درەو: هاوپەیمانێتیەكی نوێ لە پەرلەمانی كوردستان پێكدەهێندرێت، كە پلان بۆ ماوەی یەك ساڵی كاركردنی پەرلەمان دادەنێن و ژمارەیان 15 ئەندام دەبێت" (درەو) زانیویەتی كە لە ئێستادا گفتوگۆو راگۆڕینەوە هەیە لە نێوان ئەندامانی (فراكسیۆنی كۆمەڵ، چوار پەرلەمانتارەكەی فراكسیۆنی گۆڕان، سێ پەرلەمانتاری سەربەخۆ، پەرلەمانتارەكەی حزبی شیوعی) لە پێناو درووستكردنی بەرە یان هاوپەیمانێتیەك كە بەرنامەو پلانی یەك ساڵە دابنێن تا هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی كوردستان. پەرلەمانتارێكی ئەو هاوپەیمانێتیە بە (درەو)ی راگەیاند: چاوەڕوان دەكرێت لەماوەی ئەو ساڵەدا كۆمەڵێك پرسی گرنگ یەكلابكرێتەوە لە ( هەمواری یاسای هەڵبژاردن و كاراكردنی كۆمسیۆن و نوسینەوەی دەستوور و ..) چەندین یاسای تر، ناكرێت پەرلەمان چۆڵبكرێت تەنیا بۆ فراكسیۆنەكانی (پارتی، یەكێتی ، گۆڕان) و هیچ هێزێكی ئۆپۆزسیۆن لە پەرلەمان نەمێنێت. ئەو پەرلەمانتارە ئەوەشی وت، لەسەرجەم خولەكانی پێشوی پەرلەمان تەمەنی پەرلەمان درێژكراونەتەوەو بەشێك لە فراكسیۆنەكان ناڕەزاییان دەربڕیوە دواتر لە پەرلەمانیش بەردەوام بوونە لەسەر كاركردن و هیچ پەرلەمانتارێك لە پەرلەمان نەكشاوەتەوە.  ئەو هاوپەیمانێتی و بەرە نوێیەی كە بڕیارە پێكبهێندرێت پێكدێت لە: •    حەوت ئەندامی فراكسیۆنی كۆمەڵ •    چوار ئەندامی فراكسیۆنی گۆڕان •    سێ ئەندامی سەربەخۆ •    ئەندامێكی حزبی شیوعی رۆژی 9ی ئۆكتۆبەری رابردوو بە دەنگی فراكسیۆنەكانی ( پارتی، یەكێتی، گۆڕان، پێكهاتەكان) پەرلەمانی كوردستان تەمەنی خۆی و حكومەت و سەرۆكایەتی هەرێمی تا رێژكردەوە، دواتر كاردانەوەی لەناو فراكسیۆنەكانی ئۆپۆزسیۆن درووستكرد بمێننەوە یاخود پەرلەمان چۆڵ بكەن.  - لە ئێستادا  (شایان عەسكەری) پەرلەمانتاری فراكسیۆنی نامەی دەستلەكاركێشانەوی ئاراستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان كردووە، لە حاڵەتی كشانەوەی لە لیستی گۆڕان كاندیدێكی تری ژن كە زۆرترین دەنگی هێناوە دەچێتە شوێنی كە بەپێی ریزبەندی (سۆز عەبدولقادر) دەچێتە شوێنی شایان عەسكەری.  - پەرلەمانتارانی فراكسیۆنی نەوەی نوێ كە سێ ئەندامن بڕیاریانداوە بەشداری كۆبونەوەكانی پەرلەمان نەكەن و موچە وەرنەگرن و ژمارە بانكیەكانیان دابخەن، لەم حاڵەتەدا بە بیانوی ئامادەنەبوون لە دانیشتنەكانی پەرلەمان بە بێ مۆڵەت، پەرلەمان دورخستنەوەیان بخاتە دەنگدانەوەو لە هەمان لیست كاندیدەكانی تر شوێنیان دەگرنەوە.   - پێنج پەرلەمانتاری فراكسیۆنی یەكگرتوو بە بڕیاری ئەنجومەنی سەركردایەتی حزبەكەیان بڕیاریانداوە بكشێنەوە، ئەگەر چی ئەو پەرلەمانتارانە نوسراوێكی (14) خاڵیان ئاراستەی سەركردایەتی حزبەكەیان كردووەو باسیان لە گرنگی مانەوەیان كردووە لە پەرلەمانی كوردستان، لە یەكێك لە خاڵەكانیان باسیان لەوە كردووە لە ساڵی 2017 تەمەنی پەرلەمان درێژكرایەوەو فراكسیۆنی یەكگرتوو نەكشایەوە.    یەكگرتوو لەگەڵ بزوتنەوەی ئیسلامی بەیەك لیست بەناوی (بەرەو ئیسڵاح)بەشداریان كردو بە كشانەوەی پەرلەمانتارانی یەكگرتوو كاندیدەكانی بزوتنەوەی ئیسلامی دەچنە شوێنیان كە بریتین لە ( كامیل مەحمود، محەمەد بازیان، عەبدوڵا وەرتی، لەیلا عەلی عەبدولعەزیز،  عومەر یوسف)، هەرچەندە هێشتا بزوتنەوەی ئیسلامی بڕیاری كۆتایی نەداوە لەو بارەیەوە. ئەگەر حزبەكە بڕیاری كشانەوەی داو هیچ كانیدیدَكی لیستەكە ئامادە نەبوو بچێتە پەرلەمان ئەوا دەنگ و كورسیەكانیان دابەش دەكرێن بەسەر لیستە براوەكاندا، واتا ئەگەر كاندیدەكانی بزوتنەوە ئامادە نەبن بچنە پەرلەمان ئەوا كورسیەكانی فراكسیۆنی یەكگرتوو دابەش دەكرێن بەسەر لیستە براوەكاندا و ئەو پێنج كورسیەی یەكگرتوو سێ كورسی بۆ فراكسیۆنی پارتی و دوو كورسی بۆ فراكسیۆنی یەكێتی دەچێت.  شیروان زرار وتەبێژی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن و راپرسی لەوبارەیەوە نوسیویەتی: لەكاتیك ئەگەر ئەو لیستە پاڵێوراوەكانی  بەڕیزبەندی ئامادەنەبوون كورسی ئەندام پەرلەمانتارە دەستلەكاركێشاوەكان پڕبكەنەوە،یاخود یەدەگی پاڵێوراویان نەبوو بۆ پڕكردنەوە،ئەوكات سەرجەم دەنگی ئەو قەوارەیە كەلەهەڵبژاردن بەدەستی هێناوە بووە بە كورسی پەرلەمانی دابەشی قەوارە براوە بەشداربووەكانی تری ناوپەرلەمان دەكرێت بەپێی ریزبەندی كورسی ودەنگەكانیان.  

