درەو: بەهۆی هاوتاكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم و بەغداد، موچەی فەرمانبەرانی پلە (1،2،3) كەمدەبێتەوە بەجۆرێك پلە (1) موچەكەی (66 هەزارو 500) دینارو پلە (2) موچەكەی (61 هەزارو 250) دینارو پلە (3) موچەكەی (36 هەزارو 750) دینار كەمدەبێتەوە عەبدولقادر ساڵح  شارەزای یاسایى ( دبلۆمى باڵا لە یاساى گشتى) و توێژه‌ر له‌ بوارى وه‌زیفه‌ى گشتى  بڵاویكردووەتەوە: لەم رۆژانەدا باس و خواسێکى گەرم هەیە لەسەر هاوتاکردنى مووچەى فەرمانبەرانى هەرێم و عێراق بەپێى ئەو خشتەیەى ئەنجومەنى وەزیرانى عێراق بە بڕیارى ژمارە (400) لە ساڵى 2015 متمانەى پێداوە، لەم هاوتا کردنەکەدا سەرەراى ئەوەى فەرمانبەرانى هەرێم بەهۆى راگرتنى پلەبەرزکردنەوەوە  مانگانە  سەدان هەزار دینار زیانیان بەرکەوتووە، لەم هەنگاوەشدا پلەکانى (1) و (2) و (3) بەهەمانشێوە جارێکى دیکە هەریەکەیان بەپێى بڕى مووچەکانیان زیانیان بەردەکەوێتەوە و دەیان هەزار لە مووچەکانیان کەم دەبێتەوە، وەک لە خوارەوە روونى دەکەینەوە :  ئەگەر نمونەى فەرمانبەرێک وەربگرین  کە دەرچووى زانکۆ بێت کە دەرماڵەى بڕوانامەکەى بریتییە لە (45%) ى مووچەى بنەڕەتى  و یەک دەرماڵەى ناجێگیریشى بۆ حساب بکەین بەرێژەى 30% مووچەى بنەرەتى ،  ئەوا لەبەرەنجامى هاوتاکردنەکەوە بەپێى پلەکانیان بەم رێژانە مانگانە لە مووچەکانیان کەم دەبێتەوە : ئەو فەرمانبەرەى لە پلەى (1) دا مانگانە بڕى (66.500) دینار لە مووچەکەى کەم دەبێتەوە ئەو فەرمانبەرەى لە پلەى (2) دا مانگانە بڕى (61.250) دینار لە مووچەکەى کەم دەبێتەوە ئەو فەرمانبەرەى لە پلەى (3) دا مانگانە بڕى (36.750) دینار لە مووچەکەى کەم دەبێتەوە

درەو: كۆمیتەی ناوەندی پارتی دیمكوكراتی كوردستان ئەمڕۆ بەسەرۆكایەتی مەسعود بارزانی كۆبووەوەو راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوە  لەبارەی پێكهێنانی كابینەی نوێوە دەڵێت:    لەسەر زۆر بابەتى سیاسى و ئیدارى لەگەڵ یەکێتى نیشتمانى کوردستان هاوڕایى دروست بووە و پێویستى بە گفتوگۆى زیاتر هەیە کە لەم هەفتەیەدا دەستپێدەکات و چاوەڕوانین لە کاتێکى نزیکدا موژدەى پێکهێنانى سەرۆکایەتى پەرلەمان و کابینەى نوێ لە سەر بنەماى یەک هەرێم، یەک حکومەت، یەک هێزى لەشکر، ڕابگەیەندرێ .    ڕاگەیاندراوی كۆبوونەوەی فراوانى كۆمیتەی ناوەندیی پارتی دیموكراتی كوردستان    ھەولێر-KDP.info-  بەسەرپەرشتی سەرۆک بارزانی كۆمیتەی ناوەندیی پارتی دیموكراتی كوردستان کۆبووەوە و ئەمەی خوارەوە دەقی راگەیاندراوەکەیە: بەسەرپەرشتی جەنابی سەرۆك مه‌سعود بارزانی، كۆمیتەی ناوەندیی پارتیمان، بە ئامادەبوونى هەڤاڵانى کۆمیتەى ناوەندى و بەرپرسى لقەکان، ئەمرۆ شەممە ١٥ ى شوباتى ٢٠٢٥، كۆبوونەوەی فراوانى خۆی ئەنجام دا. كۆبوونه‌وه‌ به‌ ساتێك وه‌ستان بۆ ڕێزگرتن له‌ گیانی پاكی شه‌هیدانی كوردستان، سه‌روه‌ریان بارزانی نه‌مر و كاك ئیدریسی هه‌مشه‌ له‌یاد ده‌ستی پێكرد، دواتر چەند پرسێکى ناوچەیى و جیهانى و، بابەتى پەیوەست بە ڕێکخستنى ناوخۆیى گفتوگۆیان لەبارەوە کرا و بڕیارى پێویست وەرگیرا. تەوەری یەكەم/ کێشە و گۆڕانکارییەکانى ئاستى جیهان و ناوچەکە، ڕووداوەکانى شەڕى غەزە و هەڵوێستى حکومەتەکانى ئەمریکا، ئەوروپى و عەرەبییەکان و، ئاکامەکانى شەڕ و ئاڵۆزییەکان بۆ هەردوو لایەنى شەڕکەر و، کاریگەرى لەسەر کۆى پرسى فەڵەستین و ڕەنگدانەوەى لەسەر ژیان و ئایندەی کەرتى غەزە بە تایبەتى و فەلەستین بە گشتى خرانە بەر باس و گفتوگۆیان لەبارەوە کرا. ته‌وه‌ری دووه‌م/گۆڕانکارییەکانى سوریا و کاریگەرییان لەسەر ناوچەکە بەگشتى و کوردستانى سوریا بە تایبەتى، ئاکامەکانى کەوتنى ڕژێمى بەعس لە سورىا و هاتنە سەر دەسەڵاتى لایەنە بەرهەڵستکارەکان بە سەرۆکایەتى (ئەحمەد شەرع) تیشکى خرایەسەر و، تەواوى لایەنەکانى ئەو گۆڕانکارییە شرۆڤەکران، هەروەها کاریگەرىى لایەنە دوور و نزیکە دەرەکییەکان لەسەر چۆنیەتى بەڕێوەبردنى سوریاى نوێ و ئاراستەى سیاسى ئەو دەسەڵاتەى ئێستا و چۆنیەتى مامەڵەکردنى لەگەڵ پێکهاتە نەتەوەیى و ئاینییەکانى وڵاتەکە لەلایەک و، لەلایەکى دیکەوە چۆنیەتى مامەڵەکردنى دەسەڵاتى نوێ لە هەمبەر چارەسەرى کێشەى کورد و کۆتاییهێنان بە پێشێلکاریەکانى مافەکانى کورد لە ڕابردوودا، گفتوگۆیان لەبارەوە کرا. هەروەها کۆبوونەوەى جەنابى سەرۆک بارزانى لەگەڵ فەرماندەى هێزەکانى هەسەدە، هاوکات تەواوى هەوڵەکانى جەنابى سەرۆک بۆ نزیککردنەوە و پێکەوە کارکردنى لایەنە کوردیەکانى سوریا لە پێناو ئەوەى بە یەکەوە بەشێکى سەرەکى گفتوگۆکانى دامەزراندنەوەى سوریاى نوێ بن،  بە گرنگ و ئامانجدار هەڵسەنگێنران. لایەنە ئەرێنى و نەرێنیەکانى گۆڕانکاریى سوریا لەسەر پەیوەندییەکانى وڵاتانى نەوچەکەش خوێندنەوەى پێویستى بۆ کرا. تەوەرى سێیەم/ پڕۆسەى ئاشتى لە تورکیا و سەردانى شاندى دەم پارتى بۆ هەرێمى کوردستان، ئەم پڕۆسە گرنگ و کاریگەرە پێویستى بە زەمینە خۆشکردن و هاوفکرى و هاوکارى هەیە، ئەوەى بۆمانبکرێت و پێویست بێت و لێمان داوابکرێت هاوکار و زەمینەخۆشکار دەبین، لەم بارەوە بە ئەرکى سەرجەم لایەنەکانى دەزانین بەرژەوەندیى نەتەوایەتى و کۆمەڵگا بخەنە سەروى تەواوى بەرژەوەندییەکانى دیکە. تەوەرى چوارەم/ ڕووداو و گۆڕانکارییەکانى لوبنان، دوابەدواى ڕووبەڕوبوونەوەکانى حزب اللەى لوبنانى و دەوڵەتى ئیسرائیل و، ئاستى شەڕ و پێکدادانەکان و کاریگەرییان لەسەر دانیشتوانى سەرتاسەرى لوبنان و کۆچى بە کۆمەڵى لوبنانیەکان بۆ دەرەوە، هەروەها مامەڵەى وڵاتان لەگەڵ ئەم ڕەوشە نالەبارە و کردەوە خوێناویانە، گۆڕانکارى لە دید و بۆچوونى لایەنە سیاسیە جیاجیاکانى لوبنان دروستکرد و، بۆ دواى ڕێککەوتن و ئاگربەست پەیوەندییە ناوخۆیى و دەرەکیەکانى لوبنان گۆڕانکارى ڕیشەییان بەسەرداهات، بەجۆرێک هاوتەریب لەگەڵ ئاگربەستدا دامەزراوەکانى وڵاتەکە (سەرۆکى لوبنان و حکومەت) کە ماوەیەکى زۆربوو ئاستەنگیان بۆ دروستکرابوو، هەڵبژێردران و دەستبەکاربوون، ئەم زەمینەیە و کارابوونەوەى دامەزراوەکان کاریگەرى زۆرى هەبوو لەسەر پێداچوونەوە بە پەیوەندییەکان لەگەڵ وڵاتانى دراوسێ و، ڕۆڵ و پەیوەندییەکانى حزب اللە لە ناوچەکە دا.   تەوەرى  پێنجەم/ په‌یوه‌ندییه‌کانى پارتیمان لەگەڵ لایەن سیاسییەکانى عێراق: هەر لە سەرەتاى دامەزراندنى کابینەى بەڕێز (محمد شیاع سودانى) لەسەر بنەماى ڕێککەوتنى سیاسى و ئیدارى لەگەڵ لایەنەکانى چوارچێوەى هەماهەنگى و لایەنەکانى سونى، هەوڵەکانمان بە ئاراستەى پشتگیرى حکومەت بۆ بەڕێوەچوونى کار و خزمەتى خەڵک و جێبەجێکردنى کارنامەى حکومەت بووە، سەبارەت بە بودجە و مووچەى فەرمانبەرانى هەرێمى کوردستان و جێبەجێ نەکردنى بڕگەکانى ڕێککەوتنەکان، کۆبوونەوە جەختى لەسەر چارەسەرکردنى کێشەکان لە ڕوانگەى دەستوور و ڕێککەوتنەکان کردوە و، کۆبوونەوە تەئکیدى کردەوە کە شایستە داراییەکان و مافە دەستوورییەکانى هەرێمى کوردستان بە سیاسى نەکرێن و ماددە دەستوورییەکان وەکو ئەوەى کە لە دەستووردا هاتوون خوێندنەوەیان بۆ بکرێت و جێبەجێ بکرێن. هەروەها کۆبوونەوە پشتیوانى خۆى بۆ هەوڵ و هەنگاوەکانى حکومەتى هەرێمى کوردستان دووپاتکردەوە بۆ چارەسەری هەمیشەیى گیروگرفت و کێشەکان.   تەوەرى شەشەم/ بابەتى پێکهێنانى کابینەى دەیەمى حکومەتى هەرێمى کوردستان و گفتوگۆ و هەنگاوەکانى دانوستاندن، دواى ئەنجامدانى هەڵبژاردن لە ٢٠ى ئۆکتۆبەى ٢٠٢٤، پارتیمان لیژنەیەکى باڵاى تایبەتى بۆ گفتوگۆ لەگەڵ لایەنەکان پێکهێنا و، دواى ڕاگەیاندنى ئەنجامەکانى هەڵبژاردن لیژنەکەمان سەردانى تەواوى ئەو لایەنە سیاسییانەى کە بەشدارى هەڵبژاردن بوون کرد، بیروڕا گۆڕینەوە و زەمنەخۆشکردن بۆ کۆبوونەوە و دەستبەکاربوونى پەرلەمان و پێکهێنانى کابینەى نوێ لە چەندین گەڕى کۆبوونەوەکان لێکتێگەیشتن و لێکنزیکبوونەوە دروست بوو و، لەسەر زۆر بابەتى سیاسى و ئیدارى لەگەڵ یەکێتى نیشتمانى کوردستان هاوڕایى دروست بووە و پێویستى بە گفتوگۆى زیاتر هەیە کە لەم هەفتەیەدا دەستپێدەکات و چاوەڕوانین لە کاتێکى نزیکدا موژدەى پێکهێنانى سەرۆکایەتى پەرلەمان و کابینەى نوێ لە سەر بنەماى یەک هەرێم، یەک حکومەت، یەک هێزى لەشکر، ڕابگەیەندرێ.     تەوەرى حەوتەم/ بابەتەکانى ناوخۆى پارتیمان بابەتى پڕۆسەى هەڵبژاردنى ئۆرگانەکانى پارتیمان لە سنوورى هەرسێ مەکتەبى ڕێکخستنى پارێزگاکانى نەینەوا و کەرکوک گەرمیان و بەغدا، کە بەگوێرەى پەیڕەوى ناوخۆى پارتیمان و لە چوارچێوەى ڕێنماییەکان ئەو پڕۆسە گرنگە بە سەرکەوتووى ئەنجامدرا و کۆتایى هات. بابەتى پەیمانگاى پێگەیاندنى کادران، لە ڕوانگەى گرنگیدان بە پڕۆسەى ڕۆشنبیرکردن و پێگەیاندن و شیاندنى کادران، بیستەمین خولى پەیمانگاى کادیران بە گوێرەى پلان و پرۆژەیەکى سەردەمى و نوێ دەکرێتەوە، کۆبوونەوە ئەو بریارەى بە هەنگاوێکى پێویست زانى. بابەتى هەڵبژاردنى داهاتووى ئەنجوومەنى نوێنەرانى عێراقى فیدراڵ و چۆنیەتى ئامادەکاریەکان، کارى لەپێشینە و گرنگى ئۆرگانە جیاجیاکانى پارتیمان خۆئامادەکردن دەبێت بۆ ئەم هەڵبژاردنە لە هەموو ڕوویەکەوە، لەم ڕونگەوە کۆبوونەوە لیژنەیەکى بۆ دیراسەکردنى بابەتە یاسیاییەکان و ڕێکخستنى هەنگاوەکان پێکهێنا. دوابەدواى ئەنجامدانى هەڵبژاردنى ئۆرگانەکانى پارتیمان لە ناوخۆى هەرێم و سنوورەکانى دەرەوەى هەرێم بە دوو قۆناغ، لیژنەیەکى هەڵسەنگاندن پێکهات بۆ دیراسەکردنى خاڵە بەهێز و لاوازەکانى پڕۆسەکە و پێشنیارەکان، بۆیە بەپێویست زانرا دەست بە جێبەجێ کردنى ناوەرۆکى هەڵسەنگاندنەکە بکرێت، بۆ ئەم مەبەستە مەکتەبى سیاسى ڕاسپێردرا بۆ کار و هەنگاوى پێویست.                                                                                        كومیته‌ی ناوه‌ندیی                                                                                  پارتی دیموكراتی كوردستان                                                                                         ١٥ى شوباتى ٢٠٢٥  

درەو: جەمیل بایك هاوسەرۆكی كەجەكە دەڵێت عەبدوڵا ئۆجەلان رێبەری زیندانی كراوی پەكەكە نامەیەكی بۆ ناردووین. جەمیل بایک، هاوسەرۆکی دەستەی بەڕێوەبەری کۆما جڤاکێن کوردستان (کەجەکە) لە چاوپێكەكەوتێنێكدا لەگەڵ ستێرك تیڤی باس لە پرۆسەی ئاشتی لە توركیا و نامەی ئۆجەلان دەكات بۆ پەكەكە. جەمیل بایك باسی لەەوە كرد كە نامەیەكی عەبدوڵا ئۆجەلانیان بەدەست گەیشتووەو دەڵێت  ڕێبەر ئاپۆ دەیەوێت ئەو هەنگاوەی پێشتر دەستی پێکردووە ئیستا بیگەیەنێت بە ئامانجێکی گەورەتر، کێشەی کورد لە زەمینەی شەڕەوە بخاتەسەر زەمینەیەکی سیاسیی و یاسایی. بۆ ئەوەی پرۆسەکە بەردەوام بێت پێویستە هەلومەرجی زیندانیکردنی ئۆجەلان لە گۆشەگیرییەوە بگۆڕدرێت بۆ ئەوەی پەیامی خۆی بڵاوبکاتەوە. هەروەها داوای ئازادکردنی ئۆجەلانیش دەکات  بایك ئاماژە بەوەش دەكات:  ئەم جارە ئۆجەلان بە رێگەچارەی دیموکراسییانەی کێشەی کورد، دەیەوێت ئامانجی زۆر گەورە بپێکێت. مەبەستیەتی هەڵمەتەکەی تۆکمەتر بکات بۆ ئەوەی لە زەمینەی ئەمنی و سەربازییەوە بۆ زەمینەی دیموکراسی بگۆڕێت. داواش دەکات هەموویان خاوەندارێتی هەڵمەتەکەی ئۆجەلان بکەن.  شاندی دەم پارتی رۆژی 28ـی کانوونی یەکەمی 2024 سەردانی ئیمراڵی کرد و لەگەڵ عەبدوڵڵا ئۆجەلان، رێبەری زیندانیکراوی پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) کۆبووەوە.  دوای یەکەم کۆبوونەوە، شاندەکەی دەم پارتی پەیامی عەبدوڵڵا ئۆجەلان، رێبەری زیندانیکراوی پەکەکەی لەبارەی پرۆسەی ئاشتی گەیاندە لایەنە سیاسییەکان و بۆچوونی ئەوانیشی وەرگرت. لە دیداری دووەمیشدا، بۆچوونی لایەنە سیاسییەکانیان گەیاندە ئۆجەلان.

