(درەو): کۆنفیدڕاڵی.. پرۆژەیەکی نوێ کە نوێنەری نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق پێشنیازی کردووە بۆ چارەسەری کێشەکانی نێوان بەغدادو هەرێمی کوردستان، بەپێی زانیارییەکان کورد ڕازییەو مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراقیش ناڕەزایەتی نەنواندووە. لە فیدڕاڵییەوە بۆ کۆنفیدڕاڵیی نەتەوە یەکگرتووەکان بە هەماهەنگی لەگەڵ سەرۆکایەتی کۆمارو حکومەتی عێراق نەخشەرێگایەکی "گشتگیر"ی بۆ چارەسەری کێشە هەڵپەسێردراوەکانی نێوان بەغدادو هەرێمی کوردستان ئامادەکردووە. بەپێی هەواڵێک کە سایتی (شەفەق نیوز) لەزاری سەرچاوەیەکی سیاسی نزیک لە بڕیاری سیاسی عێراق بڵاویکردوەتەوە، پرۆژەکە داوای جێبەجێکردنی سیستمی "کۆنفیدراڵی"ی دەکات لە عێراق. بەپێی پرۆژەکە، لەنێوان ئەو حکومەتانەی کە لە عێراقدا هەن هەندێک دەسەڵاتی وەکو ئابوری و دارایی و گومرگەکان ئازاد دەکرێن و بڕیار بەکۆی دەنگ دەدرێت، ئەگەر یەکێک لە حکومەتەکان بڕیارەکە لە بەرژەوەندی ئەو نییە، پابەند نابێت بە جێبەجێکردنییەوە. بەپێی دەستور ئێستا عێراق وڵاتێکی فیدڕاڵییە، ئەگەر پرۆژەکە پەسەند بکرێت دەبێت بە وڵاتێکی کۆنفیدڕاڵیی. لەبارەی کۆنفیدراڵییەوە کۆنفیدراڵی لە فەرهەنگی سیاسیدا بەو جۆرە لە یەکێتی و بەیەکەوەبونە دەوترێت کە لەنێوان دوو یاخود چەند قەوارەو دەوڵەتێکی سەربەخۆدا دەکرێت، بەپێی رێککەوتنێکی پێشوەختە دەستە یان چەند دەستەیەکی هاوبەش لەنێوان خۆیان پێکدەهێنن و دەسەڵاتی جێبەجێکردنی سیاسەتێکی هاوبەشی خۆیان بەو دەستانە دەسپێرن. هەندێکی تر کۆنفیدراڵی بەوە پێناسە دەکەن کە رێکخستن یان قەوارەیەکی سیاسییە کە دەبێتە کۆکەرەوە لەنێوان چەند کۆمەڵگەیەکی جیاوازدا بە ئامانجی دروستکردنی سیستم و ئاسایش و جێبەجێکردنی یاساکان لە چوارچێوەیەکی جوگرافی دیاریکراودا. کوردو کازمی ڕازین جینین پلاسخارت نوێنەری سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق بەمدواییە هەوڵێکی چڕی دەستپێکردووە بۆ خستنەڕووی چارەسەرێک بۆ کێشەکانی نێوان بەغدادو هەرێمی کوردستان، بەدیاریکراویش دۆسیەی نەوت و موچەو دەروازە سنورییەکان لەسەر بنەمای کۆنفیدڕڵی. وەکو باسدەکرێت، هێرشەکانی تورکیاو ئێران لەناو هەرێمی کوردستان و پارێزگای نەینەوا هەروەها شکستهێنانی بەردەوامی دانوستانەکانی نێوان بەغدادو هەرێمی کوردستان وای لە خاتو پلاسخات کردووە ئەم پێشنیازە بخاتەڕوو، کە بەوتەی ئەو پێشنیازەکە لەلایەن وڵاتانی گەورەی جیهان لە پێش هەموشیانەوە ئەمریکا، پاڵپشتی دەکرێت. سەرچاوەکە دەڵێ:" پلاسخارت چاوی بە بەرهەم ساڵحی سەرۆک کۆمار کەوتووەو بیرۆکەکەی بۆ باسکردووە، بەرهەم ساڵح رەزامەندی لەسەر نیشانداوە، مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانیش هیچ ناڕەزایەتییەکی لەوبارەیەوە دەرنەبڕیوە. پلاسخارت چاوی بە بەرپرسانی حزبی و حکومیی هەرێمی کوردستانیش کەوتووەو گفتوگۆی فراوانی لەبارەی پرۆژەکەیەوە کردووە. بەپێی ئەوەی سەرچاوەکە باسیکردووە، بەرپرسانی هەرێمی کوردستان نەتەوە یەکگرتووەکانیان ئاگادارکردووە هیچ کێشەیەکیان لەبارەی پرۆژەی کۆنفیدراڵییەوە نییە، بەمەرجێک لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی گەرەنتی بکرێت، چونکە کورد نایەوێت جارێکی ئەزمونی شکستهێنانی جێبەجێکردنی دەستوری عێراق دوبارە بکاتەوە. کورد لە عێراقدا هەرێمی کوردستان لە ساڵی ١٩٩١وە لەدەستی رژێمی پێشووی عێراق رزگاری بووە، ساڵی ٢٠٠٥ دوای روخانی رژێمی پێشوو، بەپێی دەستوری نوێی عێراق، هەرێمی کوردستان بووە بە قەوارەیەکی فیدراڵی لە چوارچێوەی عێراقدا. سەرباری فیدراڵیەت، لەنێوان حکومەتی هەرێم و حکومەتی ناوەندی عێراقدا لەبارەی نەوت و بودجەو سنور کێشە هەیە، ساڵی ٢٠١٧ هەرێمی کوردستان بۆ جیابونەوە لە عێراق ریفراندۆمی کرد، بەڵام ریفراندۆمەکە پاڵپشتی نێودەوڵەتی بەدەستنەهێناو شکستی هێنا.

راپۆرتی: عەمار عەزیز - كەركوك ناو  ژیانی ئێستای خوناف قاسم وه‌ك به‌هه‌شت وایه‌، بە به‌راورد به‌وكاته‌ی وێنه‌كه‌ی تیادا گرتووە؛ كه‌ ژیانی دۆزه‌خیی ئێزیدییه‌كان به‌ده‌ست داعشه‌وه‌ پیشانی جیهان ده‌دات. جیاوازی نێوان ئه‌و دوو وێنه‌ و ژیانه‌؛ نزیكه‌ی شه‌ش ساڵه‌، یه‌كه‌میان له‌ عیراق و دوه‌میان له‌ ئه‌ڵمانیا گیراوە‌. له‌ وێنه‌ی یه‌كه‌مدا، ئافره‌تێكی ئێزیدی، به‌ منداڵه‌كه‌ی باوه‌شییه‌وه‌، له‌گه‌ڵ دوو كچیدا كه‌ سه‌رتاپا خۆڵاوین و ماندوێتییان پێوه‌دیاره‌، له‌ پێشی كاروانێكه‌وه‌ به‌پێ ده‌شتاییه‌كی وشكهه‌ڵاتوو ده‌بڕن. مێژوی ئه‌و وێنه‌یه‌؛ 9ی ئابی 2014ـیه‌، له‌ ناوچه‌یه‌كی نێوان دهۆلا و دووگرێ له‌ قه‌زای شنگال، دوا سنوری عیراق به‌ره‌و سوریا. "ئه‌و رۆژه‌ی وێنه‌كه‌ی ئێمه‌ی تیادا گیراوه‌؛ وه‌ك قیامه‌ت و دۆزه‌خ وابوو، نه‌مانده‌زانی روو له‌ كوێ بكه‌ین، ئه‌وه‌نده‌ رۆژێكی ره‌ش و ناخۆش بوو نازانم چۆن وه‌سفی بكه‌م" خوناف عه‌لی قاسم، ئه‌و ژنه‌ی له‌ وێنه‌كه‌دا ده‌ركه‌وتووه‌ وای وت. له‌ كاتی وێنه‌ی یه‌كه‌مدا، خوناف ته‌مه‌نی 31 ساڵ، منداڵه‌كه‌ی باوه‌شی؛ سه‌عدی ته‌مه‌ن سێ ساڵ و كچه‌كانیشی؛ دالیا شه‌ش ساڵ و زینا پێنج ساڵ بون. ئه‌و خێزانه‌ له‌ ناوچه‌ی گرزه‌ركی شنگاله‌وه‌ هه‌ڵدێن، كاتێك داعش له‌ 3ی ئابی 2014دا ده‌گاته‌ ناوچه‌كه‌، دوای شه‌ش رۆژ به‌پێ ده‌گه‌نه‌ چیای قه‌زاكه‌ له‌ خۆرئاوای نه‌ینه‌وا و له‌ 9ی ئابیشدا به‌ره‌و سوریا به‌ڕێده‌كه‌ون. له‌و كۆچه‌ ناچارییه‌دا، ژماره‌یه‌ك رۆژنامه‌نوس مه‌ینه‌تی ئێزیدییه‌كانیان بۆ جیهان گواسته‌وه‌، تا چاوی كامێرای یه‌كێكیان ده‌چێته‌ سه‌ر خێزانه‌كه‌ی خوناف. "قه‌د بیرم له‌وه‌ نه‌كردبۆوه‌، ئه‌و وێنه‌ ته‌واوی ژیانی ئێمه‌ بگۆڕێت و خه‌ڵك به‌و راده‌یه‌ رێزمان لێبگرن" خوناف بۆ (كه‌ركوك ناو) واده‌ڵێت. له‌و كۆچه‌دا؛ هه‌موو ئه‌ندامانی خێزانه‌كه‌ به‌ پارێزراوی گه‌یشتنه‌ كه‌ناری ئارامی. له‌و ساڵه‌دا؛ داعش سه‌دان هاوڵاتی ئێزیدی "كۆمه‌ڵكوژ" كرد و زیاتر له‌ شه‌ش هه‌زار كه‌سی رفاند، كه‌ هێشتا چاره‌نوسی نزیك به‌ نیوه‌یان نادیاره‌. "دوای وێنه‌كه‌؛ گه‌یشتینه‌ سوریا، به‌ڵام ته‌نیا شه‌و و رۆژێك ماینه‌وه‌، به‌رێكه‌تین بۆ هه‌رێمی كوردستان و له‌وێشه‌وه‌ دوای 15 رۆژ چوینه‌ توركیا" سه‌عید یوسف (38 ساڵ)، هاوسه‌ری خوناف وای وت، ئه‌و ده‌ڵێت نازانن رۆژنامه‌نوسه‌كه‌ كێیە وێنه‌كه‌ی گرتون، به‌ڵام وێنه‌كه‌ بۆته‌ ره‌مزێك و زۆر هاوكاری بۆ ئه‌وان هێنا. خێزانه‌كه‌ به‌ ئامانجی گه‌یشتنه‌ ئه‌وروپا چونه‌ توركیا. خوناف وتی "له‌ توركیا خێزانێكی كورد ئێمه‌یان ناسییه‌وه‌، وتیان تۆ ئه‌و ژنه‌ی له‌ وێنه‌كه‌دایت، باوه‌ڕم نه‌كرد تا رۆژنامه‌یه‌كیان نیشاندام و وێنه‌كه‌م بینی". دوای نزیكه‌ی شه‌ش ساڵ، خوناف و سێ منداڵه‌كه‌ی، وێنه‌یه‌كی تریان گرت و له‌ تۆڕه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كاندا بڵاویانكرده‌وه‌، بۆ نیشاندانی جیاوازی نێوان هه‌ردوو وێنه‌كه‌. له‌ وێنه‌ی دوه‌مدا، کە ته‌مموزی 2020 له‌ ئه‌ڵمانیا گیراوه‌؛ دوو كچ و كوڕه‌كه‌ی ئه‌و خێزانه‌ گه‌وره‌بون، له‌گه‌ڵ دایكیاندا له‌بری ماندوێتی و ترس، زه‌رده‌خه‌نه‌ به‌ روخساریانه‌وه‌ ده‌رده‌كه‌وێت. خوناف ده‌ڵێت "له‌ ئه‌ڵمانیاش به‌هۆی وێنه‌كه‌وه‌ لێپرسراوانی وڵاته‌ رێزیان لێگرتین و هه‌موو شتێكیان بۆ دابینكردین، وه‌ك شوێنی مانه‌وه‌ و خه‌رجی". خێزانه‌كه‌ دوای ساڵێك و پێنج مانگ له‌ توركیاوه‌ ده‌چنه‌ یۆنان، له‌وێوه‌ بۆ ئه‌ڵمانیا، له‌وكاته‌وه‌ له‌ ناوچه‌ی برگدوف له‌ شاری هانۆڤه‌ر ده‌ژین. سه‌عید یوسف بۆ ژیانی ئێستای سوپاسی هاوكاری خه‌ڵكی كرد، له‌ هه‌رێمی كوردستان و سوریا، "ئه‌ڵمانیا پاره‌ و خانوی پێداین، ئێستا ژیانمان زۆر خۆش و بێ كێشه‌یه‌". دوو كچ و كوڕه‌كه‌ی خوناف له‌ خوێندنگه‌ن، ئێستا زیادیانكردووه‌ و خێزانه‌كه‌ بوون به‌ شه‌ش كه‌س؛ لیزا دوایین منداڵیانه‌ و ته‌مه‌نی سێ مانگه‌. "نامانه‌وێت قه‌ت وێنه‌ی یه‌كه‌م له‌ بیر بكه‌ین، بۆیه‌ به‌ دیواری ماڵه‌كه‌مانه‌وه‌ هه‌ڵمانواسی‌، به‌ئومێدی ئه‌وه‌ی كاره‌ساتی شنگال به‌ جینۆساید بناسرێت و هه‌موو ئێزیدییه‌كیش قه‌ره‌بوی قوربانیدانیی بكرێته‌وه‌" خوناف عه‌لی قاسم وای وت.

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت - محەمەد رەئوف  قۆناغی یەكەمی شەقامی (100) مەتریی سلێمانی كە ئێستا جێبەجێ دەكرێت، لەناو ماستەرپلانی شاردا لە شەش شوێن هێڵی شەمەندەفەر دەبڕێت، قۆناغی دووەمیش كێشەی بارەگای مەكتەبی سیاسی یەكێتی‌و پرۆژەی "چاڤی لاند"ی هەیە، قۆناغی دووەمی پرۆژەكە ناوی لێنراوە "خەیاڵ" واتە ئەگەری جێبەجێبوونی سەختە، بەگشتی ئەوەی ناوی لێنراوە شەقامی (100) مەتری سلێمانی، لەكۆی (146 كیلۆمەتر) تەنیا لە نزیكەی (55 كیلۆمەتر)یدا پانی شەقام (100) مەترەو پاشماوەی تری شەقامەكە پانی كەمكراوەتەوە بۆ (30 بۆ 40 بۆ 60) مەتر، تائێستا لیژنەی سەرپەرەشتیاری پرۆژەكە نادیارە، لەم راپۆرتە وردەكاری دیزاین‌و كێشەو گرفتەكانی جێبەجێبوونی پرۆژەكە دەخەینەڕوو. قۆناغی یەكەمی شەقامەكە بەپێی ئەو دیزاینەكەی كە ساڵی 2013 كۆمپانیای (خەتیب‌و عەلەمەین)ی لوبنانی كردویەتی، قۆناغی یەكەمی شەقامی (100) مەتری سلێمانی بەمشێوەیەیە:  •    پانی جادەكە (100 مەتر)ە. •    لە دەرەوەی (100 مەتر)ی جادەكە، لە هەردوو بەرەوە روبەری (50) مەتر شەقام هەیە كە پێی دەوترێت "محرمات"، ئەمە وەكو بەشی خزمەتگوزاری شەقامەكەیە‌و دەبێت لە كۆتایی بەشی موحەڕەمات لەهەردوو بەری شەقامەكە سیاج دروست بكرێت، واتە پانی جادەكە بە ناوچەی محەڕەماتەوە دەگاتە (200) مەتر. •    قۆناغی یەكەمی شەقامەكە لە تاسلوجە بە "ئینتەر چەینج" دەستپێدەكات‌و لە گوندی "دەمركان" بە ئینتەرچەینج كۆتایی دێت، ئینتەرچەینج واتە فولكەی شێوەی پەپولەیی. •    جەزر "بلوار"ی ناوەڕاستی دوو شەقامە سەرەكییەكە پانییەكەیان (18 مەتر)ە. •    پانی هەر شەقامێكی سەرەكی جادەكە (15) مەترە، لە هەر لایەكی جادەكە دوو شەقامی سەرەكی هەیە، واتە بەكۆی گشتی لە هەرلایەك روبەری (30 مەتر) شەقامی سەرەكییە. •    شۆستەی نێوان شەقامە سەدییەكانی سەرجادەكە پانییەكەی (3 مەتر)ە  •    پانی ناوچەی ستاند لاین لە شەقامەكەدا حەوت مەترە كە شوێنی لادانی ئۆتۆمبیل و راوەستانە. •    شەقامی لاوەكی یەكەم یاخود ئەوەی پێی دەوترێت "خەدەمی" پانییەكەی (7 مەترو 50 سانتیمەتر)ە، شەقامی خەدەمی دووەمی جادەكە پانییەكەی (8 مەتر)ە. •    بەكۆی گشتی ئەو روبەڕەی كە لە هەرلایەكی جادەكە قیرتاو دەكرێت (50) مەترە، واتە بەهەردوو ئاڕاستەی شەقامەكە روبەری (100 مەتر) شەقامی قیرتاوكراو هەیە. •    لەم قۆناغەی شەقامەكەدا لە ئاستی گوندی (فەرەج ئاوا) لە خوارووی گوندی ژاڵەو پاڵاگەوی نەوتی كۆمپانیای قەیوان، پردێك هەیە كە درێژییەكەی (700 مەتر)ە. هێڵی شەمەندەفەر دەبڕێت قۆناغی یەكەمی پرۆژەكە درێژییەكەی (32) كیلۆمەترەوە لە پرەكەی تاسلوجەوە دەستپێدەكات بۆ گوندی (دەمركان)، ئێستا كۆمپانیای قەیوان دەستیكردووە بە پرۆسەی "كلینین"‌و "گرەیپین" واتا پاككردنەوە‌و تەختكردن كردووە. •    بەهۆی ئەوەی پرۆژەكە دەرخستەی نییە نازانرێت پرۆسەی "كلینین"‌و "گرەیپین" چەند لەسەر خەرجی گشتی قۆناغی یەكەمی شەقامەكە كە بڕی (400 ملیار) دینارە، دەكەوێت، بەڵام بەپێی بەدواداچوونی (درەو)، پرۆسەی "كلینین"‌و "گرەیپین" ئەگەر بۆ هەر مەترچوارگەشەیەك بڕی (هەزار) دیناری عێراقی بۆ تەرخان بكرێت، بۆ (32 كیلۆمەتر) كە دەكاتە (32 هەزار) مەتر، بڕی (6 ملیارو 400 ملیۆن) دینار لە خەرجی گشتی قۆناغی یەكەمی پرۆژەكە دەبات، ئەمە بەكەمترین بڕ خەمڵێندراوە‌و پێشبینی دەكرێت هەر مەتر چوارگۆشەیەك بڕی (3 هەزار) دیناری تێبچێت، كۆمپانیا توركییەكان پێشتر بۆ ئەم قۆناغەی كاركردن بۆ هەر مەترێك چوارگۆشەیەك بڕی (2 هەزارو 500) دیناریان تەرخانكردووە كە خەرجییەكەی بەكۆی گشتی (15 ملیار) دینارە. •    كێشەیەكی تری قۆناغی یەكەمی شەقامەكە بەپێی بەدواداچوونی (درەو) ئەوەیە، لەناوچەی (تانجەرۆ) تاوەكو سنوری گوندی (ناوگردان) كە درێژییەكەی (3 كیلۆمەترە)، شەقامە (100 مەتر)یەكەی سلێمانی ناوچەی "موحەڕەمات"ی نامێنێت، لەم سنورە پاڵاوگەی نایاسایی نەوت هەن، شارەوانی سلێمانی بڕیاریداوە لەم سنورەدا ناوچەی موحەڕەمات بۆ شەقامەكە دروست نەكرێت، ئەمە جۆرێك لە نادادپەروەری لە شەقامەكەدا دروستكردووە، لە بەشەكانی تردا لە هەرلایەكی شەقامەكە روبەری (50 مەتر) وەكو ناوچەی موحەڕەمات دانراوە، بەڵام لەم ناوچەیەدا بەهۆی پاڵاوگەكانەوە ناوچەی موحەڕەماتی شەقامەكە لابراوە، ئەوانەی زەوییەكانیان بەر ناوچەی موحەڕەماتی شەقامەكە كەوتووە دەبێت حكومەت قەرەبوویان بكاتەوە، ئەو (400 ملیار) دینارەی كە تەرخانكراوە بۆ جێبەجێكردنی قۆناغی یەكەمی شەقامەكە بۆ قەرەبووی خاوەن زەوییەكان خەرج ناكرێت. •    قۆناغی یەكەمی شەقامی (100) مەتریی نزیكەی كیلۆمەترێك لە شەقامی سەرەكی سلێمانییەوە دورە، یەكێك لە گرفتەكان ئەوەیە پرۆژەكە دروستكردنی شەقامی لاوەكی كە بچێتەوە سەر شەقامە سەدمەترییەكە (لە زمانی ئەندازیاریدا بە Freeway) ناسراوە، لە خۆناگرێت، واتا بەپێی ئەو دیزاینەی كە ئێستا جێبەجێ دەكرێت شەقامی (100) مەتریی هەیە بەڵام رێگەی رۆیشتن بۆسەر شەقامەكە نییە، بەمانایەكی تر شەقامە (100) مەترییەكە نەبەستراوەتەوە بە تۆڕی شەقامەكانەوە، ئەمە تەندەرێكی ترەو دەبێت حكومەت لە كاتێكی تردا بیدات بە كۆمپانیا بۆ ئەوەی رێگە لاوەكییەكان بۆ چونە سەر شەقامە (100) مەترییەكە دروست بكەن، تەنیا لە قۆناغی یەكەمی شەقامەكەدا كە ئێستا كاری تێدا دەكرێت (6) رێگەی لاوەكی (فری وەی) هەیە، یەكێك لە رێگە لاوەكییەكان كە دەچێتەوە سەر شەقامی (100) مەتریی لەنزیك گوندی (ژاڵەی خواروو) كە رێگەی ژمارە (10)یە، بەفەرمانی شارەوانی سلێمانی زیادەڕۆیی كراوەتەسەرو گەنجینەیەكی تێدا دروستكراوە، ئەمە لەكاتێكدایە پێشتر شارەوانی خۆی نوسراوی بۆ هەموو فەرمانگەكان كردووە‌و سنوری شەقامی (100) مەتریی‌و تۆڕی رێگاكانی دیاریكردووە‌و داوایان لێدەكات بیپارێزن لە زیادەڕەویی. •    لەسەرەتای قۆناغی یەكەمی شەقامەكەدا لە تاسلوجە، ژمارەیەك موڵكی صرف بەردەكەون لەوانە دوكان‌و مزگەوت، نازانرێت ئەم كێشەیە چۆن چارەسەر دەكرێت. •    باخەكانی بەردەم ناوچەی "هەزارمێرد" زەوی كشتوكاڵین‌و بەر شەقامە (100) مەترییەكە دەكەون، ئەوكات كە دیزانین دانراوە لەم ناوچەیە زیادەڕۆیی نەبووە، بەڵام ئێستا كە پرۆژەكە جێبەجێ دەكرێت زیادەڕۆیی لەناوچەكە هەیە‌و دەبێت چارەسەر بكرێت. •    بارەگای سكرتاریەتی (1)‌و (2)ی مام جەلال كە بە "باروتخانە" ناسراون‌و دەكەونە تەنیشت پردەكەی تاسلوجە بەر قۆناغی یەكەمی شەقامی (100) مەتری دەكەون، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) لیوای (2) رەزامەندی نیشانداوە ئاسانكاری بۆ شەقامەكە بكات، بەڵام هێشتا لیوای (1) ناڕازییە. •    بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو)، یەكێك لە كێشە دیارەكانی تر ئەوەیە ئەو شوێنەی كە ئێستا قۆناغی یەكەمی شەقامی (100) مەتری تێدا جێبەجێ دەكرێت بەپێی ماستەرپلانی سلێمانی لە شەش شوێندا هێڵی شەمەندەفەر دەبڕێت‌و لە دیزاینەكەدا هیچ حسابێكی بۆ نەكراوە، هێڵی شەمەندەفەر لە كەركوكەوە بۆ باشماخ دەچێت، ئەو زەوییەی كە لە ماستەرپلاندا بۆی تەرخانكراوە، بەشی زۆری لەلایەن شارەوانییەوە ئیفرازكراوە.   