درەو: ماوەی زیاتر لە دوو هەفتەیە كۆمپانیای كار بەرهەمهێنان و پاڵاوتنی نەوتی بۆ عێراق راگرتووە بە بیانووی خەرجنەكردنی تێچووی بەرهەمهێنانەوە، بەڵام راگرتنی بەرهەمهێنانی نەوت، كێشەو قەیرانی سوتەمەنی لە موسڵ درووست نەكردووە، لەبەر ئەوەی عێراق پێویستی بە نەوت و سوتەمەنی هەرێم نیە. پێشتر حكومەتی عێراق رۆژانە (85) هەزار بەرمیل نەوتی لە كەركوكەوە دەدایە كۆمپانیای كار و بۆ پاڵاوتن و بەرهەمەكەی لە نەوت و بەنزین دەدرایە پارێزگای نەینەوا، بەڵام لە كۆتایی مانگی حوزەیرانی رابردووەوە ماوەی پێنج مانگە وەزارەتی نەوتی عێراق نەوتی كێڵگەی خۆرمەڵە دەداتە پاڵاوگەی كارو دەیپاڵێوێت، كە دەرهێنان و تێچووی بەرهەمهێنانی نەوتەكەش هەر كۆمپانیای كار لە خۆرمەڵە دەیكات، ئێستا بەهۆی خەرجنەكردنی تێچووی بەرهەمهێنانی نەوتەوە، كۆمپانیای كار بەرهەمهێنان و پاڵاوتنی نەوتی بۆ موسڵ راگرتووە، بەڵام هیچ كێشەو قەیرانێكی سوتەمەنی درووست نەبووە، بە پێی وتەی سەرچاوەیەكی وەزارەتی نەوتی عێراق بۆ (درەو) لەبەر ئەوەی حكومەتی عێراق كاری پاڵاوتنی لەپاڵاوگەی بێجی زیادكردووەو ئەو بۆشاییەی كۆمپانیای كاری لە موسڵ پڕكردووەتەوە، لە ئێستادا پاڵاوگەی بێجی رۆژانە زیاتر لە (150) هەزار بەرمیل دەپاڵێوێت، دوای گەڕاندنەوەی پارچە دزراوەكانی بێجی لە هەرێمی كوردستان بڕیارە لە سێ مانگی داهاتوودا پاڵاوگەی بێجی بە فراوانی و گەورەتر بكەوەێتەكارو رۆژانە بڕی زیاتر لە (350) هەزار بەرمیل نەوت بپاڵێوێت و تەواوی پێداویستییەكانی سوتەمەنی دابین بكات. لە ئێستادا عێراق بەرهەمهێنانی نەوتی لە پێداویستی ناوخۆ و فرۆشتنیش زیاترەو بەهیچ شێوەیەك پێویستی بە نەوتی هەرێم نیە و تەنانەت ئامادەیی نیشانداوە بە كەمكردنەوەی هەناردەی رۆژانەی نەوتی خۆی بۆ بازاڕی جیهان، حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق رایگەیاندووە :" لە سەرەتای ساڵی 2024ەوە بۆ 31ی ئازاری 2024، عێراق پابەندە بە كەمكردنەوەی خۆبەخشانەی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت بە بڕی (220) هەزار بەرمیلی رۆژانە، ئەمەش لەچوارچێوەی هەوڵە هاوبەشەكاندایە بۆ بەدیهێنانی هاوسەنگی‌و سەقامگیری لە بازاڕی نەوتدا". لە ئێستادا لە كێڵگە نەوتییەكانی كەركوك رۆژانە نزیكەی (300) هەزار بەرمیل نەوت بەرهەمدەهێندرێت - بڕی (38) هەزار بەرمیل نەوتی بۆ پاڵاوگەی بازیانە كە نەوتی بۆ كەركوك دەپاڵێوێت. - بڕی (150) هەزار بەرمیلیش بۆ پاڵاوگەی بێجی كە نەوت و بەنزین و گازو بەرهەمەكانی تر دەپاڵێوێت. -ئەو بڕەی تر دەمێنێتەوە بەشێكی خەزن دەكرێت و بەشێكیشی لەناوخۆدا بەكاردەهێندرێت. لە رۆژی 25ی ئازاری رابردووە هەناردەكردنی نەوتی هەرێم بۆ بەندەری جەیهانی توركیا راگیراوە، لە 25ی حوزەیرانیشەوە هەرێمی كوردستان رۆژانە بڕی (85) هەزار بەرمیل نەوتی رادەستی عێراق كردووە. بە وتەی سەرچاوەیەكی باڵا عێراق نایەوێت جارێكی دیكە نەوتی هەرێم لە رێگەی توركیا هەناردە بكرێت، چونكە لەژێر دەستی دەردەچێت، دەیەوێت نەوتی هەرێم یان لەناوخۆدا بەكاربهێندرێت یان لە رێگەی بەسرەو بەندەری بانیاسەوە. ئەو سەرچاوەیە ئاماژەی بەوەشكرد، كە وەزارەتی نەوتی عێراق مانگی رابردوو بڕیاریدا هێڵی بۆری نەوتی كەركوك – حەدیسە – بانیاسی سوریا چاكبكرێتەوەو بكەوێتەوەكار، بۆیە ئەگەری ئەوە هەیە ئەو هێڵ بكرێتە بەدیلی هێڵی بۆری توركیا بۆ بەندەری جەیهان.      

(درەو):  دادگای باڵای هیند ئەمڕۆ بڕیارێكی حكومەتەكەی (ناریندرا مودی) پەسەندكرد بۆ هەڵوەشاندنەوەی نیمچە ئۆتۆنۆمی ویلایەتی (جامۆ كشمیر)‌و بڕیاریدا ساڵی داهاتوو لەم ویلایەتە كە زۆرینەی دانیشتوانەكەی موسوڵمانن، هەڵبژاردن بەڕێوەبچێت.  دادگای باڵای هیندستان رایگەیاند" ئەو بڕیارەی كە ساڵی 2019 دەرچووە كە رێگەی بە حكومەتی نیودەلهی داوە بەشێوەیەكی راستەوخۆ ناوچەی كشمیر بەڕێوەببات، بڕیارێكی دروستی دەسەڵات بووە‌و ئامانج لێی یەكگرتن بووە".  بڕیاری ئەوكاتی حكومەتی هیندستان بۆ هەڵوەشاندنەوەی نیمچە خۆبەڕێوەبەرێتیییەكەی كشمیر، هاوكات بوو لەگەڵ سەپاندنی راستەوخۆ دەسەڵاتی نیودەلهی بەسەر ئەم ویلایەتە، بۆ ئەمەش چەند پرۆسەیەكی دەستگیركردنی بەكۆمەڵ‌و داخستنی تەواوەتی ویلایەتەكە‌و راگرتنی پەیوەندییەكان بۆ ماوەی چەند مانگێك لەناوچەكە جێبەجێ كرا، لەپاڵ ئەمەشدا هیندستان هێزە چەكدارەكانی لە ناوچەكە كۆكردەوە بۆ كۆنترۆڵكردنی ناڕەزایەتییەكان.  سیاسەتی توندی ناریندرا مودی سەرۆك وەزیرانی هیندستان لەم كەیسەدا ناڕەزایەتی بەرفراوانی لەكشمیر دروستكرد، بەڵام لەسەر ئاستی هیندستان بەگشتی پاڵپشتی گەورەی لێكرا، چونكە ئەم هەنگاوە پاشەكشێی بە جوڵانەوەو راپەڕینی كشمیرییەكان هێنا دوای چەند دەیەیەك شەڕو كوژرانی هەزاران كەس. پارتە سیاسییەكانی لایەنگری هیندستان‌و سەندیكای پارێزەرانی كشمیر لەبەردەم دادگای باڵادا ناڕەزایەتییان نیشاندا سەبارەت بە هەڵوەشاندنەوەی ماددەی 370ی دەستور، كە ئەم ناوچە كێشەلەسەرە لە دۆخێكی تایبەتیدا دەهێڵێتەوە، ئەمە رێگەخۆشكەر بوو بۆ دەرچوونی بڕیارەكەی ئەمڕۆ لە بەرزترین دەسەڵاتی دادوەرییەوە.  دادگا، خۆبەڕێوەبەرێتیی "ئۆتۆنۆمی"ی ناوچەكەی هەڵوەشاندەوە‌و داوایكرد "لەزوترین كاتدا" كشمیر بكرێتەوە بە ویلایەتێك وەكو هەموو ویلایەتەكانی تری هیندستان. هەر لە بڕیارەكەی ئەمڕۆدا، دادگای باڵا فەرمانیدا ساڵی داهاتوو لە كشمیر هەڵبژاردن بەڕێوەبچێت، بەمەرجێك پرۆسەی دەنگدان لەوادەیەكدا رێكبخرێت كە لە رۆژی 30ی ئەیلولی 2024 تێنەپەڕێت.  بەر لە دەرچوونی بڕیاری دادگا، رێوشوێنی ئەمنیی توند لەسەرتاسەری كشمیر گیرایەبەر، دەسەڵاتداران سەدان سەربازو كارمەندی هێزە ئەمنییە تایبەتەكان‌و پۆلیسیان لە شاری سریناگار بڵاوكردەوە بۆ كۆنترۆڵكردنی بارودۆخ لە حاڵی دروستبوونی هەر ناڕەزایەتییەكی چاوەڕوانكراودا. ناریندرا مودی سەرۆك وەزیران‌و رێبەری نەتەوەیی هیندۆسەكان پێشوازی لە بڕیارەكەی دادگا كرد‌و لە تۆڕی كۆمەڵایەتی (X) وەكو بڕیارێكی "مێژوویی" ناوی هێناو نوسی:" ئەم بڕیارە تروسكەی هیواو بەڵێنی ئایندەیەكی باشە‌و بەڵگەیە لەسەر ئیرادەی بەكۆمەڵمان بۆ بنیادنانی هیندستانێكی بەهێزترو یەكگرتووتر". بۆ پارتی گەلی هیندی "بەهاراتیا جاناتا"، هەڵوەشاندنەوەی ماددەی 370ی دەستور، لەسەرەتای دامەزراندنیەوە پرسێكی بنەڕەتی بووە، پێشبینی دەكرێت بڕیاری ئەمڕۆی دادگا كە بەر لە هەڵبژاردنی گشتی داهاتووی هیندستان دەرچووە، گوڕێكی تر بە ناریندرا مودی‌و پارتەكەی بدات.  كابیل سیبال یەكێك لەو پارێزەرانەیەكە لە 16 دانیشتنی دادگادا كاری بۆ ئەوە كردووە هەڵوەشاندنەوەی ئۆتۆنۆمی كشمیر وەكو هەنگاوێكی نادەستوری بناسێنێت، ئەم پیاوە لەدوای دەرچوونی بڕیارەكەی دادگاوە لە تۆڕی كۆمەڵایەتی (X) نوسی:" تەنیا مێژوو خۆی حوكمی كۆتایی قیبلەنمای ئەخلاقی بڕیارە مێژووییەكانە.. بەشداری لە هەندێك جەنگ بۆ دۆڕاندنە، بۆئەوەی مێژوو وەكو راستییەكی ئازاربەخش تۆمار بكات‌و نەوەكانی داهاتوو بیزانن". لەدوای هەڵپەساردنی ماددەی 370وە، دەسەڵاتدارانی هیندستان ئازادی میدیاكان‌و ناڕەزایەتیی گشتییان سنوردار كردووە، ئەمەش وەكو كەمكردنەوەیەكی ئاشكرای ئازادییە مەدەنییەكان لەو وڵاتە تەماشا دەكرێت.  گۆڕانكارییەكان وایكردووە هاوڵاتیانی هیندی خەڵكی دەرەوەی سنورەكە بتوانن زەوی لە كشمیر بكڕن‌و ئەركی حكومیان هەبێت‌و سكۆلەرشیپی پەروەردەیی لەناوچەكە بەدەستبهێنن، ئەمەش سیاسەتێكە كە نەیارانی وەكو "كۆڵۆنیالیزم" ناوی دەهێنن. لەدوای سەربەخۆیی هیندستان‌و پاكستان لە دەسەڵاتی بەریتانییەكان لە  ساڵی 1947دا، ناوچەی كشمیر دابەشبووە بەسەر ئەم دوو وڵاتەدا، هەردوو وڵاتە ئەتۆمییەكە داوای ئەوە دەكەن سەروەری خۆیان بەسەر ئەم ناوچەیەدا بسەپێنن كە بەتەواوەتی دەكەوێتە هیمالایاوە، ئەم ناكۆكییە سێ جەنگی لەنێوان هیندستان‌و پاكستاندا هەڵگیرساندووە.  سەرەتا نیودەلهی تەنیا دەسەڵاتی بەسەر كاروباری دەرەوەو دراو و پەیوەندییەكانی كشمیردا سەپاندبوو، بەڵام بەتێپەڕینی كات، رێبەرانی پاڵپشتیكاری دەسەڵاتی هیند لە ناوچەكە، هاوكارییان لەگەڵ دەسەڵاتی نیشتمانیدا كرد بۆ كەمكردنەوەی ئەم بۆشاییە.  لەم ناوچەیەدا كە هیندەكان بەڕێوەی دەبەن، ماوەی زیاتر لە سێ دەیە نائارامیی هەبووەو بەهۆیەوە دەیان هەزار كەس كوژراون، دەسەڵاتدارانی نیودەلهی بەردەوام پاكستان تۆمەتبار دەكەن بە پاڵپشتیكردن لە جوداخوازانی كشمیر، بەڵام ئیسلام ئاباد بەردەوام ئەم تۆمەتە رەتدەكاتەوە.  لەساڵی 2019وە تاڕادەیەكی زۆر هێزە سەربەخۆخوازەكانی كشمیر كۆنترۆڵ‌و سەركوتكراون، بەڵام هێشتاش گەنجانی ناوچەكە پەیوەندی بە گروپە چەكدارەكانەوە دەكەن.  زیاتر لە نیو ملیۆن سەربازی هیندی لە كشمیر بڵاوكراونەتەوە بۆ كۆنترۆڵكردنی ئەو راپەڕینەی كە لە ساڵی 1989 هەڵگیرسا، تاوەكو ئەمساڵ زیاتر لە (120 هەزار) كەس لەو شەڕانەدا كوژراون كە زۆرینەیان جوداخوازانی كشمیرن.   

