێت، نرخی هەر تەنێك نەفتای كۆرمۆر بڕی (650 بۆ 700) دۆلارە، بەم نرخەوە 10%ی هەر تەنێك قازانج دەستی كۆمپانیا هەناردەكارەكان دەكەوێت. ئەوەی لە بابەتی نەفتای كۆرمۆردا قسەی جددی لەبارەوە دەكرێت ئەوەیە، بۆچی حكومەت و ئیدارەی یەكێتیی لە سنورەكە شكستیان هێناوە لە دروستكردنی پاڵاوگەیەك لە سنوری چەمچەماڵ بەمەبەستی بەرهەمهێنانی بەرهەمە نەوتییەكان بەتایبەتیش بەنزین بۆ دابینكردنی لانی كەمی پێداویستی نەوت و بەنزینی سنورەكەو لەبری ئەوە بە نرخێكی زۆر هەرزانتر لە بازاڕی جیهانی رەوانەی دەرەوە دەكرێت؟!. بەرهەمی نەوت لە (كۆرمۆر) لەماوەی ساڵانی 2016 بۆ 2020 بەمشێوەیە بووە: •    2016: 13 هەزار بەرمیلی رۆژانە •    2017: 13 هەزار بەرمیل •    2018: 15 هەزار بەرمیل •    2019: 15 هەزار بەرمیل •    2020: 15 هەزار بەرمیل •    سێیەم: LPG ئەمە بریتییە لە غازی پێداویستی ماڵان، رۆژانە (هەزارو 150) تەن بەرهەمی هەیە، لەم بڕە بەگوێرەی بەدواداچوونەكانی (درەو)، رۆژانە (650) تەنی لەرێگای تانكەرەوە لە ئێرانەوە رەوانەی ئەفغانستان دەكرێت، هەر تەنێكی بۆ بازاڕی دەرەوە بە بڕی (ملیۆنێك و 200 هەزار) دینار دەفرۆشرێت، ئەو كۆمپانیایەی كە رەوانەی دەرەوەی دەكات لە هەر تەنێك 600 دۆلار قازانجی دەستدەكەوێت. كۆمپانیای (دانەغاز)، غازی (LPG) كۆرمۆر بۆ بازاڕی ناوخۆ بە كۆمپانیای (ساوس كوردستان) دەفرۆشێت كە كۆمپانیایەكی ناوخۆییە،  ئەم كۆمپانیایە غازەكە بەتانكەر دەگوازێتەوە بۆ هەموو پارێزگاكانی هەرێم، ئەوەی دەمێنێتەوە رەوانەی ئەفغانستانی دەكات. هەر تەنێك لە غازی (LPG) بۆ بازاڕی ناوخۆ بۆ هەر تەنێك بە بڕی (518 هەزار) دەفرۆشرێت. بۆری كۆرمۆر- بازیان- عەربەت بەگوێرەی بەدواداچوونەكانی (درەو)، ئیدارەی گشتیی یەكێتیی نیشتمانی كوردستان بەمدواییانە لەگەڵ كۆمپانیایەكی ئێرانی لە گفتوگۆدایە بەمەبەستی راكێشانی بۆرییەكی غاز لە (كۆرمۆر)ەوە بۆ هەردووو ناوچەی پیشەسازیی (بازیان) و (عەرەبەت)، وەكو باسدەكرێت درێژیی بۆرییەكە (147 كیلۆمەتر)ەو خەمڵاندنی پوختەی داهات لەم پرۆژەیەدا مانگانە (15 بۆ 20 ملیۆن) دۆلارە كە بۆ ئیدارەی گشتیی یەكێتیی دەگەڕێتەوە. یەكێتیی نیشتمانی وەكو دەسەڵاتداری ئەو زۆنەی كە كێڵگەی (كۆرمۆر)ی تێدایە، لە ساڵی 2019وە بیرۆكەی ئەوەی گەڵاڵە كردووە مامەڵە بە غازی ئەم كێڵگەیەوە بكات لەگەڵ حكومەتی فیدراڵی عێراق. لە ساڵی 2021و بەر لە رووداوەكانی 8ی تەموزی ناوخۆی یەكێتیی (تەقینەوەی ناكۆكی ئامۆزاكان و یەكلابوونەوەی یەكێتیی بۆ كوڕانی كۆچكردوو جەلال تاڵەبانی)، وەفدێكی یەكێتیی بەنهێنی چووە ناو گفتوگۆوە لەگەڵ وەزارەتی نەوتی عێراق، یەكێتیی لەم گفتوگۆیەدا پێشنیازی ئەوەی كرد كۆمپانیایەك بەناوی "كۆمپانیای غازی سلێمانی" بە هاوبەشیی لەگەڵ حكومەتی فیدراڵی عێراق دروست بكات، ئەم كۆمپانیایە هاوبەش بێت لەنێوان پارێزگای سلێمانی‌و وەزارەتی نەوتی عێراقداو كۆنترۆڵی هەموو كیڵگەكانی نەوت‌و غازی ناوچەی ژێر دەسەڵاتی یەكێتی (تەقتەق، كۆرمۆر، حەسیرە، چیا سورخ) بكات، بە كیڵگەكانی سنوری كەركوك‌و خانەقینیشەوە. كرۆكی پرۆژەكە ئەوە بوو، غازی كۆرمۆر بە بۆریی بگەیەندرێتە هەموو ماڵێك لە زۆنی سەوز، دواتر ئەگەر پارتی قایل بێت پرۆژەكە بۆ سەرتاسەری كوردستان گەورە بكرێت. ئەوانەی شارەزای بواری وزە بوون لەناو یەكێتیدا، ئەوكات باسیان لەوە دەكرد، غازەكەی سنوری یەكێتیی دەتوانێت پێداویستی ناوخۆی عێراق پڕبكاتەوە‌و وادەكات چیتر عێراق پێویستی بە كڕینی غاز نەبێت لە ئێران بۆ كارپێكردنی وێستگەكانی كارەبا، ئەمریكییەكانیش پاڵپشتی ئەم هەنگاوە دەكەن‌و یەكێتی دڵنیایی لە بەرپرسانی بواری وزەی ئەمریكا لەمبارەیەوە وەرگرتووە، بەڵام هەنگاوێكی لەمجۆرە رەنگە ئێرانییەكان نیگەران‌و توڕە بكات، بەتایبەتیش كە غازی هەرێمی كوردستان دەبێت بە بەدیلی غازەكەی ئێران لە عێراقدا. هەر لەوكاتەوە تائێستا یەكێتیی دەیەوێت هەموو ئەم كارانە بە مەرجی ئەوە بكات، بەغداد بە جیا موچەو خەرجیی سنوری سلێمانی دابین بكات‌و بەشێوەی راستەوخۆ مامەڵە لەگەڵ پارێزگای سلێمانیدا بكات، نەك لەڕێگەی حكومەتی هەرێمی كوردستانە‌و پارتی دیموكراتی كوردستانەوە، رەنگە ئەمە هۆكارەكە بێت كە لەو ساڵانەی دوایدا مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی بە ئاشكراو لەبەردەم پەرلەمانی كوردستاندا وتی:" هەندێك كەیس هەیە ناتوانین دەستی بۆ ببەین، چونكە رەنگە ببێت بەهۆی سەرهەڵدانەوەی شەڕی ناوخۆ". ئەم ساڵانەی دوایی زیاتر ناكۆكی نێوان پارتی و یەكێتیی لەسەر چۆنیەتی مامەڵەكردن بە غازی كۆرمۆرەوە دەركەوت، كێڵگەیەك كە سەرچاوەی سەرەكی غازی وێستگەكانی كارەباو ماڵانە لە هەرێمی كوردستان. شوباتی 2022 رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆكی توركیا بەفەرمی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستانی بانگهێشتی ئەنكەرە كرد، دوای ئەم دیدارە سەرۆكی توركیا بە فەرمی رایگەیاند، داوای لە سەرۆكی هەرێم كردووە غازی سروشتی كوردستان هەناردەی توركیا بكات. ئەم قسەیەی ئەردۆغان بەس بوو بۆ ئەوەی دواتر هەرێمی كوردستان بكەوێتە ژێر فشارێكی بەهێزی حكومەتی فیدراڵی عێراق‌و كۆماری ئیسلامی ئێرانەوە، بەتایبەتیش لەو هەر لەو رۆژگارەدا بوو كە بەڕێوەبەری كۆمپانیای (دانەغاز) لێدوانێكی داو وتی:" دەتوانین بە غازی چەمچەماڵ سوتەمەنی بۆ عێراق‌و توركیاش دابین بكەین". هەر لەو مانگەدا كە نێچیرڤان گەشتەكەی كرد بۆ توركیا (شوبات)، دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بەشێوەیەكی كتوپڕ‌و دوای (10) ساڵ سڕكردنی، بڕیاری خۆی لەبارەی سكاڵایەكی وەزارەتی نەوتی عێراقەوە یەكلاكردەوە‌و یاسای نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستانی هەڵوەشاندەوە‌و حوكمیدا بەوەی دەبێت هەرێم نەوت‌و غازی خۆی رادەستی بەغداد بكات. ئەم بڕیارە پێگەی هەرێمی كوردستان لەناو عێراق بردە دواوە، پێشتر ئەگەر وەفدەكانی هەرێمی لە دانوستانەكانیاندا بۆ پێكهێنانی كابینەكانی حكومەت باسیان لە جێبەجێكردنی ماددەی (140)ی تایبەت بە چارەنوسی ناوچە جێناكۆكەكان‌و پشكی هەرێم لە بودجەی گشتی عێراق كردبێت، ئێتر لەوكاتەوە تائێستا مانشێتی سەرەكی دانوستانەكانیان چارەنوسی نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستانە.    ناوەڕاستی 2022 هەوڵی هەناردەكردنی غازی سروشتی كوردستان بۆ توركیا هاوشێوەی نەوتەكە، كەوتە بواری جێبەجێكردنەوە؛ حكومەتی هەرێم بە فەرمی كۆمپانیای (كار)ی راسپارد دەست بە كاركردن بكات بەمەبەستی دروستكردنی بۆرییەكی غاز لە كێگەی كۆرمۆرەوە بۆ دهۆك، هێزە ئەمنییەكانی یەكێتیی رێگرییان لە كاركردنی كۆمپانیای (كار) كرد. رۆژی 28ی نیسانی 2022 بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتیی لە هەولێر لەگەڵ نوێنەری نێردەی دیپلۆماسی وڵاتان‌و رێكخراو ئاژانسە نێودەوڵەتییەكاندا كۆبووەوە، لەم كۆبونەوەیەدا لەبارەی پرسی هەناردەكردنی غازی كوردستانەوە وتی:" دەبێت گرێبەست‌و شێوازەكەی بۆ خەڵكی هەرێمی كوردستان روونبكرێتەوە، نامانەوێت مەینەتییەكی تر بەسەر هەرێمەكەماندا بهێنین. بە شەفافی كار لەسەر ئەم كەیسە بكرێت‌و هاوڵاتییانی كوردستان بەشێكبن لە پرۆسەكە. هەموو هەوڵێكیش لەدەرەوەی ئەم داواكارییانە ئەوا روون‌و ئاشكرا رایدەگەیەنم، دەبێت بەسەر لاشەی بافڵ جەلال تاڵەبانیدا بۆری غاز هەناردەی دەرەوە بكرێت". لەوكاتەوە تائێستا ئیتر چارەنوسی غازی كۆرمۆر لەنێوان دوو پرۆژەی جیاوازی پارتی و یەكێتیی بە هەڵواسراوی ماوەتەوە، پرۆژەی پارتی هەناردەكردنی زیادەی غازەكەیە بۆ توركیا، پرۆژەی یەكێتیی مامەڵەكردنە بە غازەكەوە لەگەڵ حكومەتی فیدراڵی عێراق. كۆرمۆر لەنێوان دادگاو بۆردوماندا ! كۆرمۆر تەنیا لەنێوان پرۆژەی پارتی و یەكێتیدا گیری نەخواردووە، لەلایەكی تریشەوە كۆمپانیای نەوتی باكور كە سەربە وەزارەتی نەوتی عێراقە دەیەوێت ئەم كێڵگەیە لە هەرێمی كوردستان وەربگرێتەوە. رۆژی 5ی ئایاری 2022 كۆمپانیای نەوتی باكور بەیاننامەیەكی بڵاوكردەوە، باسی لەوەكرد، حكومەتی هەرێمی كوردستان زیادەڕۆیی كردوەتەسەر كێڵگە نەوتییەكانی سەربە كۆمپانیای باكور لەوانە (خورمەڵە، ئاڤانا، سەفیە، كۆرمۆر)، كۆمپانیای نەوتی باكور لە دادگاكانی عێراق لەبارەی (خورمەڵە‌و كۆرمۆر)ەوە سكاڵای لەسەر حكومەتی هەرێمی كوردستان تۆمار كردووە. سەرباری سكاڵا یاساییەكەی كۆمپانیای نەوتی باكور، لە حوزەیرانی 2022دا لە ماوەی سێ رۆژدا سێجار بە موشەك هێرشكرایەسەر كێڵگەی كۆرمۆر، پێشترو بەر لەم هێرشانە، (9) جاری تر بە موشەك و درۆن هێرش كرابووە سەر كێڵگەكە، لەوتەوە تائێستا هیچ گروپێك بەرپرسیارێتیی ئەو هێرشانەی نەگرتوەتە ئەستۆ، بەشێوەی ناڕاستەوخۆ پەنجەی تۆمەت بۆ گروپە چەكدارەكانی ناو حەشدی شەعبی درێژ دەكرێت كە نزیكن لە كۆماری ئیسلامی ئێرانەوە، هەر كاتێك باس لە هەناردەكردنی غازی كۆرمۆر بۆ توركیا یاخود زیادكردنی ئاستی بەرهەمهێنانی كێڵگەكەو ناردنی بۆ عێراق دەكرێت، هێرشەكان دەستپێدەكەنەوە، ئێران خۆی غازی سروشتی بە عێراق دەفرۆشێت، رەنگە نیگەران بێت لەوەی جێگرەوەی غازەكەی لە كۆرمۆرەوە بۆ دروست ببێت. غازی كۆرمۆر بۆ كارەبای كەركوك رۆژی 6ی تشرینی دووەمی 2023، وەزارەتی نەوتی عێراق ئاشكرایكرد، بۆری گواستنەوەی غازی كێڵگەی "كۆرمۆر"ی بۆ وێستگەی كارەبای كەركوك تەواو كردووە، بۆرییەكە 16 ئینجە‌و توانای هەیە رۆژانە (100 مقمق) غاز رەوانە بكات. ئەم هەواڵە بۆ وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێمی كوردستان پێشبینیكراو نەبوو، وەزارەت هەر زوو بێئاگایی خۆی لەم مامەڵەیە راگەیاند، هاوكات بەرپرسانی باڵای یەكێتیی نیشتمانی كوردستانیش وەكو