لەبارەی كێشەكانی ئەم قۆناغەی شەقامەكە، هەڤاڵ ئەبوبەكر پارێزگاری سلێمانی بە (درەو)ی راگەیاند:" لە قۆناغی یەكەمی كارەكەدا هیچ كێشەیەكی ئەوتۆمان نییە، بە سوپاسەوە هەموو ئەو لایەنانەی كە هەن هەماهەنگ بوون لە چارەسەركردنی هەر كێشەیەك كە بێتە پێشەوە، هەر كێشەیەكی زیادەڕەویی یاخود زەوی‌و زار هەبێت بەپێی یاسا چارەسەر دەكرێت، لیواكانی سكرتاریەت یەكەم كەس بوون كە ئامادەییان دەربڕیوە شوێنەكەیان بۆ شەقامەكە چۆڵ بكەن". شاباز حەمەسدیق بەڕێوەبەری جێبەجێكاری شەقامی سەدمەتریی سلێمانی لە كۆمپانیای قەیوان بە (درەو)ی وت:" تائێستا نزیكەی چوار كیلۆمەتر پاككردنەوەمان كردووە‌و خەڵك هاوكاربوون، زیادەڕۆیی‌و ئەو موڵكانەی كە بەر شەقامەكە دەكەون كاری كۆمپانیای قەیوان نییە، ئەمە كاری فەرمانگەكانی حكومەتە وەكو شارەوانی‌و كشتوكاڵ‌و تاپۆ چارەسەری بكەن". قۆناغی دووەمی شەقامەكە قۆناغی دووەمی شەقامی سەدمەتریی سلێمانی كە جێبەجێكردنی دەكەوێتە سەردەمی كابینەكانی داهاتووی حكومەتی هەرێمی كوردستان، سەرەتاكەی لە گوندی (داربەڕولە)وە دەستپێدەكات‌و لە بازگەی مێرگەپان- قەیوان كۆتایی دێت. بەشی دووەمی شەقامەكە لە گوندی (داربەڕولە)وە دەچێتە پشتی خانوەكانی كۆمپانیای نەوزاد، لەوێشەوە بەبەردەم شوقەكانی (بەرزاییەكانی قەیوان)دا تێدەپەڕێت، واتا ئەم پرۆژە نیشتەجێبونە دەكەوێتە دەرەوەی شەقامی سەدمەتری‌و ماستەرپلانی سلێمانییەوە، پاشان شەقامەكە لەوێوە دەچێتە پشتی شوقەكانی شاری گۆیژەو ئەم  شوقانە دەكەونە ناو شەقامی سەدمەترییەوە. لە پشتی شوقەكانی گۆیژە كە بە "دۆڵەمیران" ناسراوە شەقامی (100) مەتری سلێمانی دەچێتە ناو پرۆژەی گەشتیاری "چاڤی لاند"‌و شەقامەكە رێك بەناو "ئەكوا پارك"ی چاڤی لانددا تێدەپەڕێت، پانی شەقامەكە لەم ناوچەیە كەمدەبێتەوە بۆ (30 مەتر). پانی شەقامی (100) مەتریی بەپێی ئەو دیزاینەی بۆی كراوە لە گوندی (داربەڕولە)وە تاوەكو پشتی شوقەكانی شاری گۆیژە (60 مەترە)، واتە مەرجی شەقامی (100) مەتری تێدا نییە كە دەبێت پانییەكەی (100 مەتر) بێت. دوای چاڤی لاند، شەقامی (100) مەتریی دەچێتە پشتی پرۆژەی بەرزاییەكانی سلێمانی كە موڵكی كۆمپانیای قەیوانە، پانی شەقامەكە لەم ناوچەیە دەبێت بە (30 مەتر). لە پشتی پرۆژەی نیشتەجێبوونی بەرزاییەكانی سلێمانییەوە شەقامەكە دەڕوات بۆ ناو پاركی هەواری شار، لەناو پاركەكەدا پردێك دروست دەكرێت، لە پاركی هەواری شارەوە شەقامەكە دەچێتە بازگەی مێرگەپان، پانی جادەكە لەم ناوچەیە دەبێت بە (40 مەتر). خەیاڵێك كە نابێت بە واقیع قۆناغی دووەمی شەقامی (100) مەتری سلێمانی، ژمارەیەك گرفت‌و ئاستەنگی تێدایە كە چارەسەركردنیان كارێكی ئاسان نییە، تا ئەوڕادەی كە هەندێك لە بەرپرسانی شارەوانی باوەڕیانوایە، ئەم قۆناغەی شەقامەكە "خەیاڵێكە كە هەرگیز نابێت بە واقیع". •    یەكێك لە كێشەكانی قۆناغی  دووەمی شەقامەكە پرۆژەی چاڤی لاندە، پانی شەقامەكە لەناو چاڤی لاند كراوە بە (30 مەتر)، بەڵام چاڤی لاند بەمە رازی نییە‌و دەڵێ تەنیا (10 مەتر) روبەر بە شەقامەكە دەدات ئەوەش لەناو سنەوبەرەكان، بۆ ئەمەش داوای (25 ملیۆن) دۆلار دەكات، سەرۆكی پێشووی شارەوانی سلێمانی لەسەر ئەم دۆسیەیە دورخرایەوە. •    یەكێكی تر لە كێشەكانی قۆناغی دووەمی شەقامی (100) مەتری ئەوەیە لە بناری چیای گویژەو لەبەرامبەر وێستگەی كارەبای گەڕەكی ئازادی، زەوییەك دراوە بە مەكتەبی سیاسی یەكێتی‌و بڕیارە بارەگای مەكتەی سیاسی نوێی یەكێتی لەم شوێنەدا دروستبكرێت، ئەم پرۆژەیەش رەنگە لە داهاتوودا كێشەی گەورە بۆ قۆناغی دووەمی شەقامەكە دروست بكات. •    سەرباری ئەمە، بەپێی ئەو دیزاینەی كە دانراوە بۆ قۆناغی دووەم خەرجییەكەی زۆر دەبێت، چەند ئۆپشنێك هەیە بۆ رزگاركردنی ئەم قۆناغەی شەقامەكە لە مردن، یەكێك لە ئۆپشنەكان كە لەناو شارەوانی سلێمانی تاوتوێ دەكرێت ئەوەیە لە پشتی شوقەكانی گۆیژە "دۆڵە میران" شەقامەكە بە تونێلێك بەناو چیای گویژەدا تێپەڕبكرێت‌و بەوە شەقامەكە لە كێشەی چاڤی لاند‌و كێشەكانی دوربخرێتەوە‌و ببرێتە ناحیەی سیتەك، ئەگەر ئەم ئۆپشنە جێبەجێ بكرێت ناحیەی سیتەك دەكەوێتە ناو ماستەر پلانی سلێمانییەوە، ئۆپشنی دووەم كە باسدەكرێت ئەوەیە ئەم قۆناغەی شەقامەكە هەر دروست نەكرێت. لەبارەی كێشەو گرفتەكانی قۆناغی دووەمی شەقامەكە، پارێزگاری سلێمانی بە (درەو)ی راگەیاند، ئەوەی كە گرفتی گەورەی لەسەرەو كێشەی هاتوچۆی بازرگانی چارەسەر دەكات قۆناغی یەكەمی شەقامەكەیە كە ئێستا جێبەجێ دەكرێت، ئێمە لەو بەشەوە دەستمان پێ نەكردووە كە كێشەی هەیە، لەو بەشەوە دەستمان پێكردووە كە خۆی كێشەی جێبەجێبوونی نییە‌و بەجێبەجێبوونی زۆرترین كێشەمان بۆ چارەسەر دەكات، دەوڵەت بۆ هەر قۆناغێك چارەسەری دیاریكراو و ئەندازەیی بۆ ئەو گرفتانە دەبێت كە دێتە بەردەم پرۆژەكە. قۆناغی سێیەمی شەقامەكە قۆناغی سێیەمی شەقامەكە لە بازگەی (مێرگەپان- قەیوان)ەوە دەستپێدەكات تاوەكو بەرزاییەكانی (شێركوژ) لە پشتی ناوچەی قولەڕەیسی-یەوە، پانی شەقامەكە لەم قۆناغەدا (60 مەترە)، بەڵام لە پشتی قولەڕەیسییەوە تاوەكو بازگەی كەڵەوانان- پیرەمەگرون پانی شەقامەكە جارێكی تر دەبێتەوە بە (100 مەتر). واتە بەكۆی گشتی شەقامی (100) مەتری سلێمانی كە روبەرەكەی (146 كیلۆمەتر)ە، نزیكەی تەنیا (50 كیلۆمەتر)ی بە پانی (100 مەتر) دروستدەكرێت، لە بەشەكانی تریدا پانی شەقامەكە (30 بۆ 40 بۆ 60) مەترە. یەكێك لە دیارترین گرفتەكانی ئەم قۆناغەی شەقامەكە ئەوەیە، لە ئێستاوە دەستكراوە بە دابەشكردنی زەوییەكانی ناوچەی قولەڕەیسی، ئەمە رەنگە لە داهاتوودا كێشەی گەورە بۆ شەقامە سەدمەترییەكە دروست بكات. كێشەی یاسایی پرۆژەكە قۆناغی یەكەمی دروستكردنی شەقامی سەدمەتری سلێمانی دەستیپێكرد، بەڵام لیژنەی سەرپەرەشتیاری كارەكانی كۆمپانیاكە بوونی نییە، پێشترو لە ساڵی 2013 لیژنەیەك لە نوێنەری دامەدەزگاكان سەرپەرەشتی كاری دروستكردنی شەقامەكەیان دەكرد، بەڵام رۆژی 27ی تەموزی 2018 هەڤاڵ ئەبوبەكر پارێزگاری سلێمانی بە فەرمانێك فەرمانگەكەی سڕ كرد، ئازاد رەسوڵ كە سەرۆكی ئەو فەرمانگەیە بوو ئێستا خانەنشینە، بەڵام هێشتا بەناوی فەرمانگەكەوە قسە دەكات. یەكێك لە كارەكانی لیژنە یاخود فەرمانگەی سەرپەرەشتیاری پرۆژە ئەوەیە ناوچەی كاركردن رادەستی كۆمپانیای جێبەجێكار بكات، كارێكی تری لیژنە ئەوەیە دەستبەكاربوون بۆ كۆمپانیای جێبەجێكار بنوسێت پاشان كارێكی تری ئەوەیە چاودێری كوالیتی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بكات. شاباز حەمەسدیق بەڕێوەبەری جێبەجێكاری شەقامی سەدمەتریی سلێمانی لە كۆمپانیای قەیوان لە لێدوانێكدا بۆ (درەو) رایگەیاند، لیژنەیەك هەیە لەلایەن سەرۆكایەتی شارەوانی سلێمانییەوە بەناوی (فەرمانگەی ئەندازیاریی نیشتەجێی شەقامی سەدمەتری) كە بەڕێز ئازاد رەسوڵ سەرۆكی فەرمانگەكەیە، ئەم فەرمانگەیە هێشتا هەڵنەوەشاوەتەوە‌و بە فەرمی فەرمانی دەستبەكاربونی بۆ كۆمپانیای قەیوان نوسیوە. بەڵام هەڤاڵ ئەبوبەكر پارێزگاری سلێمانی لەوەڵامی پرسیاری ئەوەی ئایا بەفەرمی فەرمانی دەستبەكاربوون بۆ كۆمپانیای قەیوان دەرچووە یاخود نا، دەڵێ:" ئێستا لایەنی یەكەم وەزارەتی شارەوانییە‌و لایەنی دووەم كۆمپانیای قەیوانە، دەبێت ئەو پرسیارە لەوان بكەن". پارێزگاری سلێمانی بە (درەو)ی راگەیاند، پێشتر كە كارەكانی فەرمانگەی سەرپەرەشتیاری شەقامی سەدمەتریمان سڕكرد بەهۆی ئەوەبوو پرۆژەكە راوەستابوو، كە پرۆژەكە دەستیپێكردووە ئێستا فەرمانگەكە كارابوەتەوە". لەبارەی ئازاد رەسوڵ سەرۆكی فەرمانگەكە كە خانەنشین بووە، پارێزگاری سلێمانی ئاشكرایكرد:" ئێستا لەگەڵ سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران لەگفتوگۆدان، بۆ ئەوەی لە شوێنی خۆی بمێنێتەوە‌و چاودێری كارەكە بكات، بەوپێیەی ئەندازیارەو ئەزمونی لەگەڵ كارەكانی شەقامی سەدمەتری سلێمانیدا هەیە". نەبوونی دەرخستەیەكی دیاریكراو بۆ چۆنیەتی جێبەجێكردن‌و خەرجییەكانی پرۆژەكە یەكێكی ترە لەو بابەتانەی كە بۆ هەندێك لە چاودێرانی پرۆژەكە گرفتی دروستكردووە، بەڵام شاباز حەمەسدیق بەڕێوەبەری جێبەجێكاری شەقامی سەدمەتریی سلێمانی لە كۆمپانیای قەیوان دەڵێ:" دەرخستەی كارەكە هەمان دەرخستەی پێشووی كۆمپانیا توركییەكانە، بەڵام حكومەت‌و ئەو لیژنە تایبەتەی كە دروستكراوە، پێیان باش بووە كۆمەڵێك فەقەرە كە پێویست نین و لە ئێستادا كار لەسەر شەقامەكە ناكات، لاببرێت‌و لە كاتێكی ترداو بە پرۆژەیەكی تر جێبەجێ بكرێت لەوانە سیستمی سەوزكردنی ناو جەزرە وەسەتییەكان". بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، بۆ وەرگرتنی كارەكە لە سێ كۆمپانیا توركییەكە (كور- ئلیتبای- ئینتاشی) كە ساڵی 2013 بڕیاربوو ئەوان پرۆژەی شەقامەكە جێبەجێ بكەن‌و ماوەی سێ مانگ كاریان تێدا كرد، كۆمپانیای قەیوان بڕی (15) ملیۆن دۆلاری داوە بەو كۆمپانیایانە داوە. ئەلەند مەحوی لێپرسراوی راگەیاندن‌و پەیوەندییەكانی گروپی كۆمپانیاكانی قەیوان بە (درەو)ی راگەیاند، ئەو پارانەی كە كۆمپانیای قەیوان گەڕاندویەتیەوە بۆ كۆمپانیا توركییەكان دەخرێتەسەر خەرجی پرۆژەی شەقامی سەدمەتری‌و حكومەت بۆ كۆمپانیای قەیوانی دەگەڕێنێتەوە. واتا ئەمەش خەرجییەكەی ترە بۆ بۆسەر خەرجی قۆناغی یەكەمی شەقامی سەدمەتری سلێمانی دروستبووە. حكومەتی هەرێمی كوردستان ئێستا لە قەیرانی دارایدایە، موچەی مانگانەی موچەخۆرانی بۆ دابین ناكرێت، لەم كاتەدا پرۆژەی شەقامی (100) مەتریی خراوەتە بواری جێبەجێكردن، كە لە (7) ساڵی رابردوودا بەهۆی هەمان قەیرانەوە جێبەجێكردنی پرۆژەكە دواكەوتووە. كۆمپانیای قەیوان بە قەرز پرۆژەكە بۆ حكومەت جێبەجێ دەكات، بەپێی قسەی لێپرسراوی راگەیاندن‌و پەیوەندییەكانی گروپی كۆمپانیاكانی قەیوان، كۆمپانیاكەیان تاوەكو بڕی (100 ملیار) دینار لە قۆناغی یەكەمی پرۆژەكەدا خەرجدەكات‌و دوای ئەوە حكومەت مانگانە بەپێی توانا سولفەی بۆ خەرجدەكات. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، كۆمپانیا توركییەكان ساڵی 2013 كە هێشتا قەیرانی دارایی روینەدا بوو، بەڵێنیان دابوو بڕی (15 ملیار) دینار لە پرۆژەكەدا خەرج بكەن‌و دوای ئەوە حكومەت سولفەی كاركردنیان پێبدات. بەهۆی دۆخی خراپی دارایی حكومەتەوە پێشبینی دەكرێت لە كۆتایی كارەكانی بەشی یەكەمی شەقامی (100) مەتریدا، كۆمپانیای قەیوان لەبری پارە، زەوی لە حكومەت وەرگرێت، یاخود بۆ ماوەی چەند ساڵێك شەقامەكە بدرێت بە كۆمپانیاكە‌و بۆ دەرهێنانەوەی خەرجییەكانی پارەی هاتوچۆ لەو ئۆتۆمبیلانە وەرگرێت كە پێیدا گوزەر دەكەن، خزمەتگوزاری ناوچەی موحەڕەماتی شەقامەكە كە ئەمەش سەرچاوەیەكی تری داهاتە رەنگە بدرێت بە كۆمپانیا جێبەجێكار. 100 مەتریی لە سلێمانی ! لە شاری سلێمانی جگە لە شەقامی (100) مەتری (شاڕێی بابان) كە ئێستا قۆناغی یەكەمی جێبەجێ دەكرێت، دوو شەقامی تری (100) مەتریی‌و یەك شەقامی (120) مەتریی هەن كە دروستكردنیان شكستی هێناوە: •    شەقامی (100) مەتری قڕگە:  ئەم شەقامە لە گەراجی (موەحەد)ی سەر رێگای سلێمانی- عەربەتەوە دەست پێدەكات تا بناری گویژە، واتا لەنێوان شوقەكانی بەرزاییەكانی قەیوان و شوقەكانی گویژەدا كۆتایی دێت، ئەم شەقامە لە فولكەی بازاڕی قڕگە لە بەردەم شاری سپیەوە تا بناری گویژە بە نیوەناچڵی تەواو بووە، بەڵام لەبەردەم شاری سپیەوە تا گەراجی موەحەدو سەر رێگای سلێمانی- عەربەت دەستكاری نەكراوەوەو تەنانەت تەجاوزێیەكی زۆری كراوەتەسەر. •    شەقامی (100) مەتری وڵوبە – بەكرەجۆ: ئەم شەقامە لەڕێگای بەكرەجۆو لەبەردەم هۆتێل (های كریست)ەوە دەستپێدەكات‌و بەناو ناوچەی پیشەسازیدا دەڕوات‌و بەلای شوقەكانی (سائیب سیتی)دا دەچێتە گەڕەكی گویژەو بە (شاری ئەوین)و (مەیدانی ئاژەڵان)دا تێپەڕ دەبێت. ئەم شەقامە لە هەندێك شوێن بە كوالێتیەكی خراپ دروستكراوە، پانی شەقامەكە كراوە بە (30 بۆ 40) مەتر، رێژەی 70%ی تەواو نەبووەو بە نیوە ناچڵی بەجێهێڵدراوە.  •    شەقامی (120) مەتری سلێمانی- عەربەت: شەقامی (120) مەتری سلێمانی- عەربەت، لە كابینەكەی عومەر فەتاح- ئیدارەی سلێمانی دروستكراوە، بەپێی خشتەو دەرخستە ئەم شەقامە (120) مەترییە، واتا (60) مەتری رۆیشتن‌و (60) مەتری هاتنە، بەڵام بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، تەنیا (9) مەتر هاتن‌و (7) مەتر رۆیشتن لەگەڵ شەقامی خەدەمی دروستكراوە، واتا شەقامەكە لە بری (120) مەتری كراوە بە (60) مەتر.  

درەو:  پەرلەمانتاران موچەی مانگی شوباتی 2020 یان وەرگرت و زۆرینەیان ( ملیۆنێك و 500هەزار) دیناریان وەرگرت. بە پێی بەدواداچونەكانی (درەو) كە لە ئەندامێكی پەرلەمانی كوردستانیەوە وەرگرتووە، (71 ) ئەندامی پەرلەمانی كوردستان بەم شێوەیە موچەیان وەرگرتووە: •    50%ی موچەكەیان كەمكراوەتەوە واتا لە (8 ملیۆن و 84 هەزار) دینارەوە كراوە بە (4 ملیۆن و 42 هەزار) دینار. •    مانگانە بڕی (360 هەزار) دیناریان لێدەبڕێت بۆ كرێ و خزمەتگوزاری شوقەی نیشتەجێبوون. •    بڕی ( 2 ملیۆن و 160 هەزار ) دینار  بۆ قیستی ئۆتۆمبێل بۆ ئەو پەرلەمانتارانەی كە ئۆتۆمبێلیان بە قیستی پەرلەمان راكێشاوەو مانگانە قیستەكەیان دەدەنەوەو ( بە پێی زانیارییەكانی درەو ئۆتۆمبیلەكان بایی نزیكەی 85 هەزار دۆلار بووە زۆرینەیان ئۆتۆمبێلەكەیان فرۆشتۆتەوە). •    كۆی  گشتی ئەو موچەیەی وەریان گرتووە بۆ ئەم مانگە ( ملیۆنێك و 570 هەزار) دینار بووە. •    بەڵام ئەو پەرلەمانتارانەی بە قیست ئۆتۆمبێلیان رانەكێشاوە ( 3 ملیۆن و 700 هەزار) دیناریان وەرگرتووە.  •    پەرلەمانتارانی خانەنشینكراو 50%ی موچەكەیان لێبڕدراوە لە ( 6 ملیۆن و 560 هەزار) دینارەوە بووە بە ( 3 ملیۆن و 250 هەزار) دینار. • وەزیر و پلە تایبەتەكانیش 50%ی موچەكەیان لێبڕدراوە 

راپۆرتی: دڵشاد ئه‌نوه‌ر - دەنگی ئەمریكا  هێزی پێشمەرگە و سوپای عێراق لەسەر کۆتاییهێنان بە ئاڵۆزییەکانی نێوانیان، لەناوچەی قوڕی چای نێوان قەزاکانی کفری و خورماتوو ڕێککەوتن، سەرباری ڕێککەوتنی نێوانیان، بەڵام دوور نییە، بیرە نەوتیەکانی غەڕەو پەڵکانە کەدەکەونە نێوانیانەوە، جارێکی تر ببێتەوە مایەی ئاڵۆزی. لەڕۆژی شەمەی ڕابردووەوە، سوپای عێراق لە ناوچەی قوڕی چای، کە دەکەوێتە نێوان پارێزگاکانی دیالە، سەڵاحەدین و ناوچەی گەرمیان، ئۆپەراسیۆنێکی دەستپێکردووە، لەوکاتەوە تا ئێستا پێشمەرگەش خراوەتە حاڵەتی ئامادەباشیەوە، بەو پێیەی سوپا هەوڵی پێشڕەویکردنی بۆ هەندێک ناوچەی ژێر دەسەڵاتی هەرێم داوە. پێشمەرگە و سوپای عێراق ڕێککەوتن پێشمەرگە و سوپای عێراق گەیشتوونەتە ڕێککەوتن، لەسەر پڕکردنەوەی ناوچەی قوڕی چای نێوان قەزاکانی کفری و خورماتوو، بەپێی ڕێککەوتنەکە، ئەو بۆشاییە ئەمنیەی نێوانیان کە لە مانگی ئۆکتۆبەری ساڵی 2017 ەوە هیچ هێزێکی تێدا نیە، بە هێزی هاوبەش پڕ دەکەنەوە. هاوڕێ مەلا ستار ئەندامی پەرلەمانی کوردستان، کە خەڵکی ناوچەکەیە و لەنزیکەوە چاودێری دۆخەکەی کردووە، بەدەنگی ئەمەریکای وت"پێشمەرگە و سوپا، چەند ڕۆژێکە لە حاڵەتی ئامادەباشیدان، فیشەکێک بتەقێنرایە، ڕەنگە شەڕێکی گەورە هەڵبگیرسایە، بەڵام کێشەکە بە شێوەیەکی عەقڵانی چارەسەر کراوە." بەپێی وتەی ئەو پەرلەمانتارە، پێشمەرگە و سوپای عێراق ڕێککەوتن، ناوچەی قوڕی چای کە دەکەوێتە نێوانیانەوە و پێشتر هیچ هێزێکی تێدا نەبووە، بە هێزی هاوبەش پڕبکەنەوە، وتی"بڕیارە پێشمەرگە لەو ناوچەیە 7 خاڵی سەربازی و سوپای عێراقیش 5 خاڵی سەربازی دابنێت." هەرچەندە بەرپرسانی کورد جەخت لەسەر ڕێککەوتن دەکەنەوە، بەڵام سوپای عێراق لە هەندێک ناوچە بەبێ گوێدانە ناڕەزایەتیەکان پێشڕەویان کردووە و هێزیان هێناوەتە پێشەوە. نەوتی ناوچەکە و گومانەکان ئەو ناوچەیەی کە ماوەی چەند ڕۆژێکە پێشمەرگە و سوپای عێراق لەسەری ناکۆکن، چەند بیرە نەوتێکی تێدایە، ئەو بیرە نەوتیانە دەکەونە ناوچەی غەڕە و پەڵکانەی سەربە ناحیەی زنانە، هەڵکەندنی بیرەکان دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی بەعس، بەڵام لەدوای 16 ی ئۆکتۆبەری ساڵی 2017 ەوە، بیرە نەوتیەکان هیچ هێزێکی عێراقی و کوردیان لێ نەبووە. بەپێی بەدواداچوونەکانی دەنگی ئەمەریکا، پێشمەرگە گومانی هەیە، حکومەتی عێراق هەوڵی دەست بەسەردا گرتنی بیرە نەوتیەکان بدات، بەتایبەت لە قەزای خورماتووەوە، هێزێکی وەڵامدانەوەی خێرا بۆ سەر بیرە نەوتیەکان نێردراوە. سەرچاوەیەکی نزیک لە هێزی پێشمەرگە کە داوایکرد ناوی بڵاونەکرێتەوە، بەدەنگی ئەمەریکای وت"گومانەکانی پێشمەرگە وایە کە عێراق هەوڵی دەست بەسەردا گرتنی بیرە نەوتیەکانی پەڵکانە بدات، بەتایبەت ناو بەناو تانکەر دەنێردرێت و نەوت لەیەکێک لەو بیرە نەوتیانە دەبرێت." بەڵام عەلی حسێنی وتەبێژی حەشدی شەعبی لەخورماتوو، وتی"مەسەلەی نەوت لای بەغدایە، ئێمە لێی ئاگادار نین." چاوبڕینی حکومەتی عێراق بە بیرە نەوتیەکانی پەڵکانە، لەکاتێکدایە ئەو ناوچەیە تا ئێستا داعشی تێدا بووە، بەڵام لایەنی کوردیش چاوی لەو بیرانە بووە، گەرچی هەنگاوی بۆ کۆنترۆڵ کردنیان نەهاویشتووە. بەپێی زانیاریەکانی دەنگی ئەمەریکا، ماوەی چەند مانگێکە لەنزیک بیرە نەوتیەکانی غەڕەو پەڵکانە و بەدیاریکراوی لەسنوری گوندی ئاخجەمەشەد، کە لەژێر کۆنترۆڵی پێشمەرگەدایە، کار بۆ دانانی پاڵاوگەیەکی نەوت دەکرێت. زانیاریەکانی دەنگی ئەمەریکا ئاماژەبەوەشدەکەن، پاڵاوگەکە کە گومان دەکرێت بۆ پاڵاوتنی نەوتی غەڕەو پەڵکانە دابنرێت، تا ئێستا نزیکەی حەوت ملیۆن دۆلاری تێچووە، بڕیارە چەند مانگێکی تر تەواو ببێت و تێچووەکەی بگاتە دە ملیۆن دۆلار. هەر بەپێی زانیاریەکان، زۆربەی ئەو کرێکارانەی لە پاڵاوگەکەدا کاردەکەن، عەرەبی خوارووی عێراق و کوردی ئێرانن، هۆکاری ئەمەش بۆ دزە نەکردنی زانیاری لەسەر کارەکانی دەگێڕدرێتەوە. لای خۆیەوە هاوڕێ مەلا ستار، ڕوونیکردەوە زانیاری نیە لەبارەی چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ بیرە نەوتیەکانی غەڕەو پەڵکانە کەدەکەونە نێوان پێشمەرگە و سوپاوە، وتی"نازانم پێشمەرگە ئەچنە سەر بیرەکان یان سوپا." گرژی و ئاڵۆزیەکانی نێوان پێشمەرگە و سوپای عێراق لەناوچەی قوڕی چای، لەکاتێکدایە پێشتر پێشمەرگە هەوڵیدا هێز بباتە ئەو ناوچەیە، بەڵام سوپای عێراق ڕێگربوو، کەچی ئێستا عێراق هێزی بردووەتە ئەو ناوچەیە، بێ ڕاوێژکردن بەپێشمەرگە، بۆیە لەڕۆژانی ڕابردوودا گرژی دروستبوو.

