راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت  - محەمەد رەئوف بۆ یەكەمجار لەبارەی ئەو قەیرانە داراییەی كە روبەڕووی حكومەتەكەی بوەتەوە قسەی كرد، بەرپرسیارێتی بارودۆخەكەی بە پلەی یەكەم خستەئەستۆی كابینەكانی نێچیرڤان بارزانی‌و بەشێكی تریشی كرد بە عەلاگە كەی بەغدادەوە، هەندێك شتی باس كرد، بەڵام زۆر بابەتی پشتگوێ خست، (درەو) لەم راپۆرتەدا باسی ئەو تەوەرە گرنگانە دەكات كە مەسرور بارزانی لە وتارەكەیدا خۆی لێ پاراست‌و باسی لێوە نەكردن. سێ مانگ قەیران‌و 15 خولەك قسە دواجار مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت قسەی كرد، دوای سێ مانگ لە دروستبوونی قەیرانی دارایی، لە وتارێكی ڤیدیۆیی (15 خولەك)یدا كە سێ رۆژ پێشتر تۆماریكردبوو، باسی لە دۆخی سەختی دارایی حكومەت كرد. وتارەكە كاردانەوەی لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان دروستكرد، لێكدانەوەی جۆراوجۆری بۆ كرا، لەو وتارەدا مەسرور بارزانی بە راشكاوی دەستی خستە سەر هەندێك لە برینە دارایی‌و ئیدارییەكان لە هەرێمی كوردستان، بەڵام هەندێكی بابەتی هەستارو گرنگی پشتگوێ خست. ئەوەی مەسرور بارزانی باسی كرد سەرۆكی حكومەت لە وتارەكەیدا بەبێ ناوهێنان‌و ئاماژەی روون، هێرشی كردەسەر كابینەكانی پێشووی نێچیرڤان بارزانی ئامۆزای. مەسرور بارزانی بەڕوونی وتی:" لە خەرجكردنی داهاتی هەرێمی كوردستاندا نادادپەروەرییەكی زۆرو بێ پلانیی هەبووە"، لەمەدا مەبەستی لە كابینەكانی پێشووی حكومەت بوو، كە لە (17) ساڵی رابردوودا، جگە لە دوو ساڵی بەرهەم ساڵح، ئەوی تر نێچیرڤان بارزانی سەرۆكایەتی كردووە. هەر وەكو ئاماژە بۆ كابینەكانی پێش خۆی، مەسرور بارزانی باسی لەوەكرد"لە دابەشكردنی ناتەواوی بودجەی هەرێمدا، هیچ لێكدانەوەیەك بۆ ئایندە‌و نەوەكانی داهاتوو نەكراوە". گلەیی هەبوو لەوەی كابینەكانی پێش خۆی، بۆ داهات تەنیا پشتیان بە فرۆشتنی نەوت بەستوە، ئاماژەی بەوەكرد" ئەم قەیرانەی ئێستا، سوورتریان دەكات لە سەر درێژەدان بە ستراتیجی فرەچەشنكردنی سەرچاوەكانی داهات‌و بەردەوامبوون لە سەر درێژەدان بە پرۆسەی چاكسازی‌و چارەسەركردنی هەموو ئەو كێماسیانەی لە رابردوودا لە بواری كارگێڕی و داراییدا هەبووە"، لەمە توندتر قسەی كرد‌و وتی:" راستكردنەوەی ئەم هەموو چەوتییەو دامەزراندنی بنەمای ئابورییەكی سەقامگیرتر، كاتی زیاترو هاوكاریی هەموولایەكی پێویستە". مەسرور بارزانی بە خستنەڕووی چەند داتایەك، بەرپرسیارێتی دۆخی ئێستای خستە ئەستۆی كابینەكانی پێش خۆی‌و وتی: •    حكومەتی هەرێمی كوردستان بڕی (27 ملیار) دۆلار قەرزارە •    حكومەتی هەرێم خاوەنی هیچ یەدەگ‌و پاشەكەوتێكی دارایی نییە •    كاتێك داهاتی مانگانەی فرۆشتنی نەوت (700 ملیۆن) دۆلار بوو، زیاتر لە (400 ملیۆن) دۆلاری بۆ تێچووی دەرهێنان‌و گواستنەوەی نەوت‌و پێدانەوەی قەرزەكان خەرجكراوە، ئەوەی بۆ خەزێنەی حكومەت گەڕاوەتەوە تەنیا (300 ملیۆن) دۆلار بووە. •    مانگی رابردوو (مانگی نیسانی 2020) كۆی داهاتی فرۆشی نەوت كە بۆ خەزێنەی حكومەت گەڕاوەتەوە تەنیا (30 ملیۆن) دۆلار بووە، داهاتی ناوخۆش نزیكەی (60 ملیۆن) دۆلار بووە. •    لە خەرجكردنی داهاتی هەرێمی كوردستاندا نادادپەروەرییەكی زۆرو بێ پلانیی هەبووە. •    80%ی داهاتی هەرێمی كوردستان بۆ موچەخۆران تەرخانكراوە، موچەخۆرانیش 20%ی دانیشتوانی هەرێمن. •    رێژەی موچەخۆرانی هەرێم بەپێی ستانداردە باوەكان، چەندین بەرامبەری پێداویستییەكانی هەرێمە. •    لە باشترین بارودۆخی دارایدا لە بودجەی هەرێم 15%ی بۆ خەرجییەكانی بەڕێوەبردن‌و خزمەتگوزاری تەرخانكراوە، تەنیا كەمتر لە 5%ی بودجە بۆ پەرەپێدانی وڵات تەرخانكراوە. •    لە دابەشكردنی ناتەواوی بودجەی هەرێمدا هیچ لێكدانەوەیەك بۆ ئایندە‌و نەوەكانی داهاتوو نەكراوە. سەرباری ئەو گلەییانەی كە لە كابینەكانی پێش خۆی هەیبوو، مەسرور بارزانی بە شانازییەوە باسی لە كابینەكەی خۆی كرد، كاتێك وتی:" كابینەكەی نۆ مانگە دەستبەكاربوو، هەشت موچەی دابەشكردووە‌و تەنیا یەك موچەی دواكەوتووە". بەشێكی تری هۆكاری دۆخە خراپەكەی بەستەوە بە تێكچوونی بارودۆخی سیاسی لە بەغداد، لەمەشدا بەتەواوەتی كابینەكەی بەدەر كرد لە هەر گلەیی‌و رەخنەیەك. ئەوەی مەسرور بارزانی باسی نەكرد  مەسرور بارزانی تاڕادەیەك بە راشكاوی باسی لە كرۆكی كێشەكان كرد، بەڵام سەرباری ئەوە وتارەكەی بۆ رایگشتی هەندیك كورتهێنانی تێدابوو، لەوانە: •    سەرۆكی حكومەت باسی لەوەكرد، هەر لە سەرەتای دروستبوونی ئەم قەیرانەوە هەموو هەوڵێكیان داوەو بەردەوامیشین لە هەوڵەكانیان بۆ ئەوەی بارگرانیی لە سەر هاوڵاتیان كەم بكەینەوە، بەڵام ئاماژەیەكی بەوەنەكرد هەوڵەكانیان بۆ كەمكردنەوەی خەرجییە گشتییەكان چەند پارەی بۆ خەزێنەی حكومەت گەڕاندوەتەوە. •    سەرۆكی حكومەت باسی لەوەكرد دەیەوێت هەرێمی كوردستان لەوە رزگار بكات كە بۆ داهات تەنیا پشت بە فرۆشتنی نەوت ببەستێت‌و نەوتیش نرخەكەی هەڵبەرز‌و دابەز بكات، بەڵام باسی لەوە نەكرد، چی دەكەن بۆ ئەوەی هەرێم سەرچاوەی تری داهات جگە لە نەوت زامن بكات. •    سەرۆكی حكومەت باسی لە خاڵە سنورییەكانی وەكو سەرچاوەیەكی گرنگی داهات نەكرد، كە ماوەیەكە قسەوباسی زۆری لەسەر دەكرێت، لەبارەی پرسی قاچاخچێتی سنورەكانەوە هیچ شتێكی نەگوت. •    لەبارەی پرسی نەوتەوە جگە لە خستنەڕووی هەندێك ژمارە كە پێشتریش لەبەردەستدابوون، مەسرور بارزانی زانیاری ئەوتۆی نەخستەڕوو، باسی لەوەكرد داهاتی نەوت لە مانگی نیساندا (30 ملیۆن) دۆلار بووە، واتە داهاتی هەر بەرمیلێك نەوت كە لەو مانگەدا فرۆشراوە (2 دۆلار)ی بۆ حكومەت ماوەتەوە‌و ئەوی تری چووە بۆ خەرجی دەرهێنان‌و فرۆشتنی نەوتەكە، باسی لە گرێبەستەكانی نەوت‌و گومانی گەندەڵی گەورە لەو گرێبەستانە‌و هەوڵی حكومەتەكەی بۆ پێداچوونەوە بە گرێبەستەكاندا نەكرد. •    هیچ ئاماژەیەكی بەوە نەدا دوای زیاتر لە (9 مانگ) لە دەستبەكاربوونی كابینەكەی، بۆچی تائێستا پۆستی وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی پڕنەكردوەتەوە‌و بەشداربوونی شێخ باز سەرۆكی كۆمپانیای (كار) لە كۆبونەوەكانی حكومەت چ مەغزاو مەبەستێكی هەیە. •    باسی لە گرێبەستی كۆمپانیاكانی ناوخۆ لەبواری خزمەتگوزارییەكان نەكرد، كە بەمدواییە قسەوباسی زۆری لەسەر دەكرێت‌و ژمارەیەك كۆمپانیا لەسەر حسابی داهاتی گشتی، مانگانە ملیۆنان دۆلار قازانج دەكەن، لەحاڵێكدا حكومەت خۆی دەتوانێت لەڕێگەی كەرتی گشتییەوە ئەو كارانە بكات. •    باسی وەرگرتنەوەی قەرزی كۆمپانیا‌و سەرمایەداران‌و وەرگرتنی باج لە كۆمپانیاكان نەكرد، بۆ نمونە كۆمپانیای كۆڕەك تیلیكۆم كە خاوەنەكەی سیروان بارزانیە، بڕی (190 ملیار) دینار قەرزاری حكومەتە‌و تائێستا پارەكەی نەگەڕاندوەتەوە، هەروەك باسی لەوەش نەكرد كە بۆ موچەی مانگی رابردوو قەرزی لە سەرمایەداران بە بڕی (400 ملیار) دینار كردووە. •    كابینەی مەسرور بارزانی لەدوای سەرهەڵدانی قەیرانی داراییەوە، پێدانەوەی شایستە داراییەكانی كۆمپانیاكانی بواری نەوت‌و كارەباو خزمەتگوزارییە گشتییەكانی راگرتووە، تەنیا پارەی كارەبا كە حكومەت بە چەند كۆمپانیایەكی دەدات مانگانە بڕی (83 ملیۆن) دۆلارە، خەرجی مانگانەی پاككردنەوەی شاروشارۆچكەكان (10 ملیۆن) دۆلارە، پارەی كۆمپانیاكانی نەوت مانگانە (200 ملیۆن) دۆلارە، پێدانەوەی قەرزەكانی تر كە مانگانە نزیكەی (200 ملیۆن) دۆلارە، حكومەتی هەرێم ئێستا پێدانی هەموو ئەم پارانەی راگرتووە بەهۆی قەیرانی داراییەوە، بەڵام سەرۆكی حكومەت باسی لە میكانیزمی رێككەوتنی لەگەڵ كۆمپانیاكان نەكرد لەبارەی دواخستنی ئەو شایستە داراییانەوە. •    مەسرور بارزانی باسی كەیسی (یەك ملیار دۆلار)ەكەی حكومەت لە بانكەكەی لوبنان‌و ئەو پارانەی تر نەكرد، كە باسدەكرێت لە دەرەوەی وڵاتن‌و حكومەت لە ئێستادا توانای گەڕاندنەوەی نییە.  •    لە باسی ئەنجامدانی چاكسازیدا، وردەكاری لەبارەی هەنگاوەكانی حكومەت بۆ جێبەجێكردنی یاسای چاكسازی كە بەمدواییە لە پەرلەمان دەرچوو نەكرد، لەكاتێكدا گلەیی هەیە لە هیواشی هەنگاوەكانی حكومەت بۆ جێبەجێكردنی ئەو یاساو ئەنجامدانی چاكسازی گشتگیرتر، ئەمە سەرباری ئەوەی ئەو بڕیارانەی كە مانگی رابردوو خۆی دەریكردوو، تائێستا هیچ یەكێكیان بەتەواوەتی نەخراوەتە بواری جێبەجێكردنەوە.  •    لە باسی گرفتە سیاسییەكانی نێوان پارتی‌و یەكێتیدا تەنیا ئاماژەی بە پرسی لامەركەزیەت كرد، باسی كێشە‌و ناكۆكییەكانی تری نێوان هەردوو حزبەكەو كاریگەرییەكان لەسەر ئەدای كاری حكومەت نەكرد. •    باسی لە رێكخستنەوەی موچەی فەرمانبەران كرد، بەڵام بە وردی میكانیزمی رێكخستنەوەكەی نەخستەڕوو، ئەمە لەكاتێكدا بوو دوێنێ شەو وەزیری دارایی عێراق لەبارەی دەستكاریكردنی موچەی فەرمانبەرانەوە بە راشكاوی میكانیزمی حكومەتی بەغداد بۆ دەستكاریكردنی موچە خستەڕوو، ئاشكرایكرد، كەمكردنەوەی موچە تەنیا پلەباڵاكان دەگرێتەوە‌و فەرمانبەرانی سەرو پلە پێنج ناگرێتەوە. •    باسی شەڕی ئەمدواییەی خۆی لەگەڵ پەرلەمان‌و هەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر پەرلەمانتاران‌و دروستبوونی ناكۆكی لەناو پەرلەماندا، نەكرد. •    باسی لە وردەكاری رێككەوتنی كابینەكەی لەگەڵ حكومەتی مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی نوێی عێراق نەكرد‌و هیچ ئاماژەیەكی بەوەنەكرد نەكرد، كێشەكان چۆن لەگەڵ بەغداد لەبارەی نەوت‌و بودجە چارەسەردەكات. لەبارەی كابینەی مەسرور بارزانی  كابینەی مەسرور بارزانی كە هەندێك بە كابینەی (نۆیەم)ی حكومەتی هەرێمی كوردستان ناوی دەبەن، ماوەی زیاتر لە (10 مانگ)ە دەستبەكاربووە، ئەم كابینەیە "ترۆیكا"یە، واتە سێ لایەن پێكیانهێنا كە بریتین لە (پارتی+ یەكێتی+ گۆڕان). كابینەكە نزیكەی یەك لەسەر چواری تەمەنی خۆی بەڕێدەكات، بەڵام تائێستا هەنگاوی ئەوتۆی لە بواری كارگێڕی‌و دارایی هەڵنەناوە، سەرباری ئەوە هێشتا ژمارەیەك لە پۆستەكانی ناو كابینەكە پڕنەكراونەتەوە، لە دیارترینیان پۆستی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان. مەسرور بارزانی كە پۆستی سەرۆكی حكومەتی وەرگرت، یەكەمجار بوو خۆی لە پۆستێكی باڵای حكومیدا تاقی بكاتەوە، ئەو هەر لە سەرەتای دەستبەكاربوونییەوە گوتاری تێپەڕاندنی كابینەكانی پێش خۆی‌و شەفایەت‌و ئەنجامدانی چاكسازی هەڵگرت، بەڵام دوای (10 مانگ) لە دەستبەكاربوونی، هێشتا لەناو قەیرانی كابینەكانی پێشتردا دەخولێتەوە. نێچیرڤان بارزانی ئامۆزای، لەماوەی (17 ساڵ)دا، یەكجار دوچاری قەیرانی دارایی هات كە لە ساڵی 2014دا بوو، بەڵام مەسرور بارزانی لە (10 مانگ)ی دەستبەكاربونیدا، یەكەم ئەزمونی قەیرانی دارایی تاقیكردەوە، نێچیرڤان بارزانی قەرزێكی زۆری كەڵەكەبووی بۆ كابینەكانی دوای خۆی بەجێهێشت، بەڵام كابینەكەی بەبێ قەیرانی دارایی رادەستی مەسرور بارزانی كرد. بەپێی یاسا نێچیرڤان بارزانی كە ئێستا سەرۆكی هەرێمی كوردستانە، سەرۆكی دەسەڵاتی باڵای جێبەجێكردنە لە هەرێم، بەڵام هیچ نەقشێكی نییە لە بڕیارەكانی كابینەی مەسرور بارزانیدا. پاشەكەوتی موچە، كە رۆژگارێك‌و لەزەمەنی نێچیرڤان بارزانیدا وەكو مۆتەكەیەك دەماشا دەكرا، لە كۆتاییەكانی تەمەنی كابینەی پێشوودا ماڵئاوایی كرد، بەڵام ئێستا جارێكی تر لە دەرگای موچەخۆرانی داوەتەوە. مەسرور بارزانی بەشوێنپێی نێچیرڤان بارزانیدا بۆ روبەڕوونەوەی قەیرانی دارایی هەنگاو دەنێت، نێچیرڤان بارزانی كە حكومەتەكەی دوچاری قەیران بوو، لە یەكەم هەنگاودا پەنای بۆ وەرگرتنی پارە برد لە سەرمایەدارانی ناوخۆ، مەسرور بارزانیش هەمان كاری كرد، لەیەكەمین ئەزمونی قەرزكردنیدا، بڕی (400 ملیار) دیناری لە سەرمایەداران وەرگرت، واتە وەكو ئەوەی خۆی بانگەشەی بۆ دەكرد، تائێستا كابینەی مەسرور بارزانی كابینەی پێش خۆی تێنەپەڕاندووە. سەرباری ئەمە لە مامەڵەكردنی لەگەڵ ناڕایەتیەتی شەقام دوای سەرهەڵدانی قەیرانی دارایی، كابینەی پێش خۆی تێپەڕاندو یەكەم ئەزمونی خۆی لە دهۆك بەرامبەر بە خۆپیشاندان‌و ناڕەزایەتییەكان تاقی كردەوە. لە ساڵی 2014وە بەهۆی سەرهەڵدانی قەیرانی دارایی‌و شەڕی "داعش"ەوە، حكومەتی هەرێمی كوردستان بودجەی نەبووە، مەسرور بارزانی كە دەستبەكاربوو، درێژەی بە دۆخە باوەكەدا، دوای (10 مانگ) هێشتا هیچ پرۆژە بودجەیەكی نەناردووە بۆ پەرلەمانی كوردستان. كابینەی پێشووی حكومەت كە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكایەتی دەكرد، لەژێر ناوی پاشەكەوتدا موچەی فەرمانبەرانی كەمكردەوە، ئەمەش وەكو قەرزێك لەسەر حكومەت ماوەتەوە‌و موچەخۆران چاویان لەوەیە حكومەت رۆژێك لە رۆژان ئەو پارەیەیان بۆ بگەڕێنێتەوە، بەهای كۆی پارەكە (10 ملیۆن) دۆلارە، نێچیرڤان بارزانی لە كۆتایی كابینەكەیدا پاشەكەوتی موچەی هەڵگرت، بەڵام بەڵێنی نەدا ئەو پارە قەرزانە بۆ موچەخۆران بگەڕێنێتەوە، مەسرور بارزانی خەونی هەبوو لە كابینەكەی خۆیدا بە گەڕاندنەوەی ئەو پارانە بۆ موچەخۆران دەسكەوتێكی گەورە بەدەستبهێنێت، بەڵام بەپێی زانیارییەكان ئێستا چاوی لەوەیە بەغداد ئەو پارانە بگەڕێنێتەوە‌و لەو رێككەوتنە زارەكییانەی كە بەمدواییە لەنێوان وەفدی هەرێم‌و بەغداد كراون، ئەم بابەتە تێكەڵ بە دانوستانەكان كراوە‌و دەیانەوێت گۆشەیەكی لە رێككەوتنە نوێیەكەدا لەگەڵ حكومەتی مستەفا كازمی بۆ بكەنەوە.