دەسەڵاتدار بەسەر كێڵگەی "كۆرمۆر" بێئاگایی خۆیان نیشاندا. بەڵام دواتر دەركەوت، وەزارەتی نەوتی عێراق بەگوێرەی بڕیارێكی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بە ژمارە (23392)ی ساڵی 2023 مامەڵەی كڕینی غازی كۆرمۆری لەگەڵ كۆمپانیای (هیلالی) ئیماراتی كردووە، كۆمپانیاكە پشكی خۆی لە غازەكە بە وێستگەی كارەبای كەركوك فرۆشتووە. په‌رله‌مانتار (عوده‌ی عه‌واد) سكاڵایەكی یاسایی لەسەر ئەم كەیسە لە دادگای باڵای فیدراڵی عێراق تۆماركرد، 4ی كانونی یەكەمی 2023 سكاڵاكەی رەتكرایەوە،‌ به‌به‌هانه‌ی ئه‌وه‌ی سكاڵاكار (واتا عوده‌ی عه‌واد) هیچ به‌رژه‌وه‌ندییه‌كی له‌و بابه‌ته‌دا نییه‌  كه‌ سكاڵاكه‌ی له‌سه‌ر تۆماركردووه‌، بەڵام دادبینییەكان لەسەر ئەم كەیسە هەندێك زانیاری نوێی ئاشكراكرد. ئەوكات پارێزه‌ری یاسایی محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق له‌به‌رده‌م دادگای فیدراڵیدا لەبارەی كەیسی كڕینی غازی كۆرمۆر بۆ وێستگەی غازی كەركوك دوو وه‌ڵامنامه‌ی پێشكه‌شكردووه‌، وه‌ڵامی یه‌كه‌م له‌ رۆژی 13ی ئه‌یلولی 2023و ئه‌وی تر له‌ 12ی تشرینی یه‌كه‌می 2023دا بوو‌. به‌پێی ئه‌وه‌ی له‌ وه‌ڵامی پارێزه‌ره‌كه‌ی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراقدا هاتبوو‌، ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی فیدراڵ پشتبه‌ست به‌ ده‌سه‌ڵاته‌كانی خۆی كه‌ له‌ مادده‌ی (80)ی ده‌ستوردا هاتووه‌، فه‌رمانی بۆ وه‌زاره‌تی نه‌وت ده‌ركردووه‌ بۆ ئه‌وه‌ی غازی كێڵگه‌ی كۆرمۆر له‌ كۆمپانیای هیلالی ئیماراتی بكڕێت، ئه‌مه‌ش به‌مه‌به‌ستی ئاماده‌كردنی سه‌رچاوه‌ی تری وزه‌ بۆ وێستگه‌كانی كاره‌با، به‌له‌به‌رچاوگرتنی به‌رزبوونه‌وه‌ی پله‌ی گه‌رماو كه‌مبوونه‌وه‌ی كاته‌كانی پێدانی كاره‌با به‌ هاوڵاتیان. له‌ به‌شێكی تری وه‌ڵامنامه‌كه‌یدا، پارێزه‌ره‌كه‌ی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق باسی له‌وه‌كرد، گفتوگۆو دانوستان له‌گه‌ڵ كۆمپانیای (هیلال)ی ئیماراتی كه‌ له‌ كێڵگه‌ی كۆرمۆر كارده‌كات، له‌ساڵی 2020وه‌ ده‌ستیپێكردووه‌و پرۆسه‌ی كڕینی غازی كۆرمۆر له‌و كۆمپانیایه‌ كاتێك ده‌ستپێده‌كات كه‌ سه‌رجه‌م بابه‌ته‌ یاساییه‌كان چاره‌سه‌رده‌كرێن، به‌گوێره‌ی ئه‌وه‌ی له‌ بڕیاره‌كانی دادگای فیدراڵیدا هاتوون. پارێزه‌ری سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق له‌به‌رده‌م دادگادا بۆ به‌رگریكردن له‌ بڕیاره‌كه‌ی حكومه‌ت وتی" بڕیاری حكومه‌ت بۆ كڕینی غازی كۆرمۆر هیچ ئاماژه‌یه‌كی تێدا نییه‌ بۆ دووباره‌ كاركردنه‌وه‌ی به‌و گرێبه‌ستانه‌ی كه‌ حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان كردویه‌تی، ئه‌م گرێبه‌ستانه‌ به‌ر له‌ ده‌رچوونی بڕیاری دادگای فیدراڵی لێكه‌وتی لاوه‌كیان به‌جێهێشتووه‌‌، له‌وانه‌ غازی به‌رهه‌مهێنراو كه‌ بووه‌ به‌ به‌رهه‌مێك بۆ فرۆشتن و ناتوانرێت جارێكی تر بگه‌ڕێندرێته‌وه‌ بۆ كێڵگه‌كه‌، هه‌روه‌ك كڕینی ئه‌م به‌رهه‌مه‌ به‌واتای نیشاندانی ره‌زامه‌ندی نییه‌ له‌سه‌ر گرێبه‌ستی ئیمزاكراو له‌نێوان حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و كۆمپانیای وه‌به‌رهێن (مه‌به‌ستی كۆمپانیای هیلالی ئیماراتییه‌)، سه‌رباری ئه‌مه‌ بڕیاری دادگای فیدراڵ (ژماره‌ 59ی 2012 و كۆكراوه‌كه‌ی ژماره‌ 110ی 2019) باسی له‌ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ یان به‌رده‌وامبوونی ئه‌و گرێبه‌ستانه‌ نه‌كردووه‌ كه‌ به‌پێی یاسای نه‌وت و غازی هه‌رێمی كوردستان كراون (ئه‌م یاسایه‌ به‌بڕیاری دادگای فیدراڵی هه‌ڵوه‌شێندراوه‌ته‌وه‌)". به‌هۆی ئه‌وه‌ی په‌رله‌مانتار عوده‌ی عه‌واد سكاڵای له‌سه‌ر وه‌زاره‌تی نه‌وتیش كردبوو، له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته، پارێزه‌ری وه‌زاره‌تی نه‌وت له‌به‌رده‌م دادگای فیدراڵیدا له‌ رۆژی 15ی تشرینی یه‌كه‌می 2023 لائیحه‌یه‌كی پێشكه‌شكردووه‌و ئاماژه‌ی به‌ هه‌مان هۆكاره‌كانی پارێزه‌ره‌كه‌ی سه‌رۆك وه‌زیران كردووه‌ له‌باره‌ی بابه‌تی كڕینی غازی كێڵگه‌ی كۆرمۆر له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تی نه‌وته‌وه‌، به‌ڵام هه‌ندێك پاڵنه‌ری تریشی بۆ هۆكاری ده‌ركردنی بڕیاره‌كه‌ باسكردووه‌، له‌وانه‌: •    خه‌رجی كڕینی غازی كۆرمۆر كه‌متره‌ له‌ كڕینی غازی ئێران و ‌زۆرتره‌ له‌ خه‌رجی كڕینی غازی به‌سره‌. •    تائێستا هیچ گرێبه‌ستێك له‌گه‌ڵ كۆمپانیای هیلالی ئیماراتیدا نه‌كراوه‌ بۆ كڕینی غازی كۆرمۆر. •    رۆڵی وه‌زاره‌تی نه‌وت ته‌نیا له‌ بابه‌تی لۆجستی تایبه‌ت به‌ كاروباری گواستنه‌وه‌و نۆژه‌نكردنه‌وه‌دا كورتده‌بێته‌وه‌، چونكه‌ لایه‌نی تایبه‌تمه‌نده‌ له‌م بابه‌ته‌دا هاوشێوه‌ی هاورده‌كردنی غازی ئێران و، لایه‌نی سودمه‌ند له‌ گرێبه‌ستی پلانبۆدانراو له‌گه‌ڵ كۆمپانیای