درەو: پسپۆڕێكی ڤایرۆسی كۆرۆنا لە سلێمانی دەڵێت دۆخەكە بەرەو ئارام بوونەوە دەچێت‌و ئەگەر خۆپارێزی بكرێت لە كۆتایی ئەم مانگەدا كۆرۆنا كەمببێتەوەو دیار نەمێنێت . د. زانا حەمید پسپۆڕی بواری كۆرۆناو سەرپەرشتیاری تیمی تاقیگەیی ڤایرۆسی كۆرۆنا لە نەخۆشخانەی شەهید تاهیر عەلی والی بە (درەو)ی راگەیاند: * دۆخی ئێستا لەچاو دوو هەفتەی رابردوو زۆر جیاوازە. * ئەگەر هاوڵاتیان خۆپارێزی بكەن دۆخەكە بەرەو ئارامبوونەوە دەچێت. * لە هەفتەی رابردوودا تێستەكانمان زۆرینەی پۆزەتیڤ بوون، بەڵام لەم هەفتەیەدا پڕ دابەزی بۆ نیوە. * بۆ نمونە یەك (RUN)ی پشكنین كە (94) سەمپڵ لەخۆدەگرێت، بە تێكڕا لە هەفتەی رابردوو (60 بۆ 80) پۆزەتیڤ هەبووە، بەڵام ئێستا لە كۆی (94) پشكنین بە تێكڕا (15 بۆ 35) پۆزەتیڤ هەیە، واتا توشبون بەرێژەی (50%) دابەزیوە.  * بەشێكی زۆر لەو ماوەیە توش بوون‌و بەشێك لەوانەش كە لە نەخۆشخانە بوون، چاكبونەتەوە، ماوەتەوە توشبوی تازە، ئەوانەش ئەگەر خۆپارێزیەكە بەردەوام بێت، رەنگە لە كۆتایی ئەم مانگەو سەرەتای مانگی ئابدا بەتەواوی كۆرۆنا دیارنەمێنێت، بەمەرجێك نەچنەوە سەر ئەو دۆخەی كە پێش جەژن خەڵكی تێدابوو. * جاری یەكەم هەڵكشانێكی زۆر سادەو ساكارو بێزیان بوو، لە هەڵكشانی دووەمدا فشارێكی زۆر بەهێزو زیان زۆر بوو، جیاوازی نێوان ئەم دوو هەڵكشانە یەك شتە، بابەتی پابەندبوونی هاوڵاتیان و دڵنیابوونەوەیە لەو پشكنینانەی كە دەكرێن. * ئەگەر خۆپارێزی نەكرێت ئەوەی تۆشیش نەبووە توش دەبێت، ئەگەر خۆپارێزی بكرێت ڤایرەسەكە قەتیس دەكرێت لەوانەی كە توشبوون دواتر چاكبوونەوە، ڤایرەسەكە لەناویاندا نامێنێت. * یەكەمجار خەڵكی پابەندبوو بەرێژەیەكی زۆرو كەرەنتین هەبوو، بۆیە لەو قۆناغەدا ئەمانتوانی رووماڵی خەڵك بكەین بەبەكارهێنانی گروپكردنی سەمپڵەكان  (Sample Pooling). * لەبەر ئەوەی چەند كەسێك بەبێ زانیاری بەبێ باگراوندی زانستی لە زانستی روماڵكردنی پەتاكان قسەیانكرد، گروپكردنی سامپڵەكان تەنیا لەیەك خاڵەتدا بەكاردێت تۆ لە دۆخی بەرگریكردندا بیت وەكو جاری یەكەمی بڵاوبونەوەی كۆرۆنا، ئێمە سەرچاوەی ڤایرۆسەكەمان نەدەزانی لە دۆخی بەرگریكردندا بوون دەمانویست پۆزەتیڤەكان بدۆزینەوە، شێوازی وەرگرتنی سەمپڵەكان بۆ روماڵكردن، بریتی بوو لە (پێنج، پێنج) ئەگەر ئەو پێنج سەمپڵە نەگەتیڤ بوایە ئەوا وازمان لێدەهێنا چونكە دەمانزانی زۆرینەیان نەگەتیڤە، بەڵام ئەگەر پۆزەتیڤ بوایە دووبارە هەر پێنجیانمان دانە بەدانە تێست دەكردەوە. * ئەو شێوازی گروپینە بۆ ئەو دۆخە زۆر كاریگەری پۆزەتیڤی هەبوو، بۆیە بەشی زۆری ئەوانەی كە توش بوون دەگەڕێتەوە بۆ گوێ پێنەدانی خەڵكی و ئەوانەی كە زانیارییان نەبوو لەسەر ڤایرەسەكەو بەراست و چەپدا قسەیان دەكرد بینیمان لە مانگی شەشدا دۆخەكە چی لێهات. * قۆناغی دووەم لە 15/5ەوە دەست پێدەكات لە ئێستادا دۆخی تاڕادەیەك هێوربوونەوەیە توشبوو ماوە، ژمارەی توشبوو و ژمارەی مردن كەمیكردووە.  * ئەمجارەش لە كۆتایی ئەم مانگەدا ئەو دۆخەش كۆنترۆَڵ دەكرێتەوەو دەیكەینە دۆخی ژمارە سفر.  

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت شەقامی سەد مەتریی سلێمانی.. پرۆژەیەك كە لەماوەی حەوت ساڵدا دوجار مەراسیمی بۆ كراوەو بەردی بناغەی بۆ دانراوە، لە بەردی بناغەی یەكەمدا تێچووی هەر كیلۆمەترێك لە قۆناغی یەكەمی شەقامەكەدا بڕی  (14 ملیارو 700 ملیۆن) دینار بوو، ئێستا خەرجی یەك كیلۆمەتر كەمكراوەتەوە بۆ (12 ملیارو 500 ملیۆن) دینار، بەڵام سەرباری ئەمەش بە پێی قسەی سەرۆكی حكومەت بێت كە لە هەولێر بۆ هەر كیلۆمەترێكی شەقام بڕی (2 ملیۆن و 500 هەزار) دۆلار خەرجكراوە، هێشتا تێچووی دروستكردنی شەقام لە سلێمانی چوار هێندەی هەولێرە، شەقامی سەدمەتری سلێمانی لە حەوت ساڵی رابردوودا یەكێك لەو پرۆژانە بووە كە زۆرترین قسەوباسی لەسەركراوە، لەو ماوەیەدا لە هەولێر شەقامی 120 مەتری تەواو كراوەو ئێستاش نیوەی كاركردن لە شەقامی 150 مەتری تەواوبووە، كۆتایهاتنی سەدمەترییەكەی سلێمانی بەهەموو پێوەرەكان دەكەوێتە كابینەكانی داهاتووی حكومەتی هەرێمەوە. یەكەمین بەردی بناغە پرۆژەی شەقامی 100 مەتریی سلێمانی، بۆ یەكەمجار لە ساڵی 2011دا بڕیار لەسەر دروستكردنی درا، بەڵام دوای دوو ساڵ‌و لە رۆژی 6ی تشرینی دووەمی ساڵی 2013دا یەكەمین بەردی بناغەی پرۆژەكە لەلایەن عیماد ئەحمەد جێگری سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتی حكومەتی هەرێمەوە دانرا. بەپێی قسەی (بەهرۆز محەمەد ساڵح) كە ئەوكات پارێزگاری سلێمانی بووە، ساڵی 2013 كوالیتی پرۆژەكە بەمشێوەیە بووە:  •    پرۆژەی شەقامی 100 مەتری پێكهاتووە لە رێگەیەكی دوو سایدی خێرا. •    هەر سایدێك پێكهاتووە لە چوار هێڵی ئۆتۆمبێل، سەرباری هێڵی وەستان. •    پرۆژەكە كراوە بە سێ‌ قۆناغەوە، قۆناغی یەكەم درێژییەكەی 33 كیلۆمەترەو 8 یەكتر بڕی تێدایە 60 ئاوبڕی سندوقی‌و چەندین بڕگەی تەواوكاری لە خۆی دەگرێت. •    ئەم قۆناغە لە تاسلوجەوە درێژ دەبێتەوە بۆ بازگەی عەربەت‌و بەگرنگترین بەشی پرۆژەكە دادەنرێت. •    بەشی دووەمی پرۆژەكە لە تاسلوجەوە درێژ دەبێتەوە بۆ تونێلی پێشرەو. •    بەشی سێیەم لە تونێلی پێشڕەوەو بۆ بازگەی عەربەت درێژ دەبێتەوە. •    جێبەجێكردنی قۆناغی یەكەمی شەقامی سەد مەتری ماوەی 36 مانگی تەقویمی بۆ دانراوە. •    قۆناغی یەكەمی پرۆژەكە بە گوژمەی 469 ملیارد دینار جێ‌ بەجێ‌ دەكرێت.  •    كۆمپانیاكانی (كور)و (ئلیتبای)و (ئینتاشی) توركی پرۆژەكە جێبەجێ دەكەن. •    ئەم پرۆژەیە چارەسەرێكی هەمیشەیە بۆ كەمكردنەوەی كێشەی هاتوچۆو رەنگە بۆ 50 ساڵی ئایندە بتوانێت كێشەی هاتوچۆ لە سلێمانیدا كەم بكاتەوە. •     ئەو كۆمپانیا توركیانەی كە پرۆژەكە جێبەجێ دەكەن پرۆژەی تریان بەشێوەیەكی سەركەوتوو لە سلێمانی جێ‌ بەجێ‌ كردووە. دووەمین بەردی بناغە دوای نزیكەی (7 ساڵ) ئەم پرۆژەیە جێبەجێ نەكرا، ئەمڕۆ جارێكی تر مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان هاتە سلێمانی‌و لە مەراسیمێكدا بۆ جاری دووەم بەردی بناغەی پرۆژەكەی دانایەوە. بەپێی قسەی ساسان عەونی وەزیری شارەوانی‌و گەشتوگوزار، پرۆژەكە ئێستا بەمشێوەیە جێبەجێ دەكرێت:  •    ئەم پرۆژەیە تاوەكو (20) ساڵی دیكە كێشەی جەنجاڵیی هاتوچۆ لە شاری سلێمانی چارەسەر دەكات. •    پرۆژەكە لە ماستەرپلانی سلێمانیدا لە دوو شەقامی شێوە تەریب پێكهاتووە كە لە رۆژئاوا بۆ رۆژهەڵاتی سلێمانی درێژدەبێتەوە. •    لەكاتی تەواوبوونی هەموو پرۆژەكەدا، شەقامەكانی 60 مەتری‌و 100 مەتری بەشێوەی تۆڕێك لە شەقام بەیەكەوە دەبەستێتەوەو رووپۆشی رووبەری 472 كیلۆمەتر دووجا دەكات. •    درێژیی شەقامی 100 مەتریی سلێمانی لەگەڵ تۆڕی شەقامە لاوەكییەكانی 146 كیلۆمەترە. •    پرۆژەكە لە تاسڵوجەوە بۆ تونێلی پێشڕەو درێژبوەتەوە. •    پرۆژەكە لە (100 مەتری)یەوە دەستپێدەكات لە كۆتاییەكەیدا دەبێتە (40 مەتری)ی. •    پرۆژەكە بە سێ قۆناخ جێبەجێ دەكرێت، ئەوەی ئێستا قۆناغی یەكەمە كە لە 32 كیلۆمەتر پێكدێت، هەشت یەكتربڕو شەش ئاوبەری سندوقیی تێدایەو بەپێی ستانداردی جیهانیی دروستدەكرێت. •    پرۆژەكە لەسەر بودجەی حكومەت جێبەجێ دەكرێت‌و تەنیا بۆ قۆناغی یەكەمی بڕی (400 ملیار) دیناری بۆ تەرخان كراوە. جیاوازی بەردی یەكەم‌و بەردی دووەم بەردی یەكەمی پرۆژەی شەقامی سەدمەتری سلێمانی كە ساڵی 2013 دانرا، بودجەی قۆناغی یەكەمی پرۆژەكە واتە ئەو رێگایەی كە لە تاسلوجەوە بۆ نزیك بازگەی عەربەت دروستدەكرا (469 ملیار) دینار بوو، بەڵام تێچووی قۆناغی یەكەمی پرۆژەكە لە بەردی دووەم بناغەدا كەمكراوەتەوە بۆ (400 ملیار) دینار، واتە بڕی (69 ملیار) دیناری لێبڕاوە، بەم پێیە خەرجی هەر كیلۆمەترێك لە شەقامەكە لە (14 ملیارو 700 ملیۆن) دینارەوە كەمكراوەتەوە بۆ (12 ملیارو 500 ملیۆن) دینار. رۆژی 27ی كانونی دووەمی ئەمساڵ كۆبونەوەی ئەنجومەنی باڵای ئابوری هەرێمی كوردستان بەڕێوەچوو، هەڤاڵ ئەبوبەكر پارێزگاری سلێمانی بەشداربوو لە كۆبونەوەكەدا، گفتوگۆكرا لەبارەی شەقامی سەدمەتری سلێمانی، لەو كۆبونەوەیەدا بوو كە بڕیاردرا پێداچوونەوە بە گوژمەی پرۆژەی شەقامی سەدمەتری سلێمانیدا بكرێت. بەپێی راگەیەندراوێكی تیمی بزوتنەوەی گۆڕان لە حكومەت كە رۆژی 2ی شوباتی ئەمساڵ بڵاوكرایەوە، مەسرور بارزانی وتویەتی:" ناكرێت لە هەولێر بۆ كیلۆمەترێك شەقام (دوو ملیۆن‌و نیو) دۆلار تەرخان كراوە، بەڵام لە شەقامی سەدمەتری سلێمانیدا بۆ كیلۆمەترێك (9 ملیۆن) دۆلار تەرخان بكرێت". گوژمەی نوێی قۆناغی یەكەمی جێبەجێكردنی پرۆژەی سەدمەتری سلێمانی كە درێژەكەی (32 كیلۆمەتر)ە، بۆ هەر كیلۆمەترێك بڕی (10 ملیۆن‌و 400 هەزار) دۆلاری بۆ تەرخانكراوە، واتە سەرباری ئەوەی حكومەتی هەرێم كۆی گشتی گوژەمەكەی پرۆژەكەی كەمكردوەتەوە، بەڵام بەبەراورد بە قسەكەی مەسرور بارزانی كە پێشتر (9 ملیۆن) دۆلاری بۆ هەر كیلۆمەترێك بەزۆر زانیوە، بڕی پارەكە زیادكراوەو كەمنەكراوەتەوە.  پانی شەقامەكە بەپێی ئەوەی ئێستا جێبەجێ دەكرێت لە هەموو قۆناغەكاندا (100) مەتر نییە‌و بەگوێرەی قسەی وەزیری شارەوانی لە كۆتایی پرۆژەكەدا پانی شەقامەكە دەبێت بە (40 مەتر). لە بەردی یەكەمی بناغەدا كە بەهۆی قەیرانی دارایی كابینەی پێشووی حكومەتەوە نەچووە بواری جێبەجێكردن، بڕیاربوو سێ كۆمپانیای توركی بەناوەكانی (كور- ئلیتبای- ئینتاشی) پرۆژەكە جێبەجێ بكەن، بەڵام لەبەردی دووەمی بناغەدا پرۆژەكە دراوە بە كۆمپانیای (قەیوان) كە كۆمپانیایەكی ناوخۆییە، ئێستا هاوشێوەی كابینەی پێشوو، حكومەت توشی قەیرانی دارایی بووە، كۆمپانیای قەیوان بە قەرز پرۆژەكە بۆ حكومەت جێبەجێ دەكات. ئەلەند مەحوی بەرپرسی راگەیاندنی كۆمپانیای قەیوان بە (درەو)ی راگەیاند، كۆمپانیای قەیوان وەكو دەستپێشخەرییەك بڕیاریدا بەبێ وەرگرتنی پارەی پێشەكی بۆ جێبەجێكردنی پرۆژەكە، دەست بەكارەكانی بكات، قەیوان تاوەكو بڕی (100 ملیار) دینار لە پرۆژەكەدا خەرجدەكات‌و دوای ئەوە حكومەت مانگانە سولفەی جێبەجێكردنی پرۆژەكەی بۆ خەرج دەكات. لە بەردی یەكەمی پرۆژەكەدا بڕیار بوو تەنیا قۆناغی یەكەمی پرۆژەكە كە لە تاسلوجەوە دەستی پێدەكرد بۆ بازگەی سلێمانی- عەربەت، بەماوەی (36) مانگ واتە (سێ ساڵ) تەواو بكرێت، لە بەردی بناغەی دووەمیشدا ئەم كاتە وەكو خۆی ماوەتەوە‌و گۆڕانكاری تێدا نەكراوە، بەم پێیە بێت قۆناغی یەكەمی پرۆژەكە لە كۆتایی تەمەنی ئەم كابینەی حكومەتدا تەواو دەبێت‌و چارەنوسی قۆناغی دووەم‌و سێیەمی پرۆژەكە دەكەوێتە سەردەمی كابینەكانی داهاتوو. لەبەردی بناغەی یەكەمدا پرۆژەكە ناوی لێنرابوو "شەقامی سەدمەتری سلێمانی"، بەڵام لە بەردی بناغەی دووەمدا ناوی پرۆژەكە گۆڕدراوە بۆ "شاڕێی بابان"، ئەم ناوە لەسەر پێشنیازی سەرۆكایەتی شارەوانی سلێمانی دانراوە‌و وەكو ئاماژەیەكە بۆ رۆڵی "میرنشینی بابان".  

 (درەو): بەیانی ئەمڕۆ سوپای عێراق بەهاوكاری هێزەكانی دژە تیرۆری سەربە یەكێتی نیشتمانی كوردستان ئۆپراسیۆنێكی سەربازی لەسنوری پارێزگای دیالەو ناوچە سنورییەكان لەگەڵ ئێران دەستپێكرد. فەریق روكن عەبدولئەمیر كامیل شەمەری جێگری فەرماندەی ئۆپراسیۆنە هاوبەشەكانی سەربە سوپای عێراق لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند: •    پرۆسەی كێوماڵكردنەكە زیاتر لە (17 هەزار) كیلۆمەتر چوارگۆشە لەناوچەی هێڵی جیاكەرەوەی نێوان هێزە فیدراڵییەكان‌و هێزەكانی پێشمەرگە دەگرێتەوە. •    ئۆپراسیۆنەكە ناوی لێنراوە "پاڵەوانانی عێراق- قۆناغی چوارەم"‌و ئامانج لێی، لێدانی چەكدارانی "داعش"و سەپاندنی ئارامی‌و سەقامگیرییە لە پارێزگای دیالە‌و خاوێنكردنەوە‌و پشكنینی هێڵی سنورییە لەگەڵ ئێران لەناوچەكە. •    هەڵمەتەكە، ئۆپراسیۆنی تایبەتی چونەناوەوە بۆ ئەو ناوچانە لەخۆدەگرێت كە كەوتونەتە نێوان هێزە فیدراڵییەكان‌و هێزەكانی پێشمەرگە‌و چەكدارانی "داعش" ئەو بۆشایەیان قۆستوەتەوە‌و لەوێوە كردەوەی تیرۆرستی ئەنجام دەدەن. •    ئەم ئۆپراسیۆنە بەبەشداری هێزەكانی سوپا‌و پۆلیسی فیدراڵی‌و حەشدی شەعبی بە پاڵپشتی ئاسمانی فڕۆكە عێراقییەكان‌و فڕۆكەكانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دەستیپێكردووە. •    هێزەكانی دژە تیرۆری هەرێمی كوردستان (یەكێتی) بەشدارن لە ئۆپراسیۆنەكەدا‌و لەساڵی 2017وە ئەمە یەكەمین ئۆپراسیۆنی هاوبەشی نێوان سوپای عێراق‌و هێزەكانی هەرێمی كوردستانە. زیاتر لەبارەی ئۆپراسیۆنەكەوە ساڵی 2017 دوای ریفراندۆمی سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان، هێزەكانی سوپای عێراق‌و حەشدی شەعبی هێرشیان هێنا بۆسەر ئەو ناوچانەی كە لەدوای دەستپێكردنی شەڕی "داعش"ەوە هێزەكانی پێشمەرگە لەناوچە جێناكۆكەكان كۆنترۆڵیان كردبوو، ئەم رووداوە ناوی لێنرا "رووداوی 16ی ئۆكتۆبەر" هێزی پێشمەرگە لە شەنگالەوە بۆ خانەقین لەو ناوچانە كشایەوە‌و لەشوێنی ئەوان هێزەكانی سوپای عێراق‌و حەشدی شەعبی جێگیربوون. لەوكاتەوە تائێستا ناوچەیەكی بەرفراوانی نێوان سوپای عێراق‌و هێزی پێشمەرگە بە بەتاڵی ماوەتەوە‌و هیچ هێزێكی سەربازی تێدا نییە، قوڵایی ئەم ناوچانە لە پارێزگاكانی دیالەو كەركوك‌و نەینەوا لە هەندێك شوێن دەگەیشتە (10) كیلۆمەتر، چەكدارانی "داعش" ئەم بۆشاییە ئەمنییەیان قۆستەوە‌و بەمدواییە لەو ناوچانەوە چەند جوڵەیەكی چەكدارییان كرد. مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق وەكو فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانی عێراق خۆی راستەوخۆ هاتوەتە ناوچەكە‌و سەرپەرەشتی ئۆپراسیۆنەكە دەكات، كازمی ئەمڕۆ رێڕەوی سنوری مەندەڵی لەگەڵ ئێران كردەوە‌و رایگەیاند، هاتنی بۆ سنورەكە پەیامێكە بۆ گەندەڵكاران. كازمی بەمدواییە چەند بڕیارێكی دەركرد بۆ رێكخستنەوەی دەروازە سنورییەكان‌و زیادكردنی داهاتە ناوخۆییەكانی عێراق، ئەو بە پلەی یەكەم دەیەوێت دەستی هێزەكانی حەشدی شەعبی لەناو دەروازە سنورییەكان ببڕێت.  قۆناغی یەكەمی ئۆپراسیۆنی "پاڵەوانانی عێراق" مانگی شوباتی رابردوو بەڕێوەچوو بۆ لێدانی چەكدارانی "داعش" لەناوچەكانی نێوان پارێزگای كەركوك‌و سەلاحەدین‌و دیالە كە بە "سێگۆشەی مەرگ" ناسراوە. قۆناغی چوارەمی ئۆپراسیۆنەكە كە ئەمڕۆ دەستیپێكرد، دوای ئەو گفتوگۆیانە دێت كە بەمدواییە لەنێوان وەزارەتی بەرگری عێراق‌و وەزارەتی پێشمەرگەی هەرێمی كوردستان بەڕێوەچوو بۆ دروستكردنی چەند ناوەندێكی هەماهەنگی هاوبەش لەناوچەكە. ساڵی 2017 عێراق بەهاوكاری هێزەكانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی، سەركەوتنی تەواوەتی بەسەر رێكخراوی "داعش" راگەیاند كە لە ساڵی 2014وە دەستی بەسەر روبەری یەك لەسەر سێی خاكی عێراقدا گرتبوو، بەڵام هێشتا شانە چەكدارەكانی رێكخراوەكە لەناونەچوون‌و هەندێكجار هێرش ئەنجام دەدەن. 

