د. هەردی مەهدی میکە ( تایبەت بە درەو دەینوسێت)  دوو نەشتەرگەریی پرۆسەی سیاسی لەگەڵ هاتنە سەرکاری مستەفا کازمی وەک سەرۆک وەزیرانێک، کە تا ڕادەیەک دڵپەسەندی خۆپیشاندەران و قبوڵکراوی ناچاریی هێز و لایەنە عیراقییەکانیش بوو، سەرەرای کارەکانی دیکەی حکومەتەکەی دوو ئەرکی زۆر گرنگی لە ئەستۆ گرت، کە وەک دوو نەشتەرگەریی قەیسەری بوون لە جەستەیەکی ماندوو و نەخۆشدا: یەکەم ڕاگرتنی لێچوونی ئابووریی و دارایی لە رێگەی داشکاندنی بەهای دینارەوە سەڕای ناڕازێتییەکان و هاواری خەڵک، دووەم ئەنجامدانی هەڵبژاردنێکی تاڕادەیەک خاوێن. هەردوو ئەرکەکە لە ڕووکەشدا و بەر لە ئەنجامدانی لەلایەن هێزە سادەخەڵەتێنەکان وەک دوو کاری دژە خەڵک هاتنە ئەژمارکردن. لەڕووکەشیشدا هەر وابوو، بەڵام لە کرۆکدا، کاری یەکەم (داشکاندنی بەهای دینار) عێراقی لە مۆدێلی بەرەو فەنزوێلابوون ڕزگارکرد، کە بەهای دراو و ئابوورییەکەی بە جارێک و جۆرێک داتەپی کە لە زۆر جێگەدا، بارستایی کاڵاکان بارستایی دراوەکەی کەمترە. کاری دووەمیش (هەڵبژاردنێکی تاڕادەیەک خاوێن) تاڕادەیەک هومێدی بۆ شەقامی عێراقی گەڕاندەوە، دەرکەوت کە دەکرێت بە یاسایەکی بچووک هەم بەشێک لە متمانە بگەڕێتەوە بۆ شکۆی دەزگاکانی دەوڵەت و هەم هێزگەلێکیش کە سەرچاوەی ناهومێدکردنی خەڵک بوون هەر بەو یاسای هەڵبژاردنە لە قەبارە بدرێن، ئەمەش هەر بە ڕێکارەکانی جێبەجێکردن و سووربوون لەسەر ئەنجامدانی و بەرەنگاربوونەوەی دەستی نێوخۆیی و دەرەکی بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامەکانی هەڵبژاردن. ئەم دوو هەنگاوە، زۆر مەزن نەبوون لە ئاستی وێرانە سیاسیی و بێخزمەتییەکانی شەقامدا، بەڵام هەنگاوی ورد و گونجاو بوون بە ئاراستەی ڕێگە درووستەکەدا، گرنگ بوون بۆ عێراقێک کە لە 2003ەوە وەک شکۆ و سەروەریی و دەزگاییبوون، وەک دەوڵەت نەماوە، ئەوەی هەیە کابینەکانی حکومەت و دەزگا کاربەڕێکەرەکانن کە دوور لە ستراتیژی دوورمەودا و ئایندەبین کاریان بەڕێکردووە، لە ڕێگەی بەڕێوەبردنی چەند  لایەنێکی حزبی و تەوژمی ئایدۆلۆژیی و سیاسییەوە، کە هیچیان نەیان تووانیووە بۆ عێراقییەکانی بسەلمێنن نیشتمان و دەزگا دەوڵەتییەکان و بەرژەوەندییەکانی بواریی گشتی پێش بەرژەوەندیی و مەرامە ئایدۆلۆژییەکانە، ئیتر چ مەزهەبیی، چ ناسیۆنالیستی، و چ خێڵەکی و ناوچەگەرێتی بن. هەنگاوی یەکەمیان بە ڕێگایەکی پێچاوپێچ دەستی دەرەکی و هاوسێکانی عێراقی لە بانکی ناوەندی و بازاڕی عێراقدا کورتکردەوە لە یارییکردن بە دراوی عێراقیی و دزینی  دۆلار، هاوکات هەنگاوێکیش بوو بۆ پشتکردنە سیاسەتی ئابوورییانەی زەڕنەقووتەیی کە دەمی هاوڵاتییانی وەک زەرنەقووتە دەکردەوە بۆ وەرگرتنی ڕاستەوخۆی کاغەزی دراو و بێئەوەی سیاسەتێکی دارایی قوڵ لە پشتییەوە بێت، ئەمەش نەک لەبەر نەزانین و هەڵە، بەڵکوو لەبەر ڕازییکردنی چەواشەکارانەی خەڵک و کێشانی درووشمی بێناوەڕۆکی وەک خەمی خەڵک، داهات بۆ خەڵک، بە ناوی بەدەمەوەچوونی کەسووکاری شەهیدان و سوپایی و حەشد و پێشمەرگە و پلە سەربازیی و سیاسییە تایبەتەکان..تاد. کێشە لەوەدا بوو کە بەشێکی فراوانی پەرلەمان و هێزەکان هاوشانی یەک دەیانویست نرخی دینار و بەرزونزمکردنەوەی بەرامبەر بەهای دراوە بیانییەکان بگەڕێننەوە بۆ دەسەڵاتی پەرلەمان، لەکاتێکدا ئەوە نە ئەرک و دەسەڵاتی پەرلەمانە نە هی هێزە سیاسییەکان.  خودی ئەم پرۆسەیە لە هەناوییدا بەرهەمهێنەری بندیواریی، بەهەدەردانە چ لە بەغدا و چ لە هەرێمی کوردستاندا. وەزیری دارایی و سەرۆک وەزیران بە سووربوون لەسەر ئەم هەنگاوە، هەر لەسەرەتاوە پۆپۆلیزم و پەرلەماتنارانی شەعبەوی هەنگاوێک کشاندەوە دواوە، پێی وتن سیاسەتی ئابووری لەدەستی حکومەتدایە و ڕێکخستنی دراویش لەدەستی بانکی مەرکەزی و وەزیری داراییدایە، نەک دەسەڵاتی پەرلەمان. هەنگاوی دووەمیش جێبەجێکردن و سووربوون لەسەر یاسای هەڵبژاردنەکان بوو، گەرچی یاساکە نەتوانرا وەک ئەوەی "خۆپیشاندەرانی تشرینی" ویستییان وا دەرنەچوو، دەستوخەتی هێزە باوەکان بەسەریدا زاڵ بوو، بەڵام جیاوازی لە ئەدای حکومەتدا بوو کە کەوتە بەرامبەر هێزەکان نەک پیادەکەریی ئەجێنداکانیان. لە خولەکانی ڕابردوودا هەم یاساکە و هەم ڕێکار و جێبەجێکردنەکەشی یاری پێوەدەکرا، بەڵام ئەمجارە حکومەت هەر بەویاسایەی کە هێزە سیاسییەکان دایان ڕشت کۆتی کردن، سەلماندی دەکرێت بە یاسایەکی بچووک هومێدی گەورە بۆ هاوڵاتییانی ماندوو بگێڕێتەوە و دەکرێت تیمێکی تەکنۆکرات کاری پێبکرێت، بەڵام "تەکنۆکراتی سیاسیی و خاوەن پەیوەندی" نەک "تەکنۆکراتی دەزگایی و بیرۆکراتیی ڕووت". لە شوێنکەوتنی ڕای گشتییەوە بۆ کارکردن بۆ گشت هێمنی و لەسەرخۆیی و ڕەوتی ئاسایی، حاڵەتی سروشتی مرۆڤ و کۆمەڵگەکانە، هاوار و دەنگی بەرز حاڵەتی نائاساییە، ڕای گشتیی کە دەنگ بەرزدەکاتەوە، کاری دەوێت، نەک دەنگدانەوە و وەڵامی هاوار بە هاوار، ڕای گشتی هەرچەند تروند و عەفەویی و بگرە ناعەقڵانیش بێت ئاساییە، چونکە توڕەیە لە بێخزمەتی، بەڵام  گرفتەکە لەوەدایە ئەو دەزگا و کەسایەتی و سیاسییانەی ڕای گشتی هانای بۆ دەبات بە هەمان لۆژیک و هاوار وەڵام بداتەوە لە بری ئەوەی کار بۆ هاواری خەڵک بکات و بە پلانەکانی توڕەیی و هاواری خەڵک کەمکاتەوە، هاوهاوارییان دەبێت و ئەوسا لە کۆتایی ڕێگەکەدا کەس نامێنێتەوە پەنای پێببرێت و هەمووان دەبنە هاوار کەر، ئەمە لە ساڵانی ڕابردووەوە لە کوردستان و عێراقیشدا بووەتە  مۆدێلێکی سیاسەتکردن. پایەی پۆپۆلیزمسازییش هەر ئەمەیە. پۆپۆلیزم بەدوای پرسیاری"خەڵک چیی دەوێت و حەزی لە چییە؟"وەیە، بەڵام هێز و سەرکردەی ڕاستەقینە بەدوای پرسیاری "کۆمەڵگە چی پێویستە و دەسەڵات ئەرکی چییە؟"وەیە، وەڵامی یەکەم چەپڵەڕێزان و پاڵەوان و کاریزمای وەهمی و دڵخۆشی ڕاگوزەر دروست دەکات، سەرکردە و پەرلەمانتاری "درۆزان و جەماوەریی" دروست دەکات، چونکە هەرچی دەکات "بۆ خەڵک و بە دڵی خەڵکی دەکات" نەک  "لەبەر خەڵک و بەرژەوەندییان". بەڵام وەڵامی پرسیاری دووەم حکومەت و هێزی بەرپرسیار و سەرکردەی واقیعی دروست دەکات.  وەڵامی پرسیاری یەکەم (کە پۆپۆلیستەکان بەدوویدا دەگەڕێن) ئامرازەکانی گزی و تۆڕی کۆمەڵایەتی و وەعز و دروشمگەرایی و بەڵێنی زۆری بێکردار و بەرزکردنەوەی میچی چاوەڕوانیی خەڵکە و خەڵکیش تەمەڵ دەکات و دەیانکاتە زەڕنەقوتەی چاو لە مشتی حکومەت. بەڵام ئامرازەکانی وەڵامی پرسیاری دووەم: میدیای ڕاستەقینە و ئاماری دروست و ڕۆشنبیری بەرپرسیار و چینی ناوەند و بازرگانیی ڕاستەقینەیە، لەوەش زیاتر خەڵك هاوبەشی سیاسەت و بەرپرسیار دەکات لە چارەسەر و تێیان دەگەیەنێت کە گەندەڵی تەنها بە یاسا و پۆلیس ڕێی لێناگیرێت گەر کولتووری بەرپرسیارێتیی خەڵکیش هاوکار نەبێت. بۆیە گرنگە سیاسییەکان لەبەر خەڵک سیاسەت بکەن نەک بۆ خەڵک، بەمانای ئەوەی نوخبەی سیاسیی لە حکومەت و پەرلەمان چارەسەرساز بێت و لەبەر و لەبری خەڵک بیربکاتەوە نەک بۆ بۆ خەڵک و شوێنکەوتنی خەڵک و رازیکردنی ڕووکەشانە، ئەمەی ڕوویدا دوو وانەی عێراقی بوون و کەم و زۆر لە هەرێمی کوردستانیشدا زەمینەی وتنەوەیان و پەندلیوەرگرتنیان هەیە، دەکرێت کراسێکیان لێ دادڕێنرێت بۆ دۆخی هەرێمی کوردستان و پرۆسەی سیاسیی، گەرنا بەجێ دەمێنن.

راپۆرت: درەو سوننەکان چاوەڕێیان دەکرد لە ھەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقدا بگەڕێنەوە بۆ سەردەمی زێڕینی (٧٠) کورسییەکە، بەڵام ئەمە روینەدا، ترسیان ھەیە کورد بۆشایی کەمبونەوەی کورسییەکانیان پڕبکاتەوە، حەلبوسی وەکو سیاسییەکی "پراگماتی"و خەنجەریش بەتەکتیکی کۆنەوە دەچنە ناو دانوستان، شەڕە گەورەکەش کورسی سەرۆکی پەرلەمانە. حەلبوسی و خەنجەر نزیکدەبنەوە "ھاوپەیمانی عەزم گەیشتوەتە قۆناغێکی باشی لێکتێگەیشتن لەگەڵ ھاوپەیمانی (تقدم) لەبارەی کارنامەی داھاتوو" سەلاح جبوری وتەبێژی ھاوپەیمانی عەزم وا دەڵێ. دوای رکابەرێتییەکی سەخت لەگەڵ یەکتر، ئەنجامی ھەڵبژاردن خەمیس خەنجەرو محەمەد حەلبوسی ناچار کردووە پێکەوە گفتوگۆ بکەن، چارەنوسی کورسی سەرۆکی پەرلەمانی داھاتووی عێراق لەنێوان ئەم دوو کەسەدا یەکلا دەکرێتەوە، بەپێی ئەنجامی ھەڵبژاردن حەلبوسی لە دوای سەدرەوە براوەی دووەمە، بەڵام دۆخەکە بەشێوەیەکە تەنیا ژمارەی کورسییەکان پۆستەکان یەکلاناکەنەوە، بەڵکو رێککەوتن لەگەڵ ئەو لایەنەی شیعە کە کوتلەی گەورە دروست دەکات، بڕیار دەدات لەسەر ئەوەی چ کەسێک لە سوننەکان دەبێت بە سەرۆکی پەرلەمانی داھاتووی عێراق، بەتایبەتی ئەگەر ناکۆکییەکانی ناو ماڵی شیعە نەگەنە چارەسەرو سەدرو مالێکی ھەریەکەیان بە جیا کوتلەی زۆرینە بخەنە بەردەم پەرلەمان.   سوننەکان چۆن چونە ھەڵبژاردنەوە؟ ھاوشێوەی شیعەکان و کورد، سوننەکانیش بە یەکڕیزیی نەچونە ناو ھەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقەوەو بە سێ ھاوپەیمانێتی سەرەکی بەشدارییان کرد کە ئەمانەن: ھاوپەیمانی (عەزم): ئەم ھاوپەیمانێتییە (خەمیس خەنجەر)ی سەرۆکی "پرۆژەی عەرەبی" سەرۆکایەتی دەکات و ھەریەکە لە (سەلیم جبوری، خالید عوبێدی، جەمال کەربولی، مەحمود مەشھەدانی) لەخۆدەگرێت، ئەم ھاوپەیمانێتییە لە رۆژانی سەرەتای دروستبونیدا گورزێکی گەورەی بەرکەوت کاتێک جەمال کەربولی یەکێکە لە سەرکردەکانی بەتۆمەتی گەندەڵی دەستگیرکرا، گومان دەکرا لایەنێکی نەیاری سیاسی لە پشت ھەوڵی دەستگیرکردنی کەربولییەوە بوبێت، بەتایبەتی ھاوپەیمانێتییەکەی حەلبوسی و کاریگەرییەکانی لەسەر لیژنەکەی حکومەت. ئەم ھاوپەیمانێتییە کە رکابەرێتی بەھێزی ھاوپەیمانێتییەکەی حەلبوسی دەکرد، بەپێی ئەنجامەکان (١٢) کورسی پەرلەمانی عێراقی بردوەتەوە. خەمیس خەنجەر کە یەکێکە لە سەرکردە کلاسیکییەکانی سوننەی دوای روخانی رژێمی سەددام، لە کەمپەینی ھەڵبژاردنی خۆیدا گرەوی لەسەر دەنگی ئاوارەکان کرد، سەرباری ئەمە وای نیشاندا کە توانای دانوستانی لەگەڵ یاریزانە سەرەکییەکاندا ھەیە واتا شیعەکان لە ناوخۆی عێراق و ئێران لە دەرەوە، ئەمەشی لە ھەوڵی رزگارکردنی شارۆچکەی "جرف الصخر" لە دەستی ھێزەکانی حەشدی شەعبی تاقیکردەوە، ئەمە بۆ بەدەستھێنانی دەنگی ھەزاران ئاوارەی سوننەمەزھەب بوو کە میلیشا شیعەکان رێگەی گەڕانەوەیان لێگرتبوون، بەڵام سەرکەوتوو نەبوو تێیدا. بەپێچەوانەی حەلبوسییەوە، بەگشتی وا تەماشای خەمیس خەنجەر دەکرێت ھێشتا نوێنەرایەتی قوتابخانە کۆنەکەی دانوستان دەکات لەناو سوننەکاندا، قوتابخانەیەک کە ھێشتا تاکتیکەکانی بەر لە ساڵی ٢٠١٨ بەکاردەھێنێت، سەرباری ئەمەش ئەوانەی چونەتە ناو ھاوپەیمانێتییەکە ھەمان روخسارە کۆنەکانی پێکھاتەی سوننەن کە بەم ساڵانەی دوایی پێگەی جەماوەرییان کەوت، تا ئەو رادەی ھەندێکیان نەک کاندیدی زۆریان پێ سەرنەدەخرا بۆ پەرلەمان، خۆشیان بە زەحمەت سەردەکەوتن. خەمیس خەنجەر کە پیاوێکی سەرمایەدارەو سێ کەناڵی ئاسمانی بۆ بانگەشەکردن خستبووە کار، لەم ھەڵبژاردنەدا بەرامبەر بە محەمەد حەلبوسی توشی شکان ھات، ھۆکاری ئەم شکانە بۆ نزیکی خەنجەر لە گروپە چەکدارەکانی نزیک لە ئێران و پەیوەندییەکانی لەگەڵ قەتەردا دەگەڕێندرێتەوە، ئەمە سەرباری ئەوەی شکستی ھێنا لە جێبەجێکردنی بەڵێنەکەی بۆ گەڕاندنەوەی ئاوارە سوننەکان بۆ ناوچەکانی خۆیان بەر لە ھەڵبژاردن، سەرباری نزیکییەکەی لە ئێران و لایەنە شیعەکان نەیتوانی گروپە چەکدارەکان قایل بکات دەرگای گەڕانەوە بۆ ئاوارە سوننەکان بۆ ناوچەکانی خۆیان، بکەنەوە. ھاوپەیمانی (تقدم): محەمەد حەلبوسی سەرۆکی خولی ماوەتەواوبووی پەرلەمانی عێراق سەرۆکایەتی ئەم ھاوپەیمانێتییە دەکات، ئەم ھاوپەیمانێتییە سەرکەوتنێکی گەورەی لە ھەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقدا بەدەستھێناو بە بردنەوەی (٣٨) کورسی بوو بە براوەی دووەمی ھەڵبژاردن لەدوای رەوتی سەدرەوە. حەلبوسی ئێستا نوێنەرایەتی زۆرینەی سوننەی عێراق دەکات، ئەم پیاوە بەوە ناسراوە دیاردەیەکی حزبی نوێیە لەناو سوننەکاندا، کە لە کاری حزبیدا پشت بە "مەرکەزیەت"ی رێکخستن دەبەستێت و لەگەڵ ھاوبەشە عێراقی و ھەرێمایەتییەکاندا بەشێوەیەکی " پراگماتی" مامەڵە دەکات.  