هیلال، وه‌زاره‌تی كاره‌بایه‌. •    وه‌زاره‌تی نه‌وت هێشتا ده‌یه‌وێت رێوشوێنی یاسایی پێویست بگرێته‌به‌ر بۆ زامنكردنی یاسایبوونی گرێبه‌سته‌كه‌، به‌جۆرێك پێچه‌وانه‌ نه‌بێت له‌گه‌ڵ یاسای به‌ركارو ئه‌و بڕیارانه‌ی كه‌ له‌لایه‌ن دادگاوه‌ ده‌رچوون. به‌هۆی ئه‌وه‌ی له‌ سكاڵاكه‌ی په‌رله‌مانتار عوده‌ی عه‌واد دا وه‌كو سكاڵا له‌سه‌ر كراو ناوی هێنراوه‌،‌ وه‌زاره‌تی دارایی فیدراڵیش پارێزه‌ری خۆی ناردوه‌ته‌ دادگای فیدراڵی و؛ له‌ لائیحه‌ی خۆیدا باسی له‌وه‌كردووه‌، هیچ بڕه‌ پاره‌یه‌كی له‌ به‌رژه‌وه‌ندی وه‌زاره‌تی نه‌وت پێنه‌دراوه‌ بۆ ئه‌وه‌ی غازی به‌رهه‌مهێنراوی كێڵگه‌ی كۆرمۆری پێ بكڕێت (له‌ كۆمپانیای هیلالی ئیماراتی له‌چوارچێوه‌ی گروپی كۆمپانیای پێرڵ پترلیۆم كه‌ ئێستا له‌ كێڵگه‌ی كۆرمۆر له‌ هه‌رێمی كوردستان وه‌به‌رهێنان ده‌كات). پارێزه‌ره‌كه‌ی وه‌زاره‌تی دارایی فیدراڵ ئاماژه‌ی به‌وه‌كردبوو‌، وه‌زاره‌تی دارایی هیچ داواكارییه‌كی ئاڕاسته‌ نه‌كراوه‌ بۆ ئه‌وه‌ی بڕه‌ پاره‌یه‌ك له‌ چوارچێوه‌ی یاسای بودجه‌دا دابنێت بۆ كڕینی غاز له‌ كێڵگه‌ی كۆرمۆر. كۆرمۆر لە دادگای لەندەن گرێبەستی بەرهەمهێنانی غاز لە كێڵگەی كۆرمۆر یەكێك لە دیارترین ئەو ئاڵنگارییانە بووە ئۆكتۆبەری 2013 رووبەڕووی وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم بووە، ئاڵنگارییەك كە لە میدیاو شەقامی هەرێمی كوردستان وەكو شكستێكی گەورە بۆ وەزارەت تەماشا دەكرا، كەیسی ئەم كێشەیە گەیشتە دادگای لەندەن، لێرەدا دەقی راگەیەندراوێكی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان بڵاودەكەینەوە كە رۆژی 30ی ئابی 2017 بڵاوكراوەتەوە، راگەیەندراوەكە بە وردی گوزارشت لە كێشەكەو چۆنییەتی رێككەوتنەكە دەكات: دەقی راگەیەندراوەكەی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان 30 ئابى2017 بڵاوكراوه‌ى ڕۆژنامه‌وانیى هاوبه‌شى حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان و كۆنسۆرتیۆمى پێڕل سه‌باره‌ت به‌ گه‌یشتنیان به‌ یه‌كلاكردنه‌وه‌ى كۆتاییى سه‌رجه‌م ناكۆكییه‌كانی نێوانیان. ڕێككه‌وتنامه‌ى یه‌كلاكردنه‌وه‌ى ناكۆكییه‌كانى نێوان حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستانى عیراق و كۆمپانیاكانى (دانا گاز، هیلال پترۆلیۆمى نێوده‌وڵه‌تى، پێڕل پترۆلیۆم) كه‌ به‌ یه‌كه‌وه‌ به‌ (كۆنسۆرتیۆم) ناویان دێت. ڕۆژى 4 ى نیسانى ساڵى 2007 (حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان) و كۆنسۆرتیۆمى كۆمپانیاكان به‌یه‌كه‌وه‌ ڕێككه‌وتنێكى به‌راییان ئیمزا كرد له‌سه‌ر وه‌به‌رهێنان له‌ هه‌ردوو كێڵگه‌ى (كۆڕمۆڕ و چه‌مچه‌ماڵ)، به‌ڵام دواتر له‌سه‌ر چه‌ند بابه‌تێكى دیاریكراوى ئه‌و ڕێككه‌وتنامه‌یه‌ ناكۆكى سه‌ری هه‌ڵدا و ڕۆژى 21 ى تشرینى یه‌كه‌مى ساڵى 2013 ئه‌و ناكۆكیانه‌ ئاڕاسته‌ى ناوبژیوانیى نێوده‌وڵه‌تى كرا له‌ چوارچێوه‌ى ڕێساكانى (دادگاى له‌نده‌ن بۆ ناوبژیوانیى نێوده‌وڵه‌تى) و به‌ كه‌یسى ژماره‌ 132527 تۆمار كرا بۆ بڕیاردان له‌سه‌ر ئه‌و ناكۆكیانه له‌‌ لایه‌ن چه‌ند داوه‌رێكى ناوبژیوانییه‌وه‌ له‌ له‌نده‌ن. لایه‌نه‌كان ئه‌مڕۆ به‌ هاوبه‌شى ڕێككه‌وتن له‌سه‌ر یه‌كلاكردنه‌وه‌ى كۆتاییى سه‌رجه‌م ناكۆكییه‌كانى نێوانیان به‌ شێوه‌یه‌كى دۆستانه‌ له‌ ڕێگاى كۆتایهێنان به‌ ناوبژیوانیى نێوانیان و هه‌ر پرۆسه‌یه‌كى ترى په‌یوه‌ندیدار به‌ دادگاوه‌، هه‌ره‌وها كۆتاییهێنان به‌ هه‌موو داوا هه‌ڵپه‌سێراوه‌كانی نێوانیشیان، له‌وانه‌ش داواى قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ى ئه‌و زیانانه‌ى له‌ لایه‌ن كۆنسۆرتیۆمه‌وه‌ كراوه‌ له‌ به‌رامبه‌ر حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان، هه‌روه‌ها لایه‌نه‌كان ڕێككه‌وتن له‌سه‌ر دانانى میكانیزمێك بۆ دانه‌وه‌ى بڕى ( 2 دوو ملیار و 239 دوو سه‌د و سى و نۆ ملیۆن دۆلار) كه‌ تا ئێستا له‌ لایه‌ن دادوه‌رانى ناوبژیوانییه‌وه‌ بڕیارى له‌سه‌ر دراوه‌، سه‌ره‌ڕاى ئه‌مه‌ش لایه‌نه‌كان ڕێككه‌وتن له‌سه‌ر ده‌ستكردنى خێرا به‌ گه‌شه‌پێدانى زیاترى ده‌رفه‌ته‌كانى هاتوو له‌ ڕێككه‌وتنى ساڵى 2007 له‌ به‌رژه‌وه‌ندیى هاوبه‌شى لایه‌نه‌كان، سه‌ره‌ڕاى  به‌رژه‌وه‌ندیى هه‌رێمى كوردستان و ته‌واوى عێراق. خاڵه‌ دیاره‌كانى ڕێككه‌وتنى یه‌كلاكردنه‌وه‌ى ناكۆكییه‌كان بریتین له‌مانه‌ى خواره‌وه‌: • حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان  بڕى 600 شه‌ش سه‌د ملیۆن دۆلار به‌ (پێڕڵ) ده‌دات. • حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان بڕى 400 چوار سه‌د ملیۆن دۆلارى تر به‌ (پێڕڵ) ده‌دات كه‌ پێویسته‌ له‌ حسابێكى تایبه‌ت دابنرێت بۆ ئه‌وه‌ى ته‌نها خه‌رج بكرێت بۆ مه‌به‌ستى وه‌به‌رهێنان له‌ بوارى گه‌شه‌پێدانى زیاتر به‌ مه‌به‌ستى فراوانكردنى