 درەو: رۆژنامەی (یەنی شەفەق)ی توركی راپۆرتێكی بە ناونیشانی "هەموارکردنەوەی بودجەی عێراق: سەرەتایەك بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەكردنی نەوتی باکور بۆ تورکیا"بڵاوكردووەتەوەو تیايدا هاتووە: هەموارکردنەوەی بودجەی عێراق ڕێگە خۆش دەکات بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان بۆ بەندەری جەیهانی تورکیا - لە 25ی ئازاری 2023ەوە، ڕۆیشتنی نەوتی عێراق بۆ بەندەری جەیهانی تورکیا بەهۆی کێشەی تێچوونەوە وەستاوە. بەڕێوەبەری دەستپێشخەریی ئاسایشی وزەی ئەوروپا: پاڵپشتیکردنی عێراق بۆ بەرهەمهێنانی نەوت هەنگاوێکی گرنگە بۆ دووبارە ناردنی نەوت لە رێگەی تورکیاوە. توێژەری ئیتاڵی فرانشیسکۆ ساسی: دووبارە هەناردەکردنی نەوت بۆ تورکیا کاریگەری ئەرێنی دەبێت لەسەر پەیوەندییەکانی هەردوو وڵات. ئاشكرایە، هەموارکردنەوەی بودجەی عێراق، زەمینەی بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت لە هەرێمی کوردستانی باکوری عێراقەوە بۆ بەندەری جەیهانی تورکیا خۆشکردووە، دوای وەستانی نزیکەی دوو ساڵ بەهۆی ناکۆکی لەسەر تێچوونەکان. رۆژی (2)ی شوبات، پەرلەمانی عێراق هەموارکردنەوەی یاسای بودجەی پەسەندکرد، کە ئامانج لێی پاڵپشتیکردنی تێچووی بەرهەمهێنانی کۆمپانیا نێودەوڵەتییە نەوتییەکانە لە هەرێمی کوردستان. پەسەندکردنی پلانی زیادکردنی پارە بە کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی نەوت کە لە ناوچەکەدا کاردەکەن، لەلایەن پەرلەمانی عێراقەوە، هەنگاوێکی گرنگە بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت بۆ تورکیا، لەو چوارچێوەیەدا تێچووی دەرهێنان و گواستنەوەی بەرمیلێک نەوت لە هەرێم بە ١٦ دۆلار دیاریکرا. هەنگاوێكی گرنگ  ئەلبێریک مۆنگرینیەر، بەڕێوەبەری جێبەجێکاری دەستپێشخەری ئاسایشی وزەی ئەوروپا لە لێدوانێکیدا بۆ ئاژانسی ئەنادۆڵ ڕایگەیاندووە، پێداچونەوەی بەغداد بەو بڕە پارەیەی کە دەبێ بدرێت بە کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی نەوت لە باکوری وڵات، هەنگاوێکی گرنگە بۆ دووبارە ناردنەوەی نەوتی عێراق لە ڕێگەی تورکیەوە. رونیشیکردووەتەوە، حکومەتی ناوەندی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان لە باکور هێشتا پێویستە لەسەر هەندێک پرس رێکبکەون. مۆنگرینیەر، داوای لە هەردوو حکومەت کرد راوێژکارێکی سەربەخۆ بۆ هەڵسەنگاندنی تێچوی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوت لە ناوچەکەدا دەستنیشان بکەن، بۆ ئەوەی ڕێگری لە سەرهەڵدانی گرژی بکات لە داهاتوودا. ئاماژەی بەوەشکرد، حکومەتی هەرێم زۆربەی داهاتەکانی لەرێی نەوتەوە بەدەستدەهێنێت، دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتیش دەبێتە هۆی کەمکردنەوەی فشارە ئابورییەکانی هەرێم و سوودی بۆ عێراقیش دەبێت بەگشتی. دوابەدوای هەموارکردنەوەی بودجەی عێراق، سەرنجەكان چوونە سەر بۆری نەوتی عێراق-تورکیا، کە بەهۆی ناکۆکییەکانی تێچوون لە (25)ی ئازاری (2023) راگیرا.  چاوەڕوانییەکان بۆ دەستپێکردنی کارپێکردنی بۆرییەکە زیاتر بووە، دوای ئەوەی حەیان عەبدولغەنی، وەزیری نەوتی عێراق لە(4)ی شوبات رایگەیاند، نەوتی هەرێم رادەستی کۆمپانیای بە بازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) دەكرێت، ئاماژەی بەوەشکرد، ڕێکارە پێویستەکان لەگەڵ تورکیا تەواوکراون بۆ هەناردەکردنی نەوت لە بەندەری جەیهان. باشترکردنی گفتوگۆكان لای خۆیەوە فرانشیسکۆ ساسی، توێژەر لە بواری جیۆپۆلەتیکی وزە و بازاڕەکان، لە پەیمانگای ئیتاڵی بۆ توێژینەوەی پیشەسازی و وزە، رایگەیاندووە، دەستپێکردنەوەی رۆیشتنی نەوت بۆ تورکیا دەبێتە هۆی باشتركردنی هەلومەرجی گفتوگۆكانی نێوان ئەنكەرە و بەغداد.  ساسی، بە ئاژانسی ئەنادۆڵوی وتووە، رێککەوتنەکە ڕۆڵێکی چارەنووسساز دەگێڕێت لە باشترکردنی هەناردەکردنی نەوتی عێراق، لە کاتێکدا ئامادەکاری بۆ هەڵبژاردنەکانی ئەمساڵ دەکات. پێشیوایە، سەقامگیرکردنی ئابوری عێراق لەڕێگەی بەڕێوەبردنی کاراتر و شەفافتر لە یەدەگی نەوتی وڵاتەکەیدا هەنگاوێکی گرنگە، لە کاتێکدا نرخی نەوت هەڵبەزودابەزی زۆر دەكات، ئەوەش بەهۆی پیادەكردنی رێوشوێنی خۆپارێزی و شەڕی گومرگی نێوان ئەمریکا و وڵاتانی جیهان.  سەبارەت بە ئەنجامە چاوەروانکراوەکانیش وتی، دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت بۆ تورکیا کاریگەری ئەرێنی لەسەر پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو وڵات دەبێت، هەروەها دەشێت بەشداربێت لە باشترکردنی گفتوگۆی نێوان ئەنكەرە و بەغداد، کە لە ئەنجامی گۆڕانی رژێمی سوریا ئاڵۆزی تێكەوتووە. ڕۆژی (25)ی ئازاری 2023، دوابەدوای بڕیاری دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی لە پاریس، سەبارەت بە هەناردەکردنی نەوتی نێوان ئەنكەرە و بەغداد، ڕۆیشتنی نەوت لە عێراقەوە بۆ بەندەری جەیهانی تورکیا راگیرا. هەروەها ئەو بومەلەرزەیەی کە لە (٦)ی شوباتی (٢٠٢٣)دا، ناوەندی شاری کەهرامان مەرەشی تورکیا رویدا، کاریگەری نەرێنی لەسەر بەکارهێنانی ئەو هێڵەش هەبوو. لە مانگی نیسانی ساڵی (٢٠٢٤)، ئەلپارسلان بایرەکتار، وەزیری وزە و سامانە سروشتییەکانی تورکیا ڕایگەیاند، تورکیا بەرپرس نییە لەو کێشانەی کە بۆریی نێوان وڵاتەکەی و عێراق تووشی بووە. ئاشکراشی کرد، لە(4)ی تشرینی یەکەمی (2023)ەوە هێڵەکە ئامادەیە بۆ کارپێکردن، بەڵام ناکۆکییەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و حکومەتی ناوەندی لە بەغداد رێگربووە لەكاركردنی هێڵەکە. راگرتنی هەناردەی نەوت لە عێراقەوە بۆ تورکیا زیانی (23)ملیار دۆلاری بە ناوچەكە گەیاندووە.

