درەو: لە فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی هەولێر رێگری دەكرێت، بافڵ تاڵەبانی ئاگادار دەكرێتەوە نابێت وەهاب هەڵەبجەیی بچێتە هەولێر، هێزێكی دژەتیرۆری پارتی چوار دەوری فڕۆكەخانە دەگرن، نێچیرڤان بارزانی تەداخول دەكات، دوای ماوەیەك مانەوە رێگەدرا، بافڵ تاڵەبانی كۆبونەوەی لەگەڵ نێردەی وڵاتان بە وەهاب هەڵەبجەییەوە كرد و وتی "ناتوانین بەم شێوازە بەردەوام بین، پاكێجێكمان ئامادەیە بۆ بەغداد" ئەمڕۆ بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان، بە مەبەستی كۆبوونەوە لەگەڵ كونسوڵ و نوێنەری وڵاتانی جیهان سەردانی شاری هەولێری كرد، لەسەردانەكەیدا وەهاب هەڵەبجەیی فەرماندەی هێزەكانی دژەتیرۆری یەكێتی هاوەڵی بافڵ تاڵەبانی بوو (وەهاب هەڵەبجەیی و چەند فەرماندەیەكی دژە تیرۆر لەلایەن ئەنجومەنی ئاساییشی هەرێمەوە تۆمەتباركراون بە كوشتنی هاوكار جاف) لە سلێمانیەوە بە فڕۆكەی تایبەت دەچنە فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی هەولێر. بە پێی ئەو زانیاریانەی بە(درەو) گەیشتووە،دوای دابەزینی بافڵ تاڵەبانی لە فڕۆكەو چونە شوێنی (VIP )ی فڕۆكەخانەی هەولێر لەوێ ئاگادار دەكرێنەوە كە رێگە نادرێت وەهاب هەڵەبجەیی بچێتە ناو هەولێر لەبەر ئەوەی لەلایەن ئەنجومەنی ئاسایشەوە داوكراوە، بافڵ تاڵەبانی سور دەبێت لەسەر ئەوەی ناگەڕێنەوەو دەچنە هەولێر، بەڵام پێیان رادەگەیەنرێت كە بەهیچ    شێوەیەك قبوڵناكرێت بچنە هەولێر، دوای گفتوگۆیەكی زۆر، دواتر لە رێگەی قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە پەیوەندی بە نێچیرڤان بارزانیی سەرۆكی هەرێمی كوردستانەوە دەكرێت، نێچیرڤان بارزانی دەڵێت: پێویست ناكات كەسێك كە داواكراوە لەگەڵ خۆتان بیهێننە هەولێر، دۆخەكە هی ئەوەنیە ئەو بەو شێوەیە مامەڵە بكەن، دوای گفتوگۆیەكی زۆر رێگەیان پێدەدرێت بچنە هەولێر، بەڵام چوار چوار دەوری فڕۆكەخانەی هەولێر و ناو فڕۆكەخانە بە هێزی دژە تیرۆر دەگیرێت. بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) بافڵ تاڵەبانی لە كۆبونەوەی لەگەڵ كونسوڵ و نێردەی وڵاتان، ئەو ڤیدیۆیەی لەلایەن دژەتیرۆرەوە ئامادەكرابوو دەخاتەروو پێیشان رادەگەیەنێت چی گومان و پرسیارێكتان هەیە لە فەرماندەی دژەتیرۆری بكەن لەسەر كەیسی (هاوكار جاف) بافڵ تاڵەبانی ئاماژەی بەوەكردووە، كە بڵاوكردنەوەی دانپێدانانەكە لەلایەن ئەنجومەنی ئاساییشەوە درووستكراوبووەو پارتی وەك كارت بەرامبەر بە یەكێتی بەكاری هێناوە. سەبارەت بە دۆخی هەرێمیش بافڵ تاڵەبانی بە نێردەی وڵاتانی ووتوە، نیگەرانین لە شێوازی حوكمڕانی لە هەرێمی كوردستان و بەم شێوەیە ناتوانین لە كابینەكەی مەسرور بارزانی بەردەوام بین. بافڵ تاڵەبانی ئاماژەی بەوەشكردووە، وەك یەكێتی پاكێجێكمان ئامادەكردووە بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ بەغداد ئیتر سەرقاڵی كاری خۆمان دەبین چونكە بێهیوا بووین لەم حكومەتە. سەبارەت بە هێزە چەكدارەكانیش بافڵ تاڵەبانی بە نێردەی وڵاتانی راگەیاندووە، ئیتر هێزی سەربازی خۆمان رێك دەخەینەوەو خۆمان سەرپەرشتیان دەكەین.  سەردانەكەی بافڵ تاڵەبانی كە وەهاب هەڵەبجەیی هاوشانی بوو بۆ هەولێر، پارتیەكانی تووڕەكردووەو وەك تەحەدایەك بۆ بڕیارەكانی ئەنجومەنی ئاسایش دەیبینن كە لەلایەن مەسرور بارزانیەوە سەرۆكایەتی دەكرێت. بەشێك لە پەیجە نافەرمیەكانی پارتی بڵاویانكردووەتەوە، "لەمەودوا رێگا بە بافڵ تاڵەبانی نادرێت بێتە هەولێر".  

  (درەو):  حكومەتی هەرێمی كوردستان وەفدێكی نوێی بۆ گفتوگۆ لەگەڵ بەغداد لەبارەی بودجە‌و نەوتەوە دیاریكرد، سێ لایەنە سەرەكییەكەی حكومەت (پارتی+  یەكێتی+ گۆڕان) بەشدارن لە وەفدەكەدا.  ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان لە كۆبونەوەی ئەمڕۆیدا لەبارەی بڕیارێكی پێشووی ئەنجومەنی وەزیران تایبەت بە نەخشەڕێگای حكومەتی هەرێم بۆ پەیوەندی نوێی نێوان هەولێر و بەغدا، لە دوای پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی فیدراڵی بە سەرۆكایەتی محەمەد شیاع سودانی گفتوگۆی كرد.  لەم كۆبونەوەیەدا باسلەوە كرا، میكانیزمی چارەسەركردنی كێشە هەڵپەسێردراوەكانی هەرێم‌و حكومەتی فیدراڵی لەسەر بنەمای دەستورو بەرنامەی كاری كابینەی نوێدا هاتووەو لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقەوە پەسەند كراوە، بەتایبەت دۆسیەكانی: •    ماددەی 140ی دەستور تایبەت بە "ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان" •    (بەشە بودجەی هەرێم). •    (دۆسیەی نەوت‌و گاز). •     بەشداری شایستەی هەرێمی كوردستان لە دامەزراوە فیدراڵییەكان. •    بابەتی ماف‌و شایستە دەستورییەكانی پێشمەرگە. •    بابەتەكانی دیكەی وەك پرۆژە یاساكانی (دادگای فیدراڵی، ئەنجومەنی فیدراڵی‌و نەوت‌و گاز).  لە كۆبونەوەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمدا بڕیاردرا وەفدی دانوستاندن لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵ لەم كەسانە پێكبێت: •    ئاوات شێخ جەناب- وەزیری دارایی (لە پشكی بزوتنەوەی گۆڕان). •    كەمال محەمەد- وەزیری سامانە سروشتییەكان بەوەكالەت ( لە پشكی پارتی). •    دارا رەشید- وەزیری پلاندانان (لە پشكی یەكێتی). •    ئومێد سەباح- سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران (لەپشكی پارتی).  •    ئامانج رەحیم- سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران (لەپشكی یەكێتی). •    عەبدولحەكیم خەسرۆ- سەرۆكی فەرمانگەی هەماهەنگی و بەدواداچوون (لەپشكی پارتی). •    جوتیار عادل- وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستان (لەپشكی پارتی).  ئەنجومەنی وەزیران ئەم وەفدەی راسپاردووە لەچوارچێوەی مافە دەستورییەكان‌و بڕیارەكانی ئەنجومەنی وەزیران تایبەت بە دۆسیە هەڵپەسێردراوەكان، لە نزیكترین كاتدا، دەست بە گفتوگۆ بكەن‌و جەخت لە جێبەجێكردنی كارنامەی حكومەتی فیدڕاڵی و ئەو رێككەوتنە سیاسییەی كراوە كە لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەنگی لەسەردرا.   

(درەو):  كۆمپانیای (دانە غاز)ی ئیماراتی رێژەی قازانجی خۆی لە (9) مانگی ئەمساڵدا راگەیاند، ئاستی به‌رهه‌مهێنانی نه‌وت و غازی له‌ كێڵگه‌ی كۆرمۆری هه‌رێمی كوردستان به‌رزكردوه‌ته‌وه‌و به‌مه‌ش قازانجی كۆمپانیاكه‌ زیادیی كردووه‌.  بەگوێرەی راپۆرتی كۆمپانیاكە، لە (9) مانگی ئەمساڵدا پوختەی قازانجی كۆمپانیاكە گەیشتوەتە (161 ملیۆن) دۆلار، ئەمە لەكاتێكدایە لە (9) مانگی ساڵی رابردوودا رێژەی قازانج كەمتر بووە‌و بڕەكەی (98 ملیۆن) دۆلار بووە.  بەم پێیە ئاستی گەشەی قازانجی كۆمپانیاكە لە (9) مانگی ئەمساڵدا بەرێژەی 64% بووە، كۆمپانیاكە ئەو قازانجەی كە بەشێوەی نەخینە دەستیكەوتووە بەسەر خاوەن پشكەكاندا دابەشیكردووە بە بڕی (4.5)  فلس بۆ هەر پشكێك. كۆمپانیای (دانە غاز) كە لە كێڵگەی غازی (كۆرمۆر) لە سنوری دەسەڵاتی یەكێتیدا كاردەكات، ئاشكرایكردووە، توانای وەبەرهێنان لە هەرێمی كوردستان بەرێژەی (11%) زیادیكردووە.  كۆمپانیاكە هۆكاری زیادبوونی قازانجەكانی بۆ (بەرزبوونەوەی نرخی نەوت‌و غاز- بەردەوامبوونی لەسەر كەمكردنەوەی خەرجییەكان- بەهێزی ئەدای كاركردنی تیمەكەی لە هەرێمی كوردستان) دەگەڕێنێتەوە.   لە (9)ی ئەمساڵدا بەگشتی داهاتی كۆمپانیاكە بەرێژەی 24%ی زیادی كردووە‌و گەیشتوەتە  (415 ملیۆن) دۆلار، ئەمە لەكاتێكدایە لە (9) مانگی ساڵی رابردوودا بڕی داهاتەكەی (334 ملیۆن) دۆلار بووە، كۆمپانیاكە باسلەوە دەكات بەرێژەی (7%) خەرجی بەكاربردنی كەمكردوەتەوە.  بۆ دەرهێنانی ئەم ئامارانە، كۆمپانیاكە بە تێكڕا بڕی (85) دۆلاری بۆ نرخی هەر بەرمیلێك (كۆندێنسەیت) دیاریكردووە، هەروەها بڕی (43) دۆلاریشی بۆ نرخی هەرمیلێك غازی (LPG) دیاریكردووە. ئەم نرخانە لەهەمان وادەدا لە ساڵی رابردوو (51) دۆلار بە (34) دۆلار بووە. راپۆرتی كۆمپانیاكە ئاماژەی بەوەكردووە، لە (9) مانگی ئەمساڵدا بەهۆی جێبەجێكردنی پرۆژەیەكەوە، ئاستی بەرهەمهێنان لە كێڵگەی (كۆرمۆر)ی هەرێمی كوردستان لە (50 پێ سێجا)ی رۆژانەوە بەرزبوەتەوە بۆ (500 پێ سێجا)ی رۆژانە.  لەپاڵ غازدا، كۆمپانیای (دانەغاز) ئاستی بەرهەمهێنانی نەوتیشی لە كێڵگەی كۆرمۆر بەرزكردوەتەوە (34 هەزارو 300) بەرمیل، ئەمە لەكاتێكدایە ساڵی رابردوو لەم وادەیەدا رێژەكە (34 هەزار) بەرمیل بووە.  (دانە غاز) خۆی وەكو گەورەترین كۆمپانیای ناوچەیی تایبەت بە بەرهەمهێنانی غازی سروشی لەناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دەناسێنێت، ئەم كۆمپانیایە لە دێسەمبەری 2005 دامەزراوە‌و لە بازاڕی دراوی ئەبوزەبی تۆماركراوە، جگە لە هەرێمی كوردستان، كۆمپانیاكە لە میسر‌و ئیماراتی عەرەبیش كاردەكات.

درەو: "رادەستكردنی غازی كۆرمۆر، كێشەی ئەژی ئەمین، دەسەڵاتەكانی تیمی یەكێتی لە حكومەت، بەرهەم ساڵح خۆی هۆكاربوو، كوشتنی هاوكار جاف، هەڵوەشاندنەوەی سەرپەرشتیاری مەڵبەندەكان" تەوەری سەرەكی كۆبونەوەكەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی یەكێتی بووە. ئەمڕۆ ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی بەسەرۆكایەتی بافڵ تاڵەبانی كۆبوەوە، ئەندامێكی سەركردایەتی یەكێتی بە (درەو)ی راگەیاند: لە كۆبونەوەكەدا باس لە پەیوەندییەكانی نێوان پارتی و یەكێتی كراوە. •    لە فایلی ئەژی ئەمیندا، لە كۆبونەوەكەدا باس لەوە كراوە، ئەژی ئەمین ناتوانێت ئەو كارانە بەرامبەر بە یەكێتی بكات، ئەوە هەمووی لەلایەن پارتیەوە پێی دەكرێت و وەكو كارتێكی فشار بەرامبەر بە یەكێتی بەكار دەهێندرێت.  •    قوباد تاڵەبانی رایگەیاندووە وەكو جێگری سەرۆكی حكومەت رێگری لێدەكرێت لە بەكارهێنانی دەسەڵاتەكانی، بۆیە "بەم شێوەیە ناتوانین بەردەوامبین لەكاركردن لەم كابینەیەدا" بۆیە بڕیاردراوە قوباد تاڵەبانی بەشداری كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران  نەكات و تیمی یەكێتی بە دوو سێ وەزیر بەشدار بن لە كۆبونەوەكان.  •    لە كۆبونەوەكەدا باس لە تاكڕەوی پارتی كراوە لە پرۆسەی بڕیاردان و حوكمڕانی هەرێمی كوردستان و هیچ حسابێك بۆ هاوبەشەكەی كە یەكێتیە ناكات، بۆیە یەكێتی سورە لەسەر ئەوەی ستۆپ بە پارتی بكات.   •    لە كۆبونەوەكەدا باس لە هۆكاری دەرنەچوونی بەرهەم ساڵح كراوە، باس لەوە كراوە كە نوری مالكی رێگر بووە لە دەرنەچوونی بەرهەم ساڵح، لە كۆبونەوەكەدا باس لەوەكراوە  بەرهەم ساڵح خۆی هۆكاری شكستەكەی بووەو سوربووە لەسەر كاندیدكردنی و خوێندنەوەكانی بۆ سونەو لایەنە شیعەكان هەڵەبووە.  •    سەبارەت بە دۆسیەی غازی كۆرمۆر یەكێكی ترە لە ناكۆكیەكان، حكومەت داوای رادەستكردنی فایلی غازی كۆرمۆر دەكات، بەڵام یەكێتی رازی نابێت بە ئاسانی رادەستی بكات و پێی وایە دۆسیەی غازیش وەك نەوت لەلایەن پارتیەوە كۆنترۆڵ دەكرێت. •    لەبارەی كوشتنی هاوكار جاف لە كۆبونەوەكەدا نیگەران بوون لە مامەڵەی مەسرور بارزانی لەگەڵ ئەو فایلەو پێیان وایە ئەو پارتی ئەو دۆسیە وەك كارت بەرامبەر بە یەكێتی بەكار دەهێنێت، یەكێتی رازی نیە بەو بڕیارانەو ئامادە نیە دەستبەرداری فەرماندەكانی دژە تیرۆر بێت.  •    لە كێشەی مەڵبەندەكان رەفعەت عەبدوڵا لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی رایگەیاندووە، پەلەكراوە لە گۆڕانكاری ناو مەڵبەندەكان و كێشەو گرفتی زۆری درووستكردووە.  •    لە كۆبونەوەكەدا بڕیاردراوە بە هەڵوەشاندنەوەی سەرپەرشتیاری مەڵبەندەكان، كە لە ئێستادا شاناز ئیبراهیم ئەحمەد سەرپەرشتیاری مەڵبەندەكانی دەڤەری سلێمانیە، ئاسۆ مامەند سەرپەرشتیاری مەڵبەندەكانی كەركوكە، دەرباز كۆسرەت رەسوڵ، سەرپەرشتیاری مەڵبەندەكانی هەولێرە. •    سەبارەت بە دۆخی یەكێتی، بافڵ تاڵەبانی راگەیاندووە، پەیوەندییەكانمان لەگەڵ پارتی خراپەو كێشەمان، بەڵام لە ئاستی نێودەوڵەتی لەسەر ئاستی بەغداد بارودۆخی یەكێتی زۆر باشە. ئەو ئەندامەی سەركردایەتیەی یەكێتی ئەوەشی بۆ درەو باسكرد، بەپێی هەموو ئەو نیگەرانی و كێشەو گرفتانە بێت لە نێوان یەكێتی و پارتی، دۆخەكە لە لێواری تەقینەوەدایە، .          