به‌رهه‌مهێنان. • به‌پێى ئه‌م ڕێككه‌وتنه‌ى یه‌كلاكردنه‌وه‌یه‌ (پێڕڵ) به‌رهه‌مهێنانى گاز زیاد ده‌كات له‌ كێڵگه‌ى (كۆڕمۆڕ) به‌ تواناى (500 پێنج سه‌د مه‌قمه‌ق له‌ ڕۆژێكدا) وه‌ك گازى زیاده‌ به‌ ڕێژه‌ى 160% ى ئاستى ئێستاى به‌رهه‌مهێنانى گاز و چاوه‌ڕوان ده‌كرێت له‌ نزیكه‌ى ماوه‌ى دوو ساڵدا به‌رهه‌مهێنان ده‌ست پێبكات. • ئه‌و بڕه‌ پاره‌یه‌ى ده‌مێنێته‌وه‌ له‌ بڕیارى ناوبژیوانییه‌كه‌ كه‌ ده‌كاته‌ بڕى  (1 یه‌ك ملیار و 239 دوو سه‌د و سى و نۆ ملیۆن دۆلار) ئیتر وه‌كو قه‌رز له‌ ئه‌ستۆى حكوومه‌تى هه‌رێم نامێنێت، به‌ڵكو پۆڵێن ده‌كرێته‌وه‌ و تۆمار ده‌كرێت وه‌كو تێچووى خه‌رجكراو له‌ لایه‌ن كۆنسۆرتیۆمه‌وه‌ به‌ هه‌ڵپه‌سێردراوى ده‌مێنێته‌وه‌ و شایانى وه‌رگرتنه‌وه‌یه‌ له‌ داهاتى به‌ده‌ستهاتوو له‌ وه‌به‌رهێنان له‌ ناوچه‌كانى ڕێككه‌وتنى ساڵى 2007 وه‌كو تێچوو. • ته‌رخانكردنى به‌شه‌ قازانجى (پێڕڵ) له‌ داهاتى به‌ ده‌ستهاتوو له‌ پاشه‌ڕۆژدا له‌ ناوچه‌كانى دیاریكراو له‌ ڕێككه‌وتنى ساڵى 2007 له‌ سه‌ر هه‌مان بنه‌ماى كارپێكراو ده‌بێت كه‌ دیاری كراوه‌ بۆ ئاستى قازانجى گشتیى كۆمپانیا نێوده‌وڵه‌تییه‌كانى نه‌وت له‌ چوارچێوه‌ى (گرێبه‌سته‌كانى هاوبه‌شیكردن له‌ به‌رهه‌مهێنان) له‌ هه‌رێمى كوردستان، له‌م خاڵه‌ى ڕێككه‌وتنى یه‌كلاكردنه‌وه‌كه‌ ڕه‌چاوى هه‌بوونى مه‌ترسیى زیاترى وه‌به‌رهێنان و سه‌رمایه‌ كراوه‌ له‌ بوارى گه‌شه‌پێدانى سه‌رچاوه‌كانى گازى سروشتى به‌ به‌راورد له‌گه‌ڵ گه‌شه‌پێدانى نه‌وت و له‌ دواى به‌ده‌ستهێنانه‌وه‌ى تێچووى ئه‌و وه‌به‌رهێنانه‌ى كه‌ كۆنسیۆتێرمه‌كه‌ ئه‌نجامى ده‌ده‌ن، ئه‌وا داهاتى به‌ ده‌ستهاتوو وه‌كو قازانج به‌ ڕێژه‌ى 78% له‌ ناوچه‌كانى ڕێككه‌وتنه‌كه‌ بۆ به‌رژه‌وه‌ندیى حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان ده‌بێت و ڕێژه‌ى 22% بۆ به‌رژه‌وه‌ندیى (پێڕڵ) ده‌بێت. • ڕێككه‌وتنى لایه‌نه‌كان له‌سه‌ر دیاریكردنى سنوورى بلۆكى كۆڕمۆڕ و‌ حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان ده‌رفه‌تى وه‌به‌رهێنانى داوه‌ به‌ كۆنسۆرتیۆم له‌ هه‌ردوو بلۆكى  نزیكى 19 و 20 ، ئه‌م دوو بلۆكه‌ش‌ زیادكراون بۆ سه‌ر ناوچه‌كانى ڕێككه‌وتنى ساڵى 2007، له‌گه‌ڵ پابه‌ندیى كۆنسۆرتیۆم بۆ وه‌به‌رهێنانى سه‌ره‌تایى له‌سه‌ر ئه‌م بلۆكانه‌ و‌ گه‌شه‌پێدانی بلۆكه‌كان ئه‌گه‌ر سه‌رچاوه‌ى نه‌وت و گازى بازرگانى دۆزرانه‌وه‌.  • حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان هه‌ڵده‌ستێت به‌ كڕینه‌وه‌ى ڕێژه‌ى 50% ى ئه‌و بڕه‌ زیاده‌ گازه‌ى كه‌ له‌ داهاتوو به‌رهه‌م ده‌هێنرێت به‌پێى ئه‌و مه‌رجانه‌ى لایه‌نه‌كان له‌سه‌رى ڕێكده‌كه‌ون و‌ به‌كار ده‌هێنرێت بۆ مه‌به‌ستى دابینكردنى گاز بۆ وێستگه‌كانى به‌رهه‌مهێنانى كاره‌با له‌ هه‌رێمى كوردستان، ئه‌و ڕێژه‌ى 50%ى تریش كه‌ ده‌مێنێته‌وه‌ له‌ گازى زیاده‌ى به‌رهه‌مهێنراو كه‌ ده‌كاته‌ 250 مه‌قمه‌ق له‌ لایه‌ن (پێڕڵ)ـه‌وه‌ به‌ بازاڕ ده‌كرێت چ له‌ ڕێگاى فرۆشتنى به‌ كڕیارانى كه‌رتى تایبه‌ت له‌ ناو عێراق، یان له‌ ڕێگاى هه‌نارده‌كردنه‌وه‌، یاخود ده‌كرێت به‌ حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان بفرۆشرێت بۆ هه‌مان مه‌به‌ستى فراوانكردنى به‌رهه‌مهێنانى كاره‌با له‌ چوارچێوه‌ى عێراقدا.  • هه‌روه‌ها (پێڕڵ)  هه‌ڵده‌ستێت به‌ فراوانكردنى به‌رنامه‌كانى ڕاهێنانى ناوخۆیی و ده‌سته‌به‌ركردنى هه‌لى كار له‌پێناو به‌ده‌ستهێنانى به‌رزترین ئاست له‌ به‌كارهێنانى سه‌رچاوه‌ى ناوخۆیی، هه‌روه‌ها پشتیوانیكردنى كۆمه‌ڵگه‌ى خۆجێیه‌تى له‌ ڕێگاى چالاكییه‌كانى تایبه‌ت به‌ به‌رنامه‌ و پڕۆژه‌كانى به‌رپرسیارێتى هاوبه‌شیی كۆمه‌ڵایه‌تییه‌وه‌.  • لایه‌نه‌كان پێكه‌وه‌ ده‌ستبه‌ردار بوون و ته‌نازولیان كرد له‌ هه‌موو داوا یاساییه‌كانیان له‌ ناوبژیوانى و هه‌ر پرۆسه‌یه‌كى ترى په‌یوه‌ندیدار به‌ دادگاكانه‌وه‌. • لایه‌نه‌كان هه‌ستان به‌ هه‌مواركردن و ڕوونكردنه‌وه‌ى هه‌ندێك له‌ مه‌رج و داڕشتنه‌كانى ڕێككه‌وتنى ساڵى 2007 له‌ ناویشیاندا درێژكردنه‌وه‌ى ماوه‌ى ڕێككه‌وتنامه‌كه‌ تاوه‌كو ساڵى 2049. لایه‌كان زۆر خۆشحاڵ بوون به‌ ڕێككه‌وتنى یه‌كلاكردنه‌وه‌ى ناكۆكییه‌كانی نێوانیان و چاوه‌ڕوانن پێكه‌وه‌ كار بكه‌ن بۆ گه‌یشتن به‌ به‌رزترین ده‌رفه‌ته‌كانى ناوچه‌كانى ناو ڕێككه‌وتنى نێوانیان، ئه‌ویش بۆ به‌رژه‌وه‌ندیى هاوبه‌شى لایه‌نه‌كان و هه‌روه‌ها به‌رژه‌وه‌ندیى خه‌ڵكانى هه‌رێمى كوردستان و عێراق كه‌ سوودمه‌ند ده‌بن له‌ زیادكردنى داهاتى گشتى و دابینكردنى كاره‌باى باشتر و لایه‌نه‌كانى ئه‌م ڕێككه‌وتنه‌ باوه‌ڕییان وایه‌ كه‌ ڕێككه‌وتنه‌كه‌ ئه‌وه‌ دووپات ده‌كاته‌وه‌ بۆ وه‌به‌رهێنه‌رانى نێوده‌وڵه‌تى كه‌ هه‌رێمى كوردستانى عێراق ژینگه‌یه‌كى سه‌رنجڕاكێش و دڵنیایه‌ بۆ وه‌به‌رهێنان. هه‌ر