درەو: پێگەی(oil price) راپۆرتێكی رۆژنامەنوسی بواری دارایی (سیمۆن واتكینس) بڵاوكردووەتەوە, بە ناونیشانی (عێراق بەرەو بەدیهێنانی تەواوكاری زیاتر لەگەڵ چین هەنگاو دەنێت) كە ئەمە پوختەكەیەتی: 🔹لەكاتێكدا چین پشتی بە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بەستووە بۆ دابینكردنی زۆرینەی وزە, عێراق فشاردەكات بۆ فروانكردنی پەیوەندیە بازرگانیەكانی لەگەڵ دووەم گەورەترین ئابوری جیهان و سود وەرگرتن لە تەكنەلۆجیاو وەبەرهێنانەكانی چین, لەسایەی نیشانەكانی پاشەكشێی هەژموونی ئەمریكا لەناوچەكە. 🔹فراوانبونی رۆڵی چین لە عێراق هاوتەریبە بە پرۆژەو دەستكەوت لە بوارە جیاوازەكان بەتایبەت پرۆژە بنەڕەتیەكانی ژێرخان و وەبەرهێنان لەكەرتی پترۆكیمیاوی, ئەوەش پاڵ بە بەغدادوە دەنێت كە بەدوای زیادكردنی داهاتەكانی و پلانەكانی بۆ گەشەسەندن دەگەڕێت,  زیاتر لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دوربكەوێتەوە. 🔹گەورە سیاسیەكانی عێراق فشاردەكەن لەپێناو چالاككردنی تەواوەتی"رێككەوتنی چوارچێوەی نێوان عێراق و چین" كە لەڕێیەوە ئابوری عێراق بەهێزدەكات. 🔹رێككەوتنەكە, كە ساڵی (2021) واژوكراوە, دەرفەت بۆ چین دەڕەخسێنێت لە تەواوكردنی ستراتیجی دورمەودای كە خۆی لە دەستگرتن بەسەر تەواوی توانا نەوتیە سەرەكیەكانی عێراق دەبینێتەوە لە نەوت و غازو پترۆكیمیاویات, بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكانی. 🔹پەكین لە عێراق لەسەرەتای ساڵی (2021) هەمان ستراتیجی سێ‌ تەوەری بەكارهێنا لەباشوری عێراق, كە روسیا لە كۆتایی ساڵی (2017)دا بەكاریهێنا بۆ دەستگرتن بەسەر تەواوی سەرچاوە سەرەكیەكانی نەوت و غازدا. 🔹لە كوردستان كۆمپانیای روسنەفت, بریكاری نەوتی كرمیلن, سەرەتای بڕی (1.5) ملیار دۆلاری پێشوەختەی دا بە حكومەتی كوردستان, لەبەرامبەر گرێبەستێك بۆ هاوردەكردنی نەوت بۆ ماوەی (3_5) ساڵ. 🔹كۆمپانیا روسیەكە (80%) پشكی بەكارخستنی لە (5) ناوچەی سەرەكی نەوت لە كوردستان بەدەستهێنا, هاوشانی وەبەرهێنانی ئاسایی و هاوكاریكردنی تەكنەلۆجی و كەلوپەل. 🔹خاوەندارێتی (60%) هێڵی بۆرییەكانی نەوت كوردستانی بەدەستهێنا كە دەچێتە سەر بەندەری جەیهانی توركی, ئەوەش لەسەر بنەمای پابەندبون بە وەبەرهێنانی بڕی (1.8) ملیار دۆلار بۆ زیادكردنی توانای بەرهەمهێنان بۆ یەك ملیۆن بەرمیلی رۆژانە. 🔹بە بەكارهێنانی هەمان رێسای گەمەی روسیا لە كوردستان, چین لەسەرەتای ساڵی (2021)دا كۆمپانیای (زینهوا ئۆیل) بریكاری دەوڵەت بەكارهێنا, بۆ پەسەندكردنی گرێبەستی هاوردەكردنی نەوت لەگەڵ عێراق, كە پێشوەختە پارەكەی بدرێت بۆ ماوەی (5) ساڵ و بە بەهای (2) ملیار دۆلار. 🔹گفتوگۆكانی نێوان چین و عێراق لەبارەی فراوانكردنی پرۆژەكانی پەكین لە بواری نەوت و غاز لە باشوری وڵات دەستیپێكرد, دەستگرتنی كۆمپانیا چینیەكان بەسەر پرۆسەكانی كنە پشكنین و پێشخستن و چاكردنەوەو ئاسایش تا دەگاتە بەدەستهێنانی رێگەپێدان لە كێڵگەكانی نەوت و غاز لە باشوری عێراق پەرەیسەند, بەتایبەت لەدوای كشانەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكان تاكلایانە لە رێكەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران لە ساڵی (2018). 🔹وەك بەشێك لەرێككەوتنی پێشوتر بۆ ماوەی (25) ساڵ لەگەڵ ئێران, چین بە كرداری لەڕێی بریكارە سیاسی و ئابوری و سەربازییەكانی ئێرانەوە لە عێراق دەستیكردووە  بە وابەستەكردنی لۆجستی, كە عێراقیش لەخۆدەگرێت.   🔹ئەم وابەستەكردنە لۆجستیە تەنها لەبواری هاوكاریكردنی یەكەیەكی یەكگرتوو لەڕێی سەرچاوەیەكی بێشوماری نەوت و غاز لە عێراق و ئێران سود بە چین ناگەیەنێت, بەڵكو شوێن پێیەكی هەمەلایەنەی داوەتێ‌ بۆ دامەزراندنی بوونێكی ئەمنیی لەسەر زەوی لە هەردوو وڵات. 🔹ئەگەری بەكارهێنانی لایەنی سەربازی بۆ چین كراوە دەبێت, بەبێ‌ ئەوەی پێویستی بە گفتوگۆبێت لەگەڵ حكومەتی عێراق كە لەوكاتەدا لەدەسەڵات دەبێت, وەك سەرچاوەیەكی باڵا  رایگەیاندووە, كە بەشێوەیەكی توندتوڵ كاردەكات لەگەڵ وەزارەتی نەوتی عێراق. 🔹چین هەوڵەكانی لەپێناو یەكخستنی عێراق و ئێران راناگرێت لەدەوڵەتێكی بە كرێگیراوی گەورەدا راناگرێت, ئەوە جەوهەری سیاسەتە فراوانخوازییەكانێتی لەسەرانسەری خۆرهەڵاتی ناوەڕاست. 🔹ئێران و عێراق پێگەوە گەورەترین سەرچاوەكانی نەوت و غاز لە جیهان پێكدەهێنن, كە تائێستا زۆرێكی بەكارنەهێنراوە, رەنگە ئەمە ناوچەیەكی تری تری جیهان بكاتە "جیهانی فرە جەمسەر" كە چین رایگەیاندووە, ئەمەی دەوێت. 🔹ئێران و عێراق پێكەوە دڵی مانگی شیعی  پێكدەهێنن كە سوریاو ئوردن و لوبنان و یەمەنیش لەخۆدەگرێت, كە ئەوە (3) خەسڵەتی جیۆسیاسی سەرەكی بۆ چین دەرەخسێنێت: 🔹 دەكرێت بەركاربهێنرێت بۆ چاودێریكردنی ویلایەتە یەكگرتووەكان لەو ناوچانە. 🔹 چەندین رێگای گواستنەوەی راستەوخۆ بۆ ئەوروپا دەستەبەردەكات كە دەكرێت بە ئاشكراو نهێنی بەكاربهێنرێت. 🔹 یەدەگێكی زۆری نەوت و غازی تیادایەو كە دەكرێت چین دەستی پێیبگات بە نرخێكی هەرزان لەڕێی گرێبەستی هاوشێوەی دورمەودا وەك ئەوەی لەگەڵ عێراق و ئێران ئەنجامیداوە.

راپۆرتی: درەو 🔻 دادگای فیدراڵی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق لە گفتوگۆدان بۆ ئەوەی بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان هەرێمی كوردستان بكرێت بە (چوار) بازنەی هەڵبژاردن. 🔹 بازنەی پارێزگای هەولێر (34%)ی کورسییە گشتییەکان؛ (34) کورسی و (4) کورسی کۆتاکانی بۆ تەرخان دەکرێت، كۆی گشتی دەبێتە (38) كورسی. 🔹 بازنەی پارێزگای سلێمانی (39%)ی کورسییە گشتییەکان؛ (39) کورسی و (4) کورسی کۆتاکانی بۆ تەرخان دەکرێت، كۆی گشتی دەبێتە (43) كورسی. 🔹 بازنەی پارێزگای هەڵەبجە (2%)ی کورسییە گشتییەکان؛ (2) کورسی گشتی پەرلەمانی کوردستانی بەردەکەوێت، كۆی گشتی دەبێتە (2) كورسی. 🔹 بازنەی پارێزگای دهۆک (25%)ی کورسییە گشتییەکان؛ (25) کورسی و (3) کورسی کۆتاکانی بەردەکەوێت، كۆی گشتی دەبێتە (28) كورسی. دابەشبوونی کوردسییە گشتییەکانی پەرلەمانی کوردستان بەسەر پارێزگاکاندا لە دۆخی (4) بازنەییدا بە گوێرەی ئەو وتوێژانەی لە نێوان کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنی عێراق و دادگای باڵای فیدراڵیدا هەیە، دادگای فیدراڵی داوای لە كۆمسیۆن كردووە هەرێمی كوردستان بكرێتە چوار بازنەی هەڵبژاردن، ئەویش بەپێی مادەی (9) یاسای هەڵبژاردنی هەرێم پێش هەموار، كە داوا دەكات هەرێمی كوردستان بكرێتە چەند ناوچەیەكی هەڵبژاردن كە لە چوار ناوچە كەمتر نەبێت. پێشتر كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق كورسی گشتی و كۆتاكانی هەرێمی كوردستانی دابەشی سێ بازنەی هەڵبژاردن كردو مانگی رابردوو ئاراستەی دادگای فیدراڵی كردووە، بە لە ئێستادا دادگای فیدراڵی جارێكی تر داوای لە كۆمسیۆن كردووە دابەشكارییەكە لەسەر بنەمای (4) بازنە بكات، لە سەر ئاستی بازنەکانی (هەولێر، سلێمانی، هەڵەبجە و دهۆک)، بە پشت بەست بە بنەمای هەمان ئەو داتاو دابەشکارییانەی لە نوسراوێكی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق، کە ژمارە (2551)ی رۆژی (30/11/2023)ی لەسەرەو تێیدا وەڵامی داوایەکی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق دەداتەوە، تایبەت بە میکانزمی دابەشکردنی کوردسییەکانی پەرلەمانی کوردستان، تێیدا ژمارەی کورسییە تەرخانکراوەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی کراوە بە پێوەر، هەر لەسەر ئەو بنەمایەی لە نوسراوەکەی کۆمسیۆندا هاتووە پشک و بەرکەوتەی هەر پارێزگا (بازنە)یەک لە (100) کورسییەکەی پەرلەمانی کوردستان بەو شێوەیە دەبێت؛ بازنەی یەکەم؛ پارێزگا هەولێر (34%)ی کورسییە گشتییەکانی پەرلەمانی کوردستان، واتە (34) کورسی گشتی لە لایەل و (2) کورسی کۆتای تورکمان و (2) کورسی کۆتای مەسیحی. بەردەکەوێت. بازنەی دووەم؛ پارێزگا سلێمانی (34% یان 39%)ی کورسییە گشتییەکانی پەرلەمان، واتە  (34 یان 39) کورسی گشتی و (2) کورسی کۆتای تورکمان و (2) کورسی کۆتای مەسیحی، ژمارەی کورسییە گشتییەکان لەسەر دیاریکردنی پشکی پارێزگای هەڵەبجە ڕادەوەستێت کە هۆکارەکەی روندەکەینەوە. بازنەی سێیەم؛ پارێزگا هەڵەبجە، کە دوو سیناریۆ لە ئارادان؛ یەکەم؛ ئەگەر ئەو بنەمایە لەبەرچاو بگیرێت، کە لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق وەک بازنەیەکی هەڵبژاردن مامەڵەی لەگەڵ کرا، سنوری ئیداری (ناوەندی قەزای هەڵەبجە، پێنجوێن، سەیدسادق و شارەزوور)ی دەگرتەوە، ئەوا (7%) و (7) کورسی گشتی پەرلەمانی کوردستانی بەردەکەوێت. پشکی بازنەی سلێمانی بێتە (34) کورسی گشتی. دووەم؛ ئەگەر سنوری ئیداری پارێزگای هەڵەبجە بکرێتە بنەما کە (ناوەندی قەزای هەڵەبجە و ناحیەکانی سیروان، خورماڵ و بیارە) دەگرێتەوە، لەسەر بنەمای ژمارەی دانشتوانی پارێزگاکە، بەپێی داتاکانی دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستانی ساڵی (2020) ئەو سنورە جوگرافییە (5%)ی دانیشتوانی سنوری پارێزگای سلێمانی پێکدەهێنێت و لە کۆی (41) کورسی گشتی تەنها (2) کورسی گشتی پەرلەمانی کوردستانی بەردەکەوێت و پارێزگای سلێمانیش (39) کورسی گشتی بەردەکەوێت. (بڕوانە خشتەی ژمارە (1)) بازنەی چوارەم؛ پارێزگای دهۆک (25%)ی کورسییە گشتییەکانی پەرلەمان، واتە (25) کورسی گشتی و (1) کورسی کۆتای تورکمان و (1) کورسی کۆتای مەسیحی و (1) کورسی کۆتای ئەرمەنی بەردەکەوێت. (بڕوانە خشتەی ژمارە (2)) خشتەی ژمارە (1) خشتەی ژمارە (2) پاشکۆکان سەرچاوەکان -    محەمەد رەئوف، هەڵبژاردن لە کوردستان 1992 – 2021، توێژینەوەیەکی شیکاری بەراوردکارییە، چاپی سێیەم (زیادکراو)، 2023، لاپەڕە 241-259. -    کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن لە عێراق، ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 2021؛ https://bitly.ws/37ZyG -    درەو میدیا، هەرێمی كوردستان دەكرێتە سێ بازنەی هەڵبژاردن، 2/12/2023؛ https://bitly.ws/37ZyJ -    هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بۆ مانگی پێنجی 2024 دوادەخرێت https://bitly.ws/38dqf    