(درەو):  لە رۆژی 16ی ئۆكتۆبەردا فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی كەركوك كرایەوە، كۆمپانیایەكی سەربە ئیدارەی گشتی یەكێتی كاروباری ناو فڕۆكەخانەكەی وەرگرتووە.  ئەمڕۆ (16ی ئۆكتۆبەر) لە پێنجەمین ساڵیادی رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەردا، پارێزگاری بەوەكالەتی كەركوك‌و لەگەڵ نوێنەری سەرۆك وەزیرانی عێراق‌و وەزیری گواستنەوەی عێراقدا فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی كەركوكی كردەوە.  كردنەوەی ئەم فڕۆكەخانەیە لە رۆژی 16ی ئۆكتۆبەردا، وانیشانی دەدات پارێزگاری كەركوك كە سەربە پێكهاتەی عەرەبە دەیەوێت ئەو پەیامە بە خەڵكی كەركوك‌و رایگشتی عێراق بگەیەنێت، لەدوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەری 2017وە كە هێزی پێشمەرگە لە سنورەكە كشاوەتەوە‌و هێزەكانی عێراق چونەتە شوێنەكان، كەركوك ئاوەدانكردنەوە‌و پێشكەوتن بەخۆوە دەبینێت.  لە مەراسیمی كردنەوەی فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی كەركوكدا فەریق روكن عەلی فرێجی فەرماندەی ئۆپراسیۆنە هاوبەشەكانی سوپای عێراق‌و ژمارەیەك بەرپرسی دەسەڵاتی فڕۆكەوانی عێراق‌و دەروازە سنورییەكان بەشداربوون، راكان جبوری پارێزگار كردنەوەی ئەم فڕۆكەخانەیە بە دەستكەوتی خۆی دەزانێت‌و دەڵێ" بەڵێنمانداو جێبەجێمان كرد".  كۆمپانیای (ئەزمەڕ ئێر) كە سەر بە ئیدارەی گشتی یەكێتی نیشتمانی كوردستانە كاروباری (چالاكی زەمینی‌و خزمەتگوزاری) فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی كەركوكی وەرگرتووە‌و لەئەمڕۆوە دەستبەكاربووە،(ئەزمەڕ ئێر) یەكێكە لەو كۆمپانیایانەی كە كار بۆ ئیدارەی گشتی یەكێتی دەكات‌و داهاتەكەی بۆ خەزێنەی یەكێتی دەگەڕێتەوە.  دوای كشانەوەی سوپای عێراق لەبەردەم هێرشی چەكدارانی داعشدا، ساڵی 2014 هێزی پێشمەرگەی حكومەتی هەرێمی كوردستان روبەڕووی داعش بووە‌و چووە ناو شاری كەركوك.  دوای ریفراندۆمی سەربەخۆیی كوردستان كە ناوچە جێناكۆكەكانیشی گرتەوە لەناویاندا (كەركوك)، سوپای عێراق لە 16ی ئۆكتۆبەری 2017دا‌و دوای شكانی داعش لە سنورەكە، جارێكی تر گەڕایەوە‌و  شاری كەركوك‌و ناوچەكانی تری لە دەستی هێزی پێشمەرگە سەندەوە.  ئەمانە كۆمەڵێك رووداوی سەربازی‌و سیاسین كە لە رۆژانی پێش‌و پاش 16ی ئۆكتۆبەر رویانداوە‌و بەهۆیەوە كورد دەسەڵاتی لە ناوچە "جێناكۆكەكان" لەدەستداوە، لەم روداوانەدا پارتی‌و یەكێتی وەكو دوو هێزی دەسەڵاتداری هەرێمی كوردستان هەردوولایان یەكتری بە "خیانەت" تۆمەتبار دەكەن. یەكێتی بەوپێیەی بەر لە ریفراندۆم‌و رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر پۆستی پارێزگاری كەركوكی بەدەستەوە بووە، زیانی گەورەی لە كەركوك بەركەوتووە، لەوكاتەوە تائێستا كەسێك لە پێكهاتەی عەرەبی بووە بە پارێزگاری كەركوك.  یەكێتی لە گفتوگۆكانی پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا كە ساڵی 2019 بەڕێوەچوو، پرسی وەرگرتنەوەی پۆستی پارێزگاری كەركوكی كرد بە مەرج لەسەر پارتی، بەڵام ئەم مەرجە هێشتا جێبەجێ نەكراوە. بەمدواییەش كە پارتی‌و یەكێتی لەسەر پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق دانوستانیان كرد، یەكێتی جارێكی تر پرسی پۆستی پارێزگاری كەركوكی هێنایەوە پێش، بەڵام هیچ گرەنتییەكی لەمبارەیەوە پێنەدرا، بەوپێیەی پۆستی پارێزگاری كەركوك پۆستێك نییە تەنیا لەناو پێكهاتەی كوردا یەكلابكرێتەوە‌و رەهەندی دەرەكی هەیە‌و توركیا قسەی تێدا دەكات.   

  راپۆرت: درەو  پێنج ساڵ تێپەڕ دەبێت بەسەر روداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەردا، بەڵام هێشتا بابەتی گەرمی ململانێی نێوان پارتی‌و یەكێتییەو ساڵانە بە هێرشكردنە سەر یەكتر، یادی دەكەنەوە، ئەمە لەكاتێكدایە لەم رووداوانەدا یەكێتی‌و پارتی هێندەی یەك خاكی ناوچەی جێنفوزیان لە دەستداوە، لە سنوری دەسەڵاتی یەكێتی (11,800) كم2 خاك لەدەستدراوەو لە ناوچەی جێنفوزی پارتی (15,400) كم2 خاك لەدەستدراوە.   ریفراندۆمی بەر لە ئۆكتۆبەر رۆژی 6/7/2017 لیژنەی باڵای ریفراندۆم كە مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و سەرۆكی ئەوكاتی هەرێمی كوردستان سەرۆكایەتی دەكرد، بڕیاریدا رۆژ 25/9/2017 ریفراندۆم بەڕێوەبچێت بۆ بڕیاردان لەسەر سەربەخۆیی‌و جیابونەوەی هەرێمی كوردستان لە عێراق، پەرلەمانی كوردستان كە ئەوكات ماوەی دوو ساڵ بوو پەكخرابوو، دەستی بەكاركردەوەو لە دانیشتنێكدا بڕیاری ریفراندۆمی پەسەندكرد. جگە لە بزوتنەوەی گۆڕان‌و كۆمەڵی ئیسلامی، لایەنە سیاسییە سەرەكییەكانی تر هەمویان بەشداربون لە لیژنەی باڵای ریفراندۆم. سەرباری ناڕەزایەتی‌و كێشمەكێشی زۆر لەسەر ئاستی ناوخۆیی‌و فشارەكان لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بەتایبەتی ئەمریكاو توركیاو ئێران، لەو وادەیەی كە دیاریكرابوو، ریفراندۆم بەڕێوەچوو. 