راپۆرت: فازڵ حەمە رەفعەت - محەمەد رەئوف یەکێتی لە دوو رێگای جیاوازەوە کار بۆ وەرگرتنەوەی پۆستی پارێزگاری کەرکوک دەکات، هەردوو رێگاکە دەچنەوە سەر  بەغدادی پایتەختی عێراق، نەک هەولێری پایتەختی هەرێم، سەرەتای هەوڵەکان بە رادەستکردنی (١٧٦) دیلی "داعش" دەستی پێکردو رەنگە کۆتاییەکەی پۆستی وەزارەتیشی بۆ بخاتە سەر مێزی گفتوگۆکان، یەکێتی دەستی لە پارتی شتووە، بۆ پرسی کەرکوک چاوی لە مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی نوێی عێراقە، (درەو) لەم راپۆرتەدا وردەکاری رادەستکردنەوەی دیلەکان و هەوڵی یەکێتی بۆ پۆستی پارێزگاری کەرکوک دەخاتەڕوو. رێککەوتنی یەکێتی و عێراق لە بارەگای پارتیدا ! رۆژی ١٩ی ئەم مانگە لە بارەگای لقی سێی پارتی دیموکراتی کوردستان لە کەرکوک، کە لەدوای رووداوەکانی "١٦ی ئۆکتۆبەر"وە بووە بە بارەگای فەرماندەیی ئۆپراسیۆنەکانی کەرکوکی سوپای عێراق، رێککەوتنێک لەنێوان یەکێتی نیشتمانی کوردستان و بەرپرسانی سەربازی عێراق ئیمزا کرا. ئەوە رێککەوتنی رادەستکردنی (١٧٦) دەستگیرکراوی "داعش" بوو لەلایەن یەکێتی نیشتیمانییەوە بە حکومەتی عێراق. رێککەتنەکە لەنێوان محەمەد عوسمان بەرپرسی مەڵبەندی یەکێتی لە کەرکوک و سەعد حەربیە فەرماندەی ئۆپراسیۆنەکانی سوپای عێراق لە کەرکوک، بە ئامادەبوونی راکان جبوری پارێزگاری کەرکوک بەوەکالەت، ئیمزا کرا. ئەمە رێککەوتنێکی نهێنی نەبوو، لەکاتی خۆیدا لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا بۆ رایگشتی راگەیەندرا. ئەوکات محەمەد عوسمان بەرپرسی مەڵبەندی یەکێتی لە کەرکوک لە کۆنگرە رۆژنامەوانییەکەدا وتی:" دوای ئەوەی لەلایەن هاوسەرۆكی یەكێتی و مەكتەبی سیاسییەوە ئامۆژگاری كراین پێداچوونەوە بە دۆسیەی ئەو دەستگیركراوانەدا بكەین كە لای یەكێتین و لەسەردەمی شەڕی داعشدا دەستگیركراون، بڕیارماندا هەموویان رادەستی حكومەتی عێراق بكەینەوە".  ناوەڕۆکی ئەو رێککەوتنە بەرەبەیانی دوێنێ پێنج شەممە خرایە بواری جێبەجێکردن، یەکێتی (١٧٦) دەستگیرکراوی "داعش"ی لە سلێمانییەوە رەوانەی کەرکوک کردو رادەستی سوپای عێراقی کردن. بەرپرسی مەڵبەندی یەکێتی بەم پرۆسەیە دەڵێ" نیازپاكی بەرامبەر بە لایەنی ئیداری لە كەركوك".   دیلەکان کێ بوون؟ بەپێی بەداواداچوونەكانی (درەو)، ئەو (176) زیندانیەی کە یەکێتی رادەستی ئۆپەراسیۆنەكانی كەركوكی سوپای عێراقی كردووە، ئەو کەسانە بوون كە لەسەردەمی شەڕی داعشدا، دەسەڵاتدارانی ئەوکاتی کەرکوک کە سەربە یەکێتی بوون، بەتۆمەتی تیرۆرو ئەندامێتی رێکخراوی "داعش" دەستگیریان کردوون. بەرپرسێكی ئەمنی یەکێتی بە (درەو)ی راگەیاند:" ئەو گیراوانە لەلایەن هێزەکانی دژە تیرۆری یەكێتییەوە لەو سەردەمەدا دەستگیركراون، تەنانەت بەشێكیان لە ئۆپەراسیۆنی سەربازیداو بە كۆپتەری سەربازی دەستگیركراونو هەموویان تۆمەتبارن". بەوتەی ئەو بەرپرسە ئەمنییە، لەسەروبەندی شەڕی "داعش"دا، یەكێتی و پارتی ژمارەیەكی زۆری تۆمەتباری تیرۆریان دەستگیركردووەو لە زیندانەكانی خۆیاندایە کۆیانکردونەتەوە، زیندانی "داعش" لە زیندانی دژە تیرۆری یەكێتی و دژە تیرۆری پارتیشدا هەیە. دژە تیرۆری یەكێتی سەربە دەزگای زانیاری یەكێتییە، دەزگای زانیاری هاوشێوەی دەزگای پاراستنی پارتی سەربە ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی كوردستانەو كە تائێستاش راوێژكارەكەی (مەسرور بارزانی) سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستانە. لەبارەی ئەنجومەنی ئاسایشەوە بەپێ یاسا ئەنجومەنی ئاسایش سەربە سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستانە، بەڵام تائێستا ئەو دەزگایە هەر لای مەسرور بارزانی ماوەتەوەو رادەستی سەرۆكایەتی هەرێم واتە نێچیرڤان بارزانی نەكراوە. ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی كوردستان لە سەرۆكێك و پێنج ئەندام پێكهاتووەو پۆستەکانی لەنێوان پارتی و یەکێتیدا دابەشکراوە: 🔹 سەرۆكی ئەنجومەنی ئاسایش: مەسرور بارزانی ( پارتی) 🔹 سەرۆكی دەزگای ئاسایش: خەسرەو گوڵ محەمەد (یەكێتی) 🔹 سەرۆكی دەزگای پاراستن و زانیاری/ زانیاری: لاهور شێخ جەنگی (یەكێتی)  🔹 سەرۆكی دەزگای پاراستن و زانیاری/ پاراستن: نەزهەت حالی (پارتی) 🔹سەرۆكی دەزگای هەواڵگری هێزەكانی 70ی پێشمەرگە: (یەكێتی) 🔹 سەرۆكی دەزگای هەواڵگری هێزەكانی 80ی پێشمەرگە: (پارتی) دۆسیەی ئەمنی لەنێوان پارتی و یەکێتیدا پەرتبووەو هەماهەنگی لەنێوانیاندا نەماوە، هەرلایەک بە پاڕاستەی خۆیدا کاروبارەکان بەڕێوەدەبات. یەكێتی بەبێ گەڕانەوەو ئاگاداركردنەوەی حكومەتی هەرێمی كوردستان و ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێم، رێككەوتنی رادەستكردنی (176) زیندانییەکەی لەگەڵ بەرپرسانی سەربازی عێراق واژووكردووە. بەرپرسی مەڵبەندی كەركوكی یەکێتی دەڵێ: رێککەوتنەکە بە ئاگاداری هاوسەرۆكانی یەكێتی بووەو لەپێناو خاك و خەڵكی كەركوك ئەو رێكەوتنەیان كردووە. ئەنجومەنی سەركرادیەتی پارتی لە كەركوك- گەرمیان لە راگەیەنراوێكدا یەكێتی تۆمەتباركرد بەوەی "زیندانی نهێنی" هەیەو حكومەتی هەرێمی كوردستان ئاگاداری ئەو رێككەوتن و زیندانیە نیە. وەزارەتی ناوخۆی هەرێمی كوردستانیش رایگەیاند، حكومەتی هەرێم ئاگاداری رادەستكردنەوەی ئەو (١٧٦) زیندانییە نەبووە. وەزارەتی ناوخۆ ئاماژەی بەوەکرد، هەماهەنگیكردن لەگەڵ دەسەڵاتە فیدراڵییەكان رێكارو میكانیزمی خۆی هەیەو ئەو بابەتە بەدەر لەو میكانیزمانە ئەنجامدراوە.  پارتی؛ یەكێتی تۆمەتبار دەكات بەوەی هەوڵی دوو ئیدارەیی دەدات و حساب بۆ دامودەزگا حكومییەكان ناكات و تیرۆرستانی داعش كە دەستیان بە خوێنی پێشمەرگە سورە، رادەستی عێراق دەكاتەوە. یەكێتیش لە سۆسیال میدیاكانییەوە، پارتی تۆمەتبار دەكات بەوەی لە ٢٠١٨دا (هەزارو ٤٠٠) دیلی "داعش"ی رادەستی بەغداد كردووەتەوە. ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی کوردستان کە شوێنی کۆبونەوەی دەزگا ئەمنییەکانی پارتی و یەکێتییە لە ساڵی ٢٠١٢وە هیچ کۆبونەوەیەکی نەکردووە، بەرپرسانی ئەمنی هەردوولا ناکۆکن، ئاسایشی هەرێمی کوردستان لەنێوان پارتی و یەکێتیدا پەرتبووە، تا ئەوڕادەی لەدوای ساڵی ٢٠١٥وە دەزگای زانیاری و دژە تیرۆری یەكێتی هیچ پەیوەندییەكی بە ئەنجومەنی ئاسایشەوە نەماوە. بەرپرسانی ئەمنی یەکێتی پێشتر گلەییان هەبوو لەوەی ئەنجومەنی ئاسایش کە مەسرور بارزانی سەرۆکایەتی دەکات، بودجەی ئەوان وەکو پێویست نانێرێت. داعش بەرامبەر بە پۆستی پارێزگار لەدوای رووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەرەوە یەکێتی چاوی لەوەیە پۆستی پارێزگاری کەرکوک وەربگرێتەوە، بەپێی ئەنجامی دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق، هێشتا  یەکێتی حزبی زۆرینەیە لە کەرکوک. یەکێتی یەکلاکردنەوەی پۆستی پارێزگاری کەرکوکی لە بەرژەوەندی خۆی کرد بە بەشێک لە رێککەوتنی پێکهێنانی کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێم، دوای چەندین رێککەوتن و دواتر پاشگەزبونەوە، پارتی بەڵێنیدا پۆستی پارێزگاری کەرکوک لە بەرژەوەندی یەکێتی یەکلابکاتەوە، بەڵام دوای زیاتر لە (١٠ مانگ) لە پێکهێنانی حکومەتی هەرێم هێشتا پۆستەکە یەکلانەکراوەتەوە، سەرباری ئەمە ئێستا ئەرکی یەکێتی قورستر بووە، چونکە چیتر ئەنجومەنی پارێزگا کە یەکێتی چاوی لەسەر بوو، دەسەڵاتی هەڵبژاردنی پارێزگاری نەماوە، چونکە بەمدواییە پەرلەمانی عێراق کاری ئەنجومەنی پارێزگاکانی سڕکرد تا ئەوکاتەی هەڵبژاردنی نوێی ئەنجومەنی پارێزگان بەڕێوەدەچێت. بەڵام وەرگرتنی پۆستی سەرۆک وەزیرانی عێراق لەلایەن مستەفا کازمییەوە، چانسێکی نوێی بە یەکێتی بەخشی، کازمی بەنیازە گۆڕانکاری لە پارێزگارەکانی عێراقدا بکات، یەکێتی کە چیتر دەستی لە پارتی و ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک شتووە، چاوی لە رێککەوتنە لەگەڵ مستەفا کازمی بۆ یەکلاکردنەوەی پۆستی پارێزگاری کەرکوک. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، یەكێتی ماوەیەكە سەرقاڵی گفتوگۆیە لەگەڵ لایەنی عەرەبی، لەوێوە دەیەوێت پارێزگاری كەركوك بەدەستبهێنێتەوە. یەكێتی ئێستا بە دوو ئاڕاستە كاردەكات، ئاڕاستەیەكیان كارکردنە لەگەڵ لایەنی عەرەبی و ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان، ئەم هەوڵە بەدیاریكراوی لە دوای كۆنگرەی چواری یەكێتی و دەستبەكاربوونی محەمەد عوسمان وەکو بەرپرسی نوێی مەڵبەندی كەركوكی ئەو حزبە، دەستیپێكردووە، محەمەد عوسمان پێشتر نوێنەری مام جەلال بووە لە كەركوك بۆ پەیوەندی لەگەڵ پێكهاتەكانی كەركوك، پەیوەندییەكی بەهێزی لەگەڵ لایەنە عەرەبی و توركمانییەكاندا هەیە، لەكاتی واژووكردنی رێككەوتنی رادەستكردنەوەی (١٧٦) دیلەکەی "داعش"، محەمەد عوسمان وتی:" هەوڵدەدەین ئەو كێشانە چارەسەربكەین كە پێشتر روویانداوەو لاپەڕەیەكی نوێ هەڵبدەینەوە". کەرکوک هێشتا قەڵای دەنگدەرانی یەکێتییە، یەکێتییەکان لەوە تێگەیشتوون کەرکوک پارسەنگی پێگەی جەماوەرییانە بۆ هەرێمی کوردستانیش، بۆیە لەپێناو پۆستی پارێزگاری کەرکوک، نەک دیلەکانی "داعش"، بەپێی زانیارییەکانی (درەو) تەنانەت ئامادەن دەستبەرداری پۆستی وەزارەتی دادی عێراق ببن کە پشکی خۆیانەو هێشتا پۆستەکەیان پڕنەکردوەتەوە، ئەمە ئاڕاستەی دووەمی هەوڵەکانی یەکێتییە بۆ پۆستی پارێزگاری کەرکوک.