  ئاماده‌كردنی: هێمن خۆشناو له‌ رۆژانی (22 و 23 كانوونی یه‌كه‌می 2023) گه‌ریلاكانی پارتی كرێكارانی كوردستان  (PKK)‌، له‌ هه‌ردوو ناوچه‌ی (برادۆست و بادینان) هێڕشیان كرده‌ سه‌ر مۆڵگه‌كانی سوپای توركیا. ئه‌م هێڕشه‌ له‌ناو ئۆرگانه‌كانی ده‌وڵه‌ت و ده‌سه‌ڵات، هه‌روه‌ها له‌ناو ئۆپۆزسیۆن و كۆمه‌ڵگای توركیادا گفتوگۆی به‌رفراوانی لێكه‌وتۆته‌وه‌. دووریشنیه‌ له‌ چه‌ند رۆژی داهاتوو ره‌نگدانه‌وه‌ و لێكه‌وته‌كانی له‌ ئاستی ناوچه‌یدا به‌دیار بكه‌ون. له‌م ساڵانه‌ی دوایی ده‌سه‌ڵاتدارانی توركیا له‌ زۆربه‌ی بۆنه‌كاندا جه‌ختیان له‌وه‌ ده‌كرده‌وه‌ كه‌ هێزی چه‌كداری (PKK) تا ئاستێكی به‌رچاو لاواز كراوه‌. ده‌زگای هه‌واڵگری نیشتیمانی (MİT)، وه‌زاره‌تی به‌رگری، وه‌زاره‌تی ناوخۆ و هه‌ندێك جاریش وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌م وڵاته‌ دووپاتیان كردۆته‌وه‌ كه‌ (PKK‌) له‌ قۆناخی په‌كخستن دایه‌، ئه‌مه‌ش وه‌كو سه‌ركه‌وتنێكی بێ وێنه‌ی ده‌سه‌ڵاتی پارتی داد و گه‌شه‌پێدان (AKP) له‌ قه‌ڵه‌م ده‌درا. به‌ڵام كوژرانی 12 سه‌ربازی توركیا و برینداربوونی ژماره‌یه‌كی دیكه‌ (به‌ گوێره‌ی ئاماری وه‌زاره‌تی به‌رگری توركیا) له‌ هه‌ردوو هێڕشه‌كه‌ی برادۆست و بادینان سه‌رله‌نوێ گفتوگۆی لاوازكردن و په‌كخستنی (PKK)‌ زیندوو ده‌كاته‌وه‌. به‌تایبه‌تی ئه‌فسه‌ر و جه‌نه‌ڕاله‌ خانه‌نشینه‌كانی سوپای توركیا له‌ به‌رنامه‌ ته‌له‌فزیۆنه‌كاندا، له‌ رووی ستراتیژی، تاكیكی و سیاسی ره‌خنه‌ له‌ ئۆپاراسیۆنی (چنگ – قفڵ) ده‌گرن كه‌ سوپای توركیا زیاتر له‌ دوو ساڵه‌ له‌ناو خاكی هه‌رێمی كوردستان ده‌ستی پێكردووه‌. سوپای توركیا له‌ به‌هاری ساڵی 2021 به‌ ئامانجی رێگرتن و گه‌ماڕۆدانی ‌ گه‌ریلاكانی (PKK)‌، به‌ قوڵایی جیاواز له‌ناو خاكی هه‌رێمی كوردستان، له‌ ژێر ناوی ئۆپاراسیۆنی (چنگ – قفڵ) ده‌ستی به‌ پڕۆسه‌یه‌كی سه‌ربازی كردووه‌ و چه‌ندین قه‌ڵای سه‌ربازی له‌ شوێنه‌ جیاوازه‌كانی بادینان و ناوچه‌ی برادۆست دروستكردووه‌، كه‌ ئاماژه‌یه‌ به‌ نیازی مانه‌وه‌ بۆ ماوه‌یه‌كی درێژ له‌ناو خاكی هه‌رێمی كوردستاندا. پسپۆرانی بواری سه‌ربازی له‌ توركیا به‌ تایبه‌تی ئه‌وانه‌ی وه‌كو ده‌سه‌ڵات بیرناكه‌نه‌وه‌، ره‌خنه‌ له‌ درێژه‌كێشانی ئه‌م پڕۆسه‌یه‌ و نه‌بوونی ئامانجی دیاریكراوی ئۆپاراسیۆنه‌كان ده‌گرن. هه‌ندێك له‌م پسپۆره‌ سه‌ربازیانه‌ پێیانوایه‌ ئۆپاراسیۆنی (چنگ – قفڵ) له‌ رووی ته‌كتیكی و ستراتیژی هه‌ڵه‌یه‌.   ئه‌فسه‌ری خانه‌نشین (ئۆركون ئۆزه‌لـله‌ر) یه‌كێكه‌ له‌و پسپۆرانه‌ی‌ ره‌خنه‌ له‌ پڕۆسه‌ی (چنگ – قفڵ) ده‌گرێت و له‌مباره‌یه‌وه‌ ده‌ڵێـت:" من چوومه‌ته‌‌ باكووری عێڕاق و تیایدا گه‌ڕاوم. ئه‌م ناوچانه‌ له‌ هه‌ر شوێنێكی دیكه‌ باشتر ده‌ناسم. ئه‌م ئۆپاراسیۆنه‌ چ له‌ رووی ستراتیژی بێت یان ته‌كتیكی هه‌ڵه‌یه‌. خلوسی ئاكار (مه‌به‌ستی وه‌زیری پێشووی به‌رگری توركیایه‌) ئه‌و یه‌كه‌ سه‌ربازیانه‌ی ره‌وانه‌ی ئه‌م ناوچه‌یه‌ كرد، ئێستاش ده‌رد و چه‌رمه‌سه‌ری ده‌كێشین، ئه‌وه‌نده‌ چوونه‌ته‌ ناو قوڵایی ناوچه‌كه‌. له‌گه‌ڵ هاوڕێیانمان له‌ ئه‌ندامانی هێزه‌ چه‌كداره‌كانمان كه‌ له‌وێ گیرساونه‌ته‌وه‌ قسه‌ ده‌كه‌ین. بۆمان باسی ئه‌م راستیانه‌ ده‌كه‌ن. له‌وانه‌یه‌ نه‌توانن ئه‌م راستیانه‌ بۆ فه‌رمانده‌كانیان بدركێنن، یان فه‌رمانده‌كانیان گوێ بۆ ئه‌وان رانه‌گرن". هه‌روه‌ها جه‌نه‌ڕاڵی خانه‌نشین (خه‌لدون سۆلمازتورك) له‌مباره‌یه‌وه‌ ده‌ڵێـت:" له‌ ئۆپاراسیۆنه‌كاندا سه‌رباز شه‌هید ده‌كه‌وێت، به‌ڵام ناكرێت ئۆپاراسیۆنێك دوو ساڵ درێژه‌ بكێشێت، ئه‌مه‌ ئاسایی نیه‌. ئۆپاراسیۆن ماوه‌كه‌ی سنوورداره‌، جوڵه‌یه‌كی سه‌ربازیه‌ بۆ به‌ده‌ستهێنانی چه‌ند ئامانجێك. تا چه‌ندی دیكه‌ ئه‌م ئۆپاراسیۆنه‌ به‌رده‌وام ده‌بێت، چه‌ند شه‌هیدی دیكه‌ ده‌درێت و‌ ئامانج چیه‌؟ ئێوه‌ وه‌كو سوپای توركیا دوای هه‌شت مانگ مانه‌وه‌ له‌ ناوچه‌یه‌كدا ئه‌وه‌نده‌ شه‌هیده‌تان پێشكه‌ش كرد كه‌واته‌ كێشه‌یه‌ك هه‌یه‌؟ سه‌ركه‌وتنی ئۆپاراسیۆنی سه‌ربازی به‌ ژماره‌ی ئه‌و كه‌سانه‌وه‌ به‌ند نیه‌ كه‌ كوشتووتانه‌". مه‌رامه‌ سیاسی و سه‌ربازیه‌كانی توركیا چیه‌ له‌ ئۆپاراسیۆنی (چنگ – قفڵ)‌؟ به‌ گوێره‌ی ده‌سه‌ڵاتدارانی كۆماری توركیا، ئۆپاراسیۆنی (چنگ – قفڵ) له‌ناو خاكی هه‌رێمی كوردستان كه‌ نزیكه‌ی دوو ساڵه‌ درێژه‌ی هه‌یه‌، ته‌نیا ئامانجی سه‌ربازی له‌خۆ ده‌گرێت. به‌ڵام ئه‌وه‌ی توركیا له‌م ئۆپاراسیۆنه‌دا هه‌وڵی بۆ ده‌دات ئامانجی سه‌ربازی تێده‌په‌ڕێنێت و ئامانجی سیاسی نزیك و دوور مه‌وداشی هه‌یه‌. كه‌ به‌ گشتی ده‌كرێت له‌ دوو ره‌هه‌ند بیخه‌ینه‌ڕوو: یه‌كه‌مین: له‌ بواری سه‌ربازیدا شكاندن و سنووردار كردنی هێزی سه‌ربازی (PKK)‌ له‌و شوێنانه‌ی به‌ (ناوچه‌ی پاراستنی میدیا) به‌ناو ده‌كرێت، له‌گه‌ڵ به‌رته‌سكردنه‌وه‌ی مه‌ودای مانۆڕی گه‌ریلاكان‌ و قه‌تیس كردنی جموجۆڵیان. ئامانجی سه‌ره‌كیش له‌مه‌یاندا بچووككردنه‌وه‌ و لاوازكردنی توانای (PKK)یه‌‌ له‌ ئه‌نجامدانی هه‌ر كرده‌یه‌كی سه‌ربازی دژ به‌ سوپای توركیا. توركیا له‌ رێگای ئۆپاراسیۆنی (چنگ – قفڵ) ده‌خوازێت جوگرافیای شاخاوی هه‌رێمی كوردستان له‌سه‌ر سنووره‌كانی تا نزیك سنووره‌كانی ئێران بخاته‌ ژێر هه‌ژموونی خۆیه‌وه‌، هێزه‌كانی (PKK)‌ به‌لانی كه‌م 40 كم له‌ سنووره‌كانی دووربخاته‌وه‌، ئه‌م ته‌نگه‌به‌ر و گه‌رووانه‌ كۆنتڕۆڵ بكات كه‌ گه‌ریلاكانی (PKK) پێیدا ده‌په‌ڕنه‌وه‌ بۆ ناو خاكی توركیا. له‌م رووه‌وه‌ یه‌كه‌كانی سوپای توركیا به‌ تایبه‌تی له‌ رێگای به‌كارهێنانی فڕۆكه‌ بێفڕۆكه‌وانه‌كان مه‌ودایه‌كی گرنگیان بڕیووه‌ و تا ئاستێكی دیار جوڵه‌ی سه‌ربازی (PKK)یان په‌كخستووه‌. دووه‌مین: هه‌بوونی (PKK) له‌ناو خاكی هه‌رێمی كوردستان ده‌رفه‌ت ده‌ڕه‌خسێنێت بۆ توركیا تا مه‌رامه‌ سیاسه‌ نزیك و دوور مه‌وداكانی له‌م ئۆپاڕاسیۆنه‌دا بشارێته‌وه‌. له‌ بنه‌مادا توركیا به‌ دروستكردنی قه‌ڵا و سه‌ربازه‌گه‌ی قایم و مۆدرێن له‌ناو خاكی هه‌رێمی كوردستان كه‌ رۆژانه‌ ژماره‌یان له‌ هه‌ڵكشاندایه‌، هه‌وڵده‌دات هه‌رێمی كوردستان له‌ مه‌ودای نزیك و مام ناوه‌ندا بخاته‌ ژێر كۆنتڕۆڵی خۆیه‌وه‌، دۆخێكی دیفاكتۆش دروست بكات تا له‌ دوور مه‌ودا بتوانێ به‌ هه‌مان شێوه‌ی هه‌رێمی كوردستان كه‌ركووك و موسڵ كۆنتڕۆڵ بكات. تێزه‌ به‌ناو بانگه‌كه‌ی سه‌ركۆماری توركیا (ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان) كه‌ ده‌ڵێت:" یان گه‌وره‌ ده‌بین یان بچووك ده‌بینه‌وه‌!" ئاماژه‌یه‌ به‌ هه‌وڵی توركیا بۆ به‌رفراوانكردنی سنووره‌كانی له‌سه‌ر حسابی خاكی هه‌رێمی كوردستان و عێراق. ئه‌مڕۆشی له‌گه‌ڵدا بێت به‌شێك له‌ خه‌ڵكی تورك جه‌خت له‌وه‌ ده‌كاته‌وه‌ كه‌ هه‌ریه‌ك له‌ شاره‌كانی كه‌ركووك، موسڵ، حه‌له‌ب و هه‌ولێر به‌شێك بوونه‌ له‌ توركیا و رۆژێك دێت ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ سه‌ر توركیا. له‌م سۆنگه‌یه‌وه‌ كاتێك سه‌یری هه‌ڵسوكه‌وتی سوپای توركیا ده‌كه‌ین له‌ هه‌رێمی كوردستان ده‌گه‌ینه‌ ئه‌و راستیه‌ كه‌ ئه‌م سوپایه‌ هه‌بوونی خۆی لێره‌ به‌ كاتی نابینێت، به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ نه‌هاتۆته‌ ناو هه‌رێمی كوردستان بۆ ئه‌وه‌ی بگه‌ڕێته‌وه‌. بۆچی (PKK) هێڕشه‌كانی بۆ ئه‌م ساته‌ وه‌ختانه‌ هه‌ڵگرت؟ له‌ سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی نوێدا (سه‌ده‌ی بیست و یه‌كه‌مین) به‌هۆی ئه‌م گۆڕانكاریانه‌ی له‌ناو په‌كه‌كه‌ ئه‌نجامدران، رۆحی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ تا راده‌یه‌ك لاواز كه‌وت به‌ به‌راورد له‌گه‌ڵ ساڵانی 1990. دیاره‌ دوو هێڕشه‌كه‌ی ئه‌م دوایه‌ی (PKK له‌ 22 و 23 كانوونی یه‌كه‌می 2023) هه‌وڵێكه‌ بۆ به‌ده‌ستهێنانه‌وه‌ی رۆحی سه‌رده‌می ساڵانی 1990. له‌م چه‌ند گرته‌ ڤیدیۆیه‌ی كه‌ له‌ سۆسیال میدیا بڵاوكراونه‌ته‌وه‌، دووشت به‌دیده‌كرێن. ده‌بینین كه‌ (PKK) پێشوه‌خته‌ له‌ هه‌موو روویه‌كه‌وه‌ ئاماده‌كاریه‌كی باشی له‌ رووی رۆحی و لۆجستیكیه‌وه‌ بۆ ئه‌م دوو هێڕشه كردووه‌،‌ هه‌روه‌ها ده‌شبینین به‌فر و سه‌رما گه‌ریلا ئاسته‌نگ ناكات له‌ گورز وه‌شاندن له‌ ئامانجه‌كانیان. به‌ پـ‍ێچه‌وانه‌ی گه‌ریلا ده‌بینین، له‌ رووی رۆحیه‌وه‌ سه‌ربازانی توركیا له‌ پاشه‌كشه‌دان و رۆحی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌یان لاوازه‌. له‌وانه‌یه‌ هۆكارێكی ئه‌م ره‌هه‌نده‌ش بێ متمانه‌یی سه‌ربازانی تورك بێت كه‌ له‌سه‌ر خاكێكی داگیركراو، گیرساونه‌ته‌وه‌ و له‌وه‌ تێگه‌یشتبن كه‌ خه‌ڵكی ئه‌م ناوچانه‌ حه‌ز به‌ چاره‌یان ناكه‌ن و نزای باشیان بۆ ناكه‌ن. له‌ هه‌مان كاتدا ده‌گه‌ینه‌ ئه‌م راستیه‌ كه‌ ئه‌گه‌ر ته‌كنه‌لۆژیای سه‌ربازی پێشكه‌وتوو و ستراتیژی (درۆن) نه‌بێت سوپای توركیا له‌ شه‌ڕكردن له‌ به‌رامبه‌ر (PKK) دا تووشی زه‌حمه‌ت و چه‌ندین كێشه‌ ده‌بێته‌وه‌. هه‌ڵبژاردنی ئه‌م ساته‌وه‌خته‌ش بۆ ئه‌نجامدانی هێڕشه‌كه‌ له‌لایه‌ن (PKK)ﻩوه‌، به‌نده‌ به‌دۆخی كه‌شوهه‌واوه‌، له‌ دۆخی كه‌شوهه‌وا (درۆن و فڕۆكه‌ی جه‌نگی) كه‌ چه‌كی ستراتیژی سوپای توركیایه‌ ناتوانێ ئه‌م رۆڵی كارای خۆی‌ ببینێت و گورزی ورد بوه‌شێنێت. هێڕشه‌كانی (PKK)‌ چ په‌یامێكیان له‌ پشته‌؟! له‌ مێژووی ململانێی چه‌كداری (PKK)‌ له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تی توركیا، به‌ ده‌گمه‌ن نه‌بێت (PKK)‌ له‌ وه‌رزی زستاندا هێڕشی به‌م شێوه‌یه‌ی نه‌كردۆته‌ سه‌ر سوپای توركیا. مه‌گه‌ر سوپای توركیا هێڕشی كردبێت و (PKK)ش به‌رگری له‌خۆی كردبێت. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی نزیكه‌ی دوو ساڵه‌ ده‌وڵه‌تی توركیا له‌م ناوچانه‌ له‌ پێشڕه‌وی دایه‌ و خه‌ریكی قایمكردنی پێگه‌ی خۆیه‌تی، به‌ڵام (PKK)‌ كاردانه‌وه‌یه‌كی به‌ شێوه‌ی ئه‌م دوو هێڕشه‌ی رۆژانی (22 و 23 كانوونی یه‌كه‌می 2023) نیشان نه‌داوه‌. بۆیه‌ ده‌كرێت چه‌ند ئامانج و په‌یامێك له‌ پشت ئه‌م دوو هێڕشه‌ خۆیان حه‌شار دابێت. به‌ر له‌ هه‌رشتێك هه‌ردوو هێڕشه‌كه‌ی (PKK)‌ كه‌ له‌ناو كه‌شوهه‌وایه‌كی به‌فراوای سه‌خت ئه‌نجامدراوه‌، ره‌نگه‌ له‌ رووی ده‌روونیه‌وه‌ په‌یامێك بێت‌ بۆ هه‌واداران و جه‌ماوه‌ره‌كه‌ی. ئه‌م پارته‌ كه‌ بنكه‌یه‌كی جه‌ماوه‌ری به‌هێزی هه‌بوو له‌ باكووری كوردستان و توركیادا‌، له ‌دوای پڕۆسه‌ی شه‌ڕی خه‌نده‌ق (ئه‌م شه‌ڕه‌یه‌ كه‌ PKK‌ له‌ ته‌مموزی 2015 له‌ناو چه‌ند شار و شارۆچكه‌یه‌كی باكووری كوردستان به‌رپای كرد، ده‌وڵه‌تی توركیاش كاردانه‌وه‌ی توندی نیشاندا و چه‌ندین شارۆچكه‌ و گه‌ڕه‌كی ناو شاره‌كانی ته‌ختی زه‌وی كرد) ئه‌م حزبه‌ نه‌یتوانی جه‌ماوه‌ره‌كه‌ی مۆتیڤه‌ بكات له‌ كاتی پێویستدا بیهێنته‌وه‌ سه‌ر شه‌قام، له‌م رووه‌وه‌ زێده‌ڕۆیی نیه‌ ئه‌گه‌ر بڵێین ئه‌م بزوتنه‌وه‌یه‌ گه‌یشتۆته‌ بنبه‌ست. له‌وانه‌یه‌ ناوه‌ندی بڕیاری (PKK)‌ پێیوابێ كه‌ ئه‌م دوو هێڕشه‌ ده‌بنه‌ سه‌رتایه‌ك بۆ سه‌رله‌نوێ مۆتیڤه‌كردنی جه‌ماوه‌ر و چاڵاككردنه‌وه‌ی شه‌قامی كوردی له‌ باكووری كوردستاندا. هه‌روه‌ها له‌ دوای ده‌ستپێكردنی ئۆاراسیۆنی (چنگ – قفڵ) توانای (PKK)‌ له‌ ئه‌نجامدانی چاڵاكی سه‌ربازی له‌سه‌ر سنووری هه‌رێمی كوردستان و توركیا ته‌واو لاواز بووه‌، هه‌روه‌ها له‌ باكووری كوردستان و ناو توركیاشه‌وه‌ نزیك بۆته‌وه‌‌ له‌ سفر، ئه‌مه‌شیان ئه‌وه‌نده‌ی دیكه‌ جه‌ماوه‌ری ئه‌م حزبه‌ی تووشی متبوون و بێ كاردانه‌وه‌یی كردووه‌‌، ئه‌م دۆخه‌ش له‌گه‌ڵ خۆیدا بێ متمانه‌یی و بۆشایی رۆحی دروست كردووه له‌ باكووری كوردستاندا ‌.ره‌نگه‌ (PKK)‌ بیه‌وێت له‌دوای هێڕشی برادۆست و بادینان بخوازێ په‌یامی مانه‌وه‌ی به‌هێزی گه‌ریلا و توانای ئه‌نجامدانی چاڵاكی به‌ گوێی باكووری كوردستاندا بچرپێنێت. له‌وانه‌یه‌ په‌یامێكی دیكه‌ی (PKK)‌ پێچه‌وانه‌ كردنه‌وه‌ی بانگه‌شه‌كانی سوپای توركیا بێت كه‌ ده‌ڵێـت:" PKK به‌‌ قۆناخی ئه‌و په‌ڕی لاوازی خۆیدا گوزه‌ر ده‌كات" بخوازێت به‌ ده‌سه‌ڵاتی توركیا بڵێ، نه‌وه‌كو لاواز نه‌كه‌وتووم، به‌ڵكو له‌ هه‌موو كاتێك زیاتر خۆم نوێ كردۆته‌وه‌ و مه‌یدانت لێ ده‌خوێنم و گه‌ریلای ئه‌مڕۆ به‌ به‌راورد له‌گه‌ڵ گه‌ریلای سه‌رده‌می پێشتر، به‌ تواناتر و لێهاتووتره‌، له‌ سوود وه‌رگرتن له‌ به‌كارهێنانی ته‌كنیك و چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نیدا. دینامیكه‌ ناوخۆیه‌كانی توركیا جارێكی دیكه‌ ئاڵۆز ده‌بێته‌وه‌! ده‌سه‌ڵاتی پارتی داد و گه‌شه‌پێدان (AKP)، چه‌ند ساڵێكه‌ بانگه‌شه‌ بۆ تێزی (یان گه‌وره‌ ده‌بین یان بچووك ده‌بینه‌وه‌) ده‌كات و كار بۆ گه‌وره‌كردنی سنوور و پێگه‌ی جیۆسیاسی توركیا ده‌كات. به‌ڵام به‌هۆی ئه‌م دۆخه‌ سیاسی و ئابووریه‌ی توركیا به‌هۆی چاره‌سه‌ر نه‌كردنی كێشه‌ی كورد تێیكه‌وتووه‌، ئیتر گه‌وره‌ بوونی توركیا له‌ خه‌ون زیاتر شتێكی دیكه‌ نیه‌. له‌ ئێستادا ده‌وڵه‌ت و ده‌سه‌ڵات به‌ كرده‌وه‌ و بێ دانپێدانان تێزی سه‌ره‌وه‌یان گۆڕیووه‌ بۆ تێزی (بچووك ده‌بینه‌وه‌ یان ئه‌وه‌ی هه‌یه‌ ده‌یپارێزین؟). یه‌كێك له‌ هۆكاره‌كانی ئه‌م شكسته‌ی سه‌ره‌وه‌ش بێ ئه‌نجامبوونی ئۆپاراسیۆنه‌ سه‌ربازیه‌كانی توركیایه‌ له‌ ماوه‌ی 22 ساڵی رابردوو بۆ له‌ناوبردنی (PKK)‌. بێ ئه‌نجامبوونی سوپای توركیا له‌م ئۆپاراسیۆنانه‌دا زه‌مینه‌ خۆش ده‌كات بۆ ئه‌وه‌ی سیاسه‌تی ناوچه‌یی و نێوده‌وڵه‌تی حكوومه‌تی (AKP) له‌ناوخۆی توركیادا‌ رووبه‌ڕووی ره‌خنه‌ و لێپرسینه‌وه‌ بێته‌وه‌. له‌ دوای هێڕشه‌كانی (PKK)‌ له‌ (22 و 23 كانوونی یه‌كه‌می 2023) پارتی كۆماری گه‌ل (CHP‌) كه‌ له‌ هه‌مان كاتدا پارتی گه‌وره‌ی ئۆپۆزسیۆنیشه‌، ئاماده‌ نه‌بوو هاوشانی فڕاكسیۆنه‌كانی دیكه‌ی ناو په‌رله‌مانی توركیا ئه‌و به‌یاننامه‌یه‌ واژو بكات كه‌ بۆ ئیدانه‌كردنی هێڕشه‌كانی (PKK) و پرسه‌ و سه‌ره‌خۆشی كردن له‌ كه‌سوكاری سه‌ربازه‌ كوژراوه‌كان ئاماده‌ كرابوو‌. ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ی‌ (CHP‌)‌ هه‌ر له‌خۆوه‌ نه‌بوو‌. لێدوانه‌كانی (ئوزگور ئۆزه‌ل) سه‌رۆكی (CHP‌)‌ سه‌ره‌نجڕاكێش بوون كه‌ له ‌دوای واژونه‌كردنی به‌یاننامه‌كه‌ی په‌رله‌مانی توركیا خستیه‌ڕوو له‌ وه‌ڵامی پرسیاری رۆژنامه‌نووساندا كاتێك گووتی:" كاتێك هه‌واڵی ئه‌و هه‌موو شه‌هیده‌مان پێگه‌یشت داوامان كرد، وه‌زاره‌تی به‌رگری بێته‌ په‌رله‌مان و زانیاریه‌كان بخاته‌ڕوو. دواتر به‌یاننامه‌ واژو ده‌كه‌ین، یه‌ك هه‌ڵوێستی راده‌گه‌ینین، رێگا ناده‌ین هه‌ڵه‌ و كه‌موكوورتیه‌كان دووباره‌ ببنه‌وه‌. بۆ ئه‌وه‌ی چیتر گوێبیستی هه‌واڵی شه‌هیدبوون نه‌بینه‌وه‌ ده‌بێت به‌یه‌كه‌وه‌ ده‌ستپێشخه‌ر بین. له‌باره‌ی هه‌موو ئه‌مانه‌ ده‌بێت به‌یه‌كه‌وه‌ قسه‌ بكه‌ین". دوورنیه‌ ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ی سه‌رۆكی (CHP‌) ‌ و فڕاكسیۆنی پارته‌كه‌ی سه‌رچاوه‌ له‌و زانیاری و كاردانه‌وانه‌‌ بگرێت كه‌ له‌ناو سوپا دژ به‌ ده‌سه‌ڵاتی ئه‌م وڵاته‌ ده‌رده‌كه‌ون. بێگومان وه‌ڵامدانه‌وه‌ی پرسیاره‌كانی (CHP‌)‌ له‌لایه‌ن (AKP)‌ زۆر زه‌حمه‌ته ئه‌گه‌ر مه‌حاڵیش نه‌بێت‌، چونكه‌‌ پرسیاره‌كان په‌رده‌ له‌سه‌ر سیاسه‌تی هه‌ڵه‌ و نا لۆژیكیانه‌ی (AKP) هه‌ڵده‌نه‌وه‌ له‌ باكووری سوریا و هه‌رێمی كوردستاندا. هه‌رچه‌نده‌ میدیای تورك واژو نه‌كردنی به‌یاننامه‌كه‌ی له‌لایه‌ن (CHP‌) نه‌كرده‌ رۆژه‌ڤ، به‌ڵام له‌ تابڵۆ گشتیه‌كه‌یدا ده‌رده‌كه‌وێت كه‌ هه‌ڵوێسته‌ی پارتی گه‌وره‌ی ئۆپۆزسیۆن ئاماژه‌یه‌ به‌ كێشه‌یه‌كی گه‌وره‌ی كپكراو له‌ناو دامه‌زراوه‌كانی ده‌وڵه‌تدا و له‌ ئه‌گه‌ری دووباره‌ بوونه‌وه‌ی هێڕشی هاوچه‌شنی هێڕشه‌كانی خواكوڕك و بادینان ره‌نگه‌ كێشه‌ كپكراوه‌كه‌ به‌ شێوه‌یه‌كی دیكه‌ خۆی ده‌رخاته‌ ده‌ره‌وه‌. ده‌سه‌ڵات هه‌وڵده‌دات كوژرانی سه‌ربازه‌كان بكاته‌‌ كارتێك له‌ سیاسه‌تی ناوخۆیدا! ده‌سه‌ڵاتی (AKP)‌ له‌ پڕۆسه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌ گشتیه‌كانی توركیا له‌ 14 ئایاری 2023 دا، هێڕشه‌كانی (PKK)‌ و هێڕشه‌كانی كه‌ به‌ناوی ئه‌م حزبه‌ ئه‌نجام درابوو بۆ مه‌رامه‌ سیاسیه‌كانی به‌كارهێنا. دووریشنیه‌ له‌ پڕۆسه‌ی ئاماده‌كاری بۆ هه‌ڵبژاردنی شاره‌وانیه‌كانیشدا كه‌ بڕیاره‌ له‌ 31 ئاداری داهاتوو ئه‌نجام بدرێت هێڕشه‌كانی ئه‌م دوایه‌ی (PKK)‌ به‌ هه‌مان مه‌به‌ست به‌كاربێنێته‌وه‌. له‌ ئێستادا ئاماژه‌كانی ئه‌م لێكدانه‌وه‌یه‌ به‌دیار كه‌وتوون. له‌ رۆژی (25 كانوونی یه‌كه‌می 2023) ئوزگور ئۆزه‌ل سه‌رۆكی (CHP‌) له‌ شاری (مانیسا) به‌شدار بوو له‌ مه‌ڕاسیمی به‌خاك سپاردنی سه‌ربازێك كه‌ له‌ هێڕشی (PKK)‌ گیانی له‌ده‌ستدا بوو، به‌ڵام له‌لایه‌ن كه‌سێك كه‌ خزمی سه‌ربازه‌ كوژراوه‌كه‌ بوو جێنوی پێدرا و به‌ خیانه‌تكردن تۆمه‌تبار كرا. دوورنیه‌ له‌ ماوه‌ی داهاتوودا ئه‌م جۆره‌ رووداوانه‌ زیاتر دووباره‌ ببنه‌وه‌. به‌ هه‌مان شێوه‌ ئه‌گه‌رێكی‌ زۆره‌ پارتی دیموكراتی و یه‌كسانی گه‌لان (DEM) تووشی هه‌مان چاره‌نووس بێته‌وه‌، به‌تایبه‌تی له‌ شاره‌كانی رۆژئاوای توركیا كه‌ مه‌یلی دژه‌ كورد و فاشیزمی نه‌ته‌وه‌په‌رستی تیایدا تونده‌. ده‌سه‌ڵات به‌ هێنانه‌ئارای ئه‌م دۆخه‌ هه‌وڵده‌دات ئه‌گه‌ری هه‌ر رێككه‌وتن و لێكنزیكبوونه‌وه‌یه‌ك له‌ نێوان (CHP‌) ‌ و (DEM) له‌بار به‌رێت و فشاری ده‌روونی له‌سه‌ر ئه‌م دوو لایه‌نه‌ دروست بكات. ئه‌ردۆغان و ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی ده‌بنه‌ هۆكاری بچووك كردنه‌وه‌ی توركیا! ئه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ، توركیا رووبه‌رووی ده‌بێته‌وه‌ له‌ گۆشه‌گیری نێوده‌وڵه‌تی و ناوچه‌یی، له‌ قه‌یرانی ئابووری و سیاسی، له‌ نه‌بوونی سه‌روه‌ری یاسا و وه‌چه‌رخان له‌ سیسته‌می په‌رله‌مانی و دیموكراسی بۆ سیسته‌می یه‌ك پارتی و تاكه‌ كه‌سی، به‌هۆی به‌رده‌وامی كێشه‌ی كورده‌. ده‌سه‌ڵاتی ئاكه‌په‌ به‌ به‌كارهێنانی توندوتیژی، چه‌ك و ته‌كنه‌لۆژیای پێشكه‌وتوو، به‌ ده‌ستگیركردنی سیاسه‌تمه‌دارانی كورد و قه‌ده‌خه‌كردنی پارته‌ سیاسیه‌كان، نه‌یتوانی كێشه‌ی كورد چاره‌سه‌ر بكات، كه‌ 39 ساڵه‌ بره‌وی پێده‌درێت. ئیتر كێشه‌ی كورد به‌ (كێشه‌ی تیرۆر) پێناسه‌ ناكرێت، چونكه‌ ئه‌م كێشه‌یه‌ چه‌ندین ره‌هه‌ندی قوڵی كۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسی هه‌یه‌. ئه‌گه‌ر ئه‌نقه‌ره‌ له‌باره‌ی كێشه‌ی كورد ستراتیژی خۆی له‌سه‌ر چاره‌سه‌ری دانه‌ڕێژێته‌وه‌، ئه‌وه‌ به‌ پێچه‌وانه‌ی تێزی سه‌رككۆماره‌كه‌ی (به‌خۆی بڕیاری خۆ بچووككردنه‌وه‌ی خۆی ده‌دات!)  