21 رۆژ دوای بەڕێوەچونی ریفراندۆم، حكومەتی عێراق كە تازە لە كۆتایی شەڕی دژ بە "داعش" نزیكدەبوەوە، بەشێوەیەكی كرداری ئاڕاستەی شەڕی گۆڕی بەرەو ئەو ناوچانەی كە لەدوای ساڵی 2003و كەوتنی سەددامەوە كەوتبونە ژێر كۆنترۆڵی كورد.  كۆكردنەوەی هێز.. سەرەتای روداوەكان حكومەتی عێراق كە خۆی لە بنەڕەتەوە بە بیانوو بوو لە دەسەڵاتی كورد بەسەر ناوچە جێناكۆكەكان، لەدوای بەڕێوەچوونی ریفراندۆم بەهانەی شەڕی لەدژی كورد دەستكەوت، ئەوەشی زیاتر پاڵی بە سوپای عێراقەوە نا هێرش بكات، بەڕێوەچونی ریفراندۆم بوو لەو ناوچانە. سوپای عێراق هەڵمەتی سەربازی بۆسەر "داعش" لە قەزای حەویجەی سەربە پارێزگای كەركوك دواخست بۆ دوای شەڕی موسڵ، ئەمە پەیامێكی روون بوو بۆ دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستان بەر لە ریفراندۆم كە سوپای عێراق جارێكی تر دەگەڕێتەوە بۆ كەركوك، بەڵام ئاستی هەڕەشەكە بە هەند وەرنەگیرا. سوپای عێراق بەبیانوی شەڕی حەویجەوە هێزێكی زۆری لە سنوری كەركوك كۆكردەوە، بەر لە شەڕی حەویجە، حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتی عێراق سەردانی كەركوكی كرد، دەسەڵاتدارانی عێراق وایان نیشان دەدات كە بەهاوبەشی لەگەڵ هێزی پێشمەگە هێرش دەكەنەسەر "داعش" لە حەویجە، بەمشێوەیە سوپای عێراق هێزی خۆی لە سنورەكە جێگیركرد وەكو ئامادەكارییەك بۆ گەڕانەوە بۆ ناو كەركوك. بەوشێوەیەی بڕیاری لێدرابوو، سوپای عێراق هێرشی كردەسەر "داعش" لە حەویجەو سنورەكەی كۆنترۆڵكرد، هێزی پێشمەرگە بەهیچ جۆرێك بەشداری لە ئۆپەراسیۆنەكەدا نەكرد، دوای حەویجە، سوپای عێراق بەتەواوەتی دەستی كرایەوە بۆ روبەڕووبونەوەی پێشمەرگە. حكومەتی عێراق كە سەرەتا داوای دەكرد پێشمەرگە تەنیا ئەو ناوچانە رادەست بكاتەوە كە لە شەڕی دژ بە رێكخراوی "داعش" لە ساڵی 2014وە دەستی بەسەردا گرتوون، بەڵام ئێستا كە شەڕ كۆتایهاتووە، دەیەوێت دەسەڵاتی كورد بگەڕێنێتەوە بۆ سنوری هەرێمی كوردستان بەر لە روخانی رژێمی سەددام لە ساڵی 2003دا. قایمكردنی سەنگەرەكان سوپای عێراق لە نزیك هێزەكانی پێشمەرگە دەستیكرد بە لێدانی سەنگەر، هێزەكانی فیرقەی نۆی تانك‌و پۆلیسی فیدراڵی‌و فیرقەی ئاڵتونی‌و حەشدی شەعبی لەناوچەكەدا كۆبونەوەو ژمارەیەكی زۆر چەك‌و تەقەمەنی قورسیان لەگەڵ خۆیاندا هێنا، لە رۆژی 14ی ئۆكتۆبەرەوە دەستیان بە جموجوڵ كرد. هەڕەشەی هێرشی سوپای عێراق‌و حەشدی شەعبی بۆسەر پێشمەرگە لە سنوری كەركوك گەیشتە خاڵی سفر، هەندێك لە بەرپرسانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان هەستیان بە مەترسیی دۆخەكە كردبوو، دەرگای گفتوگۆیان لەگەڵ سەركردەكانی حەشدی شەعبی كردەوە بەمەبەستی رێگریكردن لە رودانی شەڕ، سەركردەكانی حەشد دەستپێشخەرییان بۆ گفتوگۆ قبوڵكرد، شەڕ لەبەردەرگای پێشمەرگەدا بوو، سەركردەكانی حەشد دووجار مۆڵەتیان بە فەرماندەكانی پێشمەرگەداو هێرشیان دەست پێ نەكرد، جاری یەكەم ماوەی (48) كاتژمێرو جاری دووەم ماوەی (24) كاتژمێر، بەڵام گفتوگۆكان هیچ شتێكیان لێ سەوز نەبوو. رۆژی 15ی ئۆكتۆبەر، پەرەسەندنێكی خێرا رویدا، كاتژمێر 11ی پێشنیوەڕۆ (حاجی ئیقبال پور)و (ئەبو عەممار) كە دەوترێت دوو فەرماندەی سەربازی ئێرانین، سەردانی بارەگای میحوەری (4)ی كەركوكی هێزی پێشمەرگەیان كرد، دوای كۆبونەوەكە، وەستا رەسوڵ فەرماندەی میحوەرەكە ئاشكرایكرد، ئیقبال پورو ئەبو عیماد پێیان وتوون: بەخۆشی بێت یان ناخۆشی دەبێت پێشمەرگە ئەم شوێنانە رادەستی هێزە عێراقییەكان بكات: •    سەربازگە كۆنەكانی كەركوك •    بیرە نەوتەكان •    جادە حەولییەكەی كەركوك تاوەكو گوندی كەڵوڕ لەنێوان ناحییەی پردێ‌و شاری كەركوك، كە شەقامی سەرەكی كەركوك- هەولێر كۆنترۆڵ دەكات پێشمەرگە بەم پێشنیازانە قایل نەبوو، ئیقباڵ پورو ئەبو عیماد كە دڵنیابوون، پێشمەرگە ئامادە نییە ئەو ناوچانە رادەستبكات، بە وەستا رەسوڵی فەرماندەی میحوەری (4)یان رایگەیاند: •    لەم ساتەوە چاوەڕوانی ئەوە بكەن هێرشی دەستپێدەكات •    تاكە هۆكارێك كە هێرشەكەمان رابگرێت، ئەوەیە چاوەڕوانی كۆبونەوەی دوكان دەكەین، ئەگەر سەركردایەتی سیاسی كورد بڕیاریدا لەچوارچێوەی دەستوردا كێشەكانی لەگەڵ عێراق چارەسەر بكات، هێرش ناكرێت كۆبونەوەكەی دوكان رۆژی 15ی ئۆكتۆبەر لە قەزای دوكان كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی یەكێتی‌و پارتی بەڕێوەچوو، مەسعود بارزانی سەرۆكایەتی كۆبونەوەكەی دەكرد، لە لایەنی یەكێتی، كۆسرەت رەسوڵ‌و هێرۆ ئیبراهیم ئەحمەدو مەلا بەختیار بەشداربوون، پاشان بافڵ تاڵەبانی كوڕە گەورەی جەلال تاڵەبانی دەچێتە ناو كۆبونەوەكەوەو دەڵێت" دەبێت لێكتێگەیشتن لەگەڵ حكومەتی عێراق بكەین، ناچارین ئەو لێكتێگەیشتنە بكەین"، مەسعود بارزانی بە بەرپرسانی یەكێتی دەڵێت" هیچ رێككەوتنێك لەئارادایە؟"