درەو: بڕیارە سبەینێ بزووتنەوەی گۆڕان دەرگای خۆپاڵاوتن بۆ رێكخەری گشتی و خانەی راپەڕاندن بكاتەوە، بڕیاردراوە پێش25ی ئەم مانگە رێكخەری گشتی و خانەی راپەڕاندن هەڵبژێردرێن، عومەر سەید عەلی خۆی كاندید ناكاتەوە، (مستەفای سەید قادر، ئاوات شێخ جەناب، جەلال جەوهەر، دانا ئەحمەد مەجید، شەماڵ عەبدولوەفا) قسەیان لەگەڵ كراوە بۆ رێكخەری گشتی. بە پێی زانیارییەكانی(درەو) لە كۆبوونەوەی دوو رۆژی رابردووی (باژێروان و رێكخەری ژوورەكانی بزووتنەوەی گۆڕان) كە لە مەكۆی سەرەكی بزوتنەوەی گۆڕان لە گردی زەرگەتە بەڕێوەچوو، بڕیاریانداوە ئەندامانی خانەی راپەڕأندن و رێكخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان تا 25ی ئەم مانگە  هەڵبژێرن. سەرچاوەیەكی باڵا لە بزووتنەوەی گۆڕان بە (درەو)ی راگەیاند بڕیارە سبەینێ دەرگای خۆپاڵاوتن بۆ ئەندامانی خانەی راپەڕاندن و رێكخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان بكرێتەوە. (درەو) زانیویەتی تا ئێستا عومەری سەید عەلی بڕیاریداوە خۆی كاندید نەكاتەوەو رایگەیاندووە پۆستی رێكخەری رادەستی دەستێكی ئەمین دەكات. هەر بەپێی زانیارییەكانی (درەو) قسە لەگەڵ چەند بەرپرسێكی باڵادا كراوە بۆ ئەوەی خۆیان بۆ رێكخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان كاندیدی بكەن لەوانە: •    ئاوات شێخ جەناب •    دانا ئەحمەد مەجید •    مستەفا سەید قارد •    جەلال جەوهەر •     جەمال محەمەد •    شەماڵ عەبدولوەفا بە پێی زانیارییەكانی (درەو) كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا خۆیان بۆ پۆستی رێكخەر و ئەندامانی خانەی راپەڕاندنی گۆڕان كاندید ناكەن. هاوكات لەگەڵ هەڵبژاردنی رێكخەری گشتی ئەندامانی خانەی راپەڕاندنی گۆڕانیش هەڵدەبژێردرێت. بە پێی مادەی (12) لە دەستوری ناوخۆی بزووتنەوەی گۆڕان خانەی راپەڕاندن بەرپرسی جێبەجێكردنی بڕیار و راسپاردەكانی جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕانە. خانەی راپەڕاندن پێكدێت لە ( رێكخەری گشتی، سكرتێری كاروباری جڤاتی نیشتمانی، فراكسیۆنەكان، ژوورەكان، باژێڕەكان، خەڵك و سەرۆكی جڤاتی گشتی)، تەنیا سەرۆكی جڤات لە جڤاتی گشتی هەڵدەبژێرێت ئەوانی دیكە بە رێكخەرەوە لە جڤاتی نیشتمانی هەڵدەبژێردرێن. هەڵبژاردنی رێكخەری گشتی و ئەندامانی خانەی راپەڕاندن دوو ساڵ جارێك دەبێت و رێكخەرو ئەندامانی خانەی راپەڕاندن تەنیا بۆ سێ خولی هەڵبژاردن بۆیان هەیە بۆ هەمان پۆست خۆیان كاندید بكەن. لەدوای هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە 10/10/2021 بەرێوەچوو، بزووتنەوەی گۆڕان بە هاوپەیمانێتی لەگەڵ یەكێتی بەشداربوو، بەڵام هیچ كورسیەكی بەدەست نەهێنا، بۆیە ئەندامانی خانەی راپەڕاندن و رێكخەری گشتی دەستیان لەكاركێشایەوە، لە مانگی نیسانی 2022دا ئەندامانی خانەی راپەڕاندن لە جڤاتی نیشتمانی هەڵبژێردران، بەڵام عومەر سەید عەلی ئامادەنەبوو هەڵبژێدرێتەوە، بۆیە وەك رێكخەری دەستلەكاركێشاوە مایەوە. خانەی راپەڕاندن خانەی راپەڕاندنی بزووتنەوەی گۆڕان بەرێكخەری گشتیەوە لە (7) ئەندام پێكدێت ئەوانیش: •    رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان •    سكرتێری كاروباری ژوورەكان •    سكرتێری كاروباری فراكسیۆنەكان •    سكرتێری كاروباری باژێروانەكان •    سكرتێری جڤاتی نیشتمانی •    سكرتێری كاروباری خەڵك •    سەرۆكی جڤاتی گشتی جگە لە سەرۆكی جڤاتی گشتی كە ئەندامی خانەی راپەڕاندنەو راستەوخۆ لەلایەن ئەندامانی جڤاتی گشتیەوە پێشتر هەڵدەبژێردرێت، هەموو ئەندامانی تری خانە بە رێكخەری گشتیەوە لەناو جڤاتی نیشتمانی هەڵدەبژێردرێن. بەشێك لە ئەندامانی ئێستای خانەی راپەڕاندن بەهۆی نەخۆشیەوە خۆیان كاندید ناكەنەوە، بۆیە ناوی چەند كارەكتەر و ئەندامێكی جڤاتی نیشتمانی دێت كە خۆیان بۆ ئەندامی خانەی راپەڕاندن كاندید دەكەن لەوانە: (كاردۆ محەمەد، گوڵستان سەعید، بەختیار ئەولی، كاوە عەبدوڵا، ئەحمەد یوسف سندی، شاخەوان رەئوف بەگ، لیوا جەلال،  نزار محەمەد، هۆشیار عومەر، هێمن شیخانی، دڵخواز كاكە رەش، ........) هەڵبژاردنەكانی ئەندامانی خانەی راپەڕاندن دوای دوو مانگ لە كۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا، رۆژی 25/7/2017 رێكخەری گشتی و ئەندامانی خانەی راپەڕاندنی بزووتنەوەی گۆڕان هەڵبژێردران: خانەی راپەڕاندنی یەكەم: •     عومەری سەید عەلی  رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان •    محەمەد تۆفیق ڕەحیم، بۆ سكرتێری كاروباری ژوورەكان •    جەلال جەوهەر، بۆ سكرتێری كاروباری فراكسیۆنەكان •    عوسمانی حاجی مەحمود، بە سكرتێری كاروباری باژێروانەكان •    جەمال محەمەد، سكرتێری جڤاتی نیشتمانی •    شۆڕش حاجی، سكرتێری كاروباری خەڵك •    رەئوف عوسمان سەرۆكی جڤاتی گشتی رۆژی 14/9/2017 خانەی راپەڕاندنی بزووتنەوەی گۆڕان و رێكخەری گشتی بزووتنەوەكە هەڵبژێردران: خانەی راپەڕاندنی دووەم: •     عومەری سەید عەلی  رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان •    دەرباز محەمەد، بۆ سكرتێری كاروباری ژوورەكان •    جەلال جەوهەر، بۆ سكرتێری كاروباری فراكسیۆنەكان •    شەماڵ عەبدولوەفا، بە سكرتێری كاروباری باژێروانەكان •    عەدنان عوسمان، سكرتێری جڤاتی نیشتمانی •    برزۆ مەجید، سكرتێری كاروباری خەڵك •    جەمال محەمەد سەرۆكی جڤاتی گشتی (لەناو جڤاتی گشتی هەڵبژێردرا) بەهۆی شكستهێنانیان لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و بەدەستنەهێنانی هیچ كورسیەكیان، رۆژی 13/10/2021 رێكخەر و ئەندامانی خانەی راپەڕاندنی گۆڕان دەستیان لەكاركێشایەوە. بەڵام رۆژی 17/4/2022 لە جڤاتی نیشتمانی بەشێك لە ئەندامانی خانەی راپەڕاندن هەڵبژێردران: خانەی راپەڕاندنی سێیەم: * عومەر سەید عەلی رازی نەبوو هەڵبژێردرێتەوە وەك رێكخەری دەستلەكاركێشاوە مایەوە. * جەمال محەمەد سەرۆكی جڤاتی گشتی و ئەندامی خانەی راپەڕان * سەفین مەلا قەرە ئەندامی خانەی راپەڕان * شێخ كامیل پێنجوێنی ئەندامی خانەی راپەڕان * ئاسۆ رەحیم ئەندامی خانەی راپەڕان هەریەك لە برزۆ مەجید و دەرباز محەمەد رازینەبوون هەڵبژێدرێنەوە.      

راپۆرت: درەو دژی سكاڵاكەی یەكێتیی لە دادگای فیدراڵی عێراق، مەسرور بارزانی نامەی بۆ هەریەكە لە (فایەق زەیدان)‌و (پلاسخارت)‌و حاكم (عومەر ئەحمەد) ناردووە، دژی دەستكاریكردنی كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكانە، دادگای فیدراڵی رۆژی 27ی ئەم مانگە بڕیاری كۆتایی خۆی لەمبارەیەوە دەردەكات، هەندێك لە لایەنە توركمان‌و مەسیحییەكان هەڕەشەی بایكۆتكردنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان دەكەن‌و دواكەوتنی هەڵبژاردنی شوباتی هەرێمی كوردستان بۆ مانگی پێنجی ساڵی داهاتوو ئەگەرێكی بەهێزە، وردەكاری لەم راپۆرتەدا.  نامەكەی مەسرور بارزانی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەمڕۆ نامەیەكی بۆ هەریەكە لە (فایەق زێدان) سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای دادوەریی عێراق‌و (جینین پلاسخارت) نوێنەری تایبەتیی سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق‌و (عومەر ئەحمەد) سەرۆكی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق ناردووە.  بەپێی راگەیەندراوی حكومەتی هەرێم، لەم نامەیەدا، مەسرور بارزانی پشتیوانی تەواوی حكومەتی هەرێمی بۆ مافی پێكهاتەكانی كوردستان راگەیاندووە‌و نیگەرانی‌و ناڕەزایی نیشانداوە لەبەرانبەر هەوڵەكانی گۆڕین‌و دەستكاریكردنی كورسی‌و مافی پێكهاتەكانی كوردستان.  مەسرور بارزانی داوایكردووە، ڕێگری لەم هەوڵانە بكرێت‌و مافەكانی پێكهاتەكان دەستكاری نەكرێن و پارێزراو بن. نامەكەی مەسرور بارزانی بۆ بەرپرسانی عێراق‌و نەتەوە یەكگرتووەكان دوای ئەوە دێت، سەرەتای ئەم هەفتەیە ژمارەیەك لە لایەنە توركمان‌و مەسیحییەكان لە هەولێر كۆبونەوە‌و هەڕەشەی ئەوەیان كرد بایكۆتی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بكەن، ئەگەر بێتو هەڵبژاردن فرەبازنە بێت‌و (11) كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكان بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا دابەشبكرێت، ئەم لایەنانە كۆنگرەی رۆژنامەوانییان كرد، هاواریان لە مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی كرد بەدەم خواستەكانیانەوە بچێت، دوێنێ مەسعود بارزانی راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوە، تێیدا رایگەیاند" پێویستە ڕێگە بەوە بدرێت پێكهاتەكان خۆیان بڕیار لە چارەنووسی خۆیان بدەن و هیچ چوارچێوەیەكی دیاریكراو بەسەریاندا نەسەپێندرێت". نیگەرانییەكانی پارتی‌و سكاڵاكەی یەكێتیی هەموو ئەم نیگەرانییانە سەرچاوەكەی بۆ سكاڵایەك دەگەڕێتەوە كە یەكێتیی نیشتمانی كوردستان لە دادگای باڵای فیدراڵی عێراق لەسەر (5) ماددەی یاسای هەمواركراوی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان تۆماریكردووە، سكاڵایەكە كە بڕیارە رۆژی 27ی ئەم مانگە دادگای فیدراڵی بڕیاری كۆتایی خۆی لەبارەوە دەربكات.  رۆژی 3ی ئەم مانگە، دادگای باڵای فیدراڵی دواین دانیشتنی دادبینی لەسەر سكاڵاكەی یەكێتیی بەڕێوەبرد، لەم دانیشتنەدا دادگای فیدراڵی داوای لە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان كرد، بۆچونی خۆی بخاتەڕوو لەبارەی ئەوەی ئەگەر هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بەشێوەی فرە بازنەیی بەڕێوەچوو، كورسییەكانی پەرلەمان چۆن بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا دابەشدەبن؟  كۆمسیۆن كە سەرۆكەكەی دادوەرێكی سنوری پارێزگای سلێمانییە، وەڵامی داوەتەوە‌و دەڵێ: لەسەر بنەمای یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران‌و ئەنجومەنی پارێزگاكان ژمارەی (12)ی ساڵی 2018ی هەمواركراو، هەرێمی كوردستان دەكرێت بە سێ ناوچەی هەڵبژاردن‌و (111) كورسییەكەی پەرلەمان بەمشێوەیە دابەش دەبێت بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا:   •    پارێزگای هەولێر: (38) كورسی بەردەكەوێت •    پارێزگای سلێمانی (45) كورسی •    پارێزگای دهۆك (28) كورسی  كۆمسیۆنی هەڵبژاردن (11) كورسییەكەی "كۆتا"ی پێكهاتەكانیشی بەمشێوەیە دابەشكردووە بەسەر بازنەكاندا: •     پارێزگای سلێمانی: (4) كورسی "كۆتا"ی بەردەكەوێت، (2) كورسی توركمان‌و (2) كورسی مەسیحی •    پارێزگای هەولێر: (4) كورسی "كۆتا"ی بەردەكەوێت، (2) كورسی توركمان‌و (2) كورسی مەسیحی •    پارێزگای دهۆك: (3) كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكانی بەردەكەوێت، (1) كورسی توركمان‌و (1) كورسی ئەرمەن‌و (1) كورسی مەسیحی پرسیاری دادگای لە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان سەبارەت بە چۆنیەتی دابەشبوونی كورسییەكانی پەرلەمانی كوردستان بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا، پێشوەختە ئاماژەی ئەوەی بە لایەنە توركان‌و مەسیحییەكان دا كە دادگای فیدراڵی تانەكەی یەكێتیی لەبارەی گۆڕینی  شێوازی هەڵبژاردن لە یەك بازنەییەوە بۆ فرەبازنەیی پەسەند كردووە، بۆیە ئەو لایەنانە هەوڵەكانیان چڕكردوەتەوە بۆ گۆڕینی بڕیارەكە بەر لە راگەیاندنی لەلایەن دادگاوە. مشتومڕەكان لەبارەی چۆنیەتی دابەشكردنی كورسی پەرلەمانی كوردستان بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا، پێشبینی ئەوە لێدەكرێت بۆ جاری سێیەم هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان كە بڕیارە (25ی شوباتی) داهاتوو بەڕێوەبچێت، لەوادەی دیاریكراوی خۆی دوابكەوێت‌و بكەوێتە مانگی 5ی ساڵی داهاتوو.  یەكێتیی‌و كورسی پێكهاتەكان ! هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان دەبوو لە رۆژی 1ی تشرینی دووەمی 2022دا بەڕێوەبچێت، بەهۆی ناكۆكی پارتی‌و یەكێتیی لەسەر هەمواری یاسای هەڵبژاردن‌و كاراكردنەوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی هەرێم، ئەم هەڵبژاردنە لەوادەی خۆیدا نەكرا. دواكەواتنی هەڵبژاردن لەوادەی خۆی، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی ناچاركرد، بۆ جاری دووەم مەرسوم دەربكات‌و وادەیەكی نوێ بۆ هەڵبژاردن دیاری بكات، كۆتاییەكانی ئازاری ئەمساڵ سەرۆكی هەرێم مەرسومی دووەمی دەركردو رۆژی 9ی تشرینی یەكەمی 2022ی بۆ سازدانی هەڵبژاردن دیاریكرد، لەماوەی مانگی ئازار بۆ تشرینی یەكەم، لایەنە سیاسییەكانی هەرێم لە بارەگای سەرۆكایەتی هەرێم چوونە ناو زنجیرەیەك كۆبونەوە بۆ رێككەوتن لەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردن، بەڵام نەگەیشتنە رێككەوتن، بەتایبەتیش پارتی‌و یەكێتیی.  لە پرسی دواكەوتنی هەڵبژاردندا، یەكێك لەخاڵە سەرەكییەكانی ناكۆكی لەنێوان پارتی‌و یەكێتیی كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكان بوو، ئەم ناكۆكییە تاوەكو ئێستاش بەردەوامە‌و رەنگە دواجار سەربكێشێت بۆ ئەوەی بۆ جاری سێیەم هەڵبژاردن لە كوردستان دوابكەوێت، كە بڕیارە 25ی شوباتی 2024 بەڕێوەبچێت. "كۆتا" بەواتای تەرخانكردنی رێژە یان ژمارەیەك كورسی دێت بۆ پێكهاتەیەكی رەگەزیی یان نەتەوەیی‌و ئاینیی لە پەرلەمان‌و ئەنجومەنە لۆكاڵییەكان، رێوشوێنێكی كاتییە‌و ئامانج لێی ئەوەیە گرەنتی بەشداری پێكهاتەیەكی كۆمەڵایەتیی بكرێت لە بەشداریكردن لە بڕیاردا لەناوچەیەكی جوگرافی دیاریكراو. لە سەرەتای گفتوگۆكانەوە لەبارەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان، یەكێتیی داوای دەكرد هەڵبژاردنی كوردستان هاوشێوەی دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق كە 2021 بەڕێوەچوو، بكرێت بەشێوازی "فرە بازنەیی"، چونكە یەكێتیی‌و هەندێك لەلایەنەكانی تر پێیانوایە شێوازی (یەك بازنەیی) ئەوەی بۆ پارتی فەراهەمكردووە زۆرینەی پەرلەمانی هەبێت‌و لەشێوازی (فرە بازنەیی)دا دەنگەكان دابەشدەبن‌و پارتی ناتوانێت زۆرینەی پەرلەمانی بە قەبارەی پێشتر دروستبكات، ئەوكات لە گفتوگۆكاندا پارتی لەسەر ئەم داواكارییە قایل بوو، بەڵام هاوكات لەگەڵ فرە بازنەییدا، یەكێتیی داوای دەكرد كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكانیش بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا دابەش بكرێت، بۆ ئەمە یەكێتیی داوای دەكرد (2 بۆ 4) كورسی لە كۆی (11) كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكان بخرێتە سنوری پارێزگای سلێمانی، لەسەر ئەمە لەگەڵ پارتی نەگەیشتنە رێككەوتن‌و بەوهۆیەشەوە هەڵبژاردن دواكەوت. نیسانی ئەمساڵ كاتێك دانوستانی پارتی‌و یەكێتیی لەبارەی هەمواری یاسای هەڵبژاردن چڕبووەوە، بەتایبەتیش لەسەر چۆنیەتی دابەشكردنی (11) كورسییەكەی "كۆتا"ی پێكهاتەكان بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا (ئەوكات پارتی‌و یەكێتیی رێككەوتبوون لەسەر ئەوەی هەرێم بكرێت بە چوار بازنەی هەڵبژاردن)، بۆ یەكلاكردنەوەی ئەم ناكۆكییە، نەتەوە یەكگرتووەكان بەشداری لە دانوستانەكانی پارتی‌و یەكێتیدا دەكرد، نەتەوە یەكگرتووەكان پێشنیازی ئەوەی كرد كورسییەكی پێكهاتەی توركمان بدرێت بە پارێزگای سلێمانی (كفری)، بەڵام نوێنەرانی پێكهاتەی توركمان ئەم پێشنیازەیان رەتكردەوە. ئێستا ئەگەر دادگای فیدراڵی سكاڵاكەی یەكێتیی‌و وەڵامەكەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن پەسەند بكات، سنوری پارێزگای سلێمانی كە یەكێتیی تێیدا باڵادەستە، لەبری (2) كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكان (4) كورسی بەردەكەوێت، بۆ یەكێتیی ئەمە دەستكەوتێكی گەورەیە، چونكە لەرابردوودا پێیوا بووە (11) كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكان كاندیدەكانی لەلایەن پارتییەوە دیاریكراوە‌و بەردەوام پێكهاتەكانی لە خزمەتی پرۆژە سیاسییەكانی خۆی لە پەرلەمان بەكارهێناوە. توركمان‌و مەسیحی لە كوردستان بەپێی قسەی هەندێك لە بەرپرسانی توركمان، ژمارەی ئەم پێكهاتەیە لە هەرێمی كوردستان (350 بۆ 400 هەزار) كەسە، لەسەر ئاستی عێراقیش ژمارەیان دەگاتە (3 ملیۆن) كەس.  ئەگەر ئەم ژمارانە دروست بن، وەكو بەرپرسانی توركمانی دەڵێن، مافی پێكهاتەی توركمان لە هەرێمی كوردستان زیاترە لە (5) كورسی "كۆتا"، رەنگە ئەمە هۆكارەكە بێت كە هەندێك كە كارەكتەرە سیاسییەكانی پێكهاتەی توركمان خۆشیان دژی كورسی "كۆتا"ن‌و پێیانوایە ئەگەر لە دەرەوەی "كۆتا" بەشداری هەڵبژاردن بكەن‌و ریزەكانی خۆیان یەكبخەن، ژمارەی كورسییەكانیان لە پەرلەمانی كوردستان زیاتر دەبێت‌و سەرباری ئەمەش لەژێر هەژموونی حزبە دەسەڵاتدارەكان دێنە دەرەوە. ئێستا كە یەكێتیی لەرێگەی دادگای فیدراڵییەوە دەیەوێت لەكۆی (5) كورسی "كۆتا"ی توركمان، (2) كورسی بدات بە قەزای كفری كە لەناوچەی ژێر دەسەڵاتی خۆیدایە، بەپێی دەستەی ئاماری هەرێمی كوردستان، زیاتر لە 58 هەزار كەس لە قەزای كفریدا نیشتەجێن، هیچ ئامارێكی فەرمی لەبەردەستدا نییە كە ژمارەی توركمانەكان لە قەزای كفری دەستنیشان بكات، بەڵام بەپێی ئامارێكی بەرەی توركمانی (800) خێزانی توركمان لە كفریدا هەن، سەرباری ئەمە، لەدواین هەڵبژاردندا (هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە ئۆكتۆبەری 2021) كاندیدی توركمانەكان لەم قەزایە كە خاتونێك بوو بەناوی (بسن جیهاد محەمەد) لە بەرەی توركمانیی، تەنیا (334) دەنگی بەدەستهێنا، ئەمە هۆكارەكەیە كە لایەنە توركمانەكانی هەولێر دژی دابەشكردنی كورسی توركمانن بەسەر بازنەكاندا‌و دەڵێن زۆرینەی توركمانی هەرێمی كوردستان لەناو سەنتەری شاری هەولێردا نیشتەجێن‌و كفری ژمارەیەكی كەمتر توركمانی تێدایە.    بەپێی هەندێك ئاماری نافەرمی تر كە (درەو) بەدواداچوونی بۆ كردووە، ئێستا ژمارەی توركمانەكان لە قەزای كفری نزیكەی (2 هەزار) كەس دەبێت كە دابەشبوون بەسەر نزیكەی (450) خێزاندا. ئەوە هەر لایەنە توركمانییەكان نین كە دژی دابەشكردنی كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكانن بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا، هەندێك لە لایەنە مەسیحییەكانیش دژی ئەم دابەشكردنەن.  رۆژی 24ی مانگی رابردوو، (جینان جەبار بۆیا) كە ئەندامی فراكسیۆنی (هاوپەیمانی یەكێتیی نەتەوەیی) بوو لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان، قسەی بۆ ئاژانسی (ئەنادۆڵ)ی توركیا كردبوو، سەرسوڕمانی خۆی لە سكاڵاكەی یەكێتیی لە دادگای فیدراڵی نیشاندابوو.  ئەم پەرلەمانتارە مەسیحییە ئاماژەی بەوەكرد، ئەوان وەكو پێكهاتەی مەسیحی شێوازی (فرە بازنەیی) هەڵبژاردنیان قبوڵ نییە‌و وتی:" یەكێتیی داوایكردووە هەرێم بەسەر چوار بازنەی هەڵبژاردن دابەش بكرێت، وایان دابەشكردووە پێنج كورسیی مەسیحییەكان بەشێوەیەك دابەش بكرێت كە دوو كورسی بۆ سلێمانی، دوو كورسی بۆ دهۆك‌و یەك كورسی بۆ هەولێر بێت". "لە سلێمانی 120 خێزانی مەسیحی هەیە، رەنگە لەو ژمارەیە 60 خێزان مافی دەنگدانییان هەبێت ئەوانی دیكە ئاوارەن، بەڵام لە عەنكاوە (هەولێر) چوار هەزار خێزانی كلدانی هەیە، ناكرێت بۆ 120 خێزان دوو كورسی تەرخان بكرێت‌و لەبەرامبەردا بۆ چوار هەزار خێزان تەنیا لە عەنكاوە یەك كورسی تەرخان بكرێت، جگە لە قەزاكانی شەقڵاوەو كۆیە كە ژمارەیەكی زۆر مەسیحی لەوێش هەن" پەرلەمانتارە مەسیحییەكە وا دەڵێ.  بەگوێرەی قسەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا، ئێستا لە عێراق كەمتر لە (250 هەزار) مەسیحیی هەن، نزیكەی (200 هەزار) كەسیان لەناوچەكانی دەشتی نەینەواو هەرێمی كوردستاندا دەژین. مەسیحییەكان لە هەرێمی كوردستان جگە لە (5) كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكان، پۆستێكی وزاریشیان لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمدا پێدراوە كە پۆستی وەزری گواستنەوەو گەیاندنەوە (ئانۆ جەوهەر) لە پۆستەكەدا دانراوە.  