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت وەزیرو پەرلەمانتارو پلەباڵاكان ئەوانەی بەركارن‌و ئەوانەی خانەنشینن دواین موچەی (6 بۆ 8 ملیۆن) دینارییان وەرگرت، لەمانگی داهاتووەوە موچەكەیان دەبێت بۆ (3 بۆ 4 ملیۆن) دینار، سەرباری بڕیاری حكومەت بۆ كەمكردنەوەی 50%ی موچەی پلەباڵاكان، هێشتا پێشبینی دەكرێت حكومەت بۆ خەرجی مانگی داهاتووی موچەی موچەخۆران بڕی (237 ملیار) دینار كورتهێنانی هەبێت.    دواین موچە بە رێسا كۆنەكە ! ئەمڕۆ پەرلەمانتارو وەزیرەكانی هەرێمی كوردستان‌و ئەوانەی بەو دوو پلەیە خانەنشین بوون، لە بانكەكان موچەی مانگی یەكی 2020یان وەرگرت. ئەمە دواین جار بوو پەرلەمانتارو وەزیرو پلەباڵا خانەنشینەكان بەیاسا كۆنەكە موچەی خانەنشینی وەربگرن كە بڕەكەی زیاتر لە (6 ملیۆن) دینار بوو، بەپێی بڕیاری حكومەت لە مانگی داهاتووەوە 50%ی موچەكانیان دەبڕدرێت‌و دواتریش یاسای چاكسازی لە خانەنشینی پلەباڵاكان دەچێتە بواری جێبەجێكردن كە بەهەمان شێوە بڕە پارەكەیان كەمدەكاتەوە. بڕیارەكەی حكومەت بۆ بڕینی 50%ی موچە، موچەی ئەو پەرلەمانتارو وەزیرو پلەباڵایانەش دەگرێتەوە كە ئێستا لەو پلانەدا كاردەكەن، واتە خانەنشین نەبوون. موچەو خانەنشینی پەرلەمانتارو وەزیرەكان  لە هەرێمی كوردستان موچەی مانگانەی پەرلەمانتار (8 ملیۆن‌و 85 هەزارو 950) دینارە، وەزیرەكانیش مانگانە (7 ملیۆن‌و 800 هەزار) دینار وەردەگرن. تائێستا لە هەرێمی كوردستان پەرلەمانتارو وەزیرەكان رێژەی 80%ی كۆی ئەو پارەیە وەكو موچەی خانەنشینی وەردەگرن كە پێشتر لەكاتی كاركردنیان وەریانگرتووە، بەڵام ئەمە بەردەوام نابێت، چونكە لەم خولەی پەرلەماندا یاسایەك بەناوی چاكسازی لە موچە‌و خانەنشینی پلەباڵاكان پەسەندكراوەو بەپێی یاسا نوێیەكە گۆڕانكاری لە رێژەی موچەی خانەنشینی پلە باڵاكاندا كراوە بەمجۆرە: •    ئەو پلەباڵایانەی كە مەرجی یاسایی تەمەن‌و ساڵی خزمەتیان تێدایە، بەرێژەی (15%) بۆ (50%)ی كۆی ئەو موچە‌و دەرماڵەیە خانەنشین دەبن كە بەر لە خانەنشینبوون وەریانگرتووە، ئەوانەی لەم خولەدا ئەم بڕگەیە دەیانگرێتەوە ژمارەیان (33) پەرلەمانتارە‌و موچەی خانەنشینییان نابێت زیاتر بێت لە 50%ی كۆی ئەو موچەیەی ئێستا وەكو پەرلەمانتار وەریدەگرن. •    بەڵام ئەو پلەباڵایانەی كە مەرجی یاسایی تەمەن‌و ساڵی خزمەتیان تێدا نییە، بەرێژەی (15%) بۆ (25%)ی كۆی ئەو موچە‌و دەرماڵەیە خانەنشین دەبن كە بەر لە خانەنشینبوون وەریانگرتووە، ئەوانەی لەم خولەدا ئەم بڕگەیە دەیانگرێتەوە ژمارەیان (77 ) پەرلەمانتارە. یاسا یان بڕیار ؟ حكومەتی هەرێمی كوردستان یاسای چاكسازی لە موچەی پلەباڵاكان لەبەردەستدایە، بەڵام تائێستا نەیخستوەتە بواری جێبەجێكردنەوە. حكومەت كە مەسرور بارزانی سەرۆكایەتی دەكات بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت‌و پەتای كۆرۆناوە دوچاری قەیرانی دارایی بووە، لەم دۆخەدا رۆژی (5)ی ئەم مانگە بڕیاریدا خەرجییەكان كەمبكاتەوە، بۆ كەمكردنەوەی خەرجییەكان پەنای بۆ یاسای چاكسازی نەبرد كە جێبەجێكردنەكەی كاتێكی زیاتری پێویست بوو، بەڵكو بەشێوەیەكی خێرا بە بڕیارێك رێژەی 50%ی موچەی‌و دەرماڵە‌و موچەی خانەنشینی خاوەن وەزیفە باڵاكان‌و پلە تایبەتییەكانی كەمكردەوە. بەپێی بڕیارەكە، لە مانگی داهاتووەوە كە موچەی مانگی (2)ی ساڵی 2020ە دابەشدەكرێت، موچەو خانەنشینی پلەباڵاكان بەرێژەی 50%ی كەمدەكرێتەوە. بەگوێرەی ئەم بڕیارە لە مانگی داهاتووەوە، موچەی پەرلەمانتاران لە (8 ملیۆن‌و 200 هەزار) دینارەوە كەمدەكرێتەوە بۆ (4 ملیۆن‌و 100 هەزار) دینار. وەزیرەكانیش كە موچەی مانگانەیان (7 ملیۆن‌و 800 هەزار) دینارە، كەمدەكرێتەوە بۆ (3 ملیۆن‌و 900 هەزار) دینار. كەمكردنەوەی رێژەی 50%ی موچەی پلەباڵاكان، پەرلەمانتارو وەزیرە خانەنشینەكانیش دەگرێتەوە.  تا ئەم ساتە كە یاسای چاكسازی نەخراوەتە بواری جێبەجێكردن، پلەباڵاكان رێژەی 80%ی موچەكەیان وەكو خانەنشینی وەردەگرن، واتە پەرلەمانتارە خانەنشینەكان مانگانە (6 ملیۆن‌و 468 هەزار) دینار وەردەگرن، وەزیرە خانەنشینەكانیش (6 ملیۆن‌و 240 هەزار) دینار. بەپێی بڕیارەكەی حكومەت، لەمانگی داهاتووەوە پەرلەمانتارە خانەنشینەكان (3 ملیۆن‌و 234 هەزار) دینار وەردەگرن، وەزیرە خانەنشینەكانیش (3 ملیۆن‌و 120 هەزار) دینار وەردەگرن. پلەباڵاكان كێن ؟ بڕیاری حكومەت بۆ كەمكردنەوەی موچە‌و خانەنشینی پلەباڵاكان بەرێژەی 50% لە مانگی داهاتووەوە، تەنیا وەزیرو پەرلەمانتاران ناگرێتەوە، چونكە بەپێی یاسای چاكسازی ئەوانەی كە پێیان دەوترێت پلەباڵا بریتین لەو كەسانەی كە لە یەكێك لەم پلە وەزیفیانەدان یاخود بەم پلانە خانەنشین بوون:  •    سەرۆكی هەرێم، سەرۆكی پەرلەمان، سەرۆكی حكومەت لەگەڵ جێگرەكانیان •    ئەندامانی پەرلەمان‌و وەزیرەكان‌و ئەوانەی بە پلەی پەرلەمانتارو وەزیر خانەنشین كراون •    بریكارەكانی وەزارەت‌و ئەوانەی بە پلەی بریكاری وەزیر خانەنشینكراون •    خاوەن پلەتایبەتەكان‌و بەڕێوەبەرە گشتییەكان، ئەوانەی پلەی بەڕێوەبەری گشتییان هەیە‌و ئەوانەی موچەی بەڕێوەبەری گشتی وەردەگرن •    سەرۆك‌و ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێم •    گشت ئەو كەسانەی كە بەپێی خشتەی كارپێكراوی موچە لە هەرێم، موچەی پلەكانی (1)‌و (ب) وەردەگرن لەسەر میلاكی شارستانی‌و سەربازی‌و هێزەكانی ناوخۆ داهاتی بڕیارەكەی حكومەت ؟ بەو بڕیارەی كە كابینەی مەسرور بارزانی دەریكرد بۆ كەمكردنەوەی موچە‌و خانەنشینی پلەباڵاكان بەرێژەی 50%، بۆ مانگی داهاتوو بڕێكی زۆر پارە بۆ خەزێنەی حكومەت دەگەڕێتەوە، كە دەتوانێت بەهۆیەوە بەشێك لەو كورتهێنانە پڕبكاتەوە كە لەدوای دابەزینی نرخی نەوت‌و قەیرانی كۆرۆناوە لە خەرجییەكانیدا دروستبووە. چونكە بەبڕینی رێژەی 50%ی موچەی پەرلەمانتاران، تەنیا لە خەرجی موچەی پەرلەمانتارانی ئەم خولەدا، بڕی زیاتر لە (448 ملیۆن) دینار بۆ خەزێنەی حكومەت دەگەڕێتەوە، لەناو حكومەتیش كە (32) كەس موچەی پلەی وەزیریی وەردەگرن، ئەگەر بۆ مانگی داهاتوو موچەكەیان بەرێژەی 50% كەمبكرێتەوە، بەكۆی گشتی بڕی (125 ملیۆن) دینار دەگەڕێتەوە بۆسەر داهاتەكانی حكومەت. واتە تەنیا لە كەمكردنەوەی موچەی پەرلەمانتارو وەزیرەكانی ئەم خولەدا، بۆ مانگی داهاتوو (573 ملیۆن) دینار بۆ حكومەت دەگەڕێتەوە. ئەمە جگە لە موچەی ئەوانەی بەپلەی وەزیرو پەرلەمانتار خانەنشین كراون كە كەمكردنەوەكە بەهەمان رێژەی 50% دەیانگرێتەوە. ئاماری ئەوانەی كە بەپلەی باڵا لە هەرێمی كوردستان خانەنشین كراون‌و بەو پلانە موچەی خانەنشینی وەردەگرن بۆ ئێستا لەبەردەستدا نییە، بەڵام بەپێی ئامارێكی پێشتر كە دەست (درەو) كەوتووە، لە كابینەی یەكەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە تاوەكو بەر لە دەستبەكاربوونی كابینەی ئێستای حكومەت:  •    461 كەس بە پلەی وەزیرو بریكاری وەزیرو راوێژكار خانەنشین كراون •    هەزارو 98 كەس بەپلەی تایبەت خانەنشینكراون كە (وەزیر- پەرلەمانتار- بریكاری وەزیر- بەڕێوەبەری گشتی- راوێژكار) دەگرێتەوە) •    كۆی موچەی ساڵێكی خانەنشینی پلە تایبەتەكان (60 ملیارو 900 ملیۆن) دینارە •    163 كەس بە پلەی وەزیر خانەنشینكراون، 96 كەسیش بە پلەی بریكاری وەزیر •    506 كەس بە پلەی بەڕێوەبەری گشتی خانەنشینكراون •    44 وەزیرو 60 بریكاری وەزیر‌و 260 بەڕێوەبەری گشتی‌و 75 راوێژكار بەپلەی تایبەت خانەنشینكراون‌و كە رۆژێك لە رۆژان لەو پلە وەزیفیەدا كاریان نەكردووە ئەگەر ئەم ئامارەش لەبەرچاوبگیرێت، ئەوا بڕیارەكەی حكومەت بۆ كەمكردنەوەی رێژەی 50%ی موچەی خانەنشینی پلە باڵاكان لەمانگی داهاتووەوە، بڕی (2 ملیارو 500 ملیۆن) دینار بۆ خەزێنەی حكومەت دەگەڕێنێتەوە كە دەتوانێت بەهۆیەوە بەشێكی ئەو كورتهێنانە پڕبكاتەوە كە لە خەرجی موچەی فەرمانبەراندا بۆی دروستبووە. بەپێی بەدواداچوونی (درەو)، مەزەندە دەكرێت بەهۆی بڕیارەكەی حكومەتەوە بۆ كەمكردنەوەی رێژەی 50%ی موچەی پلەباڵاكان، مانگی داهاتی حكومەت بەكۆی گشتی بڕی (5 ملیار) دیناری بۆ بگەڕێتەوە. خەرجییەكانی حكومەت بۆ مانگی داهاتوو حكومەتی هەرێم لە دۆخی ئاسایدا تەنیا بۆ موچەی موچەخۆران مانگانە پێویستی بە (898 ملیار) دینارە، بۆ خەرجی وەزارەتەكانیش مانگانە پێویستی (150 ملیار) دینار هەیە. بۆ مانگی داهاتی خەرجی موچەی موچەخۆران كەمتر دەبێتەوە لەوەی پێشتر هەبووە، بڕیاری بڕینی 50%ی موچەی پلەباڵاكان لانی كەم بڕی (5 ملیار) دینار دەگەڕێنێتەوە، سەرباری ئەمە حكومەت لەهەوڵدایە بۆ پێداچوونەوەدایە بە دەرماڵەی فەرمانبەران كە (13) جۆرە‌و رەنگە لەم پرۆسەیەشدا بڕێكی تر پارە بۆ حكومەت بگەڕێتەوە. لەلایەكی ترەوە، بەپێی هەمان بڕیارەكانی كۆبونەوەی رۆژی (5)ی ئەم مانگە، حكومەت بڕیاریداوە: •    بودجەی تەشغیلی بۆ نزمترین ئاست كەمبكاتەوە، بودجەی خەرجی وەزارەتەكان كە لە حاڵی ئاسایدا (150 ملیار) دینارە، بڕی (100 ملیار)ی لێ كەمكراوەتەوە. •    بودجەی وەبەرهێنان راگیراوە   •    كەمكردنەوەی نەسریە‌و پێشینەی وەزارەت‌و سەرجەم دامەزراوەكان بۆ نزمترین ئاست. •    پێداچونەوە بە خەرجییەكانی خزمەتگوزاری بواری نەوت‌و گاز. هەموو ئەمانە وادەكات لەمانگی داهاتووەوە بەبەراورد بە پێشتر ئاستی خەرجییەكانی حكومەت كەمتر ببێتەوە. داهاتی حكومەت بۆ مانگی داهاتوو بۆ مانگی داهاتوو، حكومەتی هەرێم پێشوەختە بڕی (400 ملیار) دینار لە حكومەتی مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق وەرگرتووە، ئەمە بناغەیەكی باشە بۆ دابینكردنی خەرجییەكانی حكومەت لەو مانگەدا. سەرباری پارەكەی بەغداد، حكومەتی هەرێم چەند سەرچاوەیەكی تری داهاتی هەیە كە ئەمانەن: •    داهاتی نەوت: بەپێی قسەی بەرپرسانی حكومەت مانگی نیسانی رابردوو، داهاتی نەوت كە خراوەتە سەر حسابی وەزارەتی دارایی (60 ملیۆن) دۆلار بووە، بۆ مانگی داهاتوو پێشبینی دەكرێت ئەم داهاتە بۆ (100 ملیۆن) دۆلار واتە (120 ملیار) دینار بەرزببێتەوە، ئەمەش بەهۆی بەرزبونەوەی نرخی نەوتەوە. •    داهاتی ناوخۆ: بۆ مانگی نیسانی رابردوو، داهاتی ناوخۆ بەپێی قسەی بەرپرسان هاوشێوەی داهاتی نەوت (60 ملیۆن) دۆلار بووە، ئێستا كە رێوشوێنەكانی خۆپارێزی لە كۆرۆنا تاڕادەیەك ئاسایی كراونەتەوە‌و هەندێك لە فەرمانگەكان دەستیان بە دەوام كردوەتەوە، پێشبینی دەكرێت بۆ مانگی داهاتوو داهاتی ناوخۆش بۆ (100 ملیۆن) دۆلار بەرزببێتەوە. •    كۆمەكی ئەمریكا بۆ هەرێمی كوردستان كە بڕەكەی (21 ملیار) دینارە. واتە بە تێكڕا پێشبینی دەكرێت بەبێ پارەكەی بەغداد، داهاتی مانگی داهاتووی حكومەت بگاتە (261 ملیار) دینار. بەتێكڕای پارەكەی بەغدادو داهاتەكانی ترەوە، كۆی گشتی داهاتی حكومەت بۆ مانگی داهاتوو دەگاتە (661 ملیار) دینار، ئەمە لەكاتێكدایە تەنیا بۆ موچەی فەرمانبەران حكومەت پێویستی (898 ملیار) دینار هەیە، واتە بۆ مانگی داهاتووش هێشتا تەنیا لە خەرجی موچەدا داهاتەكانی حكومەت بڕی (237 ملیار) دینار كورتهێنانی هەیە. بۆ ئەم مانگە حكومەت كورتهێنانەكەی لەڕێگەی قەرزكردنی بڕی (400 ملیار) دینار لە سەرمایەداران پڕكردەوە، بەڵام بۆ مانگی داهاتوو رەنگە پێویستی بە قەرزی سەرمایەداران نەبێت ئەگەر وەكو ئەوەی خۆی بڕیاریداوە (60 رۆژ)جارێك موچە دابەشبكات، چونكە لەو (60 رۆژ)ەدا حكومەت داهاتەكانی دوو مانگی خۆی كەڵەكە دەكات‌و بۆ دابەشكردنی موچەی یەك مانگ كورتهێنانەكە پڕدەكاتەوە.    