نوسەر و یاسایی /سلێمان مستەفا حەسەن هەڵبژاردنی داهاتوو بۆ خولی شەشەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە دەبێت لەنێوان مانگی (١٠ بۆ مانگی ١١ ) ئەم ساڵدا ئەنجام بدرێت ،یەکیکە لەو پرسانەی کە بە گرنگیەوە لێدەروانڕێت لەڕوی نەخشەی سیاسی ئایندەی عێراق لە دەرنجامی داواکاری دەنگدەران و دۆستانی عێراق و ئەو گۆڕانکاریانە لەناوچەکەدا ڕویانداوە ، بۆیە لەئێستادا کات درنگە و زوو نییە دەست بە ئامادەکاریەکانی پرۆسەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی ئەنجومەنی نوێنەران بکرێت ، دیارە شاراوە نییە بۆ هەر پرۆسەیەکی هەڵبژاردنیش ئامادەکاری پێویستە ، لەوانە چوارچێوەی دەستوری و یاسایی ، ئامادەکاری کۆمسیۆنی هەڵبژاردن ، تەرخان کردنی بودجە . لە بابەتی پێشوماندا بە ناوی ( دەرفەتێک بۆ چاکسازی بەر لەهەڵبژاردنی خولی شەشەمی ئەنجومەنی نوێنەران) تیشکمان خستە سەر چەند لایەنێکی تایبەتی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ، لێرەدا هەوڵ دەدەین خوێندنەوەیەکی گشتگیر بۆ چوارچێوەی و یاساییەکەی بکەین لەبەر ڕۆشنایی دەقەکانی دەستووردا . سەرکەوتنی هەر پرۆسەیەکی هەڵبژاردنیش بەندە بە ئامادەکاری پێش وەختە بۆ دوو کۆڵەکەی هەڵبژاردن کە خۆی لە : بەهێزکردنی چوارچێوەی یاسایی و بەهێزکردنی دەستپاکی لە بەرێوەبردنی هەڵبژاردندا دەبینێتەوە  . چوارچێوەی دەستوری:  ماددەی ( ١٣) ی دەستور جەختە دەکاتەوە کە:  يەكەم: ئەم دەستورە بە ياساى باڵاو هەرە بەرز دادەنرێت لە عێراقداو،  پێويستە لە هەموو شوێنێكى عێراقدا پابەندبن پێوەى بە بێ جياوازى.  دووەم: نابێت ياسايەك دابنرێت پێچەوانەى ئەم دەستورە بێت.  گرنگتر لەمەشیان لە ماددەى( ١٣٠ )ی دەستوریش دووپاتی دەکاتەوە (ياسا كارپێكراوەكان كاريان پێدەكرێت ئەگەر هەڵنەوەشێنرابێتنەوە يان هەموار نەكرابن بەگوێرەى حوكمەكانى ئەم دەستوورە.) کەواتە ئەو دووبنەما دەستوریە نەخشە رێگای یاسا دانانن و دەبێت  پابەندبن پێەوە . جگە لەو دوو ماددەی دەستور کە لەسەرەوە ئاماژەمان پێدان ،چەندین بنەمای تر لەماددەکانی دەستوری ساڵی ٢٠٠٥ ئاماژەیان بەکۆمەڵی بنەمای تایبەت بە سەروەری یاسا و سەروەری گەل و جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان دەرکردنی یاسا و پرسی پەیوەندیدار بە هەڵبژاردن وە لە دوو توێی ماددەکانی رێکخراون وەک نەخشە ڕێگا بۆ ئەنجومەنی نوێنەران بە یاسا رێکیان بخات ، گەر سەرنج بدەین لە ماددەی پێنجەمی دەستووری عێراق جەخت دەکاتەوە کە(سەروەرى بۆ ياسايە، گەليش سەرچاوەى دەسەڵات و شەرعيبوونيەتى، كە بە هۆى دەنگدانى ڕاستەوخۆو نهێنيەوە لە ڕێى دام و دەزگا دەستووريەكانەوە ئەنجامى دەدات  . بۆ نمونە لەماددەی شەشەمیش دا پێداگری لەسەر (ئاڵوگۆڕى دەسەڵات ئاشتيانەو لە ڕێى ئەو ميكانيزمە ديموكراسيانەوە دەبێت كە لەم دەستوورەدا ئاماژەيان پێكراوە. لە ماددەی بیستی دەستوریشدا هاتوە (    هەموو هاوڵاتيەك بە ژن و پياوەوە مافى بەشداريكردنی لە كاروبارى گشتى و شاد بوون بە مافە سياسيەكان هەيە لەوانە مافى دەنگدان و هەڵبژاردن و خۆپاڵاوتن. کەواتە بنەماو جوارچێوەی دەستوری بۆ پرسی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران بۆ ماددەی ( ٣ ، ٥ ،٦ ،١٣ ، ٢٠. ٤٩ ،٥٦ ) ماددەکانی تری پەیوەندیدار دەگەڕێتەوە . وە بە دیاریکراویش لەبەر ڕۆشنایی ماددەی ٤٩/ سێيەم /مەرجەكانى كانديدەكان و دەنگدەران و هەرچى پەيوەندى بە هەڵبژاردنەوە هەيە بە ياسا دياري دەكرێت. ئەنجومەنی نوێنەران یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران بەر مەبنای ئەم دەقە و دەقەکانی تر دەرکردوە . چوارچێوەی یاسایی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوینەران : پاڵپشت بەو ماددە دەستوریانەی لەسەروە ئاماژەمان پێدان لەدوای پەسەندکردنی دەستوری عێراقی فیدڕاڵ لەساڵی ٢٠٠٥ وە ئەنجومەنی نوینەران یاسای هەڵبژاردنی بۆ ئەنجومەنی نوێنەران دەرکردوە ، لەهەمان کاتدا لە خولی یەکەمەوە بەدیاریکراوی (٢٠٠٥ بۆ ٢٠٢٣) بە بەردەوامی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران یان هەموار کراوە ، یان بەتەواوی هەڵوەشێنراوەتە ، بێ گومان ئەم کردارەی لە لایەن هێزە باڵا دەستەکان پێرەوی لیوەکراوە هەموو هەژموونی زۆرینە بووە بۆ مسۆگەر کردنی بردنەوەی هەڵبژاردن بوو ، بەداخەوە گە کاریگەری نەرێنی جێ ‌هێشتوە لەسەر پرۆسەی سیاسی عێراق دا. لێرەدا ناگەڕێنەوە سەر یاسای خولەکانی پێشووئەنجومەنی نوێنەران بەڵکو تەنها ئاماژە بەیاسای هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی ئەنجومەنی نوێنەران دەدەین کە بە یاسای ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠ ئەنجامدرا ، لە ئێستادا ئەگەر سەرنج بدەین بۆ یاسای هەڵبژاردنی خولی شەشەم یاسای ژمارە (٩) لە لایەک هەموار کراوە بە یاسای ژمارە (٤)ی ساڵی ٢٠٢٣ ، لە لایەکی ترەوە یاسای ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠ بەیاسای ژمارە (٤)ی ساڵی ٢٠٢٣ هەڵوەشێنراوەتەوە ، کە بابەتێکە دەکرێت خوێندنەوەی بۆ بکرێت لەبةر ڕۆشنایی ماددەکانی یاساکە. ئەوەی لەم خوێندنەوە جێگای باس و شرۆڤەی ئێمەیە یاسای هەڵبژاردنی ژمارە ( ٩ ) ی ساڵی ٢٠٢٠و یاسای ژمارە (٤ ) ی ساڵی ٢٠٢٣یاسای هەمواری سێیەمی  یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پارێزگا و قەزاو ناحەیە رێکنەخراوەکان لەگەڵ هیچ هەرێمێکدا  . سەرەتا پێویستە یاساکان لێک جیا بکەینەوە چونکە ئەنجومەنی نوێنەران دوو یاسای جیاواز ی بۆ دوو ئەنجومەنی جیاواز لە یەک یاسادا هەموار کردۆتەوە: یەکەم : یاسای ئەنجومەنی نوینەران : یاسای ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠ یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانە کە لە کە لە (٥٠) ماددە و پاشکۆی دابەشکاری بازنەکان پێکهاتوە و لە ژمارە (٤٦٠٣) ڕۆژنامەی فەرمی وەقائیعی عێراقی بڵاو کراوەتەوە . دووەم : یاسای ئەنجومەنی پارێزگاکان :  یاسای ژمارە (١٢)ساڵی ٢٠١٨کە لە (٥٢) ماددە پێکهاتوەو لە ژمارە (٤٤٩٤) ڕۆژنامەی فەرمی وەقائیعی عێراقی بڵاو کراوەتەوە یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانە کە دوو جار هەموار کراوە ، هەمواری یەکەم بەیاسای ژمارە (١٤)ی ساڵی ٢٠١٩ کراوە کە لە ژمارە (٤٥٥٣ ) ڕۆژنامەی فەرمی وەقائیعی عێراقی بڵاو کراوەتەوە ، هەمواری دووەمی بە یاسای (٢٧)ی ساڵی ٢٠١٩ کراوە کەلە ژمارە (٤٥٦٦ ) ڕۆژنامەی فەرمی وەقائیعی عێراقی بڵاو کراوەتەوە. سێیەم : یاسای ژمارە (٤)ی ساڵی ٢٠٢٣ یاسای هەمواری سێیەمی یاسای ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پارێزگاکان کە لە (٢٦) ماددە پێکهاتوەو ، لە ژمارە (  ٤٧١٨) ڕۆژنامەی فەرمی وەقائیعی عێراقی بڵاو کراوەتەوە. سەرتا دێنە سەر شرۆڤەی یاسای ئەنجومەنی نوێنەران : یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠ ئەو یاسایە بوو کە هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی پێ ئەنجام دراوە ، بەڵام  لە ئێستادا بە یاسای ژمارە (٤) ی ساڵی ٢٠٢٣ هەموار کراوە لە لایەک هەموار کراوە ، لە لایەکی تر بەهەمان یاسا هەڵوەشێنراوەتەوە ، هەموارەکەش بۆ دوو یاسا بەیەکەوە کراوە واتە بۆ یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە (٩) و یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی هەموار کراوە ژمارە (١٢)ی ساڵی ٢٠١٨ . یاسای ژمارە (٤) ساڵی ٢٠٢٣ بەناوی یاسای هەمواری سێیەمی یاسای ئەنجومەنی نوینەران و یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاوقەزاو ناحیەکانە ، جارێ گەر دیقەت بدەین ناوی یاساکە هەڵەیە چونکە یاسای ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠ هەمواری یەکەم و دووەمی بۆ نەکراوە ، واتە لەڕوی یاساییەوە دەبوایە ناوی یاساکە ( یاسای هەمواری یەکەمی یاسای ئەنجومەنی نوێنەران و یاسای هەمواری سێیەمی یاسای پارێزگاوقەزاو ناحەکان بوایە ) گەر مەبەستی یاسادانەر هەموار کردنی هەر دوو یاساکەیە ، بەلام گەر نیەتی یاسا دانەر هەڵوەشاندنەوەی یاسای ئەنجومەنی نوێنەرانە دەبوایە لە ڕووی یاساییەوە یاساکە ناوی ( یاسای هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاو قەزاو ناحیەکان و یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ) بوایە . چونکە گەر سەرنج بدەین بەپێی بڕگەی یەکەم لە ماددەی (٢٥)ی یاسای ژمارە (٤) ساڵی ٢٠٢٣ یاسای ئەنجومەنی نوێنەران هەڵوەشێنراوەتەوە چونگە بەدەقێکی ڕوون دەڵێت ( اولا : یلغی قانون انتخابات مجلس النواب العراقی رقم (٩) لسنە ٢٠٢٠   ) کەواتە لێرەدا دژ یەکی هەیە لە نێوان ناونیشانی یاساکە کە بەناوی یاسای هەمواری سێەمی یاسای ئەنجومەنی نوێنەران و یاسای ئەنجومەنی پارێزگا وقەزاو ناحەکان هاتوە. چونکە لەروی زمانەوانی و ناوەرۆکە جیاوازی زۆر هەیە لە نێوان زاراوەی (هەموارکردن و هەڵوەشاندنەوە ) بۆیە بەپێی دەقی ماددەی (١٣٠ ) دەستور لە ئێستادا یاسای ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠ بەرکار نییە وەک لەماددەکەدا هاتوە ( ياسا كارپێكراوەكان كاريان پێدەكرێت ئەگەر هەڵنەوەشێنرابێتنەوە يان هەموار نەكرابن بەگوێرەى حوكمەكانى ئەم دەستوورە. کەواتە ئێستا ئەو یاسایەی بەرکارە یاسای ژمارە (٤)ی ساڵی ٢٠٢٣ بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ، ئەو یاسایە لە (٢٦) ماددە پێکهاتوە ، ئەگەر لە ناوەڕۆکی یاساکە وورد بینەوە چوارچێوەی یاسایی هەڵبژاردنی ئەم خولە بەم شێوەی خوارەوەیە : یەکەم : لەماددەی یەکەمی یاساکەدا دەڵێت ئەم یاسایە بەسەر ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پارێزگا وقەزاو ناحیەکان جێبەجێ دەبێت ، بەڵام لە یاسای ژمارە ٤ باسی هەڵوەشاندنەوەی یاسای پارێزگاو قەزاو ناحەکانی نەکردوە. دووەم : لە ئاماژەدان بە ماددە هەموار کراوەکان لەهەردوو یاساکە جیاوازن سێیەم : لەماددەی (٧) یاساکەدا هاتوە ماددەی (١٢)ی یاساکە هەمواردەکرێت بەم شێوەی خوارەوە دەخوێنرێتەوە ( دەنگە دروستەکانی هەر لیستیەکە دابەشی ژمارە ١.٧ ، ٣ ، ٥ ، ٧ ، ٩  ) دەکرێت بۆ دەرهێنانی ژمارەی کورسیەکان ، هەموارەکە بۆ یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان دروستە بەڵام ماددەی (١٢) لەیاسای ئەنجومەنی نوێنەران بابەتێکی ترە ، گەر بەو بنەمایە وەریبگرین ئەوا لەم هەڵبژاردنە کار بە سیستەمی نوینەرایەتی رێژەیی بەشیوازی سانتلیگۆی هەموارکراو دەکرێت . چوارەم :بەپیی ماددەی (٩) یاساکە ماددەی (١٥) لەیاسای ژمارە (٩) ی ساڵی ٢٠٢٠ ی هەموار کردوە و دەلێت ماددەکە بەم شیوەی خوارەوە دەخوێنرێتەوە ، بە پێی ناوەرۆکی ماددەکە ، کار بە سیستەمی براوەی یەکەم  ناکرێت ، بەپێی خشتەیی هاوپێچی یاساکە (٣٢٠) کورسی بەسەر پارێزگاکان دابەش کردوە ، هەروەها (٩) کورسیی بۆ پێکهاتەکان تەرخان کردوە ، بەبێی ڕەچاوکردنی بنەمای بڕگەی یەکەمی ماددەی (٤٩) ی دەستور کە لە ئێستادا پرۆسەی سەرژمێری ئەنجام دراوە . پێنجەم : بەپێی ماددەی (١٠) یاساکە ماددەی (١٦) یاساکەی هەموار کردوە ناوەرۆکی هەموارەکە بۆ یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان دروستە بەڵام بۆ یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران بابەتێکی ترە . شەشەم : ئەوەی لە یاساکە دەخوێنرێتەوە : １-    بازنەکانی هەڵبژاردن لەسەر بنەمای پاڕیزگا رێکدەخرێنەوە . ２-    کار بەسیتەمی نوێنەرایەتی رێژەیی شێوازی سانتلیگۆی هەموارکراو دەکرێت دەنگی حزبەکان و کاندیدانی تاک بۆ کورسی یەکەم بەجیا دابەشی (١.٧) دوای ئەوە دەنگی حزبەکان بۆ کورسیەکانی تر دابەشی ژمارە تاکەکان دەکرێت تا هەموو کورسیەکان تەواو دەبن. ３-    پێویستە دەنگدەر بە ئیجباری دەنگ بدات بەلیستەی حزبەکان ، بەڵام بۆ کاندیدان ئیختیارییە ، واتە دەبێت یەکەم جار دەنگ بە لیستی دڵخوازی بدات ئینجا گەر بیەوێت ئارزومەندانە دەنگ بە کاندیدێکی هەمان لیست بدات . ４-    کورسی کاندیدە براوەکان بەپێی ژمارەی دەنگەکانیان رێکدەخرێتەوە ، واتە شێوازی لیستی نیمچە کراوە پێرەو دەکرێت . ５-    هەروەها تەمەنی کاندیدان نابێت لە(٣٠) کەمتر بێت و مەرجە خاوەنی بڕوانامەی بکالۆریۆس بێت بۆ کۆتاکانیش لە ئامادەیی کەمتر نەبێت ، لەخولی پێنجەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران تەمەنی کاندید (٢٨) ساڵ بوو وەک لە بڕگەی یەکەمی ماددەی (٨) یاسای ژمارە ٩ ساڵی ٢٠٢٠ هاتبوو. ６-    تۆماری بایۆمەتری و کارتی نیشتیمانی بەکار دەهێنرێن . ７-    ئەژمار کردن و جیاکردنەوەی ئەلکترۆنی پێرەو دەکرێت . ８-    ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەرانی بە ٣٢٩ ئەندام دیار کردوە . دەرنجام : هەروەک لەسەرتا ئاماژەمان بە ماددە دەستوریەکان دا ، بە پشت بەستن بەو بنەمایانە و گەرانەوە بۆ بڕگەی یەکەمی ماددەی (٢٥) لەیاسای ژمارە (٤)ی ساڵی ٢٠٢٣ یاسای هەمواری سێیەم یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پارێزگاو قەزاو ناحيەکان ، یاسای ئەنجومەنی نوێنەران هەڵوەشێنراوەتەوە ، بەڵام لە ناوەرۆکی یاساکەدا کە لە (٢٦ ) ماددە پێکهاتوە لەکۆی (٢٥) ماددە باس لە هەموارکردن و لادان و هەڵوەشاندنەوە دەکات بەبێ ئەوەی بلێت لەکام یاسا ئەو گۆرانکاریانە بکرێت لەگەڵ ئەوەشدا چەند ماددەیەک زیاد کراوە بەبێ ئەوەی بڵێت دەبن بە ماددەی چەند و بۆکام یاسا . بۆیە گەر لە ماددە پەیوەندیدارەکاندا دەڵێت ماددەکە هەموار دەکرێت یان زیاد دەکرێت یان لادەدرێت و لە زیادکردنی مادەکانێش دەڵێت بۆ یاساکە زیاد دەکرێن ، گەر مەبەستی یاسادانەر هەڵوەشاندنەوەی یاساکەیە بۆچی باس لە هەموار دەکات ، بەرای ئێمە یاسا دانەری عێراقی بەمەبەست یان بێ مەبەست کەوتۆتە هەڵەو لادان لە کار کردن بە رێکارو بنەما دەستوری و یاساییەکان لەدەرکردنی ئەم  یاسایە هەروەها پێرەوی رێکاری شکلی و بابەتیش نەکراوە  ، چونکە ناکرێت دوو یاسا جیا لەناو یاسایەک هەموار بکرێن . ئەگەر نیەتی یاسا دانەر هەڵوەشاندنەوەی یاسای ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠ بێت وەک برگەی یەکەمی ماددەی (٢٥) یاسای ژمارە (٤) دا هاتوە ئەوا لەم هەڵبژاردنە تەنها حوکمەکانی یاسای ژمارە (٤)ی ساڵی ٢٠٢٣ بەسەر هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەراندا جێبەجێ دەکرێن بێ گومان ئەم یاسایەش بە تەنها بەس نین بۆ یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ، بۆ نمونە لە ماددەی (٩) یاسای ژمارە (٤) دا دةڵێت ماددەی (١٥)ی یاسا هەموار دەکرێت کە لە بنەرەتدا ماددەی (١٥) ماددەیەکە لە یاسای ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠، بۆیە باشتر وایە ئەنجومەنی نوێنەران یاسایەکی نوێ بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران دەربکات کە وەڵام دەرەوەی خواستی دەنگدەران و پارتە سیاسیەکان و ڕای گشتی بێت ، گەر نا باشتر وایە بگەڕێنەوە بۆ کۆنوسی دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەران گەر هەڵەی چاپ بێت ئەم هەڵەیە چاک بکرێتەوە . لەکۆتایی بە وتەیەکی کوردی کۆتایی بەم بابەتە دێنین و دەڵێن (کەنگر و ماست بە وادەی خۆی ) مەبەستی ئێمەش ئەوەیە تا کات بەردەستە یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران رێکبخەنەوە لە دوو توێی یاسایەکی سەربەخۆدا .          