درەو: هەڵبژاردنی رێكخەر و ئەندامانی خانەی باپەڕاندن بۆ كاتێكی نادیار دواكەوت، بەهۆی رێكنەكەوتنی سەركردەكانی گۆڕان لەسەر كاندیدێك بۆ رێكخەری گشتی گۆڕان. بڕیاربوو رۆژی 27ی ئەم مانگە دەرگای خۆكاندیدكردن بۆ رێكخەر و ئەندامانی خانەی راپەڕاندنی گۆڕان دابخرێت و ئەمڕۆ (30/12/2023) لە جڤاتی نیشتمانی بزووتنەوەی گۆڕان، رێكخەر و ئەندامانی خانەی راپەڕاندن هەڵبژێردرێت، بەڵام بەهۆی ناكۆكی و رێكنەكەوتنەوە هەڵبژاردنی رێكخەری گشتی  و ئەندامانی خانەی راپەڕاندنی گۆڕان بۆ كاتێكی نادیار دواخرا. زیاتر لە دوو هەفتەیە دەرگای خۆكاندیدكردن بۆ پۆستەكانی رێكخەری گشتیی و خانەی راپەڕاندن كراوەتەوە، دەبوو 27ی ئەم مانگە دەرگای خۆكاندیدكردن دابخرێت، بەڵام تا ئێستاش دانەخرا، (درەو) لەگەڵ چەند سەركردەیەكی گۆڕان قسەی كردووە ، ئەوان باسیان لەوە كرد، ئێستا سەركردەكانی گۆڕان بوونەتە چەند بەرەیەكەوە و لەسەر دیاریكردنی كەسێك بۆ رێكخەری گشتی گۆڕان رێكناكەون، ئەوانەی ئاگاداری وردەكاری پرۆسەكەن و (درەو) قسەی لەگەڵ كردوون، باسلەوە دەكەن، عومەر سەید عەلی فۆرمی خۆكاندیدكردن پڕناكاتەوەو خوازیارە جڤاتی نیشتمانی تەنیا ئەندامانی خانەی راپەڕاندن هەڵبژێرێت و پۆستی رێكخەر بە بەتاڵی بەجێبهێڵێت، بۆئەوەی خۆی بەبێ ركابەر بمێنێتەوەو دیمەنەكە وا دەركەوێت بەناچاری لە پۆستی رێكخەری گشتیدا ماوەتەوەو كەس نەبووە پۆستەكە وەربگرێت. ئەندامانی جڤاتی نیشتمانی هەستیان بەم نیازە پێشوەختەی رێكخەری پێشووی بزوتنەوەكەیان كردووە، بەوهۆیەوە بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لەكۆی (48) ئەندامی جڤاتی نیشتمانی (38) ئەندامیان ئیمزایان لەسەر نوسراوێك كردووەو داوا دەكەن هەڵبژاردن بە بەبێ هەڵبژاردنی رێكخەر بەڕێوەنەچێت. هەر لەچوارچێوەی هەوڵەكانی بۆ رێگریكردن لە مانەوەی عومەرسەید عەلی لە پۆستی رێكخەردا بەبێ هەڵبژاردن، دوو كەس لە ئەندامانی جڤاتی نیشتمانی فۆرمی خۆكاندیدكردنیان بۆ پۆستی رێكخەری گشتیی پڕكردوەتەوە كە بریتین لە هەریەكە لە ‌(نزار مەحمود)و (وشیار عومەر عەلی)، پڕكردنەوەی فۆرمی خۆكاندیدكردن بۆ پۆستی رێكخەری گشتی لە لایەن ئەو دوو ئەندامەی خانەی راپەڕاندنەوە هێندەی تر كێشەكەی ئاڵۆزكرد بۆیە پرۆسەی هەڵبژاردنی رێكخەری گشتی و خانەی راپەڕاندن بۆ كاتێكی نادیار دواخرا، هەرچەندە هەندێك لە سەركردەكانی نزیك عومەر سەید عەلی باس لەوە دەكەن كە لەسەر داوای كۆمسیۆنی هەڵبژاردن، پرۆسەی هەڵبژاردنی رێكخەر و خانەی راپەڕاندن دواخراوە.   خانەی راپەڕاندن خانەی راپەڕاندنی بزووتنەوەی گۆڕان بەرێكخەری گشتیەوە لە (7) ئەندام پێكدێت ئەوانیش: •    رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان •    سكرتێری كاروباری ژوورەكان •    سكرتێری كاروباری فراكسیۆنەكان •    سكرتێری كاروباری باژێروانەكان •    سكرتێری جڤاتی نیشتمانی •    سكرتێری كاروباری خەڵك •    سەرۆكی جڤاتی گشتی  

درەو: ئامادەكردنی: کاروان باعەدری ئێزدییەكان لە ئەنجومەنی پارێزگای نەینەوا (3) كاندیدیان سەركەوت، كاندیدێكی پارتی، كاندیدێكی یەكێتی، كاندیدێكی كۆتای ئێزدی. دەنگی ئێزدییەكان (63 هەزارو 277) دەنگە. 🔹پارتی: (30,238) دەنگ بەرێژەی ( 48%) 🔹یەكێتی: (13,151) دەنگ بەرێژەی (21%)   دەنگێن ئێزدیان ل جڤاتا پارێزگەها مووسلێ ئامادەكردنی: کاروان باعەدری 🔻دەنگێن ئێزدیان بۆ پارتی: 30238 دەنگ: ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ جمال خدر ال ششو: 6607 دەنگ ئیریڤان مهدی حاجی6517  دەنگ #سەرکەفت محسن نايف3461 دەنگ رشيد حسين3427 دەنگ رفعت سمو 2259 دەنگ هیمن فرج 2251 دەنگ حسن بكر 2002 دەنگ زیاد احمد مجان 1824 دەنگ عادل مروان 1513 دەنگ جمیل سفوك 1443 دەنگ بركات شمو 1193 دەنگ 🔻دەنگێن ئێزدیان بۆ ئێکەتی:13151 دەنگ وسام سالم: 3611.  سەرکەفت سالم شمو:2779 دەنگ دخیل قاسم: 1692 دەنگ ملحم ختاری: 1920 دەنگ نزار خدیدە هسکانی: 1230 دەنگ درویش بیسو هسکانی:1091 دەنگ جمال شمو سليمان: 527 دەنگ قائد الیاس شنگالی: 230 دەنگ هیام خالتی: 71 دەنگ 🔻پارتیا ئازادی و دیموکراتی ئێزدیان(پادێ):3511 قاسم کشکو: 3180 دەنگ دخیل سیدو گرۆ: 122 دەنگ ازاد دوملی: 209 دەنگ ♦️تیبینی پادێ و ئیکەتی د ئیک هەڤپەیمانێ دابوون(اتحاد اهل نینوی) 🔻دەنگێن ئێزدیان بۆ کۆتا ئێزدیان:17377 دەنگ عیدان شڤان کالۆ: 6562 دەنگ #سەرکەفت بزاڤا ئێزدیان  (حركة الايزيدية) :خدیدە خلف:5118 دەنگ حزبا ئیزدی دیموکراتی(الایزدی دیمقراطي): عەلی گرنوص:3159 دەنگ حزبا پێشکەفتنا ئیزدیان(تقدم):ثامر نایف:2538 🔹سەرجەمێ دەنگێن ئێزدیان: 63277 دەنگ - دەنگێن ئێزدیان بۆ پارتی نزیکی: 48% - دەنگێن ئیزدیان بۆ ئێکەتی نزیکی 21 % - دەنگێن ئێزدیان بۆ پادێ نزیکی 5٪ - دەنگین ئیزدیان بۆ کۆتا: 27.% تیبینی؛ بەشەکی کێم ژ کاندیدان ماینە کو ل سەر هندەک ئالیان دا بەلاڤبووینە ژمارەیە زۆر کیم دەنگان ب دەستڤەئیناینە. _______  

(دره‌و): تیمی میدیایی مەسرور بارزانی سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان بۆ یادی چوار ساڵه‌ی ته‌مه‌نی كابینه‌ی نۆیه‌م، زنجیره‌یه‌ك ڤیدیۆی به‌رهه‌م هێناوه‌ كه‌ باس له‌ ده‌ستكه‌وته‌كانی سه‌رۆكی حكومه‌ت ده‌كات.  یه‌كێك له‌و تۆماره‌‌ ڤیدیۆیانه‌ی كه‌ تیمی میدیایی مه‌سرور بارزانی به‌رهه‌می هێناوه‌، تایبه‌ته‌ به‌ كه‌رتی نه‌وت، له‌م ڤیدیۆیه‌دا به‌بێ ئه‌وه‌ی به‌شێوه‌ی راسته‌وخۆ ناوی نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆكی كابینه‌كانی پێشووی حكومه‌ت بهێنرێت، باسله‌وه‌ ده‌كرێت" ئەگەر وەک ئەم چوار ساڵە بە پلان و بەرنامە کار بکرایە بۆ سیاسەتی نەوت و شەفافیەت، ئەوا کوردستان لە پێگەیەکی دیکەدا دەبوو". تیمی میدیایی سه‌رۆكی حكومه‌ت ده‌ڵی:" پێشتر مەسرور بارزانی تێبێنی لەسەر گرێبەستە نەوتییەکان هەبووه‌و لەکاتی خۆیدا هۆشداری داوه‌". له‌ به‌شێكی تری ڤیدیۆكه‌دا، وه‌كو ئاماژه‌یه‌ك بۆ ئاشتی هه‌ورامی وه‌زیری پێشووی سامانه‌ سروشتییه‌كان، تیمی مه‌سرور بارزانی ده‌ڵێ‌" پێشتر دەوترا وەزارەتی سامانە سروشتییەکان لە جانتای کەسێکدایە کەس ئاگاداری گرێبەستەکان نیە، مەسرور بارزانی داهاتی نەوتی ئاشکراو شەفافکرد". " مەسرور بارزانی لەم چوارساڵەدا پێداچونەوەی زۆر کرد بە گرێبەستە نەوتییەکان کە پێشتر کرابوون، هەڵمەتی پاکسازی لەناو وەزارەتی سامانە سروشتییەکان دەستپێکرد" ئه‌مه‌ به‌شێكی تره‌ له‌ قسه‌كانی تیمی میدیایی مه‌سرور بارزانی.   

درەو: 🔹یەكێتی : (75,353) دەنگ زیادی كردووە بەرێژەی (92%) 🔹پارتی: (2,740) دەنگ زیادی كردووە بەرێژەی (6%) 🔹نەوەی نوێ: (519) دەنگ زیادی كردووە بەرێژەی (%2)  

درەو: 🔹 كۆی دەنگی یەكێتی: (247,777 ) •    كەركوك: 157,639دەنگ و (5) كورسی •    نەینەوا:  50,606 دەنگ و (2) كورسی •    دیالە: 28,648 دەنگ و (1) كورسی •    سەڵاحەدین: 10,884 دەنگ و (1) كورسی 🔹كۆی دەنگی پارتی: ( 202,535) •    كەركوك: 52,278 دەنگ و (2) كورسی •    نەینەوا: 141,052   دەنگ و (4) كورسی •    دیالە: 7,790 دەنگ و (0) كورسی •    سەڵاحەدین: 1,415دەنگ و (0) كورسی  

راپۆرت: دره‌و هێشتا هیچ گرێبه‌ستێك نه‌كراوه‌ بۆ كڕینی غازی كێڵگه‌ی كۆرمۆر له‌ كۆمپانیای هیلالی ئیماراتی، كڕینی غازی كۆرمۆر به‌واتای دانپێدانان نییه‌ به‌ گرێبه‌سته‌كانی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان، تاوه‌كو سه‌رجه‌م بابه‌ته‌ یاساییه‌كانی تایبه‌ت به‌كه‌رتی نه‌وتی هه‌رێم چاره‌سه‌رنه‌كرێن به‌پێی ئه‌وه‌ی له‌ بڕیاره‌كانی دادگای فیدراڵیدا هاتوون، نه‌وتی كۆرمۆر ناكڕین، ئه‌مانه‌ قسه‌ی سه‌رۆك وه‌زیران و وه‌زیری نه‌وتی عێراقن كه‌ له‌ڕێگای پارێزه‌ره‌كانیانه‌وه‌ له‌به‌رده‌م دادگای فیدراڵیدا گوزارشتیان لێكردووه‌. ورده‌كاری زیاتر له‌م راپۆرته‌دا.  حكومه‌تی فیدراڵ چی ده‌ڵێ؟  له‌وه‌ڵامی ئه‌و سكاڵایه‌ی كه‌ په‌رله‌مانتار (عوده‌ی عه‌واد) سه‌باره‌ت به‌ بڕیاری ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی عێراق بۆ كڕینی غازی كێڵگه‌ی "كۆرمۆر" له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراقه‌‌وه‌ تۆماری كردبوو، پارێزه‌ری یاسایی محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق له‌به‌رده‌م دادگای فیدراڵیدا دوو وه‌ڵامنامه‌ی پێشكه‌شكردووه‌، وه‌ڵامی یه‌كه‌م له‌ رۆژی 13ی ئه‌یلولی ئه‌مساڵ و ئه‌وی تر له‌ 12ی تشرینی یه‌كه‌می ئه‌مساڵدا بووه‌. به‌پێی ئه‌وه‌ی له‌ وه‌ڵامی پارێزه‌ره‌كه‌ی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراقدا هاتووه‌، ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی فیدراڵ پشتبه‌ست به‌ ده‌سه‌ڵاته‌كانی خۆی كه‌ له‌ مادده‌ی (80)ی ده‌ستوردا هاتووه‌، فه‌رمانی بۆ وه‌زاره‌تی نه‌وت ده‌ركردووه‌ بۆ ئه‌وه‌ی غازی كێڵگه‌ی كۆرمۆر له‌ كۆمپانیای هیلالی ئیماراتی بكڕێت، ئه‌مه‌ش به‌مه‌به‌ستی ئاماده‌كردنی سه‌رچاوه‌ی تری وزه‌ بۆ وێستگه‌كانی كاره‌با، به‌له‌به‌رچاوگرتنی به‌رزبوونه‌وه‌ی پله‌ی گه‌رماو كه‌مبوونه‌وه‌ی كاته‌كانی پێدانی كاره‌با به‌ هاوڵاتیان.  له‌ به‌شێكی تری وه‌ڵامنامه‌كه‌یدا، پارێزه‌ره‌كه‌ی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق باسی له‌وه‌كردووه‌، گفتوگۆو دانوستان له‌گه‌ڵ كۆمپانیای (هیلال)ی ئیماراتی كه‌ له‌ كێڵگه‌ی كۆرمۆر كارده‌كات، له‌ساڵی 2020وه‌ ده‌ستیپێكردووه‌و پرۆسه‌ی كڕینی غازی كۆرمۆر له‌و كۆمپانیایه‌ كاتێك ده‌ستپێده‌كات كه‌ سه‌رجه‌م بابه‌ته‌ یاساییه‌كان چاره‌سه‌رده‌كرێن، به‌گوێره‌ی ئه‌وه‌ی له‌ بڕیاره‌كانی دادگای فیدراڵیدا هاتوون.  پارێزه‌ری سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق له‌به‌رده‌م دادگادا بۆ به‌رگریكردن له‌ بڕیاره‌كه‌ی حكومه‌ت ده‌ڵێ" بڕیاری حكومه‌ت بۆ كڕینی غازی كۆرمۆر هیچ ئاماژه‌یه‌كی تێدا نییه‌ بۆ دووباره‌ كاركردنه‌وه‌ی به‌و گرێبه‌ستانه‌ی كه‌ حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان كردویه‌تی، ئه‌م گرێبه‌ستانه‌ به‌ر له‌ ده‌رچوونی بڕیاری دادگای فیدراڵی لێكه‌وتی لاوه‌كیان به‌جێهێشتووه‌‌، له‌وانه‌ غازی به‌رهه‌مهێنراو كه‌ بووه‌ به‌ به‌رهه‌مێك بۆ فرۆشتن و ناتوانرێت جارێكی تر بگه‌ڕێندرێته‌وه‌ بۆ كێڵگه‌كه‌، هه‌روه‌ك كڕینی ئه‌م به‌رهه‌مه‌ به‌واتای نیشاندانی ره‌زامه‌ندی نییه‌ له‌سه‌ر گرێبه‌ستی ئیمزاكراو له‌نێوان حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و كۆمپانیای وه‌به‌رهێن (مه‌به‌ستی كۆمپانیای هیلالی ئیماراتییه‌)، سه‌رباری ئه‌مه‌ بڕیاری دادگای فیدراڵ (ژماره‌ 59ی 2012 و كۆكراوه‌كه‌ی ژماره‌ 110ی 2019) باسی له‌ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ یان به‌رده‌وامبوونی ئه‌و گرێبه‌ستانه‌ نه‌كردووه‌ كه‌ به‌پێی یاسای نه‌وت و غازی هه‌رێمی كوردستان كراون (ئه‌م یاسایه‌ به‌بڕیاری دادگای فیدراڵی هه‌ڵوه‌شێندراوه‌ته‌وه‌)".  وه‌زاره‌تی نه‌وت چی ده‌ڵێ؟ به‌هۆی ئه‌وه‌ی په‌رله‌مانتار عوده‌ی عه‌واد سكاڵای له‌سه‌ر وه‌زاره‌تی نه‌وتیش كردووه‌ له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته، پارێزه‌ری وه‌زاره‌تی نه‌وتیش له‌به‌رده‌م دادگای فیدراڵیدا له‌ رۆژی 15ی تشرینی یه‌كه‌می رابردوودا لائیحه‌یه‌كی پێشكه‌شكردووه‌و ئاماژه‌ی به‌ هه‌مان هۆكاره‌كانی پارێزه‌ره‌كه‌ی سه‌رۆك وه‌زیران كردووه‌ له‌باره‌ی بابه‌تی كڕینی غازی كێڵگه‌ی كۆرمۆر له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تی نه‌وته‌وه‌، به‌ڵام هه‌ندێك پاڵنه‌ری تریشی بۆ هۆكاری ده‌ركردنی بڕیاره‌كه‌ باسكردووه‌، له‌وانه‌: •    خه‌رجی كڕینی غازی كۆرمۆر كه‌متره‌ له‌ كڕینی غازی ئێران و ‌زۆرتره‌ له‌ خه‌رجی كڕینی غازی به‌سره‌.  •    تائێستا هیچ گرێبه‌ستێك له‌گه‌ڵ كۆمپانیای هیلالی ئیماراتیدا نه‌كراوه‌ بۆ كڕینی غازی كۆرمۆر. •    رۆڵی وه‌زاره‌تی نه‌وت ته‌نیا له‌ بابه‌تی لۆجستی تایبه‌ت به‌ كاروباری گواستنه‌وه‌و نۆژه‌نكردنه‌وه‌دا كورتده‌بێته‌وه‌، چونكه‌ لایه‌نی تایبه‌تمه‌نده‌ له‌م بابه‌ته‌دا هاوشێوه‌ی هاورده‌كردنی غازی ئێران و، لایه‌نی سودمه‌ند له‌ گرێبه‌ستی پلانبۆدانراو له‌گه‌ڵ كۆمپانیای هیلال، وه‌زاره‌تی كاره‌بایه‌. •    وه‌زاره‌تی نه‌وت هێشتا ده‌یه‌وێت رێوشوێنی یاسایی پێویست بگرێته‌به‌ر بۆ زامنكردنی یاسایبوونی گرێبه‌سته‌كه‌، به‌جۆرێك پێچه‌وانه‌ نه‌بێت له‌گه‌ڵ یاسای به‌ركارو ئه‌و بڕیارانه‌ی كه‌ له‌لایه‌ن دادگاوه‌ ده‌رچوون.  وه‌زاره‌تی دارایی چی ده‌ڵێ ؟ به‌هۆی ئه‌وه‌ی له‌ سكاڵاكه‌ی په‌رله‌مانتار عوده‌ی عه‌واد دا وه‌كو سكاڵا له‌سه‌ر كراو ناوی هێنراوه‌،‌ وه‌زاره‌تی دارایی فیدراڵیش پارێزه‌ری خۆی ناردوه‌ته‌ دادگای فیدراڵی و له‌ لائیحه‌ی خۆیدا باسی له‌وه‌كردووه‌، هیچ بڕه‌ پاره‌یه‌كی له‌ به‌رژه‌وه‌ندی وه‌زاره‌تی نه‌وت پێنه‌دراوه‌ بۆ ئه‌وه‌ی غازی به‌رهه‌مهێنراوی كێڵگه‌ی كۆرمۆری پێ بكڕێت (له‌ كۆمپانیای هیلالی ئیماراتی له‌چوارچێوه‌ی گروپی كۆمپانیای پێرڵ پترلیۆم كه‌ ئێستا له‌ كێڵگه‌ی كۆرمۆر له‌ هه‌رێمی كوردستان وه‌به‌رهێنان ده‌كات).  