  (درەو): بۆ موچەی مانگی یەك، سەرمایەدارانی ناوخۆ حكومەتی هەرێمیان رزگاركرد، بۆ موچەی مانگی دوو مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق. مەسرور بارزانی لە یەكەم قەرزدا! حكومەتی هەرێمی كوردستان بڕی (400) ملیار دیناری لە سەرمایەداران قەرز كرد. لە پارێزگای سلێمانی تەنها یەك سەرمایەدار قەرزی بە حكومەت داوە. رۆژی ١٢ی ئەم مانگە، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم لەگەڵ ژماریەك سەرمایەدار كۆبوەوە. مەسرور بارزانی لەو كۆبونەوەیەدا بە سەرمایەدارەكانی راگەیاند، بەڵێنیان بە موچەخۆران داوە پێش جەژن موچەیان بدەنێ، حكومەت پێویستی بە (350 ملیۆن) دۆلارە، بۆیە چاویان لەوەیە سەرمایەداران ئەو بڕە پارەیە بە قەرز بدەن بە حكومەت. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لەو كۆبونەوەیەدا (25) سەرمایەدار ئامادەبوون، (22) سەرمایەداری هەولێرو دهۆك و (3) سەرمایەداری سلێمانی.  (درەو) زانیویەتی، لە ماوەی پێنج رۆژی رابردوودا، حكومەت بڕی (400 ملیار) دینار قەرزی لە سەرمایەداران كۆكردوەتەوە، زۆرینەی پارەكە سەرمایەدارانی دهۆك و هەولێر بە حكومەتیان داوە. لیزا كاكەیی پەرلەمانتاری پارتی دیموكراتی كوردستان لە وتارێكدا بەناوی "چما سلێمانی یەك سەرمایەداری هەیە" نوسیویەتی: حكومەت بەهۆی قەرزوەرگرتن لە سەرمایەداران توانی گوژمەیەكی بەرچاو كۆبكاتەوەو موچەی موچەخۆرانی پێدابین كرد، بەڵام لە سلێمانی یەك سەرمایەدار قەرزی بە حكومەت داوە. داهاتەكانی حكومەت حكومەتی هەرێمی كوردستان لەماوەی (60) رۆژدا، یەك موچەی بەسەر موچەخۆراندا دابەشكردووە، بەڵام لەو ماوەیەدا نزیكەی (500 ملیار) دیناری كۆكردەوە بەم شێوەیە: 🔹 داهاتی ناوخۆ لە دوو مانگدا: بڕەكەی 180 ملیار دینار بووە 🔹 داهاتی نەوت بۆ موچە دوو مانگ: بڕەكەی 150 ملیار دینار بووە 🔹 پارەی پێشتر كە لە بانكدا ماوەتەوە: بڕەكەی 170 ملیار دینار بووە كۆی داهاتی نەوت و ناوخۆی دوو مانگی هەرێم گەیشتە (500 ملیار دینار) لەگەڵ (400 ملیار) دیناری قەرزی سەرمایەداراندا، حكومەت بڕس (900 ملیار) دیناری دەستكەوت و موچەی مانگی یەكی 2020ی موچەخۆرانی پێدابین كرد. بۆ مانگی داهاتوو حكومەت چی دەكات ؟ ئەمڕۆ حكومەتی عێراق رەزامەندی دەربڕی لەسەر ناردنی بڕی (400 ملیار) دینار بۆ موچەخۆرانی هەرێم، ئەمە بناغەیەكی باشی داراییە بۆ حكومەت تاوەكو بتوانێت لەگەڵ سەرچاوەكانی تری داهاتدا خەرجی موچەی موچەخۆرانی پێ پڕبكاتەوە. بەڵام ئایا حكومەتی هەرێم لەدوای پشووی جەژنی رەمەزان دەستدەكات بە دابەشكردنی موچەی مانگی شوباتی فەرمانبەران یاخود نا؟  بەپێی راپۆرتی نهێنی حكومەتی هەرێمی كوردستان، كە وێنەیەكی لەبەردەستی (درەو)دایە، پێشنیاز كراوە حكومەتی هەرێم دابەشكردنی موچە لە (30) رۆژەوە بكاتە (60) رۆژ.  

راپۆرتی: دڵشاد ئه‌نوه‌ر - دەنگی ئەمریكا یەکێتی نیشتیمانی كورستان ( 176) دەستگیرکراوی تری عەرەب ڕادەستی ئیدارەی کەرکوک دەکاتەوە، کە زۆربەی ئەو دەستگیرکراوانە لە کاتی دەسەڵاتی کوردی دا لە کەرکوک، بە تۆمەتی تیرۆر دەستگیرکرابوون، لەو کاتەوە تا ئێستا لە گرتووخانەکانی سلێمانی زیندانی کراون. ڕادەستکردنەوەی زیندانیە عەرەبەکان بە ئیدارەی کەرکوک لەلایەن یەکێتی نیشتیمانیەوە، وەکو هەوڵێکی ئەو حیزبە بۆ ئاساییکردنەوەی دۆخی شارەکە و باشکردنی پەیوەندی نێوان پێکهاتەکان لێی‌دەڕوانرێت، گەرچی ئەو هەنگاوە نیگەرانیشی لەسەر ئاستی هەرێم لێکەوتووەتەوە. ئیسماعیل حەدیدی کەسایەتی عەرەبی سونە و بەشدار لەو کۆبوونەوانەی بۆ ئازادکردنی زیندانیە عەرەبەکان ئەنجامدرابوون، بە دەنگی ئەمەریکای وت"یەکێتی نیشتیمانی 176 زیندانیکراو ڕادەستی ئیدارەی کەرکوک دەکات، چونکە ئەوانە پێشتر لە کەرکوک دەستگیرکراون، بۆیە لێرە چاو بە دۆسیەکانیاندا دەگێڕدرێتەوە و بێ تاوانەکان ئازاد دەکرێن." پێشتر یەکێتی بە سێ وەجبە، ژمارەیەک دەستگیرکراوی تری عەرەبی سونەی ڕادەستی ئیدارەی کەرکوک کردووەتەوە، بەڵام هێشتا بەشێکی تر لە دەستگیرکراوەکان لە گرتووخانەکانی سلێمانی ماون. ئیسماعیل حەدیدی وتی"یەکێتی زیندانیکراوەکانی لەسەر داوای ئێمە ڕادەستکردووەتەوە، ئەمە کاریگەری لەسەر ئاشتی و پێکەوە ژیان دەبێت، بۆیە رێککەوتووین دۆسیەی دەستگیرکراوەکان لەگەڵ سلێمانی کۆتایی پێ بهێنین." ڕادەستکردنەوەی دوا قۆناغی دەستگیرکراوە عەرەبەکان بە ئیدارەی کەرکوک، ڕۆژی سێشەمە، لەلایەن محەمەد عوسمان بەرپرسی مەڵبەندی یەکێتی، ڕاکان جبوری پارێزگاری کەرکوک و سەعد حەربیە فەرماندەی ئۆپەراسیۆنەکانی کەرکوک ڕاگەیەنرا. هەرچەندە بیانووی یەکێتی بۆ ڕادەستکردنەوەی زیندانیە عەرەبەکان هەنگاونانە بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندی نێوان پێکهاتەکان، بەڵام ئەو هەنگاوە ڕەخنەشی بەدوای خۆیدا هێناوە، بەوەی ناکرێت تۆمەتباری تیرۆر بە ڕێککەوتنی حیزبی لەزیندان دەربهێنرێت. غازی کەرکوکی ئەندامی سەرکردایەتی و جێگری بەرپرسی مەڵبەندی کەرکوکی یەکێتی، بەدەنگی ئەمەریکای وت"ئێمە لەگەڵ ئاساییکردنەوەی دۆخی کەرکوکین، بەڵام ناکرێت لایەنی بەرامبەر وەڵامدانەوەی نەبێت و زەوی و زاری کورد بسوتێنرێ." هەروەها وتیشی"من وردەکاری ئازادکردنی دەستگیرکراوە عەرەبەکان نازانم، لەکاک محەمەد عوسمان بپرسن." دەنگی ئەمەریکا، چەند جارێک پەیوەندی بە محەمەد عوسمان بەرپرسی مەڵبەندی کەرکوکەوە کرد، بەڵام پەیوەندیەکان دروست نەبوون. ڕادەستکردنەوەی زیندانیە عەرەبەکان بە پێی ڕێککەوتنی حیزبی لەکاتێکدایە، لەهەرێمی کوردستاندا حکومەت و دەزگای فەرمی بوونیان هەیە، هەروەک ئەو هەنگاوەش هاوکاتە لەگەڵ هێرشی گروپە چەکدارە عەرەبەکان بۆ سەر گوندە کوردنیشینەکان. لایەنە عەرەبیەکانی کەرکوک، تۆمەتی تیرۆر ڕەتدەکەنەوە کە دراوەتە پاڵ زیندانیە ڕادەستکراوەکان، جەخت لەسەر ئەوەدەکەنەوە لەسەر جیاوازی نەتەوەیی لەلایەن حیزبە کوردیەکانەوە دەستگیرکراون. کاتێک ئیدارەی کەرکوک لەژێر کۆنترۆڵی کورددا بوو، یەکێتی و پارتی دوو دەزگای ئەمنی جیاواز و سەربەخۆیان لەکەرکوک هەبووە، کە بە جیا کاریان کردووە، بۆیە لایەنە عەرەبیەکان دەڵێن: دەستگیرکراوێکی زۆریشیان لە هەولێر لای پارتی هەیە. ئیسماعی حەدیدی، وتی"داوا لە کاک مەسعود بارزانی و پارتیش دەکەین، هاوشێوەی سلێمانی دەستگیرکراوە عەرەبەکان ڕادەستی ئیدارەی کەرکوک بکەنەوە." دۆسیەی دەستگیرکراوە عەرەبەکانی لای یەکێتی و پارتی، یەکێکە لەو دۆسیانەی هەمیشە لایەنە عەرەبیەکانی کەرکوک هەڵیانداوەتەوە و قسەیان لەبارەوە کردووە، بەتایبەت لەکاتی هەڵبژاردنەکاندا، یاخود لەو کاتانەی دەنگۆی گەڕانەوەی پێشمەرگە بۆ ناوچە کێشە لەسەرەکان سەریهەڵداوەتەوە. لە وەڵامی داواکاری حەدیدیدا لە پارتی بۆ ڕادەستکردنەوەی زیندانیە عەرەبەکان، عەدنان کەرکوک ئەندامی ئەنجومەنی سەرکردایەتی کەرکوک/ گەرمیان ی پارتی، بەدەنگی ئەمەریکای وت"ڕادەستکردنەوەی تۆمەتباری تیرۆر بە ڕێککەوتنی حیزبی ناکرێت، بەڵکو ئەوە بڕیاری دادگا و ڕێککەوتنی نێوان هەرێم و بەغدای دەوێت." عەدنان کەرکوکی، ئاماژەی بەوەکرد گەر "داعشە زیندانیکراوەکان" ئازاد بکرێن، دیسانەوە دەست دەکەنەوە بەسوتاندنی خەلەوخەرمانی کورد و کوشتنی جوتیاری کورد، وتی"داعش مەترسیدارە، هی ئەوە نیە بە سەفقەی گوماناوی و ڕێککەوتنی حیزبی ئازاد بکرێت." کەرکوکی وتیشی"تا ئێستا عێراق داوای دانیشتنی لەحکومەتی هەرێم بۆ وەرگرتنەوەی داعشەکان نەکردووە، بەڵام لایەنە عەرەبیەکان دەیانەوێت بۆ دەستکەوتی حیزبی، تۆمەتباری تیرۆر بەڕێککەوتنی حیزبی ڕزگاربکەن." هەنگاوەکەی یەکێتی بۆ ڕادەستکردنەوەی زیندانیە عەرەبەکان بەبیانووی ئاساییکردنەوەی دۆخی کەرکوک، لای هەندێک وەکو "سازش" لێیدەڕوانرێت، بەو پێیەی ڕادەستکردنەوەیان لەکاتێکدایە، خەلە و خەرمانی کوردانی ناوچە کێشە لەسەرەکان دەسوتێنرێت و جوتیاری کورد لەژێر فشاری گروپە چەکدارە عەرەبەکاندایە.