، كۆسرەت رەسوڵ‌و مەلا بەختیار دەڵێن" نەخێر، چونكە هێز لای ئێمەیەو ئەگەر رێككەوتنێك هەبێت، دەبێت ئێمە ئاگاداربین"، ئەمە وا دەكات بارزانی زۆر گوێ بۆ قسەكانی بافڵ تاڵەبانی شل نەكات. راگەیەندراوی كۆتایی كۆبونەوەی دوكان هیچ شتێكی تێدا نەبوو كە وەڵامدەرەوە بێت بۆ راگرتنی هەڕەشەكەی (ئیقبال پورو ئەبو عیماد)، بەدیاریكراویش راگەیاندنی ئەوەی كە هەرێمی كوردستان ئامادەیە لەچوارچێوەی دەستوری عێراقدا كێشەكانی لەگەڵ بەغداد چارەسەر بكات. رێككەوتنی یەكێتی‌و حكومەتی عێراق لە رۆژانی دوای 16ی ئۆكتۆبەر، كاتێك ململانێ ناوخۆییەكانی یەكێتی توندبونەوە لەبارەی هۆكارەكانی لەدەستدانی كەركوك‌و لەلایەكی تر پارتی هێرشی راگەیاندنی توندی دەكردەسەر هەندێك لەسەركردەكانی یەكێتی‌و تۆمەتباری دەكردن بە "خیانەت"، بافڵ تاڵەبانی دەقی رێككەوتنێكی نێوان یەكێتی‌و حكومەتی عێراقی بڵاوكردەوە، كە بەپێی قسەی خۆی، لە رۆژی 14ی ئۆكتۆبەردا لەلایەن (38) كەس لە ئەندامانی مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتی یەكێتییەوە ئیمزای لەسەر كراوە. دەقی رێككەوتنەكەی یەكێتی‌و حكومەتی عێراق بۆ رێگرتن لە روودانی شەڕ لەنێوان سوپای عێراق‌و پێشمەرگە لە سنوری كەركوك، ئەم خاڵانە لەخۆدەگرێت: •    سەركردایەتی سەربازی هاوبەش لەسنوری كەركوك پێكبهێنرێت، نوێنەری هێزەكانی ئەمریكاو پێشمەرگەو سوپای عێراقی تێدا بێت. ئەركی سەرەكی بریتییە لە دابینكردنی ئاسایش‌و ئارامی لەو ناوچانەو بارەگاكەشی لە سەربازگەی "كەی وەن"ی شاری كەركوك دەبێت. •    هیچ هێزێكی سەربازی نەهێنرێتە ناو شاری كەركوك. •    كێشەو ناكۆكییەكانی تر لەنێوان حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی فیدراڵ لەڕێگەی دیالۆگ لەچوارچێوەی دەستوردا چارەسەر بكرێت. •    نەتەوە یەكگرتووەكان‌و ئەمریكا هاوكار‌و پشتیوان بن بۆ جێبەجێكردنی ئەو خاڵانەی سەرەوە.  رۆژی 16ی ئۆكتۆبەر، مەسعود حەیدەر ئەندامی پەرلەمانی عێراق رایگەیاند، بافڵ تاڵەبانی‌و هادی عامری فەرماندەی هێزەكانی حەشدی شەعبی رێككەوتنیان كردووە بۆ گەڕانەوەی هێزە عێراقییەكان بۆ ناوچە دابڕاوەكان. بەپێی قسەی مەسعود حەیدەر، ئەو رێككەوتنەی نێوان بافڵ تاڵەبانی‌و هادی عامری، بەسەرپەرەشتی حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق‌و نێوەندگیری قاسم سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی ئێران كراوە. ئەو پەرلەمانتارە كوردە، ئەوكات ئاماژەی بەوەكردووە، خاڵەكانی ئەو رێككەوتنە لە بیرۆكەیەكی فەرەنسییەوە سەرچاوەی گرتووە بۆ دابەشكردنی هەرێمی كوردستان بۆ دوو ئیدارە یان دوو هەرێم، بۆ ئەوەی بەوتەی ئەو، كورد بیر لە مافی چارەی خۆنوسین نەكاتەوە لە ئایندەی نزیكدا. ناوەڕۆكی ئەو رێككەوتنە بەپێی ئەوەی مەسعود حەیدەر لەوكاتەدا بڵاویكردەوە، ئەم خاڵانە لەخۆدەگرێت: •    گەڕانەوەی هێزەكانی عێراق بۆ ناوچە دابڕاوەكان‌و كشانەوەی هێزی پێشمەرگە لەو ناوچانە بەبێ شەڕ. •    تەسلیمكردنی 17 یەكەی ئیداری (قەزاو ناحیەو ناوەندی كركوك) بەدەسەڵاتی ئیتحادی كە لەدوای ساڵی 2014 حكومەتی هەرێمی كوردستان ئیدارەی ئەدات. ئەگەر ئەوانە تەسلیم نەكرێت، ئەوا عێراق داوای 11 یەكەی ئیداری تریش دەكات كە پاش 2003 هەرێم ئیدارەی ئەدات. كۆی گشتی دەبێتە 28 یەكەی ئیداری. •    ناوەندی كەركوك ئیدارەی هاوبەش دەبێت، 15 گەڕەكی كوردی لەلایەن كوردەوە ئیدارە ئەدرێت‌و 25 گەڕەكی تری پێكهاتەكانی تر خۆیان ئیدارەی ئەدەن‌و ئەم حاڵەتە بۆ شەش مانگ بەردەوام دەبێت. •    جێگا ستراتیژییەكانی كەركوك لەلایەن حكومەتی ئیتحادی بەڕێوەدەبرێت، سەربازگەی كەیوان‌و فڕۆكەخانەو بیرە نەوتەكانی كەركوك. •    كردنەوەی فڕۆكەخانەی سلێمانی بەڕووی گەشتی نێودەوڵەتیدا. •    پێدانی موچەی فەرمانبەرانی سنووری سلێمانی‌و كەركوك لەلایەن حكومەتی ئیتحادییەوە. •    پێدانی موچەی پێشمەرگەی سنوری سلێمانی بەپێی لیستی ئامادەكراو لەلایەن بافڵ تاڵەبانی. •    دروستكردنی هەرێمی هەڵەبجە- سلێمانی- كەركوك. •    تەشكیلكردنی حكومەتێك بۆ ئەم هەرێمە نوێیە. بارزانی لە هەڵوێستی وڵاتان تێنەگەیشت! پێش ئەوەی بافڵ تاڵەبانی هەواڵی رێككەوتن لەگەڵ حكومەتی عێراقی پێبدات، بارزانی چەندین هەواڵی تری سەبارەت بە هەڵوێستی وڵاتانی لەبارەی ریفراندۆمەوە بیست، بەڵام گوێی بەهیچ یەكێك لەو هەڵوێستانە نەدا. ئەمریكاو بەریتانیاو فەرەنساو یەكێتی ئەوروپاو توركیاو ئێران بەفەرمی دژایەتی خۆیان بۆ ریفراندۆم راگەیاند، روسیا هەڵوێستی روون نەبوو، ئیسرائیل تاكە وڵات بوو بەفەرمی پشتیوانی ریفراندۆمی كرد، بارزانی پشتی لە هۆشداریدانی ئەو وڵاتانە كرد لەبارەی سازدانی ریفراندۆم، بۆیە لە 16ی ئۆكتۆبەردا، جیهان بێدەنگ بوون لە هێرشی سوپای عێراق بۆسەر كەركوك‌و ناوچە جێناكۆكەكانی تر. 16ی ئۆكتۆبەر چی رویدا؟ كاتێك هەوڵە سیاسییەكان بۆ چارەسەر نەگەیشتە ئەنجام‌و كۆبونەوەی دوكان هیچ وەڵامێكی قایلكەری نەدایەوە كە هێرشی سوپای عێراق رابگرێت، شەوی 15 لەسەر 16ی ئۆكتۆبەر كاتژمێر (9:30) خولەك، هێزە عێراقییەكان دەستیان بە جموجوڵ كرد بە ئاڕاستەی سەنگەرەكانی پێشمەرگە لە سنوری كەركوك. بەپێی ئەو زانیارییانەی كە (درەو) بۆ نوسینی ئەم راپۆرتە كۆی كردونەتەوە، بڕیاربووە سوپای عێراق كاتژمێر (1)ی شەو هێرش بكات، بەڵام كاتێك بینیویەتی هێزەكانی پێشمەرگە پاشەكشێ دەكەن، هەرزوو هێرشەكەی دەستپێكردووە. كشانەوەی هێزی پێشمەرگە بۆ خەڵك چاوەڕوان نەكراو بوو، چونكە ئەوكات وەستا رەسوڵ فەرماندەی میحوەری باشوری هێزی پێشمەرگەی كەركوك كە سەربە یەكێتییە لێدوانێكی داو وتی:" تەمەننا ئەكەین بێن ئەوەندەیان پێ دەڵێن با بێن.. حەشدی شەعبی دوژمنمانن"، هاوكات كەمال كەركوكی فەرماندەی میحوەری رۆژئاوای كەركوكی هێزی پێشمەرگە كە سەربە پارتییە رایگەیاند:" ئەگەر بێن دەرسێكیان پێدەدەین قەت لەبیریان نەچێتەوە". دوای ئەم قسانە، هێزەكانی (70) كە سەربە یەكێتی بوون، پاشەكشێیان كرد، هێزەكانی (80)ش كە سەربە پارتی بوون، بە هەمان شێوە كشانەوە، دیمەنی كشانەوەی پێشمەرگە هەرزوو میدیاكانی جیهانی داگیركرد، خەڵێكی زۆری كورد كەركوكیان بەرەو شارەكانی هەرێمی كوردستان جێهێشت، لە شارەكانی هەرێم خەڵك بە خەمبارییەوە پێشوازییان لە هەواڵی شكانی هێزی پێشمەرگە كرد، كۆچكردووە (نەجمەدین كەریم) پارێزگاری كەركوك كە سەربە یەكێتی بوو، شارەكەی جێهێشت‌و رووی لە هەولێر كرد.    بەرپرسانی یەكێتی نیشتمانی دابەشبوون بەسەر دوو بۆچوندا، بەرەیەك كشانەوەی پێشمەرگەی وەكو "خیانەت" ناودەبرد، بەرەكەی تر دەیانوت" كشانەوەكە تەكتیكییەو هێزی پێشمەرگە و سوپای عێراق نابەرامبەرەو كورد لەو شەڕەدا زیانی گەورەی بەردەكەوت ئەگەر پاشەكشێ نەكات"، لەنێوان ئەم دوو بەرەیەدا، هەندێك لەسەركردەكانی تری یەكێتی باسیان لەوەدەكرد، پێشمەرگە بە رێككەوتن لەگەڵ حكومەتی عێراق كشاوەتەوە، ئاراس شێخ جەنگی برای لاهور شێخ جەنگی بەرپرسی ئەوكاتی ئاژانسی پاراستن‌و زانیاری- زانیاری كە سەربە یەكێتییە رۆژی 16ی ئۆكتۆبەر لەناو شاری كەركوك دەركەوت‌و داوای لە خەڵك كرد بگەڕێنەوە، لەرۆژانی دواتردا زیاتر ناوی ئاراس شێخ جەنگی لە میدیاكانی كوردستانەوە درەوشایەوە، پارتییەكان وەكو "خیانەتكار" ناویان دەبرد، هەندێك لە یەكێتییەكانیش بەرگرییان لێدەكرد. ئاراس شێخ جەنگی ئەوكات رایگەیاند، ئەوان بەو هەنگاوەیان كەركوكیان لە كارەسات رزگاركردووە، چونكە گرتنی كەركوك لەلایەن هێزە عێراقییەكان لەچوارچێوەی رێككەوتنێكی نێودەوڵەتیدا بووەو توركیاو ئێران‌و تەنانەت ئەمریكاش پشتیوانی ئەوەیان كردووە دۆخی كەركوك بگەڕێندرێتەوە بۆ پێش ساڵی 2003. هەر ئەو رۆژانە بوو كە ئاراسی شێخ جەنگی هێرشی توندی دەكردەسەر بنەماڵەی بارزانی تۆمەتباری دەكردن بەوەی هۆكاری ئەو روداوانە بوون كە بەسەر كەركوكدا هاتووەو ئەوان نەوتی كەركوكیان دزیوە. ئاراس شێخ جەنگی بەرگری لە گەڕانەوەی هێزە عێراقییەكان دەكرد بۆ كەركوك‌و دەیوت، ئەگەر حكومەتی ناوەند بگەڕێتەوە بۆ كەركوك خەڵك بارودۆخیان باشتر دەبێت، چونكە لە حكومەتی ناوەنددا یاسا سەروەرە، ئەمەش باشترە لەوەی لە كەركوك یەكێتی‌و پارتی دوو هێزی ئاسایشیان هەبێت، ئەو هەر لەو رۆژانەدا باسی لەوەدەكرد، لەماوەی 24 كاتژمێردا پارێزگارێكی نوێ بۆ كەركوك دادەنرێت‌و پارێزگار كورد دەبێت‌و كەسێكی یەكێتی دەبێت، بەڵام دوای چوار ساڵ تائێستا پارێزگارێكی عەرەب بە وەكالەت كاروباری كەركوك بەڕێوەدەبات. رۆژی 12/12/2017 ئاراسی شێخ جەنگی لە لێدوانێكی رۆژنامەوانیدا وتی:" ئامادەم بچمە بەردەم پەرلەمانی كوردستان‌و هەموو راستی رووداوەكان وەكو خۆی لەبەردەم ئەندام پەرلەمان‌و راگەیەندكاران بۆ هەموو هاوڵاتیان روون بكەمەوە، بەڵام پارتی بەهۆی ئەوەی نایەوێت خەڵك راستییەكان بزانن، رێگری دروستدەكەن". رۆڵی نەوت لە 16ی ئۆكتۆبەردا  كۆنترۆڵكردنی هەردوو بیرە نەوتی (ئاڤاناو بای حەسەن) لەلایەن پارتییەوە لەدوای هاتنی "داعش" بۆ ناوچەكەو كشانەوەی هێزەكانی عێراق، دەمێك بوو یەكێتی نیگەران كردبوو، پارتی لەو دوو بیرەوە رۆژانە زیاتر لە (260 هەزار) بەرمیل نەوتی هەناردە دەكرد، وەكو باسدەكرێت یەكێك لە هۆكارەكانی رێككەوتنی یەكێتی لەگەڵ حكومەتی عێراق لەبارەی كەركوكەوە پەیوەندی بەو بیرە نەوتانەوە هەبووە. بەشێكی تری هۆكاری روداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر بۆ ئەوە دەگەڕێندرێتەوە پارتی كە دەستی بەسەر نەوتی ئەو دوو بیرەی كەركوكدا گرتووە، رێككەوتنی لەگەڵ كۆمپانیای (روسنەفت)ی روسی كردووە، لە حاڵێكدا حكومەتی عێراق رێككەوتنی لەبارەی نەوتەوە لەگەڵ كۆمپانیای (بریتش پترلیۆم)ی بەریتانی هەبووە، لەدوای 16ی ئۆكتۆبەر، كۆمپانیا بەریتانییەكە رێككەوتنی لەگەڵ راكان سەعید پارێزگاری كەركوك بەوەكالەت كردو هەرزوو رێككەوتنەكەش چووە بواری جێبەجێكردنەوە، ئەمەش بە ئاگاداری باڵیۆزی بەریتانیا لە عێراق. كورد نیوەی خاكەكەی لەدەستدا! ئەوە لە كەركوك‌و بەشێك لە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم رویدا، تەنها روداوێكی ئاسایی‌و كۆنترۆڵكردنی چەند ناوچەیەك نەبوو لەلایەن حەشدی شەعبی‌و هێزە عێراقییەكانەوە، بەڵكو لەدەستدانی بەشێكی زۆری خاكی كوردستان بوو بۆ ماوەیەكی دوورودرێژ، كە لەماوەی