سەرکەوتنی حەلبوسی بەسەر رکابەرەکانیدا لەناو پێکھاتەی سوننە، بۆ چەند ھۆکارێک دەگەڕێندرێتەوە، یەکێک لە ھۆکارەکان ئەوەیە حەلبوسی سودی لە پێگەکەی وەکو سەرۆکی پەرلەمان وەرگرتووەو لەم رێگەیەوە بەر لە ھەڵبژاردن زامنی سەرکەوتنی کردووە، بەتایبەتی کە ئاگاداری وردەکاری یاسا نوێیەکەی ھەڵبژاردن بووە لە حاڵێدا کە ئێستاو دوای ھەڵبژاردنەکەش ھێشتا زۆرینەی ھێزە سیاسییەکان خوێندنەوەی وردیان بۆ یاساکەو مەترسییەکانی لەسەر پێگەی زۆیان نەکردووە، سەرباری ئەمە حەلبوسی پرۆژەکانی ئاوەدانکردنەوەی ناوچە سوننەنشینەکانی بۆ بانگەشەی ھەڵبژاردن قۆستەوە، لەپاڵ ئەمەشدا حەلبوسی بەناو و نوێنەرایەتی پێکھاتەی سوننەوە مامەڵەی لەگەڵ دەنگدەرانی پێکھاتەکەیدا دەکردو پارێزگاری ئەنبارو ژمارەیەک لە سەرۆک ھۆزەکانی لەگەڵدا بووە، ئەمەش وایکرد جارێکی تر ببێتەوە بە کارەکتەری ژمارە (١)ی سوننەکان لە عێراق. المشروع الوطني للإنقاذ- پرۆژەی نیشتمانی بۆ رزگاربوون:  ئەم ھاوپەیمانێتییە لەلایەن (ئوسامە نوجێفی)یەوە سەرۆکایەتی دەکرێت و ژمارەیەک کەسایەتی پارێزگای نەینەوا لەخۆدەگرێت لەوانە (خالید سوڵتان)ی کوڕی سوڵتان ھاشمی وەزیری بەرگریی عێراقی سەردەمی سەددام. بەپێی ئەنجامی بەرایی ھەڵبژاردن، ئەم ھاوپەێمانێتییە تەنیا (٢) کورسی بردوەتەوە، کە یەکێکیان کوڕەکەی سوڵتان ھاشمە. ئوسامە نوجێفی کە رۆژگارێک ژمارەیەکی گەورەی ناو پێکھاتەی سوننە بوو، لەدوای کۆنترۆڵکردنی ناوچە سوننەنشێنەکان لەلایەن "داعش"ەوە، ئەستێرەی بەختی کوژایەوە، ئێستا بەم ژمارە کەمەی کورسییەوە ھیچ چانسێکی لەبەردەمدا نییە جگە لەوەی لەگەڵ حەلبوسی یان خەمیس خەنجەردا بچێتە ناو ھاوپەێمانێتییەوە. سوننە لەنێوان دوو ھەڵبژاردندا لە ھەڵبژاردنی ساڵی ٢٠١٨د ژمارەی کورسی لایەنە سونییەکان بە تێکڕا (٥٣) کورسی بوو، بەڵام ھەندێک لە لایەنە شیعەو عەلمانییەکانیش خەڵکانی سوننەیان لە لیستەکانی خۆیاندا سەرخست بۆ پەرلەمان بە دیاریکراویش (ھاوپەیمانی عێراقیە) ی ئەیاد عەلاوی، واتا بەتێکڕا نزیکەی (٧٠) پەرلەمانتاری سوننە لە پەرلەماندا ھەبوون، بەڵام لە ھەڵبژاردنی ١٠ی ئۆکتۆبەری ئەمساڵدا ئەیاد عەلاوی بایکۆتی ھەڵبژاردنی کرد. سوننەکان کە لە یەکەمین ھەڵبژاردنی دوای روخانی سەددامەوە لە ٢٠٠٣ ژمارەی کورسییەکانیان لە پەرلەمانی عێراق دەگەیشتە نزیکەی (٧٠) کورسی، لەم ھەڵبژاردنەدا تێکڕای کورسییەکانیان بۆ (٥٨) کورسی دابەزیوە، ئەمە مەترسی لەناو سوننەکان دروستکردووە کورد بۆشاییەکەیان لە عێراق پڕبکاتەوە. ھۆکاری دابەزینی ژمارەی کورسییەکانی سوننە لە پەرلەمان بە پلەی یەکەم بۆ ئەو ململانێ توندە دەگەڕێندرێتەوە کە لەنێوان محەمەد حەلبوسی و خەمیس خەنجەردا ھەبوو، کە بەپێی قسەی سەرکردەکانی سوننەکان، بوەتە ھۆی پەرتبوونی دەنگەکانیان، بەتایبەتیش لە بەغدادی پایتەخت. بازنەکانی (ئەعزەمیە) لە باکورو (مەنسور) لە خۆرئاوای بەغداد ناوچەی دەنگدەرانی سوننە بوون، بەڵام ئەمجارە زۆربەی سوننەکانی بەغداد بایکۆتی ھەڵبژاردنیان کرد، لە کۆی (٦٩) کورسی بەغدا، لایەنە سونییەکان تەنیا (١٦) کورسییان بردوەتەوە، ئەمە لەکاتێکدایە رەوتی سەدر بەتەنیا خۆی (٢٧) کورسی بردووە، مشعان جبوری کە یەکێکە لە کاندیدە سەرکەوتووەکانی سوننەو چەند رۆژی رابردوو پەیوەندی بە ھاوپەیمانێتییەکەی خەمیس خەنجەرەوە کرد، محەمەد حەلبوسی بە ھۆکاری کەمبونەوە ژمارەی کورسی سوننەکان دەزانێ و دەڵێ" حەلبوسی رێککەوتنی لەگەڵ رەوتی سەدر کردووەو کورسی سوننەکانی لە بەغدادو ناوچەکانی باشوری بۆ سەدر جێھێشتووەو لەبەرامبەردا سەدریش پارێزگای ئەنباری بۆ حەلبوسی جێھێشتووە بۆ ئەوەی ھەموو کاندیدەکانی دەربچێت". بەم ئەنجامەوە سوننەکان پێیانوایە (١٠) کورسی خۆیان لە بەغداو ناوچەکانی تر لەدەستداوە.

درەو: " ئەو بەنزینەی لە بازاڕەكانی هەرێمی كوردستاندایە هیچی بەنزینی حەقیقی نیەو نەفتاو پترۆكیمیاویە، شاسوار عەبدولواحید دەتوانێت نرخی لیترێك بەنزین نەك بە (475) بەڵكو بە (400) دیناریش بدات بەڵام زەرەرەكەی بدات، تەنیا چارەسەر بۆ دابەزینی نرخی بەنزین پاڵپشتی حكومەتی هەرێمە لە پاڵاوگە ناوخۆییەكان" ئەمە قسەی بازرگانێكی هاوردەكردنی سوتەمەنیە كە (درەو) بۆچونی وەرگرتووە.   لە ئێستادا نرخی لیترێك بەنزین سەرو (هەزار) دیناری تێپەڕاندووە، مانگرتنی شۆفێرانی گواستنەوە دەستیپێكردووە، حكومەت دەستەوستانەو بازرگانانیش هۆكارەكەی بۆ بەرزبوونەوەی نرخی سوتەمەنی لە جیهان و نەفرۆشتنی سوتەمەنی لەلایەن ئێرانەوە دەگەڕێننەوە. (درەو) بۆچونی هەمزە محەمەد بازرگانی هاوردەكردنی سوتەمەنی وەرگرتووە، كە خاوەنی كۆمپانیای(ئاژمودە)یە بۆ هاوردەكردنی سوتەمەنی لە سلێمانی ، لێرەدا دەقی بۆچونەكانی دەخەینە روو: لە ئێرانەوە بۆ دوبەی.. لە ئێستادا بەرمیلێك نەوتی خاو لە بازاڕەكانی جیهاندا گەیشتووەتە(84) دۆلار، ئەمە بووەتە هۆی ئەوەی نرخی بەرهەمە نەوتییەكان بە گشتی گران بن، ماوەی زیاتر لە چوار مانگە كۆماری ئیسلامی ئێران فرۆشتن و مەزادی بەنزینی راگرتووە، بارەكۆنەكان نەبێت كە پێشتر بە تەندەر كڕدراوە زۆر كەمە نزیكەی (15 هەزار) تەنە، ئەگەرنا ئەوەی ئێستا دێت هەمووی مەوادی پترۆ كیمیاوییەكانە، ئەمانە نرخی بەنزینیان لە بازاڕەكانی هەرێمی كوردستاندا بەتەواوی گرانكردووە.  بۆیە بەنزینی حەقیقی لە ئێستادا لە بازاڕەكانی (دوبەی) دەهێندرێت بەڵام نرخەكەی زۆر گران دەكەوێت، لە بازاڕەكانی دووبەی دەكڕدێت دەهێندرێت بۆ بەندەری (مام) لە ئێران لەوێشەوە دێت بۆ سلێمانی موحەسەنەكەی كە ئۆكتانی (92)ە، بە شێوەیەكی شێوەیەكی گشتی لیتری (هەزارو 45) دینار دەكەوێت،   ئەو بەنزینەی لە دوبەی دەهێنرێت تەنی بە (780) دۆلار لەوێ دەكڕین، (35) دۆلار كرێی كەشتیەتی، (15) دۆلاری تر كرێی مەغزەن، دەكاتە (830) دۆلار، واتا تا دەكاتە سلێمانی بە گورمگ و خەرجیەكانی ترەوە تەنی بەنزین (960) دۆلار دەكەوێت، لیتری نزیكەی ( هەزارو 50) دینار دەكەوێت بەم شێوەیە:   960 دۆلار * 148500 دابەش 1350 لیتر =  هەزارو 50 دینار بەڵام ئەو بەنزینەی ئێمە لە زستانی پێشودا تەنی بە (230) دۆلار لە ئێران دەمانكڕی كە لە ئێستادا بە (820) دۆلارە و خۆمان دەماندا بە (355) دۆلار دەمانفرۆشت، ئێستا بە (960) دەفرۆشرێتەوە، بەڵام ئێستا هەر دەستناكەوێت، ئێستا سەرەرای ئەوەی بەنزینەكە نیە لە ئێران سێ قات نرخەكەی بەرزبووەتەوە.   بەنزینی حەقیقی نیە! ئەو بەنزینەی ئێستا لە بازاڕەكانی هەرێمی كوردستاندایە هیچی بەنزینی حەقیقی نیە، بەتەواوی تێكەڵەیەو هیچی ساغ نیە، هەمووی نەفتای تێدەكرێت، ئەوەی ئێستا لە ئێرانەوە دێت تەنیا مادەی پترۆكیمیاویەكان دەیهێنین بۆ نمونە ( ریفۆرمیت، زائیلین،) دەیهێنین و لە گۆڕەپانەكانی سلێمانی  تێكەڵی دەكەین و بەنزینی پێ درووست دەكەین، ئەویش نرخەكانی زۆر  زۆر بەرزبووەتەوە، ئەو مادانە لەگەڵ نەفتا تێكەڵ دەكرێت لەبەر ئەوەی نەفتاكە هەرزانە تەنی بە (630) دۆلارە. ئەو بەنزینەی ئێستا هەیە لە (80%)ی تێكەڵەیە هەرچی دێت لەو گۆڕەپانانە تێكەڵ دەكرێت بۆ ئەوەی نرخەكەی بێننە خوارەوە و بە هەرزانتر بیفرۆشن، ئەوەی ئێستا لە بازاردایە لەوە درووست كراوە  ئەو بەنزینە كەمەی كە لە ئێرانەوە دێت تەنی بە (815) دۆلار دەیفرۆشن بەڵام نۆرماڵەو ئۆكتانەكەی (87)ە بەم شێوەیە  815* 148500 دابەش 1355= 893 دینار نۆرماڵەو هیچی تێكەڵ نەكراوە، واتا لیتری (893) دینار دەكەوێت نۆماڵ. بەنزینەكەی شاسوار عەبدولواحید .. شاسوار عەبدولواحید سەرۆكی جوڵانەوەی نەوەی نوێ كە رایگەیاندبوو ئەگەر رێگەمان بدەن بەنزین بهێنین ئەتوانین لیتری بدەینە 475 دینار، بەڵێ  دەتوانێت لیتری بە (475) دینار بفرۆشێت، بەڵام دەبێت زیانەكەی خۆی بدات كە نرخەكەی دوو ئەوەندەیە واتا دەبێت لیتری بە نزیكەی ( هەزار) دینار بكڕێت و بە (475) دینار بیفرۆشێتەوە بە (مەدعوم)، وەك حكومەتی عێراقی پاڵپشتی بكات، واتا شاسوار عەبدولواحید دەتوانێت نەك بە (475) دینار بەڵكو لیتری بە (400) دیناریش بیفرۆشێت و زیانەكەی خۆی بدات، ئەوە كارێكی باشە، تەنیا لەو حاڵەتەدا دەتوانێت لیتری بداتە (475) دینارو بە زیان و نیوە قیمەت بیفرۆشێتەوە، ئەگەرنا موستەحیلە بەو نرخە بیكڕێت و بیفرۆشێتەوە.  ساڵانە حكومەتی عێراق (3 ملیار) دۆلار لە بەنزین و بەرهەمە نەوتیەكان زیان دەكات، چونكە پاڵپشتی دەكات (مەدعوم)ە، كە حكومەتی عێراق لیتری بە (450) دینار دەفرۆشێت، لەسەر خۆیان زۆر زیاتر دەكەوێت بەڵام (مەدعومە) پاڵپشتی دەكات حكومەت. چارەسەر.. تاكە چارەسەر ئەوەیە پاڵاوگەكانی هەرێمی كوردستان ( كارو قەیوان) كە لە ئێستادا نەوت بۆ حكومەتی عێراقی دەپاڵێون، بۆ خۆمانی بپاڵێون و حكومەتی هەرێم پاڵپشتی بكات (مەدعوم) بێت ئەوكات نرخی بەنزین دادەبەزێت بەڵام زۆر زەحمەتە حكومەتی هەرێم ئەوكارە بكات.  رۆژانە ئەو دوو پاڵاوگەیە توانای بەرهەمهێنانی (4 ملیۆن) لیتر بەنزینیان دەبێت، كە ئەمەش ئەزمەیەكی گەورە چارەسەر دەكات، لە هاویناندا هەرێمی كوردستان پێویستی بە ( 6 بۆ 7ملیۆن) لیتر بەنزین هەیە، بەڵام لە زستاناندا لەو رێژەیە كەمترە.   