درەو: "موچەی پێشمەرگەو فەرمانبەران مانگانە لە تارانەوە دەهات، ئەو مانگانەی كۆتایی تاران پارەی نەدەنارد، موچە نەبوو، بۆیە حزب دەرگای عەمبارەكانی كردەوەو لەبری موچە مانگانە شەكریان دەدانێ" سەعید ناكام كە سەرنوسەری رۆژنامەی كوردستانی زمانحاڵی كۆماری كوردستان بوو لە 1946 لە لاپەڕە (62)ی كتێبەكەیدا بەناوی (بیرەوەری سەعید ناكام) باس لە رۆژانی كۆتایی كۆماری كوردستان لە مهاباد دەكات و دەڵێت: بودجەی دام و دەزگاكانیكوردستان لە تارانەوە دەهات، بەڵام لەو مانگانەی كۆتایی كۆماردا، تاران پارەی نەدەنارد، بۆیە حزبی دیموكرات لەبری موچە مانگانە شەكری دەدایە پێشمەرگەو فەرمانبەرانی كۆمارەكە. سەعید ناكام لە لاپەڕە (62-63)ی كتێبەكەیدا نوسیویەتی: كۆماری كوردستان لە (مهاباد) كە تەمەنی لە یانزە مانگ تێنەدەپەڕی خۆی بە سەربەخۆ و خاوەن دەسەڵات دەزانی، خەڵكی رزگاركراو حكومەتی تارانیان بە دوژمنێكی داگیركەری بەزیو دادەنا كە لە كۆڵیان بووەتەوەو تازە گەڕانەوەی بۆ نییە، لە راگەیەندنەكاندا ناوی كوردستان و ئێرانمان وەكوو دوو لایەنی هاوتا دەهێنا و وامان دەردەبڕی كە پەیوەندیمان لەگەڵ دراوسێتێ بەولاوەتر نییە، خۆم گوتارێكم بڵاوكردەوە، بەناوی (نێوانی ئێمەو تاران) و تێیدا زۆرم رەخنە لە رژێمی تاران گرتبوو كە بۆچی رێزی دراوسێتی و هاوسنوری ناگرن، لەلایەكی دیكەشەوە بودجەی دەزگاكانی كۆماری كوردستان مانگ بە مانگ لە تاران  وەردەگیرا بەناوی موچەی پۆلیس و فەرماندەر و كاربەدەستانەوە، چونكە كۆماری كوردستان لە جیاتی رژێمی تاران ئاساییشی ئەم ناوچەیە دەپارێزێ و كاروباری میری بەڕێوەدەبات، لەدوا مانگی تەمەنی كۆمارەكەمان كە سوپای عەجەم شاڵاوی بۆ كوردستان هێنا پارە نەبوو موچەی پێشمەرگەو فەرمانبەرەكانی لێبدرێت حزب دەرگای عەمباری شەكری كردەوە و لە جیاتی پارە مانگانە شەكریان دانێ. لینكی كتێبی (بیرەوەرییەكانی سەعید ناكام)  

  درەو: بەهۆی وەرنەگرتنی پارەی تێچووی بەرهەمهێنانی نەوتەوە، كۆمپانیای كار گروپ بەرهەمهێنانی نەوتی بۆ عێراق راگرت، كە رۆژانە (85) هەزار بەرمیل نەوتی رادەستی عێراق دەكردوەو لەماوەی (5) مانگی رابردوودا بڕی (11) ملیۆن بەرمیل نەوتی بەهەمهێنانەوەو لە پاڵاوگەكانی خۆی نەوت و بەنزینی بۆ پارێزگای نەینەوا دەپاڵاوت، كۆی پارەی بەرهەمهێنانی نەوت لەو ماوەیەدا زیاتر لە (260) ملیۆن دۆلارەو لەلایەن حكومەتی عێراقەوە خەرجنەكراوە بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) ماوەی دوو هەفتەیە كۆمپانیای كار بەرهەمهێنانی نەوتی بۆ عێراق راگرتووە، ئەویش بەهۆی خەرجنەكردنی تێچوی بەرهەمهێنانی نەوتەوە كە لە كۆتایی مانگی حوزەیرانەوە تا ئێستا نزیكەی (11) ملیۆن بەرمیل نەوتی بۆ عێراق بەرهەمهێناوە بەڵام كرێی تێچووەكەی وەرنەگرتووە. پێشتر لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا كەمال محەمەد وەزیری ئاسمانە سروشتییەكان هەرێم ئاشكرایكرد" لە 25ی حوزەیران وەزارەتی نەوتی عێراق داوایكردووە ئێمە لە 50 هەزارەوە دەستپێبكەین تا 140 هەزار بەرمیل رادەستبكەین، ئێمە لە 25ی حوزەیراندا ئەو نەوتەمان رادەستی پاڵاوگەی (كار) كرد كە بۆ عێراق كار دەكات، ئێستا رۆژانە بە تێكڕا (85 هەزار) بەرمیل نەوت بە عێراق دەدەین، بەڵام لەوكاتەوە یەك دینارو یەك دۆلار بۆ بەرهەمهێنان خەرج نەكراوە، ئەمەش بەبەهانەی ئەوەی دەڵێن بۆ كرێی بەرهەمهێنان‌و گواستنەوە هەر بەرمیلێك 6 دۆلار حساب دەكەین".   لەبارەی ناكۆكییەكان سەبارەت بە نرخی بەرهەمهێنان‌و گواستنەوەی نەوت لەنێوان هەرێم‌و بەغداد، ئاماژەی بەوەكرد" گرێبەستەكانی ئێمە وەكو هەرێمی كوردستان جیاوازە لە گرێبەستەكانی عێراق، چونكە عێراق كۆمپانیای نیشتمانی بەرهەمهێنانی نەوتی خۆی هەیە، بەڵام ئێمە لەرێگەی كۆمپانیاوە دەیكەین. لە 24ی ئابدا لەگەڵ كۆمپانیاكان كۆبوینەوە كە نرخی دیاریكراو بۆ بەرهەمهێنان‌و گواستنەوەی نەوت لەلایەن  وەزارەتی نەوتی عێراقەوە بە (6 دۆلار) دیاریكراوە‌و ئەوە لە بودجەدا پەسەندكراوە، كۆمپانیاكان هەموویان بە فەرمی وەڵامی ئێمەیان دایەوە‌و وتیان ئێمە ناتوانین بەو (6 دۆلار)ە بەردەوام بین لەسەر بەرهەمهێنانی نەوت". بەپێی راپۆرتى فەرمانگەی ئابوری وەزارەتی نەوتی فیدراڵ تێچووی بەرهەمێنان‌و گواستنەوەی هەر بەرمیلێك نەوتی بە بڕی (8 هەزارو 960) دینار دیاریكردووە كە دەكاتە (6,9) دۆلار، ئەمە لەكاتێكدایە وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێمی تێكڕای ئەم خەرجییەی بە بڕی (32,91) دۆلار دیاریكردووە، بەمشێوەیە:  •    بڕی (24,32) دۆلار بۆ بەرهەمهێنانی یەك بەرمیل نەوت •    بڕی (6.9) دۆلار بۆ گواستنەوەی یەك بەرمیل نەوت بەپێی ئەو نرخەی كە وەزارەتی سامانە سروشتیەكان پێی وایە دەبێت بەغداد بۆ بەرهەمهێنانی بەرمیلێك نەوت بۆ كۆمپانیاكانی خەرجبكات كە (24) دۆلارە ئەوا داهاتی ئەو نەوتەی لەماوەی (5) مانگی رابردوو كۆمپانیای كار رادەستی بەغدادی كردووەو (11) ملیۆن بەرمیلە دەكاتە (264) ملیۆن دۆلار، بەڵام بەپێی ئەو نرخەی وەزارەتی نەوتی عێراق دیاریكردووە كە (6) دۆلارە ئەوا كۆی ئەو پارەیەی كە دەبێت بۆ ئەو (11) ملیۆن بەرمیلە خەرجی بكات (66) ملیۆن دۆلار دەكات. هەواڵی پەیوەندیدار    

(درەو): وەزارەتی دارایی عێراق نوسراوی كرد بۆ ناردنی دواین (700 ملیار) دینار قەرز بۆ حكومەتی هەرێم، كابینەی نۆیەم بە سێ موچەی قەرزی فەرمانبەران‌و (2 ترلیۆن‌و 100 ملیار)ی قەرزی حكومەتی بەغدادەوە ماڵئاوایی لە ساڵی 2023 دەكات.  وەزارەتی دارایی عێراق رایگەیاند، لەسەر  فەرمانی سەرۆك وەزیران‌و بە چاودێری خاتوو تەیف سامی وەزیری دارایی، ئەمڕۆ وەزارەتی دارایی نوسراوێكی دەركرد بۆ پێدانی بڕی (700 ملیار) دینار قەرز بە حكومەتی هەرێم بۆ دابینكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان، ئەمە بە گەرەنتی پارەیەكی پێشەكی كە بە وەزارەتی دارایی فیدراڵ دەدرێت، بەو مەرجەی لە شایستەكانی هەرێم پاكتاو بكرێت دوای پابەندبوونی بە بڕگەكانی یاسای بودجەوە.  ئەمە دواین بڕی (700 ملیار) دینارە كە  ئەمساڵ حكومەتی فیدراڵ بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستانی دەنێرێت لەچوارچێوەی ئەو بڕیارەدا كە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق دەریكردووە بۆ پێدانی بڕی (2 ترلیۆن‌و 100 ملیار) دینار بۆ مانگەكانی (9- 10- 11)ی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم، حكومەتی هەرێم بەپێی تەرخانكراوەكەی حكومەتی فیدراڵ مامەڵەی لەگەڵ پارەكەدا نەكرد، بەهۆی ئەوەی لە دابەشكردنی موچە دواكەوتبوو، پارەی ئەو سێ مانگەی بۆ مانگەكانی (7-8-9) تەرخانكرد، بەوهۆیەوە ساڵی 2023 كۆتایی دێت‌و موچەخۆران سێ موچەی مانگەكانی (10-11-12)یان دەكەوێتە لای حكومەتی هەرێم، چونكە ئەو 700 ملیارە ئەم چەند رۆژە دەگاتە هەرێمی كوردستان، موچەی مانگی (9)ی پێدا دابین دەكرێت. بەم پێیە، كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە سێ موچەی قەرزەوە ماڵئاوایی لە ساڵی 2023 دەكات‌و ئەگەر لەسەرەتای 2024دا لەبارەی یاسای بودجەوە نەگاتە رێككەوتن لەگەڵ حكومەتی فیدراڵ، دۆخەكە خراپتر دەبێت، چونكە بەپێی بڕیاری ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق، ئەو سێ (700 ملیار) دینارەی كە كۆتایی ئەمساڵ بۆ هەرێم نێردراوە بەشێوەی قەرزەو لە پشكی هەرێم لە بودجەی عێراق بۆ ساڵی 2023 دەبڕدرێت، خۆ ئەگەر پشكی هەرێم بەشی پێدانەوەی قەرزەكەی نەكرد، حكومەتی عێراق قەرزەكە لە پشكی هەرێم بۆ ساڵی 2024 دەبڕێت، واتا حكومەتی هەرێمی ساڵی دارایی داهاتووشی خستوەتە رەهنەوە بۆ وەرگرتنی ئەم قەرزە.  حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی فیدراڵ بەشێوەی زارەكی لەسەر هەمواری یاسای بودجە رێكەوتنیان كردووە، بەڵام هیچ هەنگاوێكی كردەیی بەئاڕاستەی هەمواری یاسای بودجە نابینرێت.  بودجەی سێ ساڵەی عێراق لە كۆتایی حوزەیرانی ئەمساڵەوە چووە بواری جێبەجێكردن، حكومەتی هەرێم لە پشكی خۆی لە بودجەكە رازی نەبوو، بۆیە ماددەكانی تایبەت بە هەرێمی كوردستان تائێستا نەچونەتە بواری جێبەجێكردن.  كرۆكی كێشەكە پەیوەندی بە دیاریكردنی شایستەی هەرێمی كوردستان هەیە لە چوارچێوەی خەرجی راستەقینەی عێراقدا، حكومەتی هەرێم بەمە قایل نییە‌و داوا دەكات شایستەی هەرێم لە تێكڕای خەرجی عێراق دیاری بكرێت.  ئەمە لەپاڵ چەند كێشەیەكی تر لەبارەی یاسای بوجەوە، لەوانە كەمی نرخی بەرهەمهێنان‌و گواستنەوەی نەوتی هەرێم لە یاساكەدا كە جێگای ناڕەزایەتی حكومەتی هەرێمە.  حكومەتی هەرێم رۆژی 9ی تشرینی دووەم پرۆسەی دابەشكردنی موچەی مانگی (8)ی ئەمساڵی تەواو كردووە، ئێستاو لە مانگی 12دا پرۆسەی دابەشكردنی موچەی مانگی (9) بەڕێوەدەبات.   