درەو: راپۆرتی: رێكخراوی ستۆپ "كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان تەنیا لە (24%)ی هەنگاوەكانی چاكسازی جێبەجێكردووە" ئەمە بەشێكە لە راپۆرتی رێكخراوی ستۆپ كە لەلایەن رێكخراوی (NED)ی ئەمریكیەوە پاڵپشتی دەكرێت.   پێشەکی: کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان، یەکەم کابینە بوو کە کارنامەکەی لە پەرلەمانی کوردستان پەسەند کرا، ئەمەش هەنگاوێک بوو بە ئاراستەی پێشخستنی فۆرمی حکومڕانی لە هەرێمی کوردستان، سەرەڕای ئەوەی کۆمەڵێک تێبینی لەسەر کارنامەکە و شێوازی ئامادەکردنی هەبوو، بەڵام دەرفەتی ئەوەی دروستکرد بتواندرێ هەڵسەنگاندنی بۆ بکرێت. هێڵە گشتیەکانی چاکسازی لە کابینەی نۆیەم لە 13 خاڵ لەچوارچێوەی 52 خاڵی کارنامەکە پێکهاتووە، کە دەکرێت بڵێین زۆرینەی ئەو سێکتەرانەی گرتبویەوە کە پێویستیان بە چاکسازی هەیە، بەم ئاماژە پێکردنەش بەروونی پیشاندانی ئەوە بوو کە لە هەموو ئەم بوارانە گەندەڵی و خراپ بەکارهێنان و لاوازی و کەموکوڕی هەیە. لەم راپۆرتە هەوڵمانداوە بە دانانی کۆمەڵێک پێوەر و پرسیار بۆ هەر خاڵێکی هێڵە گشتیەکانی چاکسازی لەکارنامە، هەڵسەنگاندنی ئاستی جێبەجێکردنی بکەین، بۆ ئێمە ئاسانتر و بەرچاو ڕوونی زیاتر دەبوو ئەگەر حکومەتی هەرێم خۆی لە کارنامەکە پێوەرەکانی دانابوایە، بۆ ئەوەی بەڕەچاوکردنی پێوەری خودی حکومەتەکە کە لە حکومرانیە پێشکەوتوەکان باوە، ئاستی جێبەجێکردنی کارنامەکە هەڵسەنگێنین. بەگوێرەی تەمەنی ئاسایی پەرلەمانی کوردستان 6ی11ی 2022 چوار ساڵ تەواو دەکات، ئێمە ئەم راپۆرتە وەک راپۆرتی کۆتایی تەمەنی یاسایی ئەم کابینەیە هەژمار دەکەین. هیوادارین حکومەتی هەرێم لەچوارچێوەی پلانی پێداچونەوە بەکارەکانی خۆیدا، سوود لەم راپۆرتە وەک تێڕوانینی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵی مەدەنی وەربگرێت، کە هەوڵدراوە بەشێوازێکی زانستی ئەنجامبدرێت، لەکۆتاییشدا کۆمەڵێک راسپاردە بۆ باشترکردنی کاری حکومەت لەم کابینەیە و کابینەی داهاتووش خراوەتە ڕوو. میتۆدی ئامادەکردنی راپۆرت راپۆرتەکە لەسەر میتۆدی بەدواداچون و سەردانی مەیدانی و چاودێری ئەنجامدراوە، تیمی ئامادەکاری راپۆرت ٢٥ چاوپێکەوتنی لەگەڵ پەرلەمانتاران و لیژنە پەیوەندیدارەکان لە پەرلەمان و وەزارەت و دامەزراوە فەرمیەکانی حکومەتی هەرێم و سەربەخۆکان و شارەزایانی یاسایی و دارایی و پسپۆران و رێکخراوەکانی کۆمەڵی مەدەنی ناوخۆیی و عێراقی و نێودەوڵەتی ئەنجامداوە، جگە لە چاودێری کردنی بەردەوامی بۆ راگەیەنراو و راپۆرت و چالاکیە میدیاییەکانی حکومەتی هەرێم. ئەم راپۆرتە لە ماوەی ٦ مانگ ئامادەکراوە. بەربەستەکانی بەردەم راپۆرت: بەربەستی سەرەکی بەردەم تیمی ئامادەکرنی راپۆرت، خودی کارنامەی حکومەتی هەرێمە، بەوپێیەی بەشێوەیەکی گشتگیر نوسراوە، پێوانەی بۆ هەڵسەنگاند¬¬ن تێدانیە، تاوەکو بکرێتە بنەما بۆ چاودێری و هەڵسەنگاندن، بۆیە دوای راوێژ و لێکۆڵینەوە، تیمی ئامادەکاری راپۆرت لەسەر کۆمەڵێک پێوانە رێککەوت بۆ هەڵسەنگاندن، کە لەبەشەکانی تری راپۆرتەکە خراوەتە ڕوو. بەربەستێکی تر نەگەیشتنە بە زانیاری ورد لەبارەی کارەکانی حکومەت، بەو پێیەی ئەم راپۆرتانەی حکومەت بە گەڕانەوە بۆ کارنامەکە ئامادە ناکرێن، بەشێک لە بەرپرسانی حکومەتیش ئامادەی پێدانی زانیاری نین، دەبێت ئەوەش بڵێین بەشێکیان هاوکارن، بەڵام گەیشتن بە زانیاری ورد یەکێکە لە ئاستەنگیەکان. چەند تێبینیەکی گشتی لەبارەی بەربەستەکانی بەردەم کابینەی نۆیەم بۆ جێبەجێکردنی بەڵێنەکانی: •    درەنگ کەوتنی پێکهێنانی حکومەت، ئەگەرچی یەکەم دانیشتنی پەرلەمانی کوردستان لە 6ی11ی 2018 ئەنجامدرا، بەڵام پێکهێنانی حکومەت دواکەوت یەکەم کۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیران لە 15ی 7 ی 2019 ئەنجامدرا. •    بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی کۆڕۆنا کە وای کرد ماوەی زیاتر لە ساڵێک حکومەتی هەرێم هاوشێوەی زۆرینەی وڵاتان دوچاری باری لەناکاو بوو، ئەمەش بوە بەربەست لەبەردەم جێبەجێکردنی کارەکانی. •    دابەزینی نرخی نەوت لەسەرەتای کابینەکە. •     بەردەوامی کێشە و ناکۆکی سیاسی و ئابوری لەنێوان هەرێم و بەغدا. •    بەردەوامی سیمای دوو ئیدارەیی و دەستێوەردانی حیزبی لە کاروبارەکانی حکومەت. خاڵە بەهێزەکانی کابینەی نۆیەم لەبواری پشتیوانی رۆڵی کۆمەڵی مەدەنی ئاستی جێبەجێکردنی کارنامەکە •    لە پلانی ستراتیژی روبەروبونەوەی گەندەڵی 2021 - 2025 خاڵێک تەرخان کراوە، بە رۆڵی میدیا و کۆمەڵی مەدەنی لە پرۆسەی رووبەروبونەوەی گەندەڵی. •    لە پلانی ستراتیژی مافەکانی مرۆڤ جەخت لە رۆڵ و بەشداری رێکخراوەکانی کۆمەڵی مەدەنی کراوەتەوە لە جێبەجێکردنی پلانەکە. ئەم دوو هەنگاوە دەکرێت وەک خاڵی ئەرێنی هەنگاوەکانی کابینەی نۆیەم سەیر بکرێت، لە پرۆسەی بەشداری خەڵک لە رێی رێکخراوەکانی کۆمەلی مەدەنی بۆ رووبەروبونەوەی گەندەڵی، بۆیە  دەخوازین بە رەچاو کردنی ئەم بڕگانەی سەرەوە رۆڵ و دەرفەتی زیاتر بە رێکخراوە ناوخۆییەکان بدرێت لەم پرۆسەیە. هەڵسەنگاندنی هێلە گشتیەکانی چاکسازی بەپێوەری ناوخۆیی بۆ پێوانەکردن و هەڵسەنگاندنی ئاستی جێبەجێکردنی هەر هێلێک لە هێلە گشتیەکانی چاکسازی، پێنج پێوانە دانراوە، تەنها لەیەک خاڵدا سێ پێوانە دانراوە، لە رێگای وەڵامدانەوەی پرسیارەکان و شیکارکردنیان، ئاستی جێبەجێکردنی هەر هێڵێک دیاری بکرێت، بۆ ئەمەش بە پێنج ئاست وەڵامەکان دابەش کراون:  سەوزی تۆخ:  واتە زۆر باش لە جێبەجێ کردن.  سەوزی کاڵ:  واتە باش لە جێبەجێ کردن.  نارنجی(پرتەقاڵی):  واتە مامناوەند لە جێبەجێ کردن  سوری کاڵ:  واتە خراپ لە جێبەجێ کردن  سووری تۆخ:  واتە زۆر خراپ و جێبەجێ نەکراوە     ئاستی جێبەجێ کردنی هێلە گشتیەکانی چاکسازی لە خوارەوە دەقی هەر هێڵێکی چاکسازی کارنانەی کابینەی نۆیەم دانراوە و پێوانەکانی جێبەجێکردنی بە ئاستی رەنگەکان دیاری کراوە، دواتر رونکردنەوەی پێویست دەربارەی هەوڵەکان خراوەتەڕوو: یەکەم: کاردەکەین بۆ چاکسازی لە کەرتی وەزیفەی گشتی، لە موچەخۆر و خانەنشین و چارەسەرکردن و رێکخستنەوەی دەوام و گرتنەبەری رێکاری یاسایی لە بەرامبەر هەر سەرپێچیەک کە لەم کەرتە کرابێت، ئەمەش لە ڕێگەی چەسپاندنی یاسا و دروستکردنی ئەنجومەنی ڕاژە و ئامادەکردنەوەی پرۆژە یاسای چاکسازی و ناردنەوەی بۆ پەرلەمان بە فۆرمێکی تازە و گونجاو. o    ئایا یاسای پێویست دەرکراوە؟     o    ئایا یاساکە وەک خۆی بەیەکسانی  جێبەجێکراوە؟     o    ئایا ئەنجومەنی راژە دروستکراوە؟         o    ئەنجومەنەکە دەستی بەکارەکانی کردووە بۆ رێکخستنەوەی فەرمانبەرانی کەرتی گشتی؟     o    ئایا هەنگاوەکانی حکومەت بۆتە هۆی گێرانەوەی پارە و دروستکردنی دادپەروەری لە دابەشکردنی مووچە و پلە؟     سەرەڕای دەرکردنی یاسای چاکسازی کە هەنگاوی یەکەم بۆ چاکسازی لە مووچەخۆرانی کەرتی گشتی دادەندرێت، بەڵام ئەم تێبینیانە تۆمارکراون: •    یاسای چاکسازی ژمارە (2)ی ساڵی 2020 لەپەرلەمانی کوردستان دەرکراوە و رێنمایی پێویست بۆ جێبەجێکردنی دەرکراوە، سەرەرای ئەوەی لە جێبەجێکردندا وەزارەتەکانی حکومەت رەخنەیان لێی هەیە، پێیان وایە دژیەکی لەناوەرۆکی یاساکە هەیە، کە بۆتە بەربەست لەبەردەم ئەوەی وەک خۆی جێبەجێ بکرێت. یاساکە هێشتا لە سەرجەم دامەزراوەکانی حکومەت بەیەک ئاست جێبەجێ نەکراوە، بەگویرەی راپۆرتی سێیەمی دەستەی دەسپاکی لە کۆی 26 دامەزراوە و سەرۆکایەتی و وەزارەتی حکومەتی هەرێم، تەنها   وەزارەتی پێشمەرگە هیچ داتایەکی لەبارەی جێبەجێکردنی یاساکە نەداوەتە دەستەکە.   لەکاتێکدا بەگوێرەی بەدواداچون زۆرترین کێشەی مووچە خۆر لەم وەزارەتەیە، بەڵام لە وەزارەت و دامەزراوەکانی تر بە رێژەی جیاجیا بۆ پێداچونەوە بە دۆسیەی فەرمانبەران و خانەنشینان و پلە بالاکان جێبەجێکراوە، بەڵام حکومەتی هەرێم هیچ داتایەکی لەبارەی ئەم پارەیەی کە لە ئەنجامی جێبەجێکردنی یاساکە و رێکخستنەوەی میلاکی فەرمانبەران و مووچەخۆران بۆ حکومەت گەڕاوەتەوە بڵاونەکردۆتەوە، لە کابینەی نۆیەم. بەڵام ئێستا پارەی پێویست بۆ دابینکردنی مووچە زیاد بوە، بەجۆرێک لە 2020 بۆ دابینکردنی مووچە، حکومەتی هەرێم پێویستی بە 881 ملیار دیناربووە، لە 2022 رێژەکە بۆ 900 ملیار دینار بەرزبۆتەوە. •    هەیکەلیەتی ئەنجومەنی راژە بەگوێرەی یاسای ژمارە 7ی ساڵی 2011ی پەرلەمانی کوردستان لە تەمووزی 2022 لە ئەنجومەنی وەزیران پەسەند کراوە، بەڵام ئەنجومەنەکە تا ئێستا هەنگاوی  کرداری بۆ رێکخستنەوەی میلاکات نەناوە، پلە بەرزکردنەوەی فەرمانبەران هێشتا بەیەکسانی ئەنجامنادرێت، بۆ نمونە لەکەرتی سەربازی، سێ سەرۆکایەتیەکەی هەرێم پلە بەرزکردنەوە ئەنجامدراوە، بەڵام پلە بەرزکردنەوەی فەرمانبەرانی ئاسایی کە لەدوای ساڵی 2013ەوە وەستاوە. ناهاوسەنگی لەدابەشکردنی فەرمانبەران بەسەر دامەزراوەکان هێشتا کارێکی ئەوتۆی تێدانەکراوە. دووەم: کار دەکەین بۆ نەهیشتنی ڕۆتین و هەروەها خێراکردنی ڕاپەراندنی ئیش و کاری هاوڵاتیان و ڕێزگرتن لێیان لە دامودەزگا فەرمییەکاندا. بە کردەوە هەوڵ دەدەین بۆ بەخزمەتگوزارکردنی دامەزراوە حکومییەکان لە ئاست هاوڵاتیاندا. لە پەیوەندیی بەم بابەتەوە هەرچی زووترە پەرە بە خزمەتگوزارییە ئەلەکترۆنیەکان دەدەین. o    حکومەت بریار و رێنمایی پێویستی بۆ نەهێشتنی ڕۆتین دەرکردووە؟     o    هیچ یەکەیەکی حکومی راسپێردراوە بۆ چاودێری کەمکردنەوەی رۆتین؟     o    ئایا حکومەت توانیویەتی خزمەتگوزاریەکانی بە ئەلیکترۆنی بکات؟      o    خول و راهێنانی پێویست  لەبارەی حکومەتی ئەلیکترۆنی بۆ کارمەندانی دامەزراوەکان کراوەتەوە ؟     o    حکومەت هیچ بودجەیەکی بۆ بەئەلیکترۆنیکردنی حکومەت تەرخان کردووە؟     لەبارەی بە ئەلیکترۆنی کردنی کاروباری حکومەت و کەمکردنەوەی رۆتین ئەم تێبینیانە تۆمارکراون: •    پۆرتاڵی خزمەت ئەرکی ئاشناکردنی هاولاتیانە بەو 499 خزمەتگوزاریەی کە لە 23 وەزارەت و دامەزراوەی حکومەتی هەرێم پێشکەش دەکرێت، واتە بۆ زانیینی چۆنیەتی بەدەستهێنانی هەر خزمەتگوزاریەک کە حکومەت لە دامەزراوەکانی پێشکەشی دەکات، دەتوانیت بەسەردانی ئەم پۆرتاڵە زانیاری پێویست و رێوشوێنەکان و ئەو بەلگەنامانەی پێویستن بەدەستی بهێنیت. •    پۆرتالەکە تەنها رێنمایی دەدات، ناتوانیت راستەوخۆ داواکاری یان هیچ مامەڵەیەک بەشێوەی ئەلیکترۆنی ئەنجامبدرێ. •    بەشێک لە وەزارەتەکان  هەندێک لە کاروبارە ناوخۆییەکانی خۆیان بە ئەلیکترۆنی کردووە، بۆ نمونە وەزارەتی دارایی، پەروەردە، بازرگانی، ناوخۆ، خوێندی بالا. •    لە هەندێک مامەلە لەوانە نشینگە (ئیقامە) لە وەزارەتی ناوخۆ، تۆماری کۆمپانیاکان لە وەزارەتی بازرگانی کە بەشێک لە مامەلەکانیان بە ئۆنلاین کراون. •    بەشێک لە دامەزراوەکان دوای دەستبەکاربونی پۆرتالی خزمەت هەنگاوەکانی مامەڵەیان لە دامەزراوەکانیان کەم کردۆتەوە. •    تا ئێستا مامەلەی دامەزراوەکانی حکومەت بەگشتی هەر بەشێوەی کاغەز بەرێوەدەچێت، ناتواندرێت بەشێوەی ئۆنلاین ئەنجامبدرێت، ئەمەش رۆتینیات و قەرەبالغی دروست کردووە. •    حکومەتی هەرێم پلانی ئەوەی هەیە تا 2025 سەرجەم کار و خزمەتگوزاریەکانی لە رێگای ئەلیکترۆنیەوە پێشکەش بکات. سێیەم: نابێ بەرپرسانی باڵای حکومەت پێگەی کارگێریی خۆیان بۆ بازرگانی و دەوڵەمەندبوون بەکاربهێنن. بە پشتبەستن بە یاسا بەرکارەکانی هەرێم، نابێ بەرپرسان کاری بازرگانی و بەڵێندەرایەتی و وەبەرهێنان بکەن و لێپرسینەوە لە هەر سەرپێچییەک لەم بوارەدا دەکەین. o    تا چەند حکومەت بۆ رێگریکردن یاسا بەرکارەکانی هەرێمی جێبەجێ کراوە؟     o    ئایا یاسا یا رێنماییەکی تایبەت دەرکراوە بۆ رێگری لە بەکارهێنانی پلە و پۆستی حکومی بۆ مەبەستی بازرگانی؟     o    ئایا هیچ دامەزراوەیەک یاخود لایەنێک راسپێردراوە بۆ چاودێری بەرپرسان بازرگانی نەکەن؟     o    هیچ کەیسێک تۆمارکراوە یاخود لێکۆلینەوە لە کەس کراوە و سزادرابێت؟     o    ئایا حکومەت لە هیچ راپۆرت و کۆبونەوەیەک ئەم پرسەی وروژاندووە؟     بەگوێرەی یاسای بەرزەفتکردنی فەرمانبەران لە هەرێمی کوردستان ئەو فەرمانبەرانەی لە پلەی 6 تا پلەی ١ دەبێت بە مۆڵەتی وەزیری تایبەتمەند کاربکەن بۆ ماوەی یەک ساڵ، بەمەرجێک کار نەکاتە سەر ئەرکەکەیان، فەرمانبەری ئەو پلانە دەکرێت پشکی بازرگانی هەبێت، بەڵام ناکرێت لە ئەنجومەنی بەرێوەبردنی کۆمپانیاکە بێت.  حکومەتی هەرێم لە هیچ راپۆرتێکی ئاماژەی بۆ ئەوە نەکردووە کە لەم بوارەوە چاودێری بەرپرسان بکرێت یان دامەزراوەیەک راسپێردرابێت بۆ لێکۆلینەوە بۆ ئەوەی بزاندرێت بەشێوەی راستەوخۆ یان ناراستەوخۆ بەرپرسان لە دەرەوەی کاری فەرمی خۆیان بازرگانی دەکەن یاخود نا، سەرەڕای ئەوەش دەستەی دەسپاکی بەپێی رێنمایی ئاشکراکردنی ئەستۆی دارایی ژمارە ٢ی ساڵی ٢٠١٦ لە رێگەی فۆرمی بەرژەوەندییە داراییەکان لەگەڵ پلە تایبەتەکان زانیاری کۆدەکاتەوە.  •    دەستەی دەسپاکی خەریکی ئامادەکردنی رەشنوسی رێنمایی رێگرییە لە  بەریەکەوتنی بەرژەوەندی، بە ئامانجی ئەوەی لێکۆڵینەوە  لەو بەرپرسانەی کە لە پلە تایبەتن و کۆمپانیا و کاری بازرگانی ئەنجام دەدەن. •    سەرەرای ئەوەی لە دەستەی دەسپاکی فۆرمی بەرژەوەندیە داراییەکان هەیە، بەڵام بەهۆی نەبونی سیستەمێکی بانکی پتەو تا چاودێری داهات و موڵکی بەرپرسان بکات ناتواندرێت ئەم ئەرکە وەک خۆی جێبەجێ بکرێت. •    لە کوردستان هەر پێگەی فەرمی و حکومی بۆ بازرگانی بەکارناهێندرێت، بەلکو پێگەی حیزبیش، بۆ نمونە بەشێک لە حیزبەکان دەزگای وەبەرهێنانیان هەیە، بەڵام حکومەت لەو هێلە تەنها چاوی لەسەر پۆستە کارگێریە حکومیەکانە. •    بەفەرمی هیچ کەیسێک لەم بوارە تۆمار نەکراوە، سەرەرای ئەوەی لە ماوەی پێشوو پەرلەمانتار هەیە دانی بەوە ناوە کارگەی هەیە. چوارەم: ئەنجامدانی ئیفاد و سەفەر و بەستنی کۆنگرە و کۆنفراس، بە پێی پێویستی دەبێت و رێگە لە بە هەدەردانی سامان و خراپ بەکارهێنان و بەلاڕێدابردنێک لەم بوارانەدا دەگرین. o    بۆ جێبەجێکردنی ئەم هێلە حکومەت هیچ رێنماییەکی دەرکردووە؟     o    هیچ دامەزراوە یاخود لیژنەیەک راسپێردراوە بۆ رێکخستنەوەی ئەم بوارە؟     o    هیچ راپۆرتێک هەیە ئاماژە بەبەرەو پێشچون لەم بوارە بدات؟     بەشێوەیەکی گشتی خەرجیە گشتیەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان کەمکراوەتەوە، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی بەشێک لەو پارەیەی کە ئیفاد و گەشت خەرج دەکران کەمکراوەتەوە، بەڵام حکومەتی هەرێم بە ڕوونی هیچ جۆرە راسپاردەیەک یان بڕیارێکی بلاوکراوەی نیە بۆ رێکخستنی ئەم بوارە. پێنجەم: بە هەموو توانامانەوە، ڕووبەڕووی هەموو جۆرە گەندەڵیەکی دارایی و کارگێڕی دەبینەوە و رێگردەبین لە بەهەدەردانی سامانی گشتی و زێدەرۆیی بۆ سەر موڵک و مومتەلەکاتی هەرێم، ئەمەش لە رێگەی کاراکردن و پشتیوانی کردنی دامەزراوە فەرمی و یاساییەکانی هەرێمی کوردستان بە تایبەتی پەرلەمان و دیوانی چاودێری دارایی و دەستەی نەزاهە و داواکاری گشتی. o    پشتیوانی یاسایی دامەزراوە ئاماژە پێکراوەکان کراوە بۆ جێبەجێکردنی ئەم ئەرکانە؟     