(درەو): حكومەتی هەرێمی كوردستان دەیەوێت مانگەكانی دابەشكردنی موچە رێكبخاتەوە، بۆ ئەمەش موچەی سێ مانگی ساڵی 2018 كە دابەشكردنی دواكەوتووە دەكات بە "پاشەكەوت"‌و دەیخاتە ئەستۆی كابینەی نێچیرڤان بارزانی، بەڵام چارەنوسی (2) موچەی سەردەمی كابینەی ئێستا نادیارە. گۆڕینی دیمەنی قەیران سایتی تەلەفزیۆنی (كوردستان 24)ی سەربە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم لەزاری سەرچاوەیەكەوە لە وەزارەتی دارایی‌و ئابوری رایگەیاند، دوای رێككەوتن لەگەڵ حكومەتی عێراق، پێویستە موچەی (سێ) مانگی ساڵی 2018 كە بە فەرمانبەران نەدراوە، بە "پاشەكەوت" ئەژمار بكرێت‌و موچەی هەر مانگێك بۆ ئەو مانگە ناوزەد بكرێت كە تێیدا دابەشدەكرێت‌و موچەی هەرێم لەگەڵ بەغداد رێكبخرێت. ئێستا كۆتایی مانگی هەشتی ساڵی 2020ە، بەڵام حكومەت موچەی مانگی سێ بەسەر موچەخۆراندا دابەش دەكات، بەپێی قسەی سەرچاوەكەی وەزارەتی دارایی، بۆ مانگی داهاتوو حكومەت موچەی مانگی نۆ دابەش دەكات نەك مانگی چوار. كابینەی مەسرور بارزانی (سێ) موچەی ساڵی 2018 كە دواكەوتووە، دەخاتە ئەستۆی كابینەی نێچیرڤان بارزانی‌و دەیخاتە چوارچێوەی موچە پاشەكەوتكراوەكانی كابینەی پێشوو. كابینەی مەسرور بارزانی ماوەی (13) مانگە دەستبەكاربووە (10/7/2019)، لەم ماوەیەدا موچەی (11) مانگی داوە‌و موچەی (2) مانگی نەداوە، هەواڵەكەی (كوردستان 24) ئاماژەی بە چارەنوسی ئەو (2) مانگە نەكردووە كە كابینەی مەسرور بارزانی موچەی نەداوە، بەڵام (3) مانگەكەی ساڵی 2018ی كردووە بە پاشەكەوت لەسەر كابینەی پێشووی حكومەت.  بەم بڕیارە كابینەی مەسرور بارزانی دەیەوێت هەندێك بارگرانی موچە لەسەر شانی خۆی سوك بكات‌و هەندێك گۆڕانكاری لە دیمەنی قەیرانی دارایدا بكات. موچە پاشەكەوتكراوەكان ئەگەر وەكو ئەوەی باسدەكرێت، كابینەی مەسرور بارزانی (3) موچەی ساڵی 2018 بە پاشەكەوت ئەژماربكات، ئەوا كۆی موچەی پاشەكەوتكراوی فەرمانبەرانی هەرێم لەلای حكومەت دەبێت بە (8) موچە، ئەمە جگە لە دوو موچەی تر كە بە فەرمانبەران نەدراوە‌و مێژووەكەی بۆسەردەمی كابینەی مەسرور بارزانی دەگەڕێتەوە. كابینەی پێشووی حكومەت كە ناوی لێنراوە كابینەی هەشتەم، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكایەتی دەكرد، ماوەی تەمەنی ئەو كابینەیە لەنێوان ساڵانی 2014 بۆ 2019 بوو، لەم ماوەیەدا بەهۆی شەڕی "داعش"‌و دابەزینی نرخی نەوتەوە لە بازاڕی جیهانیدا حكومەت توشی قەیرانی دارایی بوو. كابینەی پێشووی حكومەت لەماوەی تەمەنی خۆیدا بەتێكڕا ماوەی (8) مانگ هیچ موچەیەكی بە فەرمانبەران نەدا، (34) موچەشی بە پاشەكەوتەوە دابەشكرد. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، كۆی ئەو موچانەی كە بە فەرمانبەران نەدراوە لەگەڵ ئەو موچانەی كە پاشەكەوتەوە دابەشكراون‌و لای حكومەت وەكو قەرز تۆماركراوە، بەهاكەی دەگاتە نزیكەی (9 ملیۆن) دۆلار، ئەمە بەشێكە لەو (27 ملیار) دۆلارەی كە مەسرور بارزانی وتی قەرزی كابینەی پێشووە‌و بۆ كابینەكەی ئەو بەجێماوە.  

 راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت - محەمەد رەئوف  قەرزە كەڵەكەبووەكانی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی پێشووی حكومەتی هەرێمی كوردستان، مانگانە بڕی (20 بۆ 37 ملیار) دینار لەو (320 ملیار) دینارە دەبات كە عێراق بڕیاریداوە بۆ موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی بنێرێت، ئەمە قەرزێكی تری بەجێماوی نێچیرڤان بارزانییە كە دەبێت ئێستا مەسرور بارزانی ئامۆزای لەسەردەمی قەیرانێكی قورستردا بیگەڕێنێتەوە. رێككەوتنێكی نوێ دوای گۆڕینەوەی (12) پێشنیازی جۆراوجۆر بۆ رێككەوتن‌و هاتوچۆی وەفدی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ بەغداد، دواجار بەنێوەندگیرییەكی بەرهەم ساڵح‌و فوئاد حسێن، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان‌و مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق لە پەیوەندییەكی تەلەفۆنیدا گەیشتنە رێككەوتن. بەپێی رێككەوتنەكە، حكومەتی عێراق بۆ ماوەی مانگەكانی (ئاب، ئەیلول، تشرینی یەكەم)، هەر مانگێك بڕی (320 ملیار) دینار بە حكومەتی هەرێم دەدات، واتا بەغداد تەنیا بۆ سێ مانگ پارەكە بە هەرێم دەدات‌و دوای ئەوەی دەبێت هەردوولا بۆ بودجەی ساڵی 2021 رێككەوتنێكی نوێ بكەن. قەرزی بانكەكان  بەپێی ئەو رێككەوتنەكەی كە لەنێوان حكومەتی كازمی‌و مەسرور بارزانیدا كراوە، هاوشێوەی بودجەی ساڵی 2019، حكومەتی عێراق مانگانە بڕی (12 ملیار) دیناری لە بەشە موچەی فەرمانبەرانی هەرێم دەبڕێت بۆ دانەوەی ئەو قەرزانەی كە كابینەی پێشووی حكومەت (كابینەی نێچیرڤان بارزانی) لەكاتی قەیرانی دارایی یەكەمدا بە قەرز لە بانككە بازرگانییەكانی وەرگرتووە.  لە یاسای بودجەی 2019دا بەپێی رێككەوتنی نێوان بەغداد‌و هەرێم، حكومەتی ناوەند مانگانە بڕی (453 ملیار) دیناری بۆ هەرێم دەنارد، بەڵام بەرلەوەی پارەكە رادەستی حكومەتی هەرێم بكرێت، مانگانە بڕی (12 ملیار) دیناری قەرزی بانكەكانی لێدەبڕدرا‌و ئەوەی بە پوختی بۆ حكومەتی هەرێم دەمایەوە بڕی (441 ملیار) دینار بوو. بڕینی (12 ملیار) دیناری قەرزی بانكە بازرگانییەكان گواستراوەتەوە بۆسەر (320 ملیار) دیناری رێككەوتنە نوێیەكە، واتا لەكۆی ئەو (320 ملیار) دینارەی كە بۆ ماوەی مانگەگانی (ئاب، ئەیلول، تشرینی یەكەم) بەغداد بۆ هەرێمی دەنێرێت، بەر لە گەیشتنی مانگانە بڕی (12 ملیار) دیناری لێدەبڕدرێت‌و (308 ملیار) دیناری بۆ حكومەتی هەرێم دەمێنێتەوە.   قەرزەكەی بانكی TBI سەرباری قەرزی بانكە بازرگانییەكان كە مانگانە (12 ملیار) دینار لە موچەی فەرمانبەران دەبات، قەرزێكی تریش هەیە كە بەهەمان شێوەی میراتی نێچیرڤان بارزانییە‌و بۆ مەسرور بارزانی ماوەتەوە‌و دەبێت ئێستا لەسەر بەشە موچەی فەرمانبەران لە بەغداد  بیداتەوە.  بەپێی رێككەوتنەكەی نێوان مستەفا كازمی‌و مەسرور بارزانی، دەبێت لەماوەی (35) رۆژدا حكومەتی هەرێم‌و بەغداد بگەنە رێككەوتن لەسەر میكانیزمی چۆنیەتی گەڕاندنەوەی ئەو قەرزانەی بانكی TBI كە لەسەر حكومەتی هەرێم كەڵەكەبوون.  قەرزەكانی بانكی TBI كە لەلای حكومەتی هەرێمە چییە‌و چۆن كراوە ؟ ئەم قەرزە كە ئێستا كەوتوەتە سەر شانی حكومەتی هەرێم، هاوشێوەی زۆربەی قەرزە كەڵەكەبووەكانی تر مێژووەكەی بۆسەردەمی كابینەی پێشوو دەگەڕێتەوە، كە بەكۆی گشتی (27 ملیار) دۆلارە. بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، قەرزەكەی بانكی TBI بریتییە لە ژمارەیەكی زۆر چەكی بانكیی بێ رەسیدی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە كابینەی پێشوو داویەتی بە بەڵێندەران‌و بەڵێندەرانیش لە بازاڕدا چەكەكانیان فرۆشتوەتەوە. بانكی TBI دواتر لەچوارچێوەی رێككەوتنێكدا ئەو چەكە بێ رەسیدانەی وەرگرتووە‌و پارەكەی بەڵێندەرانی خەرجكردووە، كۆی پارەی ئەو چەكە بێ رەسیدانە كە بانكە عێراقییەكە بە قەرز لەسەر حكومەتی هەرێم بۆ بەڵێندەرانەی خەرجكردووە بڕەكەی (3 ملیارو 914 ملیۆن) دۆلارە. بانكی TBI كە بانكێكی هاوبەشی نێوان كەرتی تایبەت‌و حكومەتە، ئێستا داوای قەرزەكەی لە حكومەتی هەرێم دەكاتەوە، حكومەتی عێراق گێڕانەوەی قەرزی ئەم بانكەی لە رێككەوتنەكەیدا كردووە بە مەرج لەسەر حكومەتی هەرێم. بەپێی ئەو زانیارییانەی كە لە چەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە دەست (درەو) كەوتوون، بانكی TBI داوا دەكات حكومەتی هەرێم مانگانە بڕی (100 ملیۆن) دۆلاری ئەو قەرزانەی بۆ بگەڕێنێتەوە، ئەگەر هەرێم مانگانە (100 ملیۆن) دۆلار بداتەوە، كۆی قەرزەكە بە (40) مانگ كۆتایی دێت. بەڵام حكومەتی هەرێم دەیەوێت مانگانە بڕی (8 ملیار) دینار بگەڕێنێتەوە بۆ بانكی TBI، بەمشێوەیە كۆی قەرزەكە بە (500) مانگ كۆتایی دێت واتا (41 ساڵ)، بانكەكە بەمە قایل نییە. دانوستانەكانی داهاتوو دیاری دەكات لەنێوان ئەو (100 ملیۆن) دۆلارەی بانكەكە داوای دەكات لەگەڵ ئەو (8 ملیار) دینارەی كە حكومەتی هەرێم دەیەوێت مانگانەی بیداتەوە، هەردوولا لەسەر چ بڕەپارەیەكی مانگانە رێكدەكەون. بەڵام بەپێی زانیارییە بەراییەكان، پێشبینی دەكرێت بانكی TBI بە (25 ملیار) مانگانە قایل بێت. پارەكەی بەغداد دوای لێدەركردنی قەرزەكان ئێستا دوای لێدەركردنی قەرزی بانكە بازرگانییەكان كە مانگانە (12 ملیار) دینارە لەگەڵ  قەرزەكەی بانكی TBI كە حكومەتی هەرێم داوا دەكات مانگانە (8 ملیار) بداتەوە، بەتێكڕا (20 ملیار) دینار لە بەشە پارەكەی هەرێم لە بەغداد دەبڕدرێت‌و بە پوختی (300 ملیار) دیناری بۆ موچەی فەرمانبەرانی هەرێم دەمێنێتەوە.  خۆ ئەگەر دانەوەی قەرزەكانی بانكی TBI لە (25 ملیار) دیناری مانگانەدا جێگیر بكرێت، ئەوكات مانگانە لەكۆی (320 ملیار) دینارەكەی بەغداد بڕی (283 ملیار) دیناری بۆ موچەی فەرمانبەرانی هەرێم دەمێنێتەوە. گەڕانەوەی قەرزەكانی بانكی TBI مەرجە لەسەر حكومەتی هەرێم‌و دەبێت جێبەجێ بكات، بەپێچەوانەوە حكومەتی عێراق ئامادە نییە مانگانە بڕی (320 ملیار) دینارەكە بخاتەسەر حسابی حكومەتی هەرێم. بەرپرسانی عێراق بە حكومەتی هەرێمیان راگەیاندووە كە رێككەوتنەكە یەك پاكێجە‌و دەبێت هەموو جێبەجێ بكرێت، سەرباری ئەو مەرجانەی كە لەسەر هەرێمی كوردستان دانراوە، هێشتا لایەنە شیعەكان دژی رێككەوتنەكەی مستەفا كازمین لەگەڵ مەسرور بارزانی، بەشێكی ئەم دژایەتییەش پەیوەندی بە نزیكبوونەوەی وادەی هەڵبژاردنی پێشوەختەوە هەیە لە عێراق.  