له‌ باره‌ى ئه‌م ڕێككه‌وتنه‌وه‌، به‌ڕێز دكتۆر ئاشتى هه‌ورامى وه‌زیرى سامانه‌ سروشتییه‌كان له‌ حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان گوتى: (وه‌به‌رهێنانى ئه‌و كۆمپانیایانه‌ له‌ بوارى به‌رهه‌مهێنانى گاز تا ئێستا بۆته‌ به‌ده‌ستهێنانى سوودى گه‌وره‌ بۆ هه‌رێمى كوردستان له‌ ڕێگاى پشتیوانیى به‌رهه‌مهێنانى كاره‌با به‌ تێچوویه‌كى گونجاو. ئێمه‌ خۆشحاڵین به‌ ده‌رئه‌نجامى ئه‌م ڕێككه‌وتنه‌ كه‌ ده‌بێته‌ هۆى هه‌ڵدانه‌وه‌ى لاپه‌ڕه‌یه‌كى نوێ له‌ په‌یوه‌ندیى نێوان لایه‌نه‌كان، سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى كه‌ گه‌شه‌پێدانى كه‌رتى به‌رهه‌مهێنانى گازى سروشتى له‌ هه‌رێمى كوردستان ده‌خاته‌ ئاستێكى نوێى به‌رزه‌وه‌.) هه‌روه‌ها به‌ڕێز مه‌جید جه‌عفه‌ر به‌ڕێوه‌به‌رى جێبه‌جێكارى كۆمپانیاى هیلال پیترۆلۆم و به‌ڕێوه‌به‌رى كارگێڕیى بۆردى (دانا گاز) گوتى: (كۆمپانیاكان هه‌میشه‌ پابه‌ندیى خۆیان ده‌ربڕیوه‌ بۆ چاره‌سه‌ركردنى دۆستانه‌ى بابه‌ته‌كان به‌ ئاڕاسته‌ى گه‌شه‌پێدانى گونجاوى كێڵگه‌كانى كۆڕمۆڕ و چه‌مچه‌ماڵ، ئێمه‌ خۆشحاڵین و له‌ چوارچێوه‌ى ئه‌و ڕێككه‌وتنامه‌ گرنگه‌دا كه‌ دوای دانوستان و گفتوگۆى بنیاتنه‌ر هاته‌دى له‌گه‌ڵ حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان، پابه‌ند ده‌بین  به‌ به‌دیهێنانى به‌هاى گرنگى هه‌موو ئه‌و بوارانه‌ى جێگه‌ى گرنگیى لایه‌نه‌كانن، هه‌روه‌ها یه‌كلاكردنه‌وه‌ى گشت قه‌رزه‌كان و ده‌ستپێكردنه‌وه‌ى هه‌ماهه‌نگیى ته‌واوى نێوان لایه‌نه‌كان كه‌ ئاسۆیه‌كى ئه‌رێنى ده‌خاته‌ ڕوو بۆ وه‌به‌رهێنانى زیاتر و به‌ ئاگابوونى ته‌واو بۆ هه‌بوونى ده‌رفه‌تى سه‌رچاوه‌ى گه‌وره‌ له‌و ناوچانه‌ى كه‌ ڕێكه‌وتنه‌كه‌ ده‌یانگرێته‌وه‌.) سەرچاوەكان: • سایتی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان https://archive.gov.krd/mnr/mnr.krg.org/index.php/ku.html •    سایتی كۆمپانیای (دانەغاز)ی ئیماراتی https://www.danagas.com/?lang=ar •    چاوپێكەوتنی مەجید جەعفەر بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیای دانەگاز لەگەڵ (رووداو) https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/2710202313 •    دابەشبوونی جوگرافی بلۆکە غازییەکانی هەرێمی كوردستان، راپۆرتی (درەو) https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=10229 •    پەرەپێدانی كێڵگەی كۆرمۆر كێشەی تێكەوت، هەواڵ لە سایتی (درەو) https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=15527 •    كۆرمۆر لەنێوان پرۆژەی پارتی‌و یەكێتیدا گیری خواردووە https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=10542 •    "ئه‌مه‌ نۆیه‌م جاره‌ هێرش ده‌كرێته‌ سه‌ر كۆرمۆر"، هەواڵ لە سایتی (درەو) https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=15009 •    كێ هێرش دەكات ؟، هەواڵ لە سایتی (درەو) https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=10548 •    یەكێتی كارتی غاز بەرامبەر پارتی بەرزدەكاتەوە، راپۆرتی (درەو) https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=7720 •    به‌غداد له‌ كڕینی غازی كوردستان پاشگه‌زده‌بێته‌وه‌، راپۆرتی (درەو) https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=14424  

درەو: راپۆرتی: سەرتیپ جەوهەر 🔻 تەواوی فەرمانگەكانی مەركەزیی لەرۆژئاوای كوردستان پەكیان كەوتووە 🔻 موچەی فەرمانبەرێكی دیمەشق كەمتر لە 25 دۆلارە، هەر سەربازێكیش كەمتر لە 10 دۆلار 🔻 كەمترین موچەی رێڤەبەری 90 دۆلارەو زۆرترینیشی 600 دۆلار 🔻 ئەگەر موچەی فەرمانبەرانیان بە 400% زیادبكرێت ئینجا دەگاتە 80 دۆلارێك 🔻 هەر خێزانێكی سوریا مانگانە لایەنیكەم زیاتر لە 150 دۆلاری پێویستە، كەچی هەیە 25 دۆلار موچەكەیەتی 🔻 یەك ملیۆن و 300 هەزار فەرمانبەر لەهەموو سوریا هەیە، نزیكەی 300 هەزاریان وەهمین 🔻 250 هەزار فەرمانبەری دەوڵەت لەرۆژئاوایە، محەمەد جۆلانیی هەموو پەیوەندییەكی لەگەڵ بڕیون 🔻 رێڤەبەری خۆسەر 135 هەزار كارمەندی هەیە، جگە هێزەی سەربازیی و ئەمنی 🔻 رێڤەبەری خۆسەر نزیكەی 150 هەزار چەكدارو هێزی ئەمنی هەیە موچەكانیان لەنێوان 150 بۆ 500 دۆلارە 🔻 لەنێوان 85% بۆ 95% نەوت و لە 60% بۆ 70% گازی سروشتی سوریا لەرۆژئاوای كوردستانە تائێستا دۆخی رۆژئاوای كوردستان روون نییە. هیچ گفتوگۆیەك لەنێوان رێڤەبەری خۆسەرو دیمەشق نییەو دووری نێوانیان زۆر زیاترە لەوەی باسی لێوەدەكرێت. پێدەچێت ئەم دۆخەی ئێستا درێژە بكێشێت و بەمزوانە چارەنوسی ئەو ناوچەیە یەكلایی نەبێتەوە. لەدوای رووخانی رژێمەكەی ئەسەد زۆربەی جومگەكانی حوكمڕانیی لەسوریا پەكیان كەوتووە. خزمەتگوزارییەكان لەخراپترین دۆخدایە. محەمەد جۆلانیی حاكمی نوێی دیمەشق، هەموو