 (درەو): رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان، دوای زیاتر لە سێ مانگ لە سویدەوە گەڕایەوە بۆ كوردستان. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، ماوەی چوار رۆژە عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان لە سویدەوە گەڕاوەتەوە بۆ كوردستان. رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان ئێستا لەماڵەوەی خۆی كەرەنتینە كردووە‌و دوێنێ بەشداری یادی سێ ساڵەی كۆچی دوایی نەوشیروان مستەفای مستەفای نەكردو لەڕێگەی سكرتێری رێکخەری گشتی گۆڕانەوە  تاجەگوڵینەی لەسەر كڵكۆی نەوشیروان مستەفا دانا. (درەو) زانیویەتی، عومەر سەید عەلی بەهۆی ئەوەی خۆی كەرەنتینە كردووە، لەدوای گەڕانەوەی چەند دیدارێكی سیاسی رەتكردوەتەوە. بەر لە گەیشتنی ڤایرۆسی كۆرۆنا بە هەرێمی كوردستان، رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان بە گەشتێك چووە دەرەوەی وڵات، ماوەی زیاتر لە سێ مانگ لە سوید مایەوە. لەو ماوەیەدا كە رێكخەری گشتی لە دەرەوەی وڵات بوو، جەلال جەوهەر ئەندامی خانەی راپەڕاندن لەجێگەی ئەو كاروبارەكان بەڕێوەدەبرد. لەوكاتەدا كە رێكخەر لە دەرەوە بوو، لەسەر ئاستی ناوخۆی بزوتنەوەكەی‌و كوردستان‌و عێراق چەند روداوێك رویاندا لەوانە: •    بزوتنەوەی گۆڕان‌و یەكێتی دوجار كۆبونەوە •    تیمی گۆڕان‌و پارتی لە حكومەت كۆبونەوە‌و پارتی بەڵێنیدا (17) پۆستی گۆڕان پڕبكاتەوە •    سێ بەرپرسی دەزگا ئەمنییەكانی سلێمانی كە سەربە بزوتنەوەی گۆڕان بوون، دەستیان لە ئەندامێتی گۆڕان كێشایەوە  •    بەرپرسی (رادیۆی گۆڕان) گۆڕدرا •    بریكاری وەزارەتی ناوخۆ‌و پەروەردە كە سەربە بزوتنەوەی گۆڕان بوون لە حكومەت دەستبەكاربوون •    حكومەتی هەرێمی كوردستان دوچاری قەیرانی دارایی بوو •    كابینەی نوێی حكومەتی عێراق بە سەرۆكایەتی مستەفا كازمی پێكهات، بزوتنەوەی گۆڕان هیچ پۆستێكی وەرنەگرت •    لە پەرلەمانی كوردستان لەسەر پرسی هەڵگرتنی پارێبەندی لەسەر پەرلەمانتاران، ناكۆكی لەنێوان فراكسیۆنەكان دروستبوو، فراكسیۆنی گۆڕان‌و پارتی لە یەكتر دوركەوتنەوە •      پەیوەندییەكانی نێوان پارتی‌و یەكێتی ئاڵۆزی تێكەوت

 (درەو): شیعەكان لەسەر كاندیدی پۆستی وەزارەتی نەوت ناكۆكن، نزیكەی پێنج ناو كاندیدكراون بۆ پۆستەكە، بەڵام هێشتا هیچ یەكێكیان یەكلانەبونەتەوە. سایتی سۆمەریەنیوز لەزاری سەرچاوەیەكەوە رایگەیاند، هەوڵێك هەیە بۆ ئەوەی زەیدون ساعدی كاندید بكرێت بۆ پۆستی وەزارەتی نەوت. سەرچاوەكە باسی لەوەكردووە، ساعدی پسپۆڕی لە بواری نەوتدا نییە‌و بۆ وەرگرتنی ئەو پۆستە گونجاو نییە، زۆرینەی كوتلە سیاسییەكانی شیعە كاندیدكردنی رەتدەكەنەوە. بەپێی قسەی سەرچاوەكە، كوتلە سیاسییەكانی شیعە هەڕەشەیان كردووە ئەگەر زەیدون ساعدی بۆ پۆستی وەزارەتی نەوت كاندید بكرێت، لە پەرلەمان متمانەی پێنادەن. رۆژی دوو شەممە مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق وتارێكی لە رۆژنامە عێراقییەكاندا بڵاوكردەوە، لە بەشێكی وتارەكەیدا باسی لەوەكرد، هەندێك لە لایەنەكان لە پشتی پەردەوە دەستوەردان دەكەن پڕكردنەوەی پۆستە وزارییەكاندا، ئەوە لەكاتێكدایە پێشتر بەڵنیان پێداوە ئازادبێت لە پێكهێنانی حكومەتەكەیدا. كازمی هۆشداریدا لەوەی دەستوەردانی ئەو لایەنانە رەنگە ئاستەنگ بۆ پڕكردنەوەی پۆستە وزارییە بەتاڵەكان دروست بكات. زەیدون خەلەف ساعدی سەرۆكی كۆڕبەندی داهێنەرانی عێراقە‌و هاوكات بەرپرسی بەشێكە لە وەزارەتی نەوت. جگە لە ساعدی ناوی چەند كەسێكی تر دەهێنرێت كە كاندیدكراون بۆ پۆستی وەزارەتی نەوت، لەوانە: •    مەحمود عەباس یاریدەدەری بەڕێوەبەری گشتی كۆمپانیای پرۆژە نەوتییەكان •    ئەحمەد خەزعەل یاریدەدەری بەڕێوەبەری كۆمپانیای گواستنەوە •    عەبدولكەریم ساعدی، ئەم پیاوە لە وەزارەتی نەوت كاریكردووە‌و دەوترێت لەسەر تێوەگلانی لە گەندەڵی دورخراوەتەوە  پێنج پۆستی وزاری لە كابینەی مستەفا كازمی بەبەتاڵی ماونەتەوە‌و بەوەكالەت بەڕێوەدەبرێن، پۆستەكان بریتین لە: •    وەزارەتی دەرەوە: ئەم پۆستە یەكێكە لە پۆستە باڵاكان‌و پشكی پارتییە، پەرلەمانتارانی پارتی باسلەوەدەكەن فوئاد حسێن كاندیدە، هەندێكی تر باسلە كاندیدكردنی (فەوزی هەریری)ی دەكەن. •    وەزارەتی نەوت: ئەم پۆستە یەكێكە لە پۆستە باڵاكان‌و پشكی پێكهاتەی شیعەیە، لەناو خۆیاندا لەسەر كاندیدەكەی ناكۆكن، پەرلەمانتارانی سەربە پارێزگای بەسرە دەڵێن دەبێت كەسێكی پارێزگاكەی ئەوان بۆ پۆستەكە كاندید بكرێت، بەوپێیەی زۆربەی نەوتی هەناردەكراوی عێراق نەوتی بەسرەیە. •    وەزارەتی داد: ئەمە پشكی یەكێتی نیشتمانی كوردستانە، عەبدولڕەحمان مستەفا پارێزگاری پێشووتری كەركوكی بۆ كاندیدكرا، بەڵام لە پەرلەمان متمانەی وەنەرگرت‌و هێشتا یەكێتی كاندیدی خۆی یەكلانەكردوەتەوە. •    وەزارەتی رۆشنبیری •    وەزارەتی كۆچ‌و كۆچبەران •    وەزارەتی بازرگانی  

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت لەڕێگەی ژن و ژنخوازییەوە بوون بە هاوبەشی یەکتر، ئەم لە دەسەڵات و ئەوی تر لە ئابوریدا، ئەمە یەکێک لە نمونە دیارەکانی هاوسەرگیری دەسەڵاتە لەگەڵ سەرمایەدا، ئەم هاوسەرگیرییە ئێستا کێشەی تێکەوتووە، بنەماڵەی ئەسەدو مەخلوف لەسەروبەندی تەڵاقدان. ئەسەد؛ مەخلوف بلۆک دەکات ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز ئاشکرایکرد، ئەمڕۆ حکومەتی سوریا بڕیارێکی دەرکردووە بۆ دەستگرتن بەسەر سەروەت و سامانی رامی مەخلوف و خانەوادەکەی. ئەمە بەپێی نوسراوێکە کە وەزیری دارایی سوریا ئیمزای لەسەرکردووەو نوسراوەکە ئاماژەی بەوەکردووە، دەستدەگیرێت بەسەر موڵک و ماڵی گوازراوەو نەگوازراوەی مەخلوف و هاوسەرەکەیدا بۆ زامنکردنی وەرگرتنەوەی ئەو پارانەیە کە وەکو قەرز کەوتوەتەسەر کۆمپانیاکەی مەخلوف لە بواری پەیوەندییەکاندا. رامی مەخلوف کە کوڕی خاڵی بەشار ئەسەدی سەرۆکی سوریایە، رۆژی دووشەممە لەڕێگەی ئەژماری خۆیەوە لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبوک، نوسراوێکی بڵاوکردەوەو باسی لەوەکرد ئەو قسانەی کە دەستەی پەیوەندییەکان دەیکات لەبارەی ئەوەی کۆمپانیاکەی (کۆمپانیای سیرتێل بۆ پەیوەندییەکان) ئامادە نییە ئەو شایستە داراییانە بدات بە حکومەت کە کەوتووەتە سەری، راست نین. مەخلوف باسی لەوەکرد، ئەو نوسراوە کە رۆژی ١٠ی ئایار تۆمارکراوە، دەریدەخات کۆمپانیای سیرتێل ئامادەیی نیشانداوە ئەو پارانە بدات کە داوای لێکراوە، بەڵام کۆمپانیاکەی داوایکردووە پرۆسەی پێدانی پارەکەو ئەو سودەی کە دەکەوێتەسەری، بۆ بکرێت بە قیست. دەستەی پەیوەندییەکانی سوریا وەڵامی قسەکانی مەخلوفی دایەوەو رایگەیاند، ئەو قسانەی کە سەرۆکی ئەنجومەنی کۆمپانیای سیرتێل کردوویەتی لەچوارچێوەی هەڵمەتی فڕوفێڵدایە بۆ خۆدزینەوە لە پێدانی ئەو پارانە بە خەزێنەی گشتی کە دەکەوێتە سەرشانی و مەخلوف ئامادە نییە دەسەڵات بە تیمی بەڕێوەبەری کۆمپانیاکەی بدات ئیمزا لەسەر رادەستکردنی پارەکان بکەن. لە هاوینی ٢٠١٩وە رامی مەخلوف کەوتووەتە ناو ململانێیەکەوە لەگەڵ حکومەتەکەی بەشار ئەسەد، ئەمە دوای ئەوەهات دەسەڵاتدارانی دیمەشق دەستیان خستە ناو کارەکانی (کۆمەڵەی البستان) کە رامی مەخلوف سەرۆکایەتی دەکات و بووە بە کەڤەرێکی مرۆیی بۆ کارە بازرگانییەکانی لەماوەی ساڵانی جەنگی ناوخۆیی لە سوریا، حکومەتی سوریا هاوکات گروپی چەکداری تایبەت بە مەخلوفی هەڵوەشاندەوە. مانگی دێسەمبەر حکومەتی سوریا زنجیرەیەک بڕیاری دەرکرد بۆ دەستگرتن بەسەر موڵک و ماڵی ژمارەیەک لە گەورە سەرمایەدارانی وڵاتدا، یەکێک لەوانە رامی مەخلوف و هاوسەرەکەی و هاوبەشە بازرگانییەکانی بوو. حکومەتی سوریا ئەو سەرمایەدارانەی تۆمەتبارکرد بەوەی خۆیان دزیوەتەوە لە پێدانی باج و لەماوەی ساڵانی شەڕی ناوخۆیدا کە لە ساڵی ٢٠١١ دەستیپێکرد، بەشێوەی نایاسایی قازانجێکی زۆریان کردووە. رۆژی یەکشەممە رامی مەخلوف وتی:" دەوڵەت دەیەوێت رێژەی ٥٠٪ی قەبارەی کارە بازرگانیەکان ببات واتە رێژەی ١٢٠٪ی قازانج، ئەگەرنا مۆڵەت کارکردن لە کۆمپانیاکەمان وەردەگرێتەوەو دەستی بەسەردا دەگرێت". رامی مەخلوف سەرباری ئەوەی کوڕە خاڵی بەشار ئەسەدە، بەدرێژایی ساڵانی جەنگی ناوخۆیی خۆی بەدورگرت لە شانۆ سیاسی و سەربازییەکان. مەخلوف بەمدواییە باسی لەوەکرد دەسەڵاتداران داوا لە بڕی (١٨٥ ملیۆن) دۆلار لە کۆمپانیای سێرتێل دەکەن و، ئەو داوای لە بەشار ئەسەد کردووە دەستوەردان بکات و جارێکی تر خشتەی پارەکان رێکبخاتەوە. دوای ئەمە، دەستەی رێکخەری پۆستەو گەیاندنی سوریا رایگەیاند، هەموو رێوشوێنێک دەگرێتەبەر بۆ وەرگرتنەوەی ئەو پارانەی دەوڵەت کە لای کۆمپانیای سیرتێل-ە. لەدوای گەیشتنی بەشار ئەسەد بە دەسەڵات لە ساڵی ٢٠٠٠ دوای کۆچی دوایی حافز ئەسەدی باوکی، رامی مەخلوف بە یەکێک لە پایەکانی رژێمەکەی ئەژماردەکرێت. رامی کە باڵی بازرگانی حافز ئەسەدی باوک بووە، چەند مانگێکە کەوتووەتە ململانێ لەگەڵ بەشار ئەسەدی کوڕیدا. لەبارەی رامی مەخلوفەوە رامی مەخلوف ساڵی ١٩٦٩ لەدایکبووە، گەورەترین سەرمایەداری سوریایە، کوڕی گەورەی سەرمایەدار محەمەد مەخلوفە کە لەسەردەمی حوکمڕانی حافز ئەسەددا بانکێکی خانوبەرەی بەڕێوەدەبرد. پەیوەندییەکی بازرگانی بەهێز هەردوو خانەوادەی ئەسەدو مەخلوفی پێکەوە کۆکردووەتەوە، ئەمە سەرباری پەیوەندی ژن و ژنخوازیی کە بووە بە نمونەیەکی ڕوون بۆ هاوسەرگیری دەسەڵات لەگەڵ سەرمایەدا. کۆتاییەکانی ٢٠١٩ رێکخراوی "گڵۆباڵ ویتنس" بۆ روبەڕووبونەوەی گەندەڵی لە راپۆرتێکدا باسی لەوەکرد، خانەوادەی مەخلوف کۆنترۆڵی رێژەی ٦٠٪ی ئابوری سوریایان کردووە. سەرباری کۆمپانیای بواری پەیوەندییە تەلەفۆنییەکان، خانەوادەی مەخلوف خاوەنی چەندین کۆمپانیای بوار بیناسازی و نەوتن. بەپێی قسەی هەمان رێکخراو، بەبەهای (٤٠ ملیۆن) دۆلار خانو و موڵک و ماڵیان لە مۆسکۆی پایتەختی روسیا هەیە. ساڵی ٢٠١١ کە لەچوارچێوەی "بەهاری عەرەبی"دا شەپۆلی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکانیش گەیشتە سوریا، خەڵک بەرلەوەی دروشمی روخانی رژێم بڵێنەوە، دروشمیان دژی بنەماڵەی مەخلوف دەوت و ئەوکات چەند ئۆفێسێکی کۆمپانیا سیرتێل لە شاری (درعا)ی لانکەی یەکەمی ناڕەزایەتیەکان، سوتێندران. ئەوکات بۆ هێورکردنەوەی توڕەیی خەڵک، رامی مەخلوف رایگەیاند، واز لەکاری بازرگانی دەهێنێت و خۆی یەکلادەکاتەوە بۆ کاری خێرخوازی. تەلەفزیۆنی فەرمی سوریا لەزاری خۆیەوە رایگەیاند، رامی مەخلوف بەشێک لە پشکەکانی کۆمپانیای سیرتێل دەخاتە خزمەتی رەخساندنی هەلی کار و یارمەتیدانی ئەو کەسانەی کە داهاتیان سنوردارە. ساڵی ٢٠١١ یەکێتی ئەوروپا ناوی رامی مەخلوفی خستە ناو لیستی سزاکانییەوەو سەروەت و سامانەکەی لە دەرەوە بلۆک کردو گەشتکردنیشی بۆ خاکی ئەوروپا لێ قەدەغەکرد. ئەمە لەکاتێکدا بوو پێشترو لە ساڵی ٢٠٠٨دا وەزارەتی خەزێنەی ئەمریکا سزای ئابوری بەسەر مەخلوفدا سەپاندبوو، بەتۆمەتی تێوەگلان لە هەوڵی تێکدانی حوکمڕانی لە عێراق و لوبنان. لەسەرەتای راپەڕینی سوریادا مەخلوف لە لێدوانێکدا بۆ رۆژنامەی نیویۆرک تایمز وتی:" رژێمی سوریا تەسلیم نابێت و تا کۆتایی دەجەنگێت". باسی لەوەکرد دوای دروستبوونی قەیرانەکە دەستەبژێری دەسەڵاتداری سوریا زیاتر یەکگرتوو بوون و سەرباری ئەوەی قسەی کۆتایی لای ئەسەدە، بەڵام سیاسەتی گشتی وڵات بەبەشداری هەموان دادەڕێژرێت. جەنگێکی نوێ لەناو دڵی رژێمەوە ناکۆکی نێوان بەشار ئەسەدو رامی مەخلوف وەکو کوڕانی دوو بنەماڵەی هاوبەشی بازرگانیی، قسەوباسی جۆراجۆری دروستکردووە. هەندێک دەڵێن ئەوەی رودەدات تەنیا کێشەیەکی خێزانییە کە هۆکارەکەی ناکۆکی ئابوری بچوکە، هەندێکی تر دەڵێن ئەمە بەڵگەی سەرەتای دەستپکردنی ناکۆکییەکی سیاسییە لەسەر دەسەڵات کە پەیوەندی بە میحوەری روسیاو ئێرانە هەیە بۆ دەستگرتن بەسەر سوریادا. ماهیر شەرەفەدین کە یەکێک لە نوسەرەکانی سوریایە دەڵێ:" پەنابردنی رامی مەخلوف بۆ قسەکردن لەگەڵ بەشار ئەسەد لەڕێگەی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانەوە، بەواتای ئەوەدێت چیتر لەلای ئەسەد رەتکراوەیەو هەموو رێگاکان لەبەردەمیدا بەستراوەو ناتوانێت ئەسەد ببینێت". بەڵام رۆژنامەنوس مەعن خزر تێڕوانینێکی تری هەیەو پێیوایە ئەمەی رودەدات جۆرێکە لە ململانێ لەنێوان دوان لە دیارترین ئاڕاستەکانی ئابوری لە سوریا، کە یەکەمیان ئەسما ئەسدی هاوسەری بەشار ئەسەدو ئەوی تر بنەماڵەی مەخلوفە. نوسەر ئیبراهیم کابن دەڵێ هەر ئەوەی کە جەمسەرەکانی رژێمی سوریا گەیشتونەتە قۆناغی بەریەککەوتن لەڕووی میدیاییەوە، ئەمە بەواتای ئەوە دێت گەیشتونەتە حاڵەتی یەکترخواردن.