پارێزه‌ره‌كه‌ی وه‌زاره‌تی دارایی فیدراڵ ئاماژه‌ی به‌وه‌كردووه‌، وه‌زاره‌تی دارایی هیچ داواكارییه‌كی ئاڕاسته‌ نه‌كراوه‌ بۆ ئه‌وه‌ی بڕه‌ پاره‌یه‌ك له‌ چوارچێوه‌ی یاسای بودجه‌دا دابنێت بۆ كڕینی غاز له‌ كێڵگه‌ی كۆرمۆر.  له‌باره‌ی فرۆشتنی غازی كۆرمۆره‌وه‌ رۆژی 6ی تشرینی دووەمی ئەمساڵ، وەزارەتی نەوتی عێراق ئاشكرایكرد، بۆری گواستنەوەی غازی كێڵگەی "كۆرمۆر"ی بۆ وێستگەی كارەبای كەركوك تەواو كردووە.ئەم هەواڵە بۆ وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێمی كوردستان پێشبینیكراو نەبوو، وەزارەت هەر زوو بێئاگایی خۆی لەم مامەڵەیە راگەیاند، هاوكات بەرپرسانی باڵای یەكێتیی نیشتمانی كوردستانیش وەكو دەسەڵاتدار بەسەر كێڵگەی "كۆرمۆر"، بێئاگایی خۆیان نیشاندا. ئه‌و رۆژه‌ی وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق ته‌واوكردنی بۆری گواستنه‌وه‌ی غازی كۆرمۆری بۆ وێستگه‌ی كاره‌بای كه‌ركوك راگه‌یاند، پارتی و یه‌كێتیی كۆبونه‌وه‌یان هه‌بوو له‌سه‌ر ئاستی مه‌كته‌بی سیاسی، ئه‌م بابه‌ته‌ هه‌ندێك مشتومڕی  دروستكرد، به‌تایبه‌تیش له‌وه‌دا پارتی گومانی هه‌بوو یه‌كێتیی به‌بێ ئاگاداری وه‌زاره‌تی سامانه‌ سروشتییه‌كان مامه‌ڵه‌ی به‌ تاكه‌ سه‌رچاوه‌ی غازی هه‌رێمی كوردستانه‌وه‌ كردبێت له‌گه‌ڵ حكومه‌تی فیدراڵی عێراقدا.  بەڵام دواتر دەركەوت، وەزارەتی نەوتی عێراق بەگوێرەی بڕیارێكی ئەنجومەنی وەزیرانی فیدراڵ بە ژمارە (23392)ی ساڵی 2023، ڕێگه‌ی پێدراوه‌ غازی "كۆرمۆر" له‌ كۆمپانیای (هیلالی) ئیماراتی بكڕێت، كە لە كێڵگەكەدا كاردەكات. عودەی عەواد ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق پێشتر لەسەر ئەم بڕیارەی ئەنجومەنی وەزیران سكاڵای تۆماركردبوو، وادەی بەڕێوەچوونی یەكەمین دانیشتنی دادبینی لەسەر ئەم كەیسە لە دادگای فیدراڵی لە رۆژ 15ی ئۆكتۆبەری رابردوودا بوو.  عودەی سكاڵاكەی لەسەر هەریەكە لە سەرۆك وەزیرانی عێراق‌و وەزیرانی نەوت و دارایی فیدراڵ تۆماركردبوو، داوای لە دادگا كردبوو حوكم بدات بەوەی بڕیاری ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بۆ كڕینی غازی كێڵگەی كۆرمۆر لە كۆمپانیای هیلالی ئیماراتی لەلایەن وەزارەتی نەوتی عێراقەوە، رێوشوێنێكی نادروستە، ئەمەش لەبەر رۆشنایی ئامرازەكانی گرێبەستكردن كە لە ماددەی (3)ی رێنماییەكانی جێبەجێكردنی گرێبەستە حكومییەكان ژمارە (2)ی ساڵی 2014دا هاتووە. رۆژی 4ی ئه‌م مانگه‌ دادگای فیدراڵی ئه‌و سكاڵایه‌ی ره‌تكرده‌وه‌ كه‌ عوده‌ی عه‌واد له‌سه‌ر بڕیاره‌كه‌ی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی فیدراڵ سه‌باره‌ت به‌ كڕینی غازی كێڵگه‌ی كۆرمۆر له‌ كۆمپانیای (هیلال)ی ئیماراتی تۆماریكردبوو، ئه‌مه‌ به‌به‌هانه‌ی ئه‌وه‌ی سكاڵاكار (واتا عوده‌ی عه‌واد) هیچ به‌رژه‌وه‌ندییه‌كی له‌و بابه‌ته‌دا نییه‌  كه‌ سكاڵاكه‌ی له‌سه‌ر تۆماركردووه‌.  غازو ناكۆكیی ! غازی كۆرمۆر یەكێك لەو بابەتانەیە كە لەنێوان پارتی‌و یەكێتیدا كێشەی لەسەرە، سەرەتای ساڵی 2022 نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم بەشێوەیەكی كتوپڕ گەیشتە ئەنكەرەو ئەردۆغانی سەرۆكی توركیای بینی، ئەردۆغان داوای لێكرد هاوشێوەی نەوت، غازی هەرێم هەناردەی توركیا بكات، نێچیرڤان بارزانی وتی بۆ ئەو مەبەستە قسە لەگەڵ بەرپرسانی عێراق دەكات، لەدوای ئەم سەردانە بوو كە دادگای باڵای فیدراڵی عێراق دوای 10 ساڵ چاوەڕوانی له‌ 15ی شوباتی 2022دا بڕیاری كۆتایی خۆی لەبارەی دۆسیەی نەوتی هەرێم دەركردو یاسای نەوت‌و غازی هەرێمی هەڵوەشاندەوەو كوردستانی پابەندكرد بەوەی نەوت‌و غازەكەی رادەستی حكومەتی عێراق بكات.  لەوكاتەوە ئیتر ستراتیژی پارتی بۆ هەناردەكردنی غازی هەرێم بۆ توركیا دەركەوت، لەبەرامبەر ئەمەدا یەكێتیش ستراتیژێكی پێچەوانەی پەیڕەو كرد كە رادەستكردنی غازەكە بوو بە حكومەتی عێراق. غازی سروشتی بەرهەمهێنراوی هەرێمی كوردستان كێڵگە سەرەكییەكەی لە سنوری دەسەڵاتی یەكێتیدایە كە كێڵگەی (كۆرمۆر)ە. ئەم كێڵگەیە پێداویستی رۆژانەی غازی ماڵان‌و وێستگەكانی كارەبای هەرێمی كوردستان دابین دەكات، لەپاڵ ئەمەدا نەوتی كۆندێنسەیت لەم كێڵگەیەدا بەرهەم دەهێنرێت كە پێداویستی سەرەكی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستانە‌و ئەم نەوتە كاتێك تێكەڵ بە نەوتی هەناردەكراوی هەرێم دەكرێت كوالیتییەكەی بەرزدەكاتەوە. ڕووبەری ئەم بلۆكە 135 كیلۆمەتری دووجایە، دەكەوێتە خۆرئاوای ناحیەی (قادركەرەم) لە قەزای چەمچەماڵ، تا ساڵی 1976 قادركەرەم سەربە قەزای (خورماتوو) بوو لە پارێزگای كەركوك، لەو ساڵەدا قەزای خورماتوو خرایە سەر پارێزگای سەڵاحەدین، ساڵی 1987 ناحیەی (قادر كەرەم) خرایە سەر قەزای چەمچەماڵ‌و ئێستادا كێڵگەكە لە سنوری ئیداری چەمچەماڵدایە، ئەم كێلگەیە تاوەكو ساڵی 2003و رووخانی رژێمی سەددام لەژێر دەسەڵاتی حكومەتی عێراقدا بوو. سەرەتای دۆزینەوەی ئەم كێڵگەیە دەگەرێتەوە بۆ ساڵی 1928، ئەوكات كۆمپانیای نەوتی ئینگلیز گەڕانێكی سەرەتایی تێدا كردووە‌و بیرێكی لێداوە، بەڵام نەوتی دەرنەهێناوە، ئیتر كاركردن لەم كێڵگەیە راوەستاوە تاوەكو ساڵی 1953 دەست بەكاركردن كراوەتەوە، ئەوكات پشكنەرەكان زیاتر بەدوای نەوتدا گەڕاون، بەڵام بۆیان دەركەوتووە (1.8 ترلیۆن) پێ سێجا گاز لە كێڵگەكەدا هەیە.  لە كۆتای شەڕی ئێران- عێراقدا، دوای چۆڵكردنی ناحیەی قادركەرەم‌و شاڵاوی ئەنفال، حكومەتی عێراق جارێكی تر لەڕێگەی هەردوو كۆمپانیای نەوت‌و غازی باكورەوە دەستیكردوەتەوە بە كاركردن لە كێڵگەی كۆرمۆردا‌و چەند بیرێكی نوێی لێداوە.  لە ساڵی 1990 بەهۆی شەڕی كوەیت‌و گەمارۆی ئابوری سەر عێراقەوە، رژێمی پێشوو كارەكانی خۆی لە كۆرمۆر راگرت. لەدوای رووخانی رژێمی سەددام لە ساڵی 2003دا كێلگەكە كەوتە دەست حكومەتی هەرێمی كوردستان، نیسانی 2007 حكومەتی هەرێم گرێبەستی لەگەڵ هەردوو كۆمپانیای (دانەگاز)و (كریسنت پتریۆلیۆم)ی ئیماراتی ئیمزا كرد، گرێبەستەكە مافی دەرهێنانی نەوت‌و گاز لە هەردوو بلۆكی كۆرمۆرو چەمچەمال بەخشی بەو دوو كۆمپانیایە.  دوای 15 مانگ كاركردن لە ئۆكتۆبەری 2008دا غاز لە كۆرمۆر بەرهەم هێنرا، لەڕێگای بۆرییەكی 24 ئینجی‌و بەدرێژایی 174 كیلۆمەتر غاز گەیەندرایە وێستگەی كارەبای چەمچەماڵ‌و وێستگەی كارەبای هەولێر. لە ساڵی 2009وە هەندێك گۆڕانكاری لە پشكەكانی ئەو كۆمپانیایانەدا روویاندا كە گرێبەستی كۆرمۆریان وەرگرتبوو، بەڵام دواجار كارەكە لای كۆمپانیای (دانەغاز)ی ئیماراتی مایەوە. (دانە غاز) خۆی وەكو گەورەترین كۆمپانیای ناوچەیی تایبەت بە بەرهەمهێنانی غازی سروشی لەناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دەناسێنێت، ئەم كۆمپانیایە لە دێسەمبەری 2005 دامەزراوە‌و لە بازاڕی دراوی ئەبوزەبی تۆماركراوە، جگە لە هەرێمی كوردستان، لە میسر‌و ئیماراتی عەرەبیش كاردەكات. كێلگەی كۆرمۆر سێ جۆر بەرهەمی هەیە كە بریتین لە: - (غازی سروشتی) كە بە بۆری رەوانەی وێستگەكانی كارەبا دەكرێت لە چەمچەماڵ‌و هەولێر، بەپێی دواین راپۆرتی دانەغاز، ئێستا ئاستی بەرهەمهێنانی ئەم جۆرە لە غاز لە كێڵگەی كۆرمۆر گەیشتوەتە (500) پێ سێجای رۆژانە، ئەمەش بەهۆی پرۆژەیەكی پەرەپێدانەوە كە بەمدواییە كۆمپانیاكە لە كێڵگەكەدا جێبەجێی كردووە.     - (كۆندێنسەیت) كە تێكەڵی نەوتی هەناردەكراوی هەرێم دەكرێت بۆ بەرزكردنەوەی كوالیتییەكەی، بەپێی دواین راپۆرتی داناغاز، بەرهەمی كۆندێنسەیت لە كۆرمۆر ئێستا رۆژانە بۆ (34 هەزارو 300) بەرمیل بەرزبوەتەوە  - غازی شلی ماڵان (LPG) كە پێداویستی غازی ماڵان‌و كارگەكان دابین دەكات، كۆمپانیای دانەغاز ئەم غازە دەفرۆشێت بە كۆمپانیاكانی ناوخۆ، ئێستا كۆمپانیای (ساوس كوردستان) گرێبەستی كڕین‌و گواستەوەی ئەم غازەی بەدەستەوەیە، رۆژانە لە كێڵگەكەدا زیاتر لە (هەزار) تەن غازی شل بەرهەم دەهێنرێت، كۆمپانیای ساوس كوردستان بە تانكەر غازەكە دابەش دەكات بەسەر شارەكانی هەرێمدا بەمجۆرە: - 12 تانكەر غاز بۆ هەولێر - 11 تانكەر بۆ سلێمانی - 7 تانكەر بۆ دهۆك  ساڵی رابردوو بەهۆی ناكۆكییەكانییەوە لەگەڵ پارتی لەبارەی چۆنیەتی حوكمڕانی، یەكێتیی جارێكی تر پرسی جیاكردنەوەی ئیدارەی سلێمانی لە هەولێر هێناوەتە پێشەوە، ئەگەر ئەمە رووبدات‌و كێڵگەی كۆرمۆر هەناردەی خۆی بۆ سنوری دەسەڵاتی پارتی رابگرێت، سنوری پارتی روبەڕووی قەیرانی غازی ماڵان (LPG) دەبێتەوە، هەروەها هەناردەی نەوتی هەرێمیش بەبێ (كۆندێنسەیت)ەكەی كۆرمۆر، كوالیتی دادەبەزێت‌و توشی قەیران دەبێت. كۆرمۆر كارتی بەهێزی دەستی یەكێتییە بۆ فشار لەسەر پارتی،  ساڵی 2022 بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی ئاماژە بەم كارتە كرد‌و وتی: كۆندێنسەیتی ئێمە كوالیتی نەوتی هەرێمی بەرزكردوەتەوە، ئەگەر هەناردەی كۆرمۆر رابگرین پارتی زەرەر دەكات.  بەپێچەوانەی نەوتەوە بەگشتی داتاكانی كەرتی غاز لە بەرژەوەندی پارتیدا نین وەكو حزبی حوكمڕانی سەرەكی هەرێمی كوردستان، چونكە:   - یەدەگی غازی سروشتی لە سنوری قەڵەمڕەوی یەكێتیدا بە (18 ترلیۆن‌و 300 ملیار) پێ سێجا دەخەمڵێندرێت. - یەدەگی غازی سروشتی لە سنوری قەڵەمڕەوی پارتیدا كەمترەو بە (300 ملیار) پێ سێجا دەخەمڵێندرێت. ئەم ژمارانە نیشانی دەدەن، لە حاڵەتی دوو ئیدارەیدا غاز كارتی بەهێزی دەستی یەكێتییە، هەروەك چۆن ژمارەكان نیشاندەری ئەوەن نەوت كارتی بەهێزی دەستی پارتییە، چونكە زۆرینەی هەناردەی نەوتی هەرێم لەسنوری پارتی بەرهەم دەهێنرێت‌و كۆنترۆڵی بۆری هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستانیش بۆ توركیا هەر لەژێر كۆنترۆڵی پارتیدایە. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، پارتی‌و یەكێتی لەبارەی چۆنیەتی ئیدارەدانی كەرتی غازەوە بەدیاریكراویش كێڵگەی غازی كۆرمۆر ناكۆكن، پارتی خەونی ئەوەبوو هاوشێوەی نەوت، غازەكەش رەوانەی توركیا‌و دەرەوە بكات، یەكێتیی پرۆژەیەكی تری بۆ غازی كۆرمۆر هەبوو‌، دەیویست كۆمپانیایەك دروست بكات‌و لەرێگەی ئەو كۆمپانیایەوە غازەكە بە بۆری بگوازێتەوە بۆ ماڵان، لەرێگەی ئەم كۆمپانیایەوە ئابوری خۆی بەهێز بكات، یەكێتیی بژاردەیەكی تریشی بۆ غازەكە لەبەردەستدابوو كە رادەستكردنیەتی بە بەغداد لەبەرامبەر ئەوەی حكومەتی عێراق دور لە دەستی پارتی، موچە‌و بودجەی سلێمانی دابین بكات. پارتی و یه‌كێتیی هێشتا ناكۆكییه‌كانیان له‌باره‌ی چۆنیه‌تی به‌رێوه‌بردنی غازی كێڵگه‌ی كۆرمۆر یه‌كلانه‌كردبووه‌وه‌، له‌ 25ی ئازاری ئه‌مساڵدا هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستانیش له‌لایه‌ن توركیاوه‌ راگیراوه‌و تائێستا ده‌ستی پێنه‌كردوه‌ته‌وه‌، ئه‌مه‌ش بوه‌ته‌ هۆی له‌ناوچوونی رێژه‌ی نزیكه‌ی 80%ی تێكڕای داهاته‌كانی حكومه‌تی هه‌رێم و هه‌ولێری ناچاركرد له‌ یاسای بودجه‌ی فیدراڵدا مل بدات بۆ راده‌ستكردنی نه‌وته‌كه‌ی به‌ حكومه‌تی فیدراڵ ته‌نیا له‌پێناو وه‌رگرتنی به‌شی خۆی له‌ بودجه‌ی عێراق.  بۆ خوێندندنه‌وه‌ی ده‌قی بڕیاری دادگای له‌باره‌ی سكاڵاكه‌ی كۆرمۆره‌وه‌، كلیك له‌ (PDF) بكه‌

(دره‌و): ‌‌ دوو كه‌س له‌ ئه‌ندامانی جڤاتی نیشتمانی بزوتنه‌وه‌ی گۆران فۆرمی خۆكاندیدكردنیان بۆ پۆستی رێكخه‌ری گشتیی بزوتنه‌وه‌كه‌یان پڕكردوه‌ته‌وه‌، عومه‌ر سه‌ید عه‌لی ده‌یه‌وێت به‌بێ پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن له‌ پۆستی رێكخه‌ریدا بمێنێته‌وه‌، ده‌بوو دوێنێ ده‌رگای خۆكاندیدكردن دابخرێت، به‌ڵام دانه‌خراوه‌. رۆژی شه‌ممه‌ی هه‌فته‌ی داهاتوو واده‌ی هه‌ڵبژاردنی رێكخه‌رو خانه‌ی راپه‌ڕاندنی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕانه‌، بزوتنه‌وه‌كه‌ له‌گه‌ڵ فه‌رمانگه‌ی حزبه‌ سیاسییه‌كانی كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق رۆژی 30 مانگی وه‌كو واده‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كه‌ دیاریكردووه‌، به‌ڵام به‌هۆی پشووی سه‌ری ساڵه‌وه‌، ئه‌گه‌ر هه‌یه كۆمسیۆن واده‌كه‌ دوابخات. رێكخه‌ری گشتیی و خانه‌ی راپه‌ڕاندن، به‌گوێره‌ی ده‌ستوری ناوخۆیی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌لایه‌ن جڤاتی نیشتمانییه‌وه‌ هه‌ڵده‌بژێردرێن، ئه‌م جڤاته‌ به‌رزترین ده‌سه‌ڵاتی بڕیاردانه‌ له‌ناو بزوتنه‌وه‌ی گۆڕانداو ئێستا (48) ئه‌ندامی هه‌یه‌. نزیكه‌ی دوو هه‌فته‌یه‌ ده‌رگای خۆكاندیدكردن بۆ پۆسته‌كانی رێكخه‌ری گشتیی و خانه‌ی راپه‌ڕاندن كراوه‌ته‌وه‌، ده‌بوو دوێنێ ده‌رگای خۆكاندیدكردن دابخرێت، به‌ڵام به‌پێی به‌دواداچوونه‌كانی (دره‌و) تائێستا ده‌رگای خۆكاندیدكردن دانه‌خراوه‌. (دره‌و) لەگەڵ چەند ئەندامێكی جڤاتی نیشتمانی گۆڕان قسەی كردووە ، تائێستا (عومه‌ر سه‌ید عه‌لی) رێكخه‌ری ده‌ستله‌كاركێشاوه‌ی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان فۆرمی خۆكاندیدكردنی بۆ پۆستی رێكخه‌ریی پڕنه‌كردوه‌ته‌وه‌، له‌كاتێكدا به‌پێی ده‌ستوری گۆڕان مافی ئه‌وه‌ی هه‌یه‌ بۆ خولێكی دوو ساڵی تر، خۆی كاندید بكاته‌وه‌. ئه‌وانه‌ی ئاگاداری ورده‌كاری پرۆسه‌كه‌ن و (دره‌و) قسه‌ی له‌گه‌ڵ كردوون، باسله‌وه‌ ده‌كه‌ن، عومه‌ر سه‌ید عه‌لی فۆرمی خۆكاندیدكردن پڕناكاته‌وه‌و خوازیاره‌ جڤاتی نیشتمانی ته‌نیا ئه‌ندامانی خانه‌ی راپه‌ڕاندن هه‌ڵبژێرێت و پۆستی رێكخه‌ر به‌ به‌تاڵی به‌جێبهێڵێت، بۆئه‌وه‌ی خۆی به‌بێ ركابه‌ر بمێنێته‌وه‌و دیمه‌نه‌كه‌ وا ده‌ركه‌وێت به‌ناچاری له‌ پۆستی رێكخه‌ری گشتیدا ماوه‌ته‌وه‌و كه‌س نه‌بووه‌ پۆسته‌كه‌ وه‌ربگرێت. ئه‌ندامانی جڤاتی نیشتمانی هه‌ستیان به‌م نیازه‌ پێشوه‌خته‌ی رێكخه‌ری پێشووی بزوتنه‌وه‌كه‌یان كردووه‌، به‌وهۆیه‌وه‌ به‌پێی زانیارییه‌كانی (دره‌و)، له‌كۆی (48) ئه‌ندامی جڤاتی نیشتمانی (38) ئه‌ندامیان ئیمزایان له‌سه‌ر نوسراوێك كردووه‌و داوا ده‌كه‌ن هه‌ڵبژاردن به‌ به‌بێ هه‌ڵبژاردنی رێكخه‌ر به‌ڕێوه‌نه‌چێت. هه‌ر له‌چوارچێوه‌ی هه‌وڵه‌كانی بۆ رێگریكردن له‌ مانه‌وه‌ی عومه‌رسه‌ید عه‌لی له‌ پۆستی رێكخه‌ردا به‌بێ هه‌ڵبژاردن، دوو كه‌س له‌ ئه‌ندامانی جڤاتی نیشتمانی فۆرمی خۆكاندیدكردنیان بۆ پۆستی رێكخه‌ری گشتیی پڕكردوه‌ته‌وه‌ كه‌ بریتین له‌ هه‌ریه‌كه‌ له‌ ‌(نزار مه‌حمود)و (وشیار عومه‌ر عه‌لی). خانەی راپەڕاندن خانەی راپەڕاندنی بزووتنەوەی گۆڕان بەرێكخەری گشتیەوە لە (7) ئەندام پێكدێت ئەوانیش: •    رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان •    سكرتێری كاروباری ژوورەكان •    سكرتێری كاروباری فراكسیۆنەكان •    سكرتێری كاروباری باژێروانەكان •    سكرتێری جڤاتی نیشتمانی •    سكرتێری كاروباری خەڵك •    سەرۆكی جڤاتی گشتی       ‌    