درەو: حكومەتی هەرێمی كوردستان بە پارەكەی بەغدادەوە (695 ملیار) دیناری بۆ موچە لەبەردەستە، (200 ملیار) دینار كورتهێنانی دەبێت بۆ (894 ملیار) دیناری كۆی موچە، ئەگەر مەسرور بارزانی نەچێتە ژێر باری قەرزەوە، ئەوا هاوشێوەی مانگی پێشوو موچە بە 21%ی لێبڕینەوە دابەش دەكرێت، چاوەڕەوان دەكرێت سبەی ئەنجومەنی وەزیران بۆ ئەو پرسە كۆببێتەوە. شەوی رابردوو لە پەیوەندییەكی تەلەفۆنیدا لەگەڵ مەسرور بارزانی، مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق بریاریدا تا 31/12/2021 مانگانە بڕی (320 ملیار) دینار بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت، لەبەرامبەر (50%)ی داهاتی خاڵە سنورییەكان و ناردنی فەرمانبەرانی چاودێری و دەستەی گومرگەكانی عێراق بۆ دەروازە سنورییەكانی هەرێمی كوردستان.  بە ناردنی (320 ملیار) دینارەكەی بەغداو  داهاتی ناوخۆ و نەوت و پارەی هاوپەیمانیشەوە حكومەت ناتوانیت موچەی تەواوەتی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان بدات. بەپێی زانیارییەكانی (درەو) لە كۆبونەوەی چوارشەممەی رابردووی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستاندا راگەیەنراوە كە حكومەتی هەرێم (375 ملیار) دیناری بۆ موچە لەبەردەستە، لەگەڵ (320 ملیار) دیناری كە بڕیارە بەغداد بینێرێت، دەكاتە ( 695 ملیار) دینار، كۆی موچەی موچەخۆران پێویستی بە (894) ملیار دینارە، واتا نزیكەی (200 ملیار) دینار كورتهێنانی دەبێت بەڕێژەی (22%). بڕیارە ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان كۆبونەوەی ئاسایی رۆژی چوار شەممە پێش بخات و گفتوگۆ لەسەر شێوازی دابەشكردنی موچە بكات و لە كۆتایی ئەم هەفتەیەدا دەست بەدابەشكردنی موچە بكات. ئۆپشنەكانی شێوازی دابەشكردنی موچە: یەكەم: بەپێی ئەو داهاتەی ئێستا لەبەردەستی حكومەتە (695 ملیار) دینار و كورتهێنانی (200 ملیار) دینار واتا رێژەی (22%) كورتهێنان هەیە، ئەگەر مەسرور بارزانی وەك لە كۆبونەوەی چوارشەممەی رابردوودا بەڵێنی دابوو بڕێك پارە قەرزبكات، (200 ملیار) دینار قەرز بكات، ئەوا موچە بەبێ پاشەكەوت دابەش دەكرێت. دووەم: ئەگەر مەسرور بارزانی نەچێتە ژێر باری قەرزەوە ئەوا هاوشێوەی مانگی پێشوو بۆ موچەی مانگی ئازاریش بە لێبڕینی (21%)ەوە موچە دابەش دەكرێت.  سێیەم: بە لێبڕینی 50%ی موچەی پلە تایبەتییەكان و رێوشوێنەكانی یاسای چاكسازی، بەشێك لەو كورتهێنانە چارەسەر بكات و لەگەڵ قەرزێكی (100 ملیۆن) دۆلاری، چاوەڕەوان دەكرێت حكومەت بتوانێت بە بێ لێبڕین موچەی موچەخۆران دابەش بكات.   

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت چەندین سەردانی قوباد تاڵەبانی‌و وەفدەكەی بۆ بەغداد بەبێ ئاكامی مانەوە، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت خۆی بە تەلەفۆنێك لەگەڵ مستەفا كازمی رێككەوتنی كرد، بەڵام یەكێتیش بێ ئاگا نەبوو، بەر لە مەسرور بارزانی، مستەفا كازمی رێككەوتنەكەی بۆ لاهور شێخ جەنگی رونكردوەتەوە، لەم راپۆرتەدا (درەو) وردەكاری رێككەوتنی نێوان حكومەتی بەغداد‌و هەرێمی كوردستان لەبارەی بەشە پارەی مانگانەی هەرێمەوە كە بڕەكەی (320 ملیار) دینارە، بڵاودەكاتەوە. بە تەلەفۆنێك حەل كرا ! ئەوەی بەچەندین سەردانی وەفدی حكومەتی هەرێم بەسەرۆكایەتی قوباد تاڵەبانی چارەسەر نەكرا، ئەمشەو بە یەك تەلەفۆن چارەسەر كرا. ئەمشەو مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق لەگەڵ مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم بە تەلەفۆن قسەیكرد. لەم پەیوەندییە تەلەفۆنییەدا مستەفا كازمی بڕیاریدا مانگانە بڕی (320 ملیار) دینار بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت لەبەرامبەر ئەوەی هەرێم مانگانە رێژەی 50%ی خاڵە سنورییەكان رادەستی بەغداد بكات. رێككەوتنەكە مەرجێكی تێدایە بۆ هەرێمی كوردستان، مەرجەكە ئەوەیە هەرێم قایل بێت بەوەی عێراق فەرمانبەرانی چاودێری دارایی عێراق بنێرێتە دەروازە سنورییەكانی هەرێم بۆ ئەوەی چاودێری كارەكانیان بكەن. دیالۆگەكەی كازمی‌و مەسرور بارزانی بەگوێرەی ئەو زانیارییانەی كە لەچەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە لە بەغداد‌و هەولێر دەست (درەو) كەوتوون، پەیوەندییە تەلەفۆنییەكەی نێوان مستەفا كازمی‌و مەسرور بارزانی لەسەر داوای فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق‌و بەنێوەندگیری بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق ئەنجامدراوە.   سەرەتای چیرۆكەكە بەوە دەستیپێكردووە، پاشنیوەڕۆی ئەمڕۆ مەسرور بارزانی، فوئاد حسێنی ناردەیتە لای مستەفا كازمی‌و داوای دەستپێكردنەوەی گفتوگۆكانی لێكردووە، مستەفا كازمی رازی نەبووەو بە فوئاد حسێنی وتووە پێشتر تۆ بە نوێنەرایەتی مەسرور بارزانی لە كۆبونەوەكە بویت‌و رێككەوتووین، بەڵام مەسرور بارزانی پەشیمان بوەتەوە.  دواجار لەسەر داوای بەرهەم ساڵح‌و فوئاد حسێن، مستەفا كازمی قایل كرا بەوەی بە تەلەفۆن لەگەڵ مەسرور بارزانی قسە بكات، فوئاد حسێن بەتەلەفۆن مەسرور بارزانی بۆ مستەفا وەرگرتووەو بەوشێوە هەردوو سەرۆك وەزیران پێكەوە قسەیان كردووە. (درەو) زانیویەتی، لە پەیوەندییە تەلەفۆنییەكەدا مستەفا كازمی بە مەسرور بارزانی وتووە:" خۆتان یەكلا بكەنەوە، ناكرێت جارێك رێكبكەون‌و دواتر بەیاننامە دەربكەن‌و پەشیمان ببنەوە !!".  مەسرور بارزانی وتویەتی:" جەنابی سەرۆك وەزیران وای دابنێ ئەو بەیاننامەیەمان هەر دەرنەكردووە". مستەفا كازمی وتویەتی:" من ئامادەم 320 ملیار دینار بنێرم، بەڵام دەبێت 50%ی داهاتی خاڵە سنورییەكان بنێرن‌و فەرمانبەرانی چاودێری دارایی‌و دەستەی گومرگەكانی بەغداد بێنە خاڵە سنورییەكانی هەرێم". مەسرور بارزانی وتویەتی:" ئێمە رازین‌و لەم مانگەوە 50%ی داهاتی خاڵە سنورییەكان دەنێرین‌و بە هەموو مەرجەكان رازین، دوای گەڕانەوەتان لە گەشتەكەتان بۆ ئەمریكا، وەفدی هەرێم دەنێرینە بەغدادو لەوێ لەسەر میكانیزمی مانەوەی فەرمانبەرانی چاودێری دارایی‌و دەستەی گومرگەكان گفتوگۆ بكەن، هەرچەندە ئێمە رازی بە ناردنی فەرمانبەرانی ئەو دوو دەزگایەی عێراق، بەڵام با لەسەر شێوازی كاركردن‌و مانەوەی ئەو فەرمانبەرانە رێكبكەوین".  بەمشێوەیە كازمی‌و مەسرور بارزانی گەیشتنە رێككەوتنێك بەرایی لەبارەی بەشە بودجەی هەرێم بەبێ ئەوەی هەرێم نەوتەكەی رادەستی بەغداد بكات. (درەو) زانیویەتی، لە چەند رۆژی رابردوودا بەرپرسانی هەرێمی كوردستان داوایان لە ئەمریكیەكان كردووە فشار لە بەغداد بكەن بۆ ئەوەی بەشە پارەی مانگانە بۆ هەرێم بنێرێت، ئەمریكییەكان وتویانە:" كازمی وازی لە نەوت هێناوە، ئێوە گومرگیان رادەست نەكەن، ئێمە ناتوانین فشار لە كازمی بكەین".    یەكێتی ئاگاداری رێككەوتنەكەیە (درەو) زانیویەتی، دوێنێ شەو مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق بە تەلەفۆن لەگەڵ لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان قسەی كردووە. لەو پەیوەندییە تەلەفۆنییەدا، مستەفا كازمی، هاوسەرۆكی یەكێتی ئاگاداركردووە لەوەی مانگانە بڕی (320 ملیار) دینار بۆ حكومەتی هەرێم دەنێرن، بەمەرجێك قەیل بن بەوەی كارمەندانی چاودێری دارایی‌و گومرگەكانی عێراق بچنە دەروازە سنورییەكانی هەرێم. بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، لاهور شێخ جەنگی رایگەیاندووە، ئەوان وەكو یەكێتی ئامادەن كارمەندانی چاودێری دارایی عێراق لە دەروازە سنورییەكان جێگیر بكرێن‌و بەشێوەیەكی بەردەوامیش بمێننەوە، واتە یەكێتی بەپێچەوانەی پارتییەوە مەرجی لەسەر هاتن‌و مانەوەی چاودێرە عێراقییەكان نییە.   دوای چی ؟ رێككەوتنی نێوان مەسرور بارزانی‌و مستەفا كازمی دوای شەڕە بەیاننامەیەك هات كە لەنێوان وەزارەتی دارایی عێراق‌و وەزارەتی دارایی‌و ئابوری هەرێمدا رویدا. سەرەتای پەرەسەندنەكان دوای ئەوەهات، رۆژی سێشەممەی رابردوو لە كۆشكی كۆماری عێراق بە ئامادەبوونی بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق، مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق، عەلی عەلاوی وەزیری دارایی عێراق كۆبونەوەیەك كرا‌و لەو كۆبونەوەیەوەدا فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق بەنوێنەرایەتی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم بەشداری كرد. ئەمە دواین دانیشتنی زنجیرەیەك كۆبونەوە بوو كە هەفتەی رابردوو ئەنجامدرا بەمەبەستی ئەوەی حكومەتی عێراق‌و حكومەتی هەرێم بگەنە رێككەوتن. لەدواین كۆبونەوەدا (واتە كۆبونەوەكەی رۆژی سێ شەممەی رابردوو)، مستەفا كازمی رەزامەندی دەربڕی مانگانە بڕی  (320 ملیار) دینار بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت لەبەرامبەر ئەوەی هەرێم مانگانە رێژەی 50%ی داهاتی خاڵە سنورییەكانی بەبێ داهاتی نەوت رادەستی بەغداد بكات، بەڵام ئەمە بەمەرجی ئەوەی فەرمانبەرانی چاودێری دارایی‌و دەستەی خاڵە گومرگییەكانی عێراق بچنە دەروازە سنورییەكانی هەرێمی كوردستان‌و چاودێری كارەكانیان بكەن، لەو كۆبونەوەیەدا فوئاد حسێن بە نوێنەرایەتی مەسرور بارزانی رەزامەندی دەربڕی لەسەر پێشنیازەكە، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتیش سەرەتا قایل بوو.  بڕیاربوو رۆژی 11ی ئەم مانگە رێككەوتنی نێوان بەغداد‌و هەرێم رابگەیەنرێت، بەڵام رۆژی 12ی مانگ مەسرور بارزانی پەشیمان بووەوە‌و رازی نەبوو بە ناردنی فەرمانبەرانی چاودێری دارایی‌و دەستەی خاڵە سنورییەكانی عێراق بۆ دەروازەكانی هەرێمی كوردستان، ئەمە رەوتی دانوستانەكانی گەڕانەوە بۆ خاڵی سفر. دوای ئەمە وەزارەتی دارایی عێراق لە بەیاننامەیەكدا سەرسوڕمانی خۆی لەبارەی بەیاننامەی حكومەتی هەرێم راگەیاند كە تێیدا باسی لەوەكردبوو حكومەتی عێراق ئامادە نییە موچەی فەرمانبەرانی هەرێم بدات. وەزارەتی دارایی عێراق باسی لەوەكرد، ئەوان داوایانكردووە بەپێی ماددەی 114ی دەستور، چاودێری گومرگەكانی هەرێم بكەن، بەڵام هەرێم نەرمی نەنواندووە‌و ئەمە هۆكاری ئەوە بووە نەگەنە رێككەوتن. وەزارەتی دارایی‌و ئابوری هەرێمی كوردستانیش لە وەڵامدا وتی:" ئیدارەدانی گومرگەكان لە هەرێم پێچەوانە نییە لەگەڵ ماددەی 114ی دەستوور و بە تەواوی پێوەی پابەندبووین. بەڵام دارایی عێراق رەتیكردووەتەوە لەوبارەیەوە كار بە دەستوور بكرێت و پێچەوانەی دەستوور و سیستمی فیدراڵی و لەسەر بنەمای ناوەندێتی رەفتاری كردووە. كێشەكە ئیدارەی گومرگ نییە، بەڵكو كێشەی هەوڵدانی دەسەڵاتی ناوەندە بۆ ئیستغلالكردنی رەوشی ئابووری لە هەرێمی كوردستان و وروژاندنی هەست و سۆزی فەرمانبەران بۆ هێنانەدی روانگەی خۆی لە بارەی سەپاندنی ئیرادەی خۆی بەسەر هەرێمی كوردستاندا". مەسرور بارزانی چۆن پاشگەز بووەوە ؟ بەیاننامەی وەزارەتی دارایی حكومەتی هەرێم ناردنی چاودێرانی عێراقی بۆ دەروازە سنورییەكانی هەرێم بە سەپاندنی ئیرادەی بەغداد بەسەر هەرێمدا ناودەبرد، ئێستا چۆن مەسرور بارزانی قایل بوو بەوەی چاودێرانی عێراقی بێنە دەروازەكانی هەرێم. چەند هۆكارێك لەپشت قایلبوونی مەسرور بارزانییەوە بوون بە پێشنیازەكەی كازمی كە ئەمانەن: * كازمی لە دوو رۆژی داهاتوو بە گەشتێك دەچێتە ئەمریكاو دوای دیدار لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ بە هێزو پشتیوانییەكی زیاترەوە دەگەڕێتەوە عێراق‌و ئەوكات رێككەوتن لەگەڵی رەنگە ئەستەم تر بێت. *  ئەمریكییەكان بە حكومەتی هەرێمیان راگەیاندووە لەگەڵ بەغداد بگاتە رێككەوتن.  * بەهۆی نەبوونی موچەوە، رۆژ لەدوای رۆژ لەناوخۆی هەرێم فشاری شەقام‌و لایەنە سیاسییەكان لەسەر حكومەتی مەسرور بارزانی زیاتر دەبێت. * ئەم رێككەوتنە هەمیشەیی نییە‌و تاوەكو رۆژی 2020/12/31 كاری پێدەكرێت‌و ئەوكات لە پرۆژەیاسای بودجەی 2021دا هەرێم‌و بەغداد رێككەوتنێكی نوێ دەكەن‌و حكومەتی مەسرور بارزانی بۆ دەربازبوون لە قەیرانی موچە دەتوانێت تا ئەوكاتە بەرگەی مەرجەكەی بەغداد بۆ ناردنی چاودێر بۆ دەروازەكان بگرێت.  