منار عوبێدی- سەرۆكی دامەزراوەی (عێراقی ئایندە) بۆ شیكاریی ئابوریی لەماوەی یەك ساڵدا، قەرزی ناوخۆیی عێراق بەڕێژەی (13 ترلیۆن) دینار زیادبوونی بەخۆوە بینیوە، كە ئەمەش زیادبوونێكی گەورەیەو رێژەی 40%ی بەرهەمی ناوخۆیی پێكدەهێنێت. ئەم زیادبوونەی قەرزی ناوخۆیی كە تەنیا لە ساڵێكدا روویداوە، زیاترە لە قەبارەی تۆماركراوی زیادبوونی قەرز لەماوەی چوار ساڵی تەواودا لە 2024 بۆ 2023، لەو ماوەیەدا بەسەریەكەوە تەنیا 6 ترلیۆن دینار قەرزی ناوخۆیی زیادی كردووە كە دەكاتە رێژەی 2%ی بەرهەمی ناوخۆیی. ئەوەی جێگەی سەرەنجە، بەرزبوونەوەی قەرزی ناوخۆیی عێراق لەكاتێكدا روویداوە كە بەراورد بە چوار ساڵی پێشتر، لە ساڵی 2024دا نرخی نەوت بەرزبوونەوەی بەخۆوە بینوە، كە دەبوو قەرزی ناوخۆیی كەمبكاتەوە، بەڵام زیادبوونی قەرزی بەرامبەر بە تێكڕای بەرهەمی ناوخۆیی بۆ رێژەی 25% بەرزكردوەتەوە.  سەرباری ئەوەی ئەم رێژەیە هێشتا لەچوارچێوەی قبوڵكراوی ئابوریدا، بەڵام بەردەوامی گەشەی ساڵانەی قەرز بە هەمان ئاست و، ئەگەری دابەزینی نرخی نەوت لە ئایندە، رەنگە ببێتە هۆی ئەوەی قەرز رێژەی 60%ی بەرهەمی ناوخۆیی تێپەڕێنێت، كە ئەمەش ئاستێكی مەترسیدارەو دەكرێت كاریگەریی نەرێنی لەسەر ریزبەندی عێراق هەبێت لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیی.   مەترسییەكە لەوەدایە بە چ شێوەیەك قەرزی ناوخۆیی ئاڕاستە دەكرێت، چونكە زۆرینەی ئەو پارانە بۆ خەرجی بەكاربردن خەرجدەكرێن نەك ئاڕاستەكردنیان بۆ پرۆژەكانی وەبەرهێنان، خەرجییەكانی بەكاربردنیش هیچ بەهایەكی زیادە بۆ ئابوری نیشتمانی ناخولقێنن و هۆكار نابن بۆ باشكردنی بەرهەمی ناوخۆیی، ئەمەش وادەكات پرۆسەی دانەوەی ئەم قەرزانە لە ئایندەدا ئاڵۆزتر ببێت.   13 ترلیۆن دینار زیادبوونی ساڵانەی قەرزی ناوخۆیی عێراق تەنیا ژمارە نییە، بەڵكو زەنگی ئاگاداركردنەوەیە كە لە بڕیاربەدەستان دەخوازێت چاوبە ستراتیژیەتی خەرجكردندا بخشێننەوە، گرنگە ئەم پارانە ئاڕاستەی پرۆژەكانی وەبەرهێنان بكرێن كە دەتوانن ئابوری نیشتمانی بەهێز بكەن و بەرهەمی ناوخۆیی بەرزبكەنەوە، لەبری ئەوەی پشت بەو قەرزانە ببەسترێت بۆ پرۆسەی تەرخانكردنی خەرجی زیاتری بەكاربردن. هەموو ئەم ئاڵنگارییە ئابورییانە بۆ بەرزبوونەوەی خەرجییە گشتییەكان دەگەڕێتەوە، ئەمەش پێویستی بە كەمكردنەوەی خەرجییەكان و ئاڕاستەكردنیان هەیە بەشێوەیەكی دروست. ئەگەر هەنگاوی دەستبەجێ بۆ كۆنترۆڵی خەرجییەكان نەگیرێتەبەر، لەئایندەیەكی نزیكدا رووبەڕووی ئاستێكی پێشبینی نەكراوی قەرز دەبینەوە، ئەمەش ئابوری عێراق دەخاتە دۆخێكی نەخوازراوەوە.  چارەسەری كێشەی قەرزی ناوخۆیی پێویستی بە ئیرادەیەكی سیاسی بەهێزو پلانێكی بەردەوامی ئابوریی هەیە، چونكە بەردەوامبوونی دۆخی ئێستا رەنگە سەربكێشێت بۆ تەنگژەیەكی ئابوری قوڵتر كە دەرچوون لێی ئاسان نییە.   

درەو: دوای (15) رۆژ لە مانگرتوون، (13) مامۆستاو فەرمانبەرانی مانگرتوو، مانگرتنیان هەڵپەسارد لەبەردەم ژمارەیەكی زۆری هاوڵاتیان  هادی حەمەڕەشید مامۆستای مانگرتوو، بەناوی سەرجەم مانگرتوانی هاووڕێیەوە لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: "سوپاسی سەرجەم ئەو کەس و لایەن و چالاکوان و راگەیاندنکار و تیمی تەندروستی و هێزە ئەمنییەکان دەکەین، کەلەماوەی 15 رۆژی رابردوودا لەگەڵمان بون و جێیان نەهێشتین، لێرەوە لەژێر فشاری خەڵک و دایکی شەهیدان و مامۆستایان و فەرمانبەرانی هاوپیشەمان و کەسوکارمان، بڕیارماندا مانگرتنەکەمان هەڵپەسێرین،  بەداخەوە ئۆپۆزسیۆنی ساختە نەیانتوانی پەیامەکانمان بگەیەنن و بە پێچەوانەوە هەر رۆژە و تۆمەتێکیان بۆ دروست دەکردین، بۆیە گلەیی زۆرمان لە ئۆپۆزسیۆن هەیە، هەروەها لەماوەی 10 ساڵی رابردوودا چەندین رێگە و خەباتی مەدەنیمان بۆ داواکردنی مافە داراییەکانمان گرتوەتە بەر، بەڵام حکومەت گوێی بە داواکانمان نەدواوە، هیوادارین ئەم چالاکییە مەدەنییەمان بوبێتە هۆکارێک کە حکومەت راچڵەکێنێت و بەدەم داواکارییەکانمانەوە بێت"، مامۆستا مانگرتوەکە وای وت. لەگەڵ ئەوەی مانگرتنەکەمان چەندین دەستکەوتی بەدیهێناوە، هاوکات نەتەوە یەگرتووەکان و باڵیۆزی وڵاتان لەسەر هێڵن بۆکۆتایی هێنان بەو کێشانەی کە روبەرووی مووچەخۆرانی هەرێم دەبێتەوە، بەڵام بە راشکاوی دەڵێین لەژێر فشاری ئەو دایکانەدا مانگرتن هەڵدەپەسێرین، کەبە قورئانی پیرۆزەوە هاتن و داوایان لێکردین مانگرتن بشکێنین، هەروەها سوپاسی فراکسیۆنە کوردستانییەکان دەکەین، کەدەنگی ئێمەیان گەیاندە ئەنجومەنی نوێنەران و دواجار بە فشاری ئێمە مووچەی ساڵێکی مووچەخۆرانی هەرێم جێگیرکرا و هەردوو حکومەت گەیشتنە رێککەوتن لەگەڵ ئەوەی حکومەتی هەرێم بەدەم داواکارییەکانمانەوە نەهاتووە، هاوکات هەوڵی دروستکردنی تۆمەت دەدرێت بۆمان، رێگریکردن لێمان کە نەچینە ناو هەولێر لەلایەن هێزە ئەمنییەکانەوە ئەو راستیەی دوپاتکردەوە کە حکومەت رێگری لە دیموکراسیەت و داواکارییەکانمان دەکات    

عەبدولرەقیب ی عەبقەریی عەبدوڵلا کەریم مەحمود.   لە ٢٦ / ١٢/٢٠٢٤ مامۆستا عەبدولرەقیب یوسف ،نامەیەکی (٤١) لاپەرەیی ،(گفتوگۆ ئامیزیی) ، بە زمانی (کوردی و عەرەبی و ئینگلیزی) ، بۆرێکخراوی( یونسکۆ )* ناردوە ، لە بارەی ئەو وێنانەی. هەزاران ساڵ لەمەو بەر، لەسەر بەردی شاخەکان ،لە کیشوەری (ئاسیا و ئەفەریقاو ئەوروپا )هەیە. یونسکۆ و هەموو ئەو زانایانەی هەر سێ کیشوەرەکە، تا ئێستا لە مانای قوڵی هەقیقەتی زانستی ئەو وێنانە نەگەیشتوون. لە نامەکەی دا نوسیویەتی : - ملوێنان لەو وێنانە هەیە ،لە زەریای ئەتڵەسییەوە ،تا صین ویابان ،یونسکۆ , هەندێکیانی لە( جەزائیرولیبیاو سعودیەو تورکیا و ئەمارات) ،لە لیستی (کلتووری جیهان )ی دا تۆمار کردوە. باسی ئەو هەموو زاناو خاوەن بڕوانامەی ماستەرو دکتۆرو پرۆفیسۆرانەی کردوە ، کە لە سەردەی نۆزدەهەمەوە تویژینەوەیان لەسە ر ئەو وێنە هەڵکۆڵراوانە کردوە ،بەڵام نەیانزانیوە مانای هەقیقەتیان چییە وبە هەڵە مانایان کردون و یونسکۆ خۆشی نەیزانیوە. لە توێژینەوەکانیان دا،چەند راوبۆچونێکی جیا جیایان لە بارەی وێنەکانەوە هەیە ،وەک : هەندێک دەڵێن: -لەبەر ئەوەی ئەو وێنانە لەو شوێنە بەرزولاپاڵی سەخت و هەڵدێر هەڵکۆڵراون ، مرۆڤی ئەم شارستانیەتیەی ئێستا دروستیان نەکردووە، بەڵکو ئەم وێنانە هی شارستانیەکی زۆر کۆنە ونەماوە و لە نێو چووە. +هەندێک دەڵێن : پێش (٢٥)هەزار ساڵ ،ئەم وێنانە دروست کراوە، یا (١٢)هەزار ساڵ لەمەوبەر،واتە پێش پەیدابوونی شارستانیەت. هەندێ کەسیش وتویانە : -هەندێ مەخلوقات لە ئاسمانەوە هاتوون ودروستیان کردوە. یونسکۆ خۆی لە بارەی وێنەکان وتویەتی: - وێنەی ئاژەڵەکان بۆ ئەوە لە سەر ئەو بەردانە هەڵکەنراون ، بۆ ئەوەی مرۆڤ، لە پاشەرۆژدا بزانێت ، ئەو جۆرە ئاژەڵانە، لە وڵاتانەدا هەبوون و راویان کردوون ویا لە بواری ئاینی دا بڕوایان بە هەندێ لەو گیان لەبەرانە هەبووە. عەبدولرەقیب لە نامەکەی دا ، وەک عەبقەریەکی کورد ،رەدی یونسکۆ ،هەموو ئەو زانا پەیوە ندارانەی سێ کیشوەرەکەی داوەتەوە ،بە ١٩ خاڵ و نوسیویەتی ئەگەر وایە: ١-بۆچی لە (٢٠) هەزار ملیار گیانلەبەر ، ئەوان تەنیا، وێنەی (٣٠)گیان لە بەریان دروست کردووە؟ ٢-بۆچی وێنەی (قمقمۆکە) یان ، دروست کردوە ، بەڵام وێنەی ( فیل ) یان دروست نەکردووە، کە گەورەترین گیان لەبەری وشکانی بووە ، یەکێک بووە لە خواکانی میسر و هیندییەکان؟ ٣- بۆ وێنەی (کیسەڵ )یان ، بەو ناشیرینیەی دروست کردووە ، بەڵام وێنەی (ئاسک ) و (پڵنگ)یان دروست نەکردووە؟ ٤- بۆچی هەموو وێنەکان، لە هەرسێ کیشوەری (ئاسیاو ئەفەریقا و ئەوروپا ) ،بە تەنیشت یەکەوە ، بەشێوەیەکی سەرنج راکێشەر،وەک دیزاینێک دانراون؟ زانای کورد عەبدولرەقیب ، ئەم پرسیارەی خوارەوەی رووبە روی یونسکۆ کردوەتەوە: -ئایا ئێوە کاتێ (ستونهنج )ی نزیک لەندەن تان ، لە یونسکۆ تۆمار کردووە،زانوتانە هەر ئەستون بەردێک مانای چی یە؟ نیشانەی چییە؟ ئایا زانیوتانە لە سەرهەر یەکێکیان کۆمەڵێک ،یا ن (٦١)وێنەی ورد هەیە؟. ،ئایا زانیوتانە ئەو وێنانە چی یە؟،ئایا زانیوتانە مانای حەقیقی هەر یەکێک لە وێنە گچکانەشی چییە ؟ هەمان ئەو پرسیاری، ئاڕاستەی مۆزەخانەی بەریتانیاش کردەوە. عبدولرەقیب لە نامە دووروودرێژەکەی بۆ یونسکۆ نوسیویەتی : - ئەم جۆرە وێنانە وەک کورستان . لە ئێرانیش زۆرە ،بەڵام ئێرانش وەک کورد پێ ی نەزانیوە ،عەبدولرەقیب چەند وێنەیەکی خستوەتە روو: ١- وێنەی ئەم (کچە ) لە ( ئاکرێ )،لە کوردستان . -بە پێ ی لێکۆڵینەوە ی نزیکەی (٢٥٠)وێنە بە تێهەڵکێشراوی لەسەر وێنەی ئەم کچە هەیە. ٢- وێنەی دەرگای کەلهای ئاکرێ کە داپۆشراوە بە وینە وردەکان لە چەشنی وێنەکانی سەربەرد. ٣-ئەم وێنەیە ی خوارەوە شوێنێکی کوردستانە ، کە تەخمین ی دەکات بە(١٠)هەزاربەردی وینەدار. عەبدولرەقیب دوای لە یونسکۆ کردووە: -شاری ئاکرێ و ئامێدی تۆمار بکات،چونکە (دوما دور) یان وێنەن ،داوای کردووە پردێکی کوردستانی پێش زاین تۆمار بکات ، کە هیچ بەردێکی نییە،وێنەی لەسەر نەبێت و هیچ کەسێکیش هەستی پێ نەکردوە ، تەنانەت ئەو فەرمانبەرانەی یونسکۆش ،کەسەردانی کردون.لە گەڵ زۆر لە رۆژهەڵات ناسان وزانا رۆژئاواییەکان و شوێنەوار ناسانی عێراق. ٤-وێنەی هەموو ئەم بەردانەی لە( یابان)ە. ٥-وێنەی( طاسیلی )لە (جەزائیر). ٦-ئەم وێنەیە لە( یەمەن)ە ٧-لەم وێنەیەدا پیاوێک و ژنێک دەبینین، لەسەر سەری ئەم بەردە بەرزو سخەختە لە سعودیە. ٨-وێنەی ئەم ئەشکەوتە لە سعودیە ، کە عەبدولرەقیب وتویەتی: - وێنەی (کەرکەدەن )ە ولەسەر کەرکەدەن زۆر وێنەی تر هەیە. عەبدولرەقیب لە نامەکەی دا، باسی ملیۆنان وێنەی ئەهرامەکانی میسرو شوێنەکانی دەوروبەری کردووە، وتویەتی: -(هەرەمی خۆفو ). (٤٦٠٠) ساڵ تەمەنیەتی ، هەربەردێک لە بەردێکانی تەخمین کراوە ، بە (٢ملیون و نیو )بەرد ، هەر بەردێکی پەیکەری شتێکە ،یان چەند شتیک ، یانی چەند ملیۆن وێنە ،تەنیا لە(هەرەمی خوفو) هەیە، بەڵام تا ئێستا هیچ کەس هەستی پێ نەکردوە و باسیان نەکردووە، کە سەدان زانا لە وڵاتی ترولە میسرسەردانی ئەهرامەکانیان کردووە، هیجیان هەستیان بەو هەموو وێنەو پەیکەرانە نەکردووە، گەرهەستیان پێ بکردایە ، لە لێکۆڵینەوە ولە وتاررونوسینەکانیان دا باسیان دەکرد. ئەوان نەیان زانیوە بۆ بەردەکانی هەرەمەکە خواروخێچن، بۆچی تەنیا یەک بەردی ساخلەم ی تێدا نییە، بۆ کەم وکوڕی هەیە . لەدرێژیی و پانی بەردەکان دا. بۆچی روکاری بەردەکان گرژە و زبرو ساف نیە،وەک بەردە سافەکانی خانویەکی ئیعتیادی . عەبدولرەقیب لە نامەکەی نوسیویەتی : -ئەو خوارو خێجی وگرژیی بەردەکان، لە بەر ئەوەیە ، جونکە پەیکەرن ، پەیکەر وەک تاشە بەردێک،راست و ساف نییە،خوارو خێچیەکەی بە پێ ی جەستەی ئەو مرۆڤە ، یا ئەوگیان لە بەرەیە ، کە پەیکەرەکەی بۆ دروست کراوە، ئەمەش دیمەنێکی بەردەکانە. عەبدولرەقیب ئەوەی لە نامەکەدانوسیویەتی: -پەیکەری (ئەبو الهول)، لە لەتە وێنە و لەتە پەیکەری گیان لەبەرو شتی ترپێک هاتووە. لەسەر پەیکەری فیرعەون (خەفرع) دەیان وێنەی بچوک وتێهەڵکێش هەیە، رەنگە ئەو وێنانە ، بگاتە (١٢٠) وێنە ، کەچی هیچ کەسێک هەستی پێ نەکردووە، تەنیا وێنەی (هەڵۆ )ی پشت سەرەکەی نەبێت. ئەوەی مایەی تێرامانە ، عەبدولرەقیب لە دەرەوە ئەم هەمو وزانیاریانەی لە ئەهرامەکان زانیووە،بە پێ ی وێنەکانی نیو یوتوب،دەنا خۆی میسری بەچاو نەبینوە. لە کۆتایی نامەکەی دا ، عەبدولرەقیب داوای لە یونسکۆ کردووە: کۆنگرەیەکی زانستی نیو دەوڵەتی ساز بکات . تا عەبدولرەقیب ئەو هەڵانەی یونسکۆ زانایانی هەرسێ کیشوەر یئاسیاو ئەفەریقا و ئەوروپا ، وێنەی سەربەردەکان کە ٢٠٠ساڵە لە جیهان دا ، لە بارەی وێنەی سەر بەردی شاخەکان ،بڵاو بوەتەوە، بە هەقایقی زانستی نوێ بخاتە بەردەم دنیا. عەبدولرەقیب لە نامەکەدا زۆر زانیاری نەبیسراو ونوێ ی لایە ، لەسەر وینەکانی ،هەرسێ کیشوەی ئاسیاو ئەفەریقاو ئەوروپا، بەڵام لە بەر کەسانی دز، هەموو هەقیقەتە زانستیەکان نەخستوەتە روو، لەو کۆنگرە دا ،بێ هیچ سڵ کردنەوەیەک ، هەمووی دەخاتە بەردەم زانایانی دنیاو یونسکۆ. عەبدولرەقیب پێش ئەم نامەیەی کە ناردیوتی بۆ یونسکۆ ،دوو نامەی تری ناردووە بۆ هەموو بەڕێوەبەرایەتیەکانی شوێنەوار،لە هەموو ئەو وڵاتانە ، تەنیا نامەی بۆ یابان نەناردووە ، دووجار نامەی بۆ( یونسکۆ و مۆزەخانەی بەریتانیا و لۆڤەر) نوسیووە ،تا ئەو بەڵگەنامانەی دەست بکەوێت ، کە مانای هەقایقی زانستی ئەو وێنانەیان نەزانیووە،بەلام هیچ کامیان وەڵامیان نەبووە ، تەنیا نامەی چەند دکتۆرێکی لە(یەمەن)ەوە پێ گەیستووە. گەر عەبدولرەقیب لە سەدا سەد ،دڵنیا نەبێت ، لە ناوەڕۆکی نامەکەی بۆ یونسکۆ ،چۆن دەتوانێت تەحەدای ئەو هەمووزانایانەی دنیا و یونسکۆ، لە سێ کیشوەردا بکات و پێ یان راگەیەنێت: -بڵێ ئێوە هەمووتان بە هەڵەدا چوون و نەتان زانییوە ، مانای هەقایقی زانستی وێنەکان . ئەم تویژینە وردو قوڵەی زاناو بلیمەتی کورد عەبدولرەقیب لە بارەی دۆزینەوەی شوێنەوارەکان ، کارێکی نایاب و بێ هاتاو دەگمەن و زۆر گەورە و بڵندە لە سەر ئاستی جیهان . ئەم کارە ناوازیە، داهێنانێکی مەزنە ، گەر زانایەکی ئەوروپی ئەم کارەی بکردایە ، هەموو میدیانی دنیای دەهەژاند و کۆنگرەیەکی نیو دەوڵەتیان بۆ ساز دەکرد. لە ٢٩/ ١/ ٢٠٢٥، عەبدولرەقیب یوسف،تەلەفونی لە گەڵ( دکتۆر مەحمود زاید میسر)ی کرد ، ( ١٥) ساڵ لەمەو بەر، زانکۆی سلێمانی دە عوەتی ( د . مەحمود)یان کردوەوە بۆ سلێمانی. چەند کتێبیکی داناوە ، هەندێکیسی لەبارەی کوردەوە یە . عەبدولرەقیب باسی هەقایقی زانستی وێنەی سەربەردە هەڵكۆڵینەکانی ئەهرامەکانی میسرو وڵاتانی تری بۆ کردووە ، دکتۆرمەحمود زاید ، کە گوێ ی لەو بابەتە نوێ یە بووە، توشی تێرامان بووە و وتویەتی : -دووساڵ لەمەوبەر یونسکۆ کۆنگرەیەکی لەسەر ئەهرامەکانی میسرلە قاهیرە سازکردووە ، لە گەڵ کولیەی آوێنەوارانی میسر ، هیچکەسیک بەمەی نەزانیووە ، ئەم باسەی تۆ ،مێژوویەکی نوێ ی نەبیستراو داهێنانە، نەک تەنیا بۆ ئەهرامەکانی میسر، بەڵکو بۆ هەمووشوێنەورەکانی جیهان، ملوینان لەوێنەی هەزاران سالەی سە شاخە بەردینەکانە. بەمەم شاکارە جیهانی یە نیو دەوڵەتییەی زاناو بلیمەت ، عەبدولرەقیب یوسف بوو بە زانایەکی عەبقەری نەک تەنیا لە کوردستان ،بەڵکو لە جیهان. ئەم قسانەی د.مەحمود لەسایتی عەبدولرەقیب دا هەیە ولێکۆڵەری میسریش (ئەحمەد عەدلی) چەند ڤیدیۆی لە بارەی ئەهرامەکانی میسرلە یتۆپ دا هەیە. ئەحمەد عەلی لە ٢ /١/ ٢٠٢٥لەنامەیەکەی دا نوسیویەتی: -هیج وێنەیەک لە هەرەمی (خۆفۆ)دا نییە وکەس ئەمەی نەوتووە ،ئەمەش لە سایتی عەبدولرەقیب دا هەیە. گەر کۆنگرە ببەسترێت یانەبەسترێت (نامەکەی عەبدولرەقیب)،جیگەی خۆی گرت و وبلیمەتییەکەی بلیمەتیەکەی چەسپاند،نامەکەی گەیاندە دەیان ناوەندی گرنگ لە جیهان،وەک: پەیمانگای ئەمەریکی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ) بێجگە لەو کتێبەی لەم بارەیەوە دەینوسێت وهەموو شتێکی بە دوورو درێژی بە بەڵگەوە تیایە. پیرەمێردی نەمر لە رۆژنامەی (ژین)دا ،باسی (بدیع الزمانی نورسی ) دۆستی کردووە لە ئەستەمبول ،ئەم زانا کوردە کاتێ منداڵێکی (١١-١٢)ساڵ بووە ، هەموو زانیانی باکووری کوردستانی بەزاندووە و لە تەمەنی منداڵی دا . ناوی بوەتە (بدیع الزمان). بەڵام عەبدولرەقیب لەکاتی پیرێتی دا ، یونسکۆ وزانایانی سێ کیشوەری جیهان ،لە بارەی ئەهرامەکانی میسر و ملوو ملوینان وێنەی هەزاران ساڵەیی-دەبەزێنیت ،ئایا عبدولرەقیب یش بدیع الزمانی کوردی دووەم نی یە؟ ئایا ئەم عەبقەرییە وەک نورسی نابێتە شانازی کورد؟ عەبدوڵلا کەریم مەحمود. عەبدوڵلا کەریم مەحمود :دیدارێک لە گەڵ زانای کورد مامۆستا عەبدولرەقیب یوسف.