(درەو): شێخ نەهرۆ كەسنەزایی رێبەری نوێی تەریقەتی قادری، بەپێی راپۆرتی رۆژنامەی واشنتۆن پۆست كاری بۆ دەزگای هەواڵگری ئەمریكا كردووە‌و لەڕێگەی دروێشەكانییەوە چەندین زانیاری دەگمەنی داوە بە ئەمریكا، ئەمریكییەكان ژمارەی نهێنییان لەناو دەزگای هەواڵگری بۆ داناوە‌و مانگانەش پارەیان پێداوە. نامەكەی شێخ بۆ جۆن بۆڵتن شێخ نەهرۆ كەسنەزانی كە دوێنێ لە شوێنی كۆچكردووی باوكی (شێخ محەمەد كەسنەزانیی) وەكو رێبەری نوێی تەریقەتی قادری بەیعەتی پێدرا، بەپێی راپۆرتێكی رۆژنامەی واشنتۆن پۆستی ئەمریكی كە رۆژی 6ی حوزەیرانی ساڵی رابردوو بڵاوبوەتەوە، نامەی بۆ جۆن بۆلتۆن راوێژكاری پێشووی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا‌و مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا نوسیوە. لەو نامانەدا شێخ نەهرۆ داوای لە بەرپرسانی ئەمریكی كردووە پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئەو كەس‌و لایەنانەدا بەهێز بكەن كە دەیانەوێت رژێمی ئێران بروخێنن، باسی لە بەرژەوەندی هاوبەشی خۆیان‌و ئەمریكییەكان كردووە لە لاوازكردنی رژێمی ئاخوندی ئێران‌و كۆتایهێنان بە هەژمونی. شێخ لە هۆتێلەكەی ترەمپ واشنتۆن پۆست باسی لەوەكردووە، دوای چوار مانگ لە ناردنی ئەو نامانە، شێخ نەهرۆ چوەتە هۆتێلەكەی دۆناڵد ترەمپ لە واشنتۆنی پایتەخت كە ناوی هۆتێل "ئینتەرنەشناڵ"ە، ماوەی (26) شەو لە نهۆمی هەشتەمی ئەو هۆتێلە ماوەتەوە، رۆژنامەكە وای خەمڵاندووە خەرجی ئەو ماوەیەی لە هۆتێلەكە ماوەتەوە دەیان هەزار دۆلار بوبێت. نوسەرانی راپۆرتەكە باسیان لەوەكردووە، مانەوە بۆ ماوەیەكی زۆر لەو هۆتێلە گرانبەهایانەدا كەمجار رودەدات، رۆژنامەكە لەو ماوەیەدا لیستی ئەو كەسانەی دەستكەوتووە كە سەردانی هۆتێلەكەیان كردووە، دەڵێ ماوەی مانەوەكەی شێخ نەهرۆ كەسنەزانی لەهەموو میوانەكانی تر زیاتر بووە.  وشنتۆن پۆست نوسیویەتی، شێخ نەهرۆ كە تەمەنی (50) ساڵە، لە كۆشكێكدا لە ئوردن دەژی كە بە زێڕ رازێندراوەتەوەو خزمەتكاری هەیە، بە پەیامنێرەكەیانی لە عەممان راگەیاندووە:" زۆرجار لە هۆتێلی Hay-Adams دەمێنێتەوە، بەڵام بەمدواییە ناوبانگی هۆتێلە نوێییەكەی ترەمپی لە واشنتۆن بیستووە‌و لەو باوەڕەدا بووە كە شوێنێكی باشە بۆ مانەوە". شێخ نەهرۆ رەتیكردوەتەوە سەردانەكەی بۆ هۆتێلەكەی ترەمپ بەمەبەستی دروستكردنی لۆبی بێت‌و وتویەتی ئەو بەمەبەستی وەرگرتنی چارەسەری پزیشكی لە نەخۆشخانەی جونز هۆبكنز سەردانی واشنتۆنی كردووە، بەڵام رۆژنامەكە دەڵێ لە واشنتۆن لەگەڵ بەرپرسانی ئەمریكی دیداری كردووە بە ئامانجی بازرگانی‌و چەندین كۆمپانیا نوێی دروستكردووە. واشنتۆن پۆست وتویەتی:" هۆتێلەكەی ترەمپ لە واشنتۆن بووە بە شوێنی كۆبونەوەی سیاسەتمەدارانی سەربە پارتی كۆمارییەكان‌و ئەو كەسانەی كە كاری حكومییان هەیە، بۆ خەڵكانی بیانی‌و ئەوانەی كە خاوەن هەژمونن‌و دەیانەوێت لەگەڵ ئەمریكا كاربكەن، بووە بە باشترین وێستگەی مانەوە، خەڵكانی دورخراوەو سەركردە سیاسییە بیانییەكان كە ناتوانن لەرێگەی كەناڵە فەرمییەكانەوە دەستیان بە ئیدارەی ترەمپ بگات بەمەبەستی لۆبیكردن، لە هۆتێلەكەی ترەمپ دەنیشنەوە"، لەم بوارەشدا نمونەی بە لۆبیكردنێكی سعودیە هێناوەتەوە دوای هەڵبژاردنی ساڵی 2016 ئەوەش لەرێگەی بەكرێگرتنی (500) ژور لە هۆتێلەكەی ترەمپ.  راپۆرتەكە ئاماژە بەوەدەكات، بەر لە چەند هەفتەیەك لە گەیشتنی شێخ نەهرۆ كەسنەزانیی بۆ هۆتێلەكەی ترەمپ، سەرۆك وەزیرانی دورخراوەی تایلەند‌و هاوسەرەكەی شەوێك ماونەتەوە، چەند هەفتەیەك دواتریش رێپۆرتەرێك كاندیدێكی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی نێچیریای لە هۆتێلەكە بینیوە كە بۆ مەبەستی لۆبیكردن هاتووە، بەڵام كەس وەكو شێخ نەهرۆ كەسنەزانیی لە هۆتێلەكە نەمایەوە كە رێبەری موسوڵمانە سۆفییەكانە‌و خۆی دەڵێت بەر لە جەنگی ئەمریكا‌و عێراق لە ساڵی 2003 وەكو هاواڵدەر خزمەتی بە دەزگای هەواڵگری ناوەندی ئەمریكا (CIA) كردووە. ئینتیفاز قەنبەر وتەبێژو یاریدەدەری شێخ نەهرۆ كەسنەزانیی كە بەبەردەوامی لە هۆتێلەكە لەگەڵ شێخ نەهرۆ بووە وتویەتی: لەناو هۆتێلەكە زۆرێك لە باڵیۆزو خەڵكانی گرنگیان بینیوە، بەڵام قسەیان لەگەڵ نەكردوون‌و تەنیا بینویانن". بەپێی قسەی رۆژنامە ئەمریكییەكە، توانای ترەمپ بۆ سودوەرگرتن لە خەڵكانی بیانی بەتایبەتیش لەكاتێكدا سەرۆكی وڵاتە، رەخنەی زۆری بەدوای خۆیدا هێناوە، رێكخراوی ترەمپ روبەڕووی سكاڵای یاسایی بوەتەوە، ئەندامانی پارتی دیموكراتەكان لە كۆنگرێس دۆسیەیەكیان بەرزكردوەتەوە‌و دەڵێن ئەو كارانەی كە حكومەتە بیانییەكان بۆ ترەمپی دەكەن بەندی تایبەت بە وەرگرتنی دیاری‌و بەخشیش پێشیڵ دەكات كە لە دەستوردا هاتووە‌و وەرگرتنی پارەی لە حكومەتە بیانییەكان قەدەغەكردووە. ئەو كۆمپانیایەی كە هۆتێلەكەی ترەمپ لە واشنتۆن بەڕێوەدەبات، رەتیكردوەتەوە وەڵامی پرسیاری رۆژنامەی واشنتۆن پۆست بداتەوە لەبارەی ئەوەی ئایا شێخ نەهرۆ كەسنەزانیی لەبەرامبەر ئەو ماوەیەی لە هۆتێلەكە ماوەتەوە چەندێك پارەی داوە یاخود ئایا كەس لە كۆشی سپی ئاگاداركراوە لەوەی شێخ ئەو ماوە زۆرە لە هۆتێلەكە ماوەتەوە. كۆشی سپی‌و ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكاش بەهەمان شێوە رەتیانكردوەتەوە ئاگاداری سەردانەكەی شێخ نەهرۆ بن بۆ هۆتێلەكەی ترەمپ‌و وتویانە ئاگاداری ئەوە نین هیچ كۆبونەوەیەكی فەرمی لەنێوان كارمەندەكانیان‌و شێخ نەهرۆدا كرابێت، بەڵام نەیانتوانیوە رەتی بكەنەوە بەشێوەی نافەرمی كۆبونەوە كرابێت. شێخ‌و ئەجێندا سیاسییەكەی رۆژنامەكە نوسیویەتی: شێخ نەهرۆ كەسنەزانیی ئەجێندایەتی سیاسی هەیە‌و بانگەشەی روبەڕووبونەوەی سەربازی لەنێوان ئەمریكا‌و ئێران دەكات‌و دەڵێ دەیەوێت یارمەتی ئەمریكا بدات بۆ رزگاربوونی عێراق لەژێر هەژموونی ئێراندا، خۆشی وەكو كاندیدێك بۆ سەرۆكایەتی عێراق وێنا دەكات. بەگوێرەی راپۆرتەكەی واشنتۆن پۆست، شێخ نەهرۆ لە ئەمریكا بەمدواییانە ژمارەیەك كۆمپانیای بواری سكیوریتی تایبەت‌و خزمەتگوزاری بواری بیرەنەوتەكان تۆماركردووە‌و دەڵێ سورە لەسەر ئەوەی لەگەڵ ئیدارەی ترەمپدا بازرگانی بكات. شێخ نەهرۆ رۆژی 30 نۆڤێمبەری ساڵی رابردوو چوەتە هۆتێلەكەی ترەمپ، واتە رۆژێك دوای ئەوەی براكەی كە وەزیری بازرگانی عێراق بوو تۆمەتباركرا بە گەندەڵی‌و بێ ئامادەبوونی خۆی حوكمی حەوت ساڵ زیندانی بۆ دەرچوو. رۆژنامە ئەمریكییەكە نوسیویەتی خەرجی شەوێك مانەوە لە هۆتێلەكەی ترەمپ لەنێوان (هەزار بۆ 2 هەزار) دۆلاردایە، بەڵام لە هۆتێل  Hay-Adams شەوانە نرخ بە (840 بۆ هەزارو 840) دۆلارە. شێخ نەهرۆ وتویەتی لەو ماوەیەی لەواشنتۆن بووە لە دەرەوەی هۆتێلەكە چاوی بە ژمارەیەك شارەزایانی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا كەوتووە یەكێك لەوانە عەقید (عەباس دهۆك) بووە كە بەمدواییە بووە بە راویژكاری سەربازیی لە نوسینگەی خۆرهەڵاتی دوری وەزارەتی دەرەوەو پێشتر پاشكۆی سەربازی باڵیۆزخانەی ئەمریكا بووە لە سعودیە. عەقید عەباس دهۆك وتویەتی: شێخ نەهرۆ دەیەوێت لە واشنتۆن باسی عێراق بكات‌و گوزارشت حەقیقەتی دەسەڵات لەوێ بكات. شێخ لەگەڵ CIA واشنتۆن پۆست دەڵێ، شێخ نەهرۆو براكانی لەسەردەمی رژێمی سەددامدا دەستگیركراون، بۆیە بەر لە روخانی رژێم لە 2003دا پەنایان بۆ ئەمریكییەكان بردووە‌و یارمەتی بەرپرسانی هەواڵگری ئەمریكایان داوە، بەردەوام چاویان بەو بەرپرسانەی هەواڵگری ناوەندی ئەمریكا دەكەوێت كە لە بنكەیەكی بچوك لە كوردستانی عێراق كاردەكەن، لەناو تۆڕە سۆفییەكەیاندا دەیان كەسیان كردووە بە هەواڵدەر كە لەناو دەزگا سەربازی‌و هەواڵگرییەكانی سەددامدا كاریان كردووە، بەپێی كتێبێك كە (بۆب وودوارد) نوسیویەتی، ئەو زانیارییانەی كە دوو برا كەسنەزانییەكە‌و تۆڕەكەیان بە هەواڵگری ئەمریكایان داوە "زانیاری زۆر دەگمەن‌و سەرەنجڕاكێش" بوون، دەزگای هەواڵگری ناوەندی ئەمریكا ژمارەی نهێنی "ROCKSTARS" بۆ داناون. بەپێی ئەوەی رۆژنامەكە لەزاری شێخ نەهرۆوە بڵاویكردوەتەوە، لەبەرامبەر ئەو كارانەی كە بۆ دەزگای هەواڵگری ئەمریكایان كردووە، ئەمریكا مانگانە زیاتر لە یەك ملیۆن دۆلاری پێداون. بەپێی ئەو بەڵگەنامانەی كە رۆژنامەی " The Post" بڵاویكردوەتەوە، دوای شەڕی عێراق، شێخ نەهرۆ تۆڕەكەی كردووە بە كۆمپانیایەكی ئەمنی تایبەت‌و كۆمپانیای پارێزگاریكردن لە دامەزراوە عێراقییەكان‌و گرێبەستی پاراستنی بنكە سەربازییەكانی ئەمریكا‌و دامەزراوە نەوتییەكانی بەدەستهێناوە. شێخ نەهرۆ خۆی وەكو كاندیدێكی گونجاو بۆ سەرۆكایەتی عێراق دەخاتەڕوو باسلەوە دەكات سۆفیەكان لە سوننە‌و شیعە پێكدێن‌و ئەمە بە ئەلتەرناتیڤێكی ئاشتیانە لەبەرامبەر فراوانخوازی ئێران لەلایەك‌و توندڕەوی قاعیدە لەلایەكی تر ناودەبات.  

ئامادەكردنی: یاسین تەها ڕە‌نگه‌ ئه‌و كه‌سایه‌تییه‌ ئیسلامیانه‌ی کە هاوشێوەی شێخ عه‌بدولقادری گه‌یلانین لە دنیای ئیسلامدا نەگەنە په‌نجه‌كانی یەک دەست، ئەم شێخە عارفە له‌ یه‌ك كاتدا رێبه‌ری یه‌كێک له‌ گه‌وره‌ترین ته‌ریقه‌ته‌كانی ته‌سه‌وف و ده‌روێشێتییە بەناوی ”قادریی“، له‌هه‌مان كاتیشدا جێگه‌ ستایشی سه‌له‌فییه‌ حه‌نبه‌لییه‌كانی ڕكابه‌ر و نه‌یاری ئه‌م رێچكه‌یه‌ و ئەوەندە بەسە کە ئیبن تەیمیەی حەڕانی (1263ز مردووە) ستایش و بەرگریی لێکردووە. به‌پێی زۆربه‌ی بۆچوونه‌ مێژووییه‌كان شێخی گه‌یلانی له‌ ئێران و دروست له‌ ده‌وروبه‌ری ڕۆخی ده‌ریای قه‌زوینه‌وه‌‌ دابه‌زیوه‌ته‌ به‌غدای پایتەختی عەباسییەکان كه‌چی ڕەچه‌ڵه‌كی ئەو گرێدراوە به‌ ئال و به‌یتی پێغەمبەر و جگه‌ له‌وه‌ی بووه‌ به‌ ”قوتبی به‌غدا“ مورید و شوێنكه‌وته‌كانی سنووری دەستکرد ناناسن و له‌ هیند و پاكستانه‌وه‌ تا ئه‌وپه‌ڕی باكوری ئه‌فه‌ریقا په‌رش و بڵاون. ڕەچه‌ڵه‌كی شێخ عه‌بدولقادر وه‌ك هه‌ر كه‌سایه‌تییه‌كیتری ناوداری سه‌ده‌ ناوه‌نجییه‌كانی ئیسلام، بیروڕای جیا جیا و بگرە مشتومڕێکی زۆری مێژوویی له‌سه‌ر ڕە‌چه‌ڵه‌ك و نیشتمانی عه‌بدولقادری گه‌یلانی هه‌یه‌، به‌ڵام سه‌رجه‌میان لەوەدا تا ڕادەیەکی زۆر یەکدەگرنەوە کە سەجەرەی ئەم عاریفە شەرعزانە بگێڕنه‌وه‌ بۆ سەر ئیمام عه‌لی کوڕی ئەبوتالیب له‌گه‌ڵ جیاوازییان له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی ئایا ئه‌م "سه‌ید" بوونه‌ له‌ رێگه‌ی حه‌سه‌نه‌وه‌یه‌ یان حوسێن كه‌ كوڕانی فاتمه‌ی كچهی پێغه‌مبه‌ری ئیسلامن. ڕە‌نگه‌ به‌شێكی زۆری ئه‌م ناڕونییه‌ش بگه‌ڕێته‌وه‌ بۆ خۆهەڵنەکێشانی شێخی گه‌یلانی به‌ ڕە‌چه‌ڵه‌ك و باو باپیرانی و دیارخستنی لەبەرچاوی خەڵک، چونکە وەک لە ژیانەکەیەوە دەردەکەوێت ناوبراو بە پلەی یەکەم پشتی بە کار و کردەوەی کەسێتی خۆی بەستووە بۆ هەڵکشان بەرەو لوتکەی ناوداریی لەناو جەنجاڵیی شاری بەغدا کە ئەودەم جمەی دەهات لەخەڵکانی زانا و رێبوار و سەدەیەک بەر لەوەی گەیلانی ڕووی تێ بکات بەقسەی خەتیبی بەغدادی نزیک بە 45 هەزار مزگەوت و گۆڕەپانی نوێژی تێدا بووە و لەهەندێ کاتیشدا دانیشتوانەکەی لە ملێونێک کەس زیاتر بووە. هاوكات له‌گه‌ڵ ئه‌م شه‌جه‌ره‌ عه‌ره‌بییه‌ پێغه‌مبه‌رانه‌ی گه‌یلانیدا كه‌ پاسپۆرتێكی به‌هێزی په‌ڕینه‌وه‌یه‌ بۆ خۆشەویستبوون له‌ دنیای سۆفیگه‌ریدا، ناوی باپیری چواره‌می گه‌یلانی له‌ به‌شی هه‌ره‌ زۆری سه‌رچاوه‌كاندا به‌ ”جه‌نگی دۆست“ هاتووه‌. ئەم ناوە ئێرانییەی باپیرە گەورەی شێخی گەیلانی ئاڵۆزییه‌كی زۆری له‌ نه‌ته‌وه‌ی ناوبراودا دروست كردووه‌، چونكه ئه‌م ناوه‌‌ بۆ ئێرانییەکان و بۆ كوردیش ئاشنایه‌ و به‌ ‌مانای دۆستی جه‌نگ یان كه‌سی ئازاو چه‌له‌نگ دێت، به‌م هۆیه‌شه‌وه‌ تا ئێستا به‌ ته‌واوی یه‌كلا نه‌بۆته‌وه ئاخۆ شێخ عەبدولقادر‌ لە نەتەوەی گیلەکە یان عه‌ره‌ب؟ هه‌ندێكیش باسیان له‌ ئه‌گه‌ری كوردبوونی كردووه‌ به‌پێی جوگرافیای گەشەکردن و زۆری شوێنكه‌وته کوردەکانی ئەمە جگە لە ماناو ده‌لاله‌ته‌كانی ناوی ”جه‌نگی دۆست“‌، بەپێی ئەم بۆچوونە شێخ عەبدولقادر خەڵکی گەیلانی سەر بە کرماشانە( کە ئێستاش شارۆچکەیەک کە ناوی گەیلان لە پارێزگای کرماشان هەیە)، ئەمەش لەگەڵ ئەو سەرچاوە مێژووییانە دێتەوە کە باس لەوە دەکەن شێخ عەبدولقادر لەناوچەکانی بن دەستی ئیمارەتی حەسەنەوی کوردییەوە هاتووەتە بەغدا. به‌پێی گه‌ڕانه‌وه‌ی باوی مێژویی شێخ عه‌بدولقادر له‌ ده‌وروبه‌ری ساڵی 1077 زاینیدا له‌ شارۆچكه‌ی "نیف"ی سه‌ر به‌ گه‌یلانی ڕۆخی ده‌ریاچه‌ی قه‌زوین لەباکوری ئێران هاتوەته‌ دنیاوه‌، به‌ڵام له‌ناوەڕاستی ساڵانی نه‌وه‌ده‌كانی سەدەی ڕابردوو یه‌كێك له‌ نه‌وه‌كانی گه‌یلانی ”جه‌ماله‌دین فالح“ توێژینه‌وه‌یه‌كی ئه‌كادیمی به‌ چاودێری هه‌ندێك شاره‌زا بڵاو كردەوە به‌ناوی ”جغرافیە الباز اڵاشهب“ كه‌ خوێندنه‌وەیەکی جیاواز بۆ گێڕانەوە مێژوییەکان دەخاتەڕوو و جه‌خت له‌وه‌ ده‌كاته‌وه‌، شێخ عەبدولقادری باپیری لەدایکبووی گوندی "جیل" یان "گه‌یلان"ی زیك مه‌دائینی باشوری به‌غدایه، له‌ شه‌جه‌ره‌کەشی کە ئەم گەیلانی زادەیە خستوویەتەڕوو ناوی ”جه‌نگی دۆست“ نییه‌، بەم پێیەش باپیرانی گه‌یلانی به‌ر له‌ بوونی عه‌بدولقادر له‌ ناوچه‌كانی بن ده‌ستی ئیماره‌تی حه‌سنه‌وی كوردییه‌وه‌ هاتونه‌ته‌ گه‌یلانی نزیك به‌غدا، ئەم خوێندنەوەو لێکۆڵینەوە تازەیەش شێخ عەبدولقادر ده‌کاتە عێراقی و بەوەش گیڕانەوە ئێرانی بوونە باو و بەناوبانگەکەی باپیری ڕەتکردۆتەوە کە سەرجەمیان له‌ ژێر كاریگه‌ریی یه‌ك گێڕانه‌وه‌دا به‌ كۆمه‌ڵ له‌دایكبوونی شێخ عه‌بدولقادریان گێڕاوه‌ته‌وه‌ بۆ گه‌یلانی ئێران و بەبێ وردبوونەوە چاویان لەیەکتر کردووە. مناڵی و پێگه‌شتنی شێخ عه‌بدولقادر زانیاریی له‌سه‌ر قۆناغی مناڵی شێخ عه‌بدولقادر تا تەمەنی 18 ساڵی زۆر زۆر كه‌مه‌، به‌ڵام به‌ پێی گێڕانه‌وه‌كان هەر به‌ مناڵی باوكی مردووه ‌و بە هەتیوی گەورە بووە، لە خێزانه‌كه‌ی خۆی‌ یه‌ك‌ برای هه‌بووه‌ به‌ ناوی عه‌بدوڵڵا کە زۆر گومناوە، بۆ ئه‌وه‌ی بگات به‌ ئاوه‌دانی كه‌ڵكه‌ڵه‌ی سه‌فه‌ر بۆ ڕووگه‌ی دنیای ئیسلامی ئه‌وكات كه‌ شاری به‌غدایه کەوتۆتە مێشکی‌، له‌ هه‌موو ماڵی باوكیشی ته‌نها 80 دینار پاره‌یان هه‌بووه‌، دایكی كه‌ ناوی فاتمه‌یه‌ و شێخ زاده‌یه‌كی ناوچه‌ی گه‌یلانه‌ نیو به‌ نیو له‌گه‌ڵ عه‌بدوڵڵا به‌شی كردووه‌ لێیان، پاشان بەدەم گریان و زارییەوە عه‌بدولقادری له‌گه‌ڵ كارواندا به‌ڕێكردووه بەرەو عێراق،‌ چونكه‌ دڵنیا بووه‌ له‌وه‌ی‌ ڕۆشتنی به‌ ده‌ستی خۆیه‌تی به‌ڵام گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ گه‌یلان له‌ مه‌حاڵه‌وه‌ نزیكتره، دواتریش دڵه‌خورتێكه‌ی دایكی به‌ڕاست گه‌ڕاوه ‌و ئەوە سەفەری یەکجاریی بووە و لەوە بەدوا به‌غدای کردووە بە نیشتمانی خۆی کە ئەوکات شاری غەزالی و ئەسفەراینی و پێشەوا ناودارەکانی شەرعزانی بووە. گه‌یلانییه‌كان ئه‌وكات زیاتر سوننه‌ مه‌زهه‌ب بوون و په‌یڕە‌ویشیان له‌ مه‌زهه‌بی حه‌نبه‌لی ده‌كرد، ئه‌ڵبه‌ت ئه‌مه‌ به‌ر له‌وه‌ی به‌ر شه‌پۆلی شیعه‌گه‌ریی بكه‌ون‌. عه‌بدولقادری گه‌یلانی له‌ ته‌مه‌نی 18 ساڵیدا و دروست له‌ ساڵی 1095 ز گەیشتوه‌ته‌ به‌غدا، پاش جێگە و رێگە خۆشکردن خێرا په‌یوه‌ندی كردووه‌ به‌ خوێندنگای نیزامییه‌ كه‌ به‌ناوبانگترین فێرگه‌ی ئیسلامییه‌ له‌ سه‌رده‌می عه‌باسییه‌كان، هاوكات له‌گه‌ڵ خوێندنه‌كه‌یدا سه‌فه‌ری كردووه‌ بۆ شام و حیجاز، ماوەیەکی زۆر لەناو کەلاوە و قشڵاخ و چۆڵەوانییەکانی دەوری بەغدا خەڵوەتی کردووە، له‌ رێگای حه‌جی یه‌كه‌میدا بوه‌ته‌ هاوه‌ڵی ناوداران و له‌ یه‌كێك له‌و سه‌فه‌رانه‌دا (1115 ز)هاوه‌ڵی شێخ عه‌دی كوڕی موسافیر بووه‌ كه‌ پایه‌ی سه‌ره‌كییه‌ له‌ ئاینی ئێزدی و مه‌زاره‌كه‌ی لەلالش ئێستا كه‌عبه‌ و زیاره‌تگای ئێزیدییه‌كانه، له‌ پاش ئه‌م گه‌شته عه‌بدولقادر ستایشی زۆری شێخ عه‌دی (ئادی) كردووه‌ و باسی له‌وه‌ كردووه‌ ئه‌گه‌ر پێغه‌مبه‌رایه‌تی به‌ تێكۆشان به‌ده‌ست بهاتایه‌ ئه‌وه‌ شێخ عه‌دی به‌ده‌ستی ده‌هێنا، به‌ڵام مه‌سه‌له‌كه‌ هه‌ڵبژارده‌ی خواییه ‌و په‌یامی خودا له‌ محه‌مه‌ددا خه‌تم كراوه‌. دەرکەوتنی شێخ عەبدولقادر شێخ عه‌بدولقادر، ماوەی 33 ساڵی تەمەنی به‌ خوێندن و گه‌شت و گه‌ڕان و خه‌ڵوه‌ت گوزەراندووە، لەم سێ دەیەیەدا توێشووی كۆ كردۆته‌وه ‌و وانه‌ی وه‌رگرتووه‌ تا ڕادەی ئەوەی سەردەمێک پێیان وتووه‌ ”مه‌جنون“، کاتێکیش هەستی کردووە پێگەشتووە، له‌سه‌ر كورسی ئیرشاد دانیشتووه‌ و بووه‌ به‌ واعیز و مامۆستا و دواتریش وه‌ك ”قوتبی به‌غدا“ و ”بازی ئه‌شهه‌ب“ ناوی ده‌ركردووه‌. عه‌بدولقادری گه‌یلانی له‌ سه‌رده‌می پێنج خه‌لیفه‌ی عه‌باسیدا ژیاوه‌، به‌ چاوی خۆی ململانێكانی ده‌سه‌ڵات و هه‌ڵپه‌ی خه‌ڵكی بۆ دنیا دیوه‌، ئه‌میش بانگی كردوون بۆ ئه‌خلاق و گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ به‌هاكان، به‌م جۆره‌ش سیفه‌ته‌ واعیز و سۆفیگه‌رییه‌كه‌ی زاڵ بووه‌ به‌سه‌ر شه‌رعزانی و فەرموودە ناسییەکەی و پاش ئه‌وه‌ی حه‌نبه‌لییه‌كی سه‌له‌فی مه‌شره‌ب بووه‌، بوه‌ته‌ شێخی ته‌ریقه‌ت و سلوك، له‌م بارگۆڕانه‌شدا له‌ هه‌ندێك شێوازی بیركرنه‌وه‌ی سه‌له‌فییه‌كان لایداوه چونکە هەندێ لە مامۆستا سۆفییەکانی نەخوێندەواربوون (حەمادی دەباس)‌، به‌ڵام له‌به‌ر ئه‌وه‌ی لادانه‌كه‌ گه‌وره ‌و له‌ بواره‌كانی عه‌قیده‌دا نییه‌ و زیاتر لە سلووك و هەندێ وردە شیکاردا لە عەقیدەی سەلەف لایداوە‌ سه‌له‌فییه‌كان ده‌ڵێن ” ئەوە به‌ ئاوی ده‌ریای چاكه‌كانی ده‌ڕوات“، به‌ تایبه‌ت پاش ئه‌وه‌ی له‌ نوسینه‌كانیدا كه‌ ئێستا له‌ دوو توێی زیاتر له‌ 20 كتێبدا كۆ كراونه‌تەوە و چاپکراون‌ پابه‌ندیی تەواوی خۆی به‌ ته‌وحید و جێگیركردنی سیفاته‌وه‌ بۆ خودا ڕاگه‌یاندووه‌ به‌ پێچه‌وانه‌ی ئه‌هلی كه‌لام و موعته‌زیله‌. لای حه‌نبه‌لییه‌كان عه‌بدولقادر نازناوی ”ئیمام“ی هه‌یه ‌و جارجاره‌ش پێی ده‌ڵێن ”شیخ الإسلام“، له‌ هه‌موو كتێبه‌كانی تەبەقاتی زانایانی ئه‌م مه‌زهه‌به‌شدا كه‌ زۆرینه‌ی نوسه‌ره‌كانی به‌ عه‌قیده‌ سه‌له‌فین، عه‌بدولقادری گه‌یلانی سه‌رده‌سته ‌و پێشەنگه‌ لای حه‌نبه‌لییه‌كان، له‌هه‌مان كاتیشدا له‌ ئه‌ده‌بیاتی سۆفیدا ”غه‌وس“ و ”قوتب“ ـه‌‌ كه‌ تێكه‌ڵ ده‌بێت له‌گه‌ڵ شیرك و زاده‌ی بیدعه‌ ئاینییه‌ حه‌رامه‌كانه‌ به‌ پێی میتۆدی خواناسیی سه‌له‌فییه‌كان، چونكه لەعەقیدەی سەلەفدا‌ ته‌نها و تەنها خوا فریاد ڕەس و كارهه‌ڵسورێنه‌ره ‌و جگه‌ له‌و كه‌سیتر قوتبی زه‌مانه‌ نییە‌، ڕەنگە هیچ كه‌سیش لە سەردەمی ئەو و پاش ئەویشدا هێنده‌ی شێخی گه‌یلانی كه‌رامات و خەواریقی نه‌درابێته‌ پاڵ به‌ جۆرێك تەنانەت سه‌رچاوه‌كانی تەسەوفیش له‌به‌ر زۆری و نامۆیی گێڕانه‌وه‌كان به‌ گومان و وریاییه‌وه ئه‌و چیرۆكانه‌یان ده‌ستاوده‌ست پێ كردووه‌. شێخی گه‌یلانی كه‌ له‌ 13 شوباتی 1166 ز كۆچی دواییكردووه‌و هه‌ر له‌ ناوه‌ڕاستی به‌غدا ئه‌سپه‌رده‌ی خاك كراوه‌و له‌و كاته‌وه‌ ئارامگاكه‌ی ڕووگه‌ی زیاره‌تكه‌رانه‌ و ناوی "حه‌زره‌ی قادری"یه‌، نه‌وەكانی ئه‌م