o    حکومەت رێنمایی و رێوشوێنی گونجاوی بۆ رووبەروبونەوەی گەندەڵی دەرکردووە؟     o    ژمارەی تۆمارکردنی کەیسەکانی زێدەرۆیی بۆ سەر موڵکی گشتی و گەندەڵی زیادی کردووە؟     o    بودجەی پێویست تەرخران کراوە بۆ بەرەو پێشبردنی کارەکانی دامەزراوەکانی چاودێری؟ خول و بەرزکردنەوەی توانا و کادیری پێویست بۆ دامەزراوە پەیوەندیدارەکان دابینکراوە؟     o    ئایا داتاکان ئاماژە بە کەمکردنەوەی رێژەی بەهەدەردانی سامانی گشتی دەکەن؟     حکومەتی هەرێم لەم کابینەیە بەگوێرەی بەدواداچونی تیمی ئامادەکاری راپۆرت کەمتر پشت بە روبەروبونەوەی گەندەڵی لە رێی دامەزراوە پەیوەندیدارەکان دەبەستێت، زیاتر فۆکەسی لەسەر ئەنجامدانی چاکسازی هەیە، بۆیەش کەمتر  پشتی بە دەستەی دەسپاکی، داواکاری گشتی لەبوارەکانی لێکۆلینەوە لەگەندەڵی بەستوە، ئەمەش کاریگەری لەسەر ئاستی کارکردنی دامەزراوەکان کردووە، لەچەند ڕووێک: •    ماوەی یاسایی سەرۆکی دەستەی دەسپاکی تەواو بووە چارەسەر نەکراوە. ماوەی کارکردنی سەرۆکی دیوانی چاودێری دارایی بەبێ پشتیوانی یاسا درێژکراوەتەوە. •    حکومەتی رایگەیاندووە بۆ کەمکردنەوەی گەندەڵی لە رێی وەزارەتی دارایی خەرجیەکانی بۆ دابینکردنی پێویستیەکان بە ئەلیکترۆنی کردووە. •    بەگوێری راپۆرتەکانی سەرۆکایەتی داواکاری گشتی لەبارەی کەیسەکانی  زێدەرۆیی، لە کابینەی نۆیەم دەردەکەوێت ژمارەی سکاڵا تۆمارکراوەکان کەم بۆتەوە ، بۆ نمونە لە ساڵی ٢٠١٨ ژمارەی سکاڵاکان ٣٦٣٩ کەیس بووە، بەڵام لە ساڵی ٢٠٢١ دابەزیوە بۆ ٦٠٤ سکاڵا. •    بەگوێرەی بەراوردی راپۆرتی ساڵانی 2018 و 2021، دەبیندرێت ژمارەی داوا سزاییەکانی کەیسەکانی گەندەڵی بەرزبۆتەوە، بەم شێوەیە -داوا سزایەکانی ساڵی 2018 بریتی بوە لە 210 حاڵەت، بەڵام لە 2021 بەرزبۆتەوە بۆ 408 کەیس، واتە نزیکەی دووبەرامبەر زیادبووە. - بەڵام لە ئاستی پلەکان لە 2018 دا 2 کەس بە پلەی وەزیر هەبووە لەگەل 3 بەرێوەبەری گشتی و 73 فەرمانبەر، لە 2021 هیچ کەسێک بە پلەی وەزیر لێکۆلینەوەی لەگەل نەکراوە لەجێی ئەوە 2 بەرێوەبەری گشتی هەبوە و 249 فەرمانبەری پلە ئاسایی هەبوە.  - قەبارەی گەندەڵی لە 2018دا بە 275 ملیار و 720 ملیۆن و هەشت سەد و نۆزدە هەزار دینار خەملێنراوە، لەو بڕە 5 ملیار و 81 ملیۆن دینار گەڕێندراوەتەوە، پارەی دەستبەسەرداگیراویش 17 ملیۆن دینار بوە، بەڵام لە 2021 قەبارەی گەندەڵی بە 26 ملیاردینار و 400 ملیۆن دینار 874 هەزار دینار خەمڵێنراوە. •    حکومەتی هەرێم هەنگاوی بۆ کەمکردنەوەی خەرجی دام و دەزگاکان ناوە لەدابین کردنی نەسریە و خەرجی تر، بەڵام لە بوارەکانی تر لە شێوەی خەرجیەکانی کەرتی نەوت، گۆرانکاریەکی ئەوتۆ نابیندرێت، بەبەراود لەگەل کابینەی پێشوو، نەتواندراوە داهاتی نەوت بەرامبەر خەرجیەکانی زیادبکرێت، بەگوێرەی دواین راپۆرتی دیلۆیت تەنها 43%ی داهاتی نەوت بۆ خەزێنەی حکومەت دەگەرێتەوە. •    لەبواری کۆمپانیاکانی خالە سنورییەکان، تا ئێستا پێداچونەوەکان نەگەیشتونەتە ئەنجام، هێشتا تەنها 20%ی داهاتی خالەسنوریەکان بۆحکومەت دەگەریتەوە. •    حکومەتی هەرێم لەم کابینەیە ستراتیژیەتی رووبەروبونەوەی گەندەڵی (2021 -2025)ی  پەسەند کردووە، کە ستراتیژیەتێکی گشتگیرە بۆ ئەم پرسە، هەروەها لە چوارچێوەی پلانی نیشتیمانی بۆ مافەکانی مرۆڤ سێکتەرێک بۆ نەهێشتنی گەندەڵی دانراوە، بەڵام هێشتا لەئاستی جێبەجێکردن کارکردنی زیاتری دەوێت. شەشەم: کاردەکەین بۆ چەسپاندنی شەفافیەت لە گشت بوارە داراییەکانی هەرێمدا، بە تایبەت لە بواری داهاتە نەوتییەکانی هەرێم و داهاتە ناوخۆییەکان. بۆ ئەم مەبەستەی سەرەوە کاردەکەین بۆ دامەزراندنی سندوقی داهاتە نەوتییەکان بە پێی یاسای پەیوەندیدار. o    حکومەت داتا و زانیاری دارایی لەبارەی داهات و خەرجیەکانی بڵاودەکاتەوە؟     o    حکومەت پرۆژە یاسای بودجەی ئاراستەی پەرلەمان کردووە؟     o    ئایا یاسای مافی دەستکەوتنی زانیاری رێنمایی بۆ جێبەجێکردنی دەرکراوە؟     o    سندوقی داهاتە نەوتیەکان دروستکراوە؟     o    ئایا حکومەت بەشێوەیەکی شەفاف گرێبەستەکانی بۆ دامەزراوەکان ئاشکرا دەکات و بلاویان دەکاتەوە؟     لەروانگەی شەفافییەتەوە، حکومەتی هەرێم بەردەوام بەشێوەی گشتی داتا و راپۆرتەکان لەبارەی داهات و خەرجییەکانی بەشێوەی راپۆرت بلاودەکاتەوە، بەشێکی راستەوخۆ بەشێکیش لە رێی کۆمپانیای دیلۆیت (داهات  و خەرجی نەوت)، سەرەڕای ئەوەی ئەمە هەنگاوێکی ئیجابیە بەئاراستەی شەفافییەت، بەڵام داتاکان لەلایەن لایەنی پەیوەندیدار کە دیوانی چاودێڕی داراییە پشتراست نەکراوەتەوە، ئەمەش بەبێ پەسەند کردنی پرۆژەی بودجە بەدی نایەت، کە لەسالی 2014ەوە لە پەرلەمانی کوردستان پەسەند نەکراوە. •    بەگوێرەی بەدواداچونی تیمی ئامادەکاری راپۆرت، حکومەتی هەرێم هیچ گرێبەستێکی نەوتی یان نانەوتی نانێرێت بۆ دیوانی چاودێڕی دارایی، ئەمەش لەکاتێکدایە بەگوێرەی مادەکانی (8 و 11 و 12)ی یاسای دیوانی چاودێری دارایی پێویستە گرێبەستەکانی حکومەتی هەرێم لەگەڵ کەرتی تایبەت ئاراستەی دیوان بکرێت، بۆ هەلسەنگاندن و وردبینی. •    رێنمایی یاسای مافی دەستکەوتنی زانیاری ئامادەکراوە لەلایەن دەستەی مافی مرۆڤ، بەڵام تاوەکو ئێستا پەسەند نەکراوە. حەوتەم: بەپێی ستاندەرە جیهانییەکان، چاکسازی لە کەرتی تەندروستی و دەرمان و خۆڕاک دەکەین و رێکاری یاسایی بۆ هەر سەرپێچیەک کە لەم لایەنە ژیاریەدا بکرێت دەگرینە بەر. بۆ ئەم مەبەستانەش دامەزراوەی خۆراک و دەرمانی هەرێم سەر بە ئەنجومەنی وەزیران دادەمەزرێنین. o    ئایا دامەزراوەی پەیوەندیدار بە خۆراک و دەرمان دروستکراوە؟     o    ئایا حکومەت هیچ پرۆژە یاسایەک یان پەیڕەوێکی دەرکردووە بۆ دروستکردنی دامەزراوەی خۆراک و دەرمان؟     o    ئایا رێکار و رێنمایی پێویست گیراوەتەبەر بۆ چاودێری کاری کۆمپانیاکانی کوالیتی کۆنترۆڵ لەلایەن دامەزراوەکان؟     o    ئایا بۆ پێشخستنی ئەم کەرتە، بودجەی پێویست تەرخانکراوە؟     o    رێکارەکان بۆتە هۆی رێگری لە هاوردەکردنی خۆراک و دەرمان و کەلوپەلی کوالیتی خراپ؟     تیبینیەکان لەسەر پرسی کوالیتی کۆنترۆل لە هەرێمی کوردستان تاکو ئێستا لە هەرێمی کوردستان سێ وەزارەت سەرپەرشتی کاری کوالیتی کۆنترۆلی خۆراک و دەرمان و کەلوپەلەکانی تر دەکەن، کە ئەوانیش (وەزارەتی تەندروستی، وەزارەتی کشتوکال، وەزارەتی پلاندانان – دەستەی پێوانەسازی و کۆنترۆلی جۆری) کارەکان جگە لە وەزارەتی تەندروستی، ئەوانی تر لەرێی کۆمپانیاوە لە خالە سنوریەکان ئەنجامدەدرێن، پێشتر حکومەت خۆی ئەنجامی دەدا، بەجۆرێک تەنها داهاتی دەستەی پێوانەسازی و کۆنتۆلی جۆری 11 ملیۆن دۆلار بووە. تیبینیەکان گشتیەکان: ئێستا کۆمپانیاکانی کەرتی تایبەت کاری کوالیتی کۆنترۆل لە دەروازە سنوریەکان جێبەجێ دەکەن، (جۆرێک لە دابەشکاری حیزبی هەیە)، بەگوێرەی گرێبەستی نێوان کۆمپانیاکان و حکومەتی هەرێم، پێویستە حکومەتی هەرێم چاودێری کاری کۆمپانیاکان بکات، بەڵام بەگوێرەی بەدواداچونمان دامەزراوە حکومیەکانی هەرێم لەرووی ئامێر و تاقیگەوە توانای ئەوەیان نیە کارەکانی کۆمپانیاکان هەلبسەنگێن، واتە ئەو ئامێرانەی کۆمپانیاکان هەیانە لای حکومەت نیە، لەکاتێکدا دەبوو حکومەت ئامێری پێشکەوتوو تری هەبێت بۆ ئەوەی کاری کۆمپانیاکان هەلبسەنگێنێت. لیژنە راسپێردراوەکانیش وەک پێویست کەسانی تایبەتمەندی تێدانیە، کە پسپۆریەتیان لە خۆراک هەبێت. پێویستە تاقیگەی پێشکەوتووی ناوەندی لە پارێزگاکان هەبێت، بۆ ئەوەی چاودێری کاری کۆمپانیاکان بکرێت. لەهەرێمی کوردستان هیچ ئامێرێک نیە بۆ ئەنجامدانی پشکنین بۆ کانزا قورسەکان، کە سەرچاوەی نەخۆشی شێرپەنجەن. مادەی پارێزەر وەک پێویست  پشکنینیان بۆ ناکرێت، خەرجی زۆرە بۆیە کۆمپانیاکان بەرێژەیەکی کەم دەیکەن. بەشێک لە کۆمپانیاکانی کوالیتی کۆنترۆل ئۆفەری داشکاندن دەدەنە ئەو کۆمپانیایانە کەبەرهەمی زۆر هاوردە دەکەن، بۆ ئەوەی لەرێی ئەوان بەرهەم هاوردەی هەرێمی کوردستان بکەن. بەرێوەبەرایەتی کۆنترۆلی دەرمان، زیاتر پشت بە نوسراوی کۆمپانیاکان دەبەستن، زۆر بە کەمی خۆیان پشکینینیان بۆ دەکەن. سەنتەری  خۆپاراستنی تەندروستی کراوەتە نیوە تایبەت (سیمی پرایڤێت) کە کاریان بەدواداچوونە لە شوینە بازرگانی و فرۆشیاریەکانی خۆراک و کەلوپەلی تر، بەشێکی  زیاتری پشکنینەکانی تیمی تەندروستی دەخرێنە دوای دەوامی فەرمی بۆ ئەوەی پارە وەربگیرێت، بۆ هەر مادەیەک (35) هەزار دینار وەردەگیرێت. هەشتەم: چاکسازی لە سیستەمی باج دەکەین و دەبێ دادپەروەری لە وەرگرتنی باج جێگیر ببێت و هەموو رێکارێکی یاسایی و کارگێڕی دەگرینەبەر بۆ رێگەگرتن لە خۆدزینەوە لە باج و میکانیزم و پێوەری تازە دەگرینە بەر بۆ رێکخستنی باج. o    ئایا یاسا و رێنماییە پەیوەندیدارەکان وەک خۆی جێبەجێدەکریت بۆ وەرگرتنی باج؟     o    حکومەت سکالای لەسەر کۆمپانیاکان تۆمارکردووە کە تاوانبارن بە خۆدزینەوە لە باج؟     o    ئایا کۆمپانیا گەورەکان کە دەوترێت پشتیوانی حیزبیان هەیە ئەوانیش باج دەدەن بەتەواوی؟     o    ئایا داهاتی وەرگرتنی باج زیاتر بووە؟     o    ئایا هەنگاوەکانی حکومەت کاریگەری لەسەر پرۆژە مامناوەند و بچوکەکان هەبوە؟     داهاتی باجی کۆمپانیاکان لە سالی 2019 بریتی بووە لە 627 ملیار دینار، بەڵام لە 2021 بەرزبۆتەوە بۆ  796 ملیار دینار زیادی کردووە، بەرپرسانی حکومەتی هەرێم بە تیمی ئامادەکردنی راپۆرتیان وتوە،  ئێستا رێوشوێن دژی ئەوانە دەگرێتە بەر کە دوای بەدواداچون بۆی روون دەبێتەوە کە لە هەژمارکردنی داهاتی سالانە فێلیان کردووە، هەرچەندە داتایەکی روون نیە لەسەر ژمارەی ئەو سکالایانەی لەسەر ئەم پرسە حکومەت تۆماری کردوون. •    بەگوێرەی داتای وەزارەتی دارایی زیاتر لە 2000 کۆمپانیا سزای ماددی دراون، بەهۆی هەلاتن لە باج، سەرووی 300 کۆمپانیاش دراون بە دادگا. •    ئەنجومەنی وەزیران بەگوێرەی بریاری ژمارە 13 کە دەریکردووە، بڕیاریداوە سەرجەم لێخۆشبونە نایاساییەکان هەڵوەشێنێتەوە. بەربەستەکانی بەردەم پرۆسەی وەرگرتنی باج: • بەهۆی نەبونی سیستەمی بانکی، تا ئێستا ناتواندرێت بەشێوەیەکی دروست قازانجی کۆمپانیاکان دیاریبکرێت، بۆ ئەوەی لەسەر بنەمایەکی دروست باج وەربگیرێت، ئەمەش هەم نادادپەروەری  دروستکردووە لە وەرگرتنی باج لە شوێن و ناوچانەی کە خاوەن کار و پرۆژەکان قازانج بە ئاستی جیاوازی لێدەکەن، هەمیش رێگایەکە بۆ خۆدزینەوەی کۆمپانیا گەورەکان. • لێخۆشبوون بەگوێڕەی یاسای وەبەرهێنان، تاکو ئێستا ئەم پرۆژانەی لەسەر وەبەرهێنان هەژمار دەکرێن، بەهۆی لێخۆشبوون کە لە یاساکە هاتووە، سەرەرای قازانجێکی زۆر، بەڵام باج نادەن، وەزارەتی دارایی و زۆرێک لە دامەزراوەکان بە پەرلەمانی کوردستانیش لەگەل هەمواری یاساکەن، حکومەت دەلێت درافت ئامادەیە بەڵام نەنێردرایتە پەرلەمان. • لەپرسی وەرگرتن یان رێکخستنەوەی باج، وەک پێویست رەچاوی دۆخی بازار و خاوەنکاران ناکرێت، بۆ نمونە تەنها لە ساڵی 2021 زیاتر لە 700 کارگە بەهۆکاری جۆراوجۆر داخراون* لە هەرێمی کوردستان کە دیارترینیان زۆری باج و کرێی کارەبایە. نۆیەم: کار دەکەین بۆ رێگەگرتن لە قۆرخکاری (احتکار) بە پێی یاسای بەرکار و رەخساندنی دەرفەتی لەبار بۆ ململانێی بازرگانی ڕەوا و هاندانی کۆمپانیاکانی پشکداری. o    ئایا ئەنجومەنی پاراستنی کیبرکێ و نەهێشتنی قۆرخکاری دروستکراوە؟     o    ئەنجومەنەکە دەستی بەکارەکانی کردووە؟     o    ئەنجومەنەکە بەدواداچونی کردووە و کەیسی تۆمارکردوە؟     o    ئایا دەرفەتی یەکسان بۆ ململانێی بازرگانی ڕەوا بۆ کۆمپانیاکان دروستکراوە؟     o    ئایا دادگای تایبەت بۆ بینینی کەیسەکانی قۆرخکاری دروستکراوە؟     ئەنجومەنی پاراستنی کێبڕکێ و نەهێشتنی قۆرخکاری بەگوێرەی یاساکە بەسەرۆکایەتی بریکاری وەزیری بارزگانی و پیشەسازی بۆ کاروباری بازرگانی  دروستکراوە، سەرجەم وەزارەت و لایەنە پەیوەندیدارەکانیش نوێنەریان دیاریکردووە، تا ئێستا دوو کۆبونەوەی کردووە بە بەشداری نوینەری لایەنە پەیوەندیدارەکان کە لە یاساکە هاتووە، پەیرەوێکیان بۆ رێکخستنی کاروباری ناوخۆییان ئامادەکردووە  بۆ ئەنجومەنی وەزیران ناردووە، بەڵام تا ئێستا پەسەند نەکراوە. کارەکان بەگشتی بەخاوی بەڕێوەدەچن، سەرەرای ئەوەی دادگای تایبەتمەند دروستکراوە، بەڵام بەهۆی دەستبەکارنەبونی ئەنجومەنەکە، هێشتا دابین نەکردنی کادیری پێویست، نەبینینی خولی پێویست، کارەکان لەسەرەتان، لەکاتێکدا هەموو ئاماژەکان بۆ ئەوەن لە بازارەکان جۆڕێک لەقۆرخکاری لە بەرژەوەندی کۆمپانیا بالادەست و ئەوانەی پشتیوانی حیزبیان هەیە. دەیەم: پشتیوانی کاری چاودێریی پەرلەمانی دەکەین و بۆ ئەم مەبەستەش پابەند دەبین بە هەموو رێکارەکانی چاودێری لە پەرلەمانی کوردستان بە پێی یاساو پەیڕەوی ناوخۆ و بنەماکانی کاری پەرلەمانی. هەروەها بە پێی بنەماکانی کاری پەرلەمان، ڕێز لە ئۆپۆزسیۆنی پەرلەمانی دەگرین. o    ئایا رێز لە سەربەخۆیی دەسەلاتی یاسادانان گیراوە لە رووی دارایی و کارگێڕی؟     o    ئایا حکومەت بە پێی یاساو پەیڕەوی ناوخۆ بەدەمەوە هاتنی بۆ رێکارەکانی پەرلەمان هەبووە؟     o    سەرۆکی حکومەت و جێگرەکەی و وەزیرەکان بەشداری دانیشتنەکانی پەرلەمان بۆ لێپرسینەوە دەکەن؟     o    وەڵامی نوسراو و پرسیارەکانی پەرلەمانتاران دەدەنەوە؟     o    ئایا لە مامەڵەکردن، جیاوازی لەنێوان پەرلەمانتارانی لایەنەکانی سەر بە حکومەت و ئۆپۆزسیۆن دەکرێت؟     لەم خولەی پەرلەمان پەیوەندی نێوان ئەنجومەنی وەزیران و پەرلەمانتاران بەگوێرەی داتاکان لە ئاستێکی باش دایە، لەبواری وەڵامدانەوەی پرسیار، بەشداری وەزیرەکان لە دانیشتنەکانی پەرلەمان. لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان تەنها لە بەرێوەبەرایەتی کاروباری پەرلەمان و لێژنەکان ، (2307) نووسراو ئاراستەی حکومەت کراوە لە کۆی ئەو نوسراوانە (2081) نووسراو وەڵام دراوەتەوە  پاڵپشت بە ماددەی (68) و (69) پەیرەوی ناوخۆ لە پەرلەمانی کوردستان (4) جار داوای پرساندن کراوە :- ساڵی 2019 داوای پرساندنی (وەزیری دارایی و ئابوری) ساڵی 2020 داوای پرساندنی (سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران و جێگرەکەی و وەزیری دارایی و ئابوری) ساڵی 2021 داوای پرساندنی (وەزیری سامانە سروشتیەکان) ساڵی 2022 داوای پرساندنی (وەزیری دارایی و ئابوری ) (110) جار وەزیر لە دانیشتنەکانی پەرلەمانی کوردستان ئامادەبوون سەرەرای ئەوانەش بەڵام حکومەت لە روونکردنەوەی بەشێک لە گرێبەست و قەرزەکانی بۆ پەرلەمان روون نەبووە و زانیاری پێویستی ئاراستەی پەرلەمان نەکردووە. پرۆژە یاسای بودجەی بەمەبەستی پەسەندکردنی لە پەرلەمان نەناردووە،  کە یەکێکە لە ئامرازەکانی دەستی پەرلەمان بۆ چاودێری حکومەت. یازدەیەم: سندوقی خانەنشینی بە پێی یاسای پەیوەندیدار لە هەرێم کارا دەکەین، بۆ ئەوەی ئەم سندوقە گەرەنتی مافەکانی خانەنشینانی هەرێمی کوردستان بکات. o    ئایا رێوشوێنی یاسایی و پەیڕەوی پێویست بۆ دروستکردنی سندوقەکە دەرکراوە؟     