(درەو):  رۆژنامەی شەرقولئەوسەت:  🔹 تاقیكردنەوەی هێز لەنێوان كوتلەی سەدر بە سەرۆكایەتی موقتەدا سەدرو چوارچێوەی هەماهەنگی بە سەرۆكایەتی ژمارەیەك لە سەركردە دیارەكانی شیعە پێی نایە هەفتەی دووەمەوە، تائێستا هیچ ئاسۆیەك چارەسەر دیار نییە.  🔹 پێشبینی دەكرا مەرجەعیەتی نەجەف لە وتاری هەینی دوێنێ كەربەلادا، نەخشە رێگایەك بۆ هەردوو بەرەی ناكۆكییەكە رابگەیەنێت، بەڵام هیچ هەڵوێستێكی رانەگەیاند.  🔹 بێدەنگی مەرجەعیەت وا لێكەدەدرێتەوە قایل نەبێت بە دۆخەكە، سەرباری ئەمە بەر لە هەڵبژاردن مەرجەعیەت بەیاننامەیەكی دەركرد‌و داوای لە خەڵك كرد بەشداری هەڵبژاردن بكەن، بەڵام سەرباری ئەم بانگەوازە، رێژەی بەشداریكردن لە هەڵبژاردنەكە لە ئاستی پێویستدا نەبوو، جگە لە لایەنگرانی رەوتی سەدر كە بەشداری هەڵبژاردنەكەیان كرد‌و پابەندن بە فەرمانەی موقتەدا سەدری رێبەریانەوە، چەند رۆژێك لەمەوبەر سەدر وتی ئەو هێشتا خوێندكارێكی حەوزەی عیلمییە، بەڵام سەرقاڵبوونی بە كاروباری گشتییەوە وایكردووە لە خوێندنی ئاینیی دوابكەوێت.  🔹 ئەنجامی هەڵبژاردن پێشبینی نەكراو بوو، ئەمە ململانێی شیعە- شیعەی تەقاندەوە، ئەم ململانێیە ئێستا سەریكێشاوە بۆ هەوڵی لادانی موقتەدا سەدر لەلایەن هێزەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی، كە دەیانەوێت لەرێگەی لێكتێگەیشتن لەگەڵ كورد‌و سوننە، كوتلەی گەورەی ناو پەرلەمان دروست بكەن، بەڵام سەدر كە پلەی یەكەمی بەدەستهێناوە‌و (73) كورسی هەیە، هێشتا پەنا بۆ دەستور دەبات كە مافی ئەوەی پێدەدات حكومەتی داهاتووی عێراق دروست بكات.  🔹 كورد‌و سوننە هێشتا چاوەڕێی كۆتایی ئەم ململانێیە دەكەن لەنێوان لایەنە شیعەكاندا، ئەمە وایكردووە كورد‌و سوننە سەرچڵی نەكەن لە ئەنجامدانی لێكتێگەیشتن لەگەڵ هیچ لایەنێكی شیعە لەسەر حسابی لایەنەكەی تر، بەبێ لەبەرچاوكگرتنی ئەو دەستكەوتانەی كە دەكرێت بەدەستی بهێنن.  🔹 سەرباری ئەوەی چاوەڕێی تاقیكردنەوەی هێز دەكەن لەنێوان هەردوو بەرەكەی شیعەدا (سەدرو چوارچێوەی هەماهەنگی)، كورد‌و سوننە كە دەزانن حكومەتی داهاتوو بەبێ ئەوان دروست ناكرێت، گرەو لەسەر خۆراگری سەدر لەلایەك‌و هێزەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی لەلایەكی تر دەكەن. 🔹 پێدەچێت لێكتێگەیشتن لەگەڵ سەدر ئاسانتر بێت، بەوپێیەی یەك هێزەو زۆرینەی هەیە، بەڵام هێزەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی هیچ شتێك نییە كۆیان بكاتەوە جگە لە یەك ئامانج كە ئەویش وەستانەوەیە بەڕووی تاكڕەوی سەدردا لە دەرگای هەڵبژاردنێكەوە كە ئەوان دانیان بە ئەنجامەكەیدا نەناوە.  🔹 بەگوێرەی دابەشكردنی زیان لەنێوان هێزەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیدا، هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا كە نوری مالیكی سەرۆكایەتی دەكات، بە هێزێكی دۆڕاو ئەژمار ناكرێت، بەڵكو براوەی دووەمی شیعەكانە دوای سەدر، سەرباری ئەوەی مالیكی لە دەرەوەی هاوكێشەی دۆڕاوەكانە، بەڵام بوونی لەگەڵ كۆدەنگی شیعەكان، لە پێویستی ئەو بۆ كورسی لایەنە دۆڕاوەكانەوە سەرچاوە گرتووە، تاوەكو كورسییەكانیان بخاتە پاڵ (33) كورسییەكەی خۆی‌و ببێت بە هێزێكی هاوتای سەدر‌و لەم رێگەیەوە بتوانێت مانۆڕ لەگەڵ سوننە‌و كورددا بكات بۆ دروستكردنی كوتلەی گەورەی ناو پەرلەمان وەكو ئامادەكارییەك بۆ پێكهێنانی حكومەتی داهاتوو.  🔹 هێزە دۆڕاوەكانی تر لەپێش هەمووشیانەوە هاوپەیمانی فەتح بە سەرۆكایەتی (بەدری هادی عامری‌و عەسائیبی قەیس خەزعەلی) سورە لەسەر توندكردنەوە لەرێگەی دان نەنان بە ئەنجامەكان‌و داواكردنی دووبارە ئەژماركردنەوەی دەنگەكان بەشێوەی دەستیی.  🔹 دوو لایەنی دۆڕاوی تریش هەن كە بریتین لە هەریەكە لە حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیران پێشوو تر (2 كورسی) هەروەها عەممار حەكیم (2 كورسی)، ئەمانە دەزانن كورسییەكانیان ئەنجامەكان لەبەرژەوەندییان ناشكێنێتەوە، بەڵام بێدەنگی عەبادی رەنگە بۆ ئەوەبێت چاوەڕێ بكات هێزەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی وەكو كاندیدی چارەسەر بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران پێشنیازی بكەن، بەوپێیەی لاوازترینە لەنێویاندا لەڕووی قورسایی هەڵبژاردن‌و سەرباری ئەمەش ئەزمونی حوكمڕانی هەیە لە پۆستی سەرۆك وەزیراندا،  عەممار حەكیمیش قورسایی سیاسی خۆی لە دەرەوەی چوارچێوەی هاوكێشەی براوە‌و دۆڕاو بەكاردەهێنێت بۆ ئەوەی رۆڵی نێوەندگیر ببینێت، چونكە لە كۆتایدا عەممار حەكیم لای هەموو لایەنەكان قبوڵكراو ترە، هەم لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی هەم لەلای سەدریش، لای كوردو سوننەش پێگەیەكی رێزلێگیراوی هەیە.

(درەو): بەپێی یاسای نوێی هەڵبژاردنەكان لە عێراق، لە حاڵەتی چۆڵبوونی هەر كورسییەكی پەرلەمان بەهۆكاری (مردن- دەستلەكاركێشانەوە- لەدەستدانی ئەندامێتی)، كورسییە بەتاڵەكە بەپێی ئەنجامی هەڵبژاردن لە بازنەكاندا پڕدەكرێتەوە، واتە كورسییەكە دەدرێت بەو كاندیدەی كە زۆترین دەنگی هێناوە‌و بەڵام سەرنەكەوتووە بۆ پەرلەمان،   بەڵام ئەگەر لە چوارچێوەی هاوپەیمانێتی یان لیستدا بوو ئەوا ئەو كاندیدەی زۆرترین دەنگی هێنابوو لە چوارچێوەی لیست و قەوارەكەدا شوێنی دەگرێتەوە.. ئەگەر ئەو كورسیەی كە بەهەر هۆكارێك بێت بەتاڵ بێت ئەگەر كورسیەكە كورسی ژن بوو ئەوا یەدەگەكەی هەر دەبێت ژن بێت بۆ ئەوەی كۆتای ژنان تێكنەچێت. ئەم شێوازە جیاوازە لە یاسای پێشووی هەڵبژاردنەكان، كە حزبەكان بە كاندیدەكانی خۆیان كورسییە بەتاڵەكانی خۆیان لە پەرلەمان پڕدەكردەوە.  یەدەگەكانی پارێزگای دهۆك:  •    فەهمی سەلمان حەسەن كە كاندیدی پارتییە‌و (22 هەزارو 565) دەنگی بەدەستهێناوە، كاندیدی (یەدەگ)ی بازنەی (1)ی پارێزگای دهۆكە •    عەبدولواحید ئەحمەد رەشید كە كاندیدی پارتییە‌و (23 هەزارو 509) دەنگی بەدستهێناوە، كاندیدی (یەدەگ)ی بازنەی (2)ی پارێزگای دهۆكە •    خەسرەو عەبدوڵا ئیسماعیل كە كاندیدی پارتییە‌و (16 هەزارو 836) دەنگی بەدەستهێناوە، كاندیدی (یەدەگ)ی بازنەی (3)ی پارێزگای دهۆكە

(درەو): بەپێی یاسای نوێی هەڵبژاردنەكان لە عێراق، لە حاڵەتی چۆڵبوونی هەر كورسییەكی پەرلەمان بەهۆكاری (مردن- دەستلەكاركێشانەوە- لەدەستدانی ئەندامێتی)، كورسییە بەتاڵەكە بەپێی ئەنجامی هەڵبژاردن لە بازنەكاندا پڕدەكرێتەوە، واتە كورسییەكە دەدرێت بەو كاندیدەی كە زۆترین دەنگی هێناوە‌و بەڵام سەرنەكەوتووە بۆ پەرلەمان،  بەڵام ئەگەر لە چوارچێوەی هاوپەیمانێتی یان لیستدا بوو ئەوا ئەو كاندیدەی زۆرترین دەنگی هێنابوو لە چوارچێوەی لیست و قەوارەكەدا شوێنی دەگرێتەوە.. ئەگەر ئەو كورسیەی كە بەهەر هۆكارێك بێت بەتاڵ بێت ئەگەر كورسیەكە كورسی ژن بوو ئەوا یەدەگەكەی هەر دەبێت ژن بێت بۆ ئەوەی كۆتای ژنان تێكنەچێت.   ئەم شێوازە جیاوازە لە یاسای پێشووی هەڵبژاردنەكان، كە حزبەكان بە كاندیدەكانی خۆیان كورسییە بەتاڵەكانی خۆیان لە پەرلەمان پڕدەكردەوە.  یەدەگەكانی پارێزگای هەولێر: •    فەیسەڵ كەریم خان برادۆستی كە كاندیدی یەكێتیە‌و (27 هەزارو 604) دەنگی بەدەستهێناوە، كاندیدی (یەدەگ)ی بازنەی (1)ی پارێزگای هەولێرە •    عەبدولسەلام محەمەد سوڵتان كە كاندیدی گۆڕانە‌و (2 هەزارو 8 دەنگی بەدەستهێناوە، كاندیدی (یەدەگ)ی بازنەی (2)ی پارێزگای هەولێرە •    هەرێم كەمال ئاغا كە كاندیدی یەكێتییە‌و (9 هەزارو 69) دەنگی بەدەستهێناوە، كاندیدی (یەدەگ)ی بازنەی (3)ی پارێزگای هەولێرە •    عەبدولستار مەجید كە كاندیدی كۆمەڵی دادگەرییەو (14 هەزارو 809) دەنگی بەدەستهێناوە، كاندیدی (یەدەگ)ی بازنەی (4)ی هەولێرە

(درەوو): بەپێی یاسای نوێی هەڵبژاردنەكان لە عێراق، لە حاڵەتی چۆڵبوونی هەر كورسییەكی پەرلەمان بەهۆكاری (مردن- دەستلەكاركێشانەوە- لەدەستدانی ئەندامێتی)، كورسییە بەتاڵەكە بەپێی ئەنجامی هەڵبژاردن لە بازنەكاندا پڕدەكرێتەوە، واتە كورسییەكە دەدرێت بەو كاندیدەی كە زۆترین دەنگی هێناوە‌و بەڵام سەرنەكەوتووە بۆ پەرلەمان،   بەڵام ئەگەر لە چوارچێوەی هاوپەیمانێتی یان لیستدا بوو ئەوا ئەو كاندیدەی زۆرترین دەنگی هێنابوو لە چوارچێوەی لیست و قەوارەكەدا شوێنی دەگرێتەوە.. ئەگەر ئەو كورسیەی كە بەهەر هۆكارێك بێت بەتاڵ بێت ئەگەر كورسیەكە كورسی ژن بوو ئەوا یەدەگەكەی هەر دەبێت ژن بێت بۆ ئەوەی كۆتای ژنان تێكنەچێت.  ئەم شێوازە جیاوازە لە یاسای پێشووی هەڵبژاردنەكان، كە حزبەكان بە كاندیدەكانی خۆیان كورسییە بەتاڵەكانی خۆیان لە پەرلەمان پڕدەكردەوە.  یەدەگەكانی پارێزگای سلێمانی •    دانا ئەحمەد مستەفا كە كاندیدی یەكێتییە‌و (6669) دەنگی بەدەستهێناوە، كاندیدی (یەدەگ)ی بازنەی (1)ی باكوری  سلێمانییە •    شنۆ نوری عەبدوڵا كە كاندیدی پارتییە‌و (9 هەزارو 580) دەنگی بەدەستهێناوە، كاندیدی (یەدەگ)ی بازنەی (2)ی باشوری سلێمانییە •    ئەحمەدی حاجی رەشید كە كاندیدی كۆمەڵی دادگەرییە‌و (11 هەزارو 431) دەنگی بەدەستهێناوە، كاندیدی (یەدەگ)ی بازنەی (3)ی هەڵەبجە •    ناسكە عەبدوڵا رەسوڵ كە كاندیدی پارتییە‌و (15 هەزارو 540) دەنگی بەدەستهێناوە، كاندیدی (یەدەگ)ی بازنەی (4)ی راپەڕینە •    رزگار محەمەد كەریم كە كاندیدی یەكێتییە‌و (7 هەزارو 471) دەنگی بەدەستهێناوە، كاندیدی (یەدەگ)ی بازنەی (5)ی گەرمیانە  