یاسین تەها- خوێندكاری دكتۆرا لە مێژووی ئایین‌و ئایینزاكان، شارەزا لە كاروباری عێراق چوارچێوەی شیعە پێداگرن لە 18ی ئەم مانگە (كانوونی دووەم) بە هەر نرخ‌و جۆرێك بووە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە هەموو عێراق (جگە لە هەرێمی كوردستان) ئەنجام بدرێت؛ لەبەرامبەریشدا سەدرییەكان بەردەوامن لەسەر بایكۆتكردن‌و هەوڵی پەكخستنی پرۆسەكەش دەدەن. لەسەر ئاستی هێزە سوننەكانیش، لادانی حەلبوسی لە پۆستی سەرۆكی پەرلەمان‌و هەوڵی یاساغكردنی حزبەكەی (تقدم)، ململانێیەكی سەختی بۆ داڕشتنەوەی نوێنەرایەتیی پێكهاتەی سوننە دروستكردووە. ئەم شرۆڤەیە لەسەر ڕەوشی گشتیی هەڵبژاردن‌و لێكەوتەو ئەگەرەكانی لەسەر هەردوو ئاستی پێكهاتەكانی شیعەو سوننە هەڵوێستە دەكات، كە لە مەودای ناوەڕاست‌و دووردا لێكەوتەیان دەبێت لەسەر هەرێمی كوردستان‌و هاوپەیمانییە گشتگیرەكان‌و ناوەندی بڕیار لە بەغدا. بایەخی هەڵبژاردنی كۆتایی 2023 هەڵبژاردنی كۆتایی ئەمساڵ (2023)، یەكەم ئەزموونی دەنگدانە پاش 10 ساڵ گوزەركردن بەسەر دوا هەڵبژاردنی لۆكاڵی كە 2013 بەڕێوەچوو. لە دوا هەڵبژاردندا كە سێیەم ئەزمونی ئەنجومەنە خۆجێیەكان بوو لە عێراق، پاش هەڵبژاردنەكانی 2005و 2009، لیستەكەی نوری مالیكی (دەوڵەتی یاسا) زۆرینەی بەدەستهێنا؛ بەمەیش لە پەنا سەرۆكایەتیی حكومەتدا، دەستی بەسەر جومگە گرنگەكانی بەڕێوەبردنی پارێزگاكانیشدا گرت، بەڵام هێرشی داعش بۆ عێراق‌و گرتنی سێیەكی خاكەكەی (حوزەیرانی 2014)، وڵاتی خستە جەنگێكی خوێناوی‌و نەیهێشت لە 2017 ئەنجومەنەكان نوێ ببنەوەو هەڵبژاردنی نوێ بكرێت. دواتریش خۆپیشاندانی تشرین (2019)ی بەسەردا هات؛ ناڕەزاییی خۆپیشاندەرانیش ئەنجومەنی پارێزگاكانی بە هەڵوەشاندنەوە دا، چونكە ئەنجومەنەكان تۆمەتبار كران بە بارگرانی لەسەر بودجەو هۆكارێك بۆ قوڵبوونەوەی گەندەڵی‌و ماشینەوەی زیاتری سەرچاوەكانی داهات[1]. لەڕووی سیاسی‌و دەستورییەوە هەڵبژاردنەكەی 18ی ئەم مانگە، تەواوكردنی جومگەیەكی گرنگی پەیكەری دەسەڵاتە لە عێراق؛ ئەنجومەنە خۆجێیەكانیش چاودێر دەبن بەسەر پارێزگارەكان‌و پرۆژەكانیان؛ هەروەها میكانیزمێكیشن بۆ وردكردنەوەو دابەشكردنی زیاتری دەسەڵاتەكان. لە دەستوری عێراقیشدا (ماددەی 122)[2]، دەسەڵاتی كارگێڕی‌و داراییی بەفراوان دراوە بە ئەنجومەنەكانی پارێزگاكان؛ بە جۆرێك بەپێی پڕەنسیپی ناسێنتراڵی، خۆیان بەڕێوەدەبەن. هەروەها ئەو ئەنجومەنانە ملكەچ نین بۆ دەسەڵات‌و سەرپەرشتیی وەزارەتەكان؛ لەمەیش گرنگتر، خاوەن بودجەو دارایی سەربەخۆی خۆیانن. دەسەڵاتەكانیشیان هاوشێوەی پەرلەمانێكی بچوكە لە پارێزگاكانیان؛ دەسەڵاتی دانانی پارێزگارو لادان‌و چاودێریكردنیان هەیە. هەموو ئەمەیش لەپێناو شۆڕكردنەوەی دەسەڵاتەكان‌و دوركەوتنەوەیە لە سیستەمی ناوەندگەرایی كە لە مێژووی 100 ساڵدا لێكەوتەی خراپی هەبووە لە عێراق. ڕەخنەكان لە ئەنجومەنەكانی پارێزگا لە دەرەوەی لایەنە باشە تیۆرییەكان‌و لەڕووی پراكتیكییەوە، كۆمەڵێك ڕەخنەو تانە لەسەر ئەزموونی 15 ساڵەی ئەنجومەنەكانی پارێزگا هەن. ئەم ڕەخنانەیش بەردەوام ڕووبەڕووی هەوڵەكانی زیندووكردنەوەی ئەنجومەنی پارێزگاكان دەكرێنەوە، گرنگترینیشیان بریتین لەمانە[3]: سەرچاوەی دارایی‌و پارەداركردنی حزبەكانن لە ڕێگەی گەندەڵیی پرۆژەكان‌و هەماهەنگی لەگەڵ نوسینگە ئابورییەكانی حزبەكان، لە ساڵانی كاركردنیان بەرهەمیان بێهیواكەر بووەو بودجەی زۆری وڵاتیان بەفیڕۆ داوە، زۆر پرۆژەی ستراتیژییان لەبەر بەرژەوەندیی حزبە باڵادەستەكان پەكخستووەو، هۆكارێكن بۆ قوڵكردنەوەی ململانێی سیاسی‌و دابەزاندنی لە ئاستی سەرەوە بۆ خوارەوە. جیا لەم ڕەخنانەیش كە پەیوەندیی بە ئەزمونەوە هەیە، هەن دەپرسن پاش ئەوەی ئیرادەی خەڵك لە تشرینی 2019 ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەڵوەشاندەوەو پەرلەمانیش بە بڕیار ئەو ئیرادەی هەڵوەشاندنەوەی پەسەند كرد[4]، چۆن دەكرێت جارێكی تر بگەڕێنرێنەوە سەركار؟ ئایا ئەمە دژایەتیی ئەو خواستە گشتییەی خەڵكانی چالاك‌و هەڵسوڕاوی عێراق نییە؟ ئەم بۆچونە پێیوایە بەفیدراڵیكردنی وڵات لە دروستكردنی هەرێم‌و  شۆڕكردنەوەی دەسەڵاتەكاندایە، نەك لە زۆركردنی ئەنجومەنەكان كە بە ئەڵقەیەكی زیادو ناپێویست تەماشا دەكرێن. جگە لەوەیش ئەزمونی كاركردنی پارێزگارەكان لە سێ ساڵی ڕابردوودا بەتەنیا، باشترو سەركەوتووتر بووە لە ئەزمونی پێشوو[5]. هەرچەندە خواستێكی گشتی هەیە، لەم هەڵبژاردنە چاوەڕوانكراوەی كۆتایی 2023 گۆڕانكاری دروست ببێت‌و نمونەیەكی جیاواز پێشكەش بكرێت، بەڵام لەڕووی كردارییەوە بەدیهاتنی ئەمە بەئەستەم دەبینرێت، ئەویش بەهۆی شەڕی ژمارەیەكی زۆر لە حزب‌و هێزی سیاسیی ڕكابەر لەسەر كورسییەكان كە (296) حزب‌و (50) هاوپەیمانین لەگەڵ چەندان بەربژێری تاك لەچوارچێوەی لیستە سەربەخۆكان[6]. هەموو ئەمانەش كێبەركێ دەكەن لەسەر (285) كورسی لە (15) پارێزگا كە (10) لەوانە هی "كۆتا"ی پێكهاتەكانن[7]. لەگەڵ ئەمەیشدا باوەڕێكی زاڵ هەیە كە بڕیاری سیاسی ئەوەیە كۆنترۆڵی ڕەوشەكە لەدەست هێزە سیاسییە گەورەكان دەرنەچێت؛ ڕێگەیش نەدرێت هێزە نوێیەكان بتوانن لەسەر پێی خۆیان بوەستن‌و ڕۆڵی سەرەكییان لە نوێكردنەوەو گۆڕینی شێوازی كاری ئەو ئەنجومەنانە هەبێت[8]. ئەمەیش بە مانای مانەوەی شێوازەكانی كاری پێشووە وەك خۆیان. كێشمەكێشی چوارچێوەی شیعی‌و سەدرییەكان یەكێكی تر لە تەنگژەكانی بەردەم هەڵبژاردنی نوێ، كێشەی سەدرییەكان‌و چوارچێوەی هاوئاهەنگیی شیعەی هاوپەیمان‌و شوێنكەوتەی "تاران"ن. سەدرییەكان لەسەر فەرمانی موقتەدا سەدر لە ناوەڕاستی 2022 لە پەرلەمان كشانەوە[9]؛ سەرباری هەوڵی زۆریش بۆ گەڕانەوەیان بۆ ناو پرۆسەی سیاسی، لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانیشدا، بەردەوامن لە درێژەدان بە بایكۆت‌و بەشداریی سیاسی لە سایەی باڵادەستیی چوارچێوەی شیعەدا. نەك هەر ئەوە، موقتەدا سەدر هانی لایەنگرەكانی دەدات تا دەتوانن بایكۆتی هەڵبژاردنی پارێزگاكان بكەن بۆ ئەوەی شەرعییەتی نێودەوڵەتی لاواز ببێت[10]. ئەمەیش دەكرێت جۆرێك لە هاندانی پشتپەردە بێت بۆ تێكدانی پرۆسەكە كە دواتر هەندێك لە سەدرییەكان بە دڕاندنی پۆستەری كاندیدە شیعەكان لە پارێزگاكان پراكتیكیان كرد[11]؛ لە هەندێ جێگەیش گرژیی سەدرییەكان‌و ڕەوتی حیكمەی عەممار حەكیم لەسەر هەڵبژاردن، سوتاندنی بارەگای بەدوای خۆیدا هێنا[12]. ئەو دۆخەیشی لەنێوان لایەنگرانی بایكۆت‌و لایەنگرانی بەشداریدا هەیە، دیسانەوە بارگرژیی گێڕاوەتەوە بۆ شەقامی شیعی. ئەم دۆخەیش گەڕانەوەیە بۆ ڕەوشی شەڕو كوشتاری نێوخۆیی كۆتایییەكانی ئابی ساڵی پار (2022) كە بەهۆیەوە سەدر كۆتایی بە پێداگرییەكانی لەسەر پێكهێنانی حكومەتی زۆرینە هێنا؛ بڕیاری كشانەوەیشی لە پرۆسەی سیاسی دا[13]. چوارچێوەی شیعی لە ئاست بایكۆت‌و هەوڵەكانی سەدر بۆ تێكدانی هەڵبژاردن، دوو لێكەوتەی خراپ دەبینن: یەكەم، خۆسەپێنیی سەدر بەسەر بڕیارو پێداگریی چوارچێوەی شیعی بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن لەكاتێكدا ئەو ئێستا كەمینەیە.  دووەم، بایكۆتی سەدرییەكان كە ڕەوتێكی جەماوەریی شیعەن، دەبێتە هۆی لاوازكردنی دەنگ‌و پێگەو ئامادەییی پێكهاتەی شیعە لە هاوكێشەی هەڵبژاردن، بەتایبەت لەو پارێزگایانەی تێكەڵن لەگەڵ سوننەكان لە چەشنی بەغداو دیالە. لەم نێوەیشدا باوەرێكی بڵاو هەیە كە بایكۆتی سەدرییەكان- كە هاوكاتە لەگەڵ بێهیوایی زۆری شەقام لە ئەنجومەنی پارێزگاكان- ببێتە هۆی دابەزاندنی ئاستی بەشداریی شیعەكان لە هەڵبژاردن بۆ نزمترین ئاست لە مێژووی پرۆسەی سیاسی، بەتایبەت لە پارێزگای بەغدا؛ ڕەشبینییەكەیش بە جۆرێكە باس لە ڕێژەی بەشداریی 5_10%ی دەنگدەران دەكرێت لە هەندێك ناوچەی شیعەنشین لە باشترین حاڵەتدا. ئەمەیش پەڵەو لەكەی زۆر لەسەر پرۆسەكە دروستدەكات‌و دەبێتە پاساویش بۆ سەدرییەكان كە زیاتر تانە لە پرۆسەكە بدەن؛ جگە لەوەیش چانسی هێزە سوننەكانی ڕكابەر بەهێزتر دەكات[14]. چوارچێوەی شیعە ترسی ئەوەیشیان هەیە سەدرو حزبەكەی حەلبوسی ڕێككەوتبن لەسەر ئەوەی جەماوەری ڕەوتی سەدر لە ناوچە تێكەڵەكان دەنگ بە لیستەكەی حەلبوسی بدەن[15]. ناوبەناویش پێچەوانەی ئەمە دەڵێن‌و باس لەوە دەكەن سەدر هەڕەشە دەكات بۆ ئەوەی بەشداری لە هەڵبژاردن تا نزمترین ئاست كەمبكاتەوەو پرۆسەكە لەكەدار بكات[16]. ئەوەیشی مەترسییەكانی چوارچێوەی شیعی زیاتر دەكات لە بایكۆتی دەنگدان، بێبەشمانەوەی هەشت ملیۆن دەنگدەرە لەكۆی (20) ملیۆن لە كارتی بایۆمەتریی دەنگدان. پێشبینیی نەچوونی ژمارەیەكی هاوشێوەیش هەیە بۆ دەنگدان كە كۆی گشتی دەكاتە (16) ملیۆن كەس، بەتایبەت كە سەدرییەكان خۆیان یەك ملیۆن دەنگدەرن؛ لە ناوچەكانی بڵاوبوونەوەیشیان كاریگەرییان لەسەر دەوروبەری (10) ملیۆن كەس هەیە[17]. ئەمەیش لەكاتێكدایە نزمبوونەوەی بەردەوامی ئاستی بەشداری لە هەڵبژاردن، قۆناغ بە قۆناغ وەك تارمایی بەسەر پرۆسەكانی هەڵبژاردنەوە سێبەری كردووەو بووەتە كێشەیەكی بەردەوامی داخورانی شەرعییەتی جەماوەریی پرۆسەی سیاسیی عێراق. بە گەڕانەوەیش بۆ تۆمارو پێشینەكان ڕێژەكان لەسەر ئاستی فەرمی بەمجۆرەی خوارەوە دابەزیون:  لە هەڵبژاردنی كۆتایی 2005 ڕێژەی بەشداریكردن (76%) بوو، لە هەڵبژاردنی 2010 دابەزی بۆ (62%)، لە هەڵبژاردنی 2014 كەمبووەوە بۆ (61%)، لە هەڵبژاردنی 2018 دیسان دابەزی بۆ (44%)و لە كۆتا هەڵبژاردنیش (2021) بەفەرمی لە (43%) وەستایەوە[18]. گومان‌و ئاماژەنمای زۆریش هەن كە هێشتا ئەو ژمارانە ورد نین‌و ڕێژەكانی بەشداری بەكردەیی‌و ڕاستی كەمتریش بوون لەوانە؛ ئەگەر بایكۆتی ئەو خەڵكانە لەبەرچاو بگیرێت كە مافی دەنگدانیان هەبووەو لە بنەڕەتەوە تۆماری خۆیان نوێ نەكردووەتەوە یان لە لیست‌و تۆماری كۆمیسیۆندا نەبوون. هەندێك لەو خەمڵاندنە سەرەتاییانەیشی كراون، باس لەوە دەكەن پێداگریی بەشێك لە شیعە لەسەر بایكۆتی هەڵبژاردن، بەگوێرەی سیستەمی "سانت لیگۆ"ی هەمواركراوی 1.7، لە بەغدای پایتەخت بە نموونە كە (49) كورسیی هەیە، بەمجۆرە دەبێت: كورسییەكانی شیعە لە ئەنجومەنی پێشوو (37) بووە كە دەكاتە (76%)، هی لیستە سوننەكان (12) بووە كە دەكاتە (24%)، بەڵام لە حاڵەتی بەشدارینەكردنی سەدرییەكان، ئەگەر هەیە كورسیی هێزە شیعەكان دابەزن بۆ (30) كورسی‌و هی هێزە سوننەكان هەڵكشێن بۆ (19)؛ ئەمەیش هاوكێشەكە دەكات بە (61%) بەرامبەر (39%) لەم خولە نوێیە[19]. لیستە شیعەكان‌و هەوڵی كۆنترۆڵكردنی سێكوچكەی دەسەڵات لەم هەڵبژاردنە، پێكهێنەرەكانی چوارچێوەی شیعە فرەلیستن، جگە لە كەركوك‌و نەینەوا. دیارترین ئەو لیستە شیعانەیشی لە هەناوی چوارچێوەی حوكمڕانەوە هاتوونەتە دەرەوەو لە پرۆسەكەدا ڕكابەری دەكەن بریتین لە: – لیستی دەوڵەتی یاسای نوری مالیكی‌و هاوپەیمانەكانی لە فەزیلەو هەندێك گروپی چەكدار[20]. – هاوپەیمانیی "نبنی" كە چەتری كۆكەرەوەی لیستە سیاسی‌و چەكدارەكانی بەدری هادی عامری‌و "إرادە"ی حەنان فەتلاوی‌و "الصفوە"ی عەسائیبی قەیس خەزعەلی‌و كۆمەڵێك گروپی تری چەكداری شیعەیە[21]. – لیستی "نصحح"ی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی[22]. – لیستی "قوی الدولە الوطنیە"ی هاوبەشی حیكمەی عەممار حەكیم‌و حەیدەر عەبادی[23]. هەرچەندە لە پارێزگا شیعەنشینەكاندا لیستەكانی شیعە بەتوندی ڕكابەریی یەكتر دەكەن، بەڵام لە كەركوك‌و نەینەوا، كە ڕكابەری كوردو سوننەیان پێكەوە هەیە، یەكگرتوون‌و وەكو چوارچێوەی شیعی بەشداری دەكەن. هەروەها لە هەڵبژاردنی ئەم جارەدا سەرنجی لیست‌و هێزەكانی چوارچێوەی شیعی چووەتە سەر پارێزگا سوننەنشین‌و تێكەڵەكان‌و، بەشی زۆریان چاویان لەوەیە بپەڕنەوە بۆ پارێزگا سوننەكان بە كەڵكوەرگرتن لە بڵاوبوونەوەی باڵە چەكدارەكانیان. ئەمەیش پێشهاتێكە ئەگەرچی لەگەڵ یاساو دەستور ناكۆك نییەو هەمووان مافی بەشدارییان لە پارێزگا جیاوازەكان هەیە، بەڵام لەگەڵ ڕێسا باوەكانی پرۆسەی سیاسیی عێراق نایەتەوە، كە لەسەر سێكوچكەی پێكهاتەكانی شیعەو سوننەو كورد بنەڕەت بووە لە پاش ئەزمونەكانی هەڵبژاردنی 2005. خاڵێكی تر كە زۆر جێگەی سەرنجە، هەڵبژاردنە بۆ ئەنجومەنی پارێزگاكان بەڵام گوتاری هەڵمەتەكە زیاتر تائیفی، مەزهەبی، نەتەوەییەو كەمترین باسی پرۆژەو بەرنامەی كاری تێدایە؛ ئەمەیش زیاتر چاودێران دەخاتە سەر باوەڕی ئەوەی هێزە شیعەكان هەڵبژاردنی پارێزگاكانیان بۆ تەواوكردنی سێكوچكەی هەژموون بێت؛ بەو واتایەی پاش ئەوەی كۆنترۆڵی پەرلەمان‌و حكومەتیان كرد (2022)، هەوڵی ئەوەیش بدەن لە كۆتایی (2023) دەست بەسەر ئەنجومەنی پارێزگاكاندا بگرن‌و بەمەیش بەتەواوی كۆنترۆڵی جومگەكانی دەوڵەت بكەن‌و هەوڵی دروستكردنی قۆناغێكی نوێ بدەن لە سایەی چوارچێوەی شیعە، ئەگەر نا بارودۆخ لەئێستادا لەبار نییە بۆ سازكردنی ئەو هەڵبژاردنە[24]. گۆڕانی گریمانكراوی نەخشەی هێزە سوننەكان گەورەترین پێشهاتی گۆڕەپانی سیاسیی سوننە، لادانی محەمەد حەلبوسی، سەرۆكی حزبی "تقدم"ە لە سەرۆكی پەرلەمان؛ بە دوای ئەوەیشدا هەوڵی بلۆككردنی حزبەكەیەتی لە ڕێگەی كۆمیسیۆن‌و دەستەی دادوەریی ناو كۆمیسیۆنەكەوە. ڕكابەرەكانی حەلبوسی بەوە تۆمەتباریان كردووە گرێبەستی لەگەڵ كۆمپانیایەكی ئەمریكیی هاوبەش لەگەڵ چەند كەسایەتییەكی ئیسرائیلی[25] كردووە. ئەم پێشهاتەیش لە شەقامی سوننەدا كتوپڕ بوو، هەروەها جموجۆڵی زۆریشی بە دوای خۆیدا هێناوە چونكە وەها باوە لایەنی زاڵی سوننە هەمیشە ئەوە دەبێت كە لە بەغدا نوێنەرایەتیی پێكهاتەكەی بەدەستە؛ مەرجەعی باڵای ئەم پێكهاتەیەیش زیاتر پۆستەكانی ناو دەوڵەتە. هەر بەم هۆیەیشەوە بوو لە دوایین هەڵبژاردنی پەرلەماندا (2021) حزبەكەی حەلبوسی (تقدم) بەتەنیا (14/ 15) لە كورسییەكانی پارێزگای ئەنباری بەدەستهێنا؛ هاوكات لەگەڵ ئەوەیشدا هەڵكشا بۆ پارێزگا سوننەنشینەكانی دیكە تا نەینەوا؛ كۆی كورسییەكانیشی گەیشتنە (37) كورسی لەكۆی (71) كورسیی هێزەكانی سەر بە پێكهاتەی سوننە[26]. حەلبوسی بەرگرییەكی سەرسەختانە دەكات؛ لەم نێوەندەیشدا پەنای بۆ دوو میكانیزم بردووە: یەكەمیان ئاشكراكردنی مامەڵەی (286) لایەن‌و كەسایەتیی عێراقییە لەگەڵ كۆمپانیاكانی لۆبیكردن لە ئەمریكا، هەندێك لەوانەیش لەگەڵ BGR مامەڵەیان هەیە كە لەسەر ئەم كراوەتە كێشە؛ بەو پێیەی دەوترێت یەكێك لە ڕاوێژكارەكانی ئیهود باراكی سەرۆك وەزیرانی پێشووتری ئیسرائیلەو هەوڵی ئاساییكردنەوەی پەیوەندی لەگەڵ تەلئەبیب دەدات[27]. دووەمیشیان، هەڕەشەی هەڵدانەوەی دۆسیە ئەمنی‌و گەندەڵییەكانی ڕكابەرەكانییەتی لە شەقامی سوننە كە بەشێكیان لەڕاستیدا حوكم‌و بڕیاری ئیدانەكردنیان لەسەرە؛ نمونەی ئەوانەیش جەمال كەربۆلی، حەیدەر مولا، سوهەیب ئەلڕاوی‌و زۆرێكی ترن. هەروەها حەلبوسی هەڕەشەی ئەوەیشی كرد ئەگەر سكاڵاو دادگە سودیان نەبێ، ئەوە پەنا بۆ دارو كوتەك دەبات[28]؛ ئەمەیش كۆمەڵێك پەرچەكداری توندو جنێوی هاوشێوەی لە هێزە سوننە ڕكابەرەكانییەوە بەرامبەر ئەو بەدوادا هات، لەوانەیش هەڕەشەی هەواڵەكردنی بۆ زیندان[29]؛ دۆخێكی وەهایشی هێناوەتە كایەوە لە گرژی‌و گۆڕینەوەی جنێوو ناو و ناتۆرە كە لە شەقامی سوننەدا دەشێت بێپێشینە بێت.  