کەسایەتییە ناسراوە 14 كوڕ بوون له‌ نزیكه‌ی 50 كوڕ و كچ کە زۆربەیان بە نەخۆشی مردوون و بەرهەمی چوار دایکن، لە پاش مەرگی شێخی گەیلانیش نەوەکانی له‌ هینده‌وه‌ تا شام و تا باكوری ئه‌فریقا بڵاوه‌یان كردووه‌، ته‌ریقەته‌كه‌شی به‌هه‌مان شێوه‌ی نه‌وه‌كانی به‌ناوی ”قادری“ و ”گه‌یلانی“ ناسراوە و چەندین لقی وردیشی لێ بووەتەوە کە یەکێک لەوانە تەریقەتی کەسنەزانی قادری بەرزنجییە . تەریقەتی قادریی لە کوردستان یه‌كه‌م جوگرافیای سه‌رهه‌ڵدانی قادریی به‌غدا، پاشان خاكی عێراقه‌ و ئەم تەریقەتەش له‌سه‌ر تێكۆشان و جیهادی نه‌فس بنه‌ڕەته‌، به‌ڵام جیاواز له‌ هه‌ندێك له‌ رێبازه‌كانیتری عیرفان لای عه‌بدولقادر شه‌رعزانی و تێگەیشتن لە فیقهه له‌ پێش ته‌سه‌وفه‌وه‌یه‌، له‌ په‌نا جیهادی ئاشكرادا، جیهادی په‌نهانی هه‌یه‌ كه‌ هی نه‌فس و شه‌یتانه‌، شێخ عه‌بدولقادر ڕێسایه‌كی هه‌بووه‌ كه‌ خۆی دایڕشتبوو ”شه‌ریعه‌ت فێربه‌ ئه‌وجا په‌ناگیریی و خەڵوەت بكه‌“، له‌ په‌نا جیهادی نه‌فسیشدا هه‌ندێك چەمکیتری كردبووه‌ بنه‌ڕە‌ت بۆ تەریقەتەکەی كه‌ بریتین له‌: ته‌وه‌كول به‌ خودا، ڕە‌وشتی جوان، سوپاسگوزاریی، ئارامگرتن، ڕە‌زامه‌ندی و له‌ كۆتایشدا ڕاستگۆیی و درۆ نه‌كردن بەهیچ جۆرێک و لەژێر هیچ کاریگەرییەکدا. ئه‌گه‌رچی تان و پۆی ته‌ریقه‌تی قادری له‌ به‌غدا سه‌ری هه‌ڵداوه‌، به‌ڵام گومانه‌كانی كوردبوونی شێخی گەیلانی و زۆریی شوێنكه‌وته‌كانی له‌ كوردستان بۆن و به‌رامه‌یه‌كی كوردانه‌ی به‌م ته‌ریقه‌ته‌ به‌خشیوه‌. به‌پێی سه‌رچاوه‌ مێژوییه‌كان هاتنی تەریقەتی قادریی بۆ کوردستان یه‌كه‌مجار له‌لایه‌ن ماڵباتی به‌رزنجه‌وه‌ بووه‌ كه‌ ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ سه‌ر سه‌ید عیسا و سه‌ید موسای به‌رزنجی و له‌ بنه‌ڕە‌تدا وه‌چه‌ی ئیمام موسای كازمن کە یەکێکە لە ئیمامە مەعسومەکانی شیعە و نەوەکانی عەلی کوڕی ئەبو تالیب. سەید عیساو سەید موسا له‌ سەرده‌می هێرشی مه‌غۆله‌كاندا له‌ هه‌مه‌دانه‌وه هاتونه‌ته‌ شاره‌زوور، وەهاش بڵاوە کە ئه‌م دوو ئیمام زادەیە بره‌ویان به‌ رێبازی قادریی داوه‌ له‌ كوردستان كه‌ دامه‌زرێنه‌ره‌كه‌ی له‌ بنه‌چه‌دا ئامۆزایانه، به‌ قسه‌ی محه‌مه‌د ئه‌مین زه‌كی به‌گیش بێت ئه‌و دوانه‌ له‌ 1455 ز هاتوونه‌ته‌ كوردستان. جگه‌ له‌م بۆچوونه‌ش هه‌ندێ له‌ نوسه‌ران له‌وانه‌ش شێخی خاڵ و سه‌فیزاده‌ باسیان له‌وه‌ كردووه‌ شێخ سمایلی ولیانی كه‌ له‌ وه‌چه‌كانی شێخانی به‌رزنجه‌یه‌ بۆ یه‌كه‌مجار قادریی له‌ به‌غداوه‌ هێناوه‌ته‌ كوردستان، ئەگەر گریمان ئەمەش ڕاست بێت هیچ لەو ڕاستییە ناگۆرێت کە بەرزنجییەکان پردی یەکەمی پەڕینەوەی قادرین بۆ کوردستان. هاوكات له‌گه‌ڵ به‌رزنجییه‌كانیشدا ماڵباتی تاڵه‌بانیش له‌ پێشه‌نگانی گواستنه‌وه‌ی ته‌ریقه‌تی قادرین بۆ ناو کوردەکانی دەوری کەرکوک، لەناو گێڕانەوە مێژوییەکاندا وەها بڵاوە كه‌ مه‌لا مه‌حمودی تاڵه‌بانی له‌ رێگه‌ی ده‌روێشێكی کاروانچیی هیندییه‌وه‌ به‌م رێبازه‌ ئاشنا بووه ‌و پاشان له‌ به‌غداوه‌ گواستویانه‌ته‌وه‌ بۆ ناوچه‌كانی خۆیان له ئاواییەکانی تاڵەبان و كه‌ركوك، به‌م پێیه‌ش كورده‌كان له‌ سییه‌كانی سه‌ده‌ی هه‌ژده‌یه‌مدا به‌ رێبازی قادریی ئاشنا بوون تا ئه‌وكاته‌ی ته‌ریقه‌تی نه‌قشبه‌ندی له‌سه‌ر ده‌ستی مه‌ولانا خالیدی شاره‌زووری لەگەڵ ئەم رێبازەدا کەوتۆتە کێبەرکێ و لەگەڵیدا بڵاو بووەتەوە. سەرچاوەی بنەڕەتیی ئەم بابەتە: https://bit.ly/2Cr8Nrx

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت - محەمەد رەئوف   كابینەی سێقۆڵی (پارتی+یەكێتی+ گۆڕان) تەمەنی گەیشتە ساڵێك، دروشمی "كوردستانێكی بەهێز" ئابورییەكی داڕماو و سەروەرییەكی پێشێلكراوی بەدیهێناوە، یەكێتی لە حكومەت دەسەڵاتە‌و لە حزب ئۆپزسیۆن، بزوتنەوەی گۆڕانیش ئەمڕۆ مۆڵەتە یەك ساڵییەكەی بۆ كشانەوە كۆتایی هات‌و پەیمانی بۆ مانەوە لەناو حكومەت نوێ كردەوە‌و پاڵپشتی بۆ تیمەكەی لە حكومەت راگەیاند، دیمەنی حكومەتی هەرێم دوای ساڵێك لە سوێندخواردنی لەم راپۆرتەدا. ساڵێك دوای سوێندەكە ! ساڵێك بەسەر سوێندخواردنی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە سەرۆكایەتی مەسرور بارزانی تێدەپەڕێت. رۆژی 10ی تەموزی ساڵی رابردوو، كابینەی نۆیەم لەبەردەم پەرلەمانی كوردستاندا متمانەی وەرگرت، كابینەكە سێقۆڵییە (پارتی دیموكراتی كوردستان‌و یەكێتی نیشتمانی كوردستان‌و بزوتنەوەی گۆڕان) پێكەوە پێكیانهێناوە، ئەم كابینەیە لە یەكەم ساڵی تەمەنیدا روبەڕووی قەیرانێكی گەورەی دارایی بووەتەوە، قەیرانەكە سێ رەهەندی هەیە، دوانیان جیهانی‌و یەكێكیان ناوخۆییە: •    بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا •    داڕمانی نرخی نەوت •    گۆڕینی حكومەت لە عێراق ئەم سێ گۆڕانكارییە كاریگەری گەورەیان لەسەر داهاتەكانی حكومەت بەجێهێشت، دابەزینی نرخی نەوت لە (50) دۆلارەوە بۆ (20) دۆلار، لەسەرەتای قەیرانەكەوە داهاتی نەوتی هەرێمی لە (295 ملیۆن) دۆلاری مانگانەوە كرد بە (30 ملیۆن) دۆلار (لێرەدا مەبەست لە داهاتی نەوت تەنیا ئەو ئەو داهاتەیە كە دەچێتە خەزێنەی وەزارەتی داراییەوە)، بەڵام بەمدواییە كە نرخی نەوت بۆ سەرو (40) دۆلار بەرزبووەوە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) بۆ ئەم مانگانە داهاتی نەوت زیادی كردووە. بڵاوبونەوەی كۆرۆناو رێوشوێنەكانی خۆپارێزی لە ڤایرۆسەكەش، لەسەرەتای قەیرانەكەوە داهاتی ناوخۆی لە (270 ملیار) دیناری مانگانەوە كرد بە (30 ملیار) دینار، بەڵام ئێستا كە كەرەنتینەی تەواوەتی لە هەرێمی كوردستان هەڵگیراوە، داهاتی ناوخۆ بۆ نزیكەی (100 ملیار) دیناری مانگانە زیادی كردووە.  گۆڕینی كابینەی حكومەت لە عێراق كە پێشتر عادل عەبدولمەهدی سەرۆكایەتی دەكرد، ئاڵنگارییەكی تر بوو كە روبەڕووی حكومەتی هەرێم بووەوە، عەبدولمەهدی لە كۆتایی ماوەی سەرۆكایەتییەكەیدا ناردنی بەشە موچەی هەرێمی كوردستانی راگرت كە مانگانە (453 ملیار) دیناربوو، ئەمە هەڕەشەیەكی گەورەی لەسەر داهاتەكانی حكومەت دروستكرد، كابینەی مستەفا كازمی كە دەستبەكاربوو، لەدوای دەستبەكاربونیەوە بۆ یەك مانگ بڕی (400 ملیار) دیناری بۆ حكومەتی هەرێم ناردووە، ئەمەش بەمەرجی ئەوەی هەرێمی كوردستان رێككەوتنێكی گشتگیر لەبارەی نەوت‌و بودجەوە لەگەڵ بەغداد ئیمزا بكات، ئەم رێككەوتنەش تائێستا ئیمزا نەكراوە‌و چارەنوسی بەشە بودجەی هەرێم لە عێراق بەنادیاری ماوەتەوە.   ترۆیكای حكومەت حكومەتی سێقۆڵی (پارتی‌و یەكێتی‌و گۆڕان) لە فەرهەنگی سیاسیدا بە "ترۆیكا" ناودەبرێت واتە گالیسكەیەك كە سێ ئەسپ پێكەوە رایبكێشن، دوای ساڵێك لە دەستبەكاربوونی حكومەت، هێشتا ئەسپەكان بەتەواوەتی لەبارەی راكێشانی گالیسكەكەوە كۆك‌و تەبا نین. یەكەم: پارتی لە حكومەت سەرۆكایەتی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم لای پارتییە، لەناو پارتیشدا مەسرور بارزانی كوڕی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی پۆستەكە بەڕێوەدەبات، وەكو حزب پارتی توانای راوەستانی لەبەرامبەر مەسرور بارزانی نەبووە، بەهێزیی مەسرور بارزانی كۆتایی بە رۆڵی مەكتەبی سیاسی پارتی هێنا، ئێستا لایەنە بەشدارەكانی حكومەت (یەكێتی‌و گۆڕان) قسەو ناڕەزایەتییەكانیان لەڕێگەی تیمەكانیانەوە لە حكومەت بە مەسرور بارزانی دەگەیەنن نەك مەكتەبی سیاسی پارتی، ئەمە لەكاتێكدایە پێشتر رێككەوتنی پێكهێنانی حكومەتیان لەگەڵ مەكتەبی سیاسی پارتی واژۆ كردووە. بەهێزیی مەسرور بارزانی لەڕووی دەسەڵاتەوە لەناو پارتی، تەنیا مەكتەب سیاسی حزبی سڕنەكردووە، بەڵكو كۆتایی بە رۆڵی نێچیرڤان بارزانیش هێناوە كە ئێستا سەرۆكایەتی هەرێمە‌و پێشتریش ماوەی (17 ساڵ) پۆستی سەرۆكی حكومەتی بەدەستەوە بووە. كابینەی نۆیەم لە (21) وەزارەت پێكدێت، لەم ژمارەیە (8) وەزارەت بە فەرمی لای پارتییە، ئەمە جگە لە پۆستی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان كە تائێستا پارتی پڕنەكردوەتەوە، كەمینە نەتەوەكان لە كابینەكەدا (2) پۆستی وزاریی‌و حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستانیش پۆستێكی وزاری وەرگرتووە كە پارتی كاندیدەكانی دیاریكردووە، لەپاڵ ئەمەدا سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران‌و وتەبێژی حكومەتیش هەر لای پارتییە، ئەمە جگە لە پۆستەكانی تری ناو حكومەت‌و وەزارەتەكان.  پارتی بەتایبەتیش مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی، هەموو توانای خۆیان بۆ سەرخستنی مەسرور بارزانی لە پۆستی سەرۆكی حكومەت خستوەتەگەڕو چارەنوسی حزبەكەیان بەوەوە بەستوەتەوە، جگە لە چەند دەنگێكی كەم كە لەژێر پەردەوە ناڕەزایەتی دەردەبڕن‌و كەسانی نزیكن لە نێچیرڤان بارزانی، هیچ جۆرە ناڕەزایەتییەك لەناو پارتی بەرامبەر بە مەسرور بارزانی بەدی ناكرێت.  دووەم: یەكێتی لە حكومەت یەكێتی وەكو لایەنێكی سەرەكی پێكهێنەری حكومەت ناڕازییە لەئەدای حكومەت، كێشەی سەرەكی یەكێتی لە كابینەی نۆیەمدا ئەوكاتە دەستیپێكرد كە پارتی رێككەوتنی پێكهێنانی حكومەتی بۆ پڕكردنەوەی پۆستی پارێزگاری كەركوك لە بەرژەوەندی یەكێتی جێبەجێ نەكرد. بەڵام بەشێكی ناڕەزایەتییەكەی یەكێتی پەیوەندی بە ئاڵۆزی پەیوەندییەكانیەوە هەیە لەگەڵ پارتیدا، سەرۆكی پارتی تائێستا بەفەرمی دانی بە ئەنجامی كۆنگرەی چوارەمی یەكێتیدا نەناوە، دوای چەندین هەوڵ هێشتا مەكتەبی سیاسی هەردوو حزب نەیانتوانیوە پێكەوە كۆببنەوە، یەكێتی وەكو حزب ناڕازییە لە ئەدای كاری حكومەت، بەڵام تیمی یەكێتی لەناو حكومەت كێشەیان نییە، قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت كە سەرۆكایەتی تیمی یەكێتی دەكات لەناو حكومەت، لەسەرەتای دەستبەكاربوونی كابینەكەوە ناڕەزایەتی هەبوو لەبارەی دەسەڵاتەكانییەوە، بەڵام مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت ناڕەزایەتییەكانی چارەسەركرد، ئێستا قوباد تاڵەبانی ئەركی سەرۆكایەتی تیمی حكومەتی هەرێمی بۆ گفتوگۆ لەگەڵ بەغداد پێ سپێردراوە. بەرپرسانی یەكێتی دەڵێن پرسی كشانەوەیان لە حكومەت خستوەتە سەر مێزی گفتوگۆ ناوخۆییەكانیان، بەمدواییە كە حكومەت دەستكاری موچەی موچەخۆرانی كرد، لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتی لە تویتێكدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر نوسی:" ئەگەر حكومەتی هەرێم لەگەڵ بەغداد نەگاتە رێككەوتن، شەفافیەت نەبێ لە خەرجی‌و داهات، یەكێتی ناچێتە ژێر باری موچەبڕین، هەڵپەساردنی بەشداری لە پەرلەمان‌و حكومەت و هەڵبژاردنی پێشوەخت یەكێك دەبێت لەبژاردەكان". تائێستا حكومەتی هەرێم لەگەڵ بەغداد رێككەوتنی ئیمزا نەكردووە، پێشبینییەكان بۆ ئەوە دەچن بۆ مانگەكانی داهاتوو حكومەت رێژەی لێبڕینی موچەی فەرمانبەران لە 21%وە بۆ نزیكەی 34% زیاد بكات، ئۆفەرێكی تر تاوتوێ دەكرێت لەبارەی ئەوەی حكومەت رێژەی بڕینی موچە لە 21% زیاتر نەكات، بەڵام دابەشكردنی موچە لە 30 رۆژەوە بۆ 60 وەكو خۆی بمێنێتەوە، بەم دۆخەوە ئایا یەكێتی لە حكومەت دەكشێتەوە ؟ كشانەوەی یەكێتی لە حكومەت ئەگەرێكی لاوازە، وا دەردەكەوێت یەكێتی كارتی كشانەوە تەنیا بۆ فشار لەسەر پارتی بەكاردەهێنێت، بەتایبەتیش كە بەمدواییە یەكێتی چەند پۆستێكی خۆی لە حكومەت پڕكردەوە لەوانە پۆستی بریكاری وەزارەتی ناوخۆ. تیمی یەكێتی لە حكومەت بەشداربوو لە بڕیاری كەمكردنەوەی موچەی فەرمانبەران، بۆ مانگەكانی داهاتوو كە حكومەت بەناچاری پەنا بۆ كەمكردنەوەی زیاتری موچە دەبات یاخود دابەشكردنی موچە دوادەخات، یەكێتی جارێكی تر دەكەوێتەوە بەردەم هەمان پرسیار، رەنگە كۆبونەوەی نێوان مەكتەبی سیاسی پارتی‌و یەكێتی كۆتایی بهێنێت بە ناكۆكی‌و ناڕەزایەتییەكانی یەكێتی لە ئەدای كاری حكومەت. كێشەی یەكێتی لەوەدا چڕبوەتەوە ئەو تیمەی كە نوێنەرایەتی حزبەكە دەكات لەناو حكومەت بەتەواوەتی دڵخوازی ئەنجامەكانی كۆنگرەی چوارەم نییە، تیمی یەكێتی بەر لە بەڕێوەچوونی كۆنگرەی چوارەمی حزبەكەیان لەناو حكومەت دەستبەكاربوون. هەر لەو ماوەیەدا كە پەیوەندییەكانی لەگەڵ پارتی ئاڵۆزی تێكەتووە، یەكێتی پرسی لامەركەزیەتی ئیداری‌و دارایی بۆ پارێزگای سلێمانی هێناوەتە پێشەوە، چارەنوسی ئەم پرسەش پەیوەندیدارە بە رێككەوتنی نێوان هەردوو حزبەكەوە.  لە كابینەی نۆیەمدا كە لە (21) وەزارەت پێكدێت، یەكێتی (6) وەزارەتی هەیە، سەرباری ئەمە ژمارەیەك پۆستی تری بەركەوتووە كە تائێستا ئەو پۆستانەی پڕنەكردوەتەوە لەوانە پۆستەكانی (سەرۆكی دەستەی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم، سەرۆكی دەستەی گەشتوگوزار، سەرۆكی دەستەی كاروباری مین).  سێیەم: گۆڕان لە حكومەت بزوتنەوەی گۆڕان هەر دوای راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنی 30ی ئەیلولی 2018ی پەرلەمانی كوردستان وەكو یەكەم لایەن كارتی بەشداریكردنی لە حكومەتی مەسرور بارزانی مسۆگەر كرد. بەشداریكردنی گۆڕان لە كابینەی مەسرور بارزانی دوای ئەو روداوانەی بەسەر بزوتنەوەكەدا هات لە كابینەی هەشتەمدا (دەركردنی وەزیرەكانی لە حكومەت‌و دورخستنەوەی سەرۆكی پەرلەمان)، لەناو بنكەی جەماوەری بزوتنەوەی گۆڕان هەندێك ناڕەزایەتی دروستكرد، ئەوكات بۆ هێوركردنەوەی ناڕەزایەتییەكان سەركردەكانی گۆڕان رایانگەیاند، بەمەرجی چاكسازیی بەشداری حكومەتیان كردووە‌و لەماوەی ساڵێكی تەمەنی حكومەتدا بڕیاری كۆتایی دەدەن لەبارەی مانەوەیان لە حكومەت یاخود كشانەوە. ئەمڕۆ مۆڵەتە یەكساڵییەكەی گۆڕان كۆتایی هات، جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان كە بەپێی دەستوری ناوخۆیی بزوتنەوەكە بەرزترین دەسەڵاتی بڕیاردانە لەناو حزبدا، بڕیاریدا بە مانەوە لە حكومەت‌و پاڵپشتی خۆی بۆ تیمەكەی لە حكومەت راگەیاند. رۆژی دوو شەممە جڤاتی گشتی بزوتنەوەی گۆڕان كۆبووەوە، لەو كۆبونەوەیەدا عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەكە وتارێكی پێشكەش كرد، تێیدا باسی لەوەكرد، روسیاو توركیا‌و ئێران پلانیان داناوە ئەزمونی هەرێمی كوردستان "كەوڵ" بكەن، هەندێك لەوانەی لەناو بزوتنەوەی گۆڕان خوازیاری ئەوەبوون گۆڕان لە حكومەت بكشێتەوە، قسەكەی رێكخەریان والێكدایەوە دەیەوێت رێگری لە هەر هەوڵ‌و بڕیارێك بكات بۆ كشانەوە لە حكومەت. بڕیاری مانەوەی گۆڕان لە حكومەت لەكاتێكدایە ئێستا كابینەكە كێشەی دابەشكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەیە‌و روبەڕووی ناڕەزایەتی شەقام بوەتەوە‌و چاكسازییەكانیش هێشتا لەئاستی خواستەكانی خەڵكدا نین، بەتایبەتی پرسی شەفافیەت لە دۆسیەی نەوت وەكو سەرچاوەیەكی سەرەكی داهاتی حكومەت. لەسەرەتای دەستبەكاربوونی كابینەكەوە یەكێك لە كێشە سەرەكییەكانی گۆڕان لەگەڵ مەسرور بارزانی پڕكردنەوەی ئەو پۆستانە بوو كە بەپێی رێككەوتنی نێوان پارتی‌و گۆڕان لەناو حكومەت بەر گۆڕان كەوتبوون، بەمدواییە مەسرور بارزانی چوار پۆستی بریكاری وەزیری بزوتنەوەی گۆڕانی پڕكردەوە‌و ئەمە هەندێك دڵنەوایی بە سەركردەكانی گۆڕان بەخشی. لە كابینەی نۆیەمدا كە لە (21) وەزارەت پێكدێت، بزوتنەوەی گۆڕان (4) پۆستی وزاری وەرگرتووە، لەناویاندا پۆستی وەزیری دارایی. هێشتا ژمارەیەك پۆست هەن كە پشكی گۆڕانن لە حكومەت‌و پڕنەكراونەتەوە، لەوانە پۆستی یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری چاكسازی كە پۆستێكە پێویستی بەوەیە لەناو پەرلەمانەوە یاسای تایبەتی بۆ دەربكرێت، سەرباری ئەمە هێشتا زیاتر لە (40) پۆستی تر هەن كە بزوتنەوەی گۆڕان داوایان دەكات. حكومەت دوای ساڵێك كابینەی مەسرور بارزانی ساڵێكە دەستبەكاربووە، (4) مانگی ئەم ماوەیە لە قەیرانێكی قوڵی دارایدا بووە، لەو چوار مانگەی كە روبەڕووی قەیرانی دارایی بوەتەوە، حكومەت تەنیا دوو موچەی موچەخۆرانی دابەشكردووە، یەكێك لە موچەكانیش بەبڕینی رێژەی 21%ەوە دابەشكراوە. كابینەی مەسرور بارزانی لەسەرەتای دەستبەكاربونیدا دروشمی "كوردستانێكی بەهێز"ی هەڵگرت، بەڵام ئێستا كوردستان لەڕووی ئابورییەوە لاواز‌و لەڕووی سەروەریشەوە لەبەردەم هێرش‌و لەشكركێشی توركیا‌و ئێراندایە، لەسەر ئاستی ناوخۆش لایەنەكان ناكۆكن بەدیاریكراویش (پارتی‌و یەكێتی) وەكو دوو ناوچەی قەڵەمڕەویی جیاواز. بەڵێنی ئەنجامدانی چاكسازیش جگە لە یاسایەك بەناوی "چاكسازی لە موچە‌و دەرماڵە‌و خانەنشینی پلەباڵاكان"‌و چوار بڕیاری تایبەتی مەسرور بارزانی بۆ چاكسازی لە دەروازە سنورییەكان‌و باج‌و بەخشینی گومرگی كە تائێستا نەكەوتوەتە بواری جێبەجێكردن، شتێكی ئەوتۆی لێ سەوز نەبووە. یاسای چاكسازی لە بنەڕەتەوە بۆ رێكخستنی موچەو خانەنشینی‌و دەرماڵەكان دانراوە، حكومەت لەسەرەتای ئەم مانگەوە خستیە بواری جێبەجێكردن، بۆ ئەو قەیرانە داراییەی كە ئێستا تێیكەوتووە، یاساكە دەرفەتێكی باش بوو بۆ كابینەی مەسرور بارزانی تاوەكو لەڕێگەیەوە دەستكاری موچەی فەرمانبەران بكات، بەڵام یاساكە بۆ چاكسازی لە بوارەكانی تری وەكو كەرتی نەوت‌و داهاتەكانی ناوخۆ هیچ شتێكی تێدا نییە. یەكێك لە بەڵێنەكانی تری كابینەی نۆیەم "شەفافیەت" بوو، بەڵام دوای ساڵێك لە دەستبەكاربوونی حكومەت، ئەم دروشمەش لەژێر پرسیاری گەورەدایە، پەرلەمان وەكو دامەزراوەی چاودێری ئاگاداری داهات‌و خەرجییەكانی حكومەت نییە، كابینەی سیقۆڵی (پارتی‌و یەكێتی‌و گۆڕان) تائێستا یاسای بودجەیان نەناردوەتە پەرلەمان، سەرۆكی پەرلەمان‌و پەرلەمانتاران دەڵێن ئاگاداری فرۆش‌و داهاتی نەوت نین، میدیاكان زانیارییان لەبارەی داهات‌و خەرجییەكانی حكومەت بەشێوەی فەرمی ناكەوێتە بەردەست. سەرباری ئەمانە هێشتا مەسرور بارزانی شانازی بەو هەنگاوانەوە دەكات كە حكومەتەكەی هەڵیگرتوون، ئەو لە وتاری (100 رۆژە)ی دەستبەكاربوونیدا لایەنی درەوشاوەی حكومەتەكەی لەم خاڵانەدا خستەڕوو: •    ئێستا حكومەت چالاكترو ئەكتیڤتر بووە •    ئێستا حكومەتی هەرێم بەهێزترو سەقامگیرترە •    بە دڵنیایی ئێستا حكومەت شەفافترە •    كەمكردنەوەی رێژەیەكی بەرچاوی رۆتین •    فەرمانبەران باشتر لە جاران دەوام دەكەن •    چاوپۆشی لە گەندەڵی هیچ كەس و لایەنێك ناكەین •    چەندین فەرمانبەر لەسەر گەندەڵی دراونەتە دادگا •    تا كۆتایی ئەمساڵ داهاتی ناوخۆ 50% زیاد دەكەین •    ئێستا پرۆسەیەكی شەفافمان گرتوەتەبەر بەتایبەت لە بواری داهاتی سامانە سروشتییەكان •    بە شێوەیەكی بەردەوام داتاو زانیارییەكانمان خستوەتەڕوو •    ئێستا گشت هاوڵاتیانی هەرێم ئەتوانن بزانن داهاتی نەوت‌و داهاتە ناوخۆییەكان چەندەو لە چی بوارێكدا خەرجدەكرێت مەسرور بارزانی لە چوار مانگی رابردوودا كە بۆ یەكەمجار وەكو سەرۆكی حكومەت ئەزمونی قەیرانی دارایی كرد، بەرپرسیارێتی هەموو بارودۆخەكانی خستە ئەستۆی كابینەكانی پێشتری حكومەت كە نێچیرڤان بارزانی ئامۆزای سەرۆكایەتی كردوون، لەسەروو هەموشیانەوە بەرپرسیارێتی خەزێنەی بەتاڵی حكومەت‌و نەبوونی یەدەگی دارایی‌و قەرزاربوونی حكومەت بەبڕی (27 ملیار) دۆلار.  