 درەو:  نەوژین –  رێناس ساڵح "هەرگیز رۆژێک ئەوەم بەخەیاڵدا نەهات ئەو کەسەی هاوسەرمە ناچارم بکات سێکس لەگەڵ هاوڕێکانی بکەم". ئەو قورگی نوساو بو، چاوەکانی تێکەڵ بە فرمێسک و واقوڕمان بون، دەستەکانی توند دەگوشی،  نیگه‌رانیش بو له‌وه‌ى یاساکانی وڵاتەکەی پشتیوانی نەبون ئەگەرچی چەند مادەیەکی قورس بۆ ناچارکردنی ژنان بە کاری لەشفرۆشی تێدایە، ئەمەش له‌كاتێكدایه‌ ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق زەنگی مەترسی ئەو تاوانەی دژ بە ژنانی لێدا. حاڵەت یان دیاردەیەکی شاراوە بەناوی "ژن گۆڕینەوە" یان ناچارکردنی ژنان و کچان بە کاری لەشفرۆشی لەلایەن پیاوانی مەحرەمیان، ئەو پرسەیە بەرۆکی ژنانی عێراق و کوردستانی گرتوە، دابونەریت رێگرە لە ئاشكرابونی ئەو تاوانە بۆ رایگشتی، لە بەرامبەردا دواجار ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق زەنگی مەترسی تاوانەکەی لێدا. 'شیرین' ناوی خوازراوی قوربانیەکەی تاوانی ناچارکردن بە سێکسە لەلایەن هاوسەرەکەیەوە، لە تەمەنی ١٤ ساڵی ژیانی هاوژینی پێکهێناوە بە زۆری باوک و براکانی، بەڵا م شیرین وایدەبینی ژیانێکی نوێ دەرگای لێکردوەتەوە کەچی دوای هەفتەی یەکەمی هاوسەرگیریەکه‌ی توشی شۆک دەبێت کە هاوسەرەکەی ناچاری دەکات سێکس لەگەڵ هاوڕێکەی بکات. ئەو دەڵێت: "سەره‌تا بەسەرخۆشی هاوڕێکانی دەهێنایەوە نزیک دەبونەوە لێم، ئەگەرچی بەرهەڵستیم دەکرد، بەڵام دەرەقەتیان نەدەهاتم، من مناڵبوم مێردەکەم دواتر بۆ خەڵەتاندنی من لێی دەدان، ئیتر وردەوردە وایلێهات هاوڕێکانی مێردەکەم برادەری خۆیان دەهێنایەوە بۆ ماڵەوەمان من بوم بە لەشفرۆشی مێردەکەم، زۆر قسەم کرد لەگەڵ باوکم و براکانم، بەڵام پشتی هاوسەرەکەمیان دەگرت، رەنگە ئەوان هەر منیان فرۆشتبێت پێی".   پسپۆڕێک: ئەمە ڤایرۆسێکی کوشندەیە بەرۆکی خێزانی گرتوە   پسپۆڕێکی دەرونناسی ئەمە بە ڤایرۆسی کوشندە بۆ تێکشکاندنی خێزان دەزانێت لە کاتێکدا باس لەوەدەکات کۆمەڵگەی ئێمە بە شکۆی خێزان و پاراستی پێکەوەیی و رێز ناوی هەیە، بەڵام خەریکە ژنان دەبنە قوربانی لادانە سێکسیەکان. د. کەریم شەریف قەرەچەتانی، مامۆستای زانکۆ و پسپۆری بواری دەرونناسی دەڵێت: کۆمەڵگەی کوردی خێزانی پاک و تەندروستە، بەڵام ئێستا سەردەم گۆڕاوە بەهۆی کرانەوەی ناوچەکە بە خەڵکی جیاواز و تێکەڵبونیان، لەگەڵ ئەوەشدا خراپ بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندی خوڕەوەشتی جۆراوجۆر بڵاوبۆتەوە لە ناو خەڵەکەکەیدا. ئەو پسپۆڕەی ده‌رونناسی باسی لەو حاڵەتەکرد کە لەکاتی بەرنامەیەکدا باسیکردەوە و هەڵای لەسەر دروستکراوە بەوەی شتی وا لە کۆمەڵگەی ئێمە نیە، وتی: ئەو ژنەی کە مێردەکەی داوای ئەوەی کردوە بگۆڕێتەوە بۆ کاری سێکسی لەگەڵ کەسی تردا،  ئەمە قسەکەی بو: "هاوسەره‌کەم دەڵێت زۆر خێزان هەیە ئەوەدەکات لە فەیسبوک پەیج و ئەکاونت هەیە و دەتوانین پەیوەندی دروست بکەین".     ئەمە لە کاتێکدایە بە پێی مادەی ٢٩ لە دەستوری عێراق بڕگەی یەکەم تێیدا هاتوە: (خێزان بنەمای کۆمەڵگەیە دەوڵەت پارێزگاری لە قەوارەو بەها ئاینی و رەوشتی و نیشتیمانیەکەی دەکات). لە بڕگەی چوارەم جەخت لەوەدەکاتەوە بەوەی (رێگە نادرێت بە گرتنەبەری شێوازەکانی توندوتیژی و ستەم لە خێزان). ئەم تاوانە روبەڕوی لەیلاش بوتەوە دۆسیەکەی لە یەکێک لە دادگاکانی شارەکانی هەرێـم تۆمارکراوە کاتێک لە گەڵ هاوسەرەکەی پێکەوە دەچنە باخێک بۆ سەیران هاوڕێی مێردەکەشی لە گەڵ هاوژینەکەی دێنە بۆ هەمان باخ، لەیلا هەست بەجۆرێک لە خۆ گێلکردنی مێردەکەی دەکات لەوەشەوەدا، ئەو دەڵێت: "منی پشتگوێدەخست، بەشێوەیەک کاتی خەوتن بەتەنها جێی هێشتم، برادەرەکەی هاتە نزیکمەوە و دەستی بۆ هێنام بە قسەی گەرم، زۆر پەشۆکام بە توندی لێمدا هەڕەشەم کرد و دورمخستەوە". هاوسەرەکەی رەتی دەکاتەوە بە مەبەست ئەوەی کردبێت و لەبەردەم دادوەر وتی: "ئەمە بوختانە بۆ منی دەکات، من بەهیچ شێویەک لەو شەوەدا نیازی کارێکی لەو شێوەم نەبوە ئەگەر بزانم بە دڵنیایەوە هاوڕێکم کارێکی لەوە شێوەیەی کردوە بە دەستی خۆم دەیکوژم". بەڵام لەیلا لە بەردەم دادوەر زۆر دڵنیابو لەوەی هاوسەرەکەی بۆ پاکكردنەوەی خۆی و دەربازبونی لە سزا ئەوە دەڵێت.   ئەنجومەنی باڵای دادوەری زەنگی مەترسی بۆ ئەم پرسە لێدەدات   لە بەرامبەر زەنگی مەترسی تۆمارکردنی دەیان کەیسی لەو شێوەیە لە دادگاکان رۆژی (٣٠/ئەیلول/٢٠٢١) ئەنجومەنی باڵای دادوەریی عێراق لیژنەیەکی بۆ بەدواداچونی حاڵەتەکانی گۆڕینەوەی ژن و لەشفرۆشی بە ژنانی خێزان بانگەشەکردن بۆیان لە رێگەی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانەوە پێکهێنا. لە راگەیه‌نراوه‌کەی ئەنجومەنی باڵای دادوەریی عێراق، هاتوە: لیژنەیەک پێکهێندراوە بۆ بەدواداچونی حاڵەتەکانی بانگەشەکردن بۆ ژن گۆڕینەوە و لەشفرۆشی، ئەوەش دوای ئەوەی چەند حاڵەتێک بۆ بانگەشەکردن بۆ ئەو کارانە هەبون. هۆکارەکانی زۆربونی حاڵەتەکانی "ژن گۆڕینەوە" و ناچارکردنی کچان و ژنان لە ناو خێزانەکان بە کاری لەشفرۆشی بۆ تێکچونی بەها کۆمەڵایەتییەکان دەگەڕێندرێتەوە لەگەڵ نەبونی چاودێری حکومەت، خراپیی دۆخی ئابوری. ئەنجومەنەکە بۆ ئەو مەبەستە لیژنەیەکی پێکهێناوە، کاری سەرپەرشتیکردنی تۆمارکردنی ئەو پێشێلکارییانە دەبێت لەگەڵ بەرزکردنەوەی راسپاردە لەبارەیانەوە بۆ دادگەکانی لێکۆڵینەوە بە مەبەستی گرتنەبەری رێوشوێنی یاسایی لەبارەیانەوە. ناچارکردنی ئافرەتان بۆ کاری سێکسی لەلایەن مەحرەمەکانیان و بەکار‌هێنانیان بۆ دەستخستنی پارە بە ناچارکردن یان فێرکردنیان بۆ کاری سێکسی  تەنها ژنانی هاوسەرداری نەگرتوەتەوە بەڵکو باوک و براش لەم دۆسیانە تێوە گلاون. ”رۆژێک برازاکانم بە پەشۆکاوی هاتنە ماڵی ئێمە، فرمێسک و ترس و شەرم ئەوانی داپۆشی بو، بە دەنگێکی لەرزۆک کچە گەوەرەکەیان وتی مامە گیان باوکم گێچەڵم پێدەگرێت و دەیەوێت سێکسم لەگەڵ بکات“. ئەمە بۆ مامی سەنا و سارا شۆکێک بو، بەشێوەیەکی راستەوخۆ سکاڵا لەسەر براکەی تۆمار دەکات، دۆسیەکەی لە دادگای یەکێک لە پارێزگاکان تۆمارکراوە و لەبەر هەستیاری بابەتەکە لەناو کۆمەڵگەی کوردی ناوەکان پارێزراون. سەنا تەمەنی ١٦ ساڵە ئەو بە مناڵی بە زۆر بەشودراوە لەلایەن باوکیەوە، بەڵام ناتوانێت بەردەوامبێت لە ژیانکردن لەگەڵ هاوسەره‌کەی و  جیادەبێتەوە، دوای جیابونەوەی دێتەوە لەگەڵ باوکی و خوشکە ١٤ ساڵەکەی دەژێت، کە ماوەی چەند ساڵێکە دایکیان لە ژیان نەماوە. "زۆر سەیربو بەلامەوە شێوازی هەڵسوکەوتی باوکم خۆی لێم نزیک دەکردەوە، دەستی بە جەستم دەهێنا، من دورم دەگرت لێی، ترسم هەبو کە نیازی خراپ بێت". سانا لەسەرەتایی ئیفادەکەی لە کاتی لێکۆڵینەوەو قسەکردنی بۆ مامی دانانی بەوەدا ناوە کە باوکی دەستدریژی کردوەتەسەری نەوەک تەنها ئەوە بەڵکو سارای تەمەن ١٤ ساڵیش باسی لەوەکردوە کە باوکی هاوڕێکانی هێناوەتەوە ماڵەوە و نزیک بونەتەوە لەم، تا ئەوەی جوڵەی هەستیاریان لەگەڵکردوە بەشێوەیەک دەڵێت: "یەکێک لە هاوڕێکانی باوکم ئەڵقەکەی دەستی داوەپێم وتوتویەتی بیفرۆشەو پارەکەی بکەخەرجی خۆت". لە وتەیەکی دیکەیاندا دەڵێن "هاوڕێکانی پارەیان داوە بە باوکم بۆ ئەو کارانەیان". ئەم کەیسە بەمشێوەیە بەردەوام نابێت، به‌ڵكو ئینجا باوکی کچەکان سکاڵا تۆماردەکات بەوەی براکەی کێشەی هەیە لەگەڵیدا و دەیەوێت بەم شێوەیە تۆڵەی بکاتەوە.  ئەشواق نەجم، پارێزەر لە رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان ئەوەی ئاشکرا کرد لەپڕ دۆسیەکە گۆڕاوە و دو  خوشکەکە لەبەردەم دادوەر وتیان: "ئەوەی وتومانە تەنها هەستێک بوە بۆمان دروستبوە هیچ شتێک روینەداوە". وتیشی: ئەم دۆسیە بۆیە گۆڕا، چونکە سکاڵاکار و قوربانیەکان پاشەکشەیان کرد، قەزیەیەکی زۆر گەورەبو ترسی کوشتنی لێکرا، ئەگینا بە دڵنیاییه‌وە باوکی کچەکان بە پێی مادەکانی ٣٩٣ تا ٣٩٧ سزای لە سێدارەدانی بۆ دەردەکرا، بەڵام کۆتا ئەنجام سزاکەی بە پێی مادەی ٣٩٧ دەرکرا.   "سزای ئەم تاوانە تاوەکو حکومی هەتا هەتایی دەچێت"   بە پێی یاسایی سزادانی عێراقی بۆ ئەم کارانە و ناچارکردنی ئافرەتان بە کاری لەشفرۆشی لەناو خێزانەکان سزاکەی تاوەکو بەندکردنی هەتا هەتایی دەچێت. پارێزەر: نەشاد عومەر، تیشکی خستەسەر ئەو یاسایانەو وتی:  بە پێی یاسای سزاکان مادەی ٣٩٩ ئەو کەسەی سەرپەرشتی بەخێو کردنی کەسێک دەکات و هانی دەدات یان رێگای بۆ ئاسان دەکات بۆ داوێنپیسی ئەوا بە گرتن سزا دەدرێت و هەروەها بە پێی چەند مادەیەکی تری هەمان یاسا بە پێی حاڵەتەکان سزاکان تا حوکمی هەتاهەتایش دەچێت. لە یاسای سزادانی عێراقیدا چەند مادەیەک بۆ ئەم تاوانە دانراوە، تیایاندا مادەکانی (٣٩٣،٣٩٤،٣٩٥،٣٩٦،٣٩٧،٣٩٨)، تیایاندا به‌ پێی جۆری تاوانه‌كه‌ سزاى سوک تا سزای لە سێدارەدان لەخۆ دەگرێت. لەماوەی ٥ ساڵ و ٨ مانگدا، ٨٤٤ تاوانی دەستدرێژی سێكسی له‌ هه‌رێمى كوردستان تۆمارکراوە، ئه‌مه‌ش به‌پێی ئامارى بەرێوبەرایەتی گشتى بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی. جەمال رەسوڵ، بەڕێوبەری بەڕێوبەرایەتی راگەیاندن و پەیوەندیەکان لە بەڕێوبەرایەتی گشتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژ بە خێزان و ئافرەتان، وتی: چەندین حاڵەتی ناچارکردنی ژنان بە کاری لەشفرۆشی لەلایەن هاوسەر یان کەسە نزیکەکانی خۆی لە خێزانەکەی هاتوه‌تە لامان، ئێمە بەڵگەکانمان وەرگرتوە ناردومانەتە دادگا بۆ یەکلاکردنەوەی دۆسیەکە.   بە وتەی ئەو بەڕێوبەرە ئامارەکانی دەستدرێژی سێکسی کە تۆمار کراوە لە بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزان، پۆلێنی بۆ نەکراوە بەوەی ئاخۆ دەستدرێژیكار خودی مەحرەمەکەی ئەو ئافرەتە بوە یان ناچاری کردوە بۆ ئەوەی کەسی دیکە دەستدرێژی سێکسی بکاتە سەری. بەهۆی ئەوەی بەڵگە سەلمێندراوەکان لە دادگاکان هێشتا بە شێوازی کۆن وەردەگیرێت و لێکۆڵینەوەی سەردەمیانە بۆ تاوانەکان ناکرێت لە رێگەی چاودێری و ئامێرە زیرەکان، ناچار ژنان نایانتوانیەوە مافەکانیان وەک خۆی بەدەستبهێنن، پارێزەر نەشاد عومەر له‌مباره‌وه‌ ده‌ڵێت: لە دادگا دەبیت ئەو تاوانە بە رێگاکانی ئیسپات ئیسپاتکرابێت، لە عیراق و کوردستانیش دیارترین ئامرازى ئیسپات کە پشتی پێدەبه‌سریت لەم جۆرە تاوانانەدا دانپێدانان یان شایەت و یاخود پشكنین (فەحس)ـە. جەمال رەسوڵ، بەهەمان شێوەیە باسی ئەوەی کرد بەڵگەکان دەبێت شایه‌تحاڵ هەبێت بۆی لەگەڵ پشکنینی پزیشکی دادوەری لەگەڵ ئەوەشدا بەڵگەکانی دیکە قورسە لە دادگا ببێتە هۆکار بۆ بە سزا گەیاندنی تۆمەتباران، ئەمەش کاریگەری هەیە لەسەر کەیسەکانی ناچارکردن بە کاری لەشفرۆشی ژنان و کچان لە لایەن کەسانی مەحرەمی خۆیەوە.   بەبێ سزادانی مێردەکەی دادگا شیرین لە هاوسەره‌کەی جیادەکاتەوە   هەربۆیەش دادگا شیرین لە هاوسەره‌کەی جیادەکاتەوە، بەڵام بەبێ سزادانی مێردەکەی. ئەو دەڵێت: هەستم بە سوکایەتی پێکردن دەکرد کاتێک دەچومە بنکەی تۆمارکردنی سکاڵا، دوای چەندینجار رۆشتن دەیانوت بەڵگەکانت لاوازن.   بۆیە پەنا دەباتە بەر رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان کە رێکخراوەکە تایبەتە بە پشتیوانی یاسایی بۆ ژنان لە دۆسیەکانی کوشتن و توندوتیژی، لەوێ دەڵێت: "هیچم ناوێت بەس جیام بکەنەوە لەو پیاوە، من بێ ئابڕو بوم بەدەستیەوە ئەو وازناهێنێت لە هێنانەوەی هاوڕێکانی بۆ ماڵەوە و دەستدرێژی کردنە سەرم، بێز لە خۆم دەکەمەوە، براکانم و باوکم نایەن بۆ شایەتی دان و پشتیوانیم".    

راپۆرت: درەو دووبارەبوونەوەی سیناریۆكەی 2018 ئەستەمە، بەرهەم ساڵح هەم لەناو حزبەكەیدا، هەم لە دەرەوەش چیتر ئەو پشتیوانییە بەهێزەی جارانی نییە، ئەو لەدوای ریفراندۆم بوو بە سەرۆك كۆمار، بەڵام ئێستا ئیتر پارتی بەهێزەوە گەڕاوەتەوە بۆ ناو گەمەكانی بەغداد، یەكێتییەكانیش توڕەن لێی، دەڵێن ئاگاداری ساختەكاریی بووە‌و یەكێتی لێ ئاگادار نەكردوەتەوە، چانسی بەرهەم ساڵح بۆ خولی دووەمی سەرۆكایەتی كۆمار لەم راپۆرتەدا. سەرۆك كۆمار لەنێوان پارتی‌و یەكێتیدا هێشتا شیعەكان لەناو خۆیاندا لەسەر دروستكردنی كوتلەی گەورەی ناو پەرلەمانی عێراق‌و دیاریكردنی ئەو كەسەی پۆستی سەرۆك وەزیران وەردەگرێت، رێكنەكەوتوون، لەنێوان پارتی‌و یەكێتی مشتومڕ لەسەر چۆنیەتی پڕكردنەوەی پۆستی سەرۆك كۆماری داهاتووی عێراق گەرم بووە.  پارتی كە چوارەمین گەورە براوەی هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقە، لەدوای راگەیاندنی ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردنەوە، لەبارەی پۆستی سەرۆك كۆمارەوە جەخت لەسەر سێ بۆچوون دەكات: •    بۆچونی یەكەم: پۆستی سەرۆك كۆمار پشكی كوردەو یەكلانەبوەتەوە بۆ هیچ لایەنێك، لەمەدا مەبەستیان لە یەكێتییە، چونكە لەدوای 2003‌و روخانی رژێمی سەددامەوە، پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق بەبێ هیچ بنەمایەكی دەستوریی‌و وەكو عورفێكی سیاسی بووە پشكی كورد، ئەمە لەبەرامبەر پۆستی سەرۆك وەزیران بۆ شیعەكان‌و پۆستی سەرۆكی پەرلەمان بۆ سوننەكان، لەوكاتەوە بەپێی رێككەوتنی ستراتیژی نێوان پارتی‌و یەكێتی، پۆستی سەرۆك كۆمار بۆ یەكێتی بووە، بەڵام ئێستا رێككەوتنی ستراتیژی نێوان هەردوو حزب مردووە‌و كاری پێناكرێت.  •    بۆچوونی دووەم: بەرپرسانی پارتی بێ ئەوەی باس لە پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق بكەن، چەند رۆژێكە جەخت لەسەر ئەوە دەكەن پۆستی پارێزگاری كەركوك دەبێت بۆ پارتی بێت، بەوپێیەی لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقدا كاندیدی پارتی لەم پارێزگایە زۆرترین دەنگی هێناوە، ئەمە لەكاتێكدایە یەكێتی لەدوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرەوە شەڕ بۆ وەرگرتنەوەی پۆستی پارێزگاری كەركوك دەكات‌و تائێستا ئەو پۆستەی وەرنەگرتوەتەوە، پارتی دەیەوێت لەرێگەی پێدانەوەی پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق بە یەكێتی، پۆستی پارێزگاری كەركوك بۆخۆی زامن بكات، ئەمەش بژاردەیەكی قورسە بۆ یەكێتی.  •    بۆچوونی سێیەم: پارتی لەرێگەی فشاركردن لە یەكێتی بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار، خوازیارە یەكێتی رابكێشێت بۆ نوێكردنەوەی رێككەوتنی ستراتیژی یان ئیمزاكردنی رێككەوتنێكی نوێ، بەتایبەتیش دوای ئەو گۆڕانكارییانەی لە 8ی تەموزەوە لەناو یەكێتی رویانداوە‌و دڵخوازی پارتین.    سیناریۆكەی 2018 دووبارە دەبێتەوە ؟ سەرباری ئەوەی رێككەوتنە ستراتیژییەكەی بۆ دابەشكردنی پۆستە باڵاكانی عێراق‌و هەرێمی كوردستان لەگەڵ پارتی مردووە، بەڵام یەكێتی هێشتا سورە لەسەر ئەوەی پۆستی سەرۆك كۆمار پشكی خۆیەتی. ساڵی 2018 یەكێتی پۆستی سەرۆك كۆماری لە دەرەوەی رێككەوتن لەگەڵ پارتی‌و لایەنە كوردستانییەكان لەبەرژەوەندی خۆی یەكلاكردەوە، بەڵام ئایا بەم دۆخەی ئێستایەوە یەكێتی توانای هەیە هەمان كار بكاتەوە ؟! واتە لە دەرەوی رێككەوتنی سیاسی لەگەڵ پارتی، پۆستی سەرۆك كۆمار لە بەرژەوەندی خۆی یەكلابكاتەوە؟ ئەو گۆڕانكارییانەی كە لە 2018وە تائێستا رویانداوە، نیشانی دەدەن یەكێتی جارێكی تر توانای دوبارەكردنەوەی سیناریۆكەی 2018ی نییە‌و بەرهەم ساڵحیش ئەمجارە ئەو چانسە گەورەیەی لەبەردەمدا نییە، ئەمەش لەبەر چەند هۆكارێك:  •    2018 كاتێك لەدەرەوەی رێككەوتنی سیاسی لەگەڵ پارتی، بەرهەم ساڵح كرا بە سەرۆك كۆمار، لەناو یەكێتیدا زۆربەی جەمسەرەكان پشتیوانی بەرهەم ساڵحیان دەكرد، لەوانە ماڵی مام جەلال، لاهور شێخ جەنگی، كۆسرەت رەسوڵ‌و گروپی كەركوكییەكان، بەڵام ئێستا دۆخی ناو یەكێتی گۆڕاوە، سەرباری ئەوەی بافڵ تاڵەبانی بەمدواییە رایگەیاند كاندیدی یەكێتی بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار هەر بەرهەم ساڵحە، بەڵام ئێستا هەموو جەمسەرە كۆنەكانی یەكێتی دژی دانانەوەی بەرهەم ساڵحن، بەتایبەتیش كە پێیانوایە چیتر پۆستی سەرۆك كۆمار ئەو بابەخە گەورەیەی نییە كە بەهۆیەوە یەكێتی سازش بۆ پارتی بكات. •    2018 فوئاد حسێن كاندیدی مەسعود بارزانی بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار، بەدەنگی شیعەكان لەبەرامبەر بەرهەم ساڵح شكستی هێنا، ئەوكات ساڵێك بەسەر ریفراندۆمدا تێپەڕیبوو، لایەنە شیعەكان لە پارتی‌و بارزانی توڕەبوون، هەر كاندیدێكی تریان لە دەرەوەی كاندیدی بارزانی قبوڵ بوو، بەڵام ئێستا دۆخەكە گۆڕاوە، پارتی براوەی هەڵبژاردنە‌و پەیوەندییەكانی لەگەڵ هەموو لایەنە شیعەكان بەهێزە، لەگەڵ سەدر‌و لەگەڵ بەرەكەی مالیكی‌و عامریشدا. •    بەرهەم ساڵح كە توانایەكی بەهێزی هەبوو لە یاریكردن لەگەڵ جەمسەرە ناكۆكەكان بەتایبەتی ئێران‌و ئەمریكا، ئێستا ئیتر یارییەكانی تاڕادەیەك بۆ هەردوو جەمسەرەكە ئاشكرا بووە، بەتایبەتی دوای ئاشكرابوونی ئەوەی موبایلەكەی لەلایەن پرۆگرامێكی ئیسرئیلییەوە چاودێری كراوە، قسەوباسیش هەبوو لەبارەی ئەوەی موبایلەكەی لەسەردانێكدا بۆ قەتەر لێ دزراوە، قسە هەیە ئەم روداوانە پەیوەندییە تایبەتییەكانی بەرهەم ساڵحیان ئاشكرا كردووە.      چانسی بەرهەم ساڵح بەرهەم ساڵح هێشتا سورە لەسەر ئەوەی بۆ خولێكی تر كورسی كۆماری عێراق وەربگرێتەوە، كورسییەك كە لەدوای روخانی سەددامەوە تەنیا جەلال تاڵەبانی رێبەری مێژوویی یەكێتی توانیویەتی دوو خولی لەسەر یەك، لەسەری دابنیشێت.  سەرباری ئاستەنگی شكاندنی ریكۆردی تاڵەبانی لە پۆستی سەرۆك كۆماردا، بەرهەم ساڵح كێشەی تریشی لەناو یەكێتیدا هەیە كە چانسان بۆ وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆك كۆمار بۆ خولی دووەم لاوازكردووە.  بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، لەناو سەركردایەتی‌و مەكتەبی سیاسی یەكێتیدا ناڕەزایەتی لەدژی بەرهەم ساڵح هەیە، چونكە پێیانوایە بەرهەم ساڵح لەگەڵ مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق‌و محەمەد حەلبوسی سەرۆكی پەرلەمان، پێشوەختە ئاگاداری شێوازی ساختەكاری بووە لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق، بەڵام یەكێتی لێ ئاگادار نەكردوەتەوە‌و بەپێچەوانەوە بەردەوام دڵنیایی پێداون كە ساختەكاری لە هەڵبژاردندا ناكرێت.  (درەو) زانیویەتی، بۆ كاندیدكردنەوەی بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار، دەسترۆیشتووەكانی یەكێتی چانسێكیان داوەتە بەرهەم ساڵح، چانسەكەش ئەوەیە پێگەی خۆی وەكو سەرۆك كۆمار بەكاربهێنێت‌و لەرێگەی تانەكانی هەڵبژاردنەوە، كورسییەكی پەرلەمانی عێراق بۆ یەكێتی بگەڕێنێتەوە، بەتایبەتی كورسییەكەی هەولێر، بەڵام پێناچێت بەرهەم ساڵح هەرگیز كارێكی لەم شێوەیە بۆ یەكێتی بكات، بەتایبەتیش كە كورسییەكەی هەولێر زیان بە پێگەی پارتی دەگەیەنێت‌و بەرهەم ساڵح ماوەیەكە سەرقاڵی خۆنزیكردنەوەیە لە پارتی‌و دەیەوێت قایلیان بكات بەوەی بۆ خولی دووەم لە پۆستی سەرۆك كۆمار بمێنێتەوە.   لەلایەكی ترەوە بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، ئێرانییەكان كە رۆڵی گەورەیان هەیە لە یەكلاكردنەوەی پۆستە باڵاكانی عێراق، هێشتا بە زارەكی پشتیوانی بەرهەم ساڵح دەكەن، بەڵام هاوكات كێشەیان لەوەدا نیە ئەگەر بەدیلێكی تر هەبێت‌و یەكێتی‌و پارتی لەسەری رێكبكەون.  كاندیدەكانی پۆستی سەرۆك كۆمار پارتی هەرچەندە خواستی جددی نییە بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق، بەتایبەتی كە نێچیرڤان بارزانی حەزی لە پۆستەكە نییە‌و پۆستی سەرۆكی هەرێم بە باشتر دەزانێت، بەڵام سەرباری ئەمەش وەكو فشارێك لەسەر یەكێتی‌و تۆڵەیەكی مێژوویش لەبەرهەم ساڵح كە 2018 لە دەرەوەی رێككەوتنی سیاسی لەگەڵ پارتی كرا بە سەرۆك كۆمار، هەندێك ناوی خستوەتە ناو میدیاكان وەكو كاندیدی خۆی بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار، لەوانە (هۆشیار زێباری، ئازاد بەرواری، فازل میرانی). بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، ئێرانییەكان بە پارتییان راگەیاندووە، سەرباری ئەوەی كورسی زیاتریان هێناوە، هێشتا پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق پشكی یەكێتییە، بەڵام پارتی دەتوانێت قسەی لەسەر كاندیدی یەكێتی هەبێت. دوای وەرگرتنی پەیامەكەی ئێران، پێناچێت پارتی شەڕی گەورە لەسەر وەرگرتنی پۆستی سەرۆك كۆمار بكات، بەڵام بەبێ وەرگرتنی باجی ئەم پۆستەش لە یەكێتی دانانیشێت، بەتایبەتی یەكلاكردنەوەی پۆستی پارێزگاری كەركوك لە بەرژەوەندی خۆی هەروەها چەسپاندنی تەواوەتی دەسەڵات حكومەتەكەی مەسرور بارزانی لە سەرتاسەری كوردستان.   جگە لە پارتی، لەناو یەكێتیش هەندێك ناو هەن كە وەكو كاندیدی پۆستی سەرۆك كۆمار قسەوباسیان لەبارەوە دەكرێت، لەوانە (مەلا بەختیار) كە ساڵی 2018 چووە ركابەرێتی لەگەڵ بەرهەم ساڵح بۆ پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق، بەڵام لەسەركردایەتی یەكێتی پشتیوانی لێ نەكرا، چەند رۆژی رابردوو، وەفدی پارتی كە بۆ كۆبونەوە لەگەڵ لایەنە سیاسییەكان سەردانی سلێمانییان كرد، بەجیا لەگەڵ مەلا بەختیاریش كۆبونەوە، ئەمە وەكو ئاماژەیەكی پارتی بوو بۆ یەكێتی كە ئەوان پشتیوانی مەلا بەختیار دەكەن پۆستی سەرۆك كۆمار وەربگرێت.  جگە لە مەلا بەختیار، هەر لەناو یەكێتی ناوی تر هەیە بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆك كۆمار لەوانە (عەدنان موفتی). بەرهەم ساڵح لە پۆستی سەرۆك كۆماردا بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە ساڵی 2018دا، بەرهەم ساڵح كە ئەوكات جێگری دووەمی سكرتێری گشتی یەكێتی بوو، لە یەكێتی جیابووەوە‌و حزبێكی بەناوی (هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی‌و دادپەروەری) دامەزراند، بەشداری هەڵبژاردنی كرد‌و تەنیا (2) كورسی بردەوە، دوای ئەم شكستە لە هەڵبژاردن، بەنێوەندگیری ئەمریكییەكان بەرهەم ساڵح دەستبەرداری حزبەكەی بوو، گەڕایەوە بۆ ناو یەكێتی، بەمەرجی ئەوەی پۆستی سەرۆك كۆماری عێراقی پێبدرێت، ئەم جیابونەوە‌و دواتر گەڕانەوەیە بۆ ناو یەكێتی، گورزێكی گەورەی دا لە ناوبانگی بەرهەم ساڵح‌و تائێستاش كاریگەرییەكانی لەسەر كەسایەتی ئەو بەردەوامە. رۆژی 2ی ئۆكتۆبەری 2018 بەرهەم ساڵح بەفەرمی پۆستی سەرۆك كۆماری عێراقی وەرگرت، دۆخەكە لەباربوو بۆ ئەوەی ببێت بە بەهێزترین سەرۆك كۆماری دوای روخانی رژێمی سەددام، بەڵام ئەو نەیتوانی ئەم رۆڵە ببینێت. بەپێچەوانەی "مام جەلال"ەوە كە لە هەردوو خولی سەرۆكایەتییەكەیدا دوو جێگری بەهێزی شیعەو سوننەی هەبوو، هەروەها فوئاد مەعسوم كە سێ جێگری هەبوو، بەرهەم ساڵح بەبێ هیچ جێگرێك بوو بە سەرۆك كۆمار، ئەمە دەرفەتێكی باش بوو بۆ ئەوەی رۆڵی پێگەی سەرۆك كۆمار وەكو پشكی كورد لە عێراق بەهێز بكات، بەڵام لەئاستی چاوەڕوانییەكاندا نەبوو.  سەرباری ئەمە، لەدوای روخانی رژێمی سەددامەوە بەردەوام سەرۆك وەزیرەكانی عێراق كێشە بوون لەبەردەم دەسەڵاتی سەرۆك كۆماردا، بەڵام لەسەردەمی بەرهەم ساڵحدا دۆخەكە جیاواز بوو، عادل عەبدولمەهدی بوو بە سەرۆك وەزیران، ئەم پیاوە سەرباری ئەوەی لە شەقامی عێراقیدا ناڕەزایەتی لەسەر بوو، دۆستی كورد بوو، دواتریش كە عەبدولمەهدی بەهۆی خۆپیشاندانەكانی ئۆكتۆبەری 2019 ناچاركرا دەستلەكاربكێشێتەوە، بەرهەم ساڵح بوو بە كارەكتەری ژمارە یەك‌و مستەفا كازمی كرد بە سەرۆك وەزیرانی عێراق كە پێشتر كارمەندی خۆی بوو. بەرهەم ساڵح بەم بارودۆخەوە سەرۆك كۆماری عێراق بوو، بەڵام نەیتوانی پۆستی پارێزگاری كەركوك لەبەرژەوەندی حزبەكەی خۆی (یەكێتی) یەكلابكاتەوە كە لەدوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرەوە لەدەستیداوە، ئەمە لەكاتێكدا بوو كە لەو ماوەیەدا مستەفا كازمی چەندین پارێزگاری گۆڕی، هەندێك زانیاری نافەرمی هەن باسلەوە دەكەن، بەرهەم ساڵح بەرلەوەی پۆستی سەرۆك كۆمار وەربگرێت، بۆئەوەی پشتیوانی توركیا بەدەستبهێنێت، لەرێگەی دكتۆر عەلی قەرەداغییەوە بەڵێنی بە رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆكی توركیا داوە پۆستی پارێزگاری كەركوك بۆ یەكێتی پڕنەكاتەوە، مەرسومی دەستبەكاربوونی پارێزگارەكان لە عێراق لەلایەن سەرۆكایەتی كۆمارەوە دەردەكرێت، دوای هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی پارێزگاكان دەرفەرت لەبەردەم یەكێتیدا هەبوو لەرێگەی سەرۆكایەتی كۆمارەوە پارێزگارێكی نوێ بۆ كەركوك دابنێت، بەڵام ئەمە نەكرا.   ئەگەر پارتی وەكو ئێستا باسی دەكات، پۆستی پارێزگاری كەركوك لەبەر    ژەوەندی خۆی یەكلا بكاتەوە، بەرهەم ساڵح پشتیوانی توركیا لەدەستدەدات بۆ وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆك كۆمار.  لەدوای وەرگرتنی پۆستی سەرۆك كۆمار لەلایەن بەرهەم ساڵحەوە، عێراق كۆمەڵێك رووداوی بێ پێشینەی بەخۆوە بینی، رەنگە دیارترینیان كوژرانی قاسم سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسداران‌و ئەبومەهدی موهەندیس جێگری سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی بوو لە هێرشێكی ئەمریكییەكاندا لە رۆژەكانی سەرەتای ساڵی 2020دا لە نزیك فڕۆكەخانەی بەغداد، لەم رووداوەدا بەرپرسانی ئێرانی گومانیان هەبوو هەندێك لە دەسەڵاتدارانی عێراق پێشوەختە ئاگاداری هێرشی ئەمریكییەكان بوون، بەڵام تارانیان لێ ئاگادار نەكردوەتەوە. دوای كوژرانی قاسم سولەیمانی، هێزە شیعەكان دەستیان كرد بە كۆكردنەوەی ئیمزا بۆ كردنە دەرەوەی هێزە بیانییەكان لە عێراق‌و بڕیارەكەیان لە پەرلەمان پەسەندكرد، ئەوكات رۆژنامەی (عەرەبی جەدید)ی قەتەری بڵاویكردەوە، ئێرانییەكان توڕەن لە بەرهەم ساڵح، چونكە پشتیوانی كردنەدەرەوەی هێزە بیانییەكان لە عێراق ناكات، لەكاتێكدا بەر لەوەی پۆستی سەرۆك كۆمار وەربگرێت لای بەرپرسانی ئێرانی وتویەتی ئەو پشتیوانی چونەدەرەوەی هێزە بیانییەكان دەكات لە عێراق.  مانگی ئازاری ئەمساڵ بودجەی 2020 لە پەرلەمانی عێراق پەسەندكرا، پەسەندكردنی بودجەكە بە پشكی هەرێمی كوردستانەوە دوای چەند مانگێك لە گفتوگۆ‌و دانوستان لەنێوان هەرێم‌و بەغداد هات، نوێنەرانی پارتی‌و یەكێتی لە حكومەتی هەرێم گلەییان لە رۆڵی بەرهەم ساڵح هەبوو، لەم سەردەمەدا بەرهەم ساڵح لەبری پشتیوانیكردن لە وەفدەكەی قوباد تاڵەبانی، خۆی لە هاوپەیمانی "هیوا" نزیك كردەوە، كە هاوپەیمانی پەرلەمانتارانی كوردی دەرەوەی پارتی‌و یەكێتی بوو، ئەمانە لەبارەی پشكی هەرێم لە بودجەی عێراق، تیڕوانینی جیاوازیان لەگەڵ وەفدی هەرێم هەبوو كە قوباد تاڵەبانی سەرۆكایەتی دەكرد.  ئەم بارودۆخە وایكردووە، بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو)، لەناو دەستڕۆیشتووەكانی ئێستای یەكێتیدا باوەڕێك دروستبووە كە بەرهەم ساڵح لە پۆستی سەرۆك كۆماری عێراقدا هیچ سودێكی بۆ هەرێمی كوردستان‌و یەكێتی نەبووە‌و تەنیا كاری بۆ پاراستنی پێگەی خۆی لە بەغدادو لەلای وڵاتانی ناوچەكە كردووە. بەرهەم ساڵح كە 2018 پاڵپشتی گەورەی لاهور شێخ جەنگی هەبوو بۆ ئەوەی پۆستی سەرۆك كۆمار وەرگرێت، ئێستا ئەو پشتیوانیەشی لەدەستداوە، لە كێشەی نێوان بافڵ تاڵەبانی‌و لاهور شێخ جەنگیدا بەخۆپارێزییەوە مامەڵەی كرد‌و پشتیوانی لاهور شێخ جەنگی نەكرد، ئەمەش تەنیا لەپێناو مسۆگەركردنەوەی خولی دووەمی سەرۆكایەتی كۆماری عێراقدا.   