لە شەقامی سیاسیی سوننەو شوێنەكانی نیشتەجێبوونی ئەم پێكهاتەیەدا (13) هاوپەیمانێتیی جۆراوجۆر بە بەشداریی (50) حزب ڕكابەری لەسەر كورسییەكانی پارێزگا سوننەنشینەكان دەكەن؛ لەو ژمارەیەیش سیانیان هاوپەیمان یان سەر بە حەلبوسین‌و (8)ی تریان ڕكابەری دەكەن‌و هەوڵی جێگەگرتنەوەی دەدەن؛ دیارترین ئەوانەیش بە سەرۆكایەتیی موسەننا سامەڕایی‌و جەمال كەربۆلی‌و ئوسامە نوجێفین[30]. بەپێی ئەو ئاماژانەیشی تائێستا بەردەستن، پێناچێت حەلبوسی بەتەواوەتی بكرێتە دەرەوەی پرۆسەی سیاسی، بەڵام هەندێك لە چالاكیی هێزە سوننەكانی ئەنبار ئاماژەی ئەوەیان تێدایە ڕكابەرەكانی حەلبوسی ڕەنگە بتوانن قەبارەی بچوك بكەنەوە[31]. لەگەڵ ئەمەیشدا ئەگەرێك هەیە بەهۆی هاوسۆزی‌و دەركەوتنییەوە وەك ستەملێكراو، چانسی زیاتر ببێت‌و ئەمەیش تا ڕۆژی هەڵبژاردن یەكلایی نابێتەوە. فاكتەرە یەكلاكەرەوەكان بەپێی هەندێك لەو پێوەرە باو و بەدواداچوونانەی لەبەردەستدان[32]، نەخشەی جەمسەرگیری‌و هۆكارەكانی ئاڕاستەكردن‌و كۆكردنەوەی دەنگدەران لەم هەڵبژاردنە، بریتی دەبن لە كۆمەڵێك هۆكار لەوانەیش: – جەمسەرگیریی خێڵەكییانەی ناوچە لۆكاڵییە داخراوەكان. ئەمەیش یەكێكە لە باوترین شێوازەكانی دەنگدان لە عێراقدا. لەمەیشدا سەرۆك هۆزەكان ڕۆڵیان هەیە لە ئاڕاستەكردنی دەنگدەران بە كاندیدو لیستەكان. – جەمسەرگیریی تائیفەگەری كە تێیدا دەنگدەر بە پشتبەستن بە هەڵوێستی مەزهەبیی لیست‌و كاندید دەچێتە سەر سندوقی دەنگدان. لەمەیشدا ڕەوتە ئایینی‌و مەزهەبییەكان ڕۆڵێكی سەرەكییان هەیە لە هەڵمەتەكان. – لە ناوچە جێناكۆكەكان بەزۆری دەنگدەران بە هاندەری نەتەوەیی دەچنە سەر سندوقەكان، بەتایبەتی لە نەینەوا، كەركوك، دیالە، سەڵاحەددین. – جەمسەرگیریی پراگماتیكی ڕاستەوخۆ: كە بریتییە لە چوونی دەنگدەر بۆ سندوقی دەنگدان بە پشتبەستن بەو خزمەتگوزارییە ڕاستەوخۆیانەی پێشكەشی كراوە، وەك: قیڕتاوكردنی شەقامەكان، دابینكردنی هەلی كار، گرێبەستی مەدەنی‌و سەربازی بۆ بێكاران، جگە لە كڕینی ڕاستەوخۆی دەنگەكان لەلایەن هەندێك لیست‌و پاڵێوڕاوەوە. – دەنگدانی تۆڵەكاری: لەمەیاندا دەنگدەر دەچێت دەنگ بە دژی نوێنەرێك یان لایەنێك دەدات كە لە هەڵبژاردنەكانی پێشوودا سەركەوتوو بووە، بەڵام بەڵێنەكانی بەرامبەر دەنگدەران جێبەجێ نەكردووە. سیناریۆو ئەگەرە چاوەڕوانكراوەكان سەرباری ئامادەكارییە چڕەكان بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پارێزگاكان لە 18ی كانوونی یەكەمی 2023، هەندێك پێشهات‌و ئەگەر لە ئاسۆدا هەن، كە ناكرێت نادیدە بگیرێن‌و دەشێت سیان لەوانە زەقترین بن: – پێداگری‌و هەڵپەی چوارچێوەی شیعەیش بۆ كۆنترۆڵكردنی ڕەوشەكە، ڕەنگە بەبێ پەرچەكرداری سەدرییەكان تێپەڕ نەبێت كە دەوترێت ئێستا لە قۆناغی خۆسازدانەو تاكۆتایی بێدەنگ نابێت‌و هەروا بە تەماشاكەری نامێنێتەوە[33]. هەندێك كەسی نزیك لەم ڕەوتەیش باس لەوە دەكەن پرۆژەی هەیە؛ ناوەڕۆكەكەیشی خستنی هێزە شیعەكانە بە هەڵبژاردن بێت یان بژاردەی تر[34]. سەدرییەكان لێیان ڕوونە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن بەبێ ئەوان، هەنگاوێكە بۆ پەراوێزخستنی زیاتریان. بەم هۆیەیشەوە گرژیی چەكدارانە لە شەقامی شیعی زۆرەو مەترسیی ئەگەری بەریەككەوتنی سەربازی لە چەند لایەنێكەوە هەیە[35]. – دواخستنی هەڵبژاردن تا دوا چركە هەر بە ئەگەر دەمێنێتەوە؛ لەلایەك بەهۆی گرژی‌و ناڕەزاییی سەدرییەكان، لە لایەكی تر بەهۆی بەرزكردنەوەی داوایەك دژی درێژكردنەوەی تەمەنی كۆمیسیۆن لە پەرلەمان لەلایەن بزوتنەوەی "امتداد"ەوە بۆ دادگەی فیدراڵی. ئەم بزوتنەوەیە باسی لەوە كردووە درێژكردنەوەكە نادەستورییە؛ لە كاتێكیشدا كراوە، سەرۆكی پەرلەمان لابراوە، بەم هۆیەیشەوە تانەی لە دانیشتنە نائاسایییەكانی خولی پێنجەم داوە، كە لە ڕۆژانی 18و 22ی تشرینی دووەمی 2023 بەڕێوەچووە بۆ هەمواركردنەوەی یاسای كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان ژمارە ٣١ی ساڵی ٢٠١٩[36]. ئەگەر ئەم تانەیەیش سەر بگرێت، كۆمیسیۆن ناتوانێت ئەركی خۆی لە هەڵبژاردن جێبەجێ بكات. – لە ڕێگەی دادگەی فیدراڵییەوە هەوڵ هەیە هەڵبژاردنی پارێزگای كەركوك دوابخرێت. لەم نێوەیشدا كاندیدێكی هاوپەیمانیی گالقیادە"ی سوننە (حەلبوسی‌و خەنجەر) لە دادگەی باڵای فیدراڵی سكاڵای لە دژی سەرۆكی كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق تۆمار كردووە، داوا دەكات كۆمیسیۆن پابەند بكرێت بە دواخستنی هەڵبژاردن لە پارێزگای كەركوك تا ئەوكاتەی وردبینی لە لیستی تۆماری دەنگدەراندا دەكرێت. دزەپێكراوە سیاسییەكانیش باس لەوە دەكەن هەوڵەكانی دواخستنی هەڵبژاردن جددین. گوشارەكانیش گەیشتونەتە كۆمیسیۆن‌و حكومەت‌و تەنانەت چوارچێوەی هاوئاهەنگیی شیعەیش پاش ئەوەی ئەنجومەنی كۆمیسیاران بە 50+1ی دەنگ بڕیاری دا داوای دواخستن ڕەتبكاتەوە[37]. ئەگەر ئەم گوشارانەیش سەر بگرن، ئەگەری ئەوە هەیە كەركوك بەبێ هەڵبژاردن بمێنێتەوە. سەرچاوەو پەراوێزەكان: [1]  https://2u.pw/jL0LSvc [2]  https://2u.pw/R9F9Q [3]  https://2u.pw/E2bYKzq [4]  https://2u.pw/n3PYRiJ [5]  https://2u.pw/d21GNIA [6]  https://2u.pw/sjXgZTI [7]  https://2u.pw/NDVmfNb [8]  https://bit.ly/3TbU3lS [9]  https://2u.pw/WiYRA1d [10]  https://2u.pw/brkfV32 [11]  https://2u.pw/IxcVLAj [12]  https://2u.pw/mAEN8HA [13]  https://2u.pw/mOvRikA [14]  https://2u.pw/d21GNIA [15]  https://2u.pw/5OLxywL [16]  https://2u.pw/FcUmto8 [17]  https://2u.pw/5OLxywL [18]  https://2u.pw/g08fOmf [19]  https://2u.pw/yiJCg6r [20]  https://2u.pw/ueZl2E4 [21]  https://2u.pw/WqEv40w [22]  https://2u.pw/mz4KsYU [23]  https://2u.pw/O5H3Zh7 [24]  https://2u.pw/zTj5fSK [25]  https://2u.pw/rCeT6ji [26]  https://2u.pw/bb6nZGw [27]  https://2u.pw/Q3eTRPs [28]  https://2u.pw/vMSpE3T [29]  https://2u.pw/vMSpE3T [30]  https://2u.pw/SQwOtts [31]  https://2u.pw/Ze2y25A [32]  https://2u.pw/JimzQ9B [33]  https://2u.pw/r1TaM8u [34]  https://2u.pw/TA5cJZK [35]  https://2u.pw/AkBFZr0 [36]  https://2u.pw/1deuLaG [37]  https://2u.pw/E3jr7b3 ئه‌م بابه‌ته‌ له‌ (خانه‌ی هزریی كوردستان) وه‌رگیراوه‌

درەو: هەفتەی داهاتوو دادگای فیدراڵی سەبارەت بە دواخستنی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك كۆدەبێتەوە، شارەزایانی یاسای دەڵێن هیچ پاساوێكی یاسایی و دەستوری نیە بۆ دواخستنی هەڵبژاردن، بەڵام هەوڵی جدی هەیە بە ئاراستەی دواخستنی هەڵبژاردن لە كەركوك، لایەنی توركمانی و پێكهاتەی سونە فشار بۆ دواخستن دەكەن، كۆمسیۆن بە دەنگدان خۆی یەكلاكردەوە، حكومەت هەفتەی داهاتوو راپۆرتی خۆی دەخاتە بەردەم كۆمسیۆن و دادگای فیدراڵی، توركیاش لەرێگەی نزیكەكانیەوە فشاردەكات بۆ ئەنجامنەدانی هەڵبژاردن لە كەركوك.   بەپێی خشتەی بڵاوكراوە رۆژی سێشەممەی داهاتوو (12/12/2023) دادگای فیدراڵی  عێراق سەبارەت بە دواخستنی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك كۆدەبێتەوە، سكاڵاكە لەلایەن كاندیدێكی هاوپەیمانی (القیادە)ی سونی لە كەركوك تۆماركراوە. نەجاح حەسەن ئیبراهیم، كاندیدی هاوپەیمانی (القیادە)ی سونی بۆ هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك لە دادگای باڵای فیدراڵی سكاڵای لە دژی سەرۆكی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق تۆماركردووە، داوا دەكات كۆمسیۆن پابەند بكرێت بە دواخستنی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە پارێزگای كەركوك تا ئەو كاتەی وردبینی لە لیستی تۆماری دەنگدەراندا دەكرێت. د. یوسف محەمەد پەرلەمانتاری پێشوی عێراق و شارەزای یاسای دەستوری لە نوسینێكدا ئاماژەی بەوەكردووە: داواكاریی دواخستنی ئەنجام دانی هەڵبژاردنە خۆجێییەكانی پارێزگای كەركوك نەك هەر هیچ پاساوێكی قانونی و دەستوریی نییە، بەڵكو پەسەند كردنی ئەبێتە هۆی زیاتر ئاڵۆز كردنی دۆخی كەركوك و رێگری كردن لە هێنانەكایەی دەسەڵاتێكی سەقامگیری هەڵبژێردراو كە نوێنەرایەتیی سەرجەم پێكهاتەكانی ناوچەكە لەخۆ بگرێت. د. یوسف محەمەد ئەوە روون دەكاتەوە" لە ماوەی رابردودا دو داوا بە ژمارەكانی ٢٥٦، ٢٦٤/ فیدڕاڵی/ ٢٠٢٣ لە دادگای باڵای فیدڕاڵی تۆمار كراون و لە لایەن دادگاكەوە یەكخران. ناوەڕۆكی هەر دو داواكە بریتییە لە پابەند كردنی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق بە دواخستنی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك تا كۆتایی هاتنی پڕۆسەی وردبینییی تۆماری دەنگدەرانی پارێزگای كەركوك بەپێی مادەی (١٣) لە قانونی هەمواری سێیەمی قانونی هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پارێزگا و قەزاكان ژمارە (٤)ی ساڵی ٢٠٢٢. واتە ناوەڕۆكی داواكان بریتین لە دواخستنی هەڵبژاردنی كەركوك تا جێبەجێ كردنی تەواوی بەندی یەكەم لە مادەی (١٣) لە قانونی ناوبراو. هەوڵەكان بۆ دواخستن هەوڵی دواخستنی هەڵبژاردن لە پارێزگای كەركوك تەنیا لە رێگای دادگای فیدراڵیەوە نیە، بەڵكو لە هەموو روویەكەوە هەوڵەكان بۆ ئەنجامنەدانی هەڵبژاردن لە پارێزگای كەركوك دەستیپێكردووە. سەرچاوەیەكی باڵا لە بەغداد بە (درەو)ی راگەیاند: هەوڵەكان جدین بۆ دواخستنی هەڵبژاردن لە كەركوك فشارەكان گەیشتوونەتە كۆمسیۆن و حكومەت و تەنانەت چوارچێوەی هەمانگیش. ئەو سەرچاوەیە ئاماژەی بەوەشكرد، ئەوەی پەیوەندی بە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانەوە هەیە هەفتەی رابردوو ئەنجومەنی كۆمسیاران كۆبوونەتەوە، سەبارەت بە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك، ئەوان لەكۆی ئەندامانی ئامادەبوو چوار بە چوار بوون، واتا چوار كەسیان دەنگیانداوە بۆ دواخستن و چوار كەسیان دەنگیان داوە بۆ ئەندامانی هەڵبژاردن بەڵام لەبەر ئەوەی سەرۆكی كۆمسیۆن لەگەڵ ئەوە بووە هەڵبژاردن بكرێت بۆیە دەنگی ئەو یەكلا كەرەوە بووە بۆ ئەوەی كۆمسیۆن لەگەڵ ئەوەیە هەڵبژاردن لە كەركوك بكرێت. سەبارەت بە فشاری ناوخۆیی و نێودەوڵەتی، ئەو سەرچاوەیە ئەوەی خستە ڕوو كە هەریەك لەلایەنی سونی و پێكهاتەی توركمان لەگەڵ ئەوەن هەڵبژاردن دوابخرێت و ترسیان هەیە كە لایەنە كوردییەكان كورسی زۆری ئەنجومەنی پارێ.گای كەركوك ببەن، لەگەڵ ئەوەشدا توركیا فشاری زۆر دەكات و هاتووەتە سەر هێل بۆ دواخستنی هەڵبژاردن لە كەركوك، بەڵام تا ئێستا چوار چێوەی هەماهەنگی لەگەڵ ئەوەیە هەڵبژاردن لەسەرجەم پارێزگاكان بەرێوە بچێت بەڵام نازانرێت، دواتر هەڵوێستیان دەگۆڕن یان نا. خالید شوانی وەزیری دادی عێراق لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانی رایگەیاند: هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك لەكاتی خۆیدا دەكرێت ئەو دەنگۆیانەی باس لە دواخستنی دەكەن، ئەو داوایەی پێشكەشی دادگای فیدراڵی كراوە هیچ بنەمایەكی یاسایی و دەستوری نیە بۆ ئەوەی لە كەركوك هەڵبژاردن نەكرێت. ئەو سەرچاوەیە ئاماژەی بەوەكرد ئەگەر بیانەوێت هەڵبژاردن لە كەركوك دوابخرێت دەیان رێگاو بیانوو هەیە بۆ دواخستن، بڕیارە لە هەفتەی داهاتوودا محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق راپۆرتی خۆی پێشكەشی كۆمسیۆن و دادگای فیدراڵی و لایەنە پەیوەندیدارەكان بكات سەبارەت بە پرۆسەی هەڵبژاردن لە پارێزگای كەركوك، بەڵام تا ئێستا نازانرێت حكومەت دەیەوێت چی بڵێت لە راپۆرتەكەیدا بە ئاراستەی ئەنجامدان یان دواخستن. بڕیارە رۆژی 18ی ئەم مانگە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان بەڕێوە بچێت بە ئەنجومەنی پارێزگای كەركوكیشەوە كە ماوەی (19) ساڵە هەڵبژاردن بۆ ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك نەكراوە.