درەو: هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بۆ مانگی ئایاری 2024 دوادەخرێت، دادگای فیدراڵی داوای لە كۆمسیۆن كردووە هەرێمی كوردستان بكرێتە چوار بازنەی هەڵبژاردن، ئەویش بەپێی مادەی (9) یاسای هەڵبژاردنی هەرێم پێش هەموار كە داوا دەكات هەرێمی كوردستان بكرێتە چەند ناوچەیەكی هەڵبژاردن كە چوار ناوچە كەمتر نەبێت.   دادگای باڵای فیدراڵی عێراق ئەمڕۆ جارێكیتر دانیشتنەكەی لەبارەی یاسای هەڵبژاردنی هەرێمی كوردستانەوە دواخست بۆ رۆژی 21ی كانونی دووەمی 2024 ئەو كاتیش بڕیار نادات چونكە تا ئێستا كۆتایی نەهێناوە بە دادبینی، واتا ئەگەر لە دانیشتنی رۆژی 21ی كانونی دووەمی 2024 دادبینی كۆتایی پێبهێنێت لە كۆبوونەوەی دواتریدا بڕیار دەدات.   بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) دادگای فیدراڵی داوای لە كۆمسیۆنى باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق كردووە جارێكی تر دابەشكاری لەسەر بنەمای چوار بازنە بۆ هەرێمی كوردستان بكرێتەوە، بۆیە دانیشتنی دادگا دواخراوە، لەبەر ئەوەی چاوەڕوان دەكرێت كۆمسیۆن لەو وادە كەمەی كە لەبەردەستیدایە نەتوانێت هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بكات لە 25/2/2024 كە نزیكەی (60) رۆژی ماوە، بۆیە چاوەڕوان دەكرێت هەڵبژاردن بۆ مانگی ئایاری 2024 دوابخرێت. یەكێتیی نیشتمانی كوردستان لەرێگەی (زیاد جەبار) سەرۆكی فراكسیۆنی حزبەكەی لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان (ئێستا بەرپرسی مەڵبەندی یەكێتییە لە سلێمانی) سكاڵای لەسەر (5) ماددەی یاسای هەڵبژاردنەكان تۆماركرد. دادگای فیدراڵ عێراق ماوەی (7) مانگە تاوتوێی ئەو سكاڵایە دەكات كە یەكێتیی لەبارەی یاسای هەڵبژاردن تۆماریكردووە، (ئامانج نەجیب شەمعون) سەرۆكی فراكسیۆنی (رافیدەین) لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەماددەیەكی سكاڵاكەدا لەگەڵ یەكێتیی هاوبەشەو بەشداریكردووە.   دادگای فیدراڵی هەردوو سكاڵاكەی یەكخستووە، سكاڵاكان لەسەر سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان، سەرۆكی هەرێم‌و سەرۆك وەزیرانی هەرێم تۆماركراون. زیاد جەبارو ئامانج نەجیب شەمعون لە سكاڵاكەیاندا داوا لە دادگای فیدراڵی دەكەن حوكم بدات بەوەی ماددەكانی (1-9-15-22-36)ی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ژمارە (1)ی ساڵی 1992ی هەمواركراو، نادەستورییە، واتا تانەیان لە ماددە هەمواركراوەكانی یاسای هەڵبژاردن داوەو داوا دەكەن دادگا هەموارەكان هەڵبوەشێنێتەوە‌و یاساكە بباتەوە سەر كۆپییە ئەسڵەكەی خۆی. كرۆكی ئەو ماددانەی یاسای هەڵبژاردن كە سكاڵایان لەسەر تۆماركراوە ئەمانەن: ماددەی یەكەم: پەرلەمانی كوردستان-عێراق لە 111 ئەندام پێكدێت. ماددەی نۆیەم: هەرێمی كوردستان- عێراق بەیەك ناوچەی دەنگدان دادەنرێت‌و، دابەشدەكرێت بەسەر چەندە مەركەزێكی دەنگداندا (ئەمە ئەو ماددەیە كە سبەینێ دادگا لەگەڵ كۆمسیۆنی هەڵبژاردن دادبینی لەسەر بەڕێوەدەبات). ماددەی پازدە: بۆ هەرێمی كوردستان، تۆماری دەنگدەران بۆ دەنگدان، بەپێی مەركەزەكانی هەڵبژاردن ئامادە دەكرێن‌و بە ریزبەندی پیتە ئەبجەدییەكان رێكدەخرێن كە پیشەو ناونیشان‌و بەروارو جێگەی لەدایكبوونیان تێدا تۆماركراوە. ئەگەر لەتوانادا نەبوو ئەوە بكرێ، ئەوكاتە دەستەی باڵا بۆی هەیە رێگەیەكی تری لەبارتر بۆ وەدیهێنانی مەبەستی پێویست دیاری بكات. ماددەی بیست‌و دوو: 1-    هەر  كیانێكی سیاسی لە هەرێمی كوردستان- عێراقدا بۆی هەیە لیستێكی تایبەت بەناوی پاڵیوراوەكانی خۆی لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان- عێراق بكات كە رێژەیەك ئافرەتی تێدا بێت كە لە (30%) كەمتر نەبێت‌و، ناوی پاڵێوراوەكانیش بەشێوەیەك ریزبەندكرابن كە نواندی رێژەی ناوبراوی ئافرەتان لە پەرلەمان زامن بكات، بەمەرجێ ژمارەی باڵێوراوەكان لە هەر لیستێكی هەڵبژاردندا لە (3) پاڵێوراو كەمتر نەبن. 2-    لیستی پاڵێوراوەكان لەماوەی (15) رۆژ لە بەرواری راگەیاندنی وادەی هەڵبژاردن پێشكەش بە سەرۆكی دەستەی باڵا دەكرێت‌و هەموو بەڵگەنامەیەكی پێوە دەلكێنرێ كە لە ماددەی 21دا داواكراون. ماددەی سی‌و شەش: 1-    پێنج كورسی بۆ كلدان ‌و سریان‌و ئاشوری تەرخان دەكرێ پاڵێوراوانی ئەو پێكهاتەیە كێبركێی لەسەر دەكەن. 2-    پێنج كورسی بۆ توركمان تەرخان دەكرێت، پاڵێوراوانی ئەو پێكهاتەیە كێبركێی لەسەر دەكەن. 3-    یەك كورسی بۆ ئەرمەن تەرخان دەكرێت، باڵێوراوانی ئەو پێكهاتەیە كێبركێی لەسەر دەكەن. ئەگەر دادگای فیدراڵی سكاڵاكەی یەكێتیی پەسەند بكات‌و هەموارەكانی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان هەڵوەشێنێتەوە، ئەوا دەبێت بۆ سازدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان پەنا بۆ یاسای (ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستانی عێراق) ببرێت، كە یاسای یەكەم هەڵبژاردنە لە هەرێمی كوردستان‌و (سەركردایەتی سیاسی بەرەی كوردستانی) لە رۆژی 4ی نیسانی 1992 پەسەندی كردووە. ئەگەر دادگا هەموارەكانی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان هەڵبوەشێنێتەوە‌و یاساكە بباتەوە سەر ئەسڵەكەی بەر لە هەمواركردن، واتا (یاسای ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان) كە ساڵی 1992 بەرەی كوردستانی دەریكردووە، بەتایبەتی لەو ماددانەی كە یەكێتیی لە دادگای فیدراڵی سكاڵای لەسەر كردوون، هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بەمشێوەیە بەڕێوەدەچێت: ماددەی یەكەم: ژمارەی كورسییەكانی پەرلەمانی كوردستان لە (100) كورسی پێكدێت. لەگەڵ (5) كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەی مەسیحی، واتا (5) كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەی توركمان هەڵدەوەشێتەوە، ئەمە بەشێك لە حزبە توركمانەكانی نیگەران كردووە.   ماددەی نۆیەم: كوردستانی عێراق دەكرێت بە چەند ناوچەیەكی هەڵبژاردن، بەمەرجێ لە (4) ناوچە كەمتر نەبێت، یەكێتیی دەیەوێت لە رێگەی ئەم ماددەیەوە شێوازی هەڵبژاردن لە یەك بازنەییەوە بگۆڕێت بۆ فرەبازنەیی هاوشێوەی هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق لە ئۆكتۆبەری 2021دا، یەكێتیی‌و هەندێك لەلایەنەكانی تر پێیانوایە ئەوەی وایكردووە پارتی زۆرینەی پەرلەمانی هەبێت، شێوازی یەك بازنەیی هەڵبژاردنە، یەكێتیی پێشتر لە گفتوگۆكانیدا لەگەڵ پارتی جەختی لەسەر شێوازی فرەبازنەیی دەكردەوە، پارتی بەم مەرجە قایل بووە، هەردوولا رێككەوتن كوردستان بكرێت بە چوار بازنەی هەڵبژاردن (هەولێر- سلێمانی- دهۆك- هەڵەبجە)، بەڵام لەسەر دابەشكردنی كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكانی بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردن نەگەیشتنە رێككەوتن‌و هەڵوەشاندنەوەی درێژكردنەوەی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستانیش لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە كۆتایی  بە گفتوگۆكان هێناو نەتوانرا یاسای هەڵبژاردن‌و كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی هەرێمی كوردستان هەموار بكرێتەوە. ماددەی پانزە: بۆ هەر ناوچەیەكی هەڵبژاردن خشە بەناوی هەڵبژێرەكان (دەنگدەر)‌و بەپێی ناوچەكانی هەڵبژاردن‌و بەپێی پیتەكانی ئەبجەدی ئامادە دەكرێت، كە پیشەو ناونیشان‌و مێژوو و شوێنی لەدایكبوونیان تێدا تۆمار دەكرێ‌و بە گەلێك دانە دەنێردرێن بۆ لیژنەی ناوچە، ئەگەر ئەمە لەتوانادا نەبوو  بكرێ، ئەوكاتە دەستەی باڵا رێگایەكی دیكەی لەبارتر دیاری دەكات بۆ جێبەجێكردنی ئەوەی پێویستە. ماددەی بیست و دوو: 1-    هەر حزبێك یان توێژێك یان كەمایەتییەكی نەتەوەیی وەك (توركمان، عەرەب، ئاشوری... هتد) بۆی هەیە لیستی تایبەتی بەناوی پاڵیوراوەكانی خۆی لەسەر ئاستی كوردستانی عێراق پێشكەش بكات. 2-    لیستی پاڵیوراوەكان لەماوەی (10) رۆژ لە مێژووی راگەیاندنی وادەی هەڵبژاردن پێشكەش بە سەرۆكی دەستەی باڵا دەكرێت‌و هەموو بەڵگەنامەیەكی پێوە دەلكێنرێ كە لەماددەی بیست‌و یەكەمدا هاتوون. ماددەی سی‌و شەش: 1-    سەرجەمی دەنگەكانی هەڵبژاردن بەسەر ژمارەی كورسییەكانی ئەنجومەندا دابەش دەكرێ بۆ دەرهێنانی تێكڕای هەڵبژاردنەكە (المعدل الانتخابی). 2-    ئەو دەنگانەی كە هەر لیستێك بەدەستی هێنا دابەش دەكرێ بەسەر تێكڕای دەنگی هەڵبژاردنەكە، بۆ دەستنیشانكردنی ژمارەی ئەو كورسییانەی كە لیستی پەیوەندیدار بەدەستی هێناوە، لەگەڵ رەچاوكردنی ئەوەی لەم بڕگەی خوارەوەدا هاتووە. 3-    هەر لیستێك رێژەی 7%ی دەنگەكانی بەدەست نەهێنابێ نوێنەرایەتی لە ئەنجومەندا ناكات‌و دەنگەكانی بەسەر لیستە سەركەوتووەكاندا دابەشدەكرێتەوە بەرێژەی سەركەوتنەكەی. 4-    ئەو كورسییە چۆڵانەی كە لە ئەنجامی وەدەستهێنانی پاشماوەیەك كە ئەگاتە تێكڕایی دەنگی هەڵبژاردن دەخرێتە سەر ئەو لیستانە بەپێی زۆرترین ئەو دەنگانەی كە هێناویانە. دادگای چی دەكات ؟ لە دانیشتنی رۆژی 3ی ئەم مانگەدا، دادگای فیدراڵی داوای لە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان كردبوو بۆچوونی خۆی بخاتەڕوو لەبارەی ئەوەی ئەگەر هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بەشێوەی فرەبازنە بەڕێوەچوو، چۆن كورسییەكانی پەرلەمانی كوردستان دابەشدەكات بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا. بەر لەدەستپێكردنی دانیشتنی دادگا، وەڵامی دادگا گەیشتە میدیاكان، بەپێی وەڵامەكە، كۆمسیۆن لەسەر بنەمای یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران‌و ئەنجومەنی پارێزگاكان ژمارەی (12)ی ساڵی 2018ی هەمواركراو، دەیەوێت هەرێمی كوردستان بكات بە سێ ناوچەی هەڵبژاردن‌و (111) كورسییەكەی پەرلەمان بەمشێوەیە دابەشبكات بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا:   •     پارێزگای هەولێر: (38) كورسی بەردەكەوێت •      پارێزگای سلێمانی (45) كورسی •      پارێزگای دهۆك (28) كورسی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن (11) كورسییەكەی "كۆتا"ی پێكهاتەكانیشی بەمشێوەیە دابەشكردووە بەسەر بازنەكاندا: •    پارێزگای سلێمانی: (4) كورسی "كۆتا"ی بەردەكەوێت، (2) كورسی توركمان‌و (2) كورسی مەسیحی •     پارێزگای هەولێر: (4) كورسی "كۆتا"ی بەردەكەوێت، (2) كورسی توركمان‌و (2) كورسی مەسیحی •    پارێزگای دهۆك: (3) كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكانی بەردەكەوێت، (1) كورسی توركمان‌و (1) كورسی ئەرمەن‌و (1) كورسی مەسیحی بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) هۆكاری دواخستنی دانیشتنەكەی دادگای فیدراڵی ئەوەبوە كە دادگا داوای لە كۆمسیۆن كردووە، دابەشكارییە بكاتەوە ئەمجارەیان لەسەر بنەمای چوار بازنە نەك سێ بازنە، لەو حاڵەتەدا پارێزگای هەڵەبجەش دەبێتە بازنەیەكی تر و كورسیەكی لەسەر بنەمای ژمارەی دانیشتوانی پارێزگاكە دەبێت كە لە ئێستادا لە چوارچێوەی پارێزگای سلێمانیەو چاوەڕێ دەكرێت (2-3) لە كورسیەكانی پارێزگای سلێمانی بدرێتە پارێزگای هەڵەبجە. ئەم پرسیاركردنەی دادگا لە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان وا خوێندنەوەی بۆ دەكرێت، دادگای فیدراڵی بەشە سەرەكییەكەی سكاڵای یەكێتیی لەبارەی یاسای هەڵبژاردن پەسەندكردووەو دەیەوێت هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بكات بە شێوازی فرەبازنەیی و كورسییەكانی پەرلەمانی كوردستان بەسەر بازنەكاندا دابەش  بكات، بڕیارێكی لەم جۆرە بە قازانجی یەكێتیی دەشكێتەوەو وادەكات پارتی نەتوانێت ئەو زۆرینەیە لە پەرلەمان دروستبكات كە لە خولی پێنجەمدا هەیبوو.  