شیكاری: درەو بەشی حەوتەم: حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان   حزبی سۆسیالست دیموکراتی کوردستان ، لە هەڵبژاردنی ساڵی 2010 لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکەی هەرێم (10 هەزار و 620) دەنگی بەدەستهێناوە، بەڵام لە هەڵبژاردنی 10/10/2021  لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکەی هەرێم (6 هەزار و 595) دەنگی بەدەستهێناوە واتە بەراورد بە ساڵی (2010) سەرەڕای زیادبوونی ژمارەی مافی بەشداری لە هەڵبژاردن (4 هەزار و 25) دەنگ کەمی کردووە، بەڵام سەرجەمی دەنگەكانی لە 2018دا (20 هەزارو 223 )دەنگ و لە 2021دا ( 8 هەزارو 722)دەنگ بووە.   هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 7/3/2010  لەم هەڵبژاردنەدا لە هەرسێ پارێزگاکەی هەرێمی كوردستان (2 ملیۆن و590 هەزار 274) کەس مافی دەنگدانیان هەبووە، بەپێی راگەیەندراوی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان (1ملیۆن و 938 هەزار و 754) كەسیش دەنگیانداوە بە ڕێژەی (74.8%). حزبی سۆسیالست دیموکراتی کوردستان لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکە بەڕێژەی (0.55%) و (10هەزار و 620) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛  لە سلێمانی (1ملیۆن و 098 هەزارو 451) كەس مافی دەنگیدانیان هەبووە و (833هەزار و631) کەس دەنگیانداوە، بەڕێژەی (75.9%)، حزبی سۆسیالست دیموکراتی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (0.94%) و (7 هەزار و 868) دەنگی بەدەستهێناوە. لە هەولێر (917هەزار و685) کەس مافی دەنگدانیان هەبووە و (680هەزار و408) کەس دەنگیداوە بە رێژەی (74.1%). حزبی سۆسیالست دیموکراتی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (0.22%) و (1 هەزار و 519) دەنگی بەدەستهێناوە.  لە دهۆكیش كە (574هەزار و 138) مافی دەنگدانیان هەبووەو (424هەزار و 715) كەس دەنگیانداوە بەڕێژەی ( 73.97%)، حزبی سۆسیالست دیموکراتی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (0.29%) و (1 هەزار و 233) دەنگی بەدەستهێناوە.   هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 12/5/2018 لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، كە لە 12/5/2018 بەڕێوەچوو، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (1 ملیۆن و 795 هەزار و 686) كەس دەنگیانداوە.  حزبی سۆسیالست دیموکراتی کوردستان لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکە بەڕێژەی (0.66%) و (11 هەزار و 930) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛ لە پارێزگای سلێمانی (664 هەزار و 146) هاوڵاتی دەنگیداوە. حزبی سۆسیالست دیموکراتی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (1.51%) و (10 هەزار و 53) دەنگی بەدەستهێناوە لە پارێزگای هەولێر (642 هەزار و 232) هاوڵاتی دەنگیداوە. پارتی سۆسیالست دیموکراتی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (0.19%) و (1 هەزار و 203) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای دهۆكیش كە  (489 هەزار و 308) هاوڵاتی دەنگیداوە. پارتی سۆسیالست دیموکراتی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (0.14%) و (674) دەنگی بەدەستهێناوە. بەڵام لەسەر ئاستی هەموو پارێزگاكانی عێراق (20 هەزارو 223) دەنگی بەدەستهێناوە. هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 10/10/2021   لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، كە لە 10/10/2021 بەڕێوەچوو، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (3 ملیۆن و 486 هەزار و 787 ) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە و (1 ملیۆن و 232 هەزار و 897) دەنگیانداوە، بەرێژەی ( 35.4% ). حزبی سۆسیالست دیموکراتی کوردستان لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکە بەڕێژەی (0.53%) و (6 هەزار و 595) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛ لە پارێزگای سلێمانی (1 ملیۆن و425 هەزارو 705) كەس مافی دەنگیدانیان هەبووە و (392 هەزار و667) دەنگیانداوە، بەڕێژەی (%27.5). پارتی سۆسیالست دیموکراتی لەم پارێزگایە بەڕێژەی (0.64%) و (2 هەزارو 517) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای هەولێر (1 ملیۆن و 238 هەزار و379) مافی دەنگدانیان هەبووە و (444 هەزارو 253) دەنگیداوە، بە رێژەی (35.9%). حزبی سۆسیالست دیموکراتی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (0.49%) و (2 هەزار و 167) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای دهۆكیش كە (822 هەزار و 703) مافی دەنگدانیان هەبووە، (395 هەزار و977) كەس دەنگیانداوە بەڕێژەی (48.1%). حزبی سۆسیالست دیموکراتی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (0.48%) و (1 هەزار و 911) دەنگی بەدەستهێناوە. لەسەر ئاستی هەموو پارێزگاكانی عێراق (8 هەزارو 722) دەنگی بەدەستهێناوە. بۆ بەرچاو ڕونی زیاتر بڕوانە ئەم (چارت)انەی خوارەوە.

درەو: راپۆرتی: سایتی بلومبێرگی ئه‌مریكی پێدانی پاره‌ راسته‌وخۆ به‌ هاوڵاتیان له‌سه‌ر بودجه‌ی نه‌وت، ده‌توانێت ئه‌و گه‌نده‌ڵییه‌ گه‌وره‌یه‌ی له‌ عێراقدا هه‌یه‌ كه‌می بكاته‌وه‌و كۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تیش دەكرێت هاوكار بێت له‌ جێبه‌جێكردنی بیرۆكه‌كه‌. گه‌نده‌ڵی به‌ قوڵی ره‌گی داكوتاوه‌ له‌ عێراقدا. له‌ ماوه‌ی رابردودا سه‌رۆك كۆماری عێراق ئاشكرای كرد كه‌ نزیكه‌ی 150 ملیار دۆلار به‌ رێگه‌ی نایاسایی له‌ دوای ساڵی 2003 تا ئێستا له‌ عێراق براوه‌ته‌ ده‌ره‌وه‌. سیستمه‌كه‌ به‌شێوه‌ی هه‌ره‌م كار ده‌كات: •    له‌ سه‌ره‌وه‌ی هه‌ره‌مه‌كه‌ حكومه‌ت هه‌یه‌ كه‌ زۆرینه‌ی داهاته‌كه‌ی له‌ نه‌وت ده‌ست ده‌كه‌وێت به‌ر له‌وه‌ی بودجه‌كه‌ دابه‌ش بكرێت به‌سه‌ر وه‌زاره‌ته‌كاندا. •     پارته‌ سیاسییه‌كان وه‌زاره‌ته‌كان وه‌رده‌گرن له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌و ده‌نگانه‌ی به‌ده‌ستیان هێناوه‌و ئه‌و هێزو ده‌سه‌ڵاته‌ی هه‌یانه‌. له‌و روانگه‌یه‌وه‌ داوای به‌شه‌ بودجه‌ ده‌كه‌ن له‌ حكومه‌ت و هه‌ر به‌و پاره‌یه‌ی حكومه‌ت كاریگه‌ری و نفوزی خۆیان زیاد ده‌كه‌ن له‌ رێگه‌ی به‌خشینی گرێبه‌سته‌كان و دامه‌زراندن و برینه‌وه‌ی موچه‌ بۆ لایه‌نگرانیان و ته‌نانه‌ت هه‌ندێك كات دامه‌زراندنی فه‌رمانبه‌ری وه‌همی (بندیوار). به‌رپرسێكی فه‌رمی كه‌ یه‌كێك له‌ وه‌زاره‌ته‌كان به‌رێوه‌ ده‌بات پێیوابوو كه‌ نیوه‌ی بودجه‌ی‌ وه‌زاره‌ته‌كه‌ی به‌مشێوه‌یه‌ ده‌خورێت. •    پاشماوه‌ی به‌شه‌ بودجه‌ی وڵات ده‌مێنێته‌وه‌ بۆ ئه‌و هاوڵاتیانه‌ی كه‌ دامه‌زراون له‌ كه‌رتی گشتی. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی به‌شێك له‌ خه‌ڵك به‌ ته‌واوی له‌ سیتمه‌كه‌ كراونه‌ته‌ ده‌ره‌وه‌ كه‌ به‌شی زۆریان گه‌نجان و په‌راوێزخراوه‌كانن. ده‌رئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌ په‌رله‌مانییه‌كه‌ی 10ی ئۆكتۆبه‌ر وا پێناچێت هیچ گۆرانكارییه‌ك له‌و سیستمه‌ گه‌نده‌ڵه‌دا بكات، به‌ڵكو ئه‌گه‌ر زۆره‌ سیستمه‌كه‌ له‌سه‌ر هه‌مان رێچكه‌ی خۆی به‌رده‌وام بێت.  له‌سه‌روو هه‌موو ئه‌وانه‌وه‌ بۆچی نوخبه‌ی سیاسی سیستمێك ده‌گۆرێت كه‌ زۆر به‌خشنده‌یه‌ له‌ پێدانی  پاڵپشتی مادی بۆیان. لێره‌دا یه‌ك یاسا ده‌توانێت ئه‌مه‌ بگۆرێت و هه‌ره‌مه‌كه‌ ته‌خت بكات: پێدانی پاره‌ به‌ هاوڵاتیان به‌شێوه‌یه‌كی راسته‌وخۆ له‌ رێگه‌ی سیستمی داهاتی گشتی بۆ هه‌موان بۆ دیاری كردنی داهاتی هه‌ر تاكێك له‌ لایه‌ن حكومه‌ته‌وه‌. ره‌شنوسی سیستمه‌كه‌ به‌مشێوه‌یه‌ كار ده‌كات: هه‌ر تاكێكی پێگه‌یشتووی عێراقی 150 دیناری مانگانه‌ ده‌چێته‌ حسابه‌ بانكیكه‌یه‌وه‌ به‌ بێ ره‌چاوكردنی ره‌گه‌ز، وه‌لائی حیزبی، یاخود پیشه‌كه‌ی.  بره‌كه‌ ره‌نگه‌ بچوك دیار بێت، به‌راور به‌ ناوه‌ندی رێژه‌یی موچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی حكومی كه‌ نزیكه‌ی 800 دۆلاره‌ له‌ مانگێكدا. به‌ڵام ئه‌مه‌ موچه‌یه‌كه‌ بۆ هه‌ر تاكێك نه‌ك خێزان. خێزانێك كه‌ پێك هاتبێت له‌ دایك و باوكێك و دوو منداڵی پێگه‌یشتوو، موچه‌ی مانگانه‌یان ده‌گاته‌ 600 دۆلار، كه‌ برێكی خراپ نییه‌. چۆن حكومه‌ت ئه‌م بودجه‌یه‌ دابین بكات؟ له‌ ئێستادا 90 ملیار دۆلاری سالانه‌ سه‌رف ده‌كرێت بۆ موچه‌ی كه‌رتی گشتی. ته‌نها نیوه‌ی ئه‌و پاره‌یه‌ ته‌رخان بكرێت بۆ "سیستمی داهاتی گشتی بۆ هه‌موان" به‌شی موچه‌ی سه‌رجه‌م هاوڵاتیان ده‌كات. به‌شه‌كه‌ی دیكه‌ی بودجه‌ كه‌ ده‌مێنێته‌وه‌ ده‌توانرێت به‌كاربێت بۆ هێشتنه‌وه‌ی فه‌رمانبه‌رانی حكومه‌ت له‌ گه‌رته‌ گرنگه‌كانی ئاسایش، به‌رگری، چاودێری ته‌ندروستی و به‌رێوه‌بردن. سه‌باره‌ت به‌و فه‌رمانبه‌رانه‌ی ده‌مێننه‌وه‌، حكومه‌ت ده‌توانێت دوو هه‌ڵبژارده‌ بخاته‌ به‌رده‌ستیان به‌وه‌ی كه‌ ده‌یانه‌وێت له‌ ئیشه‌كانی خۆیان بمێننه‌وه‌ یاخود موچه‌ی سیستمی داهاتی گشتی وه‌ربگرن. پێدانی پاره‌ راسته‌وخۆ به‌ هاوڵاتیان ده‌بێته‌ هۆی كه‌مبونه‌وه‌ی ئه‌و پاره‌ بێشوماره‌ی كه‌ له‌ ده‌ست حیزبه‌كاندایه‌ و هه‌روه‌ها سنورداركردنی مه‌ودای گه‌نده‌ڵییه‌كانیان. بۆچی ئه‌وان به‌وه‌ رازی ده‌بن؟ ره‌زامه‌ندی ئه‌وان یارمه‌تیده‌ره‌، به‌ڵام پێویست نییه‌ بۆ جێبه‌جێ كردنی پرۆژه‌كه‌. سه‌رچاوه‌ی داهاته‌كه‌ ده‌ره‌كییه‌، پاره‌یه‌كه‌ كه‌ وڵاتانی وه‌ك چین و هیندستان له‌ به‌رامبه‌ر نه‌وت ده‌یده‌نه‌ عێراق. كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی ده‌توانێت ئه‌و وڵاتانه‌ قایل بكات كه‌ نه‌وتی عێراق هاورده‌ ده‌كه‌ن پاره‌كه‌ راسته‌وخۆ بگوازنه‌وه‌ بۆ 25 ملیۆن ئه‌ژماری بانكی (ژماره‌ی كه‌سانی پێگه‌یشتوو له‌ عێراقدا) به‌وه‌ش به‌ربه‌ستی سیاسییه‌كان ده‌برن و راسته‌وخۆ پاره‌كه‌ ده‌چێته‌ ده‌ستی هاوڵاتیان. هه‌ندێك له‌وانه‌یه‌ نارازایی ده‌رببرن و خۆپیشاندان بكه‌ن و بڵێن ئه‌مه‌ پێشێلكردنی سه‌روه‌ری عێراقه‌.  ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌ كرا، ئه‌وا ده‌توانرێت ریفراندۆمێك بكرێت و پرسیارێكی ساده‌ له‌ دانیشتوانه‌كه‌ی بكرێت: "ئایا ده‌ته‌وێت راسته‌وخۆ پاره‌ بێته‌ ناو ئه‌ژماره‌كه‌ت یان ده‌ته‌وێت سیاسییه‌كان به‌رپرس بن له‌ دابه‌ش كردنی وه‌ك 18 ساڵی رابردوو؟ ئه‌م بیرۆكه‌یه‌ دابه‌شكردنێكی دادپه‌روه‌رانه‌ تری سه‌روه‌ت و سامانی وڵات دێنێته‌ ئاراوه‌ وه‌ك له‌و سیستمی به‌رێوه‌بردنه‌ی ئێستا هه‌یه‌. زۆرینه‌ی راپه‌رینه‌كانی ئه‌م دواییه‌ی عێراق به‌ شۆرشی تشرینیشه‌وه‌ له‌ ساڵی 2019دا داوای دابینكردنی ده‌رفه‌تی كار ده‌كه‌ن بۆ گه‌نجان و چینه‌ په‌راوێزخراوه‌كان. پێیانوایه‌ سیتمه‌كه‌ له‌ به‌رژه‌وه‌ندی پیره‌كان و به‌تایبه‌ت سیاسییه‌كانه‌. به‌ڵام له‌ چوارچێوه‌ی سیستمی داهاتی گشتی بۆ هه‌مواندا ئه‌وه‌ نابێته‌ كێشه‌. هه‌موو تاكێك مافی یه‌كسانی هه‌یه‌ بۆ ده‌ستكه‌وتنی سامانی نه‌وت. سیستمه‌كه‌ هه‌روه‌ها گه‌شه‌ی ئابوری و به‌رهه‌مهێنان زیاد ده‌كات له‌ كه‌رتی تایبه‌تدا ئه‌ویش به‌ لابردنی بژارده‌ی كه‌رتی گشتی. ئایا پێویست نییه‌ عێراق پاره‌كه‌ی له‌ گه‌شه‌پێدانی ژێرخانی ئابوری و وه‌به‌رهێنان له‌ كه‌رتی گشتیدا سه‌رف بكات له‌ جیاتی پێدانی پاره‌ راسته‌وخۆ به‌ خه‌ڵك؟ به‌ دڵنیاییه‌وه‌، به‌ڵام ئه‌وه‌ گره‌و كردنێكه‌ له‌سه‌ر نیه‌تێكی پاك و به‌رێوه‌بردنێكی كارامه‌ له‌لایه‌ن چینی سیاسه‌تمه‌دارانه‌وه‌_گره‌وێك كه‌ له‌ ماوه‌ی 18 ساڵی رابردودا به‌رهه‌مێكی نه‌بوه‌ پێناچێت له‌ داهاتوشدا هه‌یبێت. ئایا له‌ حاڵه‌تی دابه‌زینی نرخی نه‌وت، عێراق دوچاری گرفت نابێته‌وه‌ له‌ دابینكردنی موچه‌  بۆ سیتمی داهاتی گشتی ؟ به‌ڵێ، به‌ڵام هه‌روه‌ها عێراق روبه‌روی گرفت بویه‌وه‌ له‌ دابینكردنی موچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی حكومه‌ت له‌ ساڵی 2014 كه‌ نرخی نه‌وت دابه‌زی، بۆیه‌ به‌ ناچاری په‌نای برد بۆ سندوقی دراوی نێوده‌وڵه‌تی و به‌ ته‌وازوعه‌وه‌ داوای هاوكاری كرد.  له‌ 2020، نرخی نه‌وتی خاوبه‌ رێژه‌یه‌ك دابه‌زی حكومه‌تی ناچار كرد نرخی دراوه‌كه‌ی دابه‌زێنێت بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ مادییه‌كانی. داهاتی گشتی بۆ هه‌موان گه‌نده‌ڵی كه‌م ده‌كاته‌وه‌، چانسێكی باشتری هه‌یه‌ بۆ جێبه‌جێ كردنی وه‌ك له‌ چاره‌سه‌ره‌كانی دیكه‌ كه‌ پێویستی به‌ نوخبه‌ی سیاسییه‌ خۆیان چاك بكه‌ن و له‌ دژی له‌رژه‌وه‌ندییه‌كانیان بوه‌سته‌وه‌، داهاتی گشتی بۆ هه‌موان دادپه‌روه‌رانه‌ تره‌و ئابوری ده‌بوژێنێته‌وه‌ به‌شێوه‌یه‌كی ته‌ندروست. بێ خه‌وش و كه‌موكوری نییه‌، به‌ڵام چه‌ندان قات باڵاتر و باشتره‌ له‌و رێكخستنه‌ی ئێستا هه‌یه‌. شایه‌نی ئه‌وه‌یه‌ ئه‌زمون بكرێت له‌گه‌ڵ پێكهێنانی حكومه‌تی نوێدا.  

شیكاری:درەو: بەشی شەشەم: كۆمەڵی دادگەری كوردستان  هەڵبژادنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە 7/3/2010 لە هەرسێ پارێزگاکەی هەرێمی كوردستان (2 ملیۆن و590 هەزار 274) کەس مافی دەنگدانیان هەبووە، بەڵام لە هەڵبژاردنی 10/10/2021، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (3 ملیۆن و 486 هەزار و 787 ) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە.واتە لە هەرێمی کوردستان (896 هەزار و 513) دەنگدەر لەو ماوەیە زیادی کردووە. بەڵام کۆمەڵی دادگەری بەردەوام دەنگی کەمی کردووە، لە هەڵبژاردنی ساڵی 2010 لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکەی هەرێم (144 هەزار و 996) دەنگی بەدەستهێناوە، لە هەڵبژاردنی 2018دا (91 هەزارو 968) دەنگ، بەڵام لە هەڵبژاردنی 10/10/2021  لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکەی هەرێم (64 هەزار و 156) دەنگی بەدەستهێناوە واتە بەراورد بە ساڵی (2010) سەرەڕای زیادبوونی ژمارەی مافی بەشداری لە هەڵبژاردن (80 هەزار و 840) دەنگ کەمی کردووە بەڵام بە بەراورد بە هەڵبژاردنی 2018 كۆمەڵ نزیكەی (27 هەزار) دەنگ كەمیكردووە.  هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 7/3/2010  لەم هەڵبژاردنەدا لە هەرسێ پارێزگاکەی هەرێمی كوردستان (2 ملیۆن و590 هەزار 274) کەس مافی دەنگدانیان هەبووە، بەپێی راگەیەندراوی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان (1ملیۆن و 938 هەزار و 754) كەسیش دەنگیانداوە بە ڕێژەی (74.8%). کۆمەڵی دادگەری لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکە بەڕێژەی (7%) و (144 هەزار و 996) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛  لە هەولێر (917هەزار و685) کەس مافی دەنگدانیان هەبووە و (680هەزار و408) کەس دەنگیداوە بە رێژەی (74.1%). کۆمەڵی دادگەری لەم پارێزگایە بەڕێژەی (9%) و (62 هەزار و 706) دەنگی بەدەستهێناوە.  لە سلێمانی (1ملیۆن و 098 هەزارو 451) كەس مافی دەنگیدانیان هەبووە و (833هەزار و631) کەس دەنگیانداوە، بەڕێژەی (75.9%)، کۆمەڵی دادگەری لەم پارێزگایە بەڕێژەی (9%) و (79 هەزار و 149) دەنگی بەدەستهێناوە. لە دهۆكیش كە (574هەزار و 138) مافی دەنگدانیان هەبووەو (424 هەزار و715) كەس دەنگیانداوە بەڕێژەی ( 73.97%)، کۆمەڵی دادگەری لەم پارێزگایە بەڕێژەی (1%) و (3هەزار و 141) دەنگی بەدەستهێناوە. هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 30/4/2014   لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، كە لە 30/4/2014 بەڕێوەچوو، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (2ملیۆن و 717 هەزار و 82) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە و (2 ملیۆن و 128 هەزار و167) کەس دەنگیانداوە، بەرێژەی ( 78.3%) کۆمەڵی دادگەری لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکە بەڕێژەی (7%) و (140 هەزار و 771) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛ بەجۆرێك لە هەولێر (936 هەزار و 557) مافی دەنگدانیان هەبووە و (744 هەزارو 489) دەنگیداوە، بە رێژەی (79%) کۆمەڵی دادگەری لەم پارێزگایە بەڕێژەی (11%) و (80 هەزار و 492) دەنگی بەدەستهێناوە. لە سلێمانی (1ملیۆن و 168 هەزار و459) كەس مافی دەنگیدانیان هەبووە و (893 هەزار و 226) کەس دەنگیانداوە، بەڕێژەی (76%) و کۆمەڵی دادگەری لەم پارێزگایە بەڕێژەی (6%) و (57 هەزار و 102) دەنگی بەدەستهێناوە. لە دهۆكیش كە (612 هەزار و 66) کەس مافی دەنگدانیان هەبووە، (490هەزار و 452) كەس دەنگیانداوە بەڕێژەی (80%)، کۆمەڵی دادگەری لەم پارێزگایە بەڕێژەی (1%) و (3 هەزار و 177) دەنگی بەدەستهێناوە. هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 12/5/2018 لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، كە لە 12/5/2018 بەڕێوەچوو، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (1 ملیۆن و 795 هەزار و 686) كەس دەنگیانداوە.  کۆمەڵی دادگەری لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکە بەڕێژەی (5%) و (91 هەزار و 973) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛ لە پارێزگای هەولێر (642 هەزار و 232) هاوڵاتی دەنگیداوە. کۆمەڵی دادگەری لەم پارێزگایە بەڕێژەی (6%) و (36 هەزار و 782) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای سلێمانی (664 هەزار و 146) هاوڵاتی دەنگیداوە. کۆمەڵی دادگەری لەم پارێزگایە بەڕێژەی (8%) و (51 هەزار و 563) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای دهۆكیش كە (489 هەزار و 308) هاوڵاتی دەنگیداوە. کۆمەڵی دادگەری لەم پارێزگایە بەڕێژەی (1%) و (3 هەزار و 628) دەنگی بەدەستهێناوە. هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 10/10/2021   لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، كە لە 10/10/2021 بەڕێوەچوو، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (3 ملیۆن و 486 هەزار و 787 ) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە و (1 ملیۆن و 232 هەزار و 897) دەنگیانداوە، بەرێژەی ( 35.4% ). کۆمەڵی دادگەری لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکەی هەرێم (5) بازنەی هەڵبژاردن کاندیدی هەبووە، لە سلێمانی (3) کاندیدو لە هەولێر (2) کاندید، لە دهۆک هیچ کاندیدێکی نەبووە،  بەڕێژەی (5%) و (64 هەزار و 156) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛ بەجۆرێك لە پارێزگای هەولێر (1 ملیۆن و 238 هەزار و379) مافی دەنگدانیان هەبووە و (444 هەزارو 253) دەنگیداوە، بە رێژەی (35.9%). کۆمەڵی دادگەریلەم پارێزگایە بەڕێژەی (4%) و (19 هەزار و 517) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای سلێمانی (1 ملیۆن و425 هەزارو 705) كەس مافی دەنگیدانیان هەبووە و (392 هەزار و667) دەنگیانداوە، بەڕێژەی (%27.5). کۆمەڵی دادگەری لەم پارێزگایە بەڕێژەی (11%) و (44 هەزارو 639) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای دهۆكیش كە (822 هەزار و 703) مافی دەنگدانیان هەبووە، (395 هەزار و977) كەس دەنگیانداوە بەڕێژەی (48.1%). کۆمەڵی دادگەری لەم پارێزگایە هیچ کاندیدێکی نەبووە بۆیە هیچ دەنگی بەدەستنەهێناوە. بۆ بەرچاو ڕونی زیاتر بڕوانە ئەم (چارت)انەی خوارەوە.