پەیوەندییەكی لەگەڵ تەواوی جومگەكانی حوكمڕانیی و فەرمانگەكانی دەوڵەت لە رۆژئاوای كوردستان پچڕاندووە. واتە هیچ دامودەزگایەكی دەوڵەت لەرۆژئاوای كوردستان كارناكات و بەتەواوی گۆد بووە. ئەمەش بۆشایی و كاریگەرییەكی گەورەی جێهێشتووە، بەڵام فەرمانگەكانی رێڤەبەری كاری خۆیان دەكەن. دەوام و كاركردن لەهەموو خوێندنگاو فەرمانگەكانی تەندروستیی و تەواوی فەرمانگەكانی دیكە وەستاوەو هیچ بەرچاوڕوونیەك نییە لەبارەیانەوە، بەڵام فەرمانگەو یەكە ئیدارییەكانی سەر بەرێڤەبەری خۆسەر كە جیاوازە لەفەرمانگەكانی دەوڵەتی مەركەزیی كاردەكەن. واتە خوێندنگاو نەخۆشخانەو یەكە ئیدارییەكانی سەر بەرێڤەبەری دەوامی خۆیان دەكەن. دۆخی ئیدارەی رۆژئاوای كوردستان كەمێك ئاڵۆزە، چونكە دوو ئیدارەو دوو ناوەندی ئیداریی هەیە. یەكێكیان یەكە ئیدارییەكانی دەوڵەتی پێدەگوترێت كە لەرووی ئیدارییەوە سەر بەدیمەشقن و موچەو پێداویستی كاركردنیان لەوێ بۆ دابین دەكرێت، ئەویدیكەیان یەكە ئیدارییەكانی سەربە رێڤەبەری خۆسەرە كە موچەو پێداویستیەكانیان لەلایەن رێڤەبەری خۆسەر دابیندەكرێت. لەوێ‌ دوو دادگاو دوو پەروەردەو دوو فەرمانگەی تەندروستیی و دوو شارەوانیی و ..تد هەیە. یەكێكیان سەر بەرێڤەبەری خۆسەرەو ئەویدیكەشیان سەر بەحكومەتی ناوەندە. هەریەكەیان موچەو شێوەی ئیشكردنیان تەواو جیاوازە. بەپێی لێدوانی رەسمیی نزیكەی یەك ملیۆن و 300 هەزار فەرمانبەر لە سوریا هەیە كە دەكاتە 30% هێزی كاری ئەو وڵاتە. لەو ژمارەیە روون نییە چەند فەرمانبەری حكومەتی ناوەند لە رۆژهەڵاتی فورات و ژێر كۆنترۆڵی هێزەكانی سوریای دیمەكرات هەیە، بەڵام بەپێی خەمڵاندنی ژمارەی دانیشتوان كە لەنێوان 4.5 بۆ 4.8 ملیۆن كەس دەبێتدەردەكەوێت نزیكەی 250 هەزار فەرمانبەری حكومەتی ناوەند لەرۆژئاوای كوردستان هەیە. لەبەرامبەر ئەو ژمارەیەی فەرمانبەرانی حكومەتی ناوەند، ئێستا نزیكەی 135 هەزار كارمەندو كرێكاری رێڤەبەری خۆسەر هەیە، ئەمە جگە لەهێزەكانی ئاسایش و هێزەكانی سوریای دیموكرات و هێزە ئەمنیەكانی دیكە كەكۆی ئەو هێزانە بەپێی سەرچاوەی ناڕەسمیی دەگاتە نزیكەی 150 هەزار چەكدار. بەر لەرووخانی رژێمی ئەسەد نرخی لیرەی سوریا بۆ یەك دۆلار 14500 لیرە بوو، بەڵام لەدوای رووخانی رژێمی سوریا لیرەی سوریا كەمێك بەرزبۆتەوە ئێستا یەك دۆلار بەرامبەر 11500بۆ 12000 لیرەی سوریایە. بەپێی ئەو زانیاریانەی بەردەستە، بەرزترین موچەی فەرمانبەرێكی دەوڵەت لە سوریا كە ئێستا لیرەی سوریا كەمێك بەرزبۆتەوە، لەنێوان 25 بۆ 30 دۆلارە. ئەو بڕە پارەیە لەهەندێك بارودۆخ رەنگە نەكاتە خەرجی تەنها یەك رۆژی خێزانێك. ئەمە لەكاتێكدا هەر خێزانێكی سوریا لایەنیكەم مانگانە پێویستی بە 150 دۆلار هەیە بۆ نزمترین ئاستی ژیان. بەپێی لێدوانی رەسمیی كاربەدەستانی ئێستای حكومەتەكەی محەمەد جۆلانیی گوایە لە 400% لەمانگی داهاتووەوە بەرز دەكاتەوە، لەباشترین حالەت موچەی فەرمانبەرێكی حكومەتی ناوەندی نزیك دەبێتەوە لە 80 دۆلاری ئەمریكیی، بەڵام ئەو زیادكردنە هەموو فەرمانبەران ناگرێتەوە بەڵكو زیادكردنەكە مەرجدارە. بەهۆی ئەو زیادكردنەوە مانگانە حكومەت پێویستی بە 127 ملیۆن دۆلاری دیكە دەبێت، ئەمە لەكاتێكدا خەرجی حكومەت بۆ موچە بەر لەزیادكردن بۆ مانگێك نزیكەی 30 ملیۆن دۆلارێك بووە، بڕیارێكیش هەیە فەرمانبەرانی وەهمی لەلیستی موچەدا بسڕێنەوە كە بەنزیكەی 300 هەزار كەس دەخەمڵێنرێت. بێگومان ژیان لەرۆژئاوای كوردستان تەواو جیاوازترە. جۆرێك لەسەقامگیریی سیاسی و ئاسایش و ئابوریی هەیە. لەژێر فەرمانڕەوایی هێزەكانی سوریای دیموكرات، بەنزیكەی 135 هەزار فەرمانبەر هەیە. موچەی فەرمانبەرانی ئیدارەی رێڤەبەری خۆسەر هەمیشە جیاواز بووە لەفەرمانگەكانی حكومەتی ناوەند، چونكە بەپێی گۆڕانی نرخی دۆلار لەقۆناغێك بۆ قۆناغێكی دیكە جیاوازە. بەپێی لێدوانی رەسمیی، موچەی فەرمانبەرانی رێڤەبەری خۆسەر لەنێوان 90 دۆلار بۆ نزیكەی 600 دۆلاری ئەمریكیە. واتە لەنێوان یەك ملیۆن و 40 هەزار لیرەی سوریا بۆ 8 ملیۆن لیرەیە. ئەم جیاوازییە لەموچەدا لەهێزە ئەمنی و سەربازییەكانیش بەروونی هەبووە. بۆنمونە موچەی مانگێكی سەربازێكی سوریا تا رووخانی ئەسەد لەنێوان 8 دۆلارێك بوو، بەڵام هێزەكانی سوریای دیموكرات و ئاسایش لەنێوان 150 بۆ 500 دۆلارە. یەكێك ئاستەنگە گەورەكانی بەردەم حوكمڕانیی نوێی دیمەشق رووبەرووبونەوەی دۆخی داتەپیوی ئابورییە. حكومڕانانی نوێ‌ لەبەردەم دۆخێكی زۆر ئاڵۆزدان ئاسان نییە چارەسەركردنی. لەلایەك ئەو وڵاتە لەژێر بارێكی گرانی قەرزدایە، هاوكات خاوەنی سامانێكی ئەوتۆی سروشتیی نییە، ئەمە جگە لەلێكەوتەی وێرانەیی و باری گرانی دوای شەڕو ماڵوێرانیی. سەرباری خراپی دۆخی ژیان و وێرانەیی رۆژئاوای كوردستان، بەڵام بەری رۆژهەڵاتی فورات جگە لەوەی لەرووی كشتوكاڵەوە زۆرباشترە