(درەو): عێراق لەكاتێكدا لە گفتوگۆدایە لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ دەستپێكردنەوەی بەرهەمهێنان‌و هەناردەكردنی نەوت، بڕیاریداوە لەسەرەتای ساڵی داهاتووه‌وه‌ تا كۆتایی ئازاری داهاتوو، رۆژانە 220 هەزار بەرمیل نەوت لە ئاستی بەرهەمهێنانی خۆی كەمبكاتەوە، ئەمە وەكو پابەندبوونێك بە بڕیاری رێكخراوی ئۆپێك پڵەس لەپێناو جێگیركردنی نرخی نەوت لە بازاڕەكاندا، شارەزایەكی ئابوری پێیوایە ئەم بڕیارەی عێراق كە پابەندبوونێكی خۆبەخشانەیە، بە زیان لەسەر داهاتەكانی نەوت دەشكێتەوە لەكاتێكدا نرخی نه‌وت دابەزینی گەورە بەخۆیەوە دەبینێت.  حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق كە هاوكات جێگری سەرۆك وەزیرانیشە بۆ كاروباری وزە، سەرۆكایەتی كۆبونەوەیەكی كرد لەگەڵ ژمارەیەك لە بەرپرسانی كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتی عێراق "سۆمۆ".  لەم كۆبونەوەیەدا وەزیری نەوت رایگەیاند، عێراق بەتەواوەتی پشتیوانی لەو رێككەوتن‌و بڕیارانەی رێكخراوی (ئۆپێك پڵەس) دەكات، كە لە 30 تشرینی دووەمی ئەمساڵدا دەرچوون. وەزیر وتی:" لە سەرەتای ساڵی 2024ەوە بۆ 31ی ئازاری 2024، عێراق پابەندە بە كەمكردنەوەی خۆبەخشانەی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت بە بڕی (220 هەزار) بەرمیلی رۆژانە، ئەمەش لەچوارچێوەی هەوڵە هاوبەشەكاندایە بۆ بەدیهێنانی هاوسەنگی‌و سەقامگیری لە بازاڕی نەوتدا".  وەكو وەزیری نەوت دەڵێ" لەو ماوەی كە دیاریكراوە، عێراق لەچوارچێوەی پرۆگرامێكدا هەڵدەسێت بە كەمكردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوتی خۆی بۆ (4 ملیۆن بەرمیلی رۆژانە). عێراق دووەم گەورە بەرهەمهێنەری نەوتی خاوە لەناو رێكخراوی ئۆپێكدا، بەم كەمكردنەوەیە لە ئاستی بەرهەمهێنانی نەوتدا، دەیەوێت روبەڕووی ئەو ئاڵنگاری‌و گۆڕانكارییانە ببێتەوە كە بازاڕی نەوت بەخۆیەوە دەبینێت، ئەمە بەئامانجی ئەوەی هەندێك لە كاریگەری ئەو گۆڕانكارییانە كەمبكاتەوە‌و سەقامگیری بۆ نرخی نەوت بگەڕێنێتەوە.  بەڵام (نەبیل مەرسومی) كە شارەزایەكی ئابوری عێراقییە دەڵێ: جێگای سەرسوڕمانە، ئەو كەمكردنەوەی كە عێراق رەزامەندی لەسەرداوە‌و 210 هەزار بەرمیلی رۆژانەیە، گەورەترین بڕە، روسیا لەدوای عێراقەوەیەو بڕی كەمكردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوتەكەی رۆژانە 200 هەزار بەرمیلە‌و دواتر وڵاتانی تر دێن كە بڕەكەیان كەمترە.  نەبیل مەرسومی پێیوایە كەمكردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوت بەشێوەیەكی نەرێنی بەسەر پشكی بەرهەمهێنانی نەوتی عێراقدا دەشكێتەوە، بەوپێیەی پشكی بەرهەمهێنانی رۆژانەی نەوت لە عێراق دەبێت بە (4 ملیۆن) بەرمیل لەبەرامبەر (9 ملیۆن) بەرمیلی رۆژانەدا بۆ سعودیەو روسیا، ئەمەش رەنگدانەوەی لەسەر قەبارەی هەناردەی نەوت‌و دواجاریش قەبارەی داهاتە نەوتییەكانی عێراق دەبێت، بەتایبەتیش لەكاتێكدا ئێستا نرخی نەوت دابەزینێكی گەورە بەخۆیەوە دەبینێت.  بڕیاری وەزارەتی نەوتی عێراق بۆ كەمكردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت لە ساڵی داهاتوودا، لەكاتێكدایە لە كۆتایی ئەمساڵەوە چووەتە ناو گفتوگۆیەكی نوێ لەگەڵ حكومەتی هەرێم بەئامانجی دەستپێكردنەوەی پرۆسەی بەرهەمهێنان‌و هەناردەی نەوتی هەرێم كە لە 25ی ئازاری ئەمساڵەوە راوەستاوە. 

راپۆرتی: درەو 🔹 هەرێمی کوردستان خاوەن (15) وێستگەی بەرهەمهێنانی کارەبایە کە بە وزەی (گاز (غاز)، دیزڵ، نەوتی ڕەش و ئاو) کاردەکەن و پێکەوە لە توانایاندایە (6 هەزار و 939) مێگاوات کارەبا بەرهەم بهێنن. 🔹 بەپێی داتاکانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی دابەشکردنی کارەبای هەرێم لە مانگی (12)ی ساڵی (2023)، سەرجەم وێستگەکان (2 هەزار و 715) مێگاوات کارەبایان بەرهەمهێناوە بە توانای (39%)ی خۆیان. 🔹 بڕی (هەزار و 830) مێگاواتی بەرهەمهاتوو بە ڕێژەی (67.4%)ی دابەشی سەر شارەکانی هەرێم کراوە بەجۆرێک؛ (هەولێر (782) مێگاوات، سلێمانی (612) مێگاوات، دهۆک (354) مێگاوات و گەرمیان (84) مێگاوات). 🔹 بڕی (74) مێگاواتی بە ڕێژەی (2.73%)ی دابەشی سەر کارگە پیشەسازییەکانی چیمەنتۆی (تاسلوجە، ماس، کەرەستە، گاسن، دەلتا و قەرەچوخ) و پاڵاوگەی نەوتی بازیان و کارگەی ئاسنی (بازیان، ئەزمیر، تۆتاڵ سوپەر، ڤان و مێد) کراوە؛ 🔹 ئەو بڕە کارەبایەشی دەمێنێتەوە کە (811) مێگاواتە بە ڕێژەی (29.87%) کۆی کارەبای بەرهەمهاتوو، خراوەتە نێو تۆڕی کارەبای عێراقەوەو هەناردەی شارەکانی کەرکوک و موسڵ کراوە. یەکەم؛ تواناو ئاستی بەرهەمهێنانی کارەبای نیشتمانی لە هەرێمی کوردستان هەرێمی کوردستان خاوەن (15) وێستگەی بەرهەمهێنانی کارەبایە کە بە وزەی (گاز (غاز)، دیزڵ، نەوتی ڕەش و ئاو) کاردەکەن و پێکەوە لە توانایاندایە (6 هەزار و 939) مێگاوات کارەبا بەرهەم بهێنن، بەجۆرێک؛ هەریەک لە وێستگەکانی (دهۆک بە توانای (هەزار) مێگاوات، هەولێر (هەزار و 500) مێگاوات، چەمچەماڵ (هەزار و 500) مێگاوات، خورمەڵە (هەزار مێگاوات)، بازیان (500) مێگاوات و گەرمیان (165) مێگاوات) کارەبا لە ڕێگەی غازەوە بەرهەمبهێنن. وێستگەکانی (هەولێر، سلێمانی و دهۆک) هەریەکەیان لە توانایاندایە (29) مێگاوات لە ڕێگەی دیزڵەوە بەرهەمبهێنن. هاوکات وێستگەکانی (تاسلوجە (51) مێگاوات، باعەدرێ (150) مێگاوات و خەبات (300) مێگاوت) لە ڕێگەی وزەی نەوتی ڕەشەوە کارەبا بەرهەمبهێنن. هەریەک لە وێستگەکانی (دوکان (400) مێگاوات، دەربەندیخان (249) مێگاوات و دێرەلوک (37) مێگاوات) لە ڕێگەی ئاوەوە بەرهەمبهێنن. بەڵام بەپێی داتاکانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی دابەشکردنی کارەبای هەرێم لە مانگی (12)ی ساڵی (2023)، سەرجەم ئەو وێستگانە (2 هەزار و 715) مێگاوات کارەبایان بەرهەمهێناوە بە توانای (39%)ی خۆیان، بەرهەمەکانیشیان بەم شێوەیە بووە؛ -    وێستگەی غازی دهۆک (81) مێگاوات بە توانای (8%)ی خۆی کارەبای بەرهەمهێناوە. -    وێستگەی غازی هەولێر (581) مێگاوات بە توانای (39%)ی خۆی کارەبای بەرهەمهێناوە. -    وێستگەی غازی چەمچەماڵ (494) مێگاوات بە توانای (33%)ی خۆی کارەبای بەرهەمهێناوە. -    وێستگەی غازی خورمەڵە (740) مێگاوات بە توانای (74%)ی خۆی کارەبای بەرهەمهێناوە. -    وێستگەی غازی بازیان (475) مێگاوات بە توانای (95%)ی خۆی کارەبای بەرهەمهێناوە. -    وێستگەی غازی گەرمیان (80) مێگاوات بە توانای (48%)ی خۆی کارەبای بەرهەمهێناوە. هەریەک لە وێستگانەشی بە (دیزڵ) کاردەکەن؛ -    هەولێر (13) مێگاوات بە توانای (45%)ی خۆی کارەبای بەرهەمهێناوە. -    سلێمانی (20) مێگاوات بە توانای (69%)ی خۆی کارەبای بەرهەمهێناوە. -    دهۆک (0) مێگاوات بە توانای (0%)ی خۆی کارەبای بەرهەمهێناوە. لەو وێستگانەشی بە نەوتی ڕەش کاردەکەن، بەرهەمهێنانی کارەبا بەم شێوەیەبووە؛ -    تاسلوجە (0) مێگاوات بە توانای (0%)ی خۆی کارەبای بەرهەمهێناوە. -    باعەدرێ (125) مێگاوات بە توانای (83%)ی خۆی کارەبای بەرهەمهێناوە. -    خەبات (-2) مێگاوات بە توانای (-1%)ی خۆی کارەبای بەرهەمهێناوە. هەریەک لەو وێستگانەشی بە ئاو کاردەکەن، تێیاندا بەرهەمهێنانی کارەبا بەم شێوەیەبووە؛ -    دوکان (35) مێگاوات بە توانای (9%)ی خۆی کارەبای بەرهەمهێناوە. -    دەربەندیخان (65) مێگاوات بە توانای (26%)ی خۆی کارەبای بەرهەمهێناوە. -    دێرەلوک (8) مێگاوات بە توانای (22%)ی خۆی کارەبای بەرهەمهێناوە. بۆ بەرچاوڕوونی بڕوانە خشتەی ژمارە (1)   یەکەم؛ دابەشکردنی بەرهەمی کارەبای نیشتمانی لە هەرێمی کوردستان بەپێی داتاکانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی دابەشکردنی کارەبای هەرێم لە مانگی (12)ی ساڵی (2023)، لە سەرجەم وێستگاکەکانی کارەبای هەرێم (2 هەزار و 715) مێگاوات کارەبایان بەرهەمهێناوە؛ بەم شێوەیە دابەشکراوەتەوە بەسەر پارێزگاکانی هەرێم و کەرتی پشەسازی و هەناردەکردنی بۆ شارەکانی (کەرکوک و موسڵ) بەم شێوەیەی لای خوارە؛ بڕی (هەزار و 904) مێگاواتی بەڕێژەی (70.13%) خراوەتە نێو تۆڕی نیشتمانی هەرێمی کوردستانەوە بۆ؛ 1.    بڕی (هەزار و 830) مێگاواتی بە ڕێژەی (67.4%)ی دابەشی سەر شارەکانی هەرێمی کوردستان کراوە بەجۆرێک؛ -    هەولێر (782) مێگاوات -    سلێمانی و چەمچەماڵ (612) مێگاوات -    دهۆک (352) مێگاوات -    گەرمیان (84) مێگاوات 2.    بڕی (74) مێگاواتی بە ڕێژەی (2.73%)ی دابەشی سەر کارگە پیشەسازییەکانی ئاسن و چیمەنتۆ کراوە بەجۆرێک؛ -    کارگەی چێمەنتۆی تاسلوجە بڕی (11) مێگاوات -    کارگەی چێمەنتۆی ماس بڕی (40) مێگاوات -    کارگەی چێمەنتۆی کەرەستە بڕی (3) مێگاوات -    کارگەی چێمەنتۆی گاسن بڕی (1) مێگاوات -    کارگەی چێمەنتۆی دەلتا بڕی (3) مێگاوات -    کارگەی چێمەنتۆی قەرەچوخ بڕی (13) مێگاوات -    پاڵاوگەی نەوتی بازیان بڕی (0.16) مێگاوات -    کارگەی ئاسنی ئەزمیر بڕی (9) مێگاوات -    کارگەی ئاسنی تۆتاڵ سوپەر بڕی (0.91) مێگاوات -    کارگەی ئاسنی ماس بڕی (0) مێگاوات -    کارگەی ئاسنی هێند بڕی (0) مێگاوات -    کارگەی ئاسنی ڤان بڕی (2) مێگاوات -    کارگەی ئاسنی مێد بڕی (1) مێگاوات ئەو بڕە کارەبایەشی دەمێنێتەوە کە (811) مێگاواتە بە ڕێژەی (29.87%) کۆی کارەبای بەرهەمهاتوو، خراوەتە نێو تۆڕی کارەبای عێراقەوەو هەناردەی شارەکانی کەرکوک و موسڵ کراوە، بەشێوەیەک؛ -    بڕی (454) مێگاوات هەناردەی موسڵ کراوە. -    بڕی (357) مێگاوات هەرناردەی کەرکوک کراوە. بۆ بەرچاوڕوونی بڕوانە خشتەی ژمارە (2)   چارتی ژمارە (1)