o    سندوقەکە بەگوێرەی یاساکە کارا کراوە؟     o    حکومەت هیچ پارەیەکی بۆ پشتیوانی سندوقەکە تەرخان کردووە؟     o    پارەی لێبرینی خانەنشینی فەرمانبەران دەخرێتە سندوقەکە؟     o    کاریگەری لەسەر دابەشکردنی مووچەی خانەنیشیان هەبوە؟     تێبینیەکان لەبارەی سندوقی خانەنشینی: •    بەگوێرەی  یاسای  ژمارە ٢ ی ساڵی ٢٠٢٠ یاسای چاکسازی لە مووچە و دەرماڵە و بە خشین و ئیمتیازاتەکان و خانەنشینی لە هه رێمی کوردستان، پێویستە سندوقی خانەنشینی سەر بە وەزارەتی دارایی دروستبکرێت، ئەنجومەنی وەزیران لە 17ی7ی2022  پەیڕەوی بۆ دەرکردووە. •    تاکوئێستا سندوقەکە پارەی تێدانیە، حکومەتیش لێبرینی 7%ی مانگانەی فەرمانبەرانیشی تێدا دانانێت، هیچ پشتیوانیەکی داراییش پێشکەشی سندوقەکە نەکراوە، بۆ ئەوەی بتواندرێت لەرێی ئەم سندوقە بێ گەرانەوە بۆ وەزارەتی دارایی پارەی مانگانەی مووچەخۆران بدرێت. دوازدەیەم: بە هەماهەنگی لەگەل سەرۆکایەتی هەرێم، لە پێناو بەهێزکردنی سیستەمی بەرگری و ڕووبەرووبوونەوەی مەترسییەکان و پاراستنی ئاشتی و ئاسایشی هەرێم، پێداچوونەوە بە میکانیزمی ڕێکخستن و یەکخستنی هێزی پێشمەرگەی کوردستان و هێزەکانی ئاسایشی ناوخۆ دەکەین و هەوڵ دەدەین بە هاوکاری پسپۆڕانی ناوخۆ و دەرەکی ئەم هێزانە لە ستانداردە سەربازییەکان نزیک بکەینەوە. o    هیچ یاسا یان ڕێنماییەک بۆ یەکخستنی هێزەکانی پێشمەرگە دەرچووە؟     o    ئەو پرۆژانەی  بۆ بەهێزکردنی سیستەمی بەرگری کوردستان پێشکەشکراون، جێبەجێکراون؟     o    هێزەکانی یەکەکانی 70 و 80 خراونەتە سەر وەزارەتی پێشمەرگە؟     o    هیچ رێنماییەک بۆ یەکخستنی هێزەکانی ئاسایشی هەرێم دەرچووە؟     o    چاکسازیەکان بەسەر کەرتی پێشمەرگە و هێزەکانی ناوخۆ جێبەجێ کراون؟     لەبارەی چاکسازیەکانی وەزارەتی پێشمەرگە لەم کابینەیە، ئەم هەنگاوانە تێبینی کراون: •    یەکێک لە کێشە گەورەکانی بەردەم یاسای چاکسازی مەلەفی پێشمەرگەیە، بەو پێیەی کەموکوریەکی زۆر لە دۆسیەی هێزەکانی پێشمەرگە (یەکەکانی 70 و 80) هەیە، ئەمەش وای کردووە هەنگاوێکی ئەوتۆ بەگوێرەی یاسای چاکسازی نەنرێت،  ئەمە لە راپۆرتی دەستەی دەسپاکی لەبارەی یاسای چاکسازی رەنگی داوەتەوە. •    لە بەرواری 27ی 9ی 2020 بڕیاردرا یەکەی ژمێریاری یەکەکانی (70 و 80) بخرێتە سەر وەزارەتی پێشمەرگە بەڵام تا ئێستا جێبەجێ نەکراوە. •    تاکو ئێستا هێزەکانی ئاسایش بە دوو سیستەمی جیاواز بەرێوەدەچن، ژمارەی بازگەکانی نێوان پارێزگاکانی هەرێم کەمنەکراوەتەوە و بەڕێوەبردنیان یەک نەخراوە. •    ئەم پرۆژانەی بۆ یەکخستنی هێزی پێشمەرگە لە ئاستی نێودەولەتی پێشکەشکراون، زۆر بە سستی جێبەجێ دەکرێن. سێزدەیەم: کار دەکەین بۆ سەروەرکردنی یاسا و رێز گرتن لە سەربەخۆیی دەسەڵاتی دادوەری و نابێ لە کوردستاندا کەس لە سەرووی یاسا بێت. هیچ کەسێک رێگەی پێنادرێت بە هۆی پێگەی سیاسی و کۆمەڵایەتی و حزبی لە دەست یاسا رابکات و خۆی لە دەرەوەی یاسا ببینێتەوە, هەروەها کاری جدی دەکەین بۆ کۆنترۆڵکردنی دیاردەی بڵاوبوونەوەی چەک لە ناو کۆمەڵگەکەماندا. o    ئایا بنەمای دەستوری هەیە بۆ جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان و چەسپاندنی سەروەری یاسا؟     o    ئایا دامەزراوەی دەسەلاتی دادوەریی بەتەواوی لەرووی دارایی و کارگێری سەربەخۆ کراوە ؟     o    ئاستی دەستێوەردان هەیە لە کاروبای دادگا و بریارەکان بەیەکسانی جێبەجێ دەکرێن؟     o    ژمارەی یەکلایی کردنەوەی کەیسەکانی گەندەڵی لە دادگاکان زیاتر بووە؟     o    ئایا داواکاری گشتی وەک پێویست، کارا کراوە بۆ ئەوەی سەر بەخۆیانە کاربکات؟     •    تاکو ئێستا هەرێمی کوردستان خاوەنی دەستور نیە، کە تیایدا جیاکردنەوەی دەسەلاتەکانی چەسپاندبێت، لەهەرێمی کوردستان بە یاسا دەسەلاتەکان لەیەکتر جیاکراونەتەوە، ئەمەش بە ئاسانی لەڕێی یاسای تر دەکرێت پێشێل بکرێت. •    لەرووی کارگێڕی بەگوێرەی یاسای دەسەڵاتی دادوەری لە ھەرێمی کوردستان- عیراق ژمارە (٢٣) ساڵی ٢٠٠٧ دەسەلاتی کارگێری تا رادەیەکی زۆر سەربەخۆ کراوە، بەڵام لە رووی دارایی هێشتا سەر بەدەسەلاتی جێبەجێکردنە. •    تاکو ئێستا دەستوەردان لە  کاروباری دادگاکان هەیە، ئەمە لە هەلوێستی حیزبە حکومرانەکانیش رەنگی داوەتەوە، بەجۆرێک لە دیاریکردنی دادوەران و پۆستەکانی دەسەلاتی دادوەری دەستێوەردانی حیزبی هەیە. •    بەگوێرەی راپۆرتی ساڵی (2021)ی  دەستەی دەسپاکی لەهەرێم بریارە دادوەریەکان دژی گەندەڵکاران زۆر دوادەخرێن و هەروەها حوکمەکانیش  سوکن، بریار بوو دادگای تایبەت بەکەیسەکانی گەندەڵی دروستبکرێت، بەڵام بەهۆی دەستوەردان جێبەجێ نەکرا. •    بەبەراود کردنی راپۆرتی 2018 و 2021ی دەستەی دەسپاکی دەردەکەوێت ژمارەی یەکلایی کردنەوەی کەیسەکانی گەندەڵی لەدادگاکان زیاد بوە: - لە سالی 2018 لە کۆی 210 داوای سزایی، 33 کەیس یەکلایی کراوەتەوە، 13یان ئیدانە و 20 ئازاد کردن.  لە 2021 لە کۆی 408 داوای سزایی، 102 کەیس یەکلایی کراونەتەوە، 43 ئیدانە و 59 ئازاد کردن. ئەمەش  دەریدەخات ژمارەی یەکلایی کردنەوەی کەیسەکانی گەندەڵی لەدادگاکان زیاتر بووە. •    هێشتا داواکاری گشتی بەشێکە لەدەسەلاتی جێبەجێکردن و سەربەخۆ نەکراوە، لەکاتێکدا یەکێک لەپێوانەکەی هەلسەنگاندنی سەروەری یاسا سەربەخۆ بونی ئەم دامەزراوەیە. دەرەنجامەکان: •    هەبونی کارنامەی کابینەی نۆیەم هەنگاوێکی باشە بە ئاراستەی بەهێزکردنی کاری دامەزراوەیی و هێنانەدی حکومڕانی باش لە هەرێمی کوردستان، بەڵام زۆرێک لەبنەماکانی کارنامەی حکومی تێدا رەچاو نەکراوە. •    حکومەتی هەرێم بەڕوونی دانی بەمەترسی هەبوونی گەندەڵی و پێویستی چاکسازی لە هەرێمی کوردستان ناوە. •    لە هەندێک بوار هەنگاوەکانی چاکسازی دەستی پێکردووە، بەڵام هەوڵەکان هێشتا سەرەتایین، هاوڵاتیان وەک پێویست هەستیان بە ئەنجامەکان نەکردووە. •    حکومەتی هەرێمی کوردستان بەپێی هێلە گشتیەکانی چاکسازی هەنگاوەکانی بۆ چاکسازی وەک پێویست نەهاوێشتوە. •    یاسای چاکسازی لە مووچە و خانەنیشنی و دەرماڵە و ئیمتیازەکانی تر هێشتا وەک پێویست جێبەجێ نەکراوە. •    گەندەڵی و لاوازی دامەزراوەیی بۆ ڕوبەرووبونەوەی، هەڕەشەیەکی گەورەیە لەسەر هەرێمی کوردستان. •    وەک پێویست دەرفەت و پشتیوانی بۆ دامەزراوەکانی رووبەروبونەوەی گەندەڵی فەراهەم نەکراوە. •    حکومەتی هەرێم لە رێی بلاوکردنەوەی راپۆرت و ژمارە و داتاکانی هەوڵی داوە پەرە بە شەفافییەت بدات، بەڵام نەبونی یاسای بودجە کەلێنێکی گەورەی لەبواری شەفافییەت دروستکردووە. •    حکومەتی هەرێم زۆرترین پرسیاری پەرلەمانتارانی وەڵام داوەتەوە و بەشداری دانیشتنەکانی کردووە، بەڵام لەو یاسا و هەنگاوانەی کە رۆڵی پەرلەمان بەهێزتر دەکات هێشتا لاوازی لەو پەیوەندیە هەیە. •    هێشتا هەست دەکرێت هەنگاوەکانی چاکسازی زیاتر لەسەر شانی هاولاتیان و چینەکانی خوارەوەیە وەک پێویست لەسەر کۆمپانیا و بازرگانە گەورەکان جیبەجێ ناکرێن. •    چاکسازی لە کەرتی خۆراک و دەرمان لە هەرێمی کوردستان لە ئاستی پێویست نیە، نەبونی دامەزراوەی کوالێتی کۆنترۆڵی بەهێز، بۆشایەکی گەورەی دروست کردووە لەم کەرتە. •    حکومەتی هەرێم وەک پێویست هەنگاوی لەبواری پرۆژەی هەموار و دەرکردنی ئەو یاسایانەی دەکرێت رۆلیان لە کەمکردنەوەی گەندەڵی و بەهەدەردانی سامانی گشتی هەیە، نەهاوێشتوە. •    لاوازی لە جێبەجێکردنی هەنگاوەکانی چاکسازی لەکەرتی سەربازی لە هەرێمی کوردستان، یەکێکە لە ئالەنگارییە گەورەکان. •    حکومەتی هەرێم لەبواری دروستکردنی حکومەتی ئەلیکترۆنی هەنگاوی ناوە، بەڵام هێشتا ژێرخانی حکومڕانی ئەلیکترۆنی لە هەرێمی کوردستان لاوازە و پێویستی بە هەنگاوی بەهێز و گشتگیرتر هەیە. •    هێشتا دەسەڵاتی دادوەری لە هەرێمی کوردستان ئەم رۆلە کاریگەرەی نیە لە پرۆسەی رووبەروبونەوەی گەندەڵی.      ڕاسپاردەکان: •    حکومەتی هەرێمی کوردستان بەرمەبنای کارنامەکەی خۆی، چالاکتر کار لەسەر جێبەجێکردنی هەنگاوەکانی چاکسازی بکاتەوە. •    پێویستە لە ئایندە هەر کارنامەیەکی حکومی ئامادە دەکرێت، بەشێوەی وردتر دابڕێژرێت، کەمتر بەڵێنەکانی گشتی بێت، هەوڵبدریت قابیل بێت بۆ پێوانەکردن و هەڵسەنگاندن، لەرێی دیاریکردنی ماوەی دیاریکرا و خستنەرووی ژمارە و پێوانە. •    حکومەتی هەرێم راپۆرتی خولی جێگیری هەبێت لەسەر ئاستی جێبەجێکردنی کارنامەکە، واتە راپۆرتەکان بەشێوەی شەش مانگی یاخود ساڵانە ئامادەبکرێن، بۆ رای گشتی بلاوبکرێنەوە، ناوەرۆکەکانی ئاستی جێبەجێ کردنی کارنەمەکە بێت. •    رۆڵی زیاتر بە دامەزراوەکانی رووبەروبونەوەی گەندەڵی و چاودێری بدرێت، بەجۆرێک گەرەنتی سەربەخۆ بوون هەبێت، دوور بخرێنەوە لە دابەشکاری حیزبی، پێداویستیە مادی و لۆجستی و یاساییەکانیان پڕ بکرێتەوە. •    لە پێناو شەفافییەتی زیاتر، وەک هەنگاوی یەکەم پێویستە پرۆژە یاسای بودجە ببرێتە پەرلەمان. •    رۆلی چاودێری کردنی پەرلەمانی بۆ کارنامەی حکومەت بەهێزتر و وردتر بکرێت، بۆ ئەمەش سوود لە ئەزمونە پێشکەوتوەکانی دنیا وەربگیرێت. •    دوورخستنەوەی دەستێوەردانی سیاسی لە جێبەجێکردنی هەنگاوەکانی چاکسازی و رووبەروبونەوەی گەندەڵی. •    بۆ قوڵکردنەوەی سەروەری یاسا و بنەماکانی حکومڕانی باش، پێویستە رێز لە رۆژمێری هەڵبژاردن بگیرێت، تا بتواندرێت دامەزراوە دەستوریەکان  بەگوێرەی یاسا بەرکارەکان کارەکانی خۆیان بکەن. •    داڕشتنی ئەولەویەت بۆ پرۆسەی رووبەروبونەوەی گەندەڵی بەگوێرەی گرنگی و مەترسی سێکتەرەکان، هەروەک لە ستراتیژیەتی رووبەروبونەوەی گەندەڵی هاتووە. •    دوپات لەسەر بەشداری کۆمەڵی مەدەنی و میدیا لە پرۆسەی چاکسازی دەکەینەوە، بەگوێرەی ستراتیژیەتی رووبەرووبونەوەی گەندەڵی حکومەتی هەرێمی کوردستان و پلانی نیشتیمانی بۆ مافەکانی مرۆڤ. لیستی سەرچاوەکان: ١. تیمی ئامادەکاری راپۆرت ٢٥ چاوپێکەوتنی لەگەڵ پەرلەمانتاران و لیژنە پەیوەندیدارەکان لە پەرلەمانی کوردستان و وەزارەت و دامەزراوە فەرمیەکانی حکومەتی هەرێم و سەربەخۆکان و شارەزایانی یاسایی و دارایی و پسپۆران و رێکخراوەکانی کۆمەڵی مەدەنی ناوخۆیی و عێراقی و نێودەوڵەتی ئەنجامداوە. ٢. پۆرتاڵی حکومەتی هەرێمی کوردستان. ٣. راپۆرتەکانی ژمارە (١ و ٢ و ٣ و ٤)ی چاودێری و هەڵسەنگاندن هەنگاوەکانی چاکسازی حکومەتی هەرێم، رێکخراوی ستۆپ.  ٤. سایتی پەرلەمانی کوردستان. ٥. پۆرتالی خزمەت. ٦. راپۆرتی سێیەمی دەستەی دەسپاکی لەبارەی یاسای چاکسازی. ٧. کارنامەی کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان. ٨. راپۆرتی چاکسازی و حزمەتگوزاری، کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان. ٩. ماڵپەڕی دیوانی چاودێری دارایی هەرێمی کوردستان. ١٠. راپۆرتی چاکسازی دارایی کابینەی نۆیەم – رێکخراوی ستۆپ، ٢٠٢٢. ١١. راپۆرتەکانی سالانی (2018- 2021)ی دەستەی دەسپاکی هەرێمی کوردستان. ١٢. راپۆرتەکانی سالانی (2018-2021)ی  وەزارەتی داد – حکومەتی هەرێمی کوردستان. ١٣. توێژینەوەی ( سیادە القانون  الحکم الرشید ورکیزە سیادە القانون فی کوردستان) د.احمد میران، 2022. ١٤. هەڵسەنگاندنی ئاستی جێبەجێکردنی یاسای کێبرکێ و قەدەغەکردنی قۆرخکاری لە هەرێمی کوردستان، رێکخراوی ستۆپ، ٢٠٢١. بڵاوکراوەکانی رێکخراوی ستۆپ  1. زنجیرەی یەکەم: راپۆرتی وه‌رزی یه‌که‌می پرۆژەی بەهێزکردنی لێپرسینەوە و ده‌سه‌ڵاتی یاسا لەهەرێمی کوردستان. 2. زنجیرەی دووەم: راپۆرتی وه‌رزی دووەمی پرۆژەی بەهێزکردنی لێپرسینەوە و ده‌سه‌ڵاتی یاسا لەهەرێمی کوردستان 3. زنجیرەی سێیەم: راپۆرتی وه‌رزی سێیەمی پرۆژەی بەهێزکردنی لێپرسینەوە و ده‌سه‌ڵاتی یاسا لەهەرێمی کوردستان 4. زنجیرەی چوارەم: راپۆرتی وه‌رزی چوارەمی پرۆژەی بەهێزکردنی لێپرسینەوە و ده‌سه‌ڵاتی یاسا لەهەرێمی کوردستان 5. زنجیرەی پێنجەم: راپۆرتی ساڵانە (2015 - 2016) داتاکانی گەندەڵی 6. زنجیرەی شەشەم: راپۆرتی وه‌رزی پێنجەمی پرۆژەی بەهێزکردنی لێپرسینەوە و ده‌سه‌ڵاتی یاسا لەهەرێمی کوردستان 7. زنجیرەی حەفتەم: راپۆرتی وه‌رزی شەشەمی پرۆژەی بەهێزکردنی لێپرسینەوە و ده‌سه‌ڵاتی یاسا لەهەرێمی کوردستان 8. زنجیرەی هەشتەم: راپۆرتی وه‌رزی حەفتەمی پرۆژەی بەهێزکردنی لێپرسینەوە و ده‌سه‌ڵاتی یاسا لەهەرێمی کوردستان 9. زنجیرەی نۆیەم: راپۆرتی وه‌رزی هەشتەمی پرۆژەی بەهێزکردنی لێپرسینەوە و ده‌سه‌ڵاتی یاسا لەهەرێمی کوردستان 10. زنجیرەی دەیەم: راپۆرتی (چاودێری و هه‌ڵسه‌نگاندنی بڕیار و راسپارده‌کان) بڕیار و راسپاردەکانی چاکسازی لە هەرێمی کوردستان لە ماوەی نێوان 1/1/2016 تاوەکو 9/12/2016 11. زنجیرەی یازدەیەم: راپۆرتی ساڵانە (2016 - 2017) داتاکانی گەندەڵی. 12. زنجیرەی دوازدەیەم: بەشداری کۆمەڵی مەدەنی لە پرۆسەی چاکسازی و روبەروبونەوەی گەندەڵی. 13. زنجیرەی سێزدەیەم: ئەنجامی راپرسیەک لەبارەی رووبەڕووبونەوەی گەندەڵی و پێشخستنی چاکسازی لە هەرێمی کوردستان. 14. راپۆرتی هەڵسەنگاندن و ئاستی جێ بەجێ کردنی یاسای مافی دەستکەوتنی زانیاری (1). 15. راپۆرتی بەرەو بەھێزترکردنی رۆڵی دەزگای داواکاری گشتی. 16. راپۆرتی هەڵسەنگاندن و ئاستی جێ بەجێ کردنی یاسای مافی دەستکەوتنی زانیاری (2). 17. گلۆسەری چەمک و زاراوەکانی گەندەڵی و حوکمڕانی چاک. 18. شەفافیەتی نەوتی کوردستان لە چاوی دیلۆیتەوە. 19. راپۆرتی هەڵسەنگاندن و ئاستی جێ بەجێ کردنی یاسای مافی دەستکەوتنی زانیاری (3). 20. تقییم خدمە المیاه فی مدینە اربیل. 21. نەخشەڕێـی چاکسازی و روبەروبونەوەی گەندەڵی لە هەرێمی کوردستان. 22. شاری هەولێر دۆخی ئاوی پاشەڕۆ، ئاستەنگ چارەسەرییەکان. ٢٣. چالاکردنی یاسای رێکخراوە ناحکومییەکان لە هەرێمی کوردستان. ٢٤. راپۆرتی چاودێری و هەڵسەنگاندن هەنگاوەکانی چاکسازی حکومەتی هەرێم (1). ٢٥. زێدەڕۆیی سەر زەوی و زاری کشتوکاڵی لە هەرێمی کوردستان (کێشە و چارەسەرییەکان). ٢٦. راپۆرتی چاودێری و هەڵسەنگاندن هەنگاوەکانی چاکسازی حکومەتی هەرێم (2). ٢٧. وردبوونەوە لە وردبینیەکەی دیلۆیت لێکۆڵینەوەی گرفتەکانی داهاتی نەوت لە ڕاپۆرتەکەی دیلۆیت ٣ چارەکی ساڵی ٢٠٢٠، لە بڵاوکراوەکانی رێکخراوی ستۆپ و رێکخراوی روونبین. ٢٨. راپۆرتی چاودێری و هەڵسەنگاندن هەنگاوەکانی چاکسازی حکومەتی هەرێم (3). ٢٩. راپۆرتی چاودێری و هەڵسەنگاندن هەنگاوەکانی چاکسازی حکومەتی هەرێم (4). ٣٠. هەڵسەنگاندنی ئاستی جێبەجێکردنی یاسای کێبرکێ و قەدەغەکردنی قۆرخکاری لە هەرێمی کوردستان. ٣١. 9 ساڵ حوکمڕانی بەبێ بودجە (گرنگی بودجە لە پێشخستنی شەفافیەت و چاودێری و چاکسازی لە داهات و خەرجی). ٣٢. هەڵسەنگاندنی چاکسازی دارایی لە کابینەی نۆیەمدا (گرفتەکانی بەرێوەبردنی داهاتی ناوخۆ). ٣٣. مەترسیەکانی ئاستی دابەزینی ئاوی ژێر زەوی هەولێر کاریگەری پرۆژەکانی نیشتەجێبوون بە نموونە. ٣٤. سەرەتایەک بۆ روبەڕوبونەوەی سپیکردنەوەی پارە لە هەرێمی کوردستان.  

راپۆرتی: درەو كۆنگرەی پارتی تەواو بوو، بەشێك لە كاندیدە دیارەكانی پارتی دەرنەچوون، نێچیرڤان بارزانی (6)  ئەندامی كۆمیتەی ناوەندی و فایلی دەرەوەو پەرلەمانی بەركەوت، مەسرور بارزانی (45) ئەندامی كۆمیتەی ناوەندی و حزب و دارایی بەركەوت، نێچیرڤان بارزانی سیناریۆكەی لەبەرچاو بووە، بەنیاز بووە بەشداری كۆنگرە نەكات. دوو ئەندامی مەكتەبی سیاسی، (13) بەرپرسی لق، (6) وەزیر، (2) یاریدەدەری سەرۆك وەزیران، هەردوو سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی لە كوردستان و بەغداد، دەیان ئەندامی سەركردایەتی دەرنەچوون، زۆرینەیان نیگەرانن، پێیان وایە فێڵیان لێكراوە، بەڵام هێشتا یاری پشتی پەردەیان بۆ روون نەبووەتەوە.  مەكتەبی سیاسی دەرنەچوو دوو ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی نە لە تەزكیەكەی مەسعود بارزانیدا سەركەوتن، نە لە كۆنگرەشدا دەنگی پێویستیان بەدەستهێنا. •    كاكەمین نەجاڕ  ئەندامی مەكتەبی سیاسی و سەرۆكی ئەنجومەنی سەركردایەتی هەولێر (258) دەنگ (دەرنەچوو)  •    عزەدین بەرواری  ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی (149) دەنگ (دەرنەچوو) كەسانی نزیك دوو كەس كە كوڕو برای كەسە نزیكەكانی مەسعود بارزانین دەرنەچوون. •    سەفین دزەیی ئەندامی سەركردایەتی كوڕی موحسین دزەیی یەكێك لە هاوەڵە نزیكەكانی مەلا مستەفا (204) دەنگی بەدەستهێناوە(دەرنەچوو) •    بروسك نوری شاوەیس ئەندامی سەركردایەتی برای رۆژ نوری شاوەیس هاوڕێی نزیكی مەسعود بارزانی (297) دەنگ (دەرنەچوو) وەزیرە دەرنەچووەكان: •    ئالان حەمەسەعید وەزیری پەروەردە (264) دەنگ •    ئانۆ جەوهەر وەزیری گواستنەوە (240) دەنگ •    سامان بەرزنجی وەزیری تەندروستی (254) دەنگ  •    ساسان عەونی وەزیری شارەوانی (332) دەنگ (یەدەگ) •    سەفین دزەیی فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوە (204) دەنگ   تازەكانی ناو بارتی:  •    رێباز حەملان یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت  (187) دەنگ •    محەمەد حاجی یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت كشایەوە  •    مەسعود حەیدەر  راوێژكاری مەسعود بارزانی (142) دەنگ  •    عارف روشدی راوێژكاری مەكتەبی سیاسی پارتی كشایەوە  •    نەزاكەت حسێن (146) دەنگ  فراكسیۆنەكان دەرنەچوون: •    ڤیان سەبری سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی لە پەرلەمانی عێراق (192) دەنگ •    زانا مەلا خالید سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی لە پەرلەمانی كوردستان (267) دەنگ   •    ڤیان دەخیل وتەبێژی فراكسیۆنی پارتی لە پەرلەمانی عێراق (143) دەنگ   •    پێشەوا هەورامانی وتەبێژی فراكسیۆنی پارتی لە پەرلەمانی كوردستان (227) دەنگ •    مەحما خەلیل پەرلەمانتاری عێراق (171) دەنگ •    بەهمەن كاكە عەبدوڵا (178) دەنگ •    جوان رۆژبەیانی (202) دەنگ •    ئاری هەرسین پەرلەمانتاری پێشوو (168) دەنگ •    فازڵ بەشارەتی پەرلەمانتاری پێشوو (215) دەنگ   سەركردایەتیەكان دەرنەچوون: * شیرین ئامێدی ئەندامی پێشوی سەركردایەتی (150) دەنگ  * خەسرەو گۆران ئەندامی سەركردایەتی ( 162) دەنگ * نوری حەمە عەلی ئەندامی سەركردایەتی (333) دەنگ  * قادر قاچاغ ئەندامی سەركردایەتی (310) دەنگ   بەرپرسی لقەكان زۆرینەیان دەرنەچوون   * سەعید ئاغا برپرسی لقی چواری سلێمانی (205) دەنگ   * فازل رەئوف بەرپرسی لقی 21ی دەورەبەری سلێمانی (114) دەنگ   * بەسام عەلی بەرپرسی لقی هەڵەبجە (157) دەنگ * محەمەد خورسید بەرپرسی لقی كەركوك (329) دەنگ *  جەعفەر شێخ مستەفا بەرپرسی لقی خانەقین (75) دەنگ *  سەید رێبوار بەرپرسی لقی چەمچەماڵ (195) دەنگ  * شوان محەمەد بەرپرسی لقی بەغداد (178) دەنگ * كرمانج عەبدوڵا بەرپرسی لقی قەرەچوغ ( 214) دەنگ  * حەسەن عەدۆ بەرپرسی لقی چۆمان (179) دەنگ  * سەباح بەیتوڵا بەرپرسی لقی ئاكرێ ( 317) دەنگ  * ئاشتی كۆچەر بەرپرسی لقی شنگال (253) دەنگ  * ئەنوەر مەسیفی بەرپرسی لقی ئەوروپا (82) دەنگ * عەبدولواحید رەواندزی بەرپرسی لقی سۆران (300) دەنگ   دەرنەچووەكان نیگەرانن بە پێی بە دواداچوونەكانی (درەو) بەشێك لەوانەی دەرنەچوون نیگەرانن و لە ئێستادا بە پەیام و بە قسەش نیگەرانییەكانی خۆیان دەردەبڕن، هەندێكیشیان نیگەرانیەكانیان گەیاندووەتە مەسعود بارزانی و مەسرور بارزانی. بەشیك لە دەرنەچووەكان پێیان وایە فێڵیان لێكراوە، بەوەی پێشتر پێیان وتراوە لە لیستەكەی مەسعود بارزانیدان و دواتریش لیستێكی تر هەبووەو ئەو لیستە رێككەوتنی لەسەر كراوەو سەركەوتووە، سەركردایەتی و  وەزیرە دەرنەچووەكان و بەرپرسی لقەكان نیگەرانن، بەشێكیان پێیان وایە فێڵیان لێكراوە، هێشتا یاریەكەی پشتی پەردەیان بۆ روون نەبووەتەوە، ئەوەندە دەزانن ئەو لیستەی بارزانی داینابوو دواتر لەلایەن نزیكەكانی مەسرور بارزانیەوە گۆڕدراوە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو) مەسعود بارزانی و مەسرور بارزانی پەیوەندی بە دەرنەچووەكانەوە دەكەن و دەڵنەواییان دەكەن.  نێچیرڤانیەكان نێچیرڤان بارزانی لە كۆنگرەدا هیچی دەستنەكەوت، تەنانەت رێگە نەدرا رەوان بارزانی برای خۆی كاندید بكات و یوسف بارزانی براشی كە ئەندامی سەركردایەتی پارتی بوو هەر بەشداری كۆنگرەی نەكرد. بە پێی زانیاریەكانی (درەو) نێچیرڤان بارزانی سەرەتا نیگەران بووە، نیازی بووە بەشداری كۆنگرە نەكات، سیناریۆكانی لەبەرچاو بوو، دەیزانی كۆنگرە تەنیا لە پێناو بە جێگر بوونی مەسرور بارزانی و دوورخستنەوەی بەشێك لەوانە بوو كە مەسعود بارزانی و مەسرور بارزانی لێیان نیگەران بوون، بەڵام بەهەوڵی زۆری بارزانی باوك بەشداری كردوو تەنانەت ئامانجی یەكەمی كۆنگرە كە بەجێگربوونی مەسرور بارزانیە بە نێچیرڤان بارزانی جێبەجێكرا. لە كۆنگرەدا نێچیرڤان بارزانی تەنیا (6) كەسی نزیكی خۆی سەرخست بەخۆیەوە (7) ئەندام دەبن لە كۆبونەوەكانی كۆمیتەی ناوەندی پارتی واتا (14%). نێچیرڤان بارزانی بەرپرسی فایلی (دەرەوە، حكومەت، پەرلەمان)ە كە هیچیان كاریگەریان لەسەر رێكخستن و كۆنترۆڵی حزبی نیە.  مەسروریەكان  كۆنگرە بۆ مەسرور بارزانی سەركەوتنێكی گەورەبوو، چووە پاڵ نێچیرڤان بارزانی، لە كۆی (51) ئەندامی كۆمیتەی ناوەندی (45) ئەندامی سەربە ئاراستەی مەسرور بارزانین واتا (86%)ی ئەندامانی كۆمیتەی ناوەندی لەگەڵ بەڵێی مەسرور بارزانیدان، لەگەڵ ئەوەی بەرپرسی فایلی (حزب، رێكخستن، دارایی) ناو پارتیە.  ماڵئاوایی مەسعود بارزانی لە هەموو وتارەكانیدا مەسعود بارزانی بە روونی ماڵئاوایی پێوە دیاربوو، مانەوەی وەك سەرۆكی پارتی تەنیا بۆ چاودێری كارەكانی نێچیرڤان بارزانی و مەسرور بارزانیە. بارزانی باوك رێكخستن و سەركردایەتی وەك هێلكەیەكی پاككراو خستە دەستی مەسرور بارزانی، چەند جارێك ئەوەی دوپاتكردەوە "ئەبێت مەسرور بارزانی و نێچیرڤان بارزانی، وەك من و ئیدریس بارزانی بن، كە ئیدریس بارزانی براگەورەی من بوو" بەو واتایەی مەسرور بارزانی و نێچیرڤان بارزانی هەمان ئەزمونی ئەوان پیادەبكەن، ئیدریس بارزانی براگەورە بوو بەڵام مەسعود بارزانی سەرۆكی حزب بوو، واتا نێچیرڤان بارزانی وەك براگەورەی مەسرور بارزانیە بەڵام مەسرور بارزانی سەرۆك و بڕیار بەدەست دەبێت.   

مەریوان وریا قانع ( هەفتانە تایبەت بە درەو دەینوسێت)   زیاد لە دوو ھەزار ساڵ لەمەوبەر ئەرستۆ، فەیلەسوفی یۆنانی، لە وتەیەکی ھێجگار بەناوبانگیدا دەپرسێت:  ”کامیان بۆ دەوڵەت بەسودتر و باشترە؟ سەرکردەیەکی زۆرباش و چاکەکار، یاخود یاساییەکی زۆر باش؟" ئەرستۆ لە وەڵامدا دەڵێت: ”یاسایەکی باش لە سەرکردەیەکی باش، باشتر و پێویستترە“. ئەرستۆ لەو بۆچوونەدا تەواو ڕاستە و مێژووی دەوڵەتانیش لە جیھاندا ئەو ڕاستییەیان چەندان جار سەلماندوە. یاسای باش لە سیاسی باش گرنگتر و بەسودترە. ئەگەر ئەرستۆ زیاد لە دوو ھەزار ساڵ لەمەوبەر ئەم ڕاستییە سادەیەی بە گوێی ھەموو مرۆڤایەتیدا دابێت، ئەوا لە سەدەی ھەڤدەھەمەوە لەپاڵ ”یاسای باش“دا، قسە لە ”دەزگای باش“ و ”بەھای سیاسیی باش”یش دەکردێت. بە حوکمی ئەوەیش لە دونیای تازەدا، واتە لەو دونیایەدا کە لە سەدەی ھەڤدەھەم و ھەژدەھەمی ئەوروپا و لە سەدەی نۆزدەھەم و بیستەمی ئەم ناوچەیەی ئێمەدا، دروستدەبێت، دەسەڵات و تواناکانی دەوڵەت لە کۆنترۆڵکردنی کۆمەڵگادا ھێجگار گەورەتر و بەرفراوانتر دەبن، بۆیە بەشێکی گەورەی فیکری سیاسیی ھاوچەرخ، لەسەر شیکردنەوەی یاساکان و دەزگاکان و بەھاکان ڕادەوەستێت نەک لەسەر کەسایەتی سیاسیی و سەرکردەکان. ئەوەی ئەزموونێکی سیاسیی دیاریکراو بۆ ئەزموونێکی سیاسیی باش دەگۆڕێت، سەرکردەکانی ئەو ئەزموونە نین، بەڵکو ئەو یاسا و دەزگا و بەھایانەن کە لەناو ئەو ئەزموونەدا ئامادەن و کاردەکەن. ئاراستەی چۆنیەتی کارکردنی دەسەڵات دەکەن و میکانیزمی لێپرسینەوە و بەرپرسیاربوونی دەسەڵاتداران، بە سەرۆکەکانیشەوە، دادەنێنن.  فەیلەسوفی فەرەنسیی، میشیل فوکۆ، لە نووسینێکی زۆر بەناوبانگیدا باسی دەسەڵات لە دونیای نوێدا دەکات وپێ لەسەر ئەوە دادەگرێت کە لە سەدەی ھەژدەھەم بەدوا میکانیزمەکانی دەسەڵاتدارێتی گۆڕانی گەورەیان بەسەردادێت. ئەو باس لە ”پەڕاندنی سەری پاشا“ دەکات، واتە باس لە جۆرێک دەسەڵات دەکات کە ”سەری پاشا“ شوێنی دروستکردن و ئیدارەدانی دەسەڵاتدارێتیی نییە، بەڵکو کۆمەڵێک دەزگا و بەھا و یاسا و میکانیزمن کە لەدەرەوەی سەری ئەو پادشایەدا دروستدەبن و ئیشدەکەن. لە سەدەی ھەژدەھەمەوە سەری پادشا بڕاوە و ئەوەی شوێنی ئەو سەرەی گرتۆتەوە کۆی ئەو یاسا و دەزگا و بەھایانەیە کە دێنەکایەوە و لەناو کۆمەڵگادا کاردەکەن. ئەگەرچی فوکۆ ڕەخنەیەکی ھەمەلایەن لەم گۆڕانە مێژووییە دەگرێت و ھەوڵی بە دیموکراسیکردنی زیاتر و گەورەکردنی ئەگەری دروستکردنی ڕووبەری گەشەدان بە توانای دروستکردنی کەسایەتی سەربەخۆ ئەدات، بەڵام خودی گۆڕانەکە لە پادشاوە بۆ یاسا و دەزگا و بەھا، گۆڕانێکی مێژوویی گرنگە و بە کردەوەش بەشێکە لە مێژووی مرۆڤایەتی لە سەدەی ھەژدەھەمەوە.   ھەر ئەزموونێکی سیاسیی، یان ھەر دەوڵەت و حوکمڕانییەک، کە پشتی بە سەرۆک و سەرکردە و حوکمڕانێکی باش بەستبێت، تەمەنی ئەو ئەزموون و دەوڵەت و حوکمڕانییە، زۆربەی جار، تەنھا بەقەد تەمەنی سەرکردە و حوکمڕانەکە بووە. مردن یان پەککەوتنی ئەو سەرکردەیە مردن و پەککەوتنی ئەزموونەکەشی گەیاندوە. ئەوەی دەوڵەت و حوکمڕانیی دەھێڵێتەوە یاسای باش و دەزگای باش و بەھای سیاسیی باشە. توانا و ”میکانیزمی باش“ی لێپرسینەوە و بەرپرسیارکردنی دەسەڵاتدارانە.  دەسەڵاتداری باش بەبێ یاسای باش و دەزگای باش و بەھای سیاسیی باش ھەر دروستنابێت، گەر ھەشبێت بە ئاسانی دەگۆڕێت بۆ ”دەسەڵاتدارییەکی خراپ“، تەنانەت بۆ ”دەسەڵاتدارییەکی ھێجگار ترسناک“. دەسەڵاتدار گەر یاسای باش بۆ لێپرسینەوەی نەبێت، گەر دەزگای باش بۆ بەرپرسیارکردنی لەئارادانەبێت، گەر بەھای سیاسیی باش بوونی نەبێت کاتێک لێیان لابدات تووشی ئیحراجبوون و شەرمکردنی سیاسیی بکات، بە ئاسانی دەگۆڕێت بۆ دەسەڵاتدارێکی خراپ، دەبێت بە ھەڕەشە بۆسەر ئەو میلەت و کۆمەڵگا و وڵاتەی حوکمڕانیی دەکات. ئەوەی لە ئێستای وڵاتی ئێمەدا ڕووئەدات، ڕێک پێچەوانەی ئەو یاسا سیاسییە بنەڕەتییەیە کە لە سەردەمی ئەرستۆوە  ئامادەیە و ئەزموونە سیاسییە باشەکانی جیھان پەیڕەوی لێدەکەن. ئەوەی لای ئێمە ڕووئەدات ڕێگەگرتنێکی سیستماتیکیی بەردەوامە لە دروستبوونی یاسای باش و دەزگای باش و بەھای سیاسیی باش و جێگرتنەوەیان بە ”دەسەڵاتی شەخسیی“، بەردەوام خراپی، ئەم یان ئەو سەرکردە و سەرۆکی سیاسیی. ئەم سەرۆکە سیاسییەش ھەرجارە و ناوێکی لێدەنرێت. جارێک پێیان دەگوتێرت ”باوکی میلەت“، جارێک ”سەرۆکی پێویست“، القائد الضرورة وەک لای بەعس، جارێک ”ئیمامی زەمان“، جارێک ”مام“ و ”براگەورە“، جارێکیش ”مەرجەع“، ھتد... ھەموو ئەم ناونانەش ھێما بۆ یەک ڕاستیی تاڵ دەکەن، غیابی سیستمێکی سیاسیی کە پشتی بە یاسای باش و دەزگای باش و بەھای سیاسیی باش بەستبێت. بەشەخسیکردنی دەسەڵات لە دونیای ئێمەدا بەردەوام ھاوشانبووە بە وێرانکردنێکی تەواوەتی دەسەڵاتی یاسا و دەزگا و بەھا سیاسییە باشەکان. بۆئەوەی سەرۆک یان مەرجەع یان باوک و براگەورەی میلەت بوونی ھەبێت، پێویستە پێشوەخت سەرجەم ئەو میکانیزمە جیاوازانە وێرانکرابن کە یاسا و دەزگا و بەھای باش پێشنیاریان دەکەن.  ئەگەرچی لەشکرێک خوێندەواری ئایدیۆلۆژیی و کادری حیزبی و چالاکەوانی میدیایی ھەن، پێیانوایە نابێت مۆدێلی حوکمڕانیی ئەو ناوچەیەی ئێمە، بە مۆدێلی حوکمڕانیی، بۆ نموونە، لە ئەوروپادا بەراوردبکەین، چونکە ئەو دووبەشی جیھان دووبەشی جیاواز و دوو مێژووی جیاوازیان ھەیە. بەڵام زۆرجار ھەندێک بۆئەوەی باشتر دەربکەوێت باسی چی دەکەین و لە چ جۆرە دیاردەیەک ئەدوێین ھەندێک بەراوردکاریی، پێویستە.  ئەزموونی حوکمڕانیی لە وڵاتە ئەوروپییەکاندا بێکەموکوڕیی نییە و لە زیاد لەسەرێکەوە قابیلی ڕەخنەکردنە، بەڵام بە بەراورد بەو شێوازانەی حوکمڕانی لە دونیای ئێمەدا ھەن، ئەزموونە ئەوروپاییەکان زۆر پێشکەوتوتر و زۆریش باشترن. بەڵام ئەم باشییە لەوەدا نییە ئەوروپییەکان وەک مرۆڤ لە مرۆڤەکانی دونیای ئێمە باشترن، سیاسییەکانیان وەک مرۆڤ باڵاترن لە سیاسیەکانی دونیای ئێمە. ئەم جۆرە لێکدانەوانە دەچنە چوارچێوەی ڕاسیزمەوە. باشی ئەزموونە سیاسییەکانی ئەوروپا لەوەدایە ئەوان لەناو ڕستێکی  یاسای باش و دەزگای باش و بەھای سیاسیی باشدا ئامادەن و کاردەکەن. سەرکردە و سەرۆکەکانیان لەوەدا ئازادنین سایکۆلۆژیا و گرێ دەرونییەکانی خۆیان بکەن بە سیاسەتی گشتیی وڵاتەکە، خەیاڵیان لای ئەوەنییە دەسەڵات دوای خۆیان بۆ منداڵ و خێزان و بنەماڵە و کەسوکار و ھاوڕێ نزیکەکانی خۆیان بەجێبھێڵن، خەیاڵیشیان لایبێت ئەو یاسا و دەزگا و بەھایانەی ھەن و حوکمڕانن ڕێگرن لە چالاککردنی ئەو خەون و خولیایە. لەناو ئەم ئەزموونەدا سەرکردەیەک کە ھەڵەیکر یاسای باش و دەزگای باش و بەھای سیاسیی باش ھەن لێپرسینەوەی لەگەڵدا دەکەن و بەرپرسیاری دەکەن.  بە کورتییەکەی ئەوەی لە ئەوروپادا کاردەکات، ئەو دیدە ئەرستۆییەیە کە پێیوایە یاسای باش لە سەرکردەی باش، باشترە، ئەو  دیدەی کە بووە بە بەشێکی ناوەکیی واقیعی سیاسیی ئەو بەشەی جیھان. ئێمە ئێستا لە جیھانێکدا دەژین لەھەر شوێنێکدا یاسای باش و دەزگای باش و بەھای سیاسیی باش ھەبو کاربکەن، لەوێدا ئەگەری ئەوەی سەرەتا سیاسییەکان ببن بۆ کابوس، دوای خۆشیان منداڵەکانیان ببن بە کابوس، ئەگەرێکی لاوازە.  

 درەو: سبەینێ (7) پەرلەمانتاری كۆمەڵی دادگەری  و چوار پەرلەمانتاری فراكسیۆنی گۆڕان و پەرلەمانتارێكی سەربەخۆ بایكۆتی پەرلەمان دەكەن و دەكشێنەوە. سبەینێ 6/11 تەمەنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان كۆتایی دێت، لەگەڵ ئەوەی بە دەنگی (80) پەرلەمانتاری (پارتی، یەكێتی، گۆڕان، پێكهاتەكان) تەمەنی پەرلەمان تا كۆتایی وەرزی پایزەی 2023 درێژكرایەوە، بەڵام تا ئێستا (5) پەرلەمانتاری فراكسیۆنی یەكگرتوو و پەرلەمانتارێكی فراكسیۆنی گۆڕان دەستلەكاركێشانەوەیان پێشكەشی سەرۆكایەتی پەرلەمانكرد، (3) پەرلەمانتاری نەوەی نوێش بڕیاری كشانەوەیاندا. بڕیارە سبەینێ (12) پەرلەمانتاری دیكەی (فراكسیۆنی كۆمەڵ، چوار پەرلەمانتاری گۆڕان، پەرلەمانتارێكی سەربەخۆ) بایكۆتی پەرلەمان بكەن و بكشێنەوە: پەرلەمانتاری فراكسیۆن كۆمەڵ: -    عەبدولستار مەجید سەرۆكی فراكسیۆن -    هەورامان گەچێنەیی  -    عومەر گوڵپی  -    روپاك ئەحمەد -    عوسمان عەلی -    بەدریە ئیسماعیل -    موسلیم عەبدوڵا چوار پەرلەمانتاری فراكسیۆنی گۆڕان -    عەلی حەمەساڵح -    ئاشنا عەبدوڵا -    دابان محەمەد -    شیرین ئەمین پەرلەمانتارێكی سەربەخۆ -    دیاری ئەنوەر  

 شیكاری: درەو   بەپێی زانیارییەکان؛ حکومەتی هەرێمی کوردستان لە (10) مانگی ڕابردوودا؛ 🔹 زیاتر لە (122 ملیۆن و 911 هەزار) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی بۆری نەوتی هەرێمەوە فرۆشتووە. 🔹 بە تێکڕای ڕۆژانە (404 هەزار 429) بەرمیل نەوت فرۆشراوە. 🔹 تێکڕای بەهای بەرمیلێک نەوت لە بازاڕەکانی جیهان (103.71) دۆلار بووە، بەڵام هەرێم نەوتی بە (90.77) دۆلار فرۆشتووە. 🔹 کۆی داهاتی نەوتی هەرێم زیاتر بووە لە (11 ملیار و 138 ملیۆن 403 هەزار) دۆلار بووە. 🔹 بڕی (6 ملیار و 237 ملیۆن و 505 هەزار) دۆلار بەڕێژەی (56%) چووە بۆ خەرجی پرۆسەکە. 🔹 بڕی (4 ملیار و 900 ملیۆن و 897 هەزار) دۆلار بەڕێژەی (44%) کە بەرامبەرە بە (7 ترلیۆن و 106 ملیار و 301 ملیۆن) دینار گەڕاوەتەوە بۆ خەزێنەی حکومەتی هەرێم. چارتی ژمارە (1) یەکەم؛ بڕی نەوتی هەناردەکراو لە ڕێگەی بۆرییەوە حکومەتی هەرێمی کوردستان لە (1/1/2022 – 31/10/2022)، بڕی (122 ملیۆن و 911 هەزار 745 هەزار) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی بۆرییەوە لە بەندەری جەیهانی تورکی فرۆشتووە. بەرزترین ئاستی فرۆشتنیش لە مانگی تەموزدا تۆمار کراوە کە بڕەکەی بریتی بووە لە (13 ملیۆن و 340 هەزار) بەرمیل. کەمترین بری نەوتی فرۆشراویش لە مانگی حوزەیراندا بووە کە بڕەکەی بریتی بووە لە (11 ملیۆن و 168 هەزار و 971) بەرمیل (بڕوانە چارتی ژمارە (2)) هاوکات بەتێکڕای ڕۆژانە لە دە مانگی ڕابردووەدا بڕی نەوتی فرۆشراوی هەرێم بریتی بووە لە (404 هەزار و 429) بەرمیل نەوت، سەبارەت بە وردەکاری مانگەکان بڕوانە (چارتی ژمارە (3)) چارتی ژمارە (2) چارتی ژمارە (3) دووەم؛ نرخی نەوتی فرۆشراوی هەرێم لە بازاڕەکانی جیهان بە تێکڕای دە مانگی ڕابردوو هەر بەرمیلێک نەوت لە بازاڕەکانی جیهان نرخەکەی بریتی بووە لە (103.71) دۆلار. بەپێی دواین ڕاپۆرتەکانی دیلۆیت بۆ هەردوو چارەکی یەکەم و دووەمی ئەمساڵ بە تێکڕا بەرمیلێک نەوتی کوردستان بە کەمتر لە (12.94) دۆلار لە نرخی جیهانی فرۆشراوە. واتە بە تێکڕا لە ماوەی ڕابردوودا هەر بەرمیلێک نەوتی هەرێم بە (90.77) دۆلار فرۆشراوە. بەرزترین ئاستی نرخی نەوتی هەرێمیش لە مانگی حوزەیران تۆمار کراوە، کە بریتی بووە لە (108.25) دۆلار، نزمترین ئاستیش لە مانگی کانونی دووەمدا بووە کە بەهاکەی بریتی بووە لە (73.89) دۆلار. بڕوانە (چارتی ژمارە (4)   چارتی ژمارە (4) سێیەم: داهات و خەرجی نەوتی هەرێم لە 1/1/2022 – 31/10-2022 1.    کۆی گشتی داهاتی نەوتی هەرێم وەک پێشتر ئاماژەمان پێدا حکومەتی هەرێمی کوردستان لە دە مانگی ڕابردووی ئەمساڵدا بڕی (122 ملیۆن و 911 هەزار) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی بۆرییەوە فرۆشتووە، بە تێکڕا هەر بەرمیلێک نەوتی بە (90.77) دۆلار فرۆشتووە، بۆیە کۆی ئەو داهاتەی لە ڕێگەی فرۆشتنی نەوتەوە بە بۆری بەدەستهاتووە، بریتی بووە لە؛ (11 ملیار و 138 ملیۆن و 403 هەزار و 56) دۆلار، زۆرترین داهاتیش لە مانگی ئایاردا بەدەستهاتووە کە بڕەکەی بریتی بووە لە؛ (1 ملیار و 346 ملیۆن و 889 هەزار و 426) دۆلار، کەمترین داهاتیش لە مانگی کانونی یەکەم دا تۆمار کراوە کە بریتی بووە لە؛ (918 ملیۆن و 600 هەزار و 37) دۆلار. بڕوانە (چارتی ژمارە (5) چارتی ژمارە (5) 2.    خەرجی نەوتی هەرێم بەپێی دواین ڕاپۆرتەکانی ڕێکخراوی دیلۆیت بۆ وردبینی پرۆسەی نەوتی هەرێمی کوردستان لەماوەی ڕابردوو (56%)ی داهاتی نەوت بۆ خەرجی پرۆسەکە دەڕوات، بۆیە  کۆی ئەو داهاتەی لە دە مانگی ڕابردوودا لە پرۆسەی نەوتدا بە خەرج دراوە، بریتی بووە لە؛ (6 ملیار و 237 ملیۆن و 505 هەزار و 711) دۆلاری ئەمریکی، بە جۆرێک؛ بەرزترین ئاستی خەرجی لە مانگی ئایاردا تۆمار کراوە کە بڕەکەی بریتی بووە لە؛ (754 ملیۆن و 258 هەزار و 79) دۆلار. کەمترین خەرجیش لە مانگی کانونی یەکەمدا بووە، کە بریتی بووە لە؛ (514 ملیۆن و 416 هەزار و 21) دۆلار. (چارتی ژمارە (6)). چارتی ژمارە (6)   3.    داهاتی ماوەی نەوت بۆ حکومەتی هەرێم بەپێی ڕاپۆرتەکانی ڕێکخراوی دیلۆیت (44%)ی داهاتی نەوت لە دوای لێدەرکردنی خەرجییەکانی پرۆسەکە بۆ حکومەتی هەرێم دەمێنێتەوە، بۆیە کۆی ئەو داهاتەی لە دە مانگی ڕابردوودا لە پرۆسەی هەناردەکردنی نەوت بۆ حکومەتی هەرێم ماوەتەوە کەمترە لە کۆی خەرجییەکانی پرۆسەکە و بریتییە لە (4 ملیار و 900 ملیۆن و 897 هەزار و 345) دۆلاری ئەمریکی، بەرامبەر بە (7 ترلیۆن و 106 ملیار  و 301 ملیۆن و 149 هەزار) دیناری عێراقی. بڕوانە (چارتی ژمارە (7 + 8)) و تەواوی وردەکارییەکان خشتەی ژمارە (1)). چارتی ژمارە (7) چارتی ژمارە (8) خشتەی ژمارە (1) سەرچاوەکان -    ڕاپۆرتی دیلۆیت، بەرهەمی نەوت و هەناردەو بەکاربردن و دهات لە 1ی کانونی دووەمی 2022 تاکو 31ی ئاداری 2022 (وەرزی یەکەم)، ماڵپەڕی فەرمی حکومەتی هەرێمی کوردستان. -    ڕاپۆرتی دیلۆیت، بەرهەمی نەوت و هەناردەو بەکاربردن و دهات لە 1ی نیسانی 2022 تاکو30ی حوزەیرانی 2022 (وەرزی دووەم)، ماڵپەڕی فەرمی حکومەتی هەرێمی کوردستان. -    درەو میدیا؛ هەناردەو نەوتی بارکراوی هەرێم لە چارەکی سێیەمی 2022؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=11255 -    ئەنوەر کەریم؛ كۆی داهاتی نەوتی هەرێم لە مانگی رابردوودا (996 ملیۆن) دۆلار بووە، درەو میدیا؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=10593 

(درەو):  دوای دانانی سەرۆك‌و جێگرەكانی بەبێ دەنگدان، (11) ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی، بە تەزكیەی مەسعود بارزانی ناچنە ناو كێبركێی هەڵبژاردن‌و راستەوخۆ دەبن بە ئەندامی كۆمیتەی ناوەندیی.  بۆ رۆژی دووەم كۆنگرەی 14ی پارتی لە دهۆك بەردەوامە، دوای دانانەوە مەسعود بارزانی بە سەرۆكی حزب‌و نێچیرڤان بارزانی‌و مەسرور بارزانی بە جێگرانی سەرۆك بەبێ هەڵبژاردن‌و دەنگدان، بە بڕیارێك ئەندامانی مەكتەبی سیاسیش بەبێ هەڵبژاردن خرانە سەركردایەتییەوە.  ئەمڕۆ پەیڕەوی ناوخۆی پارتی پەسەندكرا، لە پەیڕەوە نوێیەكەدا ناوی (ئەنجومەنی سەركردایەتی) گۆڕدراوە بۆ (كۆمیتەی ناوەندیی).  بەپێی قسەی میدیاكانی نزیك لە پارتی، نێچیرڤان بارزانی پێشنیازی كردووە ئەندامانی مەكتەبی سیاسی بەبێ هەڵبژاردن بكرێن بە ئەندامی كۆمیتەی ناوەندی، مەسعود بارزانیش ئەم پێشنیازەی پەسەندكردووە.  مەكتەبی سیاسی پارتی لە (17) كەس پیكهاتووە، سێ كەسیان لە ژیاندا نەماون (فەرەیدون جوانڕۆیی- رۆژ نوری شاوەیس- رەمزی شەعبان)، سێ كەسی تریان بڕیاریانداوە خۆیان كاندید نەكەنەوە (كەریم شەنگالی- عومەر عوسمان- یونس رۆژبەیانی)،  بەم پێیە لە كۆی 17 ئەندامی مەكتەبی سیاسی (11) كەس ماوەتەوە‌و ئەم (11) كەس بەبێ دەنگدان‌و بە بڕیاری مەسعود بارزانی سەردەكەون بۆ كۆمیتەی ناوەندیی.  سەركردایەتی پارتی لە 51 ئەندام‌و (9) یەدەگ پێكدێت، لەم ژمارەیە دوانیان لە ژیاندا نەماون (فەلەكەدین كاكەیی- محەمەد هەركی)، یەكێكیشیان وازی لە پارتی هێناوە (ئەدهەم بارزانی)، چەند ئەندامێكی تر بڕیاریانداوە خۆیان كاندید نەكەنەوە (قادر قادر- عەبدوڵا ئاگرین- نەزهەت حالی).  

(درەو):  مەسعود بارزانی رێبەرانی پارتی بۆ دوای خۆی بە هاوبەشی دایە دەست مەسرور بارزانی كوڕی‌و نێچیرڤان بارزانی برازای، بەمەش شەڕی میراتی بە هاوتایی لەنێوان هەردوولادا بەجێهێشت بۆ ئەوەی لە داهاتوودا خۆیان یەكلای بكەنەوە.  یەكەمین كاری كۆنگرەی 14ی پارتی دیاریكردنی رێبەرایەتی حزبەكە بوو، مەسعود بارزانی جارێكی تر وەكو سەرۆكی پارتی هەڵبژێردرایەوە، بارزانی پێشنیازی كرد نێچیرڤان بارزانی بۆ جێگری پارتی هەڵبژێدرێت، نێچیرڤان بارزانیش پێشنیازی كرد، مەسرور بارزانی بۆ جێگری دووەمی سەرۆكی پارتی هەڵبژێردرێت، ئەم پرۆسەیە پێشتر لەناو بنەماڵەی بارزانی رێككەوتنی لەسەر كراوە. كۆنگرەی 14ی پارتی گۆڕانكارییەكی نوێی كرد، پۆستی جێگری سەرۆكی حزبی لە یەك جێگرەوە بۆ بۆ دوو جێگر زیاد كرد.  بۆ جێگری یەكەمی سەرۆكی پارتی نێچیرڤان بارزانی هەڵبژێردرا، بۆ جێگری دووەمیش (مەسرور بارزانی)، ئەم گۆڕانكارییە نیشانی دەدات لە حاڵەتی دوركەوتنەوەی مەسعود بارزانی بە هەر هۆكارێك، رێبەرایەتی حزب دەكەوێتە دەست دوو ئامۆزاكە، ئەمە شێوازێكی هاوشێوەی ئەوەیە كە دوای كۆچی دوایی جەلال تاڵەبانی لەناو یەكێتیدا رویدا‌و لە كۆنگرەی چوارەمدا بافڵا تاڵەبانی‌و لاهور شێخ جەنگیی لەژێر ناوی "هاوسەرۆكایەتی"دا رێبەرایەتی حزبەكەیان گرتە دەست.  پۆستی جێگری سەرۆك لە كۆنگرەی 10ی پارتییەوە دانراوە، لەو كۆنگرەیەدا كە ساڵی 1988 بەڕێوەچوو، بۆ جاری یەكەم پۆستی سكرتێر لابراو پۆستی جێگر لە شوێنی دانرا، لەوكاتەوە تاوەكو كۆنگرەی 13 لە ساڵی 2010دا (عەلی عەبدوڵا) جێگری سەرۆكی پارتی بوو، لە كۆنگرەی 13دا بۆ یەكەمجار (نێچیرڤان بارزانی) كرا بە جێگری سەرۆك، بۆ ئەمە نێچیرڤان بارزانی لەبەردەم ئەندامانی كۆنگرەدا دەستی مەسعود بارزانی مامی ماچ كرد.   

  (درەو):  كارەكانی كۆنگرەی 14ی پارتی لە دهۆك دەستیپێكرد، مەسعود بارزانی لیستێكی تایبەت بەخۆی هەیە بۆ سەركردایەتی، 12 ئەندام سەركردایەتی‌و مەكتەبی سیاسی پارتی لەم كۆنگرەیەدا خۆیان كاندید ناكەنەوە.  میدیاكانی نزیك لە پارتی ئاشكرایانكرد، مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی لیستێكی تایبەت بەخۆی هەیە لەناو كۆنگرەدا، لیستەكەی بارزانی لە (80) كاندید پێكدێت، كە (40) كەسیان ئەندامی سەركردایەتی‌و مەكتەبی سیاسی ماوە تەوابوون‌و (40) كەسەكەی تریان كاندیدی نوێن.  زانیارییەكان باسلەوە دەكەن، 12 ئەندامی سەركردایەتی پارتی لەم كۆنگرەیەدا جارێكی تر خۆیان بۆ سەركردایەتی كاندید ناكەنەوە، بەڵام هێشتا ناوی ئەم كەسانە ئاشكرانەكراوە ( رۆژ نوری شاوەیس، فەرەیدوون جوانڕۆیی) ئەندامانی مەكتەبی سیاسی و رەمزی شەعبان و محەمەد هەركی ئەندامانی سەركردایەتی كۆچی دواییان كردووە.  سەركردایەتی پارتی لە 51 كەس پێكدێت، لەسەر ئەم ژمارەیە چەند بۆچونێك لەناو كۆنگرەی 14ی پارتیدا هەیە، هەندێك داوای كەمكردنەوەی ژمارەكە‌و هەندێكی تر داوای زیادكردنی دەكەن، لەم نێوەندەدا بۆچونێكی تر یە داوا دەكات ژمارەكە وەكو خۆی بمێنێتەوە.   

درەو: جارێكی تر یەكێتی‌و پارتی پەیوەندییەكانیان تێكچووە، یەكێتی هەڕەشەی كشانەوە لە حكومەت دەكات، یەكێتی حزبی دەسەڵاتداری ناوچەی (سەوز)ە، كشانەوە لە حكومەت بەواتای سەرهەڵدانەوەی دوو ئیدارەیی دێت. ئەگەر یەكێتی لە حكومەت بكشێتەوە‌و ئیدارەی خۆی جیابكاتەوە، بەواتای گەڕانەوەیە بۆ ساڵانی دوای شەڕی ناوخۆیی واتە لە ساڵانی 1996 بۆ 2005، ئەگەر دوو ئیدارەیی لە هەرێمی كوردستان دروستببێتەوە، توانای مرۆیی‌و ئابوری‌و دارایی هەرێمی كوردستان بەمشێوەیە لەنێوان ئیدارەی پارتی‌و یەكێتیدا دابەش دەبێتەوە:  داهات‌و خەرجی  بەگوێرەی زانیارییە نافەرمییەكان، خەرجی سنوری ئیدارەی یەكێتی مانگانە (400 ملیار) دینارە، لەم بڕە پارەیە مانگانە بەتەنیا (365 ملیار) دیناری بۆ موچەی موچەخۆران سنورەكە دەڕوات، ئەگەر دوو ئیدارەیی دروست بێتەوە ئایا یەكێتی بە داهاتەكانی سنورەكەی مانگانە دەتوانێت ئەم خەرجییە دابین بكات؟ •    هەر بڕە پارەیەك وەكو بەشە بودجە بۆ هەرێمی كوردستان لە بەغدادەوە رەوانە بكرێت، بەپێی رێككەوتنی بەركاری نێوان پارتی‌و یەكێتی، رێژەی 43%ی پارەكە بۆ سنوری دەسەڵاتی یەكێتی‌و 57%ی پارەكە بۆ سنوری دەسەڵاتی پارتی دەڕوات.  •    هەناردەی نەوت سەرچاوەی سەرەكی داهاتی حكومەتی هەرێمی كوردستانە، هەرێم ئێستا رۆژانە (420 هەزار) بەرمیل نەوت هەناردەی دەرەوە دەكات، لەم رێژەیە تەنیا نزیكەی (40) هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە لە سنوری یەكێتی بەرهەم دەهێنرێت، واتە رێژەی 90%ی كۆی نەوتی هەناردەكراوی هەرێم لە سنوری پارتیدا‌و تەنیا 10%ی نەوتی هەناردەكراو لە سنوری یەكێتیدا دەردەهێنرێت، سەرباری ئەمە بۆری هەناردەی نەوتی هەرێم لەناوچەی ژێر كۆنترۆڵی پارتیدایە.  •    غازی سروشتی بەرهەمهێنراوی هەرێمی كوردستان كێڵگە سەرەكییەكەی لە سنوری دەسەڵاتی یەكێتیدایە كە كێڵگەی (كۆرمۆر)ە، ئەم كێڵگەیە پێداویستی رۆژانەی غازی ماڵان‌و وێستگەكانی كارەبای هەرێمی كوردستان دابین دەكات، لەحاڵەتی دوو ئیدارەیدا كێشەی بۆ كارەبای سنوری پارتی دروست دەبێت.  •    یەدەگی نەوت‌و غاز بەمشێوەیە لەنێوان قەڵەمڕەوی پارتی‌و یەكێتیدا دابەشبووە: -    یەدەگی نەوت لە سنوری قەڵەمڕەوی پارتیدا (6 ملیار) بەرمیلە. -     یەدەگی غازی سروشتی لە سنوری قەڵەمڕەوی پارتیدا (300 ملیار) پێ سێجا. -     یەدەگی نەوت لە سنوری قەڵەمڕەوی یەكێتیدا (13 ملیار) بەرمیلە. -    یەدەگی غازی سروشتی لە سنوری قەڵەمڕەوی یەكێتیدا (18 ترلیۆن‌و 300 ملیار) پێ سێجا. ئەم ژمارانە نیشانی دەدەن، لە حاڵەتی دوو ئیدارەیدا غاز كارتی بەهێزی دەستی یەكێتی‌و نەوتیش كارتی بەهیزی دەستی پارتییە. سنور لە حاڵەتی دوو ئیدارەیدا  لەدوای ساڵی 1994و سەرهەڵدانی شەڕی ناوخۆ، سنورێكی دەستكرد بەزەبری چەك لەنێوان ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی یەكێتی‌و پارتی كێشرا، كە بەسنوری "دێگەڵە" ناسراوە، دوای تێپەڕبونی چارەكە سەدەیەك هێشتا ئاسەواری ئەو سنورە بەتۆخی ماوەتەوەو لەگەڵ توندبونەوەی ململانێكانی نێوان دوو حزبە دەسەڵاتدارەكەدا، ئەم سنورە بیری خەڵك‌ دەكەوێتەوە. بەپێی ماددەی (53)ی دەستوری كاتیی عێراق، سنوری ئیدارەی هەرێمی كوردستان تاوەكو ئەو سنورەیە كە لە (19/3/2003) هەبووە، واتە سنوری پێش روخانی رژێمەكەی سەددام حسێن. بەپێی ئەو ماددەیەی دەستور، رووبەری هەرێمی كوردستان (41 هەزارو 939) كیلۆمەتر دوجایە، بەمشێوەیە لەنێوان قەڵەمڕەوی پارتی‌و یەكێتیدا دابەشبووە: -    سنوری قەڵەمڕەویی یەكێتی لەناو رووبەری گشتی هەرێمی كوردستان نزیكەی (20 هەزار) كیلۆمەتر دوجایە. -    لەبەرامبەردا ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی پارتی دیموكراتی كوردستان كە هەولێرو دهۆكە، رووبەرەكەی دەبێت بە نزیكەی (22 هەزار) كیلۆمەتر دوجا. دوو ئیدارەیی‌و دابەشبوونی خەڵك بەپێی ئاماری وەزارەتی پلاندانانی عێراق ئێستا ژمارەی دانیشتوانی هەرێم (5 ملیۆن‌و 884 هەزارو 23) كەسە، دانیشتوان بەمشێوەیە لەنێوان پارتی‌و یەكێتیدا دابەشبووە:  -    هەولێر: ( 2 ملیۆن و 55 هەزارو 448) كەس -    دهۆك: ( ملیۆنێك و 423 هەزارو 369 ) كەس -    سلێمانی: ( 2 ملیۆن و 396 هەزارو 206) كەس واتە ژمارەی دانیشتوانی سنوری پارتی بەگشتی (3 ملیۆن و 478 هەزارو 654) كەسە‌و ڕێژەی (59%)ی كۆی دانیشتوانی هەرێم لە سنوری دەسەڵاتی پارتیدایە.  كۆی گشتی دانیشتوان لەسنوری یەكێتی (2 ملیۆن و 396 هەزارو 206) كەسە‌و رێژەی (41%)ی كۆی دانیشتوانی هەرێم پێكدەهێنێت.  دوو ئیدارەیی‌و داهاتی ناوخۆ بەگوێرەی داتاكان، ئێستا داهاتی ناوخۆ واتە داهاتی گومرگ‌و باج لە سنوری ئیدارەی یەكێتی مانگانە بڕەكەی (120 ملیار) دینارە، لە سنوری پارتی ئەم داهاتانە مانگانە بڕكەی (180ملیار) دینارە.  دوو ئیدارەیی‌و دابەشبوونی سەربازیی هەرێمی كوردستان لەڕووی هێزی سەربازییەوە بەمشێوەیە لەنێوان پارتی‌و یەكێتیدا دابەشبووە: •     پارتی خاوەنی هێزی (80)یە، ئەم هێزە ژمارەی پێشمەرگەكانی زیاتر لە (56 هەزار) كەسە. •     پارتی هێزێكی تری سەربازی هەیە بەناوی هێزی "زێرەڤانی"، ئەم هێزە (44 هەزار) كەسە. •     ئاسایشی پارتی زیاتر لە (16 هەزار) كەسە. كۆی گشتی هێزی چەكداری پارتی بە هێزی دژە تیرۆرو هێزەكانی تریشەوە بە زیاتر لە (100 هەزار) كەس دەخەمڵێندرێت. هێزی سەربازی یەكێتی •     یەكێتی خاوەنی هێزی (70)یە، ئەم لەنزیكەی (56 هەزار) پێشمەرگە پێكدێت. •     هێزی بەرگری‌و فریاكەوتنی یەكێتی (26 هەزار) كەسە. •     ئاسایشی یەكێتی زیاتر لە (14 هەزار) كەسە. كۆی گشتی هێزی چەكداری یەكێتی بە نزیكەی (100 هەزار) كەس دەخەمڵێندرێت. هەڵكەوتەی جوگرافی هەرێمی كوردستان لەڕووی جوگرافییەوە هاوسنورە لەگەڵ توركیا‌و ئێران‌و سوریا، ناوچەی قەڵەمڕەوی یەكێتی تەنیا سنوری لەگەڵ ئێراندا هەیە‌و لەم سنورەدا دوو رێڕەوی سنوری نێودەوڵەتی هەن بەناوەكانی (باشماخ‌و پەروێزخان). بەڵام ناوچەی قەڵەمڕەوی پارتی هاوسنورە لەگەڵ ئێران‌و سوریا‌و توركیادا، لەم سنورەدا پارتی سێ رێڕەوی سنوریی لەگەڵ هەرسێ وڵاتەكەدا هەیە، لەگەڵ ئێران دەروازی نێودەوڵەتی (حاجی ئۆمەران)، لەگەڵ سوریا دەروازەی (فیشخاپور)، لەگەڵ توركیاش دەروازی (ئیبراهیم خەلیل). توانای مرۆیی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەكۆی گشتی خاوەنی (ملیۆنێك‌و 255 هەزار) موچەخۆرە، لەم ژمارەیە (721 هەزار)ی فەرمانبەرن. ژمارەی فەرمانبەران لە سنوری ناوچەی قەڵەمڕەویی یەكێتی (268 هەزار) فەرمانبەرە، واتە (453 هەزار) فەرمانبەری لە سنوری پارتیدایە. بەشێوەیەكی گشتی ژمارەی فەرمانبەران‌و موچەخۆران لە سنوری پارتی زیاترە لە سنوری یەكێتی، ئەمە لەحاڵی دروستبوونی دوو هەرێمیدا بارگرانیی دابینكردنی موچەكانیان دەكەوێتە سەرشانی هەریەكێك لەو ئیدارانە.      

  راپۆرت: درەو فراكسیۆنی (یەكگرتوو) دەستیلەكاركێشایەوە، (نەوەی نوێ) كشایەوە، (كۆمەڵ‌و سەربەخۆكان‌و چوار پەرلەمانتاری گۆڕان) بایكۆتی دەكەن، نەخشەی پەرلەمانی كوردستان لەدوای 6/11 دەگۆڕدرێت، پارتی دەبێتە (48) كورسی، یەكێتی دەبێتە (24) كورسی، گۆڕان دەبێتە (13) كورسی.  دەستلەكاركێشانەوە یان كشانەوە یاخود بایكۆت پەرلەمانی كوردستان لە رۆژی 9ی تشرینی یەكەمی 2022 بە دەنگی (80) پەرلەمانتاری فراكسیۆنەكانی (پارتی، یەكێتی، هەشت پەرلەمانتاری گۆڕان، پێكهاتەكان) تا كۆتایی وەرزی پایزەی 2023 تەمەنی پەرلەمانی كوردستان درێژكردەوە. رۆژی یەكشەممەی هەفتەی داهاتوو واتە (6ی تشرینی دووەمی 2022) تەمەنی یاسایی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان كۆتایی دێت، مانەوەو كشانەوەی ئەو فراكسیۆن‌و پەرلەمانتارانەی كە دەنگیان بە درێژكردنەوە تەمەنی پەرلەمان نەداوە زۆرترین كاردانەوەی دروستكردووە. تائێستا (5) پەرلەمانتارەكەی فراكسیۆنی یەكگرتوو و (1) پەرلەمانتاری فراكسیۆنی گۆڕان نامەی دەستلەكاركێشانەوەیان پێشكەشی سەرۆكایەتی پەرلەمان كردووە، (3) ئەندامی فراكسیۆنی نەوەی نوێش بڕیاری كشانەوەیان داوە بەبێ دەستلەكاركێشانەوە، فراكسیۆنی كۆمەڵ‌و (4) پەرلەمانتارەكەی بزوتنەوەی گۆڕان‌و (3) پەرلەمانتارە سەربەخۆكە پەرلەمانتارەكەی حزبی شیوعی تائێستا بڕیاری كۆتاییان نەداوە. ئێستا فراكسیۆنە ناڕازییەكان لە درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمان دابەشبوون بەسەر چوار جۆر بۆچوندا سەبارەت بە مامەڵەكردن لەگەڵ پەرلەمان دوای تەواوبوونی تەمەنی یاسایی‌و دەستپێكردنی ماوەی درێژكردنەوە. لە پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی كوردستاندا شێوازی مامەڵەكردن لەگەڵ (بایكۆت)‌و (كشانەوە)و (دەستلەكاركێشانەوە)ی پەرلەمانتارانی دیاریكردووە.  كێن ئەوانەی دەستلەكاردەكێشنەوە ؟ دەستلەكاركێشانەوە لە بڕگەی دووەمی مادەی (25)ی پەیڕەوی ناوخۆدا هاتووە: ئەندام دەتوانێت بێ مەرج بەداوایەكی نوسراو دەستلەكاركێشانەوەی لە پەرلەمان پێشكەشی سەرۆك پەرلەمان بكات، دەبێت سەرۆك لە نزیكترین دانیشتنی پەرلەماندا داواكارییەكە بخاتە بەرنامەی كارەوە، بۆ ئەوەی لە هەموو بارێكدا لەماوەی (30) رۆژ لە رێكەوتی پێشكەشكردنی دەستلەكاركێشانەوەكە بە دەنگی زۆرینەی ئامادەبوان یەكلابكرێتەوە. تائێستا تەنیا فراكسیۆنی یەكگرتوو لەگەڵ خاتوو (شایان عەسكەری) ئەندامی فراكسیۆنی گۆڕان نامەی دەستلەكاركێشانەوەیان پێشكەشكردووە، واتە بەتێكڕا (6) پەرلەمانتار نامەی دەستلەكاركێشانەوەیان پێشكەشكردووە، هێشتا روون نیە سەرۆكایەتی پەرلەمان دەستلەكاركێشانەوەكان دەخاتە دەنگدانەوە یاخود نا، چونكە دكتۆر كازم فاروق سەرۆكی پێشووی فراكسیۆنی نەوەی نوێ لە 27/2/2022ەوە نامەی دەستلەكاركێشانەوەی پێشكەشكردووە، بەڵام تائێستا نەخراوەتە دەنگدانەوە بە بیانووی نەخۆشیەكەیەوە. بەدەستلەكاركێشانەوەی ئەندامانی فراكسیۆنی یەكگرتوو، كاندیدەكانی بزوتنەوەی ئیسلامی جێگەیان دەگرێنەوە، لەبەر ئەوەی یەكگرتوو و بزوتنەوە لە هەڵبژاردنی 2018 بەیەك لیست (بەرەو ئیسڵاح) بەشداربوون، لەم بەرەیەدا تەنیا كاندیدەكانی یەكگرتوو سەركەوتن بۆ پەرلەمان. (درەو) زانیویەتی، تائێستا بزوتنەوەی ئیسلامی لە گفتوگۆدایە لەبارەی ئەوەی ئایا بچنە پەرلەمان یان نا، هێشتا بڕیاری كۆتاییان نەداوە. ئەو كاندیدانەی بزوتنەوەی ئیسلامی كە دەبنە شوێنگرەوەی پەرلەمانتارانی یەكگرتوو بریتین لە هەریەكە لە (محەمەد بازیانی، كامیل مەحمود، عەبدوڵا وەرتی، لەیلا عەلی عەبدولعەزیز، عومەر یوسفی).  لە حاڵەتی نەچوونی كاندیدە شوێنگرەوەكانی بزوتنەوەی ئیسلامی ئەوا كورسیەكانی یەكگرتوو دابەش دەبێت بەسەر سێ كوتلە گەورەكەی ناو پەرلەماندا بە گوێرەی هاوكێشەیەك كەلەم راپۆرتەداو لە بارەی چونیەتی دابەشبوونی كورسیەكانی كۆمەڵی دادگەریی لە بەشی خوارەوەی ئەم راپۆرتە رونكراوەتەوە. كێن ئەوانەی دەكشێنەوە ؟ تائێستا تەنیا (3) ئەندامی فراكسیۆنی نەوەی نوێ بڕیاریانداوە لەدوای تەواوبوونی ماوەی یاسایی پەرلەمان، بكشێنەوەو ژمارەی بانكی دابخەن.   پرسی كشانەوە لە پەرلەمان بەگوێرەی بڕگەی (یەكەم)ی مادەی (22)ی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی كوردستان مامەڵەیان لەگەڵدا دەكرێت. لە بڕگەی یەكەمی مادەی (22)ی پەیڕەوی ناوخۆدا هاتووە: •    ئەندامی پەرلەمان بە ئامادەبوون لە دانیشتنەكانی پەرلەمان پابەند دەبێت، ئەگەر بە بێ هۆیەكی رەوا ئامادەی دانیشتنەكان نەبوو، سەرۆك بەنوسین سەرنجی رادەكێشێت، ئەگەر ئامادەنەبوون دوبارەبووەوە (5%) موچەكەی لە هەر دانیشتنێك دەبڕێت، ئەگەر ئامادەنەبوون لە (3) دانیشتنی یەك لەدوای یەكدا یان (5) دانیشتنی پچڕ پچڕ بێت، لەماوەی یەك وەرزی یاساداناندا، ئەوا ئامادەنەبوونەكەی لە ماڵپەری تایبەتی پەرلەمان بڵاودەكرێتەوە، وێڕای بڕینی موچەكەی لە ئەنجامی ئامادەنەبوونیدا، ئەگەر ئامادەنەبوونی دوای ئەم دوبارەبووەوە ئەوا سەرۆكی پەرلەمان دەتوانێت بابەتەكە بخاتە بەردەمی پەرلەمان‌و پەرلەمانیش دەتوانێت بەزۆرینەی دەنگی رەهای ئەندامانی بەلەدەستدانی ئەندامێتی لەقەڵەمی بدات.  واتا بەگوێرەی ئەم بڕگەی پەیڕەوی ناوخۆیە، دوای كشانەوەیان لە پەرلەمان، ئەگەر ئەندامانی فراكسیۆنی نەوەی نوێ یان هەر ئەندامێك لە فراكسیۆنەكانی تر لە (3) دانیشتنی یەك لەدوای یەكی پەرلەمان ئامادە نەبن‌و ئەم ئامادە نەبوونە لە چەند دانیشتنێكی تردا بەردەوام بێت، ئەوكات سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان بابەتی ئامادەنەبوونیان دەخاتە بەردەم ئەندامانی پەرلەمان‌و بەزۆرینەی رەهای دەنگدان (50+1) دەستلەكاركێشانەوەیان بۆ دەكرێت. (درەو) زانیویەتی، هۆكاری ئەوەی ئەندامانی فراكسیۆنی نەوەی نوێ بڕیاری كشانەوەیانداوەو دەستلەكاركێشانەوەیان نەكردووە، بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە شوێنگرەوەی ئەو ئەندامانەی نەوەی نوێ، لە ئێستا سەربە نەوەی نوێ نین. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، ئەگەر بەهۆی كشانەوەیان، پەرلەمان دەستلەكاركێشانەوە بۆ (3) پەرلەمانتارەكەی نەوەی نوێ بكات، (3) كاندیدی تری نەوەی نوێ شوێنیان دەگرنەوە، بەڵام ئەم كاندیدانە ئێستا لە ریزی نەوەی نوێدا نەماون. كێن ئەوانەی بایكۆت دەكەن ؟ چاوەڕوان دەكرێت ژمارەیەك لە ئەندامانی پەرلەمانی كوردستان لە (فراكسیۆنی كۆمەڵ، چوار پەرلەمانتاری گۆڕان، سەربەخۆكان) بژاردەی (بایكۆت) بگرنەبەر. لە پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی كوردستاندا باس لە بایكۆت كراوە، لە بڕگەی حەوتی مادەی (23)ی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەماندا هاتووە: •    كاتێك فراكسیۆنێك یان ئەندامێكی پەرلەمان لەبەر هەڵوێستێك، بایكۆتی دانیشتنی پەرلەمان دەكات، لەناو هۆڵی پەرلەمان بە ئامادەنەبوو هەژمار ناكرێت.  پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان شێوازی بایكۆتی پەرلەمانتار یان فراكسیۆنی پەرلەمانیی روون نەكردووەتەوە ئایا تا چەند دەتوانن بایكۆتی بكەن، ئایا ئەگەر تا كۆتایی خولی پەرلەمان بایكۆت بەردەوام بێت چۆن مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێت؟.  ئەگەر پەرلەمان بەپێی مادەی (22) مامەڵەیان لەگەڵ بكات، ئەوا دوای ئامادەنەبوونی سێ دانیشتنی یەك لەدوای یەك یان (5) دانیشتنی پچڕپچڕ، سەرۆكی پەرلەمان دەتوانێت بیخاتە دەنگدانەوەو كۆتایی بە ئەندامێتییان بهێنێت، لەو حاڵەتەدا شوێنگرەوەكانیان بەمشێوەیە دەبێت: •    چوار پەرلەمانتارەكەی بزوتنەوەی گۆڕان (عەلی حەمەساڵح، ئاشنا عەبدوڵا، دابان محەمەد، شیرین ئەمین) شوێنگرەوەكانیان بریتی دەبێت لە (دلێر عەبدولخالق، شێركۆ حەمەئەمین، سۆز عەبدولقادر، د. رێزان هەردی) لە لیستی گۆڕان. •    ئەندامانی فراكسیۆنی كۆمەڵی دادگەریی لە حاڵەتی كۆتاییهاتن بە ئەندامێتیان، لەبەر ئەوەی لە لیستەكەیاندا كەس ناچێتە شوێنیان،  كورسییەكانیان دابەشدەكرێت بەسەر ئەو لیستانەدا كە زۆرترین كورسییان هێناوە، (7) كورسییەكەی كۆمەڵ بەمشێوەیە دابەشدەكرێت: •    (111 ئەندام دابەش 45 كورسی فراكسیۆنی پارتی، لێكدانی 7 ئەندامی كۆمەڵ = 2.8 كورسی واتا بە نزیكەی (3) كورسی فراكسیۆنی كۆمەڵ دەچێت بۆ پارتی. •    (111 ئەندام دابەش 22 كورسی فراكسیۆنی یەكێتی، لێكدانی 7 ئەندامی كۆمەڵ = 1.4 كورسی واتا بە نزیكەی (2) كورسی فراكسیۆنی كۆمەڵ دەچێت بۆ یەكێتی. •    (111 ئەندام دابەش 12 كورسی فراكسیۆنی گۆڕان، لێكدانی 7 ئەندامی كۆمەڵ = 0.8 كورسی واتا (1) كورسی فراكسیۆنی كۆمەڵ دەچێت بۆ فراكسیۆنی گۆڕان (ئەمە لە حاڵەتێكدا چوار پەرلەمانتارە ناڕازییەكەی گۆڕان لە پەرلەمان بكشێنەوە‌و كاندیدی تری گۆڕان شوێنیان بگرێتەوە). مانەوە وەكو بژاردەی چوارەم لەبەردەم پەرلەمانتارە ئۆپۆزسیۆنەكان و سەربەخۆكاندا بژاردەیەكی تریش هەیە كە مانەوەیە لە پەرلەمان لەدوای 6/11 ەوە، رەنگە هەندێك لە پەرلەمانتارانی ئۆپۆزسیۆن كلیك لەسەر ئەم بژاردەیە بكەن بەتایبەتی پێیان وایە ئەگەری هەڵبژاردنێكی نوێ لە كوردستان دوورەو مانەوەیان باشترەو كارگەریگەرترە لەسەر دەنگی ئۆپۆزسیۆن.  بەگوێرەی ئەم دابەشكارییە، ژمارەی كورسییەكانی فراكسیۆنی پارتی لە (45) كورسییەوە دەبێت بە (48) كورسی، یەكێتی لە (22) كورسییەوە دەبێت بە (27) كورسی، بەشوێنگرەوەی كورسییەكانی (كۆمەڵ، نەوەی نوێ)، فراكسیۆنی گۆڕان دەبێتە (13) كورسی. حزبی شیوعی بڕیاری نەداوە ! حزبی شیوعی كوردستان كە خاوەنی یەك كورسی پەرلەمانە، دژی درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمان بوو، دەنگی پێنەدا، بەڵام هێشتا یەكلانەبوەتەوە لەبارەی ئەوەی دوای 6/11 كە تەمەنی یاسایی پەرلەمان كۆتایی دێت‌و ماوەی درێژكردنەوەی دەستپێدەكات، تاكە پەرلەمانتارەكەی چی دەكات (بایكۆت یان دەستلەكاركێشانەوە یاخود كشانەوە).  سەرچاوەیەكی ئاگادار لەناو حزبی شیوعی بە (درەو)ی راگەیاند، رۆژی پێنجی ئەم مانگە واتە رۆژێك بەر لە تەواوبوونی تەمەنی یاسایی پەرلەمان، حزبی شیوعی بڕیاری خۆی لەبارەی چارەنوسی پەرلەمانتارەكەیەوە یەكلادەكاتەوە.  نەخشەی پەرلەمان لەماوەی درێژكردنەوەدا ئەگەر كشانەوە‌و بایكۆت‌و دەستلەكاركێشانەوەكانی پەرلەمان بخرێنە بواری جێبەجێكردن‌و بە كاندیدە شوێنگرەوەكان شوێنەكان پڕبكرێنەوە، نەخشەی دابەشبوونی كوردسییەكانی پەرلەمان لەماوەی درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەماندا بەمشێوەیە دەبێت: •    پارتی: (48) كورسی  •    یەكێتی: (24) كورسی •    بزوتنەوەی گۆڕان: (13) كورسی  •    پێكهاتەكان: (11) كورسی  •    باپیر كامەلا كۆی گشتی ئەو ئەندامانەی لەپەرلەمان دەمێننەوە ژمارەیان (97) پەرلەمانتار دەبێت، لەم حاڵەتەدا هیچ  كێشەیەك بۆ نیسابی دانیشتنەكانی پەرلەمان‌و تێپەڕاندنی پرۆژە یاساكان دروست نابێت‌و دەنگی (50+1) مسۆگەر دەبێت.   

شیكاری: درەو   پاڵپشت بە داتاکانی دەستەی گشتی گومرگی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان کە لە ماوەی نێوان ساڵانی (2016 - 2021) خراونەتەڕوو، سەرباری ئەوەی حکومەتی عێراق بەتەنها خاوەنی (19) خاڵی سنوری و نێودەوڵەتی (وشکانی، ئاوی و ئاسمانی)یە. هەرێمی کوردستان خاوەنی (6) دەروازەی فەرمی (وشکانی  و ئاسمانی)یە. بەڵام داهاتی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە سێ ساڵی کۆتاییدا (2019 - 2021) زیاترە، بە جۆرێک؛ -    لە ساڵی (2019)دا داهاتی گومرگی هەرێم بڕی (510 ملیار) دیناری بە ڕێژەی (48%) زیاترە لە داهاتی گومرگی حکومەتی ناوەندی. -    لە ساڵی (2020)دا داهاتی گومرگی هەرێم بڕی (544 ملیار و 838 ملیۆن و 608 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (63%) زیاترە لە داهاتی گومرگی حکومەتی عێراق. -    لە ساڵی (2021)دا داهاتی گومرگی هەرێم بڕی (689 ملیار و 586 ملیۆن و 141 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (69%) زیاترە لە داهاتی گومرگی حکومەتی عێراق. پێشەکی باجی گومرگی یەکێکە لە گرنگترین سەرچاوەکانی پارەو داهات بۆ بودجەی گشتی. چونکە سەرچاوەی یەکێک لە لقە گرنگەکانی داهاتە گشتیەکانی دەوڵەتە، کە حکومەتەکان بەکاریان دەهێنن بۆ داپۆشینی خەرجییە گشتیەکانیان، ئامرازێکە بۆ تێرکردنی پێداویستییە گشتیەکان؛ چونکە چەندین ئەرکی کۆمەڵایەتی، ئابووری، خزمەتگوزاری، کولتووری، سەربازی و ئەمنی بەڕێوەدەبات. گرنگی باجی گومرگی بەتایبەتی، و سیستمی باج بەگشتی، بەتایبەتی لەم ساڵانەی دواییدا یەکجار جێگەی بایەخە، بەو پێیەی نوێنەرایەتی یەکێک لە ئامرازە داراییە سەرەکییەکان دەکات بۆ زۆرێک لە وڵاتان. جگە لە گرنگی ئەو پارەیەی کە لە ڕێگەی ئەم باجانەوە دەچێتە خەزێنەی گشتی دەوڵەتەوە، گرنگییەکەی تەنها بەوە ناوەستێت کە لەسەر ئاستی سیاسی و دارایی و کۆمەڵایەتیش ڕەنگدانەوەی هەیە، بەڵکو ڕۆڵی گەورەی لە گەیشتن بە ئامانجەکان لە ئاستە جیاوازەکانی بەرهەمهێنان، بەکاربردن، دابەشکردن، دارایی، هەروەها پاراستنی بەرهەمی نیشتمانی هەیە، بەشێوەیەک ڕێگری دەکات لەوەی بازاڕ بە ئاستی بەرز پشت بە بڕو ڕێژەی شمەکی هاوردەکراو ببەستێت، کە بە ڕکابەری بەرهەمی ناوخۆیی دادەنرێت.  لەسەر ئاستی عێراق و هەرێم گرنگی ئەم باجانە لە دوای داهاتی نەوتەوە دێت لەڕووی بەدەستهێنانی داهاتی پێویست بۆ تەواوکەری خەزێنەی دەوڵەت، بەتایبەتی کە عێراق و هەرێم بەهرەمەندن لە زۆرێک لە دەروازە سنوورییەکان لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ بەتایبەت لەگەڵ وڵاتی ئێران و هەروەها ڕێژەی بەرزی ئاڵوگۆڕی بازرگانی لە نێوان هەردوو وڵاتدا؛ چونکە بەگشتی بازاڕی عێراق هەرێم پشت بە شمەک و پێداویستی هاوردەکراو دەبەستێت بۆ داپۆشینی خواست. دەروازە سنورییەکانی عێراق و هەرێم عێراق (25) دەروازەی سنوری وشکانی و دەریایی و ئاسمانی فەرمی هەیە. دەستەی دەروازە سنوورییەکانی عێراق سەرپەرشتی (19) دەروازەی سنورییان دەکات کە (13)یان دەروازەی وشکانی و (3)یان دەروازەی ئاسمانی نێودەوڵەتی و (3) یان بەندەری ئاوییە. (6) دەروازەی فەرمی کە (4) لە دەروازەی سنوری وشکانی و (2) دەروازەی ئاسمانی نێودەوڵەتین لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە بەڕێوەدەبرێن. جگە لەوەی لە سنوری هەرێمی کوردستان (4) دەروازەی نافەرمی بەڕووی ئێراندا کردووەتەوە، بەجۆرێک؛ یەکەم؛ دەروازە سنورییەکانی وشکانی  1.    دەروازە وشکانییەکانی ژێر دەسەڵاتی حکومەتی ناوەندی -    دەروازەی سنوری سەفوان عێراق - کوەیت -    دەروازەی سنوری شەلامجە عێراق - ئێران -    دەروازەی سنوری شەیب عێراق - ئێران -    دەروازەی سنوری وەلید عێراق - سوریا -    دەروازەی سنوری مەندەلی عێراق - ئێران -    دەروازەی سنوری تەربیل عێراق - ئوردن -    دەروازەی سنوری زرباتیە عێراق - ئێران -    دەروازەی سنوری مونزیریە عێراق - ئێران -    دەروازەی سنوری عەرعەر عێراق - سعودییە -    دەروازەی سنوری جەمیمیە عێراق - سعودییە -    دەروازەی سنوری قائم عێراق - سوریا -    دەروازەی سنوری رەبیعە عێراق - سوریا -    دەروازەی سنوری جریشان عێراق - کوەیت 2.    دەروازە سنورییەکانی وشکانی (ژێر دەسەڵاتی حکومەتی هەرێم) •    دەروازە فەرمییەکان -    دەروازەی سنوری ئیراهیم خەلیل هەرێمی کوردستان – تورکیا -    دەروازەی سنوری باشماخ هەرێمی کوردستان – ئێران -    دەروازەی سنوری پەروێزخان هەرێمی کوردستان – ئێران -    دەروازەی سنوری حاجی ئۆمەران هەرێمی کوردستان – ئێران •    دەروازە نیمچە فەرمییەکان (سەرجەمیان هاوسنوری ئێرانن) -    مەرزی کێلێ - قەڵادزێ -    مەرزی سەیرانبەن - گەرمک -    مەرزی تەوێڵە - شوشمێ -    مەرزی پشتە - لە شارەدێی بەمۆی سەربە پارێزگای هەڵەبجە دووەم؛ دەروازە ئاوییەکانی عێراق 1.    بەندەری ئوم قەسر 2.    بەندەری ئەبو فلوس 3.    بەندەری خور زوبێر سێیەم؛ دەروازە ئاسمانییەکان 1.    فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی بەغداد – حکومەتی ناوەندی 2.    فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی بەسرە – حکومەتی ناوەندی 3.    فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی نەجەف – حکومەتی ناوەندی 4.    فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی هەولێر – حکومەتی هەرێم 5.    فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی – حکومەتی هەرێم نەخشەی عێراق کە دەروازەو خاڵە سنورییەکانی عێراق و هەرێمی کوردستان دەردەخات داهاتی خاڵە گومرگییەکانی عێراق (2005 - 2021) بەپێی داتاکانی دەستەی گشتی گومرگی و ڕاپۆرتی ساڵانەی بانکی ناوەندی عێراقی، کۆی گشتی داهاتی خاڵە گومرگییەکانی عێراق لە ماوەی ساڵانی (2005 - 2021) بریتی بووە لە (10 ترلیۆن و 605 ملیار و 748 ملیۆن و 251 هەزار) دینار. واتە بە تێکڕای (16) ساڵی ڕابردوو بەشێوەی ساڵانە داهاتی گومرگی بریتی بووە لە (623 ملیار و 867 ملیۆن و 544 هەزار و 176) دینار. بەرزترین ڕێژەی داهاتی گومرگی عێراق لە ساڵی (2018) تۆمار کراوە، بڕکەی بریتی بووە لە (1 ترلیۆن و 691 ملیار و 738 ملیۆن) دینار. لە کاتێکدا کەمترین ڕێژەی داهاتی گومرگی لە ساڵی (2005) تۆمار کراوە کە بڕەکەی بریتی بووە لە (102 ملیار و 172 ملیۆن) دینار. سەبارەت بە وردەکاری داهاتی گومرگی عێراق و بڕو ڕێژەی گەشەی لە ماوەی ناوبراودا (بڕوانە خشتەی ژمارە (1)) خشتەی ژمارە (1) داهاتی خاڵە گومرگییەکانی عێراق (2005 - 2021) – بە دینار داهاتی خاڵە گومرگییەکانی هەرێمی کوردستان (2016 - 2021) لە ئابی 2022، حکومەتی هەرێمی کوردستان لە راگەیێندراوێکدا لەبارەی زیادبوونی داهاتی باج و گومرکەوە لە هەرێمی کوردستان رایگەیاند: "چاکسازییەکان کاریگەری زۆریان لەسەر کەمکردنەوەی خەرجییەکان و زیادکردنی داهاتەکان هەبووە، بە تایبەت لە بواری باج و گومرگ و ئێستاش داهاتی باج و گومرگ بەراورد بە ساڵانی رابردوو چەند بەرامبەر زیادبووە، بێ ئەوەی هیچ بڕێک لە وەرگرتنی باج زیاد کرابێت."  بەپێی راگەیێندراوەکە، داهاتی گومرک لە هەرێمی کوردستان لە ماوەی ساڵانی (2016 - 2021) بریتی بووە لە (6 ترلیۆن و 930 ملیار) دینار. واتە بە تێکڕای (6) ساڵی ڕابردوو بەشێوەی ساڵانە داهاتی گومرگی بریتی بووە لە (1 ترلیۆن و 155 ملیار) دینار. بەرزترین ڕێژەی داهاتی گومرگی هەرێم لە ساڵی (2021) تۆمار کراوە، بڕکەی بریتی بووە لە (1 ترلیۆن و 930 ملیار) دینار. لە کاتێکدا کەمترین ڕێژەی داهاتی گومرگی لەماوەی ناوبراودا لە ساڵی (2016) تۆمار کراوە کە بڕەکەی بریتی بووە لە (563 ملیار) دینار. سەبارەت بە وردەکاری داهاتی گومرگی هەرێم و بڕو ڕێژەی گەشەی لە (2016 - 2021)، (بڕوانە خشتەی ژمارە (2)) خشتەی ژمارە (2) داهاتی خاڵە گومرگییەکانی هەرێمی کوردستان (2016 - 2021) – بە دینار جیاوازی داهاتی خاڵە گومرگییەکانی عێراق و هەرێمی کوردستان (2016 - 2021) پاڵپشت بەو داتایانەی سەبارەت بە داهاتی گومرگی لە عێراق و هەرێمی کوردستان لە ماوەی نێوان ساڵانی (2016 - 2021) خرانە ڕوو، سەرباری ئەوەی حکومەتی عێراق بەتەنها خاوەنی (19) خاڵی سنوری (وشکانی، ئاوی و ئاسمانی)یە. هەرێمی کوردستان خاوەنی (6) دەروازەی فەرمی (وشکانی  و ئاسمانی)یە. بەڵام داهاتی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە سێ ساڵی کۆتاییدا (2019 - 2021) بە ڕێژەیەکی یەکجار بەرچاو زیاترە، بە جۆرێک؛ -    لە ساڵی (2019)دا داهاتی گومرگی هەرێم بڕی (510 ملیار) دیناری بە ڕێژەی (48%) زیاترە لە داهاتی گومرگی حکومەتی ناوەندی. -    لە ساڵی (2020)دا داهاتی گومرگی هەرێم بڕی (544 ملیار و 838 ملیۆن و 608 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (63%) زیاترە لە داهاتی گومرگی حکومەتی عێراق. -    لە ساڵی (2021)دا داهاتی گومرگی هەرێم بڕی (689 ملیار و 586 ملیۆن و 141 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (69%) زیاترە لە داهاتی گومرگی حکومەتی عێراق. ئەم جیاوازییە گەورانەش دەگەڕێتەوە بۆ سێ هۆکاری سەرەکی، ئەوانیش؛ 1.    ئەنجامدانی گەندەڵی زۆر گەورە لە داهاتی خاڵە سنورییەکانی عێراق. 2.    جموجۆڵی بازرگانی گەورە لە سنوری دەروازە سنورییەکانی هەرێمی کوردستان 3.    زیادکردنی باجی گومرگی لە لایەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە. بۆ بەرچاوڕونی زیاتر لە بارەی  جیاوازی داهاتی خاڵە گومرگییەکانی عێراق و هەرێمی کوردستان (2016 - 2021)، بڕوانە (خشتەی ژمارە (3) و چارتی ژمارە (1)) خشتەی ژمارە (3) جیاوازی داهاتی خاڵە گومرگییەکانی عێراق و هەرێمی کوردستان  (2016 - 2021) – بە دینار چارتی ژمارە (1) سەرچاوەکان؛ -    أ.د عدنان حسين يونس الخياط، واقع الضريبة الكمركية في العراق وامكانية تطويره في ضوء قانون التعريفة الكمركية رقم 22 لسنة 2010، دراسات الاقتصادیة عدد 43؛  https://www.iasj.net/iasj/download/ba191b4288e55492 -    رويدة حسين حسن، حوكمة المنافذ الحدودية وانعكاسها على حجم الإيرادات الجمركية )منفذ الشلامجة نموذجاً(، مركز البيان للدراسات والتخطيط؛ https://www.bayancenter.org/2022/10/8971/  -    الهيئة العامة للكمارك، الكمارك الايرادات المتحققة عام ٢٠٢١ زادت بنسبة 15% عن عام ٢٠٢٠، کانون الثاني 2022؛ http://customs.mof.gov.iq/ar/node/1833  -    پێگەی فەرمی حکومەتی هەرێمی کوردستان، حکومەتی هەرێم هەنگاوی گەورەی لە بواری کۆکردنەوەی داهاتی ناوخۆ هەڵگرتووە، 5ی ئابی 2022؛ https://gov.krd/dmi/activities/news-and-press-releases/2022/august/...