هاوكات خاوەنی سامانێكی زۆری سروشتییە، بۆیە بەراورد بەناوچەكانی دیكەی سوریا بارودۆخی ئابوریی لەو ناوچانە باشترە. سەبارەت بەسامانی نەوت، پێشترو لەباشترین بارودۆخ دەوڵەتی سوریا رۆژانە بەنزیكەی 390 هەزار بەرمیل نەوتی بەرهەمدەهێناو نزیكەی 150 هەزار بەرمیلی هەناردە دەكردو ئەویدیكەی لەناوخۆ بەكاردەهێنرا، بەڵام لەدوای 2011 ئەو رێژەیە زۆردەبەزیوەو ئێستا بەرهەمەكە بەشی ناوخۆ ناكات. بەپێی ئەو داتاو زانیاریانەی بەردەستن، یەدەگی نەوتی چەسپێنراوی سوریا 2.5 ملیار بەرمیلە، بەڵام یەدەگی نەچەسپێنراو دەگاتە 27 ملیار بەرمیل. بەنزیكەی 85% بۆ 95%ی نەوتی سوریا دەكەوێتە بەری رۆژهەڵاتی فورات، واتە ژێر كۆنترۆڵی هێزەكانی سوریای دیموكرات. ئەوانیش بریتیە لە كێڵگەكانی وەك تەنەك، عومەر، جفرە، كۆنیكۆ، رمێلان و هەندێك ناوچەش لەحەسەكە..تد. بەپێی زانیاریی لەناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی رێڤەبەری خۆسەر بەرهەمهێنانی نەوت پەكیكەوتبوو، بەتوانای ناوخۆ بەرزكرایەوە تا لە 2020 گەیشتە 87 هەزار بەرمیل لەرۆژێكدا، بەڵام پەلاماردانەكانی تورك زیانی گەورەی بەكەرتی بەهەمهێنانی نەوت گەیاند، بۆیە ئەو رێژەیە دابەزیوە بۆ نیوان 40 بۆ 45 هەزار بەرمیل. لەبەرامبەر ئەو رێژەیە لەناوچەكانی رێڤەبەری خۆسەر، لەناوچەكانی رۆژئاوای فورات، یان ناوچەكانی دیمەشق، رێژەی بەرهەمهێنان لە ساڵی2024 زۆر دابەزی بەر لەرووخانی ئەسەد گەیشتە تەنها 15 هەزار بەرمیل لەرۆژێكدا. سەبارەت بە سامانی غازی سروشتیی، یەدەگی غازی سروشتیی سوریا بە 8.5 تریلیون پێ سێجا دەخەمڵێنرێت، لەو رێژەیە لەنێوان 60% بۆ 70%ی ئەو رێژەیە دەكەوێتە رۆژهەڵاتی فورات لەكێڵگەكانی شەدادی و تەنەك. پێشتر توانای بەرهەمهێنانی غاز لەسوریا لەرۆژێكدا نزیكەی 30 ملیۆن پێ‌ سێجا بوو، بەڵام بەهۆی هێرش و پەرمارە كانی تورك و شەڕی ناوخۆ لەو وڵاتە، ئەو رێژەیە زۆر دابەزی گەیشتە نزیكەی 5 ملیۆن پێ سێجا. بەپێی دوایین زانیاریی ناڕەسمیی لەناوچەكانی رێڤەبەری خۆسەر رێژەی بەرهەمهێنانی گازی سروشتیی دەگاتە نیو ملیۆن پێ سێجا.

درەو: شاسوار عەبدولواحید سەرۆكی جوڵانەوەی نەوەی نوێ لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا: پارتی‌ دیموكراتی‌ كوردستان  لە ئێستادا لە هه‌وڵی‌ پێكهێنانی‌ كابینه‌ی‌ نوێی‌ حكومه‌تی هەرێمی كوردستاندایە، ئاماده‌ییە (6) وه‌زاره‌ت به‌ وه‌زیر و بریكار و به‌ڕێوه‌به‌ره‌گشتییه‌كانیشه‌وه‌ بداته‌ نەوەی نوێ، ئه‌گه‌ر پارتی‌ به‌ داواكارییه‌كانی‌ نه‌وه‌ی‌ نوێ‌ رازی‌ نه‌بێت به‌شداری‌ حكومه‌ت ناكه‌ین، ئەگەر دەسەڵاتمان نەبێت بەشداری ناكەین، كوشته‌ی‌ پۆست نین و به‌لامانه‌وه‌ گرنگ نییه‌. ئه‌گه‌ر بێڕێزی‌ و كاری‌ نایاسایی به‌رامبه‌ر په‌رله‌مان بكرێت به‌شێك نابین لێی‌، له‌ دانیشتمان له‌گه‌ڵ‌ وه‌فدی‌ پارتی‌ رایانگه‌یاند كه‌ ئاماده‌ن ته‌واوی‌ شه‌ش وه‌زاره‌ت بده‌نه‌ نه‌وه‌ی‌ نوێ. پارتی‌ ئاماده‌یی ده‌ربڕیوه‌ كه‌ جگه‌ له‌ پۆستی‌ سه‌رۆكی‌ حكومه‌ت و سه‌رۆكی‌ هه‌رێم هه‌موو پۆستێكی‌ تر شایه‌نی‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ قسه‌ی‌ له‌سه‌ر بكه‌ین و باسی‌ ئه‌وه‌شیان كردووه‌ كه‌ 30 به‌ڕێوه‌به‌ری‌ گشتی‌ و 20 بریكار و پۆستی‌ دیكه‌ی‌ سیدیمان ده‌درێتێ‌ به‌هیچ شێوه‌یه‌ك به‌شداری‌ حكومه‌تێك ناكه‌ین ئه‌گه‌ر ده‌سه‌ڵاتمان نه‌بێت و به‌م سیغه‌یه‌ی‌ ئێستا وه‌كو ئۆپۆزسیۆن ده‌مێنینه‌وه‌". به‌پێی‌ یاسا ده‌بوایه‌ له‌ ماوه‌ی‌ 45 رۆژدا یه‌كه‌م دانیشتنی‌ په‌رله‌مان بكرایه‌ و په‌رله‌مانتاران سوێندیان بخواردایه‌ و ده‌سته‌ی‌ سه‌رۆكایه‌تی‌ هه‌ڵبژێردرایه‌، به‌ڵام نه‌یان كرد، ئه‌مه‌ش لێكه‌وته‌ی‌ یاسایی هه‌یه‌ و پارتی‌ و یه‌كێتی‌ به‌ ده‌ره‌جه‌ی‌ یه‌ك لێی‌ به‌رپرسن".تا چوارشه‌ممه‌ی‌ داهاتوو په‌رله‌مانی‌ كوردستان كۆنه‌بێته‌وه‌، سه‌رۆكی‌ ته‌مه‌نی‌ په‌رله‌مان ده‌ست له‌كارده‌كێشێته‌وه‌ و ده‌بێته‌وه‌ به‌ په‌رله‌مانتارێكی‌ ئاسایی".  ئه‌گه‌ر له‌ داهاتوودا یه‌كێتی‌ و پارتی‌ نه‌گه‌یشتنه‌ رێككه‌وتن و پارتی‌ رازی‌ بوو پۆستی‌ سیادی‌ و خاوه‌ن بڕیار و ئه‌وانه‌ی‌ داوامانكردووه‌ بداته‌ نه‌وه‌ی‌ نوێ، به‌ڵام ئه‌و خاڵانه‌ی‌ داوامانكردووه‌ كه‌ 16 خاڵه‌ و داومانه‌ به‌ پارتی‌ جێبه‌جێ نه‌كرێت، وه‌كو ئۆپۆزسیۆن ده‌مێنینه‌وه‌"، ۆ ئه‌وانه‌شی‌ كه‌ پێیانوایه‌ نه‌وه‌ی‌ نوێ ده‌چێته‌ پاڵ‌ ئه‌م و ئه‌و یان رێكه‌وتنی‌ ژێربه‌ژێری‌ هه‌یه‌، یه‌ك قسه‌ هه‌یه‌ بۆ مێژوو به‌ هه‌موو لایه‌كی‌ راده‌گه‌یه‌نم، "ئه‌گه‌ر یه‌كێتی و هێزه‌كانی دیكه‌ راستده‌كه‌ن و نایانه‌وێت سه‌رۆكی حكومه‌ت بۆ پارتی بێت، بابێن رێكبكه‌وین و كه‌سێك دیاری بكه‌ن من و 15 په‌رله‌مانتاره‌كه‌م به‌بێ ئه‌وه‌ی بزانین كه‌سه‌كه‌ كێیه‌ ده‌نگی پێده‌ده‌ین و یه‌ك وه‌زاره‌تیشمان ناوێت به‌ڵام له‌ پارتی‌ نه‌بێت".