راپۆرتی: درەو 🔻 رۆژی (9ی شوباتی 2025) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ 11 مانگی یەکەمی ساڵی 2024 بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ 🔹 تا کۆتایی مانگی تشرینی دووەمی ساڵی (2024)، کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتی)یەوە  زۆرتر لە (135 ترلیۆن و 322 ملیار) دینار بووە. زۆرتر لە (119 ترلیۆن و 33 ملیار) دیناری بە رێژەی (88%) داهاتی نەوت و پتر لە (16 ترلیۆن و 289 ملیار) دیناری بە رێژەی (12%)ی داهاتی نانەوتی بووە. 🔹 کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، زۆرتر لە (136 ترلیۆن و 431 ملیار) دینار بووە، کە (87%)ی بۆ خەرجی بەگەڕخستن و (13%) بۆ خەرجی وەبەرهێنان بووە. 🔹 دوای لێدەرکردنی سەرجەم خەرجییەکان لە کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی، بەڕێژەی (1.6%) داهات لە خەرجی کەمتر بووە و زۆرتر لە (ترلیۆنێک و 108 ملیار) دینار کورتهێنان ڕویداوە. 🔹 نزیکەی (10 ترلیۆن) دینار خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە بووە، ئەنجومەنی نوێنەران زۆرتر لە (544 ملیار و 513 ملیۆن) دینارو سەرۆکایەتی کۆمار زیاتر لە (55 ملیار و 548 ملیۆن) دینار و ئەنجومەنی وەزیران نزیکەی (9 ترلیۆن و 346 ملیار) دینار خەرجیان هەبووە. داهات و خەرجی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە یانزە مانگی یەکەمی (2024)دا رۆژی (9ی شوباتی 2025) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکانی وەزارەتەکە؛ یەکەم: داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە 11 مانگی یەکەمی 2024 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، کە دواترینیانی بۆ مانگەکانی تشرینی دووەمی ساڵی (2024) لە (9ی شوباتی 2025) بڵاو کردووەتەوە، کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (135 ترلیۆن و 322 ملیار و 716 ملیۆن و 694 هەزار) دینار، بەجۆرێک بڕی (119 ترلیۆن و 33 ملیار و 253 ملیۆن و 845 هەزار) دیناری بەڕێژەی (88%)ی لە داهاتی نەوتەوە سەرچاوەی گرتووە، بڕی (16 ترلیۆن و 289 ملیار و 462 ملیۆن و 848 هەزار) دیناری بەڕێژەی (12%)ی داهاتی نانەوتی پێکیهێناوە. سەبارەت بە وردەکاری هەر 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (1)). خشتەو چارتی ژمارە (1) دووەم: خەرجی گشتی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ی وەزارەتی دارایی عێراق لە 11 مانگی یەکەمی 2024 هەر بەپێی بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە مانگی یەک، تا کۆتایی مانگی یانزەی ساڵی (2024)، کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (136 ترلیۆن و 431 ملیار و 100 ملیۆن و 288 هەزار) دینار، بەجۆرێک بڕی (113 ترلیۆن و 564 ملیار و 500 ملیۆن و 888 هەزار) دیناری بەڕێژەی (87%)ی لە لەبواری خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (22 ترلیۆن و 886 ملیار و 559 ملیۆن و 399 هەزار) دیناری بەڕێژەی (13%)ی بۆ بواری خەرجی وەبەرهێنان تەرخان کراوە. سەبارەت بە وردەکاری هەر یانزە مانگی یەکەمی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (2)). خشتەو چارتی ژمارە (2) سێیەم: بوارەکانی خەرجی وەبەرهێنان لە وەزارەتی دارایی عێراق لە 11 مانگی یەکەمی 2024 خەرجییە گشتییەکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە بواری خەرجی وەبەرهێنان لە تاکۆتایی مانگی تشرینی دووەمی ساڵی (2024)، کەرتەکانی (کشتووکاڵ، پیشەسازی، گواستنەوەو گەیاندن، بیناسازی و پەروەردەو فێرکردن)ی گرتووەتەوەو بە سەرجەمیان بڕی (22 ترلیۆن و 866 ملیار و 599 ملیۆن و 399 هەزار) دیناری بەڕێژەی (13%)ی خەرجییە گشتییەکانی بۆ تەرخان کراوە، بە جۆرێک؛ 1.    کەرتی کشتوکاڵ بڕی (178 ملیار و 448 ملیۆن و 516 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (1%) بۆخەرج کراوە. 2.    کەرتی پیشەسازی بڕی (12 ترلیۆن و 820 ملیار و 656 ملیۆن و 704 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (56%) بۆ خەرج کراوە. 3.    کەرتی گواستنەوە گەیاندن بڕی (2 ترلیۆن و 668 ملیار و 634 ملیۆن و 311 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (12%) بۆ خەرج کراوە. 4.    کەرتی بیناسازی و خزمەتگوای و ڕێگاوبان بڕی (6 ترلیۆن و 96 ملیار و 689 ملیۆن و 396 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (27%) بۆ خەرج کراوە. 5.    کەرتی پەروەردەو فێرکردن بڕی (ترلیۆنێک و 102 ملیار و 170 ملیۆن و 471 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (5%) بۆ خەرج کراوە. بۆ وردەکاری خەرجییەکانی وەبەرهێنان لە کەرتە جیاوازەکان لە 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (3)). خشتەو چارتی ژمارە (3) چوارەم: بەراوردکردنی کۆی داهات و خەرجی وەزارەتی دارایی عێراق لە 11 مانگی یەکەمی 2024 لە 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024)، کۆی گشتی خەرجییەکانی عێراق بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (136 ترلیۆن و 431 ملیار و 100 ملیۆن و 288 هەزار) دینار. لە کاتێکدا کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (135 ترلیۆن و 322 ملیار و 716 ملیۆن و 694 هەزار) دینار. واتە بڕی (ترلیۆنێک و 108 ملیار و 383 ملیۆن و 593 هەزار) دیناری بەڕێژەی (1%) لە داهاتی گشتی کورتهێنان ڕویداوە. سەبارەت بە وردەکاری 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (4)). خشتەو چارتی ژمارە (4) پێنجەم: خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق لە دە مانگی یەکەمی 2024 لە یانزە مانگی یەکەمی ساڵی (2024)، کۆی خەرجییەکانی هەر سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق (ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی وەزیران)، بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (9 ترلیۆن و 946 ملیار و 48 ملیۆن و 274 هەزار) دینار. بە جۆرێک؛ 1.    ئەنجومەنی نوێنەران بڕی (544 ملیار و 513 ملیۆن و 723 هەزار) دیناری خەرجکردووە، لەو بڕەش تەنها (126 هەزار) دیناری لە بواری خەرجی وەبەرهێنان بووە. 2.    سەرۆکایەتی کۆمار بڕی (55 ملیار و 548 ملیۆن و 735 هەزار) دیناری خەرجکردووە، سەرجەم خەرجییەکانی لە بابی خەرجی بەگەڕخستن بووە. 3.    ئەنجومەنی وەزیران بڕی (9 ترلیۆن و 345 ملیار و 985 ملیۆن و 815 هەزار) دیناری خەرجکردووە، بڕی (7 ترلیۆن و 509 ملیار و 798 ملیۆن و 453 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (80%) لە چوارچێوەی خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (ترلیۆنێک و 836 ملیار و 187 ملیۆن و 361 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (20%) بۆ وەبەرهێنان بەخەرج دراوە. بۆ وردەکاری خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە لە یانزە مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (5)). خشتەی ژمارە (5) سەرچاوەکان؛ ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق -    حساب الدولة لغایة کانون الثاني لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة شباط لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة آذار لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة نیسان لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة ایار لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة حزیران لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تموز لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة أب لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة أیلول لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تشرین الاول لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تشرین الثاني لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة http://www.mof.gov.iq/pages/MOFPublicReports.aspx  

راپۆرتی: درەو 🔻 رۆژی (9ی شوباتی 2025) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ 11 مانگی یەکەمی ساڵی 2024 بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ 🔹 تا کۆتایی مانگی تشرینی دووەمی ساڵی (2024)، کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتی)یەوە  زۆرتر لە (135 ترلیۆن و 322 ملیار) دینار بووە. زۆرتر لە (119 ترلیۆن و 33 ملیار) دیناری بە رێژەی (88%) داهاتی نەوت و پتر لە (16 ترلیۆن و 289 ملیار) دیناری بە رێژەی (12%)ی داهاتی نانەوتی بووە. 🔹 کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، زۆرتر لە (136 ترلیۆن و 431 ملیار) دینار بووە، کە (87%)ی بۆ خەرجی بەگەڕخستن و (13%) بۆ خەرجی وەبەرهێنان بووە. 🔹 دوای لێدەرکردنی سەرجەم خەرجییەکان لە کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی، بەڕێژەی (1.6%) داهات لە خەرجی کەمتر بووە و زۆرتر لە (ترلیۆنێک و 108 ملیار) دینار کورتهێنان ڕویداوە. 🔹 نزیکەی (10 ترلیۆن) دینار خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە بووە، ئەنجومەنی نوێنەران زۆرتر لە (544 ملیار و 513 ملیۆن) دینارو سەرۆکایەتی کۆمار زیاتر لە (55 ملیار و 548 ملیۆن) دینار و ئەنجومەنی وەزیران نزیکەی (9 ترلیۆن و 346 ملیار) دینار خەرجیان هەبووە. داهات و خەرجی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە یانزە مانگی یەکەمی (2024)دا رۆژی (9ی شوباتی 2025) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکانی وەزارەتەکە؛ یەکەم: داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە 11 مانگی یەکەمی 2024 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، کە دواترینیانی بۆ مانگەکانی تشرینی دووەمی ساڵی (2024) لە (9ی شوباتی 2025) بڵاو کردووەتەوە، کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (135 ترلیۆن و 322 ملیار و 716 ملیۆن و 694 هەزار) دینار، بەجۆرێک بڕی (119 ترلیۆن و 33 ملیار و 253 ملیۆن و 845 هەزار) دیناری بەڕێژەی (88%)ی لە داهاتی نەوتەوە سەرچاوەی گرتووە، بڕی (16 ترلیۆن و 289 ملیار و 462 ملیۆن و 848 هەزار) دیناری بەڕێژەی (12%)ی داهاتی نانەوتی پێکیهێناوە. سەبارەت بە وردەکاری هەر 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (1)). خشتەو چارتی ژمارە (1) دووەم: خەرجی گشتی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ی وەزارەتی دارایی عێراق لە 11 مانگی یەکەمی 2024 هەر بەپێی بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە مانگی یەک، تا کۆتایی مانگی یانزەی ساڵی (2024)، کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (136 ترلیۆن و 431 ملیار و 100 ملیۆن و 288 هەزار) دینار، بەجۆرێک بڕی (113 ترلیۆن و 564 ملیار و 500 ملیۆن و 888 هەزار) دیناری بەڕێژەی (87%)ی لە لەبواری خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (22 ترلیۆن و 886 ملیار و 559 ملیۆن و 399 هەزار) دیناری بەڕێژەی (13%)ی بۆ بواری خەرجی وەبەرهێنان تەرخان کراوە. سەبارەت بە وردەکاری هەر یانزە مانگی یەکەمی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (2)). خشتەو چارتی ژمارە (2) سێیەم: بوارەکانی خەرجی وەبەرهێنان لە وەزارەتی دارایی عێراق لە 11 مانگی یەکەمی 2024 خەرجییە گشتییەکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە بواری خەرجی وەبەرهێنان لە تاکۆتایی مانگی تشرینی دووەمی ساڵی (2024)، کەرتەکانی (کشتووکاڵ، پیشەسازی، گواستنەوەو گەیاندن، بیناسازی و پەروەردەو فێرکردن)ی گرتووەتەوەو بە سەرجەمیان بڕی (22 ترلیۆن و 866 ملیار و 599 ملیۆن و 399 هەزار) دیناری بەڕێژەی (13%)ی خەرجییە گشتییەکانی بۆ تەرخان کراوە، بە جۆرێک؛ 1.    کەرتی کشتوکاڵ بڕی (178 ملیار و 448 ملیۆن و 516 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (1%) بۆخەرج کراوە. 2.    کەرتی پیشەسازی بڕی (12 ترلیۆن و 820 ملیار و 656 ملیۆن و 704 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (56%) بۆ خەرج کراوە. 3.    کەرتی گواستنەوە گەیاندن بڕی (2 ترلیۆن و 668 ملیار و 634 ملیۆن و 311 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (12%) بۆ خەرج کراوە. 4.    کەرتی بیناسازی و خزمەتگوای و ڕێگاوبان بڕی (6 ترلیۆن و 96 ملیار و 689 ملیۆن و 396 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (27%) بۆ خەرج کراوە. 5.    