سێ ساڵی پێشتردا بەخوێنی (هەزارو 700) پێشمەرگەو برینداربوونی زیاتر لە (12 هەزار) پێشمەرگەی تر لە شەڕی دژ بە "داعش"دا بەدی هاتبوو. ئەوەی لەماوەی (5 كاتژمێر)دا لە كەركوك‌و بەشێك لەناوچە كوردستانییەكانی تر دەرەوەی هەرێم روویدا، لەدەستدانی زیاتر لە (12 هەزار) كیلۆمەتر دووجا خاك بوو، بەو پێیەی پارێزگای كەركوك بەتەواوی لەگەڵ قەزای دوزخورماتوو لە پارێزگای سەڵاحەدین‌و ناحیەكانی جەلەولاو قەرەتەپەو جەبارە لە پارێزگای دیالە بەتەواوەتی كەوتنە دەست حەشددی شەعبی‌و هێزە عێراقییەكان. سەرباری ئەوەی هەردووكیان یەكتری بە "خیانەتكردن" تۆمەتبار دەكەن، بەڵام بە تەماشاكردنی نەخشەی ئەو زەوییانەی كە دوای 16ی ئۆكتۆبەرەوە رادەستی سوپای عێراق كراون، دەردەكەوێت هەردوو حزبە دەسەڵاتدارەكەی هەرێم بەرپرسیارن لەو شكستە مێژوییە. یەكێتی و پارتی كەمیان زیاتریان لەدەستداوە؟ لەدوای 16ی ئۆكتۆبەرەوە لە سنوری ناوچەی دەسەڵاتی یەكێتی (11 هەزارو 800) كیلۆمەتر دووجا خاكی هەرێمی كوردستان كەوتوەتە ژێر دەسەڵاتی هێزە عێراقییەكانەوە، لە سنوری دەسەڵاتی پارتیش  (15 هەزارو 400) كیلۆمەتر خاك رادەستكراوە، سەرباری ئەوەی پارتی یەكێتی تۆمەتبار دەكات بە "خیانەتكردن"، بەڵام ئەو روبەرەی كە خۆی لەو رۆژانەدا چۆڵیكردووە بۆ هێزە عێراقییەكان، لە روبەرەكەی یەكێتی زیاترە. روبەڕی گشتی خاكی ناوچە جێناكۆكەكان (44 هەزارو 330) كیلۆمەتر دووجایە، ئەم روبەرە رێژەی 51.4%ی كۆی گشتی خاكی هەرێمی كوردستان پێكدەهێنێت. لەو روداوانەدا، یەكێتی نیشتمانی دەسەڵاتی لەم ناوچانە لەدەستدا: •    كەركوك •    داقوق •    خورماتوو •    دوبز •    خانەقین •    جەلەولا •    قەرەتەپە •    پردێ لەو روداوانەدا، پارتی دیموكراتی كوردستان دەسەڵاتی لەم ناوچانە لەدەستدا: •    رۆژئاوای كەركوك •    مەخمور •    گوێر •    شەنگال •    سنونێ •    زوممار •    رەبیعە •    بەعشیقە  

مەریوان وریا قانع ( هەفتانە تایبەت بە درەو دەینوسێت)   لەگەڵ سەرەتاکانی لەدایکبوونی دونیای نوێ لە سەدەی ھەڤدەھەمدا، پرۆسەیەکی درێژخایەنی دووسەرە لەدایکدەبێت، کە بریتییە لە پرۆژەی دروستکردنی ”دەوڵەتی مۆدێرن“ و دروستبوون و لەدایکبوونی ”تاکەکەسیی مۆدێرن“. ئەوەی بەدرێژایی سێ سەدەی ڕابردوو لە بەشێکی گەورەی جیھاندا ڕووئەدات پرۆسە ئاڵۆز و پڕ ھەڵبەز و دابەزەکانی ئەم لەدایکبوونە مێژووییە دوو جەمسەرەیە. ئەمەش نەک تەنھا لە ئەوروپا و ئەو بەشەی جیھاندا کە ناوی خۆرئاوای لێنراوە، بەڵکو لە سەرجەمی بەشەکانی تری جیھاندا. ھەردوو پرۆسەکەش ئاکارێکی گەردونیان ھەیە و لە ئێستاشدا کێشە سەرەکیی و تەحەدا گەورەکانی ئەو لەدایکبوونە و شێوەوەرگرتنی، لەو ناوچەیەی ئێمەدا بە ئاسانی ھەستیپێدەکرێت و دەبینرت. ئەوەی لە شەپۆلی یەکەمی بەھاری عەرەبیدا ڕوویدا، ئەوەی لە بزوتنەوەی سەوز لە ئێراندا دەرکەوت، ئەوەی لە ناڕەزاییدەربڕینەکانی پارکی غازی لە تورکیادا بینرا، ئەوەی لە خۆپیشاندانەکانی شەپۆلی دووھەمی بەھاری عەرەبی لە عێراق و سوداندا ڕویاندا، ئەوەی ئێستاش لە ئێراندا ڕووئەدات، پەیوەندییەکی پتەوی بەھەردوو ڕەھەندە سەرەکییەکەی دروستبوونی ئەم دونیا تازەیەوە ھەیە. ئەوەی دەیبینین ھەوڵدانی مێژوویی چەندان بکەری نوێی ناو مێژووی ئەو ناوچەیەیە، بۆ دروستکردنی دەوڵەتێکی مۆدێرن و بۆ ڕێگەخۆشکردن بۆ گەشەکردنی زیاتری ئەو تاکەکەسە مۆدێرنەی، باسمانکرد.  ئەمڕۆ بەشێکی گەورەی دانیشتوانی سەر ئەم ئەستێرەیە زۆر لەو ڕاستییە سادەیە تێگەیشتون کە دەوڵەت لە دونیای ئەمڕۆدا یان نابێت ھەبێت، یان کە ھەبوو پێویستە سەر بەو جۆرە لە دەوڵەتی مۆدێرن بێت کە لە سەدەی ھەڤدەھەمەوە لە پرۆسەی دروستبوون و گەشەکردنێکی ئاڵۆز و بەردەوامدایە. ئەو شێوازە لە دەوڵەت کە تیایدا دەسەڵاتەکان بەڕاستیی لەیەکتری جیاکراونەتەوە، دەزگای گرنگ و بەھێز بۆ لێپپرسینەوە و بەرپرسیارکردنی سیاسیی ھەن و کاردەکەن، دەستگۆڕکێی ڕاستەقینەی دەسەڵات لەناو ئەو دەوڵەتەدا ئەنجامئەدرێت، خودی دەوڵەتەکە خۆیشی ڕێژەییانە بێلایەن و چالاکانە چاودێرە بەسەر گشتێتی ژیانی کۆمەڵایەتییەوە. ھەر دەوڵەت خۆیشی توانای بەکارھێنانی توندوتیژیی و شەرعیەتی ئەو بەکارھێنانەی لەدەستدایە، بە تەنھا ئەویشە تواناکانی کۆکردنەوە و وەرگرتنی باجی لەدەستدایە. ئەم دەوڵەتە لەباتی خواست و ویست و زەوقی دەسەڵاتدارێک بەڕێوەیببات، ئیتر گرنگ نییە ئایەتوڵایەکی دینییە یان سەرۆکێکی نادینیی، پێویستە دەستورێک بەڕێوەیببات، کە یاسا و پرنسیپەکانی لەسەروی ھەمووان و ڕووبەڕووی ھەمووانە. لەناو ئەم دەوڵەتەدا بڕیار و سیاسەتەکان لەژێر سێبەری یاسا و لەناو دەزگا فەرمییەکانی حوکمڕانیدا دەدرێت، نەک لە ژووری تایبەتی پادشا و لە کۆشک و بارەگای ئەم یان ئەو سەرکردەی سیاسیدا.  