(درەو):  هاوپەیمانی نیشتمانی سبەینێ كۆنگرە دەكات، هاوشێوەی بزوتنەوەی ئیسلامی، دوو بەرەی ناكۆك لەناو حزبدا هەن، سەرۆكی بڕیاری كۆنگرەی داوە‌و "سەركردایەتی كاتیی" دژی كۆنگرەكەیە.  كۆنگرەی دووەم‌و ئینشیقاقی دووەم هاوپەیمانی نیشتمانی سبەینێ دووەمین كۆنگرەی خۆی ساز دەكات، ئەم كۆنگرەیە ناكۆكی لەنێوان (ئارام  قادر)ی سەرۆكی حزبەكە‌و سەركردایەتیی كاتیی هاوپەیمانیدا دروستكردووە. ناكۆكی ناو پەیمانی نیشتمانی لە رۆژی 9ی كانونی یەكەمی 2022دا تەقییەوە، لەم رۆژەدا هەرسێ ئەنجومەنی (سیاسی- جێبەجێكردن- نوێنەران) كۆبونەوەیەكیان كرد‌و بڕیاریاندا (ئارام قادر) لە سەرۆكی حزبەكە دوربخەنەوە، تەنانەت ئەندامێتیشیان لە سەرۆكی حزب سەندەوە، لە فەرهەنگی ئەم حزبەدا بە ئەندام دەوترێت "هاودید".  ئارام قادر دانی بە بڕیاری سێ ئەنجومەنەكەدا نەنا، بەڵام لەوكاتەوە ئەندامانی ئەم سێ ئەنجومەنەكە بەناوی هاوپەیمانی نیشتمانییەوە سەركردایەتییەكی كاتییان دروستكردووە. ئارام قادر سبەینێی وەكو وادەی بەڕێوەچوونی كۆنگرەی دووەمی هاوپەیمانی نیشتمانی دیاریكردووە، كۆنگرەكە لە تەلاری هونەر لەشاری سلێمانی بەڕێوەدەچێت، سەركردایەتیی كاتیی دژی كۆنگرەكەیە، راگەیەندراوێكی دەركردووەو داوا لە وەزارەتی ناوخۆو پارێزگاری سلێمانی‌و بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی دەكات رێگە نەدەن سبەینێ ئارام قادر كۆنگرەكە بكات. بەپێی قسەی خۆی، سەركردایەتی كاتیی هاوپەیمانی بڕیاریداوە لەدوای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگانی عێراق كە رۆژی 18ی ئەم مانگە بەڕێوەدەچێت، كۆنگرە ساز بدات.  دەقی راگەیەندراوی سەركردایەتیی كاتیی ئارام قادر دەستكاری حزب دەكات ! لە كۆنگرەی سبەینێدا، ئارام قادر سەرۆكی هاوپەیمانی نیشتمانی دەیەوێت پەیڕەوی ناوخۆی حزب هەمواربكاتەوە، بەجۆرێك پەیكەری حزب لە چوار ئەنجومەنەوە كەمبكاتەوە بۆ یەك ئەنجومەن كە ئەویش (ئەنجومەنی سەركردایەتی هاوپەیمانی نیشتمانی)یە، بەم هەنگاوەش ئارام قادر بەشێوەیەكی ئۆتۆماتیكی هەموو ناڕازییەكانی ناو هاوپەیمانێتییەكە دەكاتە دەرەوە كە بریتین لەو كەسانەی لەناو ئەنجومەنی (سیاسی- جێبەجێكردن- نوێنەران)دان‌و خۆیان وەكو سەركردایەتیی كاتیی دەناسێنن.  بچوكردنەوەی حزب لە چوار ئەنجومەنەوە بۆ یەك ئەنجومەن لەكاتێكدایە بەمدواییە سێ حزبی تر یەكگرتنی لەگەڵ هاوپەیمانی نیشتمانیدا راگەیاندووە كە بریتین لە (بزوتنەوەی نوێبوون- بزوتنەوەی یەكسانی- بزوتنەوەی دادپەروەریی‌و یەكسانیی). بەپێی هەمواری پەیڕەوی ناوخۆ، ئەنجومەنی سەركردایەتیی نوێی هاوپەیمانی نیشتمانی لە (25) كەس پێكدێت، (67) كەس خۆیان بۆ سەركردایەتیی كاندید كردووە، هاوكات  لە كۆنگرەی سبەینێدا سەرۆكی هاوپەیمانێتییەكە هەڵدەبژێردرێت‌و (3) كەس خۆیان بۆ ئەم پۆستە كاندید كردووە، ئارام قادر جارێكی تر خۆی بۆ پۆستی سەرۆكایەتی حزب كاندید كردوەتەوە‌و پەیڕەوی ناوخۆ رێگەی پێدەدات ئەم خولەش بەردەوام بێت، بەڵام بۆ خولی داهاتوو ئیتر چانسی مانەوەی لە سەرۆكایەتیی حزبەكەدا نامێنێت.  ئەم كۆنگرەیە لەكاتێكدا بەڕێوەدەچێت، هەرێمی كوردستان ساڵی داهاتوو لەبەردەم بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پەرلەمانیدایە، هاوپەیمانی نیشتمانی دەیەوێت بەشداری لەو هەڵبژاردنەدا بكات، ئەم حزبە لە دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانیدا كە ساڵی 2018 بەڕێوەچوو، بەشداری هەڵبژاردنی نەكردو بایكۆتی كرد.  هاوپەیمانی چاو لە بزوتنەوەی ئیسلامی دەكات ئەگەر بەم ناكۆكییەوە سبەینێ كۆنگرەی هاوپەیمانی نیشتمانی بەڕێوەبچێت، دوور نییە ئەم حزبەش توشی هەمان چارەنوسی بزوتنەوەی ئیسلامی ببێتەوە، دوو باڵی ناو بزوتنەوە لەسەر دەرەنجامی كۆنگرە ناكۆك بوون (عیرفان عەلی عەبدولعەزیز- كامیل حاجی عەلی)، ناكۆكییەكەیان بردە بەردەم فەرمانگەی حزبە سیاسییەكان لە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق، كۆمسیۆن بڕیاری سازدانی كۆنگرەیەكی نوێی دا، لەم كۆنگرەیەدا باڵی عیرفان عەلی عەبدولعەزیز سەركەوتن‌و ناوی بزوتنەوەی ئیسلامییان بۆ خۆیان برد، كامیل حاجی عەلی‌و هاوڕێكانیشی بەفەرمی جیابونەوە‌و حزبێكی نوێیان دروستكرد. ئەگەر كۆنگرەكەی سبەینێ، هاوپەیمانی نیشتمانی دوچاری هەمان مشتومڕەكانی ناو بزوتنەوەی ئیسلامی بكاتەوە، ئەوا ئەم حزبە لە تەمەنی كەمتر لە شەش ساڵی خۆیدا، بۆ جاری دووەم روبەڕووی ئینشیقاقی دووەم دەبێتەوە.  سه‌ركردایه‌تی كاتیی هاوپه‌یمانی نیشتمانی له‌كاتی خوێندنه‌وه‌ی راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌یان له‌ 9ی كانونی یه‌كه‌می 2022 هاوپەیمانی چۆن دروستبوو ؟ بەرهەم ساڵح كە ساڵی 2017 لە یەكێتیی نیشتمانی جیابوەوەو وازهێنانی لە پۆستی جێگری سكرتێری یەكێتیی راگەیاند، حزبێكی نوێی بە ناوی "هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی‌و دادپەروەری" دروستكرد، ئەم حزبە لە هەڵبژاردنی 2018ی پەرلەمانی عێراقدا بۆ یەكەمجار خۆی تاقیكردەوە‌و دوو كورسی پەرلەمانی بردەوە، بەڵام لەچوارچێوەی رێككەوتنێكدا لەگەڵ یەكێتیی، بەرهەم ساڵح لە ئەیلولی 2018دا گەڕایەوە بۆ ناو یەكێتیی‌و پۆستی سەرۆك كۆماری عێراقی پێدرا.  دوای وازهێنانی بەرهەم ساڵح وەكو سەرۆكی حزبەكە، ئەوانەی كە مانەوەو بڕیاریاندا هاوپەیمانی درێژە بەكاركردنی خۆی بدات، ئەوانەی لەگەڵ بەرهەم ساڵح نەگەڕانەوە بۆ ناو یەكێتیی، رۆژی 9ی تشرینی دووەمی 2018 لە هەولێر كۆنگرەیەكیان بەست، ناوی حزبەكەیان لە (هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی‌و دادپەروەری)یەوە گۆڕی بۆ (هاوپەیمانی نیشتمانی)‌و (ئارام قادر)یان وەكو سەرۆكی حزبە نوێیەكە هەڵبژارد، حزبێك كە لەسەر داروپەردووی حزبەكەی بەرهەم ساڵح دروستكرایەوە.  رۆژی 12ی شوباتی 2019، كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق بەفەرمی هەڵوەشانەوەی (هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی‌و دادپەروەری)ی راگەیاند، بەڵام كاتێك كۆمسیۆن بڕیاریدا، ئارام قادرو هاودیدەكانی ناوی حزبەكەیان گۆڕی بوو، واتا  سوڕی ژیانی (هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی‌و دادپەروەریی) تەنیا (10) مانگ بوو، حزبێك كە جیابووەكانی (یەكێتی نیشتمانی+ كۆمەڵی ئیسلامی+ یەكگرتووی ئیسلامی) دروستیان كردبوو.

  د. یوسف محەمەد سادق لە ماوەی رابردودا دو داوا بە ژمارەکانی ٢٥٦، ٢٦٤/ فیدڕاڵی/ ٢٠٢٣ لە دادگای باڵای فیدڕاڵی تۆمار کراون و لە لایەن دادگاکەوە یەکخران. ناوەڕۆکی هەر دو داواکە بریتییە لە پابەند کردنی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق بە دواخستنی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک تا کۆتایی هاتنی پڕۆسەی وردبینییی تۆماری دەنگدەرانی پارێزگای کەرکوک بەپێی مادەی (١٣) لە قانونی هەمواری سێیەمی قانونی هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پارێزگا و قەزاکان ژمارە (٤)ی ساڵی ٢٠٢٢. واتە ناوەڕۆکی داواکان بریتین لە دواخستنی هەڵبژاردنی کەرکوک تا جێبەجێ کردنی تەواوی بەندی یەکەم لە مادەی (١٣) لە قانونی ناوبراو. لەو بەندەدا داوا لە کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکان کراوە کە بە هەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتەکانی (ناوخۆ، تەندروستی، داد، بازرگانی، پلاندانان) و بە بەشداریی نوێنەری هەر یەکێک لە پێکهاتە کۆمەڵایەتییەکانی کەرکوک(کە پێویستە ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران بن) لیژنەیەک پێکبهێنێت بۆ پێداچونەوە بە تۆماری دەنگدەرانی کەرکوک بەپێی سێ بنەما کە لە بەندەکەدا دیاری کراون. ئەوەی جێی سەرنجە لەم بەندە قانونییەدا هیچ بنمیچێکی زەمەنی دیاری نەکراوە بۆ تەواو کردنی پڕۆسەی وردبینییەکە و، لە هەمان کاتیشدا تەواو کردنی پڕۆسەی وردبینییەکە نەکراوەتە مەرج بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک یان ئەنجومەنی نوێنەران. بۆیە داواکردنی ئەنجام نەدانی هەڵبژاردن لە کەرکوک بە بیانوی تەواو نەبونی پڕۆسەی وردبینییەکە، پاڵپشتی قانونیی نییە. لە لایەکی ترەوە دەستوری بەرکاری عێراق رێوشوێنی ئاسایی کردنەوەی دۆخی سەرجەم ناوچە جێناکۆکەکان بە کەرکوکیشی دیاری کردوە کە خۆی لە رێوشوێنەکانی مادەی (١٤٠) و مادەی (٥٨)ی قانونی ئیدارەدانی دەوڵەت ئەبینێتەوە و، هەر رێکارێکی تر کە پێچەوانە بێ لەگەڵ ئەو دو مادەیە، هەر لە بنچینەوە نادەستوری ئەبێ. هەر لەم روانگەیەوە دادگای باڵای فیدڕاڵی لە بڕیاری ژمارە (١٠٣/ فیدڕاڵی/ ٢٠١٩) دا  مادەی (١٢)ی قانونی هەمواری یەکەمی قانونی هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پارێزگا و قەزاکان ژمارە (١٤)ی ساڵی ٢٠١٩ی بە نادەستوری دانا کە تا ڕادەیەک هاوشێوەیە لەگەڵ مادەی (١٣) لە قانونە نوێیەکە و، پاساوی دادگاکە بۆ نادەستوری بونیشی پەیوەندیدارە بە رەچاو نەکردنی ئەو گۆڕانکارییە دیموگرافی و کارگێڕییانەی رژێمی پێشو لە پێش ساڵی ٢٠٠٣ لە کەرکوک و پارێزگاکانی تر ئەنجامی داون. هەر بۆیەش هەر رێوشوێنێک بۆ ئاسایی کردنەوەی دۆخی پارێزگای کەرکوک و ناوچە جێناکۆکەکانی تر ئەبێ لە چوارچێوەی مادەی (١٤٠)ی دەستور بێ نەک بکرێتە کەرەستەیەکی ململانێی هەڵبژاردنی نێوان لایەنە سیاسییە ناکۆکەکان. سەرباری هەمو ئەمانەش بەندەکانی دوەم و چوارەمی مادەی (١٣) لە قانونی هەمواری سێیەمی قانونی هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پارێزگا و قەزاکان ژمارە (٤)ی ساڵی ٢٠٢٢، دەستەبەری ئەوەیان کردوە کە دەرەنجامی هەڵبژاردنەکانی داهاتوی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک ناکرێتە بنەما بۆ هەر دۆخێکی قانونی و کارگێڕی بۆ دیاری کردنی داهاتوی پارێزگای کەرکوک و، پۆستەکانی دەسەڵاتی خۆجێیی پارێزگاکەش بەشێوەیەکی دادپەروەرانە لەنێوان پێکهاتەکانی ئەو پارێزگایە دابەش ئەکرێن نەک لەسەر بنەمای دەرەنجامی هەڵبژاردن. هەر بۆیەش هیچ مەترسییەک نییە لەوەی لە دەرەنجامی هەڵبژاردنەکانەوە پێکهاتەیەک کۆنتڕۆڵی دۆخی پارێزگاکە بکات و ئەوانی تر بێبەش بکات. لەبەر رۆشنایی ئەوەی لەسەرەوە باس کرا، داواکاریی دواخستنی ئەنجام دانی هەڵبژاردنە خۆجێییەکانی پارێزگای کەرکوک نەک هەر هیچ پاساوێکی قانونی و دەستوریی نییە، بەڵکو پەسەند کردنی ئەبێتە هۆی زیاتر ئاڵۆز کردنی دۆخی کەرکوک و رێگری کردن لە هێنانەکایەی دەسەڵاتێکی سەقامگیری هەڵبژێردراو کە نوێنەرایەتیی سەرجەم پێکهاتەکانی ناوچەکە لەخۆ بگرێت.