(درەو): بەپێی ئەوەی لەیاسای چاكسازیدا هاتووە، پەرلەمانتاران بەبێ رەچاوكردنی تەمەن‌و ساڵی خزمەت، هەمویان موچەی خانەنشینی دەیانگرێتەوە، بەڵام یاساكە وەكو یەكەم هەنگاو دوو رێوشوێنی بۆ موچەی خانەنشینی ئەم توێژە دیاریكردووە بەمشێوەیە: •    ئەوانەی مەرجیان تێدا نییە بەپێی یاسای چاكسازی، ئەو پەرلەمانتارانەی كە مەرجی یاسایی (تەمەن‌و ساڵی خزمەت)یان تێدا نییە، بەڕێژەی (15%) بۆ (25%)ی كۆی ئەو موچە‌و دەرماڵەیە خانەنشین دەبن كە بەر لە خانەنشینبوون وەریدەگرن، تەنیا لەم خولەی پەرلەماندا ئەوانەی ئەم بڕگەیە دەیانگرێتەوەو مەرجی یاساییان تێدا نییە ژمارەیان (77) پەرلەمانتارە، ئەمە جگە لە پەرلەمانتارە خانەنشینەكانی خولەكانی پێشتر. -    نمونەیەك  بەپێی ئەم بڕگەیە، پەرلەمانتارێك كە تەنیا چوار ساڵ كاروباری گشتی راپەڕاندووە‌و مەرجی (15) ساڵ خزمەتی نییە‌و تەمەنیشی نەگەیشتووەتە (45) ساڵ، لە بەرزترین ئاستدا ئەگەر بڕوانامەی دكتۆرای هەبێت‌ لەگەڵ چوار ساڵی خزمەتی پەرلەماندا، رێژەی 25%ی كۆی ئەو موچەیەی وەكو خانەنشینی بۆ ئەژماردەكرێت كە ئێستا وەكو پەرلەمانتار وەریدەگرێت، واتە لە كۆی (8 ملیۆن‌و 200 هەزار) دینار كە ئێستا وەریدەگرێت، بە (2 ملیۆن‌و 50 هەزار) دینار خانەنشین دەكرێت، خۆ ئەگەر بڕوانامەشی نەبێت لە كەمترین ئاستدا موچەی خانەنشینییەكەی بەپێی یاساكە دەگاتە زیاتر لە (ملیۆنێك‌و 700 هەزار) دینار. •    ئەوانەی مەرجیان تێدایە بەپێی یاسا پەسەندكراوەكە، ئەو پلەباڵایانەی كە مەرجی یاسایی تەمەن‌و ساڵی خزمەتیان تێدایە، بەرێژەی (15%) بۆ (50%)ی كۆی ئەو موچە‌و دەرماڵەیە خانەنشین دەبن كە بەر لە خانەنشینبوون وەریدەگرن، ئەوانەی لەم خولەدا ئەم بڕگەیە دەیانگرێتەوە ژمارەیان (33) پەرلەمانتارە‌و موچەی خانەنشینییان نابێت زیاتر بێت لە 50%ی كۆی ئەو موچەیەی ئێستا وەكو پەرلەمانتار وەریدەگرن.    -    نمونەیەك  بەپێی ئەم بڕگەیە، پەرلەمانتارێك كە تەمەنی (45) ساڵی تەواوكردووە‌و (15) ساڵیش خزمەتی بواری گشتی هەیە، ئەگەر بڕوانامەی دكتۆراو (30) ساڵ خزمەتی هەبێت، بەرێژەی (50%)ی كۆی ئەو موچە‌و دەرماڵەیە خانەنشین دەبێت كە ئێستا وەكو پەرلەمانتار وەریدەگرێت، واتە لەكۆی (8 ملیۆن‌و 200 هەزار) دینار كە ئێستا موچەیەكەیەتی لە پەرلەمان، بە (4 ملیۆن‌و 100 هەزار) دینار خانەنشین دەبێت.  

راپۆرت: محەمەد رەئوف – فازڵ حەمەرەفعەت  تەماتە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی سوركردووە، هەموان پێشنیاز دەخەنەڕوو بۆ رزگاركردنی بەرهەمی ناوخۆیی لە قەیرانی بێبازاڕیی، شێخ باز خاوەنی كۆمپانیای كار كە دەستی باڵای لە نەوتدا هەیە بڕیاریدا بەشێك لە بەرهەمی جوتیاران بكڕێتەوە، ئەو نەیتوانی بۆ داڕمانی نرخی نەوت كارێكی ئەوتۆ بكات، بەڵام بۆ داڕمانی نرخی تەماتە كارێكی كرد، وەزیری كشتوكاڵ لەزاری خاوەن كارگەكانەوە وتی تەماتەی ناوخۆ بۆ دۆشاو نابێت، شێخ جەمالی كرپچنەش كە جوتیاری نمونەییە قسەی تری هەیە‌و پێیوایە هۆكاری بێبازاڕییەكە ئەو بازرگانانەن كە دۆشاوی تەماتە لە دەرەوە هاوردە دەكەن و بەهێزترن لەو كارگانەی لەناوخۆدا دۆشاو دروست دەكەن، تەماتە چۆن لە قەیران رزگار دەكرێت ؟ شێخ باز.. لە نەوتەوە بۆ تەماتە  ئەم رۆژانە باس باسی تەماتەیە، بەرهەمی خۆماڵی زیانی گەورەی بەركەوتووە، جوتیاران رۆژی 6ی ئەم مانگە لە هەولێر خۆپیشاندانیان كرد، لە مەراسیمێكدا كە تاڕادەیەك لە فێستیڤاڵی شەڕە تەماتە دەچوو لە ئیسپانیا، بەرهەمی تەماتەی ئەمساڵیان فڕێدایە سەر شەقامەكان. تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانیش چەند رۆژێكە پڕبوون لە وێنەی تەماتە‌و دۆشاوەكەی، خەڵك داوا لە حكومەت دەكەن پاڵپشتی بەرهەمی ناوخۆیی بكات، تاوەكو لە كێبركێدا لەگەڵ بەروبومی هاوردەكراو لە بازاڕدا نەكەوێت، هەندێك كەسیش بۆ پاڵپشتی لە جوتیاران، كەمپەینی كڕینی تەماتەی خۆماڵییان راگەیاندووە. جوتیارێك لە خۆپیشاندانەكەی هەولێردا وتی:" كیلۆیەك تەماتە بە كەمتر لە (70) دینار دەفرۆشن، سندوقێك تەماتە (10 بۆ 12) كیلۆی تێدایە، لە عەلوە بە (750) دینار لێمان وەردەگرن، هیچمان بۆ نامێنێتەوە، چونكە گواستنەوەی هەر سندوقێك تەماتە نزیكەی (300) دیناری تێدەچێت، بۆ هەر سندوقێك تەماتە لە عەلوە (250) دینار وەردەگیرێ، نرخی سندوقە بەتاڵەكەش (250) دینارە ئیتر چی بۆ جوتیارێك دەمێنێتەوە".  لە هەنگاوێكی خێرادا بۆ دامركاندنەوەی ناڕەزایەتی جوتیاران، شێخ باز خاوەنی كۆمپانیای كار كە لەبواری نەوتدا دەستی باڵای هەیە‌و ئێستا وەكو راوێژكاری مەسرور بارزانی بۆ كاروباری وزە كاردەكات، بڕیاریدا رۆژانە (45) تەن تەماتە بۆ ماوەی شەش رۆژ بكڕێتەوەو وەك كاری خێرخوازی لە كەمپ‌و گەڕەكە هەژارنشینەكانی هەولێر دابەشی بكات، بەڵام ئەمە كێشەكە لە ریشەوە چارەسەرناكات، شێخ باز بۆ داڕمانی نرخی نەوت نەیتوانی كارێكی ئەوتۆ بكات، بەڵام بۆ تەماتە كارێكی كرد. لیژنەی كشتوكاڵی پەرلەمانی كوردستان لەسەر ئەو پرسە كۆبوەوە، عەبدولستار مەجید سەرۆكی لیژنەی كشتوكاڵ لە پەرلەمانی كوردستان لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: سێ ڕێگا هەیە بۆ ساغكردنەوەی بەرهەمی خۆماڵیی جوتیاران: •    هاوڵاتیان بەرهەمی خۆماڵی خۆمان بكڕن •    دەبێت بازاڕ بۆ بەرهەمی خۆماڵی بدۆزرێتەوە •    دەبێت كارگەی لە قوتونان دابمەزرێنین، ئەو بەرهەمانەی ساغ نابنەوەو بازاڕیان بۆ نادۆزرێتەوە، پێویستە كارگەی لە قوتونانی بۆ دابمەزرێت  گارگەی دۆشاوی تەماتە بۆ ساغكردنەوەی بەرهەمی خۆماڵی جوتیاران ئێستا هەموان چاویان لەوەیە كارگەی دۆشاوی تەماتە بكرێتەوە‌و بەروبومی زیادەی جوتیاران لەو كارگانەدا ساغبكرێنەوە بۆ ئەوەی زیانیان پێنەگات. لە هەرێمی كوردستان (3) كارگەی دۆشاوی تەماتە هەیە (هەریر، كۆیە، شارەزوور)، ئەم سێ كارگەیە لەتوانایاندایە رۆژانە لە (500 ) تەن تەماتە بڕی (50) تەن دۆشاو بەرهەمبهێنن. •    كارگەی دۆشاوی تەماتەی شارەزوور: ئەم كارگەیە لە ساڵی 2016 دامەزراوە، لەسەرەتاوە دۆشاوی لە ئێرانەوە هاوردە دەكردو لە كارگەكەدا لە قوتویان دەنا، بەڵام دواتر كارگەكە خۆی دۆشاوی بەرهەمدەهێنا، پێشتر ئەم كارگەیە رۆژانە توانای بەرهەمهێنانی (50 بۆ 60) هەزار قوتوی دۆشاوی تەماتەی هەبوو، بەڵام بەپێی وتەی بەڕێوەبەری كارگەكە ئێستادا رۆژانە توانای بەرهەمهێنانی (250) هەزار تەن تەماتەیان هەیە‌و دەتوانن لەم بڕە (140) هەزار قوتوی (800) گرامی بخەنە بازاڕەوە.  ئەم كارگەیە بە بڕیاری وەزارەتی تەندروستیی حكومەتی هەرێمی كوردستان ماوەی زیاتر لە شەش مانگە داخراوە.  •    كارگەی دۆشاوی تەماتەی هەریر   ئەم كارگەیە ماوەی زیاتر لە شەش ساڵە داخراوە، بڕیارە لە ماوەی مانگێگدا جارێكی تر بكەوێتەوە كارو رۆژی شەممەی داهاتوو دەستبكات بە وەرگرتنی بەرهەمی تەماتەی جوتیاران، كارگەی دۆشاوی تەماتەی هەریر ساڵی 1979 دروستكراوە، لە توانایدایە رۆژانە لە (150) تەن تەماتە بڕی (25) تەن دۆشاو بەرهەمبهێنێت.  •    كارگەی دۆشاوی تەماتەی كۆیە ئەم كارگەیە لە ساڵی 1996 دروستكراوە، بۆ ماوەی دوو ساڵ بەرهەمی جوتیارانی ناوچەكەی وەرگرتووە، بەڵام ماوەی (20) ساڵە لەكاركەوتووە.  سەرەرای ئەم سێ كارگەیە، كۆگایەكی گەورەی هەڵگرتنی بەروبومی ناوخۆیی لە (گردەبۆر)ی سلێمانی هەیە كە سەربە وەزارەتی كشتوكاڵەو پێكدێت لە (32) كۆگا، هەر كۆگایەكی زیاتر لە (2 هەزار) تەن هەڵدەگرێت، بەكۆی گشتی لەتوانایدایە (70 هەزار) تەن بەرهەمی جوتیاران هەڵگرن.   دۆشاوەكەی وەزیرو شێخ جەمالی كرپچنە بێگەرد تاڵەبانی وەزیری كشتوكاڵ لەزاری خاوەن كارگەكانی بەرهەمهێنانی دۆشاوی تەماتەوە رایگەیاند:" ئەو تەماتەیەی لە هەرێمی كوردستان بەرهەمدەهێنرێت، ئەو تەماتەیە نیە بۆ دۆشاوی تەماتە دەشێت، چونكە لە (10) تەن تەماتە رەنگە تەنێك بۆ تەنونیوێك دۆشاوی لێ بەرهەمبهێنرێت". ئەم قسەیەی وەزیری كشتوكاڵ لە توڕە كۆمەڵایەتییەكان كاردانەوەی دروستكرد، پرسیاری دروستكرد لەبارەی ئەوەی ئایا هەر بەراستی تەماتەی كوردستان بۆ دۆشاو دەبێت یاخود نا؟ شێخ جەمالی كرپچنە كە یەكێكە لە جوتیارە نمونەییەكانی كوردستان بە (درەو)ی وت:" هەموو جۆرە تەماتەیەك بە كەڵكی دۆشاو نایەت، ئەو تەماتەیە بەكەڵكی دۆشاو دێت كە گۆشتنەو كەمێك سورترە". شێخ جەمال دەڵێ:" تەماتەمان هەیە بە (6 بۆ7) كیلۆ، یەك كیلۆ دۆشاوی تێدا دەبێت، هەندێكی تر لە (12 بۆ 14) كیلۆ تەماتە یەك كیلۆ دۆشاوی تێدا دەبێت، ئێمە (9) جۆر تەماتەمان نارد بۆ تاقیگەی كشتوكاڵی سلێمانی، ئەوان وتیان (یەك) جۆر تەماتەیان بۆ دۆشاو دەگونجێت‌و (8) جۆرەكەی تر بۆ دۆشاو ناگونجێت، هەموو جۆرە تەماتەیەك بۆ دۆشاو ناگونجێت تەماتەی دۆشاو جیاوازە".  لەبارەی تایبەتمەندی تەماتەی دۆشاوەوە، لوقمان حسێن بەڕێوەبەری كارگەی دۆشاوی تەماتەی هەریر دەڵێ:" ئەو تەماتەیەی بۆ دۆشاو بەكاردەهێنرێت دەبێت تۆوەكەی جیاواز بێت لەو تەماتەیەی ئێستا بەرهەم دێت، جوتیارانی خۆمان تۆوی تەماتەیان بۆ خواردن چاندووە نەك بۆ دۆشاو، ئەوەی ئێستا لە بازاڕدایە (7 بۆ 8) كیلۆی پێویستە بۆ یەك كیلۆ دۆشاوی تەماتە. بەڕێوەبەری كارگەی دۆشاوی تەماتەی هەریر باسی لەوەكرد، لە ئێستاوە دەمانەوێت بۆ ساڵی داهاتوو ئەو تۆوە بدەین بە جوتیاران، بۆ ئەوەی ئەو تەماتەیە بەرهەم بهێنن كە بە كەڵكی دۆشاو دێت، چونكە ئەو تەماتەیەی ئێستا بۆ دۆشاو بەرهەمنەهێنراوە.  بەوتەی شێخ جەمالی كرپچنە، بەپێی ستانداردی نەتەوە یەكگرتووەكان دەبێت هەموو وڵاتێك (10%)ی بودجە بۆ كشتوكاڵ تەرخان بكات، بەڵام لە هەرێمی كوردستان (1.7%) تەرخانكراوە، ئەمە دوو ساڵیشە بودجەی كشتوكاڵ هەر نیە.  "كێشەكە ئەوەیە ئەو بازرگانانەی كە دۆشاوی تەماتە لە ئێران‌و توركیاوە هاوردەدەكەن زۆر بەهێزترن لە خاوەنی ئەو كارگانەی كە دۆشاوی تەماتە لەناوخۆدا دروست دەكەن، ئەو بازرگانانە دەتوانن دۆشاوی تەماتە بهێنن‌و بەنرخی كەمتر لە كارگەكانی ناوخۆ بخەنە بازاڕەوە، بۆیە دوای مانگێك تاوەكو دوو مانگیك كارگەكە شكستدەهێنێت. هاوردە زیان لە هەناردە دەدات كێشەی ساغكردنەوەی بەرهەمی خۆماڵی بەتایبەت لەم وەرزەدا دەگەڕێتەوە بۆ پێگەیشتنی بەرهەمی جوتیاران پێكەوە، ئەوەی زیانی لە بەرهەمی ناوخۆیی داوە هاوردەكردنی بەروبومە لە دەرەوەر رێگریكردنە لە ناردنە دەرەوەی بەرهەمەكانیان بۆ پارێزگاكانی عێراق بەهۆی رێوشوێنەكانی خۆپارێزی لە كۆرۆنا. وەزارەتی كشتوكاڵی حكومەتی هەرێم بۆ پاڵپشتیكردن لە بەرهەمی خۆماڵی، رۆژی 10ی حوزەیران تاوەكو 15ی تشرینی یەكەمی ئەمساڵ، باجی لەسەر هەر كیلۆیەك لە تەماتەی هاوردەكراو بەبڕی (600) دینار زیادكرد، بەڵام ئەمەش وەكو پێویست نەیتوانی بەرهەمی ناوخۆیی رزگاربكات لە قەیران.   پێداویستی ناوخۆیی تەماتە بەپێی ئاماری وەزارەتی كشتوكاڵ، ساڵانە هەرێمی كوردستان پێویستی بە زیاتر (190 هەزار) تەن تەماتە هەیە، ئەم بڕەش بەشێكی بەرهەمی ناوخۆییەو بەشەكەی تری بەرهەمی هاوردەكراوە لە دەرەوە، واتا هەر تاكێكی هەرێم ساڵانە  بە تێكڕا (34 ) كیلۆ تەماتە دەخوات . هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2019دا پێویستی بە (191 هەزارو 545) تەن تەماتە هەبووە، لەو رێژەیە (80 هەزارو 446) تەنی بەرهەمی ناوخۆیی بووە، واتە بەرهەمی ناوخۆیی رێژەی (43.5%)ی كۆی پێداویستی هەرێمی كوردستانی بۆ تەماتە پڕكردوەتەوە، لەبەرامبەردا بڕی (108 هەزارو 099) تەنی تەماتە لەو ساڵەدا لە دەرەوە هاوردەكراوە، واتە تەماتەی هاوردەكراو رێژەی (56.5%)ی پێداویستی هەرێمی پڕكردوەتەوە. بەڵام ئەم رێژانە لە ساڵی 2017دا بە جۆرێكی تر بوون، لەو ساڵەدا بەرهەمی تەماتەی ناوخۆو هاوردەكراو نزیك بوون لە یەكترەوە، لە 2017دا پێویستی ناوخۆیی هەرێم بۆ تەماتە (170 هەزارو 195) تەن بووە، لەم بڕە بەرهەمی ناوخۆیی (83 هەزارو 107) تەن بووە بەرێژەی (49%)، تەماتەی هاوردەكراویش (87 هەزارو 88) تەن بووە بەڕێژەی (51%). ئەمە لە كاتێكدایە بڕی بەرهەمی تەماتەی خۆماڵی لە ساڵی 2009 دا (118 هەزار) تەن بووە.  تەماتەو تەندروستی تەماتە (بەئینگلیزی: Tomatoe) میوەیەكی سووری شیاوە بۆ خواردن، لە ڕووەكی سۆلانەم ریكۆپێرسیكەمەوە دەڕوێت. ئەم میوەیە لە ناوەڕاست و باشووری ئەمریكاوە سەری هەڵداوە، دەوترێت زێدی رەسەنی تەماتە وڵاتی (پیرۆ)یە، یەكەمجار ئیسپانییەكان تەماتەیان گواستوەتەوە بۆ كیشوەری ئەوروپاو لەوێوە بە هەموو جیهاندا بڵاوبوەتەوە، سەرچاوەكان باسلەوە دەكەن سەرەتا تەماتە تەنیا بۆ جوانكاری نێژراوە، خەڵك پێیانوابووە روەكێكی ژەهراوییە، لەدوای جەنگی جیهانی یەكەمەوە تەماتە لەرێگەی بەریتانییەكانەوە هاتوەتە كوردستان. تەماتە چەندین ناوی تریشی هەیە لەوانە (باینجانی سور)، ئەم روەكە بەشێوەی دەستیی دەچێندرێت، كە دەڕوێنرێت سەرەتا گوڵێكی زەرد دەگرێت، بەرەكەی لەسەرەتادا رەنگی سەوزی كاڵە، پاشان مەیلەو زەردەبێت‌و بەرەو رەنگی پرتەقاڵی دەڕوات، كاتێك پێدەگات رەنگەكەی بەتەواوەتی سور دەبێت، تەمامە تامی مزرە. پسپۆڕانی تەندروستی دەڵێن تەماتە دەوڵەمەندە بە كانزا، ڤیتامین‌و پڕۆتین، بەهۆی بوونی ریشاڵ لەپێكهاتەیدا خواردنی مەترسییەكانی توشبوون بە نەخۆشی شەكرە‌و ئەگەری توشبوون بە نەخۆشییەكانی دڵ كەمدەكاتەوە هەروەها ئەگەری توشبوون بە نەخۆشی شێرپەنجە كەمدەكاتەوە. سوودەكانی تەماتە بۆ تەندروستی : •    مەترسی تووشبوون بە شێرپەنجە كەمدەكاتەوە •    بەهۆی زۆری ڕێژەی پۆتاسیۆم تێیدا دەبێتە هۆی فراوانبوونی خۆینبەرەكان‌و كەمكردنەوەی فشاری خۆین •    سوودی هەیە بۆ تەندروستی دڵ •    بەهۆی بوونی فایبەر دەتوانێت ببێتە هۆی كەمكردنەوەی شەكرەی خۆین •    سوودی هەیە بۆ كۆئەندامی هەرس •    سوودی هەیە بۆ تەندروستی چاوەكان •    هاوكارە لە پاراستنی پێست‌و هێشتنەوەی بە تەندروستیی •    بەهۆی بوونی فۆلیك ئەسید سوودی هەیە بۆ ئافرەتی دووگیان  