(دره‌و):  ئه‌لیكسانده‌ر نۆڤاك جێگری سه‌رۆك وه‌زیران و به‌رپرسی كاروباری وزه‌ له روسیا،‌ پێشبینی ده‌كات له‌ ساڵی 2024دا نرخی به‌رمیلێك نه‌وت له‌نێوان (80 بۆ 85) دۆلاردا بێت.  جێگری سه‌رۆك وه‌زیرانی روسیا ئه‌مڕۆ ئه‌م قسانه‌ی له‌ چاوپێكه‌وتنێكی ته‌له‌فزیۆنیدا كرد، سه‌باره‌ت به‌ به‌رهه‌می 2023و ئاسۆی بازاڕی وزه‌ی جیهانی له‌ ساڵی 2024دا. نۆڤاك وتی:" به‌پێی پێشبینی چاودێران و ئاژانسه‌ جۆراوجۆره‌كان كه‌ له‌ژێر سه‌رپه‌ره‌شتی وه‌زاره‌تی وزه‌ی روسیادا كارده‌كه‌ن، باوه‌ڕمانوایه‌ بازنه‌ی به‌رزو نزمی نرخی نه‌وتی خاوی "برێنت" بۆ ساڵی داهاتوو له‌نێوان 80 بۆ 85 دۆلاردا ده‌بێت بۆ هه‌ر به‌رمیلێك، له‌ دانانی پێشبینی گه‌شه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی وئابورری ساڵی داهاتوودا، ئه‌م ئاسته‌مان له‌به‌رچاو گرتووه". له‌باره‌ی ئامانجه‌كانی (ئۆپێك +)، جێگری سه‌رۆك وه‌زیرانی روسیا ئاماژه‌ی به‌وه‌كرد، وڵاتانی هه‌نارده‌كاری نه‌وت كه‌ له‌گه‌ڵ یه‌كتردا هاریكاری ده‌كه‌ن، نرخێكی دیاریكراو بۆ به‌رمیلی نه‌وت له‌ مێشكی خۆیاندا دانانێن، وتی:" ئه‌ركی ئێمه‌ دروستكردنی هاوسه‌نگییه‌ له‌نێوان خواست و خستنه‌ڕوودا، بۆئه‌وه‌ی پیشه‌سازی نه‌وت به‌شێوه‌یه‌كی سه‌قامگیر كاربكات، ئه‌مساڵ تاڕاده‌یه‌ك نرخ سه‌قامیگر بوو، ئه‌مڕۆ بۆ هه‌ر به‌رمیلێكی برینت نرخه‌كه‌ی نزیكه‌ی 80 دۆلاره‌".  سه‌باره‌ت به‌ بازاڕی غازی سروشتی شل، جێگری سه‌رۆك وه‌زیرانی روسیا باسی له‌وه‌كرد وڵاته‌كه‌ی پلانی ئه‌وه‌یه‌ تاوه‌كو ساڵی 2035 ده‌ست به‌سه‌ر پشكی 15% بۆ 20% بازاڕی غازدا بگرێت، ئه‌مه‌ش هه‌مان پشكی روسیایه‌ له‌ پێشوودا كه‌ له‌ڕێگه‌ی بۆرییه‌كانه‌وه‌ غازی ناردووه‌.  به‌پێی قسه‌ی ئه‌م به‌رپرسه‌، له‌ ساڵانی رابردوودا روسیا پشتبه‌ستنی به‌ هاورده‌كردنی كاڵای بیانی له‌ كه‌رتی نه‌وت و غازدا به‌ڕێژه‌ی 35% بۆ 67% كه‌مكردوه‌ته‌وه‌.  

 (دره‌و): بۆ په‌ره‌پێدانی ئه‌و كێڵه‌ نه‌وتییه‌ هاوبه‌شانه‌ی كه‌ ده‌كه‌ونه‌ سنوره‌كانه‌وه‌، عێراق و ئێران بڕیاریاندا لیژنه‌یه‌ك دروست بكه‌ن، ده‌یانه‌وێت به‌پێی عورفی نێوده‌وڵه‌تیی كاره‌كه‌ بكه‌ن.  حه‌یان عه‌بدولغه‌نی وه‌زیری نه‌وتی عێراق كه‌ هاوكات جێگری سه‌رۆك وه‌زیرانه‌ بۆ كاروباری وزه‌، له‌ دوێنێوه‌ له‌ تارانه‌و له‌گه‌ڵ ژماره‌یه‌ك له‌ به‌رپرسانی حكومه‌تی ئێران و وه‌زاره‌تی نه‌وتی كۆماری ئیسلامی كۆبوه‌ته‌وه‌.  حه‌یان عه‌بدولغه‌نی ژماره‌یه‌ك له‌ به‌رپرسانی وه‌زاره‌تی نه‌وتی له‌گه‌ڵ خۆی بردووه‌ بۆ تاران و له‌گه‌ڵ جواد ئوجی وه‌زیری نه‌وتی ئێران كۆبونه‌وه‌. له‌م كۆبونه‌وه‌یه‌دا، وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق و ئێران یاداشتێكی هاوكارییان له‌بواری راهێنان و په‌ره‌پێدان ئیمزاكرد.  وه‌زیری نه‌وتی عێراق رایگه‌یاند، كۆبونه‌وه‌كه‌ جه‌ختی له‌سه‌ر قوڵایی په‌یوه‌ندیی مێژوویی نێوان هه‌ردوو وڵاتی دراوسێ كرد له‌گه‌ڵ رۆڵی كاریگه‌ری عێراق و ئێران له‌ رێكخراوی ئۆپێك و بازاری جیهانیدا، به‌وپێیه‌ی هه‌ردوو وڵات له‌ پێشه‌نگی وڵاتانی به‌رهه‌مهێنی نه‌وت و غازدان.  به‌پێی قسه‌ی حه‌یان عه‌بدولغه‌نی، عێراق و ئێران رێككه‌وتوون له‌سه‌ر پیكهێنانی لیژنه‌یه‌كی پسپۆڕ بۆ به‌هێزكردنی ده‌رفه‌تی هاوكاریی هاوبه‌ش، له‌وانه‌ پیكهێنانی لیژنه‌یه‌ك بۆ په‌ره‌پێدانی كێڵگه‌ هاوبه‌شه‌كانی سنوری نێوان هه‌ردوو وڵات، به‌پێی چوارچێوه‌و عورفه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌كان كه‌ مافی هه‌ردوولا زامن بكات، ئه‌مه‌ له‌گه‌ڵ دروستكردنی لیژنه‌یه‌ك بۆ هاوكاری له‌ بواری وه‌به‌رهێنان و كۆكردنه‌وه‌ی غازو پیشه‌سازییه‌ پترۆكیمیاوییه‌كان و وزه‌ی نوێبووه‌وه‌، هه‌روه‌ها لیژنه‌یه‌ك بۆ په‌ره‌پێدانی پاڵاوگه‌كان و لیژنه‌ی راهێنان و په‌ره‌پێدانی هاوبه‌ش. هه‌ردوو وڵات گفتوگۆیان كردووه‌ له‌باره‌ی كاركردن و هاوكاری له‌ بواره‌كانی به‌بازاڕخستنی نه‌وت و لێدانی بیرو هاورده‌كردنی بۆری و كاڵاو دۆزینه‌وه‌ی نه‌وت و بواره‌كانی تر.   

درەو: 🔻 بەپێی راپۆرتێکی دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان لە ساڵی (2022)دا تایبەت بە ئۆتۆمبێلە تۆمارکراوەکانی کەرتی تایبەت؛ 🔹 کۆی ژمارەی ئۆتۆمبێلە تۆمارکراوەکان لە بەڕێوەبەرایەتییەکانی هاتوچۆی پارێزگاکانی هەرێم (120 هەزار و 143) ئۆتۆمبێل بوونە، کە (102 هەزار و 690) یان بە ڕێژەی (85.5%) ئۆتۆمبێلی نەفەر هەڵگر بە هەردوو جۆری(تایبەت و کرێ)وە و (17 هەزار و 453) ئۆتۆمبێلیان بە رێژەی (14.5%) بارهەڵگر بوونە. 🔹 لەسەر ئاستی پارێزگاکان، ژمارەی ئۆتۆمبێلی تۆمارکراو لە بەڕێوەبەرایەتییەکانی هاتوچۆ، لە پارێزگای هەولێر (81 هەزار و 22) ئۆتۆمبێل بە رێژەی (67%)، لە پارێزگای سلێمانی (27 هەزار و 463) ئۆتۆمبێل بە رێژەی (23%) و لە پارێزگای دهۆک (11 هەزار و 658) ئۆتۆمبێل بە رێژەی (10%) تۆمار کراون. 🔹 لە کۆی ئۆتۆمبێلە تۆمارکراوەکان (114 هەزار و 590) ئۆتۆمبێلیان بە رێژەی (95.4%)ی بە بەنزین و (5 هەزار و 509) ئۆتۆمبێلیان بە رێژەی (4.6%) بە دیزڵ و تەنها (44) ئۆتۆمبێلیان بە غاز و کارەبا کاردەکەن. یەکەم؛ ئاماری ئۆتۆمبێلە تۆمارکراوەکانی ساڵی (2022) لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان بەپێی راپۆرتێکی دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان تایبەت بە ئۆتۆمبێلە تۆمارکراوەکانی "کەرتی تایبەت" جگە لە تۆمارکردنی ئۆتۆمبێلە میرییەکان، لە ساڵی (2022)دا، لە سەرجەم بەڕێوەبەرایەتییەکانی هاتوچۆی پارێزگاکانی هەرێم (120 هەزار و 143) ئۆتۆمبێل تۆمار کراون، بە جۆرێک؛ (102 هەزار و 690) ئۆتۆمبێلیان بە ڕێژەی (85.5%) ئۆتۆمبێلی نەفەرهەڵگر بوونە بە هەردوو جۆری (کرێ و تایبەت)ەوە، کە (100 هەزار و 173) یان لە جۆری تایبەت و تەنها (2 هەزار و 517) ئۆتۆمبێلیان لە جۆری کرێ بوونە. هاوکات (17 هەزار و 453) ئۆتۆمبێلیان بە رێژەی (14.5%) بارهەڵگر بوونە، لە جۆرەکانی (پیکاب، ڤان، شاسی، قەلاب، تانکەر، لۆری، بەڕاد). هاوکات لەسەر ئاستی بەڕێوەبەرایەتییەکانی هاتوچۆی پارێزگاکان ئۆتۆمبێلە تۆمارکراوەکان، لە پارێزگای هەولێر (81 هەزار و 22) ئۆتۆمبێل بە رێژەی (67%)، لە پارێزگای سلێمانی (27 هەزار و 463) ئۆتۆمبێل بە رێژەی (23%) و لە پارێزگای دهۆک (11 هەزار و 658) ئۆتۆمبێل بە رێژەی (10%) تۆمار کراون. بڕوانە (خشتە و چارتی ژمارە (1)) خشتە و چارتی ژمارە (1) دووەم؛ ئاماری ئۆتۆمبێلە تۆمارکراوەکان لە نێوان ساڵی (2020) و (2022)دا لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان هەر بەپێی راپۆرتێکەی دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان تایبەت بە ئۆتۆمبێلە تۆمارکراوەکانی "کەرتی تایبەت" جگە لە تۆمارکردنی ئۆتۆمبێلە میرییەکان. لە ساڵی (2020)دا، لە سەرجەم بەڕێوەبەرایەتییەکانی هاتوچۆی پارێزگاکانی هەرێم (96 هەزار و 976) ئۆتۆمبێل تۆمار کراون، بەڵام وەک پێشتر ئاماژەمان پێدا ژمارەکە لە ساڵی (2022)دا گەیشتووە بە (120 هەزار و 143) ئۆتۆمبێل. بەم پێیەش (23 هەزار و 167) ئۆتۆمبێل بە رێژەی (24%) تۆمارکردن بەراورد بە ساڵی (2020) گەشەی کردووە. بە جۆرێک؛ لە چوارچێوەی جۆرەکانی ئۆتۆمبێلی نەفەر هەڵگردا؛ لە ساڵی (2020)دا  جۆری ئۆتۆمبێلی تایبەت لە (79 هەزار و 522) ئۆتۆبێلی تۆمار کراوەوە لەساڵی (2022)دا، بەرز بووەتەوە بۆ (100 هەزار و 173) ئۆتۆمبێل و بە ڕێژەی (26%) و (20 هەزار و 651) ئۆتۆمبێل زیادی کردووە. لە جۆری ئۆتۆمبێلی نەفەر هەڵگری کرێدا ژمارەکە لە (هەزار و 239) ئۆتۆمبێلەوە بە رێژەی (103%) گەشەی کردووە بۆ (2 هەزار و 517) ئۆتۆمبێلی تۆمارکراو لە ساڵی (2022)دا. هاوکات ژمارەی ئۆتۆمبێلی بارهەڵگر لە ساڵی (2020)دا لە (16 هەزار و 215) ئۆتۆمیلەوە بە رێژەی گەشەکردنی (8%) بەرزبووەتەوە بۆ (17 هەزار و 453) ئۆتۆمبێلی تۆمارکراو لە ساڵی (2022)دا. بڕوانە (خشتە و چارتی ژمارە (2)) خشتە و چارتی ژمارە (2) سێیەم؛ وزەی کارپێکەری ئاماری ئۆتۆمبێلە تۆمارکراوەکان لە نێوان ساڵی (2020) و (2022)دا لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان لە کۆی ئۆتۆمبێلە تۆمارکراوەکانی کەرتی تایبەت لە ساڵی (2022)دا کە ژمارەیان (120 هەزار و 143) ئۆتۆمبێل بووە، (114 هەزار و 590) ئۆتۆمبێلیان بە رێژەی (95.4%)ی بە بەنزین و (5 هەزار و 509) ئۆتۆمبێلیان بە رێژەی (4.6%) بە دیزڵ و تەنها (44) ئۆتۆمبیلیان بە غاز و کارەبا کاردەکەن. ئەمە لە کاتێکدایە لە کۆی ئۆتۆمبێلە تۆمارکراوەکانی ساڵی (2020)دا کە ژمارەیان (96 هەزار و 976) ئۆتۆمبێل بووە، (90 هەزار و 498) ئۆتۆمبێلیان بە رێژەی (93.3%)ی بە بەنزین و (6 هەزار و 393) ئۆتۆمبێلیان بە رێژەی (6.6%) بە دیزڵ و تەنها (85) ئۆتۆمبیلیان بە رێژەی (0.1%) بە غاز و کارەبا کاردەکەن. بڕوانە (خشتە و چارتی ژمارە (3)) خشتە و چارتی ژمارە (3) سەرچاوە دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان 2023، بەشی ئامار و گواستنەوەو گەیاندن، راپۆرتی ئاماری ئۆتۆمبێلەکانی کەرتی تایبەت لە هەرێمی کوردستان بۆ ساڵی 2022، هەولێر، تشرینی دووەمی 2023؛ https://bitly.ws/376QK      

مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو) لە دواهەمین هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی پارێزگاكاندا، لە ناوچەكانی دەرەوەی هەرێمدا، بە تایبەتی لە كەركوكدا، چەند هێزێك بە ئاشكرا دۆڕان،  یەكێك لە دۆڕاوە سەرەكیی و بەرچاوەكان ئیسلامییەكانی كوردستان بوون. لیستی هاوبەشی باڵە ئیخوانییەكەی ئیسلامی سیاسیی كە یەكگرتوی ئیسلامی نوێنەرایەتی دەكات، لەگەل باڵە سەلەفییە سیاسییەكەی ئیسلامی سیاسیدا، كە كۆمەڵی دادگەری، نوێنەرایەتی دەكات، دەنگێكی هێجگار كەمیان هێنا. سەرەڕای ئەو ڕاستییەی كە ئەوان لیستێكی هاوبەشیان هەبوو بەڵام دەنگدەرانی دەرەوەی هەرێم، ئامادەنەبوون متمانەی خۆیان بەم دوو هێزە و لە ڕێگای ئەوانیشەوە، بە ئیسلامی سیاسیی وەك بزاوتێكی ئایدیۆلۆژیی سیاسیی، ببەخشن. ئەمە لە كاتێكدایە كە ئیسلامییەكانی كوردستان زۆرجار، لە زۆربەی ئەو بابەتە گشتییانەدا كە لە پەیوەندیاندا بە دینەوە دێنەكایەوە، باس لە نوێنەرایەتیكردنی «زۆرینە»ی كۆمەڵگاكە دەكەن و موسڵمانبوونی بەشێكی بەرچاوی كۆمەڵگاكەش، وەك بەشێك لە شوناسی سیاسیی و ئاینیی خۆیان دەناسێنن. قسەكردن بەناوی زۆرینەی دینییەوە یەكێكە لە گوتارە سەرەكییەكانی هێزەكانی ئیسلامی سیاسیی، نەك تەنها لە هەرێمدا، بەڵكو لە كۆی ناوچەكەدا. هیچ شتێك هێندەی ئەنجامەكانی ئەم هەڵبژاردنە، ناڕاستیی ئەم روانین و بۆچوونەی ئیسلامی سیاسیی لە هەرێمدا، نەسەلماند. ئەو بۆچوونەی كە گوایە ئەوان بە شێوەیەكی ئۆتۆماتیكی نوێنەری ئەو زۆرینە دینییەن كە لە ناوچەكەدا دەژین. ئەم دەنگنەدانە بە هەردوو باڵەكەی ئیسلامی سیاسیی لە هەرێمەدا، باڵە ئیخوانیی و باڵە سەلەفییەكە، زۆرشتمان پێدەڵێت كە دەشێت هەرە گرنگەكانیان ئەمانە بن.   یەكەم: ئەم دوو هێزە بە هیچ مانایەك نوێنەرایەتی ئەو زۆرینە دینییە ناكەن كە گوایە لە كۆمەڵگاكەدا دەژین. دووهەم: ئەو زۆرینە موسڵمانەی لە هەرێمدا دەژین، نە شێوازی دیندارییەكەیان وەك دینداریی ئیسلامی سیاسیی بە هەردوو باڵەكەیەوە دەبینن، نە روانینیان بۆ سیاسەت وەك روانینی ئەو دوو هێزەیە. سێهەمیش: پێناچێت هیچ یەكێك لە گوتارە كۆمەڵایەتییە باڵادەستەكانی ناو هەرێم نەچێتەوە سەر گوتارە باڵادەستەكانی ئیسلامی سیاسیی. هەم ئەم هەڵبژاردنە و هەم لە راستیدا زۆربەی هەرەزۆری هەڵبژاردنەكانی كوردستان، لە سەرەتای ساڵانی نەوەدەوە تا ئەم ساتە، پەراوێزبوونی بەردەوامی ئەم هێزانە نیشانئەدات و بۆ هەمووانی دەسەلمێنێت كە ئیسلامی سیاسیی نە نوێنرایەتی دینیی و نە نوێنەرایەتیی سیاسیی و نە نوێنەرایەتی ئەخلاقیی و نە نوێنەرایەتی رەمزیی، زۆرینەی خەڵكی كوردستان ناكات. لە چەند رۆژی رابوردودا زیاد لە نووسەر و چالاكەوانێكی سەر بە ئیسلامی سیاسیی شیكردنەوەیان بۆ ئەم دۆخی دۆڕاندن و پەراوێزبوونە بەردەوامە كرد. لە زیاد لە شوێنێكدا زیاد لە نووسینێك لەم بارەیەوە بڵاوكرایەوە. من هەندێك لەو نووسینانەم بەرچاوكەوت و خوێندەوە. زۆر بە كورتیی، ئەوەی ئەو نووسینانە بەرگریی لێدەكەن ئەوەیە كە دەنگنەدان لە ئیسلامییەكان خەتای ئیسلامییەكان نییە، بەڵكو خەتای كۆمەڵگاكە خۆیەتیی. بە بۆچونی من ئەوەی لە زۆربەی هەرەزۆری ئەو نووسینانەدا دەگوترێت، هێما بۆ تێنەگەیشتن لە هۆكارەكانی دۆڕاندنی ئیسلامییەكان دەكات و جۆریك لە سەرسوڕمانمان نیشانئەدات كە بۆچی خەڵك دەنگ بە ئیسلامییەكان نادات، لە كاتێكدا ئەوان خۆیان بە نوێنەری راستەقینەی ئیسلام و نوێنەری ڕاستەقینەی ئیمان، دەزانن. بۆ نموونە، هەندێك لەو نووسەرە ئیسلامییانە باس لەوە دەكەن كە پارتە ئیسلامییەكان وەك هەر پارتێكی سیاسی تر كە لە سەدەی بیستەمدا لەم ناوچەیدا دروستدەبن دانەمەزراون، بەڵكو بەپێی هەندێك ئایەتی قورئان دامەزراون. واتە دامەزراندنیان پەیوەندیی بە دروستبوونی دۆخێكی سیاسیی و كۆمەلایەتی تازەوە نییە لە سەدەی بیستەمی كۆمەڵگاكانی خۆرهەڵاتی ناوەراستدا، بەڵكو پەیوەندیی بە ئایەتی قورئان و ئەمری خوداوە هەیە. واتە ئەوان لە دامەزراندنی ئەم پارتە سیاسیانەدا ئەمری خۆیان بەجێهێناوە و نوێنەرایەتی خودادەكەن. گوایە هەر خودی وشەی حیزبیش كە ئەوان بۆ ناونانی خۆیان بەكاریدەهێنن، لە قورئان خۆیدا هاتوە. ئەم تێگەیشتنە بۆ پارتی سیاسیی هەڵەی ژمارە یەكی ئەم جۆرە روانینەیە بۆ كاری سیاسیی لە مێژووی سەدەی بیستەم بەدوای كۆمەڵگاكانی ئەم ناوچەیەدا. جگە لە دروستكردنی ئەو سەرچاوە خوداییە بۆ كاری سیاسیی بەگشتیی و بۆ دروستكردنی پارتی سیاسیی بە تایبەتیی، ئیسلامییەكان، بۆ جاری هەزارەهەمین، پێ لەسەر ئەو دیدە نەرجسییە كوشندەیە دادەگرن كە هەركەسێك لەوان نزیكببێتەوە، ئەوا لە خودا و دین و موقەدەس نزیكبۆتەوە، تا ئەو شوێنەی كە بڵێن ئەوەی بەگوێی ئیسلامی سیاسیی بكات «عەقیدە و عیبادات و ئەخلاقیان پاكتر و باشتر و جوانتر» دەبێت، هاوكات دەگۆڕێت بۆ كەسێكی «دڵپاك و دەسپاك و داوێن پاك و خزمەت گوزار.  ئەم رۆحە نەرجسیە، كە زۆربەی جار تا ئەو شوێنە دەڕوات قۆرخی كۆی ئیمان و ئەخلاق و چاكەكاریی و دەستپاكیی بكات، بە شێوەیەكی ئۆتۆماتیكی هەموو ئەوانەی دەكەونە دەرەوەی هێزەكانی ئیسلامی سیاسییەوە، دەگۆڕن بۆ بوونەوەری كەمتر و نزمتر و بچوكتر لە خۆیان. ئەگەر نەیانگۆڕن بۆ بوونەوەری بێویژدان و بێئەخلاق و بێئیمان. لەم رووە ئەم هێزانە تاقە پێوەرێك كە هەیانبێت بۆ پۆلینكردنی كەسانیتر، ئیمانە بەو شێوەیەی ئەوان لێیتێگەیشتون. راستە هەندێكجار هەندێكیان باس لەوەدەكەن كە «هەموو ئیمانداران بەبرا و خوشكی خۆیان دەزانن» بەڵام ئەی بێئیمانەكان بەچی دەزانن و چی ئەوانن؟ ئەوانەی لەناو دیندا بەگشتیی و لەناو تێگەیشتنی ئەواندا بۆ دین بە تایبەتیی، نیشتەجێنین، چیان لێدێت؟  هەندێكی دیكەیان باس لەوە دەكەن كە بڕوایان بە «پێكەوە ژیان هەیە لەگەڵ هەموو حیزب و نەتەوە و ئایین و مەزهەبە جیاوازەكانا لەسەر بنەمای( لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ  ). لێڕەشدا ئەوەی خەڵكی شوێنێكی دیاركراو، كەسە جیاوازەكانی ناو كۆمەڵگایەك بەیەكەوە كۆدەكاتەوە و لەناو ژیانێكی گشتیی و هاوبەشدا نیشتەجێیان دەكات، پرنسیپە سەرەكییەكانی كۆمەڵگا هاوچەرخەكان نییە، لەوانەش بۆ نموونە، مەسەلەی هاوڵاتیبوون و مەسەلەی سەلماندنی ماف و ئازادیی و بەرپرسیاریەتیی یەكسان و هاوبەش بۆ هەمووان، بەڵكو پرنسیپی «دینی خۆم بۆ خۆم و دینی خۆت بۆ خۆتە» واتە (لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ  ). ئەم پرنسیپە دەشێت شتێك لەسەر چۆنیەتی رێكخستنی پلورالیزمی دینیی بلێت، بەڵام هیچمان لەسەر چۆنیەتی رێكخستنی كۆمەڵگا، بە تایبەتی كۆمەڵگا هاوچەرخەكان پێناڵێت. پرنسیپی ( لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ    ) لە مێژووی ئیسلامدا نەیتوانیوە دۆخی دابەشكردنی كۆمەڵگا لەسەر بنەمای دینیی بۆ «ئەهلی كتێب» و «ئەهلی زیمە» و «دیندار» و «بێدین» تێپەرێنێت، كە دابەشكردنێكی تەواو نایەكسانی مرۆڤەكانە لەسەر بنەمای دین لە كۆمەڵگادا. بە هیچ جۆرێك  پرنسیپی (لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ    ) ناتوانێت رۆڵی ئەو پرنسیپە هاوچەرخانە ببینێت كە بۆ ڕێكخستن و بەڕێوەبردنی ژیانی هاوبەش لە كۆمەڵگا هاوچەرخەكاندا داهێنراون. لەوانەش پرنسیپەكانی هاوڵاتیبوون و ماف و ئازادیی و بەرپرسیاریەتی یەكسان بۆ هەموو ئەوانەی لە كۆمەڵگایەكەدا بەیەكەوە دەژین. لای ئەم هێزانە، مەبەستم ئیسلامییەكانی دونیای ئێمەیە، گەرچی خۆیان بە هێزی سیاسیی هاوچەرخ دەزانن، بەڵام دیسانەوە نەیانتوانیوە لۆژیكی ( لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ  ) تێپەڕێنن بەرەو لۆژیكی هاوڵاتیبوونی یەكسان و دەستەبەركردنی ئازادیی و بەرپرسیارێتی یەكسان بۆ هەمووان، بە دیندار و بێدین و دژەدینەوە. ئەوەی ژێرخانی رێكخستن و بەڕێوەبردنی كۆمەڵگایە، دینە بەو شێوەیەی ئەوان وەك حیزب و گروپێكی سیاسیی دیاریكراو تێیگەیشتون، نەك مەسەلەی ماف و بەرپرسیارێتی یەكسان كە بەشێكن لە چەمكی هاوڵاتیبوون لە كۆمەڵگا هاوچەرخەكاندا. خاڵێك كە سەرجەمی هێزەكانی ئیسلامی سیاسیی بازی بەسەردا ئەدەن و نكوڵی لێدەكەن، مێژووی دینە. ئەوان دین وەك شتێكی پاك و بێگەرد دەبینن و مرۆڤی دینداریش وەك تاكە مرۆڤێكی ئەخلاقیی و چاكەكار. لە كاتێكدا مێژووی دینەكان، زۆربەی هەرەزۆری دینەكان، بە ئیسلامیشەوە، مێژووی جیاوازییە زۆر و گەورەكانی ناو دینە، بوون و ئامادەگیی چەندان دیدگا و بۆچوون و شێوازی جیاوازیی دینداریی ناكۆك و دژ بەیەكە، نەك تەنها لە نێوان دینە جیاوازەكاندا، بەڵكو لەناو یەك دین خۆیشیدا. بوونی دەیەها فیرەق و میلەل و نەحەلی جیاوازە لەناو هەر دێنێك لە دینەكاندا. ئینجا بوونی چەندان فۆرمی جیاوازی نادین و بێدین و دژەدین خۆیشی، كە بەسەر یەكەوە مێژووی هەر كۆمەڵگایەك لە كۆمەڵگاكان، بە تایبەتی كۆمەڵگا هاوچەرخەكان، دەگۆڕێت بۆ گشتێكی ئاڵۆز و پڕ ناكۆكیی، ئەو گشتە ئاڵۆزەش دروستدەكەن كە ناوی «كۆمەڵگا»یە، بە كورتییەكەی، هەر هێزێك بخوازێت بەناوی نوێنەرایەتیكردنی دینەوە، ئەوەی ناوی دینی راستەقینەی لێدەنێن، خۆی بناسێنێت و نوێنەرایەتی كۆمەڵگا بكات، یان لە باشترین دۆخدا پەیڕەوی لۆژیكی  ( ڵكُمْ دِینُكُمْ ۆلِێ دِینِ  ) بكات، بە شێوەیەكی ئۆتۆماتیكی خۆی دەخاتە دەرەوەی سەرجەمی ئەو دیندارانەوە كە وەك ئەو بیر لە دین ناكانەوە، ئینجا دەرەوەی ئەو دیندارانەی تریش كە دینی تریان هەیە، دوای ئەوانیش دەرەوەی كۆی ئەوانەی نادین و بێدین و دژەدینن، یان دین بابەت و مەسەلەی سەرەكیی و ژمارەیەكی ناو ژیانیان نییە.     لۆژیكی سیاسەتكردن و لۆژیكی دین دوو لۆژیكی لەیەك جیاوازن. كۆكردنەوەیان بەو شێوەیەی ئیسلامییەكانی كوردستان دەیكەن، لە فەشەلێكەوە بەرەو فەشەلێكی تریان دەبات. بە تایبەتی دوای بە سەلەفیبوونی زۆرینەی هێزەكان. ئەو گوتارە سادەیەش كە گوایە ئەوان دەستپاك و داوێنپاك و دڵپاكن و وەك هێزە «عەلمانییەكان» پاشەڵیان پیس نییە، فریای هیچ هێزێكی سیاسیی ناكەوێت. سیاسەت و حوكمرانیی، بە پلەی یەكەم. پێویستی بە دەزگا و پرنسیپ و میكانیزمی دەستەبەركردنی مافی یەكسان بۆ هەمووان، بە دیندار و بێدینەوە هەیە، ئینجا بە توانای لێپرسینەوە و مەحكومكردنی هاوبەش و گشتیی كۆی هاوڵاتییانەوە هەیە، بە دیندار و بێدینەوە، نەك بەو گوتارە ئەخلاقییە سادەیەی ئیسلامییەكان هەڵیانگرتوە، كە جنێودان بە عەلمانیەت بەشێكی سەرەكییەتیی، گوتارێك هەر كەسێك سەر بە ئیسلامی سیاسیی نەبێت دەكەوێتە دەرەوەی ئەخلاق و دەستپاكیی و داوێنپاكییەوە. ئەم نەرجسیەتە دینییە جگە لە نەفرەتی سیاسیی هیچ شتێكی دیكەی لێ سەوزنابێت.