درەو: تیمی حكومی پارتی دیموكراتی كوردستان سەردانی تیمی حكومی یەكێتی نیشتمانی كوردستانیان كرد. هەفتەی رابردوو لە شاری هەولێر تیمی حكومی پارتی دیموكراتی كوردستان سەردانی تیمی یەكێتیانكردووە.  تیمەكەی پارتی پێكهاتبوون لە: •    رێبەر ئەحمەد، وەزیری ناوخۆ •    پشتیوان سادق وەزیری ئەوقاف •    ساسان عەونی وەزیری شارەوانیەكان تیمی حكومی یەكێتی پێكهاتبوون لە: •     قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت  •    شۆڕش ئیسماعیل وەزیری پێشمەرگە •     بێگەرد تاڵەبانی وەزیری كشتوكاڵ  بەپێی زانیاریەكانی (درەو) تیمی حكومی یەكێتی گلەیی و گازەندی زۆری سەركردایەتی یەكێتیان بە تیمی حكومی پارتی گەیاندووە بەتایبەتیش لە پەلاماردانی سەركردەكانی یەكێتی لەلایەن پارتی دیموكراتی كوردستانەوە، تیمی حكومی پارتیش گلەییان لە یەكێتی كردووە بەوەی لە حكومەتدان و وەك ئۆپۆزسیۆن مامەڵە دەكەن و نایانەوێت شەریك بن لەو قەیرانەی روبەرووی  كابینەی نۆیەم بۆتەوە.  سەرتیپ جەوهەر رۆژنامەنوس و كادری یەكێتی لە نوسینێكدا بەناوی ( حوكمڕانی بە عینادی ناكرێت) نوسیویەتی: لەماوەی چەند رۆژی رابردوو لە هەولێر وەفدێكی پارتی سەردانێكی ناڕەسمیی یەكێتی نیشتیمانیی كوردستانیان كردبوو.  لەو دیدارەدا تیمی یەكێتیی بەروونی هۆكاری ئاڵۆزبوونی دۆخی سیاسی و دەرەنجامەكانی ئێستای حكومڕانیی و هاوكات سیاسەت و تێگەیشتنی یەكێتیان لەبارەی هێوركردنەوەی دەرونی خەڵك بە وەفدەكەی پارتی گەیاندبوو. پێموایە ئەم دانیشتنە دانیشتنی دیكەی بەدوادادێت  

  درەو:  دوێنێ دادوەری لێكۆڵینەوەی دهۆك بڕیاریدا بە ئازادكردنی 12 خۆپیشاندەری خۆپیشاندانەكەی شاری دهۆك بە كەفالەت، بەڵام تەنها (6) خۆپیشاندەریان ئازادكراون و ئەوانەی دیكە لە زینداندا هێڵدرانەوە. رێڤینگ یاسین پارێزەری خۆبەخشی دەستگیركراوان بە (درەو)ی راگەیاند: ئەو (6)كەسەی لە زیندان هێڵدراونەتەوە داواكاری گشتی سكاڵای نوێی لەسەر تۆماركردوون. ئەو پارێزەرە خۆبەخشە رونی كردەوە لەبەر ئەوەی بەپێی یاسای خۆپیشاندانەكان دەستگیركراوان ئازاددەكرێن و هیچ كارێكی نایاساییان نەكردووە ، ئەوان داوای مۆڵەتی خۆپیشاندانیان كردبوو، كە وەڵامیان نەدرابوەوە دوای 48 كاتژمێر بە رەزامەندبوون ئەژمار دەكرێت بە پێی بڕگەی (4) لە مادەی (4)ی یاسای ژمارە (11) ی سالێ 2010 خۆپیشاندانەكان كە تیایدا هاتووە "لە حاڵەتی وەڵام نەدانەوەی داواكارییەكە كە لەلایەن لیژنەوە پێشكەش كراوە دوای تێپەڕبوونی(48) كاتژمێر بەسەر مێژووی پێشكەشكردنی داواكارییەكە، ئەمە بە رەزامەندی لەسەر رێكخستنی خۆپیشاندانەكە دادەنرێ" دوای ئەوەی بە یاسای خۆپیشاندانەكان دادوەر بڕیاری ئازادكردنی بۆ دەركردن، داواكاری گشتی سكاڵایەكی نوێی لەسەر تۆماركردن ئەویش بە مادەی (2)ی یاسای ژمارە (6)ی ساڵی 2008ی یاسای قەدەغەكردنی خراپ بەكارهێنانی ئامێرەكانی پەیوەندیكردن، بە بیانوی ئەوەی شەوی پێش خۆپیشاندانەكە، ئەوان لە فەیسبوكی تایبەتی خۆیانەوە، داوایان لە خەڵكی كردووە بەشداری خۆپیشاندانەكەی رۆژی 16/5/2020 ی دهۆك بكەن.  بە وتەی بەڕێوەبەری پۆلیسی پارێزگای دهۆك لە خۆپیشاندانەكەدا (60)خۆپیشاندەر دەستگیركران،  فەرهاد ئەتروشی پارێزگاری دهۆك، یەكێتی و یەكگرتوو، گۆڕان، پەكەكەی تۆمەتباركرد كە لە پشتی خۆپیشاندەرانەوە بوون.    دیندار زێباری رێكخەری راسپاردە نێودەوڵەتییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان هۆكاری دەستگیركردنی خۆپیشاندەرانی گەڕاندەوە بۆ رێو شوێنەكانی خۆپارێزی لە كۆرۆنا. ئەو 6 خۆپیشاندەرەی ئازادنەكران و سكاڵای نوێیان لەسەر تۆماركرا - بەدەل بەرواری مامۆستا - شڤان سەعید مامۆستای ئایینی - ئومێد بەرۆشكی رۆژنامەنووس - غازی سەلیم كادری یەكێتی - نەورەس عەلی خوێندكار - جابر حسێن مامۆستا

درەو: مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراق لە وتارێکدا کە ژمارەیەک لە رۆژنامەکان عێراق لەژێر ناونیشانی "گەورەتر لە ئاڵنگارییەکان" بۆیان بڵاوکردەوەتەوە دەڵێ: 🔹 ئەم بەرپرسیارێتییەم وەرگرتووەو پێشوەختە ئەو ئاستەنگانەم زانیوە کە دێنە بەردەمم. 🔹 ئەوەی ئاستەنگەکان زیاتر دەکات ئەوەیە بەشێوەیەکی جددی چاونەخشێندرێتەوە بە پەیکەری وەبەرهێنان و خستنەبازاڕی نەوت. 🔹 دابەزینی مەترسیداری داهاتی وڵات لەگەڵ داڕمانی نرخی نەوتدا، پێویستی کردووە لەسەر حکومەت بەدوای سەرچاوەی خێرای داهاتدا بگەڕێت بۆ موچەی فەرمانبەران و خەرجی دامەزراوەکان. 🔹 پێویستە لەم دۆخەدا کوتلەکانی پەرلەمان یارمەتیمان بدەن لە تەواوکردنی پێکهاتەی وزاری حکومەت لەڕێگەی دەنگدان بە لیستی کاندیدی وەزارەتە بەتاڵەکان. 🔹 دوای ١٧ ساڵ لە بارودۆخێکداین کە ئیرەیی پێنابرێت، سەروەریمان کەموکورت و جێگای گومانە، خاکی وڵاتەکەمان خەریکە دەبێت بە گۆڕەپانی ململانێی وڵاتانی تر. 🔹 ئاسایشی هاوڵاتیانمان لەژێر هەڕەشەدایە، ئەمەش تەنیا بەهۆی داعش و شانە نوستووەکانییەوە نیە، بەڵکو بەهۆی ئەو چەکانەوەیە کە لە دەرەوەی چوارچێوەی دەوڵەتن. 🔹 بێکاری بووە بە دیاردەیەک کە ناتوانرێت کۆنترۆڵ بکرێت، ژمارەی بێکاران بەتایبەت لەنێو دەرچواندا گەشیتوەتە ئاستێک کە هەرگیز پێی نەگەیشتووە. 🔹 ئەو سامانەی کە لە ١٧ ساڵی رابردوودا چووەتە ناو خەزێنەی عێراقەوە بەشی ئەوەی دەکر سەرلەنوێ وڵات بنیادبنرێتەوەو سندوقی ئایندە دروستبکرێت، بەڵام گەندەڵی لەناویبردو هەندێکی بەئاشکرا ئاودیوی دەرەوەی وڵات کرا. 🔹 کە بەرپرسیارێتیم وەرگرت کەوتم بەسەر خەزێنەیەکی نیمچە بەتاڵدا. 🔹 دەمەوێت گەلەکەمان لەو ئاستەنگانە ئاگاداربکەمەوە کە روبەڕوومان بوەتەوە، لەوانە دژبەیەکی لەو بەڵێنانەی کە بەئاشکرا پێماندرا لەبارەی ئازادیم لە هەڵبژاردنی کابینەی وزاری و ئەو مانۆڕانەی کە لە پشتی پەردەوە دەکرێن لەلایەن هەندێک لایەنەوە، ئەمە ئاستەنگ بۆ تەواوکردنی کابینە وزارییەکە دروست دەکات. 🔹 هیچ رێگەیەکمان لەبەردەمدا نییە جگەلەوەی وەڵامی خواستە رەواکانی گۆڕەپانەکانی خۆپیشاندان بدەینەوە،کە ئەویش نەهێشتنی پشک پشکێنەو روبەڕووبونەوەی گەندەڵی دارایی و کارگێڕییە. 🔹 ناتوانرێت هیچ هەنگاوێکی جددی بنرێت تاوەکو دەوڵەت شکۆی بۆ نەگەڕێتەوەو چەک لە دەستی دەوڵەت و لەژێر فەرمانی فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکاندا نەبێت. 🔹 جەخت دەکەمەوە ئەو ئەرکەی کە پێمدراوە تێپەڕاندنی قۆناغی ئینتیقالییە بەشێوەیەکی خێراو ئەنجامدانی ئەم کارانەیە؟بەشێوەیەکی راستەوخۆ، دیارترینیان: 🔸 تەواوکردنی یاسای هەڵبژاردنەکان و .. فەراهەمکردنی هەموو ئەوشتانەی کە پێویستن بۆ سازدانی هەڵبژاردن لە نزیکترین کاتدا.. 🔸 گرتنەبەری هەموو رێوشۆێنێک بۆ پاراستنی سەلامەتی خۆپیشاندەران لە گۆڕەپانەکاندا.. 🔸 وەکو فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکان رایدەگەیەنم من نە فەرمانم کردووەو نە فەرمانیش دەکەم بەوەی تەقە لە خۆپیشاندەری ئاشتیخوازانە بکرێت و هەرکەسێک کاری لەوجۆرە بکرێت روبەڕووی دادگا دەکرێتەوە.. 🔸 بۆ جاری دووەم جەخت دەکەمەوە فەرمان دەرچووە بۆ هەموو دەزگا ئەمنییەکان سەرجەم خۆپیشاندەرە دەستگیرکراوەکان ئازادبکەن.. 🔸 هەموو رێوشوێنێکی بەپەلە بگیرێتە بەر بۆ روبەڕووبونەوەی قەیرانی ئابوری و دارایی و رێکخستنەوەی خەرجییەکان و روبەڕووبونەوەی گەندەڵی و دەستپێکردنی چاکسازیی...

ئاراس فەتاح - مەریوان وریا قانع ئەوەی ئەمڕۆ لە هه‌رێمی کوردستاندا دەیبینین قەیران نییە بە مانا زانستییەکەی وشەکە، چونکە لەناو قەیراندا ھەمیشە فۆرمێک لە ململانێێ و کۆمەڵێک بکەر و چەندان ئەگەری جیاواز بۆ تێپەڕاندنی ئەو دۆخە قەیراناوییە لە ئارادایە. درەنگ یان زوو دۆخی قەیران دەگۆڕێت بۆ دۆخێکی تازە کە بەشێکی زۆری ئەو کێشانەی تیادا نابێت کە وەک ژێرخانی قەیرانەکە کاردەکەن و ھەلومەرجێکی نوێ، شوێنی ھەلومەرجە کۆنەکە بگرێتەوە. لە دۆخی قەیراندا ھەمیشە ھێزێک یان چەند ھێزێک ھەن کە ھەم ئامادەگیی دەستکاریکردنی ڕاستەقینەی ئەو دۆخە قەیراناوییەیان ھەیە، ھەم توانای تێپەڕاندانیشیان هه‌یه‌. ئەو دۆخه‌ی لەمڕۆی هه‌رێمی کوردستاندا ئامادە و باڵادەستە، قەیران نییە بەم مانایە، بەڵکو ئیفلاسێکی تەواوەتی مۆدێلێک لە حوکمڕانییە کە توانای خۆدەسکاریکردن و گۆڕانکاریی نییە و لە سەرجەمی ئەو کێشە و گرفت و کارەساتانەش بەرپرسە کە بەرھەمیھێناون و بەرھەمیشیان دەھێنێت. ئەم ئیفلاسەش ھەمەلایەنە، هیچ کایە و ڕەھەندێکی ئەم حوکمڕانییە نادۆزینەوە لەناو ئەم ئیفلاسکردنەدا نووقم نەبووبێت. ئێمە لە زیاد لە نووسینێکدا ئەم فۆرمەمان لە حوکمڕانیی بە ”ده‌سه‌ڵاتدارێتی سوڵتانیی“ ناوبردوە و بەرگریمان لەوە کردوە کە سەرجەمی سیسته‌مە سیاسیی و ئابوریی و بیرۆکراسیی و سوپایی و میدیاییە دروستکراوەکان، لە دەوری بەئەبەدیکردنی دەسەڵاتی چەند خێزان و بنەماڵەیەکی سیاسیی دەسوڕێتەوە، نەک لە دەوری ئایدیۆلۆژیا و پرۆژەیەکی دەستەجەمعیی ئایندەیی و وێناکردنێکی تایبەت بۆ کۆمەڵگا و دروستکردنی جۆرێکی تایبەت لە کەسایەتیی و سەروەرکردنی فۆرمێک لە خودسازیی و مۆدێلێك له‌ كۆمه‌ڵسازیی. ئەوەی لۆژیکی ئیشکردنی سیسته‌مەکان دەستنیشاندەکات خواست و قازانج و خەونە سوڵتانییەکانی ئەو خێزان و بنەماڵانەیە. ئەوەشی کە بڕیارە سەرەکیی و بنەڕەتییەکان دەستنیشاندەکات، ئەو بڕیارانەی کە دەرەنجامی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆیان بۆ ژیانی ملیۆنان مرۆڤی ئەم دەڤەرە ھەیە، چ ئەوانەی لە ئێستادا لێرە دەژین و چ ئەوانەشی کە ھێشتا لەدایکنه‌بوون، ستراتیژی مانەوەی ئەم بنەماڵانە و گەورەکردنی دەستکەوت و قازانج و دەسەڵاتەکانیانە. ئینجا بە ئەبەدیکردنی تەوریسی سیاسیی دەسەڵات لە خۆیانەوە بۆ منداڵەکانیان و لە منداڵەکانیانەوە بۆ منداڵی منداڵەکانیان. ئەوەی ئەمڕۆ ئیفلاسی کردوە ئەم مۆدێلە کۆنکریت و تایبەتەیە، سیسته‌مێك کە قازانج و بەختەوەریی و خۆشگوزەرانی ملیۆنان مرۆڤ دەکاتە قوربانیی پاراستنی پێگە سیاسیی و ئابوریی و سەربازیی و بیرۆکراسیی و میدیاییەکانی ئەم بنەماڵانە و ئەو بازنە بچووک و داخراوەی بە دەوری ئەو بنەماڵانەدا دروستکراون. ئەم سیستمە لە ھەموو ئاستەکانیدا سیسته‌مێکی دەسەڵاتگەرە authoritarian، و ھێزی سوپایی و ئەمنیی و بەڵتەجی تایبەت دەیپارێزێت. بەڵام ھەموو سیسته‌مێک چەند دەسەڵاتگەر و داخراویش بێت، ناتوانێت به ‌تەنھا لە ڕێگای فشار و توندوتیژیی و ترس و تۆقاندنەوە کاربکات و بمێنێتەوە. بۆیە پێوستی بە جۆرێک لە ”ڕێکەوتنێکی کۆمەڵایەتیی“ ھەیە. ئەو ڕێکەوتنە کۆمەڵایەتییە لە ئەزموونی ھاوشێوەی ئەزموونە حوکمڕانییەکەی ئێمەدا ناوی ڕێکەوتن ‌ یان “سەودایەکی دەسەڵاتگەرانە"ی لێنراوە، بە ئینگلیزییه‌كه‌ی پێیدەگوترێت‌”''authoritarian bargain''. خاڵی سەرەکیی لەم ”سەودا دەسەڵاتگەرانە“دا ئەوەیە خەڵک واز لە ژیانی سیاسیی و ئازادییە سیاسییەکانیان دەھێنن، لە بەرامبەردا خزمەتگوزارییە سەرەکییەکانی وەک ھەبوونی کار و موچە و خوێندن و دابینکردنی خزمەتگوزاری تەندروستیی و خۆراکی مانگانە بە نرخێکی رەمزیی و سیستمی گواستنەوەی گشتیی و دەستەبەرکردنی خانەنشینیی، تا بە وەرگرتنی خانوو و سولفە و قەرز و شتگەلێکی تری لەم بابەتە دەگات، لەلایه‌ن دەوڵەته‌وه‌. بە کوردییەکەی “سەودای دەسەڵاتگەرانە“ مانای وازھێنانه‌ لە ژیانی سیاسیی، بەتایبەتی لە مەسەلەی ئازادیی سیاسیی و ده‌ستاوده‌ستكردنی دەسەڵات و دیموکراسییەت، لە پێناوی وەدیھێنانی دەسکەوتی ئابوریی و دەستەبەرکردنی کار و خزمەتگوزاریی و کۆمەڵێک رەفاھیەتی مادیدا. وڵاتانی خەلیج و سعودیە و بەعسی بەر لە ساڵانی نەوەد و ناسریزم وڕژێمەکەی قەزافیی و زۆرانێکی تر، نموونەی ئەم جۆرە سیسته‌مانه‌بوون كه‌مۆدێڵی ”سەودای دەسەڵاتگەرانە”ی تێدا به‌رقه‌رابوو. ئەوەی لە ھەرێمەکەی ئێمەشدا ماوەیەک ئامادەبوو جۆرێکی تایبەته‌ لەم ”سەودا دەسەڵاتەگەرانە“یە بوو لەناو ئەو جۆرە لە سیسته‌می دەسەڵاتگەرانەدا کە دەکرێت بە ”دەسەڵاتگەری تەنافوسیی“ competitive authoritarianism، یان بە سیستمی ”دەسەڵاتگەریی ھەڵبژاردن“ Electoral authoritarian ناودەبرێت. لەم جۆرە سیسته‌مانەدا ھەڵبژاردن ھەیە، پارتی سیاسیی جیاواز ھەیە، شتێک لە میدیا و گروپی سەربەخۆی کۆمەڵگای مەدەنی ھەیە، فۆرمێک لە ”ململانێ“ و مونافەسەی ڕووکەش ھەیە، بەڵام ھەموویان لە ڕێگای توانای سەربازیی و ئابوریی و بیرۆکراسیی حوکمڕانان و لە ڕێگای توانا و ھەوڵی سیسته‌ماتیکی تەزویرکردن و فشاربۆھێنان و کڕین و ترساندن و نانبڕین و فۆرمە جیاوازەکانی تری خراپ بەکارھێنانی دەسەڵاتی سیاسیی و ئابوریی و سەربازیی و بیرۆکراسییەوە، بێبه‌رهه‌م و بێئەنجام دەکرێن و به‌م میكانیزمانه‌ش پارێزگاریی لە بنەما سەرەکییەکانی سیستمە دەسەڵاتەگەرەکە دەکرێت. بە کورتییەکەی لەم ئەزموونانەدا ھەڵبژاردن ھەیە، بەڵام بەبێ دیموکراسییەت. ململانێ ھەیە، بەڵام بەبێ دەرەنجام، فۆرمێكی ڕووكه‌شانه‌ لە پلورالیزم و ناڕازیبوونی کۆنترۆڵکراو ھەیە. ئەوەی لە ھەرێمدا تا دروستبوون و پوکانەوەی بزوتنەوەی گۆڕان ئامادەبوو، ئەم فۆرمە بوو لە ”دەسەڵاتگەریی تەنافوسیی“ یان ”دەسەڵاتگەریی ھەڵبژاردن“. ھاوکات جۆرێک لە ”سەودای دەسەڵاتگەرانە“ش بوونی ھەبوو، کە تیایدا بنەماڵە حوکمڕانەکان لە ھەوڵی ئەوەدابوون قەناعەت بە کۆمەڵگا بھێێن کە واز لە خه‌ونی گۆڕانی سیاسیی و مۆدێلی دەستگۆڕکێی دەسەڵات و ڕێکخستنێکی ده‌زگایی سەربەخۆ و بەیاساییکردنی دەزگاکان و پەیوەندییەکان، بە کورتی واز لە خەونی دامەزراندنی ژیانێکی دیموکراسییانەی خاوەن ماف و ڕێز و سەربەخۆیی بھێنن، لە پێناوی دەستەبەرکردنی موچە و نان و خزمەتگوزارییە سه‌ره‌تایی و سەرەکییەکاندا. بێگومان لەڕێگای ئابوریی ڕێنتیی نەوت و سەرجەمی ئەو کێشانەوە کە لە ئابورییەکی ڕێنتیی لەو جۆرەدا دروستدبێت، بە تایبەتی کاتێک تەواو نا شەفاف و پڕ له‌ تاریكیی و دزیی و گەندەڵیی بێت. ئەوەی ئەمڕۆ دەیبینین کۆتایی ئەم مۆدێلی ”سەودا دەسەڵاتگەرانەیە“ له‌هه‌رێمی كوردستاندا. ئەوەی لە سیستمەکە ماوەتەوە کۆمەڵێک بنەماڵە و خێزانی سیاسیی و چەند بازنەیەکی داخراوی حوکمڕانن کە خۆیان بە شێوەیەکی خەیاڵی دەوڵەمەندبوون، بەڵام توانای دابینکردنی لانی ھەرە کەمی ھیچ خزمەتگوزارییەک و ھیچ بەندێکی ناو ئەو ”سەودا دەسەڵاتگەرانە“یان نەماوە. له‌ كاتێكدا خێزانه‌ ‌سیاسییه‌ حوكمڕانه‌كان و بازنە داخراوەکەی دەوریان هیچ شتێک له‌شێواز و ناوه‌ڕۆكی ژیانی خۆیان نه‌گۆڕیوه‌و مۆدێلی ژیانی خۆیان تووشی ھیچ کێشە و قەیرانێک نەبۆتەوە‌، کەچی سه‌رتاپای ژیانی گروپه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانی تر كه‌وتوونه‌ته‌ ناو مه‌ترسی ژێر هێڵی هه‌ژارییه‌وه‌ و چەندان فۆرمی ھەژاریی تازە و تۆقێنەریش لە وڵاتەکەدا دروستبووە. ئەوەی له‌پاشه‌ڕۆی ئه‌م مۆدێلی ”سەودا دەسەڵاتگەرانەیە“ماوەتەوە ته‌نها پاشگری دەسەڵاتگەرەكه‌یه، دەسەڵاتگەرییەکی ڕووت، ‌بەبێ هیچ خزمەت و ھیچ دەسکەوتێک بۆ دانیشتوانەکەی. ھەر ئەمەش ژێرخانی ئەو پەلامارە بەردەوامانەمان نیشاندەدات کە لەم ماوەیەدا دەکرێتە سەر ڕۆژنامەنووسان و چالاکەوانە ئه‌كتیڤه‌كانی ناو بزاوتی كۆمه‌ڵایه‌تیی کە بەشێک بوون لە پاشماوەکانی ئەو فۆرمە لە ”دەسەڵاتگەریی تەنافوسیی“ یان ”دەسەڵاتگەریی ھەڵبژاردن“ کە لە قۆناغەکانی پێشتردا ئامادەبوو. به‌ بۆچوونی ئێمه ‌بەبێ کۆتاییھاتنی ئەم لۆژیکە سوڵتانییە له ‌فه‌رمانڕه‌وایه‌تیی و بەبێ کۆتاییھێنان بەو بونادە دەزگاییەی ئەم لۆژیکە دروستیکردوە، ئەم دۆخە نه‌ چاک ده‌بێت و نه‌ چاكسازییشی تێدا ده‌كرێت. بەبێ ده‌ستكاریكردنی ھەمەلایەنەی کارکردنی ئەم لۆژیکە لەناو سەرجەم کایەکاندا، بە تایبەتی لەناو کایەی سیاسەت و ئابوریی و سوپا و بیرۆکراسییەت و میدیادا، شتێك نییه ‌ناوی نیشتیمانی هاوبه‌ش و حوكمڕانی باش و لانی ھەرەکەمی ئارامیی و ئاسایشی کۆمەڵایەتیی بێت. ئه‌م پرۆسه‌ی ده‌ستكارییكردنه‌ش به‌بێ قوربانییدان بە سەرجەمی لۆژیکە سوڵتانییەکە دروستنابێت. به ‌بۆچونی ئێمه‌ كۆمه‌ڵگای سیاسیی ئێمه ‌له‌به‌رده‌م دوو ئه‌گه‌ر و دوو ته‌حه‌دای گه‌وره‌دا ژیاوه و ده‌ژی؛ یان ده‌سه‌ڵات به‌رده‌وام ده‌بێت له ‌به‌قوربانییكردنی كۆمه‌ڵگا و پایەدارکردنی سیستمە سوڵتانییەکە بە ھەموو خراپه‌کارییەکانییەوە، وه‌ك له‌ماوه‌ی سی ساڵی رابردوودا كردویه‌تی، یانیش ده‌بێت ئیراده‌یه‌كی به‌رپرسانه‌ی سیاسیی و ئه‌خلاقیی هه‌بێت بۆ ده‌ستكارییكردنی هه‌ڵه ستراتیژیی ‌و قه‌یرانه‌كانی سیستمەکە. ئەمەش کارێکە نە بارزانییەکان ئامادەن ئەنجامی بدەن و نە تاڵەبانییەکان و نە خێزانه ‌سیاسییه‌كانی تر كه ‌له‌و سیسته‌مه ‌ره‌یعییه ‌سوڵتانییه‌ سوودچنن‌.

(درەو): كۆسرەت رەسوڵ لە هەولێرەو چاوەڕێی دیداری بارزانییە، بافڵ تاڵەبانیش بە تەلەفۆن داوای كۆبونەوە لە فازل میرانی دەكات.  سەرچاوەیەكی ئاگادار لەناو یەكێتی نیشتمانی كوردستان بە (درەو)ی راگەیاند، كۆسرەت رەسوڵ عەلی سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای سیاسی یەكێتی لەهەوڵی رێكخستنی كۆبونەوەیەكدایە لەگەڵ مەسعود بارزانی. بەپێی قسەی سەرچاوەكە، كۆسرەت رەسوڵ عەلی ئێستا لە شاری هەولێرەو دەیەوێت لەگەڵ بارزانی دیدارێك بكات. ئەم هەوڵە دوای ئەوەدێت لەماوەی رابردوودا پارتی‌و یەكێتی نەگەیشتنە رێككەوتن لەسەر ئەنجامدانی كۆبونەوەیەك لەنێوان مەكتەبی سیاسی هەردوولا. كۆتایی ساڵی 2019 یەكێتی كۆنگرەی چوارەمی خۆی بەست، ئەنجامی كۆنگرەكە دڵخوازی پارتی نەبوو، پارتی تائێستا بەفەرمی دانی بە سەركردایەتییە نوێیەكەی یەكێتیدا نەناوە. (درەو) زانیویەتی، بەمدواییە كە بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی كەرەنتینەی لە لەندەن شكاندو گەڕایەوە بۆ كوردستان، لەلایەن مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتییەوە پەیامێكی بۆ نێردراوە‌و داوای لێكراوە پارتی‌و یەكێتی كۆببنەوە‌و كۆتایی بە كێشەكانی نێوانیان بهێنن. سەرچاوەیەكی نزیك لە سكرتێری مەكتەبی سیاسی پارتی بە (درەو)ی راگەیاند، ئەمڕۆ بافڵ تاڵەبانی بەتەلەفۆن قسەی لەگەڵ فازل میرانی سكرتێری مەكتەبی سیاسی پارتی كردووە‌و داوای لێكردووە وادەیەك بۆ بەڕێوەچوونی كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی هەردوولا دیاری بكرێت. هەندێك لە سەركردەكانی یەكێتی ئاگاداری هەوڵەكەی بارزانین لەگەڵ بافڵ تاڵەبانیدا، پێیانوایە بارزانی لەو رێگەیەوە دەیەوێت ناكۆكی بخاتە ناو یەكێتییەوە‌و بەدیاریكراویش نێوان هاوسەرۆكەكانی یەكێتی كە بریتین لە بافڵ تاڵەبانی‌و لاهور شێخ جەنگی. پارتی‌و بارزانی نیگەرانن لە لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتی، تائێستا ئامادەنین مامەڵەی لەگەڵ بكەن، پارتی نایەوێت دان بنێت بەو واقیعەی نوێیەی كە لەناو یەكێتیدا هاتوەتەكایەوە. هەندێك زانیاری هەن لەبارەی ئەوەی بەمدواییە پارتی هەوڵێكی هەبووە بۆ ئەوەی لەبری مەكتەبی سیاسی یەكێتی، كۆبونەوە لەگەڵ ئەنجومەنی باڵای سیاسی یەكێتی بكات، كە زۆرینەیان مەكتەب سیاسییەكانی پێشتری یەكێتین‌و پارتی پێشتر مامەڵەی لەگەڵیان كردووە، بەڵام ئەم هەوڵە لەناو یەكێتییەوە شكستی پێهێنراوە. نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم كە هاوكات جێگری سەرۆكی پارتیشە، بەمدواییە هەوڵی لێكنزیكردنەوەی هەردوولای دا، بەڵام هەوڵەكانی بێ ئەنجام بوون. تائێستا وادەی كۆبونەوەی چاوەڕوانكراوی نێوان مەكتەبی سیاسی یەكێتی‌و پارتی نازانرێت، بەڵام كۆبونەوەكە لە حاڵی بەڕێوەچوونیدا وەكو یەكەمین دانپێدانانی پارتییە بە سەركردایەتی نوێی یەكێتی‌و دەستوپەنجە نەرمكردنە لەگەڵ واقعی نوێی یەكێتیدا. یەكێتی لە حكومەت هاوبەشی پارتییە، بەڵام وەكو لایەنێكی ئۆپۆزسیۆن مامەڵە دەكات، بەمدواییە بارگرژی میدیایی لەنێوان هەردوولا پەرەی سەندووە، لە میدیا فەرمی‌و نافەرمییەكانەوە هێرش دەكەنەسەر یەكتر، كێشەی زینی وەرتێ لەنێوانیاندا یەكلانەبووەتەوە، بەمدواییەش ناكۆكییەكانی ناو پەرلەمانی هاتەسەر. بەڕێوەچوونی كۆبونەوەی نێوان پارتی‌و یەكێتی لەكاتێكدایە ئێستا حكومەتی هەرێم كە مەسرور بارزانی سەرۆكایەتی دەكات، بە قەیرانێكی دارایی سەختدا تێدەپەڕێت، خۆپیشاندان‌و ناڕەزایەتی لە ناوچە جیاجیاكانی هەرێم دژی پێنەدانی موچە دەستیپێكردووە. هاوكات حكومەتی هەرێم سەرقاڵی نوسینەوەی رەشنوسی رێككەوتنێكی نوێیە لەگەڵ بەغداد سەبارەت بە نەوت‌و بودجە، ئەنجامی ئەو رێككەوتنە تائێستا یەكلانەبووەتەوە‌و لە هەموو حاڵێكدا رێككەوتنەكە دەخرێتە ناو پرۆژە بودجەی 2020ی عێراق‌و دەبێت پەرلەمانی عێراق پەسەندی بكات‌و رێككەوتنەكە دەكەوێتە دوای پشووی جەژنی رەمەزانەوە. هەرێمی كوردستان لەسەروبەندی جەژنی رەمەزاندایە، فەرمانبەران ماوەی (60) رۆژە موچەیان وەرنەگرتووە.  

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت - محەمەد رەئوف چەند رۆژێكە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی دهۆك پڕبووە لە ناڕەزایەتی دژی پێنەدانی موچە، بەرهەمی ناڕەزایەتییەكان خۆپیشاندانێك بوو لەبەردەم (پاركی ئازادی) لە ناوەڕاستی شاری دهۆك، بەڵام هێزە ئەمنییەكان زۆرینەی بەشداربووەكانیان دەستگیركرد، بەشی زۆری نەوتی هەناردەكراوی هەرێمی كوردستان بەرهەمی پارێزگای دهۆكە، بەڵام بەپێی ئامارەكان رێژەی هەژاریی و بێكاری  لەو پارێزگایە لە پارێزگاكانی تری هەرێم زیاترە، (درەو) لەم راپۆرتەدا وردەكاری دۆخی پارێزگاكە لەڕووی ئابوری‌و دابەشبوونی دانیشتوان‌و سیاسییەوە دەخاتەڕوو. هەژارترین پارێزگا  بەپێی دواین ئاماری دەستەی ئاماری هەرێمی كوردستان، پارێزگای دهۆك لە رێژەی هەژاریدا پێشەنگی پارێزگانی هەرێمی كوردستانە. راپۆرتی دەستەی ئاماری هەرێمی كوردستان ئاماژە بۆ ئەوەدەكات ساڵی 2018 كۆی گشتی رێژەی هەژاری لە هەرێمی كوردستان 5,5% بووە، واتە لەكۆی (100) كەس لە دانیشتوانی هەرێم زیاتر لە (5) كەس لە دۆخی هەژاریدا ژیاون. ئەگەر رێژەی دانیشتوانی هەرێم بە نزیكەی (6 ملیۆن) كەس ئەژمار بكرێت، بەپێی ئەم ئامارە (330) هەزار كەس لە هەرێمی كوردستان لەژێر هێڵی هەژارییەوە دەژین.  ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای دهۆك (ملیۆنێك‌و 397 هەزارو 515) كەسە، بەپێی دەستەی ئامار رێژەی (8,6%)ی دانیشتوانی پارێزگاكە هەژارن، واتە (120 هەزار) كەس لەسنوری ئەو پارێزگایە لەژێر هێڵی هەژارییەوە دەژین.  تێكڕای خەرجی تاك بۆ یەك مانگ لە ساڵی 2018دا لە پارێزگای دهۆك (199 هەزار) دینار بووە، لەكاتێكدا لە پارێزگای سلێمانی (234 هەزار)و لە پارێزگای هەولێریش (211 هەزار) دینار بووە، واتە ئاستی خەرجی تاك لە پارێزگای دهۆك كەمترین ئاستی تۆماركردووە، ئێستا كە هەرێمی كوردستان روبەڕووی قەیرانی دارایی بوەتەوە‌و موچەخۆران زیاتر لە (60) رۆژە موچەیان وەرنەگرتووە، دەبێت ئاستی خەرجییەكە زۆر زیاتر كەمی كردبێت. هەر بەگوێرەی راپۆرتی دەستەی ئامار، رێژەی بێكاری لە ساڵی 2017دا لە پارێزگای دهۆك (14%) بووە، لەكاتێكدا لە پارێزگانی هەولێرو سلێمانی رێژەكە (9%) بووە، ئێستا كە بەهۆی قەیرانی دارایی‌و كۆرۆناوە زۆرێك لە كۆمپانیاكان كاركردنیان راگرتووە، رێژەكە بەرزبونەوەی زیاتری بەخوە بینیوە. سەرباری ئەمە لە ساڵی 2012وە تائێستا پارێزگای دهۆك لە رێژەی بێكاریدا پێشەنگی هەموو پارێزگانی تری هەرێمی كوردستانە. جوگرافیا‌و دابەشبوونی دانیشتوان روبەری سنوری ئیدارەی هەرێمی كوردستان (46 هەزارو 861) كیلۆمەتر چوارگۆشەیە، روبەڕی پارێزگای دهۆك لەناو سنوری هەرێمی كوردستاندا (10 هەزارو 955) كیلۆمەتر چوارگۆشە پێكدەهێنێت، واتە دهۆك رێژەی (23,4%)ی كۆی روبەری هەرێمی كوردستان پێكدەهێنێت.  پارێزگای دهۆك لەڕووی كارگێڕییەوە لە (7 قەزاو)‌و (31 ناحیە) پێكدێت، قەزاكانی دهۆك بریتین لە (قەزای ناوەندی دهۆك- ئاكرێ- ئامێدی- شێخان- بەردەڕەش- زاخۆ- سێمێڵ). پارێزگای دهۆك هاوسنورە لەگەڵ توركیا‌و سوریادا، دوو دەروازەی سنوری دەكەوێتە ناو روبەری پارێزگاكەوە، دەروازەی (ئیبراهیم خەلیل) لەگەڵ توركیا‌و دەروازەی (فیشخاپور) لەگەڵ سوریا، ئامارەكانی رێژەی هەژاریی‌و بێكاری دەریدەخەن ئەم دوو دەروازە سنورییە كاریگەری ئابوری لەسەر ژیانی خەڵكی ناوچەكە وەكو پێویست نەبووە. لە پارێزگای دهۆك جگە لە كورد چەند كەمە نەتەوایەتی‌و ئاینییەكی تر دەژین لەوانە (كلدان‌و ئاشورو ئەرمەن‌و ئیزدییەكان). پارێزگای دهۆك لە ناوچەی بادیناندا هەڵكەوتووە، خەڵكەكەی بەشێوەزاری كورمانجی (بادینی) قسە دەكەن. بنەماڵەی فەرمانڕەوای پارتی دیموكراتی كوردستان كە (ماڵباتی بارزانیی)یە، دەسەڵاتی تەواوەتییان بەسەر پارێزگاكەدا هەیە، بەڵام خۆیان لەڕووی جوگرافییەوە بە خەڵكی سنوری پارێزگاكە ئەژمارناكرێن. دەڤەری بارزان سەربە قەزای  مێرگەسور،  قەزای مێرگەسور سەربە پارێزگای هەولێرە، بەڵام سەرباری ئەمە دهۆك بایەخی ستراتیژی بۆ پارتی‌و مەڵباتی بارزانییەكان هەیە، ئەمەش بەهۆی هەڵكەوتە جوگرافییەكەی دهۆكەوە كە هاوسنورە لەگەڵ توركیادا. دهۆك مەڵبەندی نیشتەجێبوونی ژمارەیەك هۆزە كە دیارترینیان بریتین لە هۆزەكانی (دۆسكی- مزوری- زێباری- بەرواری، هەركی)، بەشێوەیەكی گشتی هۆزەكان ئێستا لە ئارامیدا دەژین‌و كێشە لەنێوانیاندا نەماوە، بەڵام بەمدواییە ناكۆكییەك لەنێوان هەردوو هۆزی زێباری‌و هەركیدا رویدا، سەركردەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان دەستوەردانیان كرد‌و كێشەكەیان بەلاداخست. نەوت لە دهۆك چۆن لە ئاستی عێراقدا پارێزگای بەسرە پشكی شێری هەناردەی نەوتی بەردەكەوێت‌و نەوت بووە بەسەرچاوەی دابینیكردنی زیاتر لە 95%ی كۆی گشتی داهاتی دەوڵەت، لە هەرێمی كوردستانیش پارێزگای دهۆك لە بەرهەمهێنانی نەوتدا رۆڵی بەسرە دەگێڕێت. بۆری هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان بە پارێزگای دهۆكدا تێدەپەڕێت، سەرباری ئەمە لە سنوری پارێزگای دهۆكدا (14) بلۆكی نەوتیی هەیە، هەر بلۆكێك لە چەند بیرە نەوتێك پێكدێت، بلۆكە نەوتییەكانی دهۆك ئەمانەن: •    بلۆكی سندی- دەكەوێتە قەزای ئامێدی •    بلۆكی تاوكی- دەكەوێتە قەزای زاخۆ  •    بلۆكی دهۆك- بیرە نەوتەكانی قەزای ناوەندی دهۆك‌و باشوری دهۆك‌و قەزای سیمێڵ •    بلۆكی دهۆك سەنتەر- بیرە نەوتەكانی باكورو ناوەڕاستی پارێزگاكە دەگرێتەوە •    بلۆكی سلێڤانی- بیرە نەوتەكانی خوارو قەزای زاخۆ تاوەكو سەر دەریاچەی موسڵ دەگرێتەوە •    بلۆكی ئەلقوش- دەكەوێتە خوارو شاری دهۆك •    بلۆكی شێخ ئادی- دەكەوێتە رۆژهەڵاتی شاری دهۆك‌و باكوری قەزای شێخان •    بلۆكی سەرسەنگ- دەكەوێتە ناحیەی سەرسەنگ‌و سوارەتوكە‌و باكوری خۆرهەڵاتی دهۆك •    بلۆكی ئەتروش- بیرە نەوتەكانی ناحیەی ئەتروش دەگرێتەوە  •    بلۆكی شێخان- بیرە نەوتەكانی قەزای شێخان •    بلۆكی دینارتە- بیرەكانی ناوچەی سەرو ئاكرێ‌و شیلادزێ •    بلۆكی ئاكرێ- بیرە نەوتەكانی قەزای ئاكرێ‌و ناحیەی بجیل تا دەربەندی بێخمە دەگرێتەوە •    بلۆكی رۆڤیا- سەرو قەزای بەردەڕەش‌و خوارو ئاكرێ دەگرێتەوە •    بلۆكی بەردەڕەش- قەزای بەردەڕەش دەگرێتەوە ئێستا ئاستی بەرهێنانی نەوت لە هەرێمی كوردستان بەگشتی رۆژانە (470 هەزار) بەرمیلە، هەندێكی هەناردە ناكرێت‌و بۆ بەكارهێنانی ناوخۆیە. رێژەی زیاتر لە (50%)ی نەوتی هەناردەكراوی هەرێمی كوردستان بەرهەمی كێڵگە نەوتییەكانی دهۆكە، واتە رۆژانە تەنیا لە كێڵگە نەوتییەكانی دهۆكەوە هەرێمی كوردستان (250 هەزار) بەرمیل نەوت هەناردەی دەرەوە دەكات. نەوت هاوشێوەی ناوچەكانی تری هەرێمی كوردستان كاریگەری ئەوتۆی لەسەر بوژانەوەی ئابوری دهۆك‌و زیادبوونی هەلی كار لە سنورەكەدا نەبووە. كەرتی گشتی لە دهۆك ئێستا لە هەرێمی كوردستان لە كۆی (6 ملیۆن) كەس، (ملیۆنێك‌و 249 هەزار) كەس لە كەرتی گشتی موچە وەردەگرن، واتە فەرمانبەری فیعلی حكومەت یاخود موچەخۆری خانەنشینن، بەڵام بەدیاریكراوی ژمارەی فەرمانبەرانی فیعلی هەرێم (721 هەزار) كەسە، ئەم توێژە ئێستا ناڕازین، ماوەی (60) موچەیان وەرنەگرتووە، حكومەت كە مەسرور بارزانی سەرۆكایەتی دەكات بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت‌و داهاتەكانی ناوخۆوە دوچاری قەیرانی دارایی بووە. ئاماری ژمارەی موچەخۆرانی كەرتی گشتی لە پارێزگای دهۆك نادیارە، بەڵام بەپێی ئامار نافەرمییەكان پارێزگاكە نزیكەی (300 هەزار) فەرمانبەرو موچەخۆری هەیە، بەبەراورد بە هەولێرو سلێمانی، رێژەی موچەخۆران لە دهۆك كەمترە. دابەشبوونی سیاسی لە دهۆك لەدوای راپەڕینی بەهاری 1991وە، دوو ساڵی یەكەمی لێ دەرچێ كە یەكێتی لەو سنورە ئامادەگی‌و دەسەڵاتی سیاسی‌و ئابوری لەدەستدابووە، پارێزگای دهۆك لەژێر كۆنترۆڵی سیاسی‌و ئەمنی پارتی دیموكراتی كوردستاندایە. لە نزیكەی سێ دەیەی رابردوودا بەردەوام لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان گلەیی‌و گازەندەیان هەبووە لەوەی پارتی رێگەیان پێنادات لە سنوری پارێزگای دهۆك بە ئازادی كاری سیاسی خۆیان بكەن. دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی لە هەرێمی كوردستان كە ساڵی 2018 بەڕێوەچوو، هەرێمی كوردستانی كردبوو بە یەك بازنەی هەڵبژاردن، بۆیە بەوردی دابەشبوونی دەنگ بەپێی پارێزگاكان لەو هەڵبژاردنەدا نازانرێت. بەڵام هەمان ساڵ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بەڕێوەچوو، هەڵبژاردنەكەی عێراق فرە بازنە بوو، واتە هەر پارێزگایەك بازنەیەكی هەڵبژاردنی تایبەت بەخۆی هەبوو، ئەگەر دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق وەربگرێت، دەنگی لایەنە سیاسییەكان بەمشێوەیە لە پارێزگای دهۆك دابەشبووە: لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا لە ساڵی 2018، لە پارێزگای دهۆك (489 هەزارو 308) كەس بەشداری هەڵبژاردنیان كرد‌و دەنگی دا، لەم رێژەیە: •    پارتی: (353 هەزارو 177) دەنگی بەدەستهێنا  •    یەكگرتوو: (43 هەزارو 417) دەنگ •    یەكێتی: (25 هەزارو 575) دەنگ •    نەوەی نوێ: (18 هەزارو 026) دەنگ •    گۆڕان: (3 هەزارو 797) دەنگ •    كۆمەڵ: (3 هەزارو 627) دەنگ  بەپێی ئەم ئەنجامە، هەموو حزبەكانی تری هەرێم لە پارێزگای دهۆك پێكەوە (94 هەزار) دەنگیان هێناوە، لەكاتێكدا پارتی بەتەنیا خۆی (353 هەزار) دەنگی بردووە، جیاوازییەكە بەراورد ناكرێت. ئەنجامی هەڵبژاردنە یەك لەدوای یەكەكان دەریانخستووە، لەدوای پارتی بەهێزترین حزبی سیاسی لە سنوری پارێزگای دهۆك یەكگرتووی ئیسلامییە، یەكگرتووە بەشدارە لە حكومەتی خۆجێی پارێزگاكەدا‌و ژمارەیەك پۆستی بەدەستەوەیە، بەڵام سەرباری ئەمەش لایەنگرەكانی بەردەوام لەژێر فشاری پارتیدان. لەدوای پاشەكشێی لایەنە سیاسییەكانی تر لەبەرامبەر پارتی لە سنورەكە، بەمدواییە ژمارەی چالاكوانی مەدەنی لە پارێزگای دهۆك زیادی كردووە، تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بوون بە شوێنی كۆبونەوەی دەنگە ناڕازییەكان. (مەكی ئامێدی) یەكێك لەو چالاكوانانەیە كە لە دەرەوەی وڵاتەوە لەڕێگەی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە قسە دەكات‌و رێبەرایەتی دەنگە ناڕازییەكان دەكات، ژمارەی تەماشاكەرانی پەخشە راستەوخۆكانی ئەم پیاوە بەمدواییە زۆر زیادی كردووە.  پێشتر ژمارەیەك چالاكوانی تر لە سنورەكە جموجوڵیان دەكرد‌و رێبەرایەتی ناڕەزایەتییەكانیان دەكرد، بەڵام دەسەڵاتدارێتی پارتی لەناوچەكە بە چەند قۆناغێك زۆربەیانی دەستگیركردووە‌و دۆسیەی یاسایی لەسەر كردونەتەوە، ئەمە كاریگەری لەسەر رەوتی ناڕەزایەتییە مەدەنییەكان لە دهۆك دروستكردووە. بەرپرسانی پارتی لە سنورەكە سیاسەتی راوەدونان لەگەڵ دەنگە ناڕازییەكان پەیڕەو دەكەن، ئەوانەی رێبەرایەتی ناڕەزایەتییەكان دەكەن، زۆرجار لەلایەن هێزە ئەمنییەكانەوە ناچار دەكرێن بەوەی ماڵیان لە سنوری پارێزگاكە بگوازنەوە، لەژێر ئەم فشارەدا زۆرێك لە كادیری حزبەكان‌و چاكوانان ناچاركراون دهۆك جێبهێڵن. دواكەوتنی موچەی فەرمانبەران، ئەمجارە سەرەتای ناڕەزایەتییەكی نوێی لە سنوری بادینانەوە دەستپێكرد، رەنگە بەرپرسانی پارتی پێشوەختە هەستیان بە توڕەبوونەكەی بادینان كردبێت، چەند رۆژی رابردوو فازل میرانی سكرتێری مەكتەبی سیاسی پارتی سەردانی پارێزگاكەی كرد، ژمارەیەك لە كارەكتەرە كۆمەڵایەتییەكانی ناوچەكەی بینی، هەندێك لە چالاكوانانی دهۆك سەردانەكەی میرانییان وەكو هەوڵێك بۆ خەفەكردنی ناڕەزایەتییەكانی ئەمجارە ناوبرد.    

درەو: ژمارەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان لای بەغداد (682 هەزارو 849) فەرمانبەرە، ئەم ژمارەیە لە ساڵی 2014 حكومەتی هەرێمی كوردستان خستیە بەردەست بەغداد، پشت بەست بە یاسای بودجەی (2013)ی هەرێمی كوردستان كە ژمارەی تەواوی فەرمانبەرانی حكومەتی هەرێم بەپێی وەزارەتەكان خراوەتە روو. لەو ساتەوە تا ئێستا حكومەتی عێراق پشت بەو ژمارەیە دەبەستێت. تا ئێستاش حكومەتی عێراق مامەڵە تەنها لەگەڵ ئەو ژمارەیە دەكات (682 هەزارو 849) فەرمانبەر نەك (ملیۆنێك و 249 هەزار) موچەخۆر. ئێستا هەرێمی كوردستان : •    (ملیۆنێك و 249 هەزار) موچە خۆری هەیە لەو ژمارەیە: •    (721 هەزار)ی فەرمانبەری فیعلیە. •    (528هەزار)ی خانەنشین و بوارەكانی دیكەیە. حكومەتی عێراق كە مانگانە (453 ملیار) دینار موچە رەوانە دەكات، تەنها موچەی (682 هەزارو 849) فەرمانبەرە، ئەم ژمارەیە لە پرۆژە بودجەكانی حكومەتی عێراقیشدا هاتووە.  هاوپێچ: خشتەی ژمارەی فەرمانبەرانی حكومەتی هەرێم و دیاریكردنی بودجەی ساڵانە بۆی بەم شێوەیە: •    وەزارەتی پەروەردە ژمارەی فەرمانبەر ( 167 هەزارو 566) فەرمانبەر، بودجەی ساڵانە ( ترلیۆنێك و860 ملیار) دینار كە دەكاتە (16%)ی بودجەی هەرێم •    وەزارەتی ناوخۆ: ژمارەی فەرمانبەران (121 هەزارو 841) فەرمانبەر، بودجەی ساڵانە (ترلیۆنێك و 357 ملیار) دینار، بەرێژەی (11.7%)ی بودجەی هەرێم. •    وەزارەتی پێشمەرگە: ژمارەی فەرمانبەران ( 118 هەزارو 642) فەرمانبەر، بودجەی ساڵانە (11.4%)ی بودجەی هەرێم.