راپۆرت: هیشام هاشمی (درەو): هیشام هاشمی، شرۆڤەكار و چاودێری ئەمنی شارەزا و چاودێری بواری گروپە چەكدارەكان كە ئێوارەی دوێنێ تیرۆكرا بەم دواییە راپۆرتێكی ووردی لەبارەی هێزەكانی حەشدی شەعبی بڵاوكردەوە ( درەو) لەكاتی خۆیدا راپۆرتەكەی وەرگێڕا بۆ زمانی كوردی ئەمڕۆش جارێكی تر بڵاوی دەكاتەوە ناكۆكی وەلائی‌و مەرجەعی لەناو حەشدی شەعبیدا نوسینی: هشام الهاشمی وەرگێڕانی: فازل حەمەڕەفعەت روبەڕووبونەوەكە خۆی دەبینێتەوە لە ناكۆكی قوڵ لەنێوان دوو رەوتدا كە لەڕووی فیقهییەوە لەناو حەشدی شەعبیدا دابەشبوون، یەكەمیان بە سەرۆكایەتی كۆچكردوو ئەبومەهدی موهەندیس كە پەیڕەوی لە عەلی خامنەیی رابەری باڵای ئێران دەكات‌و رەوتی دووەمیش پێكهاتەیەكە لە كۆی ئەو لایەنانەی كە وابەستەن بە "عەتەبات"ەكان‌و عەلی سیستانی مەرجەعی باڵاوە لە نەجەف.  حەشد لەڕووی ئاڵاو ناو و ئەوەی كە لەسەرەتای دامەزراندییەوە لە ساڵی 2018 خراوەتە پاڵ پێكهاتەی شیعە، پێكدێت لە (67) گروپی شیعە، (43) گروپی سوننی‌و، (9) گروپی سەربە كەمینەكان لە ناوچەكانی باكوری وڵات، دەكرێت ئەو گروپە شیعانە لەڕووی پەیڕەویكردنیان لە فیقهی مەزهەبییەوە دابەشبكرێن بۆ (44) گروپی پەیڕەوكار لە خامنەیی‌و، (17) گروپی پەیڕەوكار لە سیستانی، (6) گروپی پەیڕەوكار لە مەرجەعەكانی تری شیعە لەناوخۆو دەرەوەی عێراق. ژمارەی توانای مرۆیی كۆی هێزەكانی حەشدی شەعبی دەگاتە (164 هەزار) كارمەندو هێزی شەڕكەرو لۆجستی، یاسای ژمارە (40)ی ساڵی 2016 دەیپارێزێت‌و پشت بە پەیكەرێكی رێكخراوەیی دەبەستێت كە چەند فەرمانێكی دیوانیی لە ساڵی 2019دا بۆی داناوە، كە ئەوانیش فەرمانەكانی ژمارە (237)‌و (328)‌و (331)ن، ژمارەی توانای مرۆیی سەربە پێكهاتەی شیعە نزیكەی (110 هەزار) كەسە، پێكهاتەی سوننەش نزیكەی (45 هەزار) كەسە، پێكهاتەی كەمینەكانیش نزیكەی 10 هەزار كەسن. توانای مرۆیی حەشدی وەلائی (مەبەست لەوانەیە وەلائیان بۆ رابەری باڵای ئێران هەیە) ژمارەیان (70 هەزار) كەسە‌و حەشدی مەرجەعیەتەكانی تر لەنێویشیاندا هێزەكانی سەرایای سەلام نزیكەی (50 هەزار) كەسە. پەیكەری دەستەی حەشدی شەعبی بەپێی ئەو فەرمانە دیوانییانەی كە لە ساڵی 2019 دەرچوون، حەشدی دابەشكردووە بەسەر چەند لیوایەكدا‌و ژمارەی لیواكان (64) لیوایە‌و دابەشكراون بەسەر (8) میحوەری فەرماندەیی هێزەكانی حەشدی شەعبیدا، بەجۆرێك قەدەغەكراوە ئەو لیوایانە ئاڵاو ناوی گروپەكانی خۆیان بەكاربهینن‌و لەسەریان فەرزكراوە تەنیا ژمارەی لیواكانیان‌و ئاڵای فەرمی حەشدی شەعبی بەكاربهێنن.  فەرمانی دیوانیی ژمارە (237)ی ساڵی 2019 دەرفەتی كردەوە بۆ پچڕاندنی پەیوەندی گروپەكانی حەشدی شەعبی بە حزب‌و قەوارە سیاسی‌و ئاینییەكانەوە، فەرمانی دیوانیی ژمارە (328)ی ساڵی 2019 وای لە حەشد كرد وەك نوێنەرایەتییەكی هەماهەنگكار بەشدار بێت لەناو فەرماندەیی هاوبەشی هێزە چەكدارەكانی عێراق، فەرمانی دیوانیی ژمارە (331)ی ساڵی 2019 پەیكەرێكی رێكخراوەیی‌و ئیداری بۆ دانا كە پێكدێت لە: 1-    پۆستەكانی سەركردایەتی باڵا كە (4) پۆستە‌و بەمشێوەیە دابەشكراوە: (3) پۆستی سیاسی بۆ بەیتی سیاسی شیعەی نزیك لە سەركردایەتی وەلائی كە ئەویش پۆستەكانی "سەرۆكی دەستە‌و نوسینگەی سەرۆكی دەستە‌و ئەمین سڕی گشتییە". هەروەها (1) پۆستی سەرۆك ئەركان بۆ سەركردایەتی وەلائی "ئێستا ئەبو فدك عەبدولعەزیز محەمەداوی"یە‌و بە فەرماندەی باڵای جێبەجێكارو ئۆپراسیۆنەكان دادەنرێت‌و (5) یاریدەدەری ئەركان‌و (8) میحوەری فەرماندەیی ئۆپراسیۆنی هێزەكانی دەستەی حەشدی پێوەبەستراوەتەوە. 2-    پۆستی كادیرە مامناوەندییەكانی سەركردایەتی جێبەجێكار؛ كە ئەویش (5) یاریدەدەری سەرۆك ئەركانە، (3) لە یاریدەدەرەكان بە سەرۆكایەتی وەلائییەكان‌و (2) یاریدەدەر بە سەركردایەتی سەركردە خانەنشینەكان‌و یاخود راسپێردراوە سەربازی‌و ئەمنییەكان كە ئەوانیش لەلایەن حزبە سیاسییەكانی نزیك لە سەركردایەتی وەلائییەوە هەڵبژێردراون. 3-    پۆستی كادیرە مامناوەندییە ئیدارییەكانی سەركردایەتی لۆجستی؛ كە ئەویش (10) بەڕێوەبەرایەتییە، (7)یان بۆ ئیدارەی سەربە حەشدی وەلائی‌و (3)یان بۆ ئەو كەسە مەدەنیانەی كە بە تەزیكییە لەلایەن حزبە سیاسییەكانی نزیك لە سەركردایەتی وەلائییەوە هەڵبژێردراون. 4-    پۆستی كادیری ئیدارە مەیدانییەكان؛ كە ئەویش (50) بەڕێوەبەرایەتی‌و بەشن كە بەستراونەتەوە بە یاریدەدەرەكانی سەرۆكی ئەركانی دەستەی حەشدەوە، (32) پۆستی ئەو ئیدارانە سەربە حەشدی وەلائین‌و، (18)یان لەلایەن حزبە سیاسییەكانی نزیك لە سەركردایەتی حەشدی وەلائییەوە هەڵبژێردراون یان دانراون. بەگوێرەی ئەم وردبینییە خێرایە دەكرێت وادابنرێت كە رێژەی 80%ی پەیكەری رێكخراوەیی‌و ئیداری دەستەی حەشدی شەعبی سەركردە‌و ئیدارییەكانی سەربە مەرجەعیەتی حەشدی وەلائین، لەكاتێكدا حەشدی مەرجەعیەت‌و حەشدی سوننە‌و كەمینەكان پۆستی سەركردایەتی باڵا یاخود ناوەندییان نییە لەناو پەیكەری رێكخراوەیی دەستەی حەشددا. لایەنە ناكۆكەكان ناكۆكی رۆژ لەدوای رۆژ قەبارەی گەورەتر دەبێت لەنێوان "فرقە العباس القتالیە"ی سەربە عەتەبەی عەباسی كە عەلی سیستانی بە مەرجەعی عەقیدەیی خۆی دەزانێت هەروەها دەستەی سەرەكی، بەدیاریكراویش لەگەڵ سەركردایەتی وەلائی حەشددا، شوباتی 2018 بازنەی ناكۆكییەكان تا ئەو رادەیە فراوان بوو ئەبومەهدی موهەندیس جێگری ئەوكاتی سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی زنجیرەیەك بڕیاری توندی دەركرد بۆ فشارخستنەسەر گروپە چەكدارەكانی سەربە عەتەباتەكان لەڕووی دارایی‌و ئیدارییەوە. ناكۆكی لەنێوانیان گەورەتر بوو لە میدیاكانیشدا دەركەوت، بەجۆرێك مانگی ئازاری 2018 سەرچاوەیەكی ئاگادار بە رۆژنامەی "العالم الجدید"ی وتبوو:" سەرەتا هەفتەی رابردوو كۆبونەوەیەك كراوە‌و فەرماندەكانی حەشدی شەعبی تێیدا بەشداربوون بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی ئەو یاسایەی كە سەرۆك وەزیران حەیدەر عەبادی پێشكەشی كردبوو تایبەت بە دووبارە رێكخستنەوەی پەیكەری حەشد، لەكاتی گفتوگۆدا ئەبومەهدی داوای لە مەیسەم زەیدی فەرماندەی فیرقەی عەباس كردووە كە یەكێك بووە لە ئەندامانی لیژنەی راسپێردراو بە دوبارە رێكخستنەوەی پەیكەری حەشد بەگوێرەی یاسایەكی حكومی نوێ، پەیوەندی فیرقەكەی لەگەڵ گروپی عەتەبە پیرۆزەكانی سەربە مەرجەعیەتی ئاینی ئەو عەتەباتانەدا بپچڕێنێت، هاوشێوەی ئەو گروپانەی كە پەیوەندییان لەگەڵ حزب‌و رەوتە سیاسییەكانیان بڕیوە لەنمونەی عەسائیبی ئەهل حەق‌و رێكخراوی بەدر‌و گروپەكانی تر، بەڵام ئەم پێشنیازە زەیدیی توڕە كردووە‌و بە رەهایی رەتیكردوەتەوە، بەوپێیەی عەتەبە پیرۆزەكان حزب یاخود جوڵانەوەی سیاسی نین كە هەوڵ بۆ دەسەڵات‌و بەشداری لە هەڵبژاردندا بدەن، بەڵكو دامەزراوەی سەربە دەوڵەتن، مەرجەكەی ئەبو مەهدی موهەندیسی وەكو هەوڵێك بۆ بەردەوامیدان بە پرۆسەی پەراوێزخستن‌و دروخستنەوەی لایەنەكانی سەربە مەرجەعیەتی باڵا لەنەجەف ناوبردووە بەبەهانەی ئەوەی بەتەواوەتی ناكۆكن لەگەڵ ئاڕاستەی ئەبو مەهدی موهەندیسدا كە ناگونجێت لەگەڵ خواستەكانی بەغدادو نەجەفدا. توندبوونەوەی كێشەی نێوان گروپی "عەتەباتەكان" لەگەڵ موهەندیسدا دوای ئەوە دەستیپێكرد كە دكتۆر حەیدەر عەبادی رەزامەندی نیشاندا لەسەر ئەوەی فەوجێكی تەواوەتی فیرقەی عەباس بخرێتەسەر سوپا‌و لەڕووی رێكخراوەییەوە بەشێوەیەكی فەرمی ببەسرێتەوە بە وەزارەتی بەرگرییەوە، ئەمە شتێك بوو كە چاودێران‌و خەڵكی سەربازیی بە "گوڕانكارییەكی ئەرێنی لە كاروانی حەشدی شەعبی‌و تێكەڵبوونی لەناو ریزی هێزە نیزامییەكان" وەسفیان كرد، بەڵام سەركردە وەلائییەكان لە دەستەی حەشد دوچاری واقوڕمان بوون لەو پەرەسەندنە لەنێوان حكومەت‌و گروپی سەربە مەرجەعیەتی نەجەف، ئەمە بوو بەهۆی دەستپێكی داڕمانی پەیوەندی لەنێوان گروپی "عەتەبەكان"‌و گروپە وەلائییەكان. ئەبومەهدی موهەندیس جێگری سەرۆكی دەستە لە كانونی یەكەمی 2018دا بڕیارێكی فەرمی دەركرد بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەیوەندی فەرمی فیرقەی عەباس لەگەڵ عەتەبەی عەباسیدا‌و تێكەڵبوونی لەگەڵ فەرماندەیی هێزەكانی حەشد لە فوراتی ناوەڕاست بە سەركردایەتی لیوای خانەنشین عەلی حەمدانی‌و بە فەرمانی راستەوخۆی موهەندیس، ئەمە مەیسەم زەیدی فەرماندەی فیرقەی عەباسی توڕەكرد، هەڵمەتێك لێدوانی دژ بە موهەندیس ئەنجامداو رەخنەی گرت لە لایەنداریكردن بۆ تاران‌و مەرجەعیەتە ئاینییەكەی كە خۆی دەبینێتەوە لە عەلی خامنەیی رابەری باڵای ئێراندا.  لەوەڵامی هەڵسوكەوتەكانی موهەندیسدا لەگەڵ "فیرقەی عەباس"، ئەحمەد سافی بریكاری مەرجەعیەت لە نەجەف لە وتاری هەینی كەربەلادا وتی:" ئینتیما بۆ فیرقەی جەنگیی عەباس، دەبێت باجی هەبێت، بەشێك لەو باجە ئارامگرتن‌و سازش نەكردنە لەسەر بنەما‌و ناسنامە‌و بەهاكانمان، سەرباری ئەوەی بژاردەكان كراون". ئەمە جەختكردنەوە بوو لەسەر قوڵایی ناكۆكی نێوان هەردوولا. سەباح ئەزیرجاوی، یەكێك لە سەركردەكانی كەتائیبی ئیمام عەلی لە لێدوانێكی رۆژنامەوانی پێشتریدا، ناكۆكی نێوان گروپی عەتەبە پیرۆزەكان كە مەبەست لێی گروپەكان سەربە نەجەفن لەگەڵ هاوتاكانی لە "حەشدی شەعبی" ئاشكراكرد، كە ئەوەش ناكۆكی ئیداری، لۆجستی، تەنانەت فیكری‌و عەقیدەیشە. ئاماژەی بەوەكرد" جەنگاوەری عێراقی هەن لەگەڵ رژێم لە سوریا، بەشێكی زۆریان بەمدواییە گەڕاونەتەوە، بەڵام ئەوانی تر كە ژمارەیان چەند هەزار كەسێكە هێشتا لەوێن‌و بەراشكاوی نازانین پارە لە كوێوە وەردەگرن". ئەمە وەكو ئاماژەیەك بۆ هێزەكانی " النجبا‌و "‌و كەتیبەكانی حزبوڵا‌و بەدر خۆراسانی، كە چەند ساڵێكە بە یارمەتی دارایی ئێران‌و پاڵپشتی رژێمی سوریا لەچەند ناوچەیەكی سوریا دەجەنگن‌و دارایی حەشدی شەعبی لە عێراق قۆستراوەتەوە لەبەرژەوەندی ئەو گروپانەدا.  ئەم گروپە دژبەرانە بەشێوەیەكی مەركەزی بەستراونەتەوە بەحكومەتەوە، بەڵام لەڕووی پێدانی سەرچاوەی دارایی‌و فیكرو ئایدۆلۆژیاوە جیاوازن، گروپەكانی مقاوەمەی ئیسلامی چەند گروپێك لەخۆدەگرێت‌و بەر لە فتواكەی ساڵی 2014ی سیستانی (پێكهێنانی حەشدی شەعبی) دامەزراوە، ئەم گروپە خۆی وادەبینێت كە لە هەموو گروپەكانی تر زیاتر مافی دارایی‌و ئیمتیازاتی هەیە، بەوپێیەی لەدوای ساڵی 2003وە هاوشێوەی بەدرو عەسائیب‌و كەتیبەكانی حزبوڵای عێراقی دژی بوونی ئەمریكا شەڕی كردووە. ئەو، هاوكات نوێنەرایەتی هەژمونی سەربازی ئێران دەكات لەناو عێراقدا. هۆكارەكانی ناكۆكی 1-    سەركردایەتی عەتەبەی لیواكانی حەشدی مەرجەعیەت ناڵاندویەتی بەدەست گرفتی دارایی‌و لۆجستییەوە، ئەمە كاریگەری كردوەتەسەر ئاستی ئەداو لێوەشاوەیی، یەكێك لە هۆكارە سەرەكییەكانی ئەو كێشانە تێكچوونی هاوسەنگییە لە دابەشكردنی داهاتی حەشد بەشێوەیەكی دادپەروەرانە لەنێوان لیواكانی حەشدی وەلائی‌و لیواكانی تری حەشددا بەتایبەتیش لیوای عەتەبەكانی مەرجەعیەت، ئەو رێگایەی كە سەركردایەتی باڵای ئۆپراسیۆنەكان لە دەستەی حەشدی شەعبی بڕیاری پێدەدات، وایكردووە لەلایەن لیواكانی حەشدی مەرجەعیەت‌و حەشدەكانی ترەوە هەست بەبێ ئومێدی‌و پەراوێزخستن بكرێت. 2-    وەرگرتنی بڕیار لەلایەن سەركردایەتی ئۆپراسیۆنەكانەوە لە دەستەی حەشد شەفافیەتی تێدا نییە، بەشێوەیەك سەركردایەتی لیواكانی تر ئەوانەی كە بەشدار نین لە فەرماندەیی باڵا، بێبەش دەكات لە دەركردنی بڕیارەكان هەروەك بێبەشیشیان دەكات لەوەی بۆچونی خۆیان بدەن لەبارەی هەندێك لە پرسەكان‌و پێشنیازی چارەسەر بۆ دەرچوون لە قەیرانەكان.  3-    زانیاری تایبەت بە بڕیارەكانی دەستەی حەشدی شەعبی بەكەس نادرێت تاوەكو دوای دەرچوونی بڕیارەكە لەڕێگەی راپۆرتێكەوە كە لەلایەن نوسینگەی جێگری سەرۆكی پێشووی دەستەكەوە دەردەچێت یاخود سەرۆكی ئەركانی ئێستا دەستەی حەشد، ئەمەش بەس نییە‌و نابێتە هۆی ئەوەی سەركردەكانی تری لیواكان ئاگاداری ئەو بابەتانە بن كە گفتوگۆیان لەسەر كراوە. نەبوونی یەكسانیی لە بەشداریكردنی سەركردەی لیواكانی حەشدی مەرجەعیەت لە بڕیارە چارەنوسسازەكانی دەستەی حەشددا بەتایبەتیش لە بڕیارەكانی رێكخستنی پەیكەرو هەڵبژاردنی ئەبو فدك عەبدولعەزیز محەمەداوی پرسیاری دروستدەكات لەبارەی رێزگرتن لەسەر ئەو بەشدارییە، ئەگەر بەشدارییەكی كرداری هەیە ئایا بۆچونێكی پێشنیازكراوی كاریگەر هەیە لە بڕیارەكەدا كە زۆربەی كاتەكان لەپشت دەرگا داخراوەكانەوە لەلایەن سەركردایەتی حەشدی وەلائییەوە دەردەكرێن كە دەستیانگرتووە بەسەر پۆستەكانی پەیكەری رێكخراوەیی حەشدی شەعبیدا. لەم حاڵەتەدا هەروەك لە حاڵەتەكانی تریشدا ئەو پەراوێزخستنە توندەی سەركردەكانی حەشدی مەرجەعیەت رێگە بەوە نادات كاركردن لەسەر ئەم پەیكەرەدا بەردەوام بێت، بۆیە هەنگاوی ناوە بەرەو چارەسەر بەئاڕاستەی جیابونەوەی تەواوەتی لە دەستەی حەشد، بەجۆرێك لە نیسانی 2020وە لیوای عەتەباتەكان لەڕووی ئیداریی‌و ئۆپەراسیۆنییەوە پەیوەندی بە نوسینگەی فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانەوە كردووە‌و لەژێر فەرمانی راستەوخۆی ئەودایە.   4-    لیواكانی تر لەوانەی كە وەلائی نین (لایەنداری ئێران ناكەن) پەنجەرەی پەیوەندییان لەگەڵ سەركردەی لیوای عەتەبەكاندا كردوەتەوە بۆ ئەوەی بچنە ناو ئەوانەوە لەوانەشە بۆ پێكهێنانی رێكخراوێكی نوێ لەژێر هەمان چەتری یاسایی‌و دارایی دەستەی حەشدی شەعبی، چونكە بەدیاریكراوی سەرایای سەلام‌و حەشدی سوننی هیچ بەرەوپێشچونێكی راستەقینە نابینن لەو دامەزراوەیەداو دەنگی حەشدە مامناوەندی‌و بچوكەكان بەشێوەی پێویست نابیسرێت، ئەمەش پێشێلكردنی بنەمای هاوسەنگییە لەناو دەستەی حەشددا. 5-     كەسایەتییە ئاینییە مەرجەعییەكان داوایانكردووە ئەو سەركردانەی حەشد كە وەلائی نین رۆڵی ناوەندییان هەبێت لە دووبارە راستكردنەوەی پۆستەكانی پەیكەری رێكخراوەیی، بەتایبەتیش پۆستەكانی سەركردایەتی باڵا لەڕووی پێكهاتە‌و شێوازی كاركردنی، بۆئەوەی زیاتر دادپەروەرانە‌و شەرعی بێت، ئەمەش لەپێناو راستكردنەوەی كەموكورتییەكانی هاوسەنگی لەنێوان دەسەڵاتی لیواو بەڕێوەبەرایەتییە سەرەكییەكان، بەتایبەتیش لەنێوان هەموو لیواكانی دەستەی حەشدو پۆستی سەرۆكی ئەركانی دەستەی حەشد. هەروەها لەپێناو بەدیهێنانی ئەو ئامانجە كەسایەتییەكانی مەرجەعیەتی ئاینیی لەنمونەی سەید ئەحمەد سافی‌و شێخ عەبدولمەهدی كەربەلائی داوایانكردووە دەرفەتی راستەقینە بدرێت بە سەركردەكانی حەشدی مەرجەعیەت بۆ ئەوەی چاكسازی ریشەیی بكەن لە پێكهاتەی شێوازی كاری پەیكەری رێكخراوەیی دەستەی حەشد، ئەوەش بە چاككردنی شێوازی نوێنەرایەتی‌و وای لێبكرێت زیاتر دادپەروەرانە‌و شەرعی بێت. 6-    سەركردایەتی لیوای عەتەبەكان‌و سەرایا سەلام رەخنەیان هەیە لە بڵاوبونەوەی نوسینگەی ئابوری سەربە حەشدی وەلائی‌و لە زیاد لە بۆنەیەكدا داوایانكردووە لاببرێن‌و سزای ئەو لایەنانە بدرێت كە لەپشتی ئەو كارەوەن، ناكرێت بەهانە بۆ بوونی ئەم جۆرە نوسینگانە بهێنرێتەوە لەو ناوچانەی كە بە قوربانیدانی ئەو هێزانە ئازادكراون، نەبوونی چاودێری لەسەر ئەو نوسینگە ئابورییانە بەبەهانەی ئەوەی لایەنی سیاسین‌و ناكەونە ژێر چاودێریی دەستەی حەشدی شەعبییەوە، حەشدی وەلائی هەندێك لەو نوسینگە ئابورییانە دەپارێزن. 7-    كێشەی سەرەكی لە حەواڵەی موچەی تایبەت بە هێزەكانی حەشدو بەكارهێنانی تواناو سەرچاوەكانی دەستەی حەشدە، لەلایەن هەندێك گروپی وەلائییەوە كە سەربە لیواكانی حەشد نین، هەروەها كێشەی لیوا وەلائییە تێكەڵەكان كە باڵی سیاسی و هەندێك باڵی حكومی‌و هەندێكی تر لەناو حەشدو یەكێكی تر لە دەرەوەی دەستەی حەشد وابەستەیە بە دەرەوەی سنوری نیشتمانی پرۆژەی میحوەری مقاوەمەتەوە. لەبەر رۆشنایی ئەوەدا، پێویستی هەمواركردنی فەرمانی دیوانیی ژمارە (331) دەردەكەوێت بۆ رێكخستنی پەیكەری دەستەی حەشد، تاوەكو فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكان دەتوانێت دەسەڵاتی خۆی بسەپێنێ لەرێگەی چاودێریكردنی كاری پۆستەكانی سەركردایەتی باڵا لە دەستەی حەشددا. ئاستەنگەكانی چاكسازی لە پەیكەری رێكخراوەیی دەستەی حەشد لەڕێگەی رێككنەكەوتن لەسەر ئاستی ناوخۆیی لەبارەی پرسی دوبارە رێكخستنەوە، وێنەكە روونە، رێكنەكەوتن دەبێتە ئاستەنگێكی راستەقینە لەبەردەم هەمواركردنی پەیكەری پێشنیازكراو  لە فەرمانی دیوانیی ژمارە (331)دا. ئەو گفتوگۆیانەی كە لە ساڵی 2018وە لەژێر چەتری حەشددا كراون، بە لێدوانی رەتكردنەوەی پێشوەختەی سەركردەی عەتەبەكان‌و سەرایا سەلام دەستیپێكردووە، دادپەروەری لە دابەشكردنی پۆستەكانی پەیكەری حەشددا، بەشدارییەكی گشتگیرتر، هاوسەنگی لە دابەشكردنی پۆستەكان تائێستا بابەتێكی زۆر گرنگ‌و بەبایەخن. لەسەر بنەمای ئەو پێدراوانەی پێشوو، دەتوانین تێبگەین لە داواكارییەكان بۆ دووبارە دابەشكردنەوەی پۆستەكان بەسەر سەركردەكانی حەشددا بەشێوەیەكی دادپەروەرانە‌و لەسەر بنەمایەكی ستراتیژی، بەجۆرێك پشكی سەركردە وەلائییەكان گونجاوبێت لەگەڵ قەبارەی توانا مرۆییەكانیان كە نزیكەی 35%ە‌و ئەو رێژەی 65%ی كە دەمێنێتەوە بەشێوەیەكی دادپەروەرانە دابەشبكرێت بەسەر حەشدەكانی تردا، دەكرێت دیارترین ئاستەنگەكان ئەمانە بن: 1-    ئیشكالیەتی ئەو حەشدانەی كە پەیوەندی سیاسی‌و سەربازیی ناوخۆیی‌و دەرەكییان هەیە، رەنگە ببێتەهۆی ئیفلیجكردنی دەستەی حەشد بەهۆكاری زۆربوونی ئەگەرەكانی بەریەككەوتنی بەرژەوەندییەكان لەگەڵ زیادبوونی رێژەی پۆستی سەركردەكانی حەشدی وەلائی، ئەمە دەبێتەهۆی بەكارهێنانی مافی ڤیتۆ بەشێوەیەكی شورەیی بۆ پارێزگاریكردن لە بەرژەوەندییەكانیان‌و بەرژەوەندی هاوپەیمانەكانیان بەتایبەت لەكاتی بوونی دژبەیەكی لەنێوان جەمسەری سەركردایەتی مەرجەعەكان‌و ناكۆكی تێڕوانین لە پرسە نێودەوڵەتییەكاندا. 2-    داماڵینی چەكی گروپەكان‌و كورتكردنەوەی لە دەستی دەوڵەتدا، لەپاڵ كێشەی پلە سەربازییەكان‌و تەمەن‌و بڕوانامەی خوێندن‌و پلەبەندی سەربازی جەنگیی‌و لۆجستی.. ئەم ئاستەنگە رەنگە هێزەكانی حەشدی شەعبی بكات بە شانۆی مشتومڕی دورودرێژو قوڵ‌و لە كۆتایدا رێگر بێت لە وەرگرتنی بڕیاری یەكلاكەرەوەی خێرا. 3-    لێرە دا دەبێت تەماشای ئەگەری گونجانی ئەم سەركردایەتییانە بكەین لەژێر یاسای (40)ی 2016دا، ئایا سەركردایەتی حەشدی وەلائی ئامادەن بۆ دووبارە دابەشكردنەوەی ئەو ئیمتیازاتانەی كە هەیانە لەگەڵ ئەندامە پێشنیاركراوە نوێیەكان، بەتایبەتیش مافی بڕیاردان‌و ڤیتۆكردنی بڕیار لەگەڵ ئەو گروپ‌و حەشدانەدا كە پێشتر نەیارو ركابەربوون‌و لەئێستادا بوون بە هاوڕێ ؟ 4-    گفتوگۆی ئێستا پەیوەندیدارە بە پەیوەندی نێوان ئەبو فدك عەبدولعەزیز محەمەداوی‌و مەیسەم زەیدی، هەریەكێكیان ئەتوانێت ئەوی تر تێپەڕێنێت. وەكو باسمان كرد، لیوا وەلائییەكان لەگەڵ بەلاداخستنی كێشەكەدان بەڵام بەمەرجێك لیوای عەتەبەكان لەڕووی یاسایی‌و داراییەوە ملكەچی دەستەی حەشدی شەعبی بن‌و هێزەكانیان بخەنەژێر فەرمانی نوسنیگەی فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانەوە لەڕووی ئیداری‌و داراییەوە. بەواتایەكی تر، سەركردەی عەتەبەكان‌و مەیسەم زەیدی ناتوانن سەركردایەتی حەشدی وەلائی‌و ئەبو فدك تێپەڕێنن. سەرباری ئەمەش حەشدی وەلائی پێویستی بە حەشدی مەرجەعیەت هەیە وەكو ئامرازێكی گرنگ بۆ بەهانەی بوونی دەستەی حەشدی شەعبی لەڕووی ئاینیی‌و پەیوندی دروستكردنی دەستەكە بە فتواكەی 13ی حوزەیرانی 2014ی مەرجەعیەتی نەجەف كە بە فتوانی "الدفاع الكفائی" ناوبانگی دەركرد، هەڵسوكەوتی راگەیاندنی حەشدی وەلائی لە شەش ساڵی رابردوودا دەریخست، فتواكەی مەرجەعیەت بەكاردەهێنن بۆ پێدانی شەرعیەتی ئاینیی بە سیاسەتە شەڕخوازانەكانی، بەڵام پرسیاری كۆتایی ئەوەیە ئایا ئەو حەشدەی كە وەلائی نییە دەتوانێت پێویستی خۆی بە حەشدی وەلائی لەڕووی سەركردایەتی‌و ئۆپەراسیۆن‌و ئەمنی‌و هەواڵگری‌و پیشەیی‌و پەیوەندی سیاسی‌و هێزی تایبەت‌و پیشەسازی سەربازییەوە، تێپەڕێنێت؟ پێشنیازەكان: ئەوانەی پێشتر دەریدەخەن پێكهاتەی ئێستای پەیكەری دەستەی حەشدی شەعبی ناگونجێت لەگەڵ سیستمی سیاسی ئێستا‌و ئەو گۆڕانكارییانەی كە بەسەریدا هاتووە، ئەوانەی ئەمڕۆ نەیاری پەیكەری حەشدی شەعبین زۆر زیاترن لەوانەی كە لەسەرەتای دروستكردنیدا لەدژی بوون. سەرباری ئەمە حەشد لەئێستادا روبەڕووی چەندین قەیران بوەتەوە ئەمە جگە لەوەی وڵاتانی گەورەی خۆرئاواو وڵاتانی عەرەبی عێراق هاندەدەن بۆ ئەوەی دەستەی حەشدی شەعبی هەڵبوەشێنێتەوە‌و رۆڵ‌و دەسەڵاتەكانی لەقاڵب بدات‌و توانا مرۆییەكانی كامبكاتەوە یاخود پێداچوونەوە بكات بە پرۆسەكانی تێكەڵكردنی لەگەڵ هێزە نیزامییەكان یاخود بیكات بە هێزێكی یەدەگ كە لەكاتی پێویستدا بانگیان بكاتەوە‌و موچەیەكی خانەنشینی دادپەروەرانەیان پێبدات.. پەیكەری ئێستا حەشدی شەعبی گوزارشت ناكات لەو گۆڕانكارییە دراماتیكیە سیاسی‌و ئابوریانەی ئێستا‌و دەبێت حەشدە وەلائییەكانی تر بەهێزبكرێن لە زەمەنێكدا كە قەیرانی جۆراوجۆر‌و تێكهەڵچوو بەخۆوە دەبینێت لەوانە تیرۆری نێودەوڵەتی‌و ململانێ ناوخۆیی‌و نێودەوڵەتییەكان‌و زیادبوونی هەژاریی، هەموو ئەمانە كاریگەرییان دەبێت لەسەر پێویستی دوبارە داڕشتنەوەی پەیكەری دەستەی حەشد. لە كۆتایدا پێویستە پێوەری دیاریكراو و روون دابنرێت بۆ پۆستەكانی دەستەی حەشدی شەعبی‌و پەنابردن بۆ بەكارهێنانی یاسایی سەربازی دژ بە كەسێك كە یاخی دەبێت، هەروەها رۆڵی ئاسایش‌و یاسا‌و پشكنەرایەتی حەشد كارا بكرێت بۆ داخستنی نوسینگە ئابورییەكان‌و سزادانی سەرپێچیكاران‌و رێگریكردن لە كاری سیاسی‌و حزبی، تاوەكو ئەم دەستەیە دەتوانێت رۆڵی خۆی بگێڕێت لەناو جەستەی دەوڵەتی عێراقیدا بەشێوەیەكی گونجاو لەگەڵ یاساو دەستوری عێراقدا. هەروەك پێویستە كارەكانی دەستەی حەشد ملكەچ بكرێت بۆ چاودێری دارایی‌و كارگێڕیی لەرێگەی كاراكردنی رۆڵی چاودێری حكومی‌و پەرلەمانیی بۆ رێگرتن لە دەرچوونی بڕیاری نایاسایی كە پێچەوانەی حوكمەكانی یاسای عێراقی بێت.   

دیداری: گۆڤاری ئاییندە ناسی  ئێوارەی ئەمڕۆ د.هشام هاشمی شارەزای بواری گرووپە تیرۆریستییەکان و شرۆڤەکاری دیاری عێراقی لە شاری بەغدا تیرۆر کراو. بەر لە تیرۆركردنی لە مانگی ئایاری رابردوودا دیدارێكی لەگەڵ گۆڤاری ئاییندە ناسی سازكردووەو هۆكاری جموجوڵی داعشی بۆ ناوچە جێناكۆكەكان گەڕاندۆتەوە بۆ درز و كەلێنی ئەمنی  نێوان حەشد و هێزەكانی هاوپەیمانان و پێشمەرگەو هێزە عێراقیەكان لەو ناوچانە.  پرۆفایلی د. هشام هاشمی هوشام ئەلهاشمی لەدایكبووی 1973ی بەغدایە، پسپۆڕییەكەی كارگێڕی و ئابوورییە، بەڵام لە كۆتایی نەوەدەكانەوە گرنگیدانی بە گرووپ و دەستە و كۆمەڵە ئیسلامییە چەكدار و ئسوڵی و توندڕەوەكان هەیە و لە سەردەمی سەددام حسێن لەسەر گرنگیدانەكانی، بەند كراوە. لەدوای 2003، كاری دۆكیۆمێنتاریی كردووە لەگەڵ میدیای بیانی و ناوخۆیی سەبارەت بە داعشەوە و گەنجینەیەكی گەورەی لەو بوارەدا پێك هێناوە كە خۆی لە سێ كتێب و نزیكەی 500 وتار و توێژینەوە دەبینێتەوە. كتێبەكان بریتین لە: عالم داعش، تنڤیم داعش من الداخل، نبژە عن تاریخ القاعدە فی العراق، ئێستاش وەك ئەندامی ئەنجوومەنی ڕاوێژكاریی عێراق كار دەكات و ماوەیەكیش ڕاوێژكاری حكومەتی عێراق بووە بۆ كاروباری ئاسایش. دەقی چاوپێكەوتنەكە:  ئایندەناسی: نوێنەری تایبەتیی سكرتێری گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان؛ جنین بلاسخارت، لە دوا پەیامی خۆیدا لەبەردەم ئەنجوومەنی ئاسایش، هۆشیاری دا لە چالاكییەكانی ڕێكخراوەكە لە پشتێنەی چواردەوری بەغدا و ڕۆژهەڵاتی دیالە، ئایا داعش تاكە لایەنە كە ئاسایشی ئەو ناوچانە بخاتە مەترسییەوە، یان گرووپی تر هەن؟ بەتایبەت كە بە پێچەوانەی ڕەفتاری پێشووی داعشەوە كە دیل كوشتنە، ئێستا مامەڵەكردن بە ڕفێنراوەكان هەیە بە دەوروبەری 50 هەزار دۆلار؟ هشام هاشمی: ژمارەی داعشەكان لە سێ مانگی یەكەمی 2020، بە دەوروبەری 3500-4000 چەكدار خەمڵێنراوە كە لە 10 كەرتی جیاجیای عێراقدا هەن و تەنها دیالە و بەغدا نییە. ئەم ڕێكخراوە هەڵمەتێكی نوێی ڕیكلامی ڕێك خستووە لەژێر ناوی "العاقبە للمتقین" لە سەرجەم ناوچەكانی عێراق، كە نوێكردنەوەی بەیعەت لەخۆ دەگرێت و لەمەشدا پشتئەستوورە بەو دەرامەتە مرۆییانەی لە شەڕی داعش تێك شكان، بەم دواییانەش داعش تەكتیكێكی تری گرتۆتە بەر كە ئەكتیڤكردن و وەرگرتنی ئەوانەیە كە هیچ ئاماژەیەكی ئەمنییان لەسەر نییە یان داواكراوی قەزایی نین، ئەمەش لەبەر بەدیهێنانی كۆمەڵێك ئامانجی سەربازی و سیاسی. ئایندەناسی: بژاردەكانی بەردەم داعش چین، بۆ ئەوەی جارێكی تر بگەڕێنەوە بۆ ڕووكاری ڕووداوەكان؟ هشام هاشمی: داعش لە چەند ڕوویەكەوە كار دەكەن، كە یەكێك لەوانە دۆسیەی ئابووری و ئەوی تر هیی سەربازییە. لە بواری ئابووریدا تۆڕی دارایی ئەم ڕێكخراوە زۆر لێزانن لە خۆدزینەوە لە سیستمە داراییە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەكان، ئەمانە لە ناوخۆی عێراقدا وەبەرهێنانەكانی خۆیان لە كەرتی گواستنەوە و وزە و بازرگانیی گشتی و كشتوكاڵ و دەرمان و چیمەنتۆ و جگەرە بەڕێوە دەبرێن و بۆ ئەمەش پێویستیان بە كەسانێكە نیشانەی پرسیاریان لەسەر نەبێت یان لە ڕووی ئەمنییەوە داواكراو نەبن، ئەم پڕۆسەیەش بۆ داعش دەستكەوتێكی تازەیە بۆ ئەو شارانەی بڕێك ئارامن لە 2020 و پێشتر بە ڕووی داعشدا كراوە نەبوون، ئەمەش دەبێتە هۆی گەشەكردنی داهاتی دارایی داعش و بنەما ئابوورییەكەی و بۆ ماوەیەكی درێژیش پارەكانی داعش دەپارێزێت. لە ڕووی سەربازییەوە، بەیعەتەكان توانای داعش نوێ دەكەنەوە بۆ دەستپێكردنی قۆناغێكی نوێ، كە تێیدا بتوانێت بەرەی نوێ بكاتەوە كە پێشتر نەیبووە. لەم ڕێگایەوە دەتوانێت كێشە دروست بكات بۆ پلانەكانی داهاتووی هاوكاریی خەڵكی ناوچە نوێیەكان، بەتایبەت گوندنشینەكان لەگەڵ هێزە ئەمنییەكان، بەم پێیەش ئەوەی لە داهاتوودا ڕووبەڕووی هێزە ئەمنییەكان دەبێتەوە، كۆمەڵێك مەفرەزە و خانەی پەیوەستن لە داعش كە پێشتر بەرەنگاری هێزە ئەمنییەكان نەبوونەتەوە. ئایندەناسی: پێگە و ڕۆڵی داعش لە ناوچە كێشەلەسەرەكان چۆنە؟ بۆچی چاوی ئەم گرووپە زیاتر لەسەر ئەو ناوچانەیە و لە ئێستادا دۆخی ئەو ناوچانە لە ڕووی ئەمنییەوە چۆنن؟ هشام هاشمی: داعش ئەم ناوچانە بە گرنگترین پێگەی جێگە نفوزی خۆی دەزانێت، هەروەها گرنگترین ناوچەشن بۆ داعش، چونكە كێوماڵ و پشكنین و پاككردنەوەیان شكستی هێناوە بە هۆی هەبوونی دەیان مەفرەزەی داعش لەم ناوچانە جیاواز لە ناوچەكانی تر، ڕاپۆرتە هەواڵگرییەكانیش كۆكن لەسەر ئەوەی ئەم ناوچانە پێگەی ئاڕاستەكردنی داعشن بۆ سەرجەم ناوچەكانی تری عێراق. جگە لەوەش هەر بەپێی ڕاپۆرتە هەواڵگرییەكانی عێراق، داعش هەمیشە چاوی لەسەر گەنجانی گوندە زیانلێكەوتووەكانە لە ڕووی ئابوورییەوە، بەڵام لە 2020-دا ئەم ڕێكخراوە پلانی خۆی گۆڕی بۆ داڵدەدانی ڕەگەزی نوێ لە گوندی قەراخ شار و شارۆچكەكان و چالاكییەكانی خۆی گواستەوە لە ناوچە بەرزایی و بیابانەكان بۆ شارەدێ و گوندە ستراتیژییەكان، بەتایبەت لە باكووری ڕۆژهەڵاتی دیالە و باشووری كەركووك و باشووری نەینەوا لەگەڵ باشووری سامەڕا و باكووری بەغدا. بەپێی قسەكانی ئاژانسی ئەعماقی سەر بە داعشیش بێت، ئەوە لە 2020دا ئەم ڕێكخراوە دەوروبەری 135 كاری تیرۆریستیی جۆراوجۆری ئەنجام داوە (لایەنە فەرمییەكانی عێراق گومانیان لە 76%ی ئەو چالاكییانە هەیە و 24%یان پشتڕاست دەكەنەوە). تۆڕەكانی داعش یەك ئامانجیان هەیە، ئەویش بەزاندنی سنووری خیڵەكیانە و ناوچەگەریانەی ناوچە سوننەكانە بۆ ئاشتكردنەوەیان لەگەڵ خۆیان و گۆڕینی ڕقەكەیان بۆ دۆستایەتیی داعش. ئایندەناسی: چ تەكنیكێكی نوێ لە كاری ئێستای داعش هەیە و ناوچە كوردستانییەكان یان هێزی پێشمەرگە، لەكوێی پلانی نوێی ژیانەوە و گەڕانەوەی داعشدان؟ هشام هاشمی: ئامانجی مەفرەزە نوێیەكانی داعش، بەئامانجگرتنی هێزەكانی حەشدی عەشایەری و حەشدی ناوچەیی و هێزەكانی پێشمەرگە و پۆلیسی فیدراڵی و حەشدی شەعبییە. ئەوان كردەكانی تیرۆركردن بە چەكی قەناسیان ئەكتیڤ كردووە لە خانەقین و جەلەولا و سەعدیە، سەرانە و پارە وەردەگرن لە جووتیارەكان و شوانی مەڕوماڵات و خاوەن پڕۆژە بچووكەكان یان ئەوانەی سەرقاڵی گواستنەوەی نەوتن یان لە پڕۆژەكانی گەیاندن و ئینتەرنێت یان هیڵی كارەبا كار دەكەن. تەكنیكی نوێی ئەم ڕێكخراوە هەندێ شتی تر لەخۆ دەگرێت، وەك دروستكردنی دەستەی تایبەت بۆ هاوەن هاویشتن و ڕۆكێت دژ بە گوندە كوردی و كاكەیی و توركمانییە شیعەكان، بەمەش كاری خۆكوژی كەمتر دەكەنەوە. بۆ بازرگان و خاوەن سەرمایەكانیش، ئۆتۆمبێلی بە بۆمب چێنراو بەكار دەهێنن تا ناچاریان بكەن هاوكاریان بن بە پارە و لە هەوڵی بەردەوامیشدان بۆ ئەوەی شۆی میدیایی دروست بكەن بە ڕفاندنی دیبلۆمات و خەڵكانی ڤی ئای پی، بەپێی دانپێدانانی كۆمەڵێكیان لە 2020 كە دەستگیر كرابوون. ئایندەناسی: لەپاش ڕاگەیاندنی سەركەوتن بەسەر داعشدا، بارودۆخی سنوورەكان چۆنن بەتایبەت ئەوانەی بەری سووریا كە دەرچەی دزەكردنی داعش بوون بەرەو عێراق لە حوزەیرانی 2014؟ هشام هاشمی: لە ناوچەكانی سنوور لەگەڵ سووریا كە هێزە عێراقییەكان و حەشدی شەعبی و حەشدی عەشایەری لێیە، هەوڵی گێڕانەوەی هاوسەنگی دەدرێت. خەڵكی ئەو ناوچانە دەرپەڕێنراون لە جێگەی خۆیان و زۆربەی كات خەریكی ئێشكگرتنن، ئەوانە نە دەتوانن پشوو و ئارامی وەربگرن، نە دەتوانن كاری تایبەتی خۆیان بكەن، چونكە هەست بە ئارامی و ئاسایش ناكەن و هەر خەریكی ئێشكگرتنن لەسەر سنوور و لە ڕەبیەكان. سنوورەكان كە هێزی فرەڕەگەزی لێیە بە سەرجەم پێكهاتەكانیەوە، گرنگترین پەناگەن بۆ داعش و ماڵ و موڵكی خەڵكی ئەو ناوچانەیان داگیر كردووە. سنوورەكان پێشینەی مێژووییان هەیە لەگەڵ سەرهەڵدانی ئەلقاعیدە لە عێراق لە ڕۆژگاری زەرقاوی، سەرەتای ئەوە لە دوورگەی ڕاوە بوو، پاشان ئەبو حەمزەی موهاجیرە "ڕوماننە"ی كردە بارەگای خۆی، بەغدادی بەخێرایی بادیەی ڕۆژئاوای هەڵبژارد بۆ ئەو ئەركە كە خۆی لە بنەڕەتدا پێگەی چەندین ڕەگەزی سەربازیی جۆراوجۆر بوو. فراوانیی سنوورەكان و ئاڵۆزیی پێكهاتە جوگرافییەكانیان و جۆراوجۆرێتیی سامانەكانی، ئامانجێكی سەرنجڕاكێشە بۆ ڕێكخراوە تیرۆریستەكان. خەڵكی ناوچە سنوورییەكان بیركردنەوەی تایبەت بە خۆیان هەیە و سنوورەكانیش هێمایەكی سەرەكین بۆ زاڵبوون بەسەر ڕۆژئاوا كە نەخشەی كێشاوە. ئاستەكانی توندوتیژی لە سنوورەكان بەرزن، بە بەراورد بەو گوندانەی كە نزیكن لە شارەكان. سنوورەكان هیچ كات بەرەنگاری پڕۆسەیەكی سەربازیی گشتگیر نەبوون، هاوشێوەی شارەكان بۆ پاككردنەوەیان لە پاشماوەكانی داعش. مەترسییەكانی داعش لە بادیەی ڕۆژئاوای عێراق و باكووری فوڕات و بیابانی ئەنبار هەر بەردەوامە و بەرەو ئاستی ترسناك بەرز دەبێتەوە. ئایندەناسی: زۆر باس لە مەترسیی خێوەتگا و ئۆردووگاكان دەكرێت وەك سەرچاوەیەك و پێگەیەك بۆ ژیانەوەی داعش، ڕۆڵی ئەو جێگایانە چین كە هاوتای گرتووخانەی پێشووی بوكا و ئەبو غرێبن؟ یان ئەوانەی لەوێ تازە گەڕاونەتەوە بۆ شار و شارۆچكەكانی خۆیان، ئایا جێگەی مەترسی نین؟ هشام هاشمی: ئەو خێزانانەی لەوێ گەڕاونەتەوە، پێیان وایە كۆتایی توندڕەوی دوورە، زۆر جاریش باس لەوە دەكەن گەڕانەوەی داعش نزیكە و ئەم جارەش گەڕانەوەكە بەنهێنی دەبێت، بەتایبەت لەو ناوچانەی درز و كەلێنی ئەمنیی تیایە، وەك پانتاییەكانی نێوان حەشد و هێزەكانی هاوپەیمانان یان پێشمەرگە و هێزە عێراقییەكان. جگە لەوەش گوندە سنوورییەكان وەك وتمان هێشتا پەناگەی هێزە چەكدارەكانن، كە بەشی زۆریان تەكفیرین و لە 101 ڕەگەزنامە و وڵاتی جیاجیاوە هاتوون بۆ عێراق و سەربازگە و پەناگەیان دروست كردووە.