کەرتی پەروەردەو فێرکردن بڕی (ترلیۆنێک و 102 ملیار و 170 ملیۆن و 471 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (5%) بۆ خەرج کراوە. بۆ وردەکاری خەرجییەکانی وەبەرهێنان لە کەرتە جیاوازەکان لە 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (3)). خشتەو چارتی ژمارە (3) چوارەم: بەراوردکردنی کۆی داهات و خەرجی وەزارەتی دارایی عێراق لە 11 مانگی یەکەمی 2024 لە 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024)، کۆی گشتی خەرجییەکانی عێراق بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (136 ترلیۆن و 431 ملیار و 100 ملیۆن و 288 هەزار) دینار. لە کاتێکدا کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (135 ترلیۆن و 322 ملیار و 716 ملیۆن و 694 هەزار) دینار. واتە بڕی (ترلیۆنێک و 108 ملیار و 383 ملیۆن و 593 هەزار) دیناری بەڕێژەی (1%) لە داهاتی گشتی کورتهێنان ڕویداوە. سەبارەت بە وردەکاری 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (4)). خشتەو چارتی ژمارە (4) پێنجەم: خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق لە دە مانگی یەکەمی 2024 لە یانزە مانگی یەکەمی ساڵی (2024)، کۆی خەرجییەکانی هەر سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق (ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی وەزیران)، بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (9 ترلیۆن و 946 ملیار و 48 ملیۆن و 274 هەزار) دینار. بە جۆرێک؛ 1.    ئەنجومەنی نوێنەران بڕی (544 ملیار و 513 ملیۆن و 723 هەزار) دیناری خەرجکردووە، لەو بڕەش تەنها (126 هەزار) دیناری لە بواری خەرجی وەبەرهێنان بووە. 2.    سەرۆکایەتی کۆمار بڕی (55 ملیار و 548 ملیۆن و 735 هەزار) دیناری خەرجکردووە، سەرجەم خەرجییەکانی لە بابی خەرجی بەگەڕخستن بووە. 3.    ئەنجومەنی وەزیران بڕی (9 ترلیۆن و 345 ملیار و 985 ملیۆن و 815 هەزار) دیناری خەرجکردووە، بڕی (7 ترلیۆن و 509 ملیار و 798 ملیۆن و 453 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (80%) لە چوارچێوەی خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (ترلیۆنێک و 836 ملیار و 187 ملیۆن و 361 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (20%) بۆ وەبەرهێنان بەخەرج دراوە. بۆ وردەکاری خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە لە یانزە مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (5)). خشتەی ژمارە (5) سەرچاوەکان؛ ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق -    حساب الدولة لغایة کانون الثاني لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة شباط لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة آذار لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة نیسان لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة ایار لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة حزیران لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تموز لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة أب لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة أیلول لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تشرین الاول لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تشرین الثاني لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة http://www.mof.gov.iq/pages/MOFPublicReports.aspx  

درەو: راپۆرتی رۆژنامەی (العربي الجدید): حکومەتی عێراق جەختدەكاتەوە، لە ساڵی (2028)دا، دەگاتە ئاستی پڕكردنەوەی پێداویستیەكانی ناوخۆ لە بەرهەمهێنانی غازو راگرتنی هاوردەکردنی لە ئێرانەوە، بۆ کارپێکردنی وێستگەکانی کارەبا، لە دووەم بەڵێنیدا كە حكومەت لەماوەی مانگێكدا رایبگەپەنێت.  ئەم جەختكردنەوەیە لە دوای بڕیارەکانی ئیدارەی نوێی ئەمەریکا دێت بەرامبەر ئێران و، هەڵپەساردنی ئەو لێخۆشبونەی بە عێراق دراوە بۆ هاوردەکردنی غاز لە تارانەوە، دەستنیشانكردنی ساڵی (2028) وەك وادەی كۆتایهێنان، بێ ئاماژەکردنە بەو ئەگەرەی پرۆسەكەكانی بەستنەوەی کارەبای نێوان عێراق و وڵاتانی کەنداو و تورکیا و ئوردن کە ئێستا بەڕێوە دەچێت، یارمەتیدەر دەبێت بۆ کەمکردنەوەی هاوردەکردنی غازی ئێران بۆ عێراق. رۆژی شەممەی رابردوو، محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق رایگەیاند: وڵاتەکەی تا ساڵی (2028) بە تەواوی هاوردەکردنی غاز ڕادەگرێت، ئاماژەی بەوەدا، غاز لە ئێرانەوە هاوردە دەکرێت بۆ کەمکردنەوەی قەیرانی کارەبا بەتایبەتی لە هاویندا، سودانی وتیشی: ئیدارەی پێشوی ئەمەریکا مۆڵەتی هاوردەکردنی غازی لە ئێرانەوە دەدا کە سزای بەسەردا سەپێنراوە، وڵاتیش پێویستی بەوەیە ئیدارەی نوێی ئەمەریکا بە سەرۆکایەتی دۆناڵد ترەمپ، بەردەوامبێت لەو لێخۆشبونە. بەگوێرەی داتاکانی بانکی جیهانی، عێراق سێیەم وڵاتە لە سوتاندنی زۆرترین رێژەی غازی هاوەڵ لە جیهاندا، بەگوێرەی داتاکانی بانکی جیهانی، بەجۆرێك کۆی گشتی ئەو غازی عێراق لە ساڵی  (2023) سوتاندویەتی نزیکەی (18) ملیار مەتر سێجا بووە. جێبەجێکردنی ڕێککەوتننامەی پاریس عیزەت سابیر، بریکاری وەزارەتی نەوتی عێراق بۆ کاروباری غاز بە ڕۆژنامەكەی راگەیاندووە: عێراق پابەندە بە جێبەجێکردنی مەرجەکانی ڕێککەوتننامەی پاریس کە لە ساڵی (2015)ئیمزا کراوە، پابەندكراوە بە کۆتاییهێنان بە سوتاندنی غازی پەیوەست بە پرۆسەكانی دەرهێنانی نەوت و چوونە بواری وزەی پاک تا ساڵی(2030) .  عیزەت سابیر، ئاماژەی بەوەداوە حکومەتی عێراق بەردەوام کار دەکات بۆ بەدیهێنانی پڕكردنەوەی پێداویستیەكانی ناوخۆ لەڕێگەی وەبەرهێنانی غازی خۆماڵییەوە، بەجۆرێك ڕێژەی بەرهەمهێنانی غازی سوتاو گەیشتووەتە (70٪)، لەكاتێكدا پێش ئەوەی حکومەتی ئێستا دەسەڵات بگرێتە دەست(53٪)بوو. ئاشکرای کرد، لە ساڵی (2025)زیاتر لە (300) ملیۆن مەتر سێجا وەبەرهێنان لە کێڵگەکانی بەسرە و میسان و ناسریە و غەراف دەکرێت، تا کۆتایی ئەمساڵ بەرهەمهێنان دەگاتە (78٪.)، وتیشی: خواستی جیهان لەم چەند ساڵەی دواییدا رویكردووەتە غاز وەک وزەی پاک، عێراق پلان و بەرنامەی هەیە کە دەتوانێت لە ساڵی (2028) دا هیچ غازێکی هاوەڵ نەسوتێنێت و بگاتە قۆناغی سفری غازی سوتاو. ئاماژەی بەوەشکرد، وەزارەتی نەوت خولی پێنجەم و شەشەمی کێڵگە نەوتییەکانی داوە بە کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان و پابەندیان کردون بە وەبەرهێنانی غازیش، لە کاتێکدا عێراق (127) تریلیۆن پێ سێجا غازی یەدەگی هەیە، کە دەیکاتە یەکێک لە وڵاتانی بەرهەمهێنەرو رکابەری جیهانی کە (75٪)غازەكەی هاوەڵ و (25٪)غازی ئازادی هەیە. باسی ئەوەشیكردووە،  تێچوی وەبەرهێنانكردن لەغازی هاوەڵ بەرزترە، چونکە پێویستی بە پڕۆژەی زیاترە، هەروەها پێویستی بەئامێری زیاتر هەیە و وێڕای جیاکردنەوەی شلەکانیش، پێویستی بە چەندین کەرەستە هەیە، بەجۆرێك سەرمایەی وەبەرهێنان لەکەرتی غاز لەعێراق لە سنوری (15)ملیار دۆلار دایە و لەساڵانی داهاتوودا (7)ملیار دۆلاری دیکەش خەرج دەکرێت. دواکەوتنی عێراق لە وەبەرهێنانی غاز باسم نغمیش غریباوی، ئەندامی لیژنەی نەوت و غازی پەرلەمانی عێراق دەڵێت: عێراق زۆر درەنگ کەوتووە لە وەبەرهێنانی غازی هاوەڵ، چونکە گرێبەستەکانی مۆڵەپێدان کێشەی سوتاندن و چارەسەرکردنی غازیان لەبەرچاو نەگرتووە لەبری سوتاندن و بەفیڕۆدان. غریباوی بە ڕۆژنامەكەی وتووە: حکومەتی عێراق لەم دواییانەدا رویكردووەتە وەبەرهێنانی غاز بۆ بەدیهێنانی پڕكردنەوەی پێداویستیەكانی ناوخۆ، بەتایبەت دوای ئەو دۆخە خراپەی تێكەوتووە، بەهۆی وەستانی دابینکردنی غاز و فشارەکانی ئەمریکا بۆ ڕاگرتنی لێخۆشبونی هاوردەكردنی غاز لە ئێرانەوە. راشیگەیاندووە: گرێبەستەكانی تەواوکاری ئەم دواییەی بۆ خولی پێنجەم و شەشەمی خولی مۆڵەت پێدان لە وەبەرهێنانی نەوتی کۆمپانیاکانی پابەندكرد غاز لە کێڵگەکانی نەوت وەبەربهێنن، وەبەرهێنانی غازی ناوخۆیی هەنگاوێکە بە ئاراستەیەکی دروست لەپێناو بەدەستهێنانی دەستکەوتی ئابوری و بەدەستهێنانی زۆرترین داهاتی دارایی و بەدیهێنانی پڕكردنەوەی پێداویستیەكانی ناوخۆ بۆ رێگەگرتن لە خوێنبەربونی درایی بۆ هاوردەکردنی غاز. ئاماژەی بەوەشەكردووە: بەگوێرەی ئەو ڕاپۆرت و داتا و لێدوانانەی بەرپرسانی وەزارەتی نەوت لەکاتی میوانداریکردنیان لە پەرلەمانی عێراق رایانگەیاندووە، ئاماژە بەوە دەکەن ساڵی (2030) پڕكردنەوەی پێداویستیەكانی ناوخۆ لە وەبەرهێنانی تەواوی غازی نیشتمانی و ڕاگرتنی هاوردەكرن بەیەکجاری دێتەدی. بەرهەمهێنان دوای زیادبونی خواست دەکەوێت لای خۆیەوە،  ئه حمه د سه دام پسپۆڕی ئابوری وزه دەڵێت: عێراق ده توانێت له غازدا پێداویستیەكانی خۆی پڕبكاتەوە، ئه گه ر بتوانێت ڕۆژانه (1600) ملیۆن پێ سێجا غازی ستاندارد به رهه م بهێنێت، که هاوتای بڕی هاورده کراوی ئێرانه، زیادبونی خواست لەسەر غاز، بەهۆی گەشەکردنی بەکارهێنانی کارەبایە لە عێراق بە ڕێژەی (10٪)ساڵانە، كە پێویستی بە زیادکردنی بەرهەمهێنانی کارەبا بە بڕی (2000)مێگاوات لە ساڵێکدا. ئەو پسپۆڕە ئابوریە ئاماژەی بەوەداوە، ئەگەری بەدەستهێنانی پڕكردنەوەی پێداویستیەكانی ناوخۆ تەنیا پەیوەندی بە زیادکردنی بەرهەمهێنانی غازەوە نییە، بەڵکو پەیوەستە بە سیاسەتی كەمكردنەوەی بەکارهێنانی کارەبا و غازی بەکارهاتوو، بە زەحمەتیشی دەزانێت پێش (2030) عێراق بگاتە ئاستی پڕكردنەوەی پێداویستیەكانی، بەڵام لەگەڵ هاتنی ساڵی (2028)دا، رەنگە گەشەسەندنێکی بەرچاو لە بواری غازدا بەدی بهێنرێت نەک پڕكردنەوەی تەواو.  ئەوەشی وتووە: عێراق بۆ بەدیهێنانی پڕكردنەوەی پێداویستیەكانی، پێویستی بە خێراكردنی جێبەجێکردنی گرێبەستەکان لەگەڵ کۆمپانیاکانی وەبەرهێنان لەبواری غازدا، بەدیاریكراویش، لەخولی مۆڵەتپێدانی ئەم دواییەدا کە بایەخەكانی خستووەتە سەر غاز لەگەڵ پێدانی هەموو ئاسانکاری و ڕێوشوێنەکان بەو کۆمپانیایانە. رونیشكردەوە: گوشار و سزاکانی ئەم دواییەی ئەمەریکا و نوێنەکردنەوەی ئەو لێبوردنەی  بە عێراق دراوە بۆ هاوردەکردنی غاز لە ئێرانەوە، هاندەرێکی گرنگ دەبێت کە پاڵ بە حکومەت دەنێت بۆ خێراکردنی ئەرکی کۆمپانیاکانی وەبەرهێنان لە عێراق و، ناچارکردنی حکومەت بۆ ئەوەی وردە وردە بەرەو سەربەخۆیی وزە بڕوات. جەختی لەوەش کردەوە: هیچ بژاردەیەکی جێگرەوە نییە بۆ چارەسەرکردنی کێشەی کەمی غاز جگە لە وەبەرهێنانی ناوخۆیی، لێدوانەکانی حکومەت لەبارەی بەدیهێنانی پڕكردنەوەی پێداویستیەكان ئەو پەیامە دەگەیەنێت، کە بەرەو سەربەخۆیی وزە دەڕوات و پلانی هەیە بۆ ئەوە، هەروەها دەیەوێت خۆی لەو تۆمەتانە بە دووربگرێت کە واشنتۆن ئاڕاستەی عێراق دەكات، سەبارەت بە پەیوەندییە ئابورییەکانی نێوان عێراق و ئێران.

درەو: مەنارعوبەیدی، سەرۆكی دامەزراوەی عێراقی ئایندە: 🔹 (46)  ملیۆن كەس دانیشتوی عێراقن، بەپێی سەرژمێری گشتی وەزارەتی پلاندانان، کە ئەنجامە وردەکارییەکان جەختی لێكردووەتەوەو لە (24)ی شوبات بڵاودەکرێنەوە. 🔹رێژەی گەشەی ساڵانەی دانیشتوان گەیشتووەتە(2.53٪) واتە ژمارەی دانیشتوانی عێراق ساڵانە زیاتر لە یەک ملیۆن کەس زیاد دەکات،  ئەمەش وادەکات لە ساڵی (2030) دا ژمارەکە (50)ملیۆن کەس تێبپەڕێنێت و پێشبینی دەکرێت لە ساڵی (2040)دا بگاتە زیاتر لە 70 ملیۆن کەس. 🔹سەبارەت بە ڕێژەی هەژاری وەزارەت ڕایگەیاندووە: (17.5٪)ە، واتە لە هەر (30)عێراقییەک (5)کەسیان لە ژێر هێڵی هەژاریدان، ئەم رێژەیە لە پارێزگاکان جیاوازە و لە پارێزگای موسەنا دەگاتە (40%)، واتە لە هەر(5)کەس لە سەماوا(2)کەس لە ژێر هێڵی هەژاریدا دەژین. 🔹کێشەی ڕاستەقینە لە عێراق تەنها نرخی نەوت و گرژی جیۆپۆلەتیکی نییە، بەڵکو مەترسی دیمۆگرافی خێرایە. ئەگەر بودجەی ئێستای عێراق کە (160) تریلیۆن دینارە نەتوانێت هەژاری لە خوار(17٪) کەمبکاتەوە، ئەوا گەیشتن بە ڕێژەی هەژاری كە لە سەدا (5)کەمتر بێت و ژمارەی دانیشتوانەکەی (70) ملیۆن کەس بێت لە ساڵی (2040) دا، پێویستی بە بودجەی ساڵانەی زیاتر لە (300) تریلیۆن دینار هەیە. 🔹بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی پێشبینی دەکرێت نرخی هەر بەرمیلێک نەوت لە ساڵی 2040 دا نزیکەی (50) دۆلار بێت، عێراق پێویستی بە هەناردەکردنی (12.5)ملیۆن بەرمیل لە ڕۆژێکدا هەیە بۆ ئەوەی بتوانێت پارەی ئەو خەرجیانە دابین بكات. 🔹ئەگەر دۆخی ئێستا لە ڕووی بەرهەمهێنان و داهاتەوە نەگۆڕێت و بودجە وەک خۆی بمێنێتەوە، ئەوا ئەگەر نرخی نەوت دابەزێت و ڕێوشوێنی توند نەگیرێتەبەر، ڕێژەی هەژاری تا ساڵی (2030) بۆ (23٪) بەرزدەبێتەوە، لە (2040)دا دەگاتە (84٪) ئەگەر نرخی نەوت دابەزێت و رێوشوێنی توند نەگیرێتەبەر. 🔹ئێمە لەبەردەم بۆمبێکی چێندراوداین کە پێویستی بە دەستبەجێ پوچەڵكردنەوە هەیە، پێویستە هەڵمەتی هۆشیاری دەستپێبکرێت بۆ کەمکردنەوەی ڕێژەی گەشەی دانیشتوان، لەگەڵ کاركردن بۆ زیادکردنی داهاتی حکومەت و هەمەجۆرکردنی ئابووری. 🔹ئەگەر وانەبێت ئەوا عێراق روبەڕوی مەترسییەکی گەورە بەدەست هاوشێوەی قەیرانی ئەو وڵاتانەی ئەفریكا كە بەدەستیەوە دەناڵێنن، لەگەڵ بڵاوبونەوەی هەژاریش، ناکۆکی خێڵەکی و قاتوقڕی و تاوان بەشێوەیەكی فراوان بڵاودەبێتەوە.