مێژووی ئەم دەوڵەتە مۆدێرنە لە سەدەی ھەڤدەھەمدا بە سنووردارکردنی دەسەڵاتی پادشا و ئەمیر و سەرۆکەکان دەستپێدەکات، دواتر گەشەدەکات بۆ بەیاسا گەمارۆدانی حوکمڕانان و ڕەخساندنی توانا و دروستکردنی میکانیزمی تایبەت بۆ لێپرسینەوە و بەرپرسیارکردنیان. ئەم دۆخە دواتر گەشەدەکات ئەم دەوڵەتی مۆدێرنە لەگەشەی خۆیدا دەگۆڕێت بۆ ”دەوڵەتی یاسا“. قۆناغێک دواتریش ئەم دەوڵەتە دەبێت بە ”دەوڵەتی ماف“. مافەکانیش تا دێت گەشەی زیاتر و زیاتر دەکەن و لە سەدەی بیستەمدا ئەو جۆرە لە دەوڵەت لەدایکدەبێت کە بە ”دەوڵەتی خۆشگوزەرانیی“ ناودەبرێت. ئەمڕۆکە بڕێکی گەورەی دانیشتوانی خۆرھەڵاتی ناوەڕاست  ئەم ڕاستییە سادانە دەزانن و لە ڕێگای تەکنۆلۆژیای پەیوەندیی نوێوە، دەرکەوت و دەرەنجامەکانی لە ژیانی دانیشتوانی چەندان بەشی جیھاندا، دەبینن.  لە دەرەوەی ئەم مۆدێلی گەشەکردنە گشتییەی دەوڵەتدا کە باسمکرد، مۆدێلەکانی تری دەوڵەت لە دونیای ئەمڕۆدا ھەرچییەک بن، لە ھەربەشێکی دونیادا بن، ھەر فۆرمێکیان ھەبێت، دینیی بن یان نادینیی، بوونەوەرێکی سیاسیی ترسناکن و لە فۆرمی کابوسی جیاوازدا ئامادەن. دەوڵەت لە دونیای ئەمڕۆدا، جا چ لە ئێران بێت یان لە تورکیا یان لە سودان یان لە سعودیە یان لە عێراق یان لە میسر یان لە فەرەنسا یان لە بریتانیا و وڵاتانی ئەسکەندەنافیدا، لەبەردەم دوو ئەگەردایە: یان ئەوەیە دەوڵەتێکی مۆدێرنە بەو ئاکارانەی لەسەرەوە باسمکرد، یان ھەڕەشە و کارەسات و کابوسێکی گەورە و بەردەوامە بەسەر سنگیی ئەو کۆمەڵگا و ملیۆنەھا مرۆڤەوە کە حوکمڕانیان دەکات. سەرجەمی ئەو یاخیبوون و ناڕەزیبوونانەی لەم دەیەی دواییدا بینیومانن، یاخیبوونە بەڕووی ئەم دەوڵەت و حوکمڕانییە کابوسییانەدا، خواست و ویستی بونیادنانی دەوڵەتێکی مۆدێرن لەپشتیانەوە بووە و ئاراستەی کردون.  ھەرچی تاکەکەسی مۆدێرنیشە، ئەویش بوونەوەرێکی کۆمەڵایەتیی و سیاسیی و کولتوریی تازەیە و لە سەدەی ھەڤدەھەمەوە و لەناو پرۆسەیەکی مێژوویی ھێجگار ئاڵۆز و پڕ لە ھەڵبەز و دابەزدا لەدایکدەبێت و گەشەدەکات. تاکەکەسێک کە ئاکاری سەرەکیی ئەو ”دینیی بوون“ یان ”دینی نەبوون“ نییە، ئەوە نییە باوەڕدارە یان بێباوەڕە، مەسیحیبوون یان ئیسلامبوون یان جولەکەبوون یان ھیندوسیبوون، یان ھەر ئاکارێکی دینیی تری لەم بابەتە، نییە. بەڵکو ئەوەی شوناسی ئەوە دیاریدەکات توانای بیرکردنەوەی سەربەخۆیە. ”من بیردەکەمەوە کەواتە من ھەم“ ئەو شوناسە تازەیەیە کە ئەم تاکەکەسە دروستیدەکات و لەگەڵخۆیدا دەیھێنتە ناو مێژووەوە. چیدی مەسەلەی سەرەکیی ئەوە نییە: ”من مەسیحیم کەواتە من ھەم“، یاخود ”من ھنیدۆسیم کەواتە من ھەم“، یاخود ”من موسڵمانم کەواتە من ھەم“، ”من سۆسیالیستم کەواتە من ھەم“، بەڵکو ئەوەیە ”من بیردکەمەوە کەواتە من ھەم“. لەم ساتەوەختەوە بەدوا مرۆڤ وەک بوونەوەرێکی بیرکەرەوە و ڕەخنەیی، دەچێتە شوێنی ”مرۆڤی دینیی“ و خودی دین خۆیشی، لەناو ئەم دۆخە مێژووییە تازەیەدا مانای نوێ و فۆرمی نوێ و ئەرک و وەزیفەی نوێ وەردەگرێت. بیرکردنەوە خۆیشی کردەیەکە ھەمیشە بە تێڕامان و گومان و پرسیارکردن دەستپێدەکات و بە پاسادان و سەلماندن کۆتاییدێت. ئەم مرۆڤە بیرکەرەوەیە مرۆڤێکی عەقڵانییە، خاوەنی عەقڵێکی پرسیارکەر و گومانکەر و پشکنەرە. لە سەدەی ھەژدەھەم و نۆزدەھەمیشدا ئەم تاکەکەسە لەپاڵ عەقڵدا، دەبێتە خاوەنی ئاکارێکی گرنگیی دیکە، کە شوناسی ئەو دەوڵەمەندتر و ئاڵۆزتر دەکات، ئەو ئاکارەش بوونی ئیرادەیە لای مرۆڤ، ئیرادەیەکی سەربەخۆ. ئیرادەیەک دەتوانێت ئازادانە بڕیاربدات و بجوڵێت. لەم ساتە بەدوا ئیرادە و عەقڵ دەبن بە ئاکاری بنەڕەتیی شوناسی ئەو تاکەکەسە.  ئەوەی شوناسی ئەو پەیوەندییەش دەستنیشاندەکات کە دەوڵەتی مۆدێرن و تاکەکەسی مۆدێرن بەیەکەوە گرێئەدات، ئازادییە. ئازادیی عەقڵ و بیرکردنەوە و ویژدان، ئازادیی ئیرادە و ھەڵبژاردنی سەربەخۆ. لەم پەیوەندیەدا دەوڵەت دەبێتە ئەو چوارچێوە سەرەکییەی ئازادییەکانی ئەم تاکەکەسە مۆدێرنە دەپارێزێت و دەستەبەردەکات، لە سنووری ئەو ڕێکەوتنە کۆمەڵایەتیەدا کە دروستدەبێت.   بە مانایەکی دیکە ئازادیی تاکەکەس بەر لە ھەمووشتێک لە بەرامبەر خودی دەوڵەت خۆیدا دەپارێزرێت و دەوڵەت بەشێوەیەک ڕێکدەخرێت نەتوانێت و نەیەوێت پەلاماری ئەو ئازادییە بدات. ھاوکات ئەم ئازادییە لە پەیوەندیی تاکەکەس بەو کۆمەڵگایەشەوە دەپارێزرێت کە لەناویدا دەژیی. واتە تەنھا داوا لە دەوڵەت ناکرێت ئەو ئازادییە تاکەکەسییانە بپارێزێت و بەرگریان لێبکات، بەڵکو ھەمان داواکاریی ڕووبەڕووی کۆمەڵگاش دەکرێتەوە و کۆمەڵگاش بەجۆرێک ڕێکدەخرێت و دادەڕێژرێتەوە ئەو ئازادییە تاکەکەسییانە بێنرخ و بێبەھا و تاوانبار نەکات و نەتوانێت و نەیەوێت، پەلاماریانبدات. لەم دۆخە مێژووییە نوێیەدا تاکەکەسەکان تەنھا ئازادنین، بەڵکو لەگەڵیەکتریشدا یەکسانن، دیندار و بێدین، ژن و پیاو، ڕەش و سپی، خەڵکی شار و خەڵکی لادێ، ھتد، ھەم ئازادن و ھەم یەکسانن... ھاوکات پرنسیپێکی دیکەش لەدایکدەبێت کە گرنگییەکەی لە گرنگیی ئازادبوون یەکسانبوون کەمترنییە، ئەویش پرنسیپی مافی جیاوازبوونە. ئەم مافەش مافێکە بۆ ھەمووان: ھەم بۆ تاکەکەس و ھەم بۆ گروپ و ھەم بۆ کۆمەڵە جیاوازەکان.  