راپۆرتی عەلی حەمە ساڵح بۆ حكومەت ئەم لێكۆڵینەوەیە تایبەتە بە گرفتی خاڵە سنوریەكان بەگشتی، چەندین مانگ كاری تێدا كراوەو سود لە دەیان بەڵگەنامەو شاهید و سەرچاوەی فەرمی وەرگیراوە، جگە لە دەستنیشانكردنی گرفت و گەندەڵییەكان چارەسەری پێویستیش خراوەتەڕوو. بە كاركردن بەم پێشنیازانە مانگانە لە نێوان 150 بۆ 170 ملیۆن دۆلار دەگەڕێتەوە خەزێنەی حكومەتی هەرێم، نرخی تێچونی كاڵا لەسەر هاوڵاتیان هەرزاندەبێت، پیشتیوانی بەرهەمی ناخۆی دەكرێت و ئاسایشی هەموان پارێزراو تر دەبێت. ماوەیەكی زۆرە سەرقاڵی بەدواداچونین، ئەم راپۆرتە لە 6/12/2019 ئامادەكراوە، بۆ سەرۆكایەتی پەرلەمان رەوانە كرا بە واژووی یاسایی ئەندامان بۆ ئەوەی دانیشتنی پەرلەمانی لەبارەوە بكرێت، بەڵام پاش هەشت مانگ چاوەڕوانی ئەم دانیشتنە نەكرا. لە 15/8/2020  دوایەمین پێداچونەوە كراوە. یەك: كاری نایاسایی و قاچاخی: كاری نایاسایی و قاچاخی لە زۆربەی خاڵە سنورییەكان دەكرێت، هەریەكە بە فۆڕم و شێوازی خۆی. هەموو ئەو كاڵایانەی قەدەغەیە هێنانیان بە ئاسانی دەهێندرێنە ژورەوەو هەندێك جاریش دەبرێنە دەرەوە. 1-مەرزی باشماخ، ماوەی یەك ساڵە بووە بە ناوەندێكی گەورەی قاچاخچێتی، ئەو كاڵایانەی كە رێگا پێدانیان قەدەغەیە لەم مەرزەوە داخڵدەكرێت، كاڵا قەدەغەكراوەكان لە خەتی ئاسایشەوە دێن و بە هیچ پرۆسەیەكی گومرگدا تێناپەڕن، گرنگترین ئەو كاڵایانەی بەقاچاخ دێن، ئۆتۆتمبیلی مۆدێل نرم كە بەفەرمی داخڵناكرێت. هێلكەو جگەرەو توتنی نێرگەلەو دوگی حەیوان و قۆخ و پیاز و خەیار و جگەرو مریشك..........هتد. نوسینگەی قاچاخی دانراوە بازرگانەكان دەچن لە نوسینگەكان بەپێی ئەو نرخەی دانراوە پارەكە دەدەن، بۆنمومە دوگی حەیوان 30 هەزار دۆلار و هێلكە 12 هەزار دۆلار و خەیار 4 هەزار دۆلار. بەپێی ئەو لێكۆڵینەوەی ئێمە كردوومانە قەبارەی قاچاخی لەباشماخ نزیكەی 35 ملیۆن دۆلاری مانگانەیە. 2- وەلید: خاڵی سنوری وەلید 36 كیلۆمەتر لە زاخۆوە دورە، بەشێكی زۆری ئاڵگۆڕی بازرگانی لەگەڵ رۆژئاوادا لەم خاڵەوە دەكرێت،  لەم خاڵی سنوریە كۆمپانیای ستێر باڵا دەستە لە دیوی هەرێمی كوردستان و لە دیوی ڕۆژئاواش پەیەدەیە دوو كەس سەرپەرشتی دەكات (عەلی شێر‌و عەبد ئێزیدیە) . بازرگانی بە شیش و چیمەنتۆو دەرمان و جۆرەكانی خۆراك و مەڕ و نەوتی رۆژئاواو .... هتد دەكرێت و كەمترین داهاتی بۆ حكومەتی هەرێمە. 3- سمێلكا(خابور) بڕیار بەدەست لەم خاڵە سنوریە كۆمپانیای ستێرە و ئەوان بڕیاری بازرگانی و هێنان و بردن دەدەن. 4- پەروێزخان: لە مانگی 7ی 2020 ەوە قاچاخی لەم خاڵە سنورییە بەشێوەیەكی مەترسیدار و بەرفراوان دەستی پێكردووە نوسینگەی قاچاخی لە گەرمیان و سلێمانی دانراوە، هێلكەو مریشك و ئۆتۆمبیلی خوار مۆدیل و دوگی حەیوان ...... هتد  بەرپرسانی ئەمنی دەروازەكە كار ئاسانی بۆ هەموو ئەم قاچاخیانە دەكەن. 5: ئیبراهیم خەلیل: بەپێی بەدواداچونی ئێمەو قسەكردن لەگەڵ چەند كارمەند و بازرگانێك چەندین گرفت لەم خاڵی سنوریە هەیە، گۆڕینی كاڵایەك بە كاڵایەكی دیكە لە پێناو گومرگێكی كەم، لەوانە: گۆڕینی جگەرەی گرانبەها بە ئیسی ، گۆڕینی حەب و دەرمانی پزیشكی بەكاڵای دیكە، گۆڕینی ئۆتۆمبیلی شەش پستۆن بە چوار پستۆن، چەندین زانیاریشمان دەستكەوتووە كاڵای قاچاخ لەم سنورەش داخڵ بوون، لەوانە مریشكی توركی كە زیاتر لەشەش مانگە قەدەغەیەو پاش بەدواداچون لە وەزارەتی كشتوكاڵ دەركەوت كەسێك بەناوی ئەبو نور داخڵی دەكات. بەپێی زانیاری چەند بارەهەڵگرێك بۆ ئەوەی گومرگی كەمتر بدرێت جگەرەو مەشروب و دەرمان كراون بە ئارد و گومرگ نزیكەی 90% كەمیكردووەو بەڕێگای كەسێك كراوە ناوی هێرش بەرواری و هاوارە. گرفتی سەرەكی ئیبراهیم و خەلیل و حاجی ئۆمەران كۆمپانیاكانە( لەبەشی كۆمپانیاكان بە وەردی باس دەكرێت) . قاچاخی بە ئەندازەیەكی مەترسیدار زیادی كردووە، دوای گفتوگۆ لەگەڵ ژمارەیەك بازرگانی جگەرە، وتیان : ئێستا 95% جگەرە بە قاچاخ دێت و نوسینگەی قاچاخیەكەش لە بازاڕی جگەرەیەكەیە. چارەسەر:  1-خەتی ئاسایش لەسەرجەم خاڵە سنورییەكان دابخرێت. 2-پۆلیسی گومرگ بەهێز و تۆكمە بكرێت و میلاكی پێویستی بۆ دابینبكرێت، هەر بەشێك لە پۆلیسی گومرك هاوكاری قاچاخچێتی كرد، رەوانەی دادگا بكرێت. 3-هیچ خاڵێكی سنوری نافەرمی نەمێنێت. 4- ئەو گرفتەی لە مەرزە سەرەكیەكاندا هەیە لە لاوەكیەكان بەزیادەوە هەیە، پێویستە ئەوانیش بە باشی كۆنتڕۆڵ بكرێن. دوو:  كۆمپانیاكانی خاڵە سنورییەكان.  لە دەرەوەی هەموو پرۆسەیەكی یاسایی لە پێدان مۆڵەت و بوونی پێوستی، لەسەرجەم خاڵە سنورییەكان، چەندین كۆمپانیا سەرقاڵی وەرگرتنی پارەن بە ناوی جیاوازەوە. بەشێك لەمانە هەر پێویست نییەو تەنیا بۆ كۆكردنەوەی پارەیە، بەشێكی دیكەی ئەركی دەوڵەتە. ئیبراهیم خەلیل و حاجی ئۆمەران 1-    راگەیاندنی گومرگی، بۆ كۆمپانیای كۆریدۆر، كاغەزێكی ئاساییەو پێشتر حكومەت دەیكرد و هیچ گرفتێكی نەبوو لە مانگی 9ی 2019ەوە دراوە بەم كۆمپانیایەو بۆهەر كاغەزێك 15 هەزار دینار وەردەگرێت. 2-    كۆمپانیای ستار، بۆ دڵنیایی ئیجباری لە ئیبراهیم خەلیل و حاجی ئۆمەران دراوە تەنیا 10% بۆحكومەتە.. 3-    مەنفێست25 دلار، لە ئیبراهیم خەلیل بۆ جبل نهزە لە حاجی ئۆمەران بۆ اشراقات العوادە . 4-    سكانەر، 50 دلار وەردەگیرێت بۆ كۆمپانیای هانداون 80% بۆ كۆمپانیاو 20% بۆ حكومەت. 5-    تەعقیم بۆ 10 دۆلار لە هەر ئۆتۆمبیلێك وەردەگیرێت، 85% بۆ كۆمپانیاو 15% بۆ حكومەت. 6-    پشكنینی خۆراك و كاڵا، هەردوو دەروازەكە لەگەڵ كۆمپانیای نیوستاندەر كردوویانە، بۆ هەر ئۆتۆمبیلێكی شەحن بڕی 100 هەزار دینار وەردەگیرێت. بۆ هەر بارهەڵگرێك بڕی 100 هەزار دینار وەردەگیرێت. هەر بارهەڵگرێك هیچ جۆرە پشكنینێكی نەوێت 150 هەزار دیناری لێوەردگیرێت، تەنیا سەرەتاكانی بۆ مۆردەكرێت. بۆ هەر پشكنینێكی فیزیایی و كیمیای و بایلۆجی بەجیا پارە وەردەگیرێت. 7-    كۆمپانیای سەربەخۆ كە وەزارەتی ناوخۆ لە 13/1/2019 رێگای پێداوە،  بۆ  دروستكردنی هەر تابلۆیەكی كاتی بڕی 15 هەزار دینار وەردەگرێت. 8-    لە حاجی ئۆمەران چەند رێگایەكی تر هەیە بۆ وەرگرتنی پارە لە ئیبراهیم خەلیل نیە، كۆمپانیای شەو ڕۆژ بۆ هەر حاڵەتێك 25 دۆلار وەردەگرێت بەناوی كۆمپانیای گەشتیاری و ئەركی دیار نیە. 9-    كۆمپانیایەك بەناوی سبكەبار لە هەر ئۆتۆمبیلێكی ترانزێت 50 دۆلار وەردەگرێت، 70% بۆ كۆمپانیا 30% بۆ حكومەت. 10-    لە خاڵی سنوری حاجی ئۆمەران كۆمپانیای شەو رۆژ، بەناوی نۆژەنكردنەوەی كۆمەڵگاكەوە 25 دۆلار لە هەر بارهەڵگرێك وەردەگیرێت ( ئێرانی و عێراقی)، زیاتر لە چەند مانگێكە بەردەوامە، پرۆسەكە دراوە بە كۆمپانیایەك و هیچ كارێكی نەكردووە. جگە لە وەرگرتنی پارە بەناوی گەراجانە. 11-    لە ئیبراهیم خەلیل هەندێك كار هەیە لە هیچ خالێكی سنوری دیكە نیە، كۆمپانیای ئەنتەرتیك لەسنوری ئیبرایهم خەلیل بۆ چێككردنەوەی كاڵا بزاندرێت هاوتایە لەگەڵ كارگە بنەڕەتییەك، بۆ هەر بەراوردێك 700 بۆ 2000 دۆلار وەردەگرێت، ئەگەر رۆژانە 500 بەراورد بكات، داهاتەكەی 9 ملیۆن دۆلارە، پاش ئەم بەراوردەش هەمان كۆمپانیا سی پارەی دیكە بەناوی پشكنینی فیزیایی و كیمیاوی و بایۆلۆجی وەردەگرێت!!! داهاتی ئەمیش مانگانە نزیكەی 3 ملیۆن دۆلارە؟ 12 – گۆڕپانی (بەتون كوردستان) لە ئیبراهیم خەلیل، رۆژانە نزیكەی 1800 ئۆتۆمبیل لەم گۆڕپانە پشكینینی بۆ دەكرێت و بە ئیجباری 55 دۆلار وەردەگیرێت و بڕێكی زۆر گازویلیان پێدەفرۆشرێت. 13-رۆژانە ژمارەیەكی زۆر ئۆتمبیلی نەفەر هەڵگر تێدەپەڕن و بۆ هەر یەكێك 25 دۆلار وەردەگرن، رۆژانە زیاتر لە هەزار حاڵەتە. 14- ئەمە جگە لەوەی پێشتر چەندین كاڵا بەناوی سوریاوە داخڵدەكرێت وەك ترانزێت 20% گومرگ دەدەن، بەڵام نەڕۆشتون بۆ سوریا. باشماخ و پەرویزخان 1- بەناوی مەنەفێستەوە بۆ (نقل البری) بەبێ‌ ئەنجامدانی هیچ كارێك چەند كۆمپانیایەك پارەیەكی زۆر لە ئۆتۆمبیلەكان وەردەگرن، بۆ نمونە : كۆمپانیای (اشراقات العواد) كە مەنەفێستی (نقل البری ) دەبڕێت و تائێستا نازاندرێت گرێبەستی لەگەڵ كێدا هەیە، بۆ هەر وەسڵێكی مەنەفێست 25 دۆلار وەردەگرێت، هیچ نوسینەگەیەكی لە خاكی ئێراندا نیەو تەنیا پارە وەردەگرێت. 2-چەند كۆمپانیایەكی دیكەی نەوتی مەنەفێست دروستدەكەن بۆ تانكەری نەوت و هەر مەنەفێستێك كە كاغەزێكەو مۆرێكی لێدەدەن 25 دۆلار وەردەگرن، لەكاتێكدا حكومەت خۆی دەتوانێت ئەم كارە بكات و هیچ ئەرك و تێچونێكی نیە. 3--دڵنیایی ئیجباری، دراوەتە كۆمپانیای دڵنیا، لە 5 هەزار دینارەوە بۆ 20 هەزار دینار لە هەر ئۆتۆمبیلێك وەر دەگیرێ، دڵنیای نابێت بە ناچاری بێت و بۆ 24 كاتژمێر بێت و كەس قەرەبوو نەكرێتەوە. 4- كۆمپانیایەكی ئێرانی بۆ هەر بارهەڵگرێك دێتە هەرێمی كوردستان بڕی 50 دۆلار وەردەگرێت بەناوی ترانزێت، بەرپرسانی خاڵە سنورییەكانیش نازانین ئەم پارەیە بۆچی وەردەگیرێت. 5-كۆمپانیای ئەستێرەكان و ئاسمانی كوردستان، بڕی 5هەزار دینار لە هەر هاوڵاتیەكی ئێرانی وەردەگیرێت بەناوی (خبر وصول) كارێكی تەواو نایاساییەو هیچ خزمەگوزارییەك پێشكەش ناكات 6- بەفەرمانی ئەنجومەنی وەزیران، راگەیاندنی گومرگی دراوەتە كۆمپانیای رۆژان، بۆ هەر راگەیاندنێك بڕی 15 هەزار دینار وەردەگرن لە 10/9/2019 ەوە كەوتووەتەكار، لەكاتێكدا پێشتر حكومەت خۆی بێ‌ بەرامبەر و بەشێوەی ئەلیكترۆنی ئەم راگەیاندنەی دەكرد. 7-كۆمپانیا سەربەخۆ، بۆ  دروستكردنی هەر تابلۆیەكی كاتی بڕی 15 هەزار دینار وەردەگرێت، هەمان كۆمپانیا بەپێی گرێبەستێك بۆ هەرتابلۆیەكی هەمیشەیی 50 هەزار دینار وەردەگرێت، ئەوەی جێگای سەرنجە 27 ملیار دیناری پێشەكی پێدراوە! 8-  كوالێتی باشماخ بەناوی رەزگەو و پەروێزخان لۆكس ئەجانسی، بۆ ئەو كاڵایانەی دێنە هەرێمی كوردستان.  بۆ هەر ئۆتۆمبیلێكی شەحن بڕی 100 هەزار دینار وەردەگیرێت. بۆ هەر بارهەڵگرێك بڕی 100 هەزار دینار وەردەگیرێت. هەر بارهەڵگرێك هیچ جۆرە پشكنینێكی نەوێت 150 هەزار دیناری لێوەردگیرێت، تەنیا سەرەتاكانی بۆ مۆردەكرێت. بۆ هەر پشكنینێكی فیزیایی و كیمیای و بایلۆجی بەجیا پارە وەردەگیرێت. تێبینی: بەپێی بەدواداچون لە رابردوودا هەندێك لەم كۆمپانیانە كەمتەرخەمی زۆریان كردووەو ئاسانكاریانكردووە بۆ هاتنە ژورەوەی كاڵای خراپ بەشێكیشیان ئامێری پێویستیان نیە بۆ پشكنین.. 12-    كۆمپانیای دڵنیای 5 هەزار لە هاوڵاتی وەردەگرێت بەناوی دڵنیای و هیچ گرێبەستێكی نیە. 13– وەرگرتنی سێ‌ هەزار دینار بەناوی رێكخستنی ریزی ئۆتۆمبیل. 14- لەم كابینەدا ڕێپێدان كراوە بۆ دوو كۆمپانیا لە باشماخ و پەروێزخان بەناوی تەعقیمەوە لە هەر ئۆتۆمبیلێك 10 دۆلار وەبەرگیرێت بۆ هەر هاتن و چونێك. لە راپۆرتێكی دیكەی هاوپێچدا پرۆژەی چارەسەر بۆ كاری ئەم كۆمپانیایانە خراوەتەڕوو، هەر كارەو كاری كام دامەزراوەی حكومەتەو كام كاریش زیادەیە. سێ‌ : ترانزێت ئێستا(15/8/2020) ئەم گرفتانەی كە لێرەدا باسكراوە بە بەراورد بە شەش مانگ پێش ئێستا كەمتر بووە. -لە خاڵە سنورییەكانەوە بەناوی ترانزێت بۆ سوریا و بەمەبەستی خۆدزینەوە لە گومرگ  بەبەردەوامی كاڵای جۆراو جۆر هاوردە دەكرێت، بەشی هەرە زۆری ئەم كاڵایانەش بۆ ترانزێت نین، ترانزێت دەبێت رەزامەندی ئەو وڵاتەی هەبێت كە كاڵاكەی بۆ دەبرێت. بەناوی ترانزێتەوە هەم كاڵای قەدەغەكراو دەهێندرێتە هەرێمی كوردستان، هەم گومرگ نادرێت، ترانزێت یەك لەسەر پێنج گومرگ دەدات. ئەم هەنگاوە، جگە لەوەی زیان بەبەرهەمی ناوخۆ دەگەیەنێت، مانگانەش چەندین ملیۆن دۆلار زیانی لە داهاتی گشتی داوە. بۆ نمونە:  -نوسراوی بەڕێوبەرایەتی گشتی گومرگ ژمارە 4775 لە 18/3/2019 رەزامەندی دراوە بە داخڵكردنی 2000 هەزار ئۆتۆمبیلی خوار مۆدێل 2017 لە ئیبراهیم خەلیلەوە گوایە ترانزێتە بۆ سوریا، وەزیری دارایی رەزامەندی دەربڕیوە بە داخڵكردنی و یەك لەسەر پێنج گومرگ دراوە، پاش بەدواداچون ئەم ئۆتۆمبێلانە نە ڕۆشتوەتە سوریا. لە 1/7/2019 بە رەزامەندی وەزیری دارایی بڕی 300.000 هەزار كارتۆن هێڵكە بەناوی ترانزێتەوە بۆ سوریا  هاتووەتە ناو هەرێمی كوردستان، جگە لەوەی لەو بەهۆی نەخۆشی هێنانی هێڵكە قەدەغە بووەو هیچ گومرگێك نەدراوە، بە وتەی بەرێوبەری گشتی گومرگ ئەم هێلكە نەچووەتە سوریا. چارەسەر: مۆڵەتی ترانزێت بەبێ‌ نوسراوی ئەو وڵاتەی كاڵاكەی بۆ دەكرێت ناكرێت، لە كاتی نوسراویشدا دەبێت هێزێكی ئەمنی پاسەوانی كاڵاكە بێت تا دەچێتە ئەو وڵاتەی كاڵاكەی بۆ ترانزێت دەكرێت و بە نوسراوی گومرگیش ئاگاداری وردەكاری كاڵاكە بگەڕێتەوە وەزارەتی دارایی. چوار: بەخشین لە گومرگ.  ئێستا(15/8/2020) ئەم گرفتانەی كە لێرەدا باسكراوە بە بەراورد بە شەش مانگ پێش ئێستا كەمتر بووە، چەند بڕیارێكیش دەرچو بۆ راگرتن و پێداچونەوەی بەخشینی گومرگی كاریگەری هەبووە، بەڵام هێشتا بەردەوامە.  لەلایەن وەزیری دارایی پێشووتر و پاشان بەڕێوبەری گشتی گومرگ بەخشیینێكی زۆری گومرگی هەیە، هەندێك مانگ بە ئەندازەی چەندین ملیۆن دۆلار بەخشینی گومرگی كراوە. -بەخشین بەناوی پرۆژەی وەبەرهێنانـ، بەپێی یاسایی وەبەرهێنان، ماوەی 10 ساڵە ئەو ئامێر و كاڵایانەی بۆ پرۆژەكانی وەبەرهێنان دەهێندرێت لە گومرگ دەبەخشرێت، ماددەیەكی یاسایی لە یاسای وەبەرهێنان بەكارهێندراوە بۆ خۆدزینەوە لە گومرگ بۆ چەندین كاڵا كە پەیوەندیان بە پرۆژەكانی وەبەرهێنانەوە نیە، بەناوی وەبەرهێنان داخڵكراون. بەبێ‌ یاسا نابێت بەخشین بۆ هیچ كاڵایەك بكرێت، ئەو كاڵایانەش بەخشینیان بۆ دەكرێت دەبێت دڵنیابونەوە بكرێت ئایا بۆ پرۆژەی وەبەرهێنان تەرخاندەكرێت یان بۆ بابەتێكی تر. پێنج: چەند دۆسییەك لە بەرێوبەرایەتییەكانی گومرگ. _ بەپێی رێكخستنەوەی گومرگی بردنە دەرەوەی هەمو جۆرە كانزایەك قەدەغەیە، بەڵام ڕۆژانە لە گومرگی ناوخۆیی هەولێر و سلێمانی و دهۆك ، زیاتر لە 20 بارهەڵگر مس، فافۆن، قوڕقۆشم، ستیل و پاتری و چەندین موادی دیكە ، دەبرێتە دەرەوە. _ چەند كۆمپانیایەكی گەورە، كاری هەناردەكردنی فافۆن و مس دەكەن لە شێوەی خشت ( قاڵب) كە لە بنەمادا ئەم كارە قەدەغەیە و بە بڕێكی كەم پارە سەرجەم كارەكانیان بۆ ڕێك دەخرێت. _ بەپێی پێناسی گومرگی یەكگرتو، چەندین جۆر كاڵا قەدەغە كراوە، بەڵام بە بەردەوامی دێنە هەرێمی كوردستان، لەوانە چەند دەرمانێكی مێرو كوژ، كە گومانی بونی مادەی شێرپەنجەی لێدەكرێت، لە نمونەی تار و ماری ئێرانی و .......هتد _ لە گومرگی ناوخۆیی گۆڕینی مادە بە مادەیەكی تر كە گومرگی كەمتر لەسەر بێت ئەنجام دەدرێت، واتا جۆری مادەكە دەگۆڕدرێت بۆ مادەیەكی تر ، بۆ نمونە گۆڕینی انترنیت لیدە( تەلیست) كە بۆ پاڵاوگەكان بەكاردێت  دەگۆڕدرێت بۆ بەنزین و سەدان سەدان هەزار دۆلار گومرگی ئەومادانە بە نادیاری ماوەتەوە . تێبینی: ئەم دۆسیانە بەراورد بە شەش مانگ پێیش ئێستا كەمی كردووە.   ئەم راپۆرتە ئاراستەی بەرپرسانی حكومەتی هەرێم و حبزەكان نێردراوەو كۆپیەكی دەست (درەو) كەوتووە

 (درەو): بڕیارە لە زووترین كاتدا مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق بڕە پارەیەك بە دیاری بۆ موچە خۆرانی هەرێمی كوردستان بنێرێت. (درەو) لە چەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە لە بەغداد زانیویەتی، لەسەر داوای بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق، مستەفا كازمی سەرۆك وەزیران بڕیاریداوە بڕی نزیكەی (250 ملیار) دینار بۆ موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان بۆ ئەم مانگە دابین بكات. بڕیارەكەی كازمی دوای ئەوە دێت لە چەند رۆژی رابردوودا حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی ناوەند گەیشتن بنبەست لە ئیمزاكردنی رێككەوتنێكی نوێ سەبارەت بە بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان. (درەو) زانیویەتی، لەدوای وەڵامەكەی وەزارەتی دارایی‌و ئابوری هەرێم بۆ وەزارەتی دارایی عێراق، هیچ جۆرە پەیوەندییەك لەنێوان بەرپرسانی عێراق‌و حكومەتی هەرێم سەبارەت بە رێككەوتن نەماوە. ئەم بڕە پارەیە كە مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق بڕیاریداوە بیدات بە حكومەتی هەرێم، لە دەرەوەی رێككەوتنی نێوان هەردوولایە‌و وەكو "دیاری"یەك ئەژماردەكرێت تا ئەوكاتەی هەردوولا دەگەنە رێككەوتن. رۆژی سێشەممەی رابردوو لە كۆشكی كۆماری عێراق بە ئامادەبوونی بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق، مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق، عەلی عەلاوی وەزیری دارایی عێراق كۆبونەوەیەك كرا، فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق بەنوێنەرایەتی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم بەشداری لە كۆبونەوەكەدا كرد. ئەمە دواین دانیشتنی زنجیرەیەك كۆبونەوە بوو كە هەفتەی رابردوو ئەنجامدرا بەمەبەستی ئەوەی حكومەتی عێراق‌و حكومەتی هەرێم بگەنە رێككەوتن، لەدواین كۆبونەوەدا مستەفا كازمی رەزامەندی دەربڕی مانگانە بڕی  (320 ملیار) دیناری بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت لەبەرامبەر ئەوەی هەرێم مانگانە رێژەی 50%ی داهاتی خاڵە سنورییەكانی بەبێ داهاتی نەوت رادەستی بەغداد بكات، بەڵام ئەمە بەمەرجی ئەوەی فەرمانبەرانی چاودێری دارایی‌و دەستەی خاڵە گومرگییەكانی عێراق بچنە دەروازە سنورییەكانی هەرێمی كوردستان‌و چاودێری كارەكانیان بكەن، فوئاد حسێن بە نوێنەرایەتی مەسرور بارزانی رەزامەندی دەربڕی لەسەر پێشنیازەكە، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتیش سەرەتا قایل بوو.  بڕیاربوو رۆژی 11ی ئەم مانگە رێككەوتنی نێوان بەغداد‌و هەرێم رابگەیەنرێت، بەڵام رۆژی 12ی مانگ مەسرور بارزانی پەشیمان بووەوە‌و رازی نەبووە بە ناردنی فەرمانبەرانی چاودێری دارایی‌و دەستەی خاڵە سنورییەكانی عێراق بۆ دەروازەكانی هەرێمی كوردستان.  

(درەو): چەند بازرگان وشۆفێری بارهەڵگرێک لە دەروازەی سنوریی (پشتە)ی سەر بە ناحیەی بەمۆ، هێرشیان کردەسەر کۆمپانیای (لۆکس ئەیجنسی). ئەو کۆمپانیایەی کە هێرشی کراوەتەسەر نزیکە لە بزوتنەوەی گۆڕان و لەساڵی ٢٠١٧وە دامەزرێندراوە، لە هەرسێ مەرزی (پەروێزخان، پشتە، کێلێ) کاری کوالیتی کۆنترۆڵ دەکات، بەپێی ئەوەی لەسەر سایتی كۆمپانیاكە ئاماژەی پێكراوە ئەم كۆمپانیایە خاوەنی 160 كارمەندە. میدیاکانی سەربە بزوتنەی گۆڕان راگەیەندراوێکی کۆمپانیاکەیان لەبارەی رووداوەکەوە بڵاوکردەوە، تێیدا کۆمپانیاکە دەڵێ:" بەهۆی رێگریکردن لە هاوردەکردنی کەرەستەی پلاستیکی کوالیتی خراپ و ژەهراوی هێرشی کراوەتەسەر". بەپێی قسەی کۆمپانیاکە، سەرلەبەیانی رۆژی ٢٠٢٠/٨/١٢ پێش دەستپێكی دەوامی فەرمی، لەلایەن هەندێك لە بازرگانانی دیاری كەرەستەی پلاستیكی و شۆفێری بارهەڵگرەكانیانەوە هێرشکراوەتە سەر تاقیگەکانی نوسینگەی فەرمی کۆمپانیاکەو زیانێکی زۆر بە کەرەستەو ئامێرەکان گەیشتووە. کۆمپانیاکە هۆکاری هێرشی بازرگان و شۆفێرەکان بۆ سەر تاقیگەکانی بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە کە بازرگانەکان  نارازیی بوون لە ئەنجامی پشكنینی كەرەستە پلاستیكییە هاوردەكراوەكانیان، كە رۆژی پێشتر (١٢) نمونەیان بەهۆی دەرنەچونیان لە دەرئەنجامی تاقیگەیی، رەتكراونەتەوە. محەمەد حەسەن بەڕێوەبەری ڕێپێدراوی کۆمپانیای لۆکس ئەیجنسی بە میدیای فەرمی بزوتنەوەی گۆڕانی وتووە:" هەر لەسەرەتای دەستپێكردنمان بە پشكنینی كەرەستەی پلاستیكی، بۆمان دەركەوت لە هەندێ لە کەرەستە هاوردەکراوەکاندا بڕێكی زۆر مادەی ژەهراوی وەك (كانزا قورسەكان) بەكاردەهێنرێت، ئەمە لەبەر هەرزانی نرخی مادەپێكهێنەرەكان بەبێ گوێدانە تەندروستی مرۆڤ و بەرژەوەندی گشتی". باسی لەوەکردووە، چەندینجار كۆبونەوەیان لەگەڵ بازرگانان کردووەو لە مەترسی ئەو مادە ژەهراویانە ئاگاداریانكردوونەتەوە كە بە تێپەڕبوونی كات هۆكارن بۆ دروستبوونی خانە شێرپەنجەییەكان و نەخۆشیە مەترسیدارەكانی وەك لەكاركەوتنی گورچیلە و دواكەوتنی گەشەی مناڵ و چەندانی تر.

(درەو): "ئیبراهیم" ئەمە ناوی ئەو رێككەوتنەیە كە ئیماراتی عەرەبی بەنێوەندگیری دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمریكا لەگەڵ ئیسرائیل كردویەتی، لەدوای میسرو ئوردن، ئیمارات بوو بە سێیەمین وڵاتی عەرەبی كە "بەتەواوەتی" پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئیسرائیل ئاسایی دەكاتەوە. لەبارەی ناوەڕۆكی رێككەوتنەكە ئیماراتی عەرەبی‌و ئیسرائیل بەنێوەندگیری دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمریكا رێككەوتنی نوێیان كرد. بەگوێرەی بەیاننامەیەكی هاوبەش كە دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا‌و بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل‌و شێخ محەمەد بن زاید ئال نهەیان جێنشینی ئەبوزەبی‌و جێگری فەرمانگی باڵای هێزە چەكدارەكانی ئیماراتی عەرەبی بڵاویانكردوەتەوە، ناوەڕۆكی رێككەوتنەكە (ئەوەی بۆ رایگشتی بڵاوكراوەتەوە) بەمجۆرەیە:  •    دەكرێت ئەم دەستكەوتە مێژووییە ئاشتی لەناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بەهێز بكات، ئەمە شایەتیدانە لەسەر دیپلۆماسیەتی ئازایانە‌و ئەو روانگەیەی كە هەرسێ سەرۆك هەیانە، هەروەها شایەتیداننە لەسەر ئازایەتی ئیماراتی عەرەبی‌و ئیسرائیل بۆ كێشانی ئاڕاستتەیەكی نوێ كە دەرفەت لەبەردەم توانایەكی گەورە لەناوچەكە دەكاتەوە. •    لە چەند هەفتەی داهاتوودا وەفدی ئیمارات‌و ئیسرائیل كۆدەبنەوە بۆ ئیمزاكردنی رێككەوتنی دوو قۆڵی لە كەرتەكانی (وەبەرهێنان، گەشتیاری، گەشتی راستەوخۆی ئاسمانیی، ئاسایش، پەیوەندییەكان‌و تەكنەلۆژیا، وزە، چاودێری تەندروستی، رۆشنبیری‌و ژینگە، كردنەوەی باڵیۆزخانە‌و چەند بوارێكی تر). •    دەستپێكردنی پەیوەندی راستەوخۆ لەنێوان دوو گەورەترین ئابوری خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، دەكرێت ببێتەهۆی هەستانەوەی ناوچەكە لەڕێگەی هاندانی گەشەی ئابوریی‌و بەهێزكردنی داهێنانی تەكنەلۆژی‌و پەیوەندنی نێوان گەلان. •    لە بەرەنجامی ئەم كرانەوە دیپلۆماسییە‌و لەسەر داوای دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەكریكا‌و بەپاڵپشتی ئیماراتی عەرەبی، ئیسرائیل پلانی دەستگرتن بەسەر زەوی فەلەستینییەكان (زەوییەكانی كەناری خۆرئاوا) رادەگرێت ئەمەش لەچوارچێوەی پلانی ترەمپدا بۆ ئاشتی. •    ئیماراتی عەرەبی‌و ئیسرائیل بەشێوەیەكی خێرا هاریكارییەكانی نێوانیان خێراو بەهێز دەكەن لەبواری گەشەپێدانی ڤاكسینی دژی ڤایرۆسی كۆرۆنا. •    دەستپێكردنی پەیوەندی ئاشتیانەی دیپلۆماسی لەنێوان دوان لە بەهێزترین هاوبەشەكانی ئەمریكا لەناوچەكە، ئیماراتی عەرەبی‌و ئیسرائیل دەباتە پاڵ ئەمریكا بۆ دەستپێكردنی ئەجێندایەتی ستراتیژی لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست‌و فراوانكردنی هاریكاری دیپلۆماسی‌و بازرگانی‌و ئەمنی. •    ئیماراتی عەرەبی‌و ئیسرائیل هاوبەشی ئەمریكا دەبن لە روانگەی هەڕەشەو دەرفەتەكان لەناوچەكە، ئەمە سەرباری پابەندبوونی هاوبەشیان بە بەهێزكردنی سەقامگیری لەرێگەی بەشداری دیپلۆماسی‌و زیادكردنی تەواوكاری ئابوری‌و هەماهەنگی ئەمنی، ئەم رێككەوتنە دەبێتەهۆی دروستبوونی ژیانێكی باشتر بۆ هەردوو گەلی ئیمارات‌و ئیسرائیل‌و ناوچەكەش.  •    هەردوولا هەوڵی خۆیان دەخەنەگەڕ بۆ گەیشتن بە چارەسەرێكی دادپەروەرانە‌و گشتگیرو بەردەوام بۆ ململانێی فەلەستین‌و ئیسرائیل. •    بەگوێرەی پلانی ئاشتی هەموو موسوڵمانان مافی ئەوەیان دەبێت سەردانی مزگەوتی "ئەقسا" بكەن‌و نوێژی تێدا بكەن‌و دەبێت ناوچە پیرۆزەكانی تر لە قودس بكرێنەوە بەڕووی نوێژخوێنان لە هەموو ئاینەكان. رێككەوتنی ئیبراهیم ئیماراتی عەرەبی یەكەمین وڵاتانی ناوچەی كەنداوی عەرەبە پەیوەندی خۆی "بەتەواوەتی" لەگەڵ ئیسرائیل ئاسایی دەكاتەوە، بەڵام لەسەر ئاستی وڵاتانی عەرەبی سێیەمین وڵاتە لەدوای هەریەكە لە میسرو ئوردنەوە. رێككەوتنەكەی نێوان ئیمارات‌و ئیسرائیل كە بەنێوەندگیری دۆناڵد ترەمپ كراوە ناوی لێنراوە "رێككەوتنی ئیبراهیم" ئەمە وەكو ئاماژەیەك بۆ پێغەمبەر ئیبراهیم وەكو باوكی پێغەمبەران‌و هەموو ئاینەكانی ناوچەكە.  

راپۆرتی: د. سەنگەر سەید قادر* - حكومەتی هەرێم تەنها لە هەشتی مانگی ئەمساڵدا (4.5) ملیار دۆلاری موچەی شەش مانگی فەرمانبەران قەرزدارە و لە ئێستاشدا تەنها (350) ملیۆن دۆلار لە گەنجینەكەیەدا و رێکكەوتنیش لەگەڵ بەغداد ئەگەرێكی كراوەیە هەرچەندە هەرێم واینیشانداوە كە گەشتوەتە بن بەست. رێکكەوتنی هەرێمی بەغداد بە كوێ گەیشتوە? ئەگەرچی حكومەتی هەرێم لە بەیانامەكەی دوێندا شكستی دانوستاندنەكانی خستە ئەستۆی بەغداد، بەڵام ئەوەی شكستی بە دانوستاندنەكان هێنا نێچیرڤان بارزانی بو چونكە: 1- لە كۆبونەوەی دو رۆژ پێش ئێستای یەكێتی و پارتیدا بە نێوەندگیری نێچیرڤان بارزانی و پشتیوانی قوباد تاڵەبانی رێکكەوتن لەگەڵ بەغداد شكستی پێهێنرا. چونكە بەغداد مەرجی رادەستكردنی داهاتی لەسەدا (50%)ی خاڵە سنورییەكانی بۆ هەرێم دانابو و هاوكات لەگەڵ بەڕێوبردنی هاوبەش و چاودێركردنی خاڵە سنورییەكان لەلایەن بەغدادەوە. كە ئەمەش جگە لە وەی جوڵەی خاڵە سنورییەكان دەخاتە ژیر چاودێری بەغداد هاوكات رێگریی دەكات لە قاچاخی دەرمان و جگەرە و نەوت و كحول كە لەلایەن كۆمپانیاكانی حیزبەوە دەستی بەسەردا گیراوە و داهاتی مانگانەی نزیكەی (105) ملیۆن دۆلار بوە پیش كۆرۆنا. كە ئەمە بەتەنها زیان نییە بۆ پارتی و زیانیشە بۆ یەكێتی، هاوكات بە گرەنتی نێچیرڤان بارزانی بەڵێن بە یەكێتی دراوە ئاسانكاریی بۆ كۆمپانیاكانی یەكێتی بكرێت شمەك لە ئیبراهیم خەلیلەوە داخڵی هەرێم بكەن و بەشێك لە نەوتی یەكێتی رەوانەی توركیا بكرێت. 2- بەڵام هێشتا باڵی شێخ لاهور بە تەواوی رێكکەوتنەكە رازی نەبوە و گومانی لە بەڵێنەكانی پارتی هەیە و لەبەردەم ئیحراجیەكی گەورەدایە چونكە بەڵێنی داوە ئەگەر موچە لێی ببڕدرێت لە حكومەت دەكشێنەوە هاوكات، ترسی لەتەقینەوەی دۆخە لە سنوری یەكێتی هەیە بە دەستێوەردانی پارتی، بەڵام پارتی بەڵینی هاوكاری داوە لە ئەگەری هەر جوڵەیەكی شەقامدا لە سنوری یەكێتی. - تاكتیكی یەكێتی و پارتی بۆ فریودانی حكومەتی عێراق یەكێتی و پارتی بەو شێوەیە رێکكەوتوون كە رەتكردنەوەی رێكکەوتن لەگەڵ بەغداد وەك تاكتیك بەكاربهێنن بۆ ئەوەی بەغداد بەوە رازی بكەن كە تەنها لەسەدا (50%)ی داهاتی خاڵە سنورییەكان رادەست بكەن و رێگە نەدەن بەغداد چاودێریان بكات، بەڵام رونە بەغداد لەم جوڵە تاكتیكیە ئاگادارە و بەمەرجەكەی یەكێتی و پارتی رازی نابێت. - بژاردەكانی بەردەم هەرێم ئەوەی رونە ئێستا داهاتی مانگانەی هەرێم نزیكەی (200) ملیۆن دۆلارە كە سەدا (25%) موچەی موچەخۆرانە و ناتوانن لەم ساڵدا لە دو موچە زیاتر بدەن بۆیە دەیانەوێت: 1- بەڕادەست نەكردنەوەی خاڵە سنورییەكان كازمی ئیحراج بكەن لەبەرامبەر شەقامی عێراقی و هێزە سیاسیەكاندا و بە رادەست كردنی نیوەی داهاتی خاڵە سنورییەكان رازی بێت بەڵام ئەمە قورسە و دوای سەردانی كازمی بۆ واشنتن بەغداد فشاری زیاتر لە هەرێم دەكات. 2- یەكێتی و پارتی دەیانەوێت موچە بە چەند قۆناغێك دابەش بكەن بەسەر وەزارەتەكاندا بۆ ئەوەی خەڵك سەرقاڵ بكەن و هاوكات بە درێژكردنەوەی ماوەی دابەشكردنی موچە بڕە پارەی نەوت و داهاتی مانگی تەمموز و ئاب بێتەوە سەر بودجە. هاوكات بەلایەنی كەمەوە سەدا (35-40%)ی موچەی فەرمانبەران ببڕن بەبیانوی نەبونی داهاتەوە و بەشێك لە پرۆژەی چاكسازیش جێبەجێ بكەن، بەڵام ئەمە رەنگە ئەمە باڵیكی یەكێتی و ناڕەزایەتی خەڵك رایبگرێت. 3- یەكێتی و پارتی چاوەڕێی ئەنجامی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمەریكا دەكەن و دەیانەوێت هەر رێكکەوتنێك لەگەڵ بەغداد بۆ دوای هەڵبژاردنەكان دوابخەن چونكە ئەنجامەكان كاریگەریی لەسەر ئایندەی حكومەتی كازمی و عێراق دەبێت. 4- گرەوێكی تری یەكێتی و پارتی لەسەر سەردانی كازمی بۆ واشنتن و دەرئەنجامەكانی دەبێت چونكە رەنگە دوای سەردانەكە هەندێك جوڵەی سیاسی لە عێراق روبدات. لە هەمو ئەگەرەكاندا ئەوەی قوربانییە خەڵكی هەرێمی كوردستان و موچەخۆرانە كە تا كۆتایی ئەمساڵ دۆخی دارای هەرێم بەبێ رێكکەوتن لەگەڵ بەغداد و چاكسازی بنەڕەتی باش نابێت و رەنگە حەوت موچەیان بكەوێتە ساڵی داهاتو، بەڵام بە دڵنیاییەوە بەپێی زۆرینەی ئاماژەكان سەرەتای ساڵی داهاتو سەرەتای باشبونی دۆخی دارایی خەڵك دەبێت . - دەرئەنجام: 1- كازمی بەوردی ئاگاداری هەمو جوڵەیەكە لە هەرێم و ئەگەر بەردەوام بێت ئەوا دەسەڵاتی یەكێتی و پارتی لە قاڵب دەدات، چونكە كازمی تەنها جێبەجێكاری ستراتیژی ئەمەریكا كە بەئاڕاستەی سنورداركردنی دەسەڵات پوكانەوەی ئەو هێزانەیە. 2- ئەگەر ترەمپ لە هەڵبژاردندا سەر بكەوێت لە ماوەیەكی كورتدا دۆخی عێراق و میلیشیاكانی حەشد یەكلایی دەكاتەوە و عێراقێكی بەهێز دادەمەزرێنێت و ئەم گۆڕانكارییە هەرێمیش دەگرێتەوە. 3- یەكێتی و پارتی چاویان لە سەركەوتنی بایدنە و پێیانوایە لە ئەگەری سەركەوتنیدا ئاسۆیەك بەرویاندا دەكاتەوە و پارسەنگی هێز بەلای هەرێمدا دەشكێنێتەوە نەك بەغداد. 4- ئەوەی رونە تا كازمی شوێن پێی خۆی قایم بكات زیاتر لە گەڵ هەرێم توند دەبێت. 5- ئەگەر كازمی بۆ ماوەیەكی درێژ لە دەسەڵاتدا بێت و لە هەڵبژاردندا سەربكەوێت ئەوا نەوتی هەرێمیش دەكەوێتە دەستی بەغداد و سیستەمی موچەی هەرێم و بەغداد رێكدەخرێت و هەرێم لە ژێر دەستەی ئێران و توركیا رزگار دەكرێت. 6- ئەوەی سپۆنسەری رێگرییەیە لە رێكکەوتنی هەرێم و بەغداد توركیایە و لە رێگەی نێچیرڤان بارزانییەوە ئەم كارە دەكات بۆ ئەوەی ئیبراهیم خەلیل و نەوتی هەرێم نەكەوێتە ژێر دەستی بەغداد. 7- ئەگەر كازمی لەگەڵ هەرێم بگاتە بنبەست بەهاوكاری ئەمەریكا پەیوەندی لەگەڵ توركیا دەپچڕێنن، بەڵام ئەمە كاتێك كێشەی ئێران یەكلای ببێتەوە و دەروازەی سنوریی عێراق كەنداو و ئوردون بكەوێتە سەرپێی خۆی ئەگەرنا لە ئێستادا داخستنی سنور بەڕوی توركیا دەبێتە هۆی بەهێزبون و فراوانبونی هەناردەی ئیران بۆ عێراق كە ئەمە هەڵەیەكی گەورەیە. 8- ئەگەری بەهێز هەیە لە مانگی ئەیلولی داهاتو شەقامی كوردستان دژی گەندەڵی و نادادییەكان لەلایەن هێزێكی دەرەكییەوە بجوڵینرێت بەهاوكاری بەغداد. 9- لە كۆتایدا ئەوەی لەم چەند مانگەی پیش هەڵبژاردنی ئەمەریكادا یەكێتی و پارتی دەخاتە جوڵە و ناچار بە رێكکەوتنیان دەكات تەنها فشاری باڵێكی یەكێتی و جوڵەی شەقامە ئەگەر شەقام بیدەنگ بێت بەو شێواز و تاكتیكانەی لە پەراوێزی سەرەوەدا باسكرا دۆخەكە بەم شێوەی ئێستا دەگەیەننە كۆتایی ساڵ و سەرەتای ساڵی داهاتو. - پرسی رادەستكردنی خاڵە سنورییەكان تەنها بابەتی كاتە ئەگەرنا هەردەبێت رادەست بكرێت بەپێی دەستور و دەخرێتە ژێر چاودێری بەغداد و ئەم پرسە لە كازمی و یەكیتی پارتی گەورەترە و پەیوەستە بە ستراتیژی ئیدارەی ترەمپەوە لە عێراق. *بەرپرسی دیسكی عێراق و كوردستانی ناوەندی ئیمارات بۆ لێكۆڵینەوەی ستراتیژی

(درەو): مەسرور بارزانی رازی نیە فەرمانبەرانی چاودێری دارایی عێراق چاودێری خاڵە سنورییەكانی هەرێم بكەن، ئەمڕۆ لەو رێككەوتنە پەشیمان بوەوە كە دوێنێ لە نێوان هەرێم و بەغداد لە سەرۆكایەتی كۆماری عێراق كرا، كازمی  رەزامەندی نواند لە سەر ناردنی 320 ملیار دیناری مانگانە بۆ هەرێم لەبەرامبەر 50% داهاتی  خاڵە سنورییەكان و ناردنی چاودێری دارایی عێراق بۆ خاڵە سنورییەكان. سەرچاوەیەكی باڵاو ئاگادار لە بەغداوە بە (درەو)ی راگەیاند: دوێنێ سێشەممە لە كۆشكی كۆماری عێراق بە ئامادەیی بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق، مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق، عەلی عەلاوی وەزیری دارایی و فوئاد حسێن وەزیری دەرەوە كە بە نوێنەرایەتی سەرۆكی حكومەتی هەرێم بەشداری كۆبونەوەكەی كردبوو، كۆبونەوە. ئەمە دواین كۆبونەوەی ئەم هەفتەیە بوو لەنێوان حكومەتی عێراق‌و نوێنەری حكومەتی هەرێم‌و لە رۆژی شەممەوە تا سێشەممە (چوار) كۆبونەوە لەو بارەیەوە كرابوو. لە كۆبونەوەكەى دوێنێدا مستەفا كازمی رەزامەندی دەربڕیوە لەسەر ناردنی (320 ملیار) دیناری مانگانە بۆ هەرێمی كوردستان، لەبەرامبەر تەنها 50%ی داهاتی خاڵە سنورییەكانی هەرێم بە بێ داهاتی نەوت، بەڵام ئەمە بە مەرجی ناردنی فەرمانبەرانی چاودێری دارایی و دەستەی خاڵە گومرگیەكانی عێراق بۆ دەروازە سنورییەكانی هەرێمی كوردستان وەك چاودێر، لەبەرامبەردا فوئاد حسێن بە نوێنەرایەتی مەسرور بارزانی رەزامەندی دەربڕیوەو مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش بە رێككەوتنەكە رازی بووە.  (درەو) زانیویەتی، بڕیاربووە دوێنی رێككەوتنەكە رابگەیەنرێت، بەڵام راگەیاندنی رێككەوتنەكە بۆ ئەمڕۆ دواخراوە، ئەمڕۆ مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان پەشیمان بووەتەوەو رازی نەبووە بە ناردنی فەرمانبەرانی چاودێری دارایی و دەستەی خاڵە سنورییەكانی عێراق بۆ هەرێمی كوردستان، بۆیە لە راگەیەنراوەكەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیراندا بەروونی ئەوە هاتبوو " بەداخەوە حكومەتی فیدراڵی زیاتر لە سێ مانگە ئامادە نییە هیچ بڕە پارەیەك وەك مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم بنێرێت" ئەم لێدوانە بەرپرسانی بەغداد توشی شۆك كرد، چونكە لە كۆبونەوەی دوێنێیاندا گەیشتبوونە ئەنجام، لەبەرامبەردا ئەمشەو وەزارەتی دارایی عێراق راگەیەنراوێكی بڵاوكردەوەو رایگەیاند " حكومەتی فیدراڵ لەچوارچێوەی مافە دەستورییەكانی بۆ پاراستنی دەروازە سنورییەكان‌و چاودێریكردنی داهاتەكان‌و لێبڕینە گومرگییەكان، ئەو بنەمایەی شەراكەتی پێشنیاز كرد كە لە بڕگەی یەكەمی ماددەی (114)ی دەستوردا هاتووە بۆ زامنكردنی چاودێری لەسەر دەروازە سنورییەكانی هەرێم، لەم رووەوە دەكرێت ئاماژە بەوە بكرێت كە حكومەتی هەرێم نەرمی پێویستی نەنواند بۆ چارەسەركردنی ئەم بابەتە". لەبەرامبەر ئەو هەڵوێستەی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا بەرپرسانی بەغداد جەختیان لەسەر ئەوە كردۆتەوە كە ئامادە نین هیچ بڕە پارەیەك بۆ هەرێمی كوردستان بنێرن، تا ئەو كاتەی هەرێمی كوردستان، بە تەواوی بە مەرجەكانی عێراق رازی دەبێت. 

راپۆرت:  محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت پێشنیازی بڕینی 21%ی موچەی مانگی ئازاری كرد، (8) وەزیر لە تیمی یەكێتی‌و گۆڕان دەنگیان بە پێشنیازەكە نەدا، لەسەر داوای قوباد تاڵەبانی بڕیارەكە بۆ هەفتەی داهاتوو دواخرا، زانیاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. كۆبونەوەیەكی ئۆنلاین بۆ بڕینی موچە  ئەنجومەنی وەزیران بەشێوەی "ئۆنلاین" كۆبووەوە، كۆبونەوەكە هەستیار بوو، بۆ تاوتوێكردنی پرسی دابەشكردنی موچەی مانگی ئازارو یەكلاكردنەوەی بڕیاری لێبڕینی موچە بوو. كۆبونەوەكە پێشنیازی دابەشكردنی موچەی مانگی ئازاری كرد بە لێبڕینی 21%وە هاوشێوەی ئەوەی بۆ موچەی شوبات كرا‌و حكومەت رێژەی 21%ی خەرجی موچەی وەزارەتەكانی بڕی. گۆڕان مەسرور بارزانی نیگەران دەكات بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە كۆبونەوەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیراند، مەسرور بارزانی پێشنیازی بڕینی 21%ی خەرجی موچەی بۆ مانگی ئازار خستوەتە بەردەم وەزیرەكان‌و دواتر پێشنیازەكەی خستوەتە دەنگدان. (8) وەزیر دەنگی بە بڕینی 21%ی موچە نەدا، ئەوانەی دەنگیان نەدا بریتیی بوون لە (3) وەزیری گۆڕان (بەبێ ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی كە بەهۆی نەخۆشییەوە بەشداری كۆبونەوەكەی نەكردووە) لەگەڵ (5) وەزیری یەكێتیدا، زانیارییە هەیە لەناو وەزیرەكانی پارتیشدا ناڕەزایەتی هەبووە لەسەر لێبڕینی 21%ی موچە، لەوانە پشتیوان سادق وەزیری ئەوقاف‌و كاروباری ئاینی. سەرباری ناڕەزایەتی گۆڕان‌و یەكێتی، پیشنیازی مەسرور بارزانی بۆ بڕینی 21%ی موچەی مانگی ئازار، بەزۆرینەی 50+1ی پارتی‌و پێكهاتەكان‌و لایەنە هاوپەیمانەكانی پارتی دەنگی زۆرینەی بەدەستهێنا.  قوباد تاڵەبانی داوای مۆڵەت دەكات (درەو) زانیویەتی، دوای ئەوەی بڕیاری بڕینی موچە بەرێژەی 21%ی دەنگی زۆرینەی بەدەستهێناوە، قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت بە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی راگەیاندووە، ئەوان وەكو تیمی یەكێتی لە حكومەت دژی بڕیاری لێبڕینی موچە نین، بەڵام لەژێر فشار حزب‌و جەماوەری خۆیاندان‌و داوا دەكەن ماوەی هەفتەیەك مۆڵەتیان پێبدرێت تاوەكو لەگەڵ حزبەكەیان تاوتوێ بابەتەكە بكەن‌و بڕیاری لەسەر بدەن. لەسەر داوای قوباد تاڵەبانی، مەسرور بارزانی بڕیاری ئەنجومەنی وەزیرانی بۆ لێبڕینی موچە نەخستە ناو كۆنوسی كۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیران‌و بڕیاری كۆتایی بۆ هەفتەی داهاتوو دواخست، بەم پێیەش حكومەت تاوەكو هەفتەی داهاتووش لیستی دابەشكردنی موچەی وەزارەتەكان راناگەیەنێت. مەسرور بارزانی نیگەرانە بەگوێرەی ئەو زانیارییانەی كە لە چەند سەرچاوەیەكی نزیكەوە دەست (درەو) كەوتوون، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت نیگەران بووە لەوەی (8) كەس لە وەزیرەكان دژی پێشنیازەكە بوون، بە دیاریكراویش تیمی وزارەی بزوتنەوەی گۆڕان. ئەمە مەسرور بارزانی نیگەران كرد، هەندێك لە وەزیرەكان بۆ هێوركردنەوەی سەرۆك وەزیران قسەیان كرد‌و دڵنیاییان پێدا كە پاڵپشتی حكومەت دەبن. ئەو داهاتەی ئێستا لەبەردەستی حكومەتدایە بۆ دابەشكردنی موچە بڕكەی (275 ملیار) دینارە، مەسرور بارزانی دەیەوێت بڕی (100 ملیار) دینار قەرزبكات‌و كۆی داهاتەكە بگەیەنێتە (375 ملیار) دینار، ئەگەر بەغداد بڕی (323 ملیار) دینار لەچوارچێوەی رێككەوتنە نوێیەكەدا بۆ هەرێم بنێرێت، كۆی داهاتی بەردەستی حكومەت بۆ موچەی ئەم مانگانە نزیك دەبێتەوە لە (700 ملیار) دینار، كۆی خەرجی موچە بەبێ لێبڕین لە یەك مانگدا (894 ملیار) دینارە، واتە ئەو داهاتەی كە دەكەوێتە بەردەستی حكومەت رێژەی 21%ی كورتهێنانی دەبێت لە خەرجی موچەدا. حكومەت دەیەوێت ئەم كورتهێنانەی داهات بەرامبەر لە خەرجی موچە لەرێگەی لێبڕینی 21%ی خەرجی وەزارەتەكانەوە چارەسەر بكات هاوشێوەی ئەوەی بۆ موچەی مانگی شوبات كردی. بڕیاری بڕینی رێژەی 21%ی خەرجی موچە بۆ مانگی شوبات، تەنیا بۆ ئەو مانگە بوو، حكومەت ئەگەر بیەوێت بۆ مانگی ئازاریش هەمان بڕیار جێبەجێ بكات، دەبێت جارێكی تر لەناو ئەنجومەنی وەزیراندا بیخاتە دەنگدانەوە‌و زۆرینەی وەزیرەكانی هەرسێ لایەنە پێكهێنەری حكومەت (پارتی+ یەكێتی+ گۆڕان) دەنگی بۆ بدەن. داهات‌و موچە یەكەمین وەزارەتی حكومەتی هەرێمی كوردستان (وەزارەتی تەندروستی) موچەی مانگی شوباتی ساڵی 2020ی لە رۆژی 27ی حوزەیراندا وەرگرت، واتا (45) رۆژ تێپەڕیوە‌و هێشتا موچەی مانگی ئازاریان وەرنەگرتووە، موچەخۆران بەگشتی لە هەرێمی كوردستان چاوەڕوان بوون بەر لە جەژنی قوربانی موچە وەربگرن، بەڵام وەریان نەگرت، دیار نییە حكومەتی هەرێم كەی لیستی نوێی دابەشكردنی موچەی وەزارەتەكان رادەگەیەنێت، ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی رۆژی 28ی ئەم مانگە لەبەردەم پەرلەماندا وتی:" هەر كاتێك بەغداد پارە بنێرێت موچە دابەشدەكەن". دوای دابەشكردنی موچەی مانگی شوبات، بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) داهاتی مانگێكی حكومەتی هەرێم بەمشێوەیە بووە: •    داهاتی ناوخۆ (90 ملیار) دینار •    تەمویلی هاوپەیمانان (21 ملیار) دینار •    پارەی داهاتی نەوت بۆ وەزارەتی دارایی (165 ملیار) دینار كۆی گشتی داهاتی حكومەت لە یەك مانگی دوای دابەشكردنی موچەی مانگی شوباتدا، بڕی (276 ملیار) دینار بوو، ئەگەر مەزەندە بكرێت ئەم مانگەش حكومەت هەمان بڕی داهاتی دەستدەكەوێت، ئەوا تێكڕای ئەو داهاتەی كە كۆدەبێتەوە دەبێت بە (552 ملیار) دینار، ئەم بڕە پارەیەش بەشی موچەی 65%ی موچەی موچەخۆران دەكات، چونكە تێكڕای خەرجی موچە بۆ یەك مانگ (894 ملیار) دینارە. حكومەتی هەرێم بۆ موچەی مانگی شوبات رێژەی 21%ی خەرجی موچەی بڕی‌و بەشێوەیە موچەی دابەشكرد، بڕیاری حكومەت ئەوە بوو لێبڕینەكە تەنیا بۆ مانگی شوبات بێت، بەڵام پێشبینی دەكرێت بەم دۆخە داراییە خراپەوە، حكومەت لەبری كۆتایهێنان بە لێبڕینی موچەی فەرمانبەران، حكومەت بۆ ئەم مانگە رێژەی لێبڕینی موچە لە 21%وە زیاد بكات بۆ نزیكەی 30% یاخود جارێكی تر سودوەربگرێت لە درێژكردنەوەی ماوەی دابەشكردنی موچەو بەوشێوەیە داهاتەكانی كۆبكاتەوە‌و كورتهێنانی خەرجی موچە پڕبكاتەوە. ئەمڕۆ ژمارەیەك پەرلەمانتار لە فراكسیۆنە جیاوازەكانی پەرلەمان لە راگەیەندراوێكدا بۆ رایگشتی هۆشدارییان بە حكومەمەتدا كە نابێت موچە بە لێبڕینەوە دابەشبكات.

درەو: لە ناوچەی برادۆست و باڵەكایەتی شەڕ لە نێوان هێزێكی پارتی دیموكراتی كوردستان و گەریلاكانی پەكەكە درووست بووە، قایمقامی سۆران دەڵێت پەكەكە رێگرە لە جێگیركردنی هێزی پاسەوانی سنوری عێراق لە ناوچەكەدا، پەكەكە گومانی هەیەو پێیان وایە پارتی دەیەوێت هاوشێوەی زینی وەرتێ هێز لەوناوچەیە جێگیر بكات. ئەمڕۆ هێزێكی پاسەوانی سنوری عێراق كە خۆیان لە هەرێمی كوردستان جێگیرن بەرەو سنوری ناحیەی سیدەكان و برادۆست بە دیاریكراویش (گەروی كوچەی هاجەرێ) جوڵەی پێكراوە، ناوچەكە لە ژێر دەسەڵاتی پارتی كرێكارانی كوردستاندایە، بەپێی ئەو زانیارییانەی لە ناوچەكەوە دەست (درەو) كەوتووە پێش جوڵەكردنی ئەو هێزە، هێزێكی پارتی دیموكراتی كوردستان چۆتە ناوچەكەو شەڕ لە نێوان ئەو هێزەو چەكدارانی پەكەكە درووست بووە، چەكدارانی پەكەكە تەقەیان لە هێزەكەی پارتی كردووەو، بریندارێك هەیە، بە وتەی كرمانج عزەت قایمقامی قەزای سۆران، بریندارەكە شوان بووە لەو ناوچەیە، كە پەكەكە گومانیان هەبووە شوانەكە هەر سەربە هێزەكەی پارتی بووبێت و جلی مەدەنی لەبەركردووە.   قایمقامی سۆران ئاماژەی بەوەشكردووە" ئەو هێزەی پاسەوانی سنور بە فەرمانی مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق چونەتە ئەو شوێنە بۆ رێگریكردن لە هێرشەكانی توركیا، بەڵام لەلایەن هێزەكانی پەكەكەوە تەقەیان لێكراوە.  هەر ئەمڕۆ لە ناوچەی باڵەكایەتی لە دۆڵی ئالانە، لە گردی (مارێن) كە ئەو ناوچەیە چەكدارانی پەكەكەی لێیەو لە نزیكیان بارەگای هێزەكانی پاسەوانی سنوری عێراقی لێ جێگیركراوە، بەڵام هێزێكی پارتی دیموكراتی كوردستان بە بیانووی بردنە پێشەوەی بنكەكانی هێزەكانی پاسەوانی سنور چونەتە ناوچەكە، شەڕە تەقە درووست بووە لە نێوان هێزەكەی پارتی و چەكدارانی پەكەكە دواتر هێزەكە پارتی پاشەكشەی كردووە. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) پەكەكە گومانی هەیە لە جوڵەكردنی ئەو هێزە و پێیان وایە پارتی دیموكراتی كوردستان دەیەوێت هاوشێوەی زینی وەرتێ هێزێك لەو ناوچەیە جێگیربكات، بەڵام چەكدارانی پەكەكە رێگرن لە جێگیركردنی ئەو هێزەی پارتی لەو ناوچەیە، چونكە هێزی پاسەوانی سنور بارەگایان لەناوچەكە هەیەو گرژی درووست نەبووە لە نێوان پەكەكەو هێزەكانی پاسەوانی سنور. وێنەی یەكێك لە بریندارەكان 

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت موچەخۆران چاویان لە حكومەتە موچەیان پێبدات، حكومەتی هەرێمیش چاوی لە مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراقە پارە بنێرێت، كازمیش نیگەرانە لە پارتی‌و دەڵێ" بە كوردی جنێوم پێدەدەن‌و بە عەرەبیش دەپاڕێنەوە". لەنێوان ئەم چوون‌و نەچوونەدا !  بڕیارە بەمزاوانە جارێكی تر وەفدی حكومەتی هەرێمی كوردستان بچێتەوە بەغداد بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی نەوت‌و موچە. رۆژی  28ی مانگی رابردوو، بەغداد پێشنیازێكی نوێ بۆ رێككەوتن ئاڕاستەی حكومەتی هەرێم كرد‌و حكومەتی هەرێمیش وەڵامی دایەوە، بڕیار بوو هەر ئەوكات وەفدی هەرێم بچێتەوە بۆ بەغداد، بەڵام نەچوو، لەنێوان ئەم چوون‌و نەچوونەدا چی هەیە ؟ كازمی لە پارتی نیگەرانە ! بەپێی ئەو زانیارییانەی كە لە چەند سەرچاوەیەكەوە لە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق دەست (درەو) كەوتوون، تیمی سەرۆك وەزیرانی عێراق بەمدواییە ژمارەیەك بابەتیان لە میدیا‌و سۆسیال میدیاكانی پارتی دیموكراتی كوردستان كۆكردوەتەوە كە تێیاندا هێرش دەكرێتەسەر مستەفا كازمی. كازمی بڵاوكراوەكانی پارتی بینیوە‌و توڕە بووە، یەكێك لە كەسە نزیكەكانی كازمی بە (درەو)ی راگەیاند، مستەفا كازمی سەرسوڕمانی خۆی نیشانداوە لەوەی لەلایەن میدیاكانی پارتییەوە هێرشی دەكرێتەسەرو وتویەتی:" پارتی وەكو یەكەم لایەن پشتیوانی خۆی راگەیاندووە بۆ ئەوەی ئەو ببێت بە سەرۆك وەزیران، پێی سەیرە ئێستا بەو شێوەیە قسەی لەسەر دەكەن". بەگوێرەی زانیارییەكان، دوای بینینی ئەو هێرشانەی پارتی لە میدیاكانەوە، كازمی ئێستا ساردبوەتەوە لە پێشوازیكردن لە وەفدی حكومەتی هەرێم‌و وەكو ئاماژەیەك بۆ رێككەوتنی نێوان بەغدادو هەرێم وتویەتی:"بە عەرەبی دەپاڕێنەوە‌و بە كوردی جنێومان پێدەدەن". (درەو) زانیویەتی، مستەفا كازمی لەڕێگەی فوئاد حسێنی وەزیری دەرەوەی حكومەتەكەیەوە، گلییەكانی لەوبارەیەوە بە پارتی‌و حكومەت گەیاندووە لەناویاندا نێچیرڤان بارزانی. هۆكاری بەشێكی تری نیگەرانی‌و توڕەیی مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ ئەوە دەگەڕێندرێتەوە، سەرباری ئەوەی هەرێمی كوردستان دەیەوێت بە هەرجۆرێك بێت رێككەوتن لەگەڵ بەغداد بكات‌و مانگانە بڕە پارەیەكی دەستكەوێت، بەڵام تائێستا مەسرور بارزانی خۆی وەكو سەرۆكی حكومەت بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی رێككەوتنەكە نەچووەتە بەغداد. وەفدی هەرێمی كوردستان بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ حكومەتی مستەفا كازمی، لەلایەن قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتەوە سەرۆكایەتی دەكرێت‌و ئەندامانی وەفدەكە پێكهاتوون لە هەریەكە لە (ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی، دارا رەشید وەزیری پلاندانان، ئومێد سەباح سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران، خالید شوانی وەزیری هەرێم بۆ كاروباری پەیوەندی نێوان هەرێم‌و بەغداد)، ئەم وەفدە هیچ كاتێك لەسەردانەكانیاندا بۆ بەغداد بڕیاری یەكلاكەرەوەی هەرێمیان بۆ رێككەوتن لانەبووە‌و بەردەوام گەڕاونەتەوە بۆ مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت. لەبارەی رێككەوتنەكەوە ! دواین پرۆژەی پێشنیاز بۆ رێككەوتن لەنێوان بەغدادو هەرێمی كوردستان پرۆژەیەكە كە داوا دەكات بەغداد مانگانە بڕی (300 ملیار) دینار بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت لەبەرامبەر ئەوەی هەرێمی كوردستان رێژەی 50%ی داهاتی خاڵە سنورییەكان‌و دامەزراوە فیدراڵییەكان رادەستی حكومەتی ناوەندی عێراق بكاتەوە. ئەمە تەنیا بە زارەكی كراوە‌و كازمی رەزامەندی لەسەرداوە، بەڵام تائێستا نەبووە بە رێككەوتنێكی نوسراو ‌و دیاریش نییە وەفدی حكومەتی هەرێم كەی دەگەڕێنەوە بۆ بەغداد، بەتایبەتیش لەكاتێكدا ئەمجارە مستەفا كازمی توڕەو نیگەرانە لێیان. لەلایەكی ترەوە، هەر جۆرە رێككەوتنێكی نێوان حكومەتی مستەفا كازمی‌و كابینەی مەسرور بارزانی دەبێت بخرێتە ناو یاسای بودجەوە‌و لە پەرلەمانی عێراق دەنگی لەسەر بدرێت، بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، ئەو رێككەوتنە زارەكییەی كە بەمدواییە بەنێوەنگیری بەرهەم ساڵحی سەرۆك كۆماری لەنێوان حكومەتی هەرێم‌و مستەفا كازمیدا كراوە، تائێستا بە فەرمی نەچووەتە بەردەم لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق‌و سەرباری ئەوەش تەنیا بەبیستنی زانیارییەكی لەو جۆرە ژمارەیەك لە ئەندامانی لیژنەكە ناڕازین لەوەی لەم دۆخەدا كە عێراق دوچاری قەیرانی دارایی بوەتەوە، حكومەتی مستەفا كازمی مانگانە تەنیا لەبەرامبەر نیوەی داهاتی گومرگەكاندا بڕی (300 ملیار) دینار بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت، ئەمە لەكاتێكدایە حكومەتی هەرێم ئەو (300 ملیار) دینارە بەكەمدەزانێت‌و دوای بڕێكی زیاتر دەكات. بەڵام ئەگەر بگەنە رێككەوتن، كازمی بەڵێنیداوە رێككەوتنەكە لەگرێمەو كێشەی پەرلەمان رزگاربكات بەوشێوەیەی رێككەوتنەكە كاتیی بێت‌و بۆ ئەم چەند مانگانەی ساڵی 2020 بێت‌و رێككەوتنی گشتگیری نێوان هەرێم‌و بەغداد بخرێتە ناو چوارچێوەی یاسای بودجەی 2021وە. بەغداد هاوشێوەی هەرێمی كوردستان بەهۆی قەیرانی كۆرۆناو دابەزینی نرخی نەوتەوە دوچاری قەیرانی دارایی هات، مستەفا كازمی سەرۆك وەزیران توانی موچەی موچەخۆران لە قەیرانی دارایی رزگاربكات، بەڵام حكومەتی هەرێم بەبێ رێككەوتن‌و دەستخستنی بڕە پارەیەكی مانگانە، تەنانەت ئەگەر نرخی نەوتیش وەكو پێش كۆرۆنای لێبێتەوە، ناتوانێت خەرجی موچەی موچەخۆران دابین بكات، ئەمە جگە لە خەرجی وەزارەتەكان. لە ئەگەری رەوانەكردنی هەر بڕە پارەیەكی مانگانە بۆ هەرێمی كوردستان بەبێ رادەستكردنی نەوت، مستەفا كازمی دەكەوێتە ژێر فشاری شەقام‌و لایەنە سیاسییەكانی شیعە، دۆخەكەش بۆ فشاركردن لە كازمی لەبارەو عێراق لەبەردەم هەڵبژاردنێكی پێشوەختەدایە لە مانگی شەشی ساڵی داهاتوودا، لەبەرامبەردا حكومەتی هەرێمی كوردستان هیچ كارتێكی فشاری ئەوتۆی بۆ رێككەوتن لەگەڵ بەغداد نییە‌و دانوستانەكانی زیاتر چوەنەتە چوارچێوەی "پارانەوە لە بەغداد"، بەتایبەتی كە لەم كاتەدا بۆ دابینكردنی موچەی مانگانە كەوتوەتە ژێر فشارو ناڕەزایەتی شەقامەوە. لەسەرەتای دانوستانی كابینەی مەسرور بارزانیدا لەگەڵ حكومەتی نوێی عێراق بە سەرۆكایەتی مستەفا كازمی، حكومەتی هەرێم ئامادەیی خۆی دەربڕی هەموو داهاتی نەوت رادەستی بەغداد بكات لەبەرامبەر وەرگرتنی (600 ملیار) دیناری مانگانە، حكومەتی كازمی ئەم پێشنیازەی رەتكردەوە، حكومەتی كازمی هاوشێوەی كابینەكانی پێشتری عێراق لەوە تێگەیشتووە، دۆسیەی نەوتی هەرێمی كوردستان دۆسیەیەكی پڕ گرێوگۆڵە‌و هەموو لەژێر كۆنترۆڵی حكومەتی هەرێمدا نییە‌و بەشێكی لای توركیا‌و بەشەكەی تری لای روسیاو كۆمپانیاكانی نەوتەو چارەسەركردنی كێشەكانی ئەم دۆسیەیە لە تەمەنی كابینەی كازمی گەورەترە، بۆیە كازمی دەستبەرداری نەوتی هەرێم بووە‌و ئێستا زیاتر جەخت لەسەر داهاتی خاڵە سنورییەكان دەكات، بەتایبەتیش لەكاتێكدا ئێستا خۆی هەڵمەتێكی دەستپێكردووە بۆ گەڕاندنەوەی هەموو دەروازە سنورییەكان بۆ ژێر كۆنترۆڵی حكومەت‌و دورخستنەوەی دەستی میلیشیاكان لەو دەروازانە. سەرەتا كازمی چاوی لەوە بوو رێككەوتنێكی گشتگیرو هەمیشەیی لەگەڵ حكومەتی هەرێم بكات، بەڵام حكومەتی هەرێم چاوی لە بەرزبونەوەی نرخی نەوت بوو، هەوڵی دەدات رێككەوتنێكی كاتیی بكات هاوشێوەی ئەوەی لەگەڵ حكومەتی عادل عەبدولمەهدی كردی‌و بۆ ماوەی ساڵێك‌و سێ مانگ بەبێ ئەوەی نەوت‌و داهاتی گومرگەكانی رادەستی حكومەتی ناوەند بكات، مانگانە بڕی (453 ملیار) دیناری لە بەغداد وەردەگرت. كازمی كە نزیكەی دوو مانگە دەستبەكاربووە، لەدوای دەستبەكاربوون یەكجارو لە مانگی حوزەیرانی رابردوودا بڕی (400 ملیار) دیناری بۆ هەرێمی كوردستان نارد، ئەوەش بەمەرجی ئەوەی هەردوولا لەماوەی (30) رۆژدا لەدوای ناردنی پارەكەوە بگەنە رێككەوتن، زیاتر لە (40) رۆژ بەسەر ئەو وادەیەدا تێپەڕیوە‌و هەرێم‌و بەغداد نەگەیشتوەنەتە رێككەوتن، بەبێ رێككەوتن چیتر كازمی پارە بۆ هەرێمی كوردستان نانێرێت. لەناو شەقام‌و لایەنە شیعەكانی عێراقدا بۆچونێك لەبارەی كوردەوە دروستبووە كە دەڵێ:" كورد تەنیا بۆ پارە دێتە بەغداد‌و كاتێك قەیرانەكانی تێدەپەڕێنێت چیتر پابەندی رێككەوتنەكانی نابن"، ئەم تێڕوانینانە خزمەت بە رەوتی دانوستانەكانی حكومەت هەرێم ناكەن. داهات‌و موچە یەكەمین وەزارەتی حكومەتی هەرێمی كوردستان (وەزارەتی تەندروستی) موچەی مانگی شوباتی ساڵی 2020ی لە رۆژی 27ی حوزەیراندا وەرگرت، واتا (45) رۆژ تێپەڕیوە‌و هێشتا موچەی مانگی ئازاریان وەرنەگرتووە، موچەخۆران بەگشتی لە هەرێمی كوردستان چاوەڕوان بوون بەر لە جەژنی قوربانی موچە وەربگرن، بەڵام وەریان نەگرت، دیار نییە حكومەتی هەرێم كەی لیستی نوێی دابەشكردنی موچەی وەزارەتەكان رادەگەیەنێت، ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی رۆژی 28ی ئەم مانگە لەبەردەم پەرلەماندا وتی:" هەر كاتێك بەغداد پارە بنێرێت موچە دابەشدەكەن". دوای دابەشكردنی موچەی مانگی شوبات، بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) داهاتی مانگێكی حكومەتی هەرێم بەمشێوەیە بووە: •    داهاتی ناوخۆ (90 ملیار) دینار •    تەمویلی هاوپەیمانان (21 ملیار) دینار •    پارەی داهاتی نەوت بۆ وەزارەتی دارایی (165 ملیار) دینار كۆی گشتی داهاتی حكومەت لە یەك مانگی دوای دابەشكردنی موچەی مانگی شوباتدا، بڕی (276 ملیار) دینار بوو، ئەگەر مەزەندە بكرێت ئەم مانگەش حكومەت هەمان بڕی داهاتی دەستدەكەوێت، ئەوا تێكڕای ئەو داهاتەی كە كۆدەبێتەوە دەبێت بە (552 ملیار) دینار، ئەم بڕە پارەیەش بەشی موچەی 65%ی موچەی موچەخۆران دەكات، چونكە تێكڕای خەرجی موچە بۆ یەك مانگ (894 ملیار) دینارە. حكومەتی هەرێم بۆ موچەی مانگی شوبات رێژەی 21%ی خەرجی موچەی بڕی‌و بەشێوەیە موچەی دابەشكرد، بڕیاری حكومەت ئەوە بوو لێبڕینەكە تەنیا بۆ مانگی شوبات بێت، بەڵام پێشبینی دەكرێت بەم دۆخە داراییە خراپەوە، حكومەت لەبری كۆتایهێنان بە لێبڕینی موچەی فەرمانبەران، حكومەت بۆ ئەم مانگە رێژەی لێبڕینی موچە لە 21%وە زیاد بكات بۆ نزیكەی 30% یاخود جارێكی تر سودوەربگرێت لە درێژكردنەوەی ماوەی دابەشكردنی موچەو بەوشێوەیە داهاتەكانی كۆبكاتەوە‌و كورتهێنانی خەرجی موچە پڕبكاتەوە. ئەمڕۆ ژمارەیەك پەرلەمانتار لە فراكسیۆنە جیاوازەكانی پەرلەمان لە راگەیەندراوێكدا بۆ رایگشتی هۆشدارییان بە حكومەمەتدا كە نابێت موچە بە لێبڕینەوە دابەشبكات.

 (درەو): فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق لەلایەن دەستەی نەزاهەوە بەتۆمەتی بەهەدەردانی زیاتر لە (6 ترلیۆن) دینار لەو كاتەی كە وەزیری دارایی بووە، لێكۆڵینەوەی لەگەڵ دەكرێت. (30) پەرلەمانتاری عێراق لەبەردەم دادگا سكاڵایان لەسەر فوئاد حسێن تۆماركردووە‌و دەڵێن لەكۆتایی تەمەنیدا لە پۆستی وەزیری دارایی عێراق لە كابینەی عادل عەبدولمەهدیدا، فوئاد حسێن زیاتر لە (6 ترلیۆن) دیناری بەهەدەرداوە، كە دەكاتە (5 ملیارو 300 ملیۆن) دۆلار. سكاڵاكەی فوئاد حسێن بەپێی ماددەی (340)ی یاسای سزادانی عێراقی تۆماركراوە، ئەم ماددەیە دەڵێ:" هەر فەرمانبەر یان راسپێردراوێك بە خزمەتی گشتی، ئەگەر بەشێوەیەكی ئەنقەست زیان بە دارایی‌و بەرژەوەندی ئەو لایەنە بگەیەنێت كە كاری تێدا دەكات، سزا دەدرێت بە زیندان یان حەبسكردن بۆ ماوەیەك كە لە حەوت ساڵ زیاتر نەبێت". رۆژی شەممە فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق لەگەڵ بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق كۆبووەوە، سەرچاوەیەكی ئاگادار بە (درەو)ی راگەیاند، لەو كۆبونەوەیەدا فوئاد حسێن داوای لە بەرهەم ساڵح كردووە كارێك بكات بۆ راگرتنی ئەو دۆسیە یاساییە. 2019 كە لەناو پەرلەمانی عێراق سەرۆك كۆماری هەڵبژێردرا، فوئاد حسێن كاندیدی مەسعود بارزانی بوو بۆ پۆستی سەرۆك كۆمارو ركابەری بەرهەم ساڵح بوو، بەڵام دەنگی نەهێنا، دواتر بارزانی كاندیدی كرد بۆ پۆستی وەزیری دارایی‌و لەكابینەی عەبدولمەهدیدا پۆستەكەی وەرگرت، دوای دەستلەكاركێشانەوەی حكومەتی عەبددولمەهدی، بارزانی جارێكی تر فوئاد حسێنی كاندیدكردەوە‌و ئێستا وەزیری دەرەوەی عێراقە. لەناو لایەنە شیعەكانی عێراق ناڕەزایەتی زۆر لەسەر فوئاد حسێن هەیە، تۆمەتباری دەكەن بە گەندەڵی لەو سەردەمەی كە وەزیری دارایی بووە.  

(درەو): دابەشكردنی پارە لە نەخۆشخانەی رزگاری بەسەر بەشێك لە كارمەنداندا ناڕەزایەتی لێكەوتەوە، دەوترێت هاوسەری سەرۆكی حكومەت خێری كردووە، كەمپەینی كوا 500 دۆلارەكەم راگەیەنراوە.  ئەمڕۆ بەرپرسانی نەخۆشخانەی رزگاری لە هەولێر بڕی (500 دۆلار)یان بەسەر بەشێك لە كارمەندانی نەخۆشخانەكەدا دابەشكرد. ژمارەیەك لە كارمەندانی نەخۆشخانەی رزگاری پەیوەندییان بە (درەو)وە كردو باسیان لەوەكرد، لەكۆی نزیكەی (900) كارمەند پارە تەنیا بە نزیكەی (100) كارمەند دراوە، هەندێك لە كارمەندەكانی نەخۆشخانە لە ئەكاونتی تایبەتی خۆیان لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك كەمپەینێكیان بەناوی "كوا 500 دۆلارەكەم" راگەیاندووە.  لەناو كارمەندانی نەخۆشخانەكەدا دەنگۆی ئەوە هەیە هاوسەری مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت بڕی (50 هەزار) دۆلاری وەكو كاری خێرخوازی بۆ نەخۆشخانەكە ناردووە‌و بەرپرسانی نەخۆشخانەكە پارەكە تەنیا بەسەر ئەو كەسانەدا دابەشكردووە كە سەربە پارتی دیموكراتی كوردستانن. دكتۆر بۆتان عەبدولقادر یاریدەدەری بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی رزگاری لە لێدوانێكدا بۆ (درەو) رایگەیاند، ئەو پارەیەی كە دابەشیان كردووە پارەی كەسێكی خێرخواز بووەو نازانن خێرخوازەكە كێیە. سەبارەت بە ناڕەزایەتی كارمەندان، دكتۆر بۆتان وتی:" سبەینێ پارە بەسەر ئەو كارمەندانەی تری نەخۆشخانەدا دابەشدەكەن كە ئەمڕۆ پارەیان پێنەدراوە".