(درەو): دوای ئەو ناڕەزایەتییەی لە شەقامی سوننەكان و ئەو مشتومڕەی لەبارەی (فەرمانسالاریی) دروستبوو، دادگای باڵای فیدراڵی عێراق هەموو ئەو سكاڵایانەی رەتكردەوە كە لەسەر هەرسێ یاسای یاسای (لێبوردن- گەڕاندنەوەی موڵكەكان- هەمواری باری كەسێتیی) تۆماركرابوون، بەمەش یاساكان دەكەونە بواری جێبەجێكردنەوە.  دادگای باڵای فیدراڵی بڕیاری خۆی لەبارەی ئەو سكاڵایانە راگەیاند كە لەسەر هەر سێ یاسای (لێبوردن- گەڕاندنەوەی موڵكەكان- هەمواری باری كەسێتیی) تۆماركرابوون، هەموو سكاڵاكانی رەتكردەوە. سكاڵاكارەكان لەم كەیسەدا بریتی بوون لە (5) پەرلەمانتار، كە تانەیان دابوو لە دانیشتنی رۆژی 21ی مانگی رابردووی پەرلەمانی عێراق، دانیشتنێك كە تێیداو بەیەكەوە دەنگ لەسەر سێ یاساكە درا. ئەوانەی سكاڵایان لەسەر یاساكان تۆماركردووە باس لەوە دەكەن هەندێك لە یاساكان نادەستوریین، هەندێكی تر سكاڵایان لەسەر دانیشتنی رۆژی 21ی مانگی رابردووی پەرلەمان هەیەو دەڵێن لەڕووی پەیڕەوییەوە نابێت سێ یاسا لە یەك كاتداو بەیەكەوە دەنگدانیان بۆ بكرێت. ئەم سێ یاساكان ماوەیەكی زۆر بوو لەنێوان شیعەو كوردو سوننەدا مشتومڕیان لەسەر بوو، هەندێك لەم یاسایانە كرابوون بە بەشێك لە بەرنامەی كاری كابینەی محەمەد شیاع سودانی.  یاساكان ئەمانەن:  -    یاسای لێبوردنی گشتیی: ئەمە خواستی پێكهاتەی سوننەی لەسەر بوو، بەوپێیەی هەزاران كەس لە خەڵكی ئەم پێكهاتەیەك لەساڵانی رابردوودا لەلایەن دادگاكانی عێراقەوە بەتاوانی تیرۆر حوكمدرابوون، بەشێك لەمانە تەنیا راپۆرتی هەواڵدەری نهێنیان لەسەر بووەو سەركردەكانی سوننە دەڵێن بەزۆر دانپێدانانیان لێوەرگیراوە، بۆیە سوننە بە دەرچوونی ئەم یاسایە دەستكەوتێكی سیاسی گەورەی دەستكەوت.  -    یاسای گەڕاندنەوەی موڵكەكان بۆ خاوەنەكانیان: ئەم یاسایە خواستی كوردی لەسەر بوو، بۆ گەڕاندنەوەی هەموو ئەو موڵكانەی كوردو پێكهاتەكانی تری وەكو توركمانە لە ناوچە جێناكۆكەكان بەهۆی هەندێك لە بڕیارەكانی ئەنجومەنی باڵای شۆڕشی هەڵوەشاوە (بەعس)، بەشێك لە شیعەكان لەم یاسایە ناڕازین و دەڵێن بەهۆی ئەم یاسایەوە بەشێكی زۆر لە "تیرۆرستان" ئازاد دەكرێن كە بەوتەی ئەوان خەڵكیان كوشتووە، ئەوەی جێگەی سەرەنجە ئەوەیە چەند رۆژی رابردوو پەرلەمانتارێكی شیعە ئەوەی ئاشكراكرد بەهۆی ئەم یاسایەوە ئەو فەرمانی دەستگیركردنەش هەڵدەوەشێتەوە كە دادگای عێراق لەسەر كەیسی كوشتنی هەریەكە لە قاسم سولەیمانی و ئەبو مەهدی موهەندیس بۆ (دۆناڵد ترەمپ)ی سەرۆكی ئەمریكا دەریكردووە.  -    یاسای هەمواری باری كەسێتیی: ئەم یاسایە لەسەر داوای شیعەكان داواكرا، یاساكە رێگە بە جێبەجێكردنی فیقهی جەعفەری دەدات و بەپێی ئەوەش دەرگا دەكاتەوە لەبەردەم بەشوودانی كچانی خوار تەمەن، ئەمە بەلای شیعەكانەوە گرنگ بوو لەو ڕوانگەی مەزهەبی شیعە بەسەر ناسنامەی عێراقدا زاڵ ببێت، بەڵام یاساكە رووبەڕووی ناڕەزایەتیی زۆری هێزو گروپە مەدەنییەكان بووەوە.     رۆژی 4ی ئەم مانگە، لەسەر بنەمای سكاڵاكان، دادگای باڵای فیدراڵی فەرمانسالارییەكی (امر ولائی) دەركرد بۆ راگرتنی كاركردن بە هەرسێ یاساكە تا ئەوكاتەی چارەنوسی سكاڵاكان یەكلادەكرێتەوە.  فەرمانسالارییەكەی دادگای ناڕەزایەتیی سونەكانی بەدوای خۆیدا هێنا، رۆژی 5ی ئەم مانگە لە پارێزگا سوننەنشینەكان دەوام راگیراو ناڕەزایەتیی رێكخرا، سەرباری ئەمە ناكۆكیی لەبارەی (فەرمانسالاریی) لەنێوان دادگای فیدراڵی و ئەنجومەنی باڵای دادوەریی دروستبوو.  رۆژی 5ی ئەم مانگە، بەپێچەوانەی بڕیاری دادگای فیدراڵییەوە، ئەنجومەنی باڵای دادوەریی عێراق دادگاكانی پابەندكرد بە جێبەجێكردنی هەر سێ یاسای (لێبوردن- گەڕاندنەوەی موڵكەكان- هەمواری باری كەسێتیی)، بەمەش جارێكی تر دادگای فیدراڵی و ئەنجومەنی دادوەریی دەكەونەوە بەرامبەر یەكتر.  ئەنجومەنی باڵای دادوەریی رایگەیاند: بڕیارە سالارییەكان بڕیاری كاتین و هێزی كۆتایی و پابەندكەریان نییە، كە ئەمە سیفەتی هاوەڵە لە هەموو حوكمە بنبڕەكاندا، بۆ ئەمەش ئەنجومەنی دادوەریی پەنای بۆ ماددەی (129)ی دەستور برد كە رێگری دەكات لە پەكخستنی جێبەجێكردنی یاساكان ئەگەر هاتوو بڕیارێكی بنبڕ دەرنەچوو بوو لەبارەی نادەستورییبوونیان یاخود هەڵوەشاندنەوەیان لەلایەن ئەو لایەنەی كە دەریكردوون.  لەدوای پەسەندكردنی ئەم سێ یاسایەوە، تەنیا (یاسای لێبوردنی گشتیی) چووە بواری جێبەجێكردن، چونكە لە دەنگداندا وا دانراوە ئەم یاسایە لە رۆژی پەسەندكردنەوە دەچێتە بواری جێبەجێبەكردنەوە، دوو یاساكەی تر لە رۆژنامەی وەقایعی عێراق بڵاونەكراونەتەوەو نەچونەتە بواری جێبەجێكردنەوە.   

(درەو): دامەزراندن و بەخشین و بەستنی دەرماڵەی نوێ لە هەرێمی كوردستان راگیرا، ئەمە بەپێی بڕیارێكی حكومەت و لەچوارچێوەی یەكخستنی رێكارە داراییەكان لەگەڵ عێراق، رێكارێك كە بەستراوەتەوە بە پەسەندكردنی خشتەكانی بودجە لە عێراق و دیارنییە كەی پەسەن دەكرێت. بەبەهانەی ئەوەی تائێستا خشتەكانی بودجەی ساڵی 2025 لەلایەن حكومەتی فیدراڵەوە پەسەند نەكراوەو رەوانەی پەرلەمان نەكراوە، حكومەتی هەرێمی كوردستان پاڵپشت بە بڕیاری كۆبوونەوەی رۆژی 5ی ئەم مانگەی ئەنجومەنی وەزیران چەند بڕیارێكی دەركرد، كە دیارترینیان ئەمانەن:  •    راگرتنی دامەزراندن بەهەموو شێوازەكانی (هەمیشەیی- گریبەست- كاتی- دامەزراندن لەسەر داهاتی ناوخۆ- بەلەجیاتی دانان- وانەبێژ- خۆبەخش).  •    راگرتنی بەخشین و بەستی دەرماڵەی نوێ بۆ سەرجەم موچەخۆران و پابەندبوون بەو رێژەو بڕانەی دەرماڵە كە لە لیست موچەی كانونی دووەمی 2025دا هاتووە.  •    قەدەغەكردتی گواستنەوەی راژەی فەرمانبەران لەنێوان سەرجەم وەزارەت و لایەنە نەبەستراوەكان بە وەزارەت.. •    راگرتنی ئەژماركردنی خزمەت بۆ مەبەستەكانی وەزیفەی گشتیی. دەقی بڕیارەكە:

راپۆرتی: درەو 🔻 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە سەرەتای ساڵەوە بۆ کۆتایی تشرینی دووەمی 2024، خەرجی هەرێم  (13 ترلیۆن و 113 ملیار) دینار بووە  بەجۆرێک؛ 🔹 بە بڕی زیاتر لە (9 ترلیۆن و 82 ملیار) دینار بە ڕێژەی (69%)ی خەرجییەکان بۆ موچەی فەرمانبەران نێردراوە. 🔹 زیاتر لە (283 ملیار و 742 ملیۆن) دینار بە ڕێژەی (2%)ی خەرجییەکان بۆ بواری خزمەتگوزاری (المستلزمات الخدمیة) نێردراوە. 🔹 زیاتر لە (443 ملیار و 689 ملیۆن) دینار بە ڕێژەی (3%)ی خەرجییەکان بۆ بواری شمەک (المستلزمات السلعیة) نێردراوە. 🔹 زیاتر لە (152 ملیار و 47 ملیۆن) دینار بە ڕێژەی (1%)ی خەرجییەکان بۆ بواری چاکسازی (صیانة الموجودات) نێردراوە. 🔹 زیاتر لە (601 ملیار و 988 ملیۆن) دینار بە ڕێژەی (5%)ی خەرجییەکان بۆ بواری هاریکای و یارمەتی و خەرجی دیکە (المنح والاعانات والفوائد والمصروفات الاخری) نێردراوە. 🔹 زیاتر لە (2 ترلیۆن و 437 ملیار و 483 ملیۆن) دینار بە ڕێژەی (19%)ی خەرجییەکان بۆ چاودێری کۆمەڵایەتی (الرعایة الاجتماعیة) نێردراوە. 🔹 زیاتر لە (111 ملیار و 306 ملیۆن) دینار بە ڕێژەی (1%)ی خەرجییەکان بۆ بوار و خەرجی سەمایەگوزاری (النفقات الرأسمالیة) نێردراوە.  بەپێی وزارەتی دارایی عێراق ، خەرجی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە (11 مانگی یەکەمی 2024) بەپێی ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق کە دواترینیانی بۆ کۆتایی تشرینی دووەمی 2024 لە (9/2/2025) بڵاو کردووەتەوە، لە سەرەتای ساڵەوە بۆ کۆتایی تشرینی دووەمی 2024، وەزارەتی دارایی عێراق لە چوارچێوەی خەرخییەکانیدا ئاماژەی بەوە کردووە، بە بڕی (13 ترلیۆن و 112 ملیار و 934 ملیۆن و 415 هەزار و 515) دینار تەمویلی حکومەتی هەرێمی کوردستانی کردووە، بەجۆرێک؛ 1.    بە بڕی (9 ترلیۆن و 82 ملیار و 677 ملیۆن و 230 هەزار و 972) دینار و بە ڕێژەی (69%)ی خەرجییەکانی وەزارەتەکە لە چوارچێوەی خەرجییەکانی هەرێمی کوردستاب بۆ موچەی فەرمانبەران نێردراوە. 2.    بڕی (283 ملیار و 742 ملیۆن 308 هەزار و 818) دینار بە ڕێژەی (2%)ی خەرجییەکان بۆ بواری خزمەتگوزاری (المستلزمات الخدمیة) نێردراوە. 3.    بڕی (443 ملیار و 689 ملیۆن و 621 هەزار و 243) دینار بە ڕێژەی (3%)ی خەرجییەکان بۆ بواری شمەک (المستلزمات السلعیة) نێردراوە. 4.    بڕی (152 ملیار و 47 ملیۆن و 639 هەزار و 560) دینار بە ڕێژەی (1%)ی خەرجییەکان بۆ بواری چاکسازی (صیانة الموجودات) نێردراوە. 5.    زیاتر لە (601 ملیار و 988 ملیۆن و 430 هەزار) دینار بە ڕێژەی (5%)ی خەرجییەکان بۆ بواری هاریکای و یارمەتی و خەرجی دیکە (المنح والاعانات والفوائد والمصروفات الاخری) نێردراوە. 6.    زیاتر لە (2 ترلیۆن و 437 ملیار و 483 ملیۆن و 21 هەزار) دینار بە ڕێژەی (19%)ی خەرجییەکان بۆ چاودێری کۆمەڵایەتی (الرعایة الاجتماعیة) نێردراوە. 7.    زیاتر لە (111 ملیار و 306 ملیۆن و 163 هەزار) دینار بە ڕێژەی (1%)ی خەرجییەکان بۆ بوار و خەرجی سەمایەگوزاری (النفقات الرأسمالیة) نێردراوە. بۆ وردەکاری زیاتر لە بارەی تەمویلە داراییەکانی عێراق بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان لە سەرەتای ساڵەوە تا کۆتایی مانگی (11ی 2024) بەپێی مانگەکانی ساڵەکە، بڕوانە خشتە چارتەکەی خوارەوە؛ خشتە     چارت ڕاپۆرتی وەزارەتی دارایی عێراق