شیكاری: درەو بەشی پێنجەم: یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان  هەڵبژادنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە 7/3/2010 لە هەرسێ پارێزگاکەی هەرێمی كوردستان (2 ملیۆن و590 هەزار 274) کەس مافی دەنگدانیان هەبووە، بەڵام لە هەڵبژاردنی 10/10/2021، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (3 ملیۆن و 486 هەزار و 787 ) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە. واتە لە هەرێمی کوردستان (896 هەزار و 513) دەنگدەر لەو ماوەیە زیادی کردووە. بەڵام یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان بەردەوام دەنگی کەمی کردووە، جگە لە دواین هەڵبژاردن نەبێت کاتێک بە هەڵبژادنی پێش خۆی بەراوردی دەکەیت چەند هەزار دەنگێک زیادی کردووە ، لە هەڵبژاردنی ساڵی 2010 لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکەی هەرێم (214 هەزار و 222) دەنگی بەدەستهێناوە، لە هەڵبژاردنی 2018دا (98 هەزارو 19) دەنگی بەڵام لە هەڵبژاردنی 10/10/2021  لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکەی هەرێم (108 هەزار و 10) دەنگی بەدەستهێناوە واتە بەراورد بە ساڵی (2010) سەرەڕای زیادبوونی ژمارەی مافی بەشداری لە هەڵبژاردن (106 هەزار و 212) دەنگ کەمی کردووە بەبەراورد بە 2018 یەكگرتوو زیاتر لە 10 هەزار) دەنگ زیادیكردووە.  هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 7/3/2010  لەم هەڵبژاردنەدا لە هەرسێ پارێزگاکەی هەرێمی كوردستان (2 ملیۆن و590 هەزار 274) کەس مافی دەنگدانیان هەبووە، بەپێی راگەیەندراوی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان (1ملیۆن و 938 هەزار و 754) كەسیش دەنگیانداوە بە ڕێژەی (74.8%). یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکە بەڕێژەی (11%) و (214هەزار و222) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛  لە هەولێر (917هەزار و685) کەس مافی دەنگدانیان هەبووە و (680هەزار و408) کەس دەنگیداوە بە رێژەی (74.1%). یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (8%) و (51هەزار و65) دەنگی بەدەستهێناوە.  لە سلێمانی (1ملیۆن و 098 هەزارو 451) كەس مافی دەنگیدانیان هەبووە و (833هەزار و631) کەس دەنگیانداوە، بەڕێژەی (75.9%)، یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (12%) و (103 هەزار و 188) دەنگی بەدەستهێناوە. لە دهۆكیش كە (574138) مافی دەنگدانیان هەبووەو (424هەزار و715) كەس دەنگیانداوە بەڕێژەی ( 73.97%)، یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (14%) و (59 هەزار و 969) دەنگی بەدەستهێناوە. هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 30/4/2014   لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، كە لە 30/4/2014 بەڕێوەچوو، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (2ملیۆن و 717 هەزار و 82) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە و (2 ملیۆن و 128 هەزار و167) کەس دەنگیانداوە، بەرێژەی ( 78.3%) یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکە بەڕێژەی (9%) و (192هەزار و 179) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛ بەجۆرێك لە هەولێر (936 هەزار و 557) مافی دەنگدانیان هەبووە و (744 هەزارو 489) دەنگیداوە، بە رێژەی (79%) یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (4%) و (26 هەزار و 323) دەنگی بەدەستهێناوە. لە سلێمانی (1ملیۆن و 168 هەزار و459) كەس مافی دەنگیدانیان هەبووە و (893 هەزار و 226) کەس دەنگیانداوە، بەڕێژەی (76%) و یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (9%) و (81 هەزار و 392) دەنگی بەدەستهێناوە. لە دهۆكیش كە (612 هەزار و 66) کەس مافی دەنگدانیان هەبووە، (490هەزار و 452) كەس دەنگیانداوە بەڕێژەی (80%)، یەکگرتووی ئیسلامیکوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (17%) و (84 هەزار و 464) دەنگی بەدەستهێناوە. هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 12/5/2018 لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، كە لە 12/5/2018 بەڕێوەچوو، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (1 ملیۆن و 795 هەزار و 686) كەس دەنگیانداوە.  یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکە بەڕێژەی (5%) و (98 هەزار و 19) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛ لە پارێزگای هەولێر (642 هەزار و 232) هاوڵاتی دەنگیداوە. یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (4%) و (24هەزار و 475) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای سلێمانی (664 هەزار و 146) هاوڵاتی دەنگیداوە. یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (5%) و (30 هەزار و 19) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای دهۆكیش كە  (489 هەزار و 308) هاوڵاتی دەنگیداوە. یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (9%) و (43 هەزار و 525) دەنگی بەدەستهێناوە. هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 10/10/2021   لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، كە لە 10/10/2021 بەڕێوەچوو، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (3 ملیۆن و 486 هەزار و 787 ) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە و (1 ملیۆن و 232 هەزار و 897) دەنگیانداوە، بەرێژەی ( 35.4% ). یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکەی هەرێم لە (6) بازنەی هەڵبژاردن کاندیدی هەبووە، بە جۆرێک لە هەر پارێزگایەک (2) کاندیدی هەبوو، بەگشیش بەڕێژەی (9%) و (108 هەزار و 10) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛ بەجۆرێك لە پارێزگای هەولێر (1 ملیۆن و 238 هەزار و379) مافی دەنگدانیان هەبووە و (444 هەزارو 253) دەنگیداوە، بە رێژەی (35.9%). یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (1%) و (3 هەزار و 990) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای سلێمانی (1 ملیۆن و425 هەزارو 705) كەس مافی دەنگیدانیان هەبووە و (392 هەزار و667) دەنگیانداوە، بەڕێژەی (%27.5). یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (6%) و (22 هەزارو 876) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای دهۆكیش كە (822 هەزار و 703) مافی دەنگدانیان هەبووە، (395 هەزار و977) كەس دەنگیانداوە بەڕێژەی (48.1%). یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (20%) و (81 هەزار و 144) دەنگی بەدەستهێناوە. بۆ بەرچاو ڕونی زیاتر بڕوانە ئەم (چارت)انەی خوارەوە.  

شیكاری: درەو بەشی چوارەم: نەوەی نوێ نەوەی نوێ بەشداری دوو هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی کردووەو تاکە هێزە لە هەرێمی کوردستان ژمارەی دەنگەکانی هەڵکشابێت بەراورد بە هەڵبژاردنی پێشتر، لە هەڵبژاردنی ساڵی 2018 لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکەی هەرێم (152 هەزار و 965) دەنگی بەدەستهێناوە، بەڵام لە هەڵبژاردنی 10/10/2021  لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکەی هەرێم (204 هەزار و 855) دەنگی بەدەستهێناوە واتە ژمارەی دەنگەکانی لەم هەڵبژاردنە (52 هەزار و 210) دەنگ زیادی کردووە.  هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 12/5/2018 لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، كە لە 12/5/2018 بەڕێوەچوو، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (1 ملیۆن و 795 هەزار و 686) كەس دەنگیانداوە.  نەوەی نوێ لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکە بەڕێژەی (9%) و (152 هەزار و 645) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛ لە پارێزگای هەولێر (642 هەزار و 232) هاوڵاتی دەنگیداوە. نەوەی نوێ لەم پارێزگایە بەڕێژەی (11%) و (70 هەزار و 833) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای سلێمانی (664 هەزار و 146) هاوڵاتی دەنگیداوە. نەوەی نوێ لەم پارێزگایە بەڕێژەی (10%) و (63 هەزار و 760) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای دهۆكیش كە  (489 هەزار و 308) هاوڵاتی دەنگیداوە. نەوەی نوێ لەم پارێزگایە بەڕێژەی (4%) و (18 هەزار و 52) دەنگی بەدەستهێناوە. هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 10/10/2021   لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، كە لە 10/10/2021 بەڕێوەچوو، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (3 ملیۆن و 486 هەزار و 787 ) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە و (1 ملیۆن و 232 هەزار و 897) دەنگیانداوە، بەرێژەی ( 35.4% ). نەوەی نوێ لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکە بەڕێژەی (17%) و (204 هەزار و 855) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛ بەجۆرێك لە پارێزگای هەولێر (1 ملیۆن و 238 هەزار و379) مافی دەنگدانیان هەبووە و (444 هەزارو 253) دەنگیداوە، بە رێژەی (35.9%). نەوەی نوێ لەم پارێزگایە بەڕێژەی (18%) و (79 هەزار و 245) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای سلێمانی (1 ملیۆن و425 هەزارو 705) كەس مافی دەنگیدانیان هەبووە و (392 هەزار و667) دەنگیانداوە، بەڕێژەی (%27.5). نەوەی نوێ لەم پارێزگایە بەڕێژەی (27%) و (106 هەزارو 318) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای دهۆكیش كە (822 هەزار و 703) مافی دەنگدانیان هەبووە، (395 هەزار و977) كەس دەنگیانداوە بەڕێژەی (48.1%). نەوەی نوێ لەم پارێزگایە بەڕێژەی (5%) و (19 هەزار و 292) دەنگی بەدەستهێناوە. بۆ بەرچاو ڕونی زیاتر بڕوانە ئەم (چارت)انەی خوارەوە.  

راپۆرت: درەو ئەمڕۆ لە هەرێمی كوردستان بەبۆنەی یادی لەدایكبوونی پێغەمبەر موحەممەد (د.خ) پشووی فەرمی بوو، كۆمەڵی دادگەریی‌و یەكگرتووی ئیسلامی یادەكەیان بەرز راگرت، بەڵام سەلەفییەكان دەڵێن "بیدعە"یە.  مەولود لەنێوان سوننە‌و شیعەدا وەكو زۆرێك لە پرسەكانی تر، زانایانی بواری فیقهی لەسەر یەك ئاڕاستە هاوڕانین سەبارەت ئاهەنگگێڕان بەبۆنەی لەدایكبوونی پێغەمبەرەوە. تەنانەت مێژووی لەدایكبوونی پێغەمبەر موحەمەد لەنێوان سونەو شیعەدا ناكۆكی لەسەرە.  زۆرینەی مەرجەعەكان بەلای ئەو بۆچونە باوەدا دەڕۆن كە پێغەمبەر لە مانگی (ربیع اڵاول) لەدایكبووە بەپێی ساڵنامەی كۆچی، بەڵام سوننە لە 12ی ربیع اڵاول بەوبۆنەیەوە خۆشی دەردەبڕن‌و شیعەش لە 17ی مانگدا، بۆیە مانگی ربیع اڵاول بەتەواوەتی بە مانگی دەربڕینی خۆشی دادەنرێت.  ئەم ناكۆكییە لەبارەی مێژووەوە، وایكرد لە سەرەتای ساڵی 1981وە روحوڵڵا خومەینی بانگەواو بۆ هەفتەی یەكڕیزی ئیسلامی بكات لەماوەی هەردوو وادەی مەولودنامەكەدا، ئەمەش وەكو ئامرازێك بۆ لێكنزیكردنەوەی سوننە‌و شیعە.  ئەدەبیاتی ژیاننامەكەی ئاماژە بە وردەكاری جۆراوجۆر دەكات لەبارەی لەدایكبوونی پێغەمبەرەوە، بەڵام جێگیرەكەی ئەوەیە كە لە رۆژی دووشەممەدا لەدایكبووە، چونكە كاتێك پرسیاری لێكراوە لەبارەی ئەوەی بۆچی رۆژی دووشەممان بەڕۆژوو دەبێت، وتویەتی ئەوە رۆژی لەدایكبونیەتی.  هەروەك مەرجەعیەتەكانیش بەلای ئەو بۆچونەدا دەچن كە دەڵێ لە ساڵی فیلدا لەدایكبووە، واتە لەنێوان ساڵانی 570‌و 571ی كۆچیدا، ئەو ساڵەش بەناوی هێرشی ئەبرەهەی حەبەشی پادشای یەمەنەوە بۆسەر مەككە ناونراوە، كە هەوڵی وێرانكردنی كەعبەی داوە‌و لە هێرشەكەیدا فیلی بەكارهێناوە، ئەمە بەپێی گیڕانەوە باوەكە.  زانراوە كە پێغەمبەر كە منداڵ بووە بەبێ باوك ژیاوە، دوای مردنی (عەبدوڵای كوڕی عەبدولموتەلیبی) باوكی لەدایكبووە، كە منداڵ بووە (ئامینەی كچی وەهەب)ی دایكیشی مردووە، بۆیە لەئامێزی عەبدولموتەلیبی باپیریدا گەورە بووە، پاشان لە ئامێزی ئەبو تالیبی مامی، ئەوەش دوای ئەوەی باپیری كۆچی دوایی كردووە.  گێڕانەوەی باو دەڵێ عەبدولموتەلیب بووە كە ناوی (موحەممەد)ی لە نەوەكەی ناوە، ئەمەش ناوێكی بەربڵاو نەبووە لەناو عەرەبدا، باپیری وەكو سوپاسگوزاری ئەم ناوەی لێناوە، چونكە ئومێدەوار بووە نەوەكەی لە ئاسمان‌و زەویدا سوپاس بكرێت.  مەرجەعیەتە ئاینییەكان دەڵێن ئاهەنگگێڕان بەبۆنەی مەولودی پێغەمبەرەوە لە ساڵانی سەرەتای ئیسلامدا كارێكی باو نەبووە، بۆیە تاوەكو سەدەی چوارەمی كۆچی نەبووە بە نەریت.  سەرەتای ئاهەنگگێڕان بەبۆنەی لەدایكبوونی پێغەمبەرەوە دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی خەلیفەی فاتمی (المعز لدین الله) دوای ئەوەی لە ساڵی 969ی كۆچیدا چووە ناو میسرەوە، مەرجەعیەتە مێژووییەكان وای دەبینن رێكخستنی مەراسیم بەبۆنەی لەدایكبوونی پێغەمبەرو هەندێك لە هاوەڵەكانی، ئامرازێك بووە كە ئەم خەلیفەیە بەكاریهێناوە بۆ نزیكبوونەوەی لە خەڵكی میسر، ئەمەش لەرێگەی ئەو بۆنە گشتییانەوە كە خۆشی باڵیان بەسەردا دەكێشێت.  لەگەڵ گۆڕانی حوكمڕانیدا‌و بەدوای یەكداهاتنی خەلافەتەكانی ئیسلام، ئاهەنگگێڕان بەبۆنەی مەولودی پێغەمبەرەوە نەماون‌و دواتر سەریانهەڵداوەتەوە، ئەمەش بەهۆی ئەولەویەتی دەسەڵاتەوە، ئەیوبییەكان قەدەغەیان كرد، دواتر مەمالیكەكان رێگەیان پێدا، تا ئەوكاتەی بووە بە نەریتێكی سۆفییەكان لە سەردەمی محەمەد عەلی پادشادا.  سۆفییەكان لە هەموو مەزهەبەكانی تری ئیسلام زیاتر بایەخ بە زیندوو ڕاگرتنی مەولودی پێغەمبەر‌و مەولودی پیاوچاكان بەگشتی دەدەن. ئەم جۆرە مەراسیمانە لە میسر نەریتی ریشەدارن‌و بوون بە پەلهاویشتنی فراوان بۆ رەوتە سۆفیگەرییەكان. بۆچونی سەلەفییەكان لەبارەی مەولودەوە بەپێچەوانەی سۆفییەكانەوە، زانایانی سەلەفی لە سەرو هەموشیانەوە (عەبدولعەزیز بن باز)ی زانای سعودی پێیوایە ئاهەنگگێڕان بەبۆنەی یادی لەدایكبوونی پێغەمبەرەوە "بیدعە"یە.  بن باز دەڵێ" شەرع باسی لەوە نەكردووە ئایا ئاهەنگگێڕان بەبۆنەی مەولودەوە رێگەپێدراوە، چونكە نە پێغەمبەر، نە هاوەڵان ئەم یادەی نەكردوەتەوە، بۆیە ئەمە بیدعەیە، بەبۆچوونی من خودا بە هەردوو جەژنی رەمەزان‌و قوربان قەرەبووی هەموو بۆنەكانی تری بۆ موسوڵمانام كردووەتەوە‌و لەم دوو جەژنەدا بەشی پێویست ئاهەنگ‌و خۆشی دەربڕین هەیە".  پرسی زیندوراگرتنی یادی لەدایكبوونی پێغەمبەر یەكێك لەو پرسانەی كە ناكۆكی فیهیی گەورەی لەسەرە لەنێوان سۆفی‌و سەلەفییەكاندا، كە هەندێكجار دەگاتە ئاستی بە كافركردنی یەكتر.  ئەزهەر چی دەڵێ ؟ مەرجەعیەتی ئەزهەر، هەڵوێستی نەرێنی هەیە لەبارەی دەربڕینی خۆشی بەبۆنەی یادی لەدایكبوونی پێغەمبەرەوە، ئەمەش لەرێگەی چەند فەتوایەكەوە كە ئەم مەرجەعیەتە بەدرێژایی ساڵانی رابردوو دەریكردوون. لە فەتواكانیدا ئەزهەر دەڵێ راستە قورئان‌و فەرمودە بەشێوەیەكی روون باسیان لە ئاهەنگگێڕان بەبۆنەی مەولودەوە نەكردووە‌و ئەم نەریتە لە سەدەی چواری كۆچیدا دەركەوتووە، بەڵام ئەمانە سیمای مەزنكردنی پێغەمبەرو نیشاندانی خۆشەویستین بۆ ئەو. لەناو زۆرینەی موفەسیرەكانی سوننەدا ئەم بۆچونەی ئەزهەر بەربڵاوە، چونكە پێیان وایە سەرباری ئەوەی یادكردنەوەی مەولود فەرز نییە، بەڵام هاوكات كارێكی قێزەونیش نییە، چونكە لەدایكبوونی پێغەمبەر هاتنی رەحمەتی خواد بووە مرۆڤایەتی‌و ئەم بۆنەیەش نیشاندانی خۆشی‌و خۆشەویستییە‌و كۆبونەوەیە لەسەر خوێندنەوەی قورئان‌و ژیاننامەی پێغەمبەر.  بیدعەیەكی باش لەم نێوەندەدا هەندێكی تر لە زانایان هەن كە یادی مەولود بە " بدعە حسنە" واتە بیدعەیەكی باش دادەنێن، لەوانە ئیبن حەجەری عەسقەلانی‌و جەلالەدین عەبدولڕەحمان سیوتی.  مەولود لای شیعەكان بەلای مەرجەعیەتەكانی شیعەوە، یادی مەولود گوزارشتە لە خۆشەویستی، رێزگرتن لە پێغەمبەر، بۆیە ئەوەی لە دیندا نەبێت ناخرێتە ناو دینەوە.  ناكۆكییە فیقهییەكان لەم سەردەمەدا هەندێكجار رەهەندی سیاسی وەردەگرن، هەروەك چۆن لە مێژووی ئیسلامیشدا ئەمە هەبووە. لەگەڵ كۆنترۆڵكردنی یەمەن لەلایەن حوسییەكانەوە، یادی مەولود لە یەمەن بەربڵاوتر بووە، لەبەرامبەردا رێكخراوی "داعش" رێگری دەكرد لە یادی مەولود لەناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی خۆیدا لە سوریا‌و عێراق. •    سود لە راپۆرتێكی (BBC) وەرگیراوە