راپۆرتی: درەو 🔻 بەپێی نوێترین ڕاپۆرتی کۆمپانیای (ئێچ كه‌ی ئێن ئێنه‌رجی) ئەمریکی لە کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ؛ 🔹 تێکڕای بەرهەمی گشتی  کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ لە ماوەی چارەکی سێیەمی (2023)دا (32 هەزار و 28)بەرمیل نەوتی رۆژانە بووە. لە کاتێکدایە لە چارەکی سێیەمی (2022)دا بەرهەمی کێڵگەکە (30 هەزار و 58)بەرمیل نەوتی رۆژانە بووە، واتا ئاستی بەرهەم (هەزار و 970) بەرمیل نەوتی رۆژانە بە رێژەی (7%) زیادی کردووە. 🔹 بە تێکڕا لە ماوەی (1ی کانونی دووەمی 2023 – 30ی ئەیلولی 2023) بەرهەمی نەوتی کێڵگەکە (26 هەزار و 862) بەرمیل نەوتی رۆژانە بووە، بەڵام لە هەمان ماوەی ساڵی ڕابردوو بە تێکڕا بەرهەمەکەی بریتی بووە لە (29 هەزار و 834) بەرمیل نەوتی رۆژانە، واتا (2 هەزار و 972) بەرمیل نەوتی رۆژانە بە رێژەی (10%) کەمی کردووە. 🔹 هەموو فرۆشتێکی نەوتی بەرهەمهێنراو لە ماوەی چارەکی سێیەمی (2023)دا بۆ بازاڕی ناوخۆیی هەرێمی کوردستان بووەو هەر بەرمیلێکیش بە (38.95) دۆلار فرۆشراوە، لە کاتێکدا لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2022)دا (89.32) دۆلار بووە. کۆمپانیای (HKN)ی ئەمریکی لە کێڵگەی نەوتی سه‌رسه‌نگ کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ دەکەوێتە سنوری (پارێزگای دهۆک)‌ەوە، ڕوبەری کێڵگەکە (420) کیلۆمەتر دووجایە، دابەشبووە بەسەر دوو ناوچەی نەوتی جیاوازدا کە بریتین لە ناوچەی (سوارە توکەو ڕۆژهەڵاتی سوارە توکە)، هەر یەکێک لەو دوو ناوچەیە سێ کۆگای نەوتی سەربەخۆی تێدایە. پشكی (62%)ی کێڵگە نەوتییەکە كۆمپانیای (ئێچ كه‌ی ئێن ئێنه‌رجی) ئەمریکی کاری تێدا دەکات، (18%)ی پشکەکانی کێڵگەکە کۆمپانیای) شاماران)ی کەنەدی لە کانوونی دووەمی 2021 ەوە لە (تۆتاڵ)ی فەرەنسی کریوەتەوە، بەم شێوەیەش شاماران لە هەردوو کێڵگەی ئەتروش و سەرسەنگ بووە خاوەن پشک. پشكی (20%)ی کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ ماوەتەوە بۆ حکومەتی هەرێم کوردستان. کۆمپانیای ئێچ کەی ئێن ئینێرجی لە ساڵی 2007 لەلایەن (ڕۆس پیرۆت جونیۆر) دامەزراوە، کۆمپانیایەکی تایبەتی وزەی سەربەخۆیە و کاری گەڕان و بەرهەمهێنانی نەوتی لە هەرێمی کوردستاندا هەیە. بارەگای سەرەکی کۆمپانیاکە لە شاری داڵاسی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکایەو لقی لە هەردوو شاری تەکساس و هەولێر هەیە. بەپێی نوێترین ئەو زانیارییانەی کۆمپانیای (ئێچ كه‌ی ئێن ئێنه‌رجی) ئەمریکی لە (29ی نۆڤێمبەری 2023) بۆ (چارەکی سێیەمی 2023) خستوویەتیەڕوو؛ •    هێڵی بۆری عێراق-تورکیا (ITP) کە لە 25ی ئازاری 2023 داخرابوو، تا ئێستاش داخراوی ماوەتەوە. •    دانوستانەکانی نێوان حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان سەبارەت بە ڕێکخستنە بازرگانییەکان بەردەوامن، بەڵام هیچ کاتی ڕوون بۆ کردنەوەی بۆرییەکەو هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم بوونی نییە. •    کۆمەڵەی پیشەسازی نەوت لە کوردستان (APIKUR) کە کۆمپانیای HKN ئەندامیەتی، لەم دواییانەدا لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی هەرێم لە پەیوەندیدا بوونە، بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت و بە لێکتێگەیشتنی باش گەیشتوون. •    HKN بەنیازی ئەوە نییە هەناردەکردن لە رێگەی بۆرییەوە دەستپێبکاتەوەو بەبێ دڵنیابوون لە پارەدان بەپێی مەرجەکانی گرێبەستی ئێستایان. هێشتا ڕێگایەکی ڕوون نابینن بۆ ئەوەی کۆمپانیای HKN لە ماوەیەکی نزیکدا نەوت بە نرخی بازاڕی جیهانی بفرۆشێت. دەرەنجامی کارەکانی کۆمپانیای ئێچ کەی ئێن ئێنرجی لە چارەکی سێیەمی (2023) لە کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ 1.    تێکڕای بەرهەمی گشتی  کێڵگەی نەوت سەرسەنگ لە ماوەی چارەکی سێیەمی (2023)دا (32 هەزار و 28)بەرمیل نەوتی رۆژانە بووە. ئەمە لە کاتێکدایە بەرهەمی نەوتی کێڵگەی ناوبراو لە چارەکی سێیەمی (2022)دا (30 هەزار و 58)بەرمیل نەوتی رۆژانە بووە، بەم پێیەش تێکڕای ئاستی بەرهەمهێنان لە چارەکی سێیەمی ئەمساڵ بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی پار (هەزار و 970) بەرمیل نەوتی رۆژانە بە رێژەی (7%) زیادی کردووە. بەڵام بە تێکڕا لە ماوەی (1ی کانونی دووەمی 2023 – 30ی ئەیلولی 2023) بەرهەمی نەوتی کێڵگەکە (26 هەزار و 862) بەرمیل نەوتی رۆژانە بووە، بەڵام لە هەمان ماوەی ساڵی ڕابردوو بە تێکڕا بەرهەمەکەی بریتی بووە لە (29 هەزار و 834) بەرمیل نەوتی رۆژانە، بەم پێیەش تێکڕای ئاستی بەرهەمهێنان لە سێ چارەکی یەکەمی ئەمساڵ بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی پار (2 هەزار و 972) بەرمیل نەوتی رۆژانە بە رێژەی (10%) کەمی کردووە. -    بەرهەمهێنان لە کێڵگەی سوارە توکە لە (3ی تشرینی یەکەم)ەوە دەستی پێکردووەتەوە، کە بەشی گرنگ و سەرەکی کێڵگە نەوتییەکەیە شەش بیری نەوتی تێدایەو توانای بەرهەمهێنانی (29 هەزار) بەرمیل نەوتی ڕۆژانەی هەیە بە کولێتیەکی بەرزی (36 – 39 API) -    بەرهەمهێنان لە رۆژهەڵاتی سوارە توکە (کە بەشێکی دیکەی کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ پێکدەهێنێت) بە وەستاوی دەمێنێتەوە. 2.    داهات بۆ چارەکی سێیەمی ساڵی 2023 بەڕێژەی (53.5%) کەمیکردووە لەچاو ماوەی ساڵی 2022و کەمبوونەوەکە ڕەنگدانەوەی بەرزبوونەوەی (6.6%)ی بەرهەمهێنان و دابەزینی (56.4%)ی نرخی بەدیهاتوو بووە. -    هەموو فرۆشتێکی نەوتی بەرهەمهێنراو لە ماوەی چارەکی سێیەمدا بۆ بازاڕی ناوخۆیی هەرێمی کوردستان بووە. -    نرخی نەوت لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2023)دا (38.95) دۆلار بووە، لە کاتێکدا لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2022)دا (89.32) دۆلار بووە. -    بڕی (126 هەزار) بەرمیل نەوت  تا 30ی ئەیلول نەفرۆشراوەو لەدەرەوەی کێڵگەکەدا کۆگا کراوە. پوختەی دەرەنجامی کارەکانی کۆمپانیای (HKN) لە کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ سەرچاوە؛ -    ڕاپۆرتی کۆمپانیای (ئێچ كه‌ی ئێن ئێنه‌رجی) ئەمریکی، بۆ چارەکی سێیەمی ساڵی 2023. -    HKN ENERGY; Q3 2023 – Management Update, November 29, 2023 https://bitly.ws/34Gj6  

(درەو): وەزارەتی نەوتی عێراق سورە لەسەر دەستكاریكردنی گرێبەستی كاركردنی كۆمپانیاكانی نەوت لە هەرێمی كوردستان، وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم مەرجی هەیە‌و دەڵێ دەبێت دەستكاریكردنەكە بەڕەزامەندی كۆمپانیاكان بێت، لەم نێوانەدا كۆمپانیا بیانییەكانی هەرێم گلەییان هەیە لەوەی هەردوو حكومەت بەشدارییان پێ ناكەن لە گفتوگۆكاندا.  "كێشەی گرێبەستەكان چارەسەر بكرێت" عاسم جیهاد وتەبێژی وەزارەتی نەوتی عێراق رایگەیاند، بەغداد سورە لەسەر دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان.  "هەندێك كێشەی دارایی‌و یاسایی‌و تەكنیكی هەیە تایبەت بەو گرێبەستانەی كە لەنێوان هەرێمی كوردستان‌و كۆمپانیاكانی نەوتدا كراون، ئەم كێشانە پێویستیان بە چارەسەركردن هەیە، وەزارەتی نەوت كاردەكات بۆ هەمواركردنی شێوازی ئەو گرێبەستانە، بەجۆرێك لەڕووی یاسایی‌و هونەری‌و داراییەوە گونجاو بێت لەگەڵ یاساكانی عێراقدا" وتەبێژەكە وا دەڵێ.  هەناردەی نەوتی هەرێم لە 25ی ئازاری ئەمساڵەوە راوەستاوە، واتە 8 مانگە نەوتی كوردستان هەناردەی بەندەری جەیهان نەكراوە، بەپێی قسەی عاسم جیهاد، وەزارەتی نەوتی عێراق لەگەڵ حكومەتی هەرێم گفتوگۆ دەكات لەپێناو خێراكردنی پرۆسەی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت لەرێگەی بەندەری جەیهانی توركیاوە، بەڵام بەغداد خوازیاری ئەوەیە هەموو لایەنەكان پابەند بن بە ئەركی سەرشانیانەوە لەپێناو چارەسەركردنی كێشەی دارایی‌و گەیشتن بە شێوازێكی یاسایی دروست.  "پارە گرنگە بۆ دەستپَكردنەوەی هەناردەی نەوت" كۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی كوردستان كە بە "ئەپیكور" ناسراوەو نوێنەرایەتی كۆمپانیاكانی (DNO، Genel Energy، Gulf Keystone Petroleum، HKN Energy ،ShaMaran Petroleum) دەكات، دوێنێ راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوە، تێیدا جارێكی تر جەخت لەسەر پابەندبوون بە گرێبەستەكانی لەگەڵ حكومەتی هەرێمدا دەكاتەوە، ئەم كۆمپانیایانە پێشتر هۆشدارییاندا لەبارەی ئەوەی ئەگەر دەستكاری گرێبەستی كاركردنیان بكرێت، پەنا بۆ دادگای نێودەوڵەتی لەندەن دەبەن.  لەدوای دەرچوونی بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی لە 15ی شوباتی 2022 بۆ هەڵوەشاندنەوەی یاسای نەوت‌و غازی هەرێم، حكومەتی فیدراڵی عێراق هەوڵی دەدات كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێم ناچار بكات گرێبەستەكانیان لەگەڵ وەزارەتی نەوتی فیدراڵی نوێ بكەنەوە، هاوشێوەی ئەو گرێبەستانەی كە لە عێراق هەیە، بەڵام كۆمپانیا بیانییەكان نەچوونە ژێر باری فشارەكانی بەغداد، بەتایبەتیش كە گرێبەستی كاركردنی ئەم كۆمپانیایانە لە هەرێمی كوردستان گرێبەستی "هاوبەشی بەرهەم"ەو جیاوازە لە گرێبەستەكانی عێراق كە "گرێبەستی خزمەتگوزارین"، كۆمپانیاكانی كەرتی نەوتی هەرێمی كوردستان بەپێی گرێبەستەكانیان بەشێك لە  نەوتی هەرێم دەبەن‌و خۆیان دەیفرۆشنەوە، دەستكاریكردنی گرێبەستەكان رەنگە ئەم مافەیان لێوەرگرێتەوە. ئێستا كە كۆمپانیاكان مل بۆ گۆڕینی گرێبەستەكان نادەن، وەزارەتی نەوتی عێراق پێشنیازێكی نوێی هێناوەتە پێش، پێشنیازەكە ئەوەیە گرێبەستی كۆمپانیاكانی هەرێم لە گرێبەستی "هاوبەشی لە بەرهەم"ەوە بكرێن بە گرێبەستی "هاوبەشی لە قازانج".  لە راگەیەندراوەكەی دوێنێدا، مایڵز بی كاگینز وتەبێژی ئەپیكور باسلەوە دەكات" گرێبەستەكان‌و شێوازە روون‌و دیاریكراوەكانی پارەدانی رابردوو و داهاتوو، گرنگن بۆ دەستپێكردنەوەی بەرهەمهێنان‌و هەناردەكردنی نەوت". كۆمپانیاكانی نەوت دەیانەوێت لەحاڵی هەر رێككەوتنێكی نوێدا لەنێوان وەزارەتی نەوتی فیدراڵ‌و وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم، گرەنتی وەرگرتنەوەی ئەو پارانە بكەن كە كەوتووەتە لای حكومەتی هەرێم، هەروەها بۆ داهاتووش گرەنتی ئەوە بكەن بەشێوەیەكی سیستماتیك پارەی خۆیان وەربگرن.  بەگوێرەی راگەیەندراوێكی سەرەتای ئۆكتۆبەری رابردووی گروپی پیشەسازی نەوتی كوردستان، گروپی ئەپیكور بڕی (یەك ملیار) دۆلاری پارەی لای حكومەتی هەرێمە‌و هێشتا پێی نەدراوەتەوە، ئەم كۆمەڵەیە هۆشداری ئەوەی بە هەردوو حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی عێراق داوە تەنانەت ئەگەر هەناردەی نەوتیش لەرێگەی بۆری نەوتی عێراق- توركیاوە دەستپێبكاتەوە، ئەوان لە دۆخێكدا نین نەوت لە هەرێمی كوردستان بەرهەمبهێنن تا دڵنیا نەبن لەوەی چۆن پارەیان پێدەدرێت. سەرباری ئەمە، كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێم گلەیی ئەوە دەكەن حكومەتی فیدراڵ‌و حكومەتی هەرێم بەشدارییان پێناكەن لە كۆبونەوەكاندا. هەرێم پشتیوانی كۆمپانیاكان دەكات بەڵام رۆژی 30ی مانگی رابردوو، كەمال محەمەد ساڵح وەزیری سامانە سروشتییەكانی هەرێم بەوەكالەت رایگەیاند" ئەگەر گرێبەستەكانی نەوت لەگەڵ كۆمپانیاكان هەمواربكرێنەوە، دەبێت بەڕەزامەندی لەگەڵ كۆمپانیاكانی نەوت بێت". رۆژی 8ی مانگی تشرینی دووەمی رابردوو، كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێمی كوردستان لە (دوبە)ی لەگەڵ وەزارەتی نەوتی عێراق كۆبونەوە، داوای قەرزەكانیان لە حكومەتی هەرێم كردەوە، مەترسی خۆیان لە دەستكاریكردنی گرێبەستەكانیان لەگەڵ حكومەتی هەرێم‌ نیشاندا، پێشنیازی ئەوەیان كرد پشكی خۆیان لە نەوتی هەرێم بە وەزارەتی نەوتی عێراق بفرۆشن. رۆژی 11ی مانگی رابردوو، وەفدێكی حكومەتی عێراق بە سەرۆكایەتی حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوت گەیشتە هەولێرو ماوەی دوو رۆژ لەگەڵ سەرۆك‌و سەرۆك وەزیرانی هەرێم‌و وەزارەتی سامانە سروشتییەكان گفتوگۆی كرد لەبارەی میكانیزمەكانی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم. لە یەكێك لە كۆبونەوەكانی وەفدەكەی عێراقدا لە هەولێر، نوێنەری هەندێك لە كۆمپانیا بیانییەكانیش بانگهێشتكرابوون، بەپێی قسەی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم، لەم سەردانەی وەزیری نەوتی عێراقدا بۆ هەولێر، چەند پێشنیازێك بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت گەڵاڵەكراون‌و وەفدی عێراق گەڕاوەتەوە بۆ بەغداد بۆ ئەوەی بڕیار لەسەر یەكێك لە پێشنیازەكان بدات، بەڵام لەوكاتەوە تائێستا وەزارەتی نەوتی عێراق هیچ بڕیارێكی نەداوە. لەپاڵ گفتوگۆكان بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، هەولێرو بەغداد لەگفتوگۆدان لەبارەی رێككەوتن لەسەر یاسای بودجە تایبەت بە پشكی هەرێم، هەندێك رێككەوتنی بەراییان كردووە ماددەكانی تایبەت بە پشكی هەرێم لەیاسای بودجە هەموار بكرێنەوە، بەڵام هیچ هەنگاوێكی كرداریی بەو ئاڕاستەیە هەڵنەگیراوە، لەلایەكی ترەوە هەردوو حكومەت لە گفتوگۆدان سەبارەت بە رێككەوتن لەسەر رەشنوسی یاسای نەوت‌و غاز، كە لەساڵی 2005ەوە لەنێوان هەرێم‌و بەغداد ناكۆكی لەسەرە، ئەم دوو تەوەرەیە (یاسای بودجە‌و یاسای نەوت‌و غاز) كاریگەرییان لەسەر دانوستانەكانی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم هەیە.  وەكو پێشتر رایانگەیاندووە، كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێم چوار مەرجیان هەیە بۆ دەستپێكردنەوە بە بەرهەمهێنان‌و هەناردەی نەوتی هەرێم، مەرجەكان ئەمانەن:  •    هەر زیادكردنێك دەبێت رێككەوتنی لەسەر بكرێت لەنێوان حكومەتی عێراق‌و حكومەتی هەرێم‌و كۆمپانیاكانی ئەپیكور.  •    دەبێت گرەنتی ئەوە بكرێت پارەی هەناردەی نەوت لە رابردوو و داهاتوودا دەدرێت.  •    دەبێت پارەی فرۆشتنی نەوتی لە داهاتوودا بەشێوەی راستەوخۆ بۆ كۆمپانیاكان حەواڵە بكرێت.  •    دەبێت پارێزگاری بكرێت لە مەرجە بازرگانییەكانی ئێستا‌و مۆدێلی ئابوری كۆمپانیاكانی ئەندامی گروپی ئەپیكور.