ئەوەی ئێستا لەو ناوچەیەی ئێمەدا ڕووئەدات لەدایکبوونی نەوەیەکی نوێیە کە ھەم دەوڵەتێکی مۆدێرنی پارەێزەر و چاودێریکراو و یاسادۆست و مافگەری، دەوێت، ھەم بەرجەستەبوونی ئامادەگیی تاکەکەسێکیشە داوای ئازادییە شەخسییەکان و داوای مافەکانی دەکات و خواستی یەکسانبوون و جیاوازبوون، ئاراستەیدەکات. ئەوەی دەیبینین لەدایکبوونی ئیرادەیەکە دەیەوێت خۆی سەروەری خۆی بێت، نەک ژیانی لەڕێگای چاوساغە دەرەکییەکانەوە دەستنیشان و ئاراستە بکرێت. ئەم تاکەکەسە تازەیە ھەم دەوڵەتێکی نوێ و ھەم کۆمەڵگایەکی جیاواز و ھەم شوناسێکی نوێی دەوێت، کە وابکەن خۆی ئەندازیار و دروستکەر و داھێنەری کەسایەتیی و خواستەکانی خۆی بێت. لە بەھاری عەرەبیدا خەڵک داوای نان و ئازادیی و کەرامەتی دەکرد، ئەوانەی ئەمڕۆکەش ھەمان داواکارییان ھەیە، بەڵام تێکەڵ بە خواستێکی بەھێزیش بۆ یەکسانی ڕەگەز و ڕێزگرتنی ماف و ئازادیی ژنان.  یەکێک لەو پرسیارگەلە سەرەکییانەی مرۆڤ لە سەردەمی مۆدێرنەدا دەیانکات، پرسیارەگەلێکی لەم شێوەیەیە: ئایا من کێم؟ من چیم؟ ھەڵگری چ خەون و خولیا و خواستێکم؟ کام شوناس شوناسی ڕاستەقینەی منە؟ چۆن دەتوانم ئەو کەسەبم کە دەمەوێت ببم؟ ھتد..لەم ساتەدا نە ئەو جۆرانەە لە کۆمەڵگا و نە ئەو مۆدێەلانە لە دەوڵەت کە لەناوچەکەدا ھەن و ئامادەن، ھاریکاریی بەشێکی گەورەی تاکەکەسەکان ناکەن بتوانن ئازادانە خۆیان وەڵامی ئەم پرسیارانە بدەنەوە. یەکێک لە ھۆکارە سەرەکییەکانی ئەو یاخیبوونانەی لەم دوو دەیەی دواییدا لەو ناوچەیەدا بینیومانە، ھاتنەکایەی ئەو جۆرە تایبەتەی پرسیارکردنە لای ئەو بوونەوەرە تازەیەی لەناو مێژووی ئەو ناوچەیەدا لەدایکبووە: لەدایکبوونی تاکەکەس.   

شیكاری:درەو # لە چارەکی سێیەمی ساڵی 2022، حکومەتی هەرێمی کوردستان زیاتر لە بڕی (38.12) ملیۆن بەرمیل و ڕۆژانەی (414 هەزار) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی بەندەری جەیهانەوە فرۆشراوە. # بەهای دوای فرۆشتنی هەر بەرمیلێک بە کەمتر لە (12) دۆلار لە نرخی جیهانی، زیاتر بووە لە (3.2) ملیار دۆلار، کە بەرامبەرە بە (4.9) ترلیۆن دینار، بە ڕێژەی (56%) و بڕی زیاتر لە (1.89) ملیار دۆلاری چووە بۆ خەرجی، بڕی زیاتر لە (1.48) ملیار دۆلاری بە ڕێژەی (44%) گەڕاوەتەوە بۆ حکومەتی هەرێم. # به‌ گشتی نەوتی هەرێم لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2022) لە لایەن کەشتی (7) وڵاتی جیاوازەوە بارکراوە، بە جۆرێک؛  کەشتییە ئیتاڵییەکان بە ڕێژەی (27.6%)، ئیسرائیلییه‌کان به‌ ڕێژه‌ی (22.2%)، یۆنانییەکان بە ڕێژه‌ی (21.8%) پاشان کەشتییە کرواتییەکان (6.9%) و رۆمانییەکان (5%) و تایوان و سه‌نگاپورهه‌ریه‌که‌ بە ڕێژەی (2.6%) نەوتی هه‌رێمیان بارکردووە. یەکەم: هەناردەی نەوتی هەرێم لە چارەکی سێیەمی ساڵی 2022 حکومەتی هەرێمی کوردستان لە  مانگی (تەموز، ئاب و ئەیلول)ی ساڵی (2022) بڕی (38 ملیۆن و 120 هەراز) بەرمیل نەوتی لەڕێگەی بەندەرەی جەیهانی تورکییە بە بۆری نەوتی هەرێمی کوردستان هەناردە کردووەو فرۆشتوویەتی، واتە تێکڕای ڕۆژانەی نەوتی فرۆشراو لە ڕێگەی بۆرییەوە بریتی بووە لە (414 هەزار و 631) بەرمیل، (بڕوانە خشتەی ژمارە (1) و چارتی ژمارە (1)) بەجۆرێک؛  لە مانگی تەموزی ساڵی (2022) ڕۆژانە بە تێکڕا بڕی (430 هەزار و 323) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووە (فرۆشراوە) بە کۆی مانگەکە دەکاتە (13 ملیۆن و 340 هەزار) بەرمیل. مانگی ئابی هەمان ساڵ (11 ملیۆن 560 هەزار) بەرمیل نەوت هەناردە کراوە، بە تێکڕای ڕۆژانەی (372 هەزار و 903) بەرمیل نەوت.  هاوکات لە مانگی ئەیلولی ساڵی (2022) حکومەتی هەرێم بڕی (13 ملیۆن و 220 هەزار) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووە، بە تێکڕای (440 هەزار و 667) بەرمیل لە ڕۆژێکدا.  خشتەی ژمارە (1) چارتی ژمارە (1) دووەم؛ نرخی نەوتی فرۆشراوی هەرێم لە بازاڕەکانی جیهان بەپێی زانیاری ڕاپۆرتەکانی دیلۆیت و زانیارییەکان حکومەتی هەرێم لە ڕابردوودا بەردەوام بە (11 - 12) دۆلار کەمتر نەوتی خۆی ساغ کردووەتەوە. بۆیە؛ لە مانگی تەموزی ساڵی (2022) کە تێکڕای نرخی نەوتی برێنت بە (111.93) دۆلار تۆمار کراوە، ئەگەر حکومەتی هەرێم بە (12) دۆلار کەمتر هەر بەرمیلە نەوتێکی فرۆشتبێت ئەوا بۆ هەر بەرمیلێک بڕی (99.93) دۆلاری بۆ ماوەتەوە. بەڵام لە مانگی ئابدا تێکڕای نرخی نەوت دابەزینی تۆمار کردووە و گەیشتوو بە (100.45) دۆلار، بۆیە بە هەمان پێوەر حکومەتی هەرێم نەوتەکەی بە (88.45) دۆلار فرۆشتووە. لە کاتێکدا لە مانگی ئەیلولدا دابەزینی بەرچاو تۆمار کراوە و نرخی نەوت بە تێکڕا گەیشتووە بە (89.77) دۆلار، بۆ دەکرێت بڵێین حکومەتی هەرێم هەر بەرمیلە نەوتێکی بە زیاتر لە (77) دۆلار فرۆشتووە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (1) و چارتی ژمارە (2)) چارتی ژمارە (2) سێیەم: داهات و خەرجی نەوتی هەرێم لە چارەکی سێیەمی ساڵی 2022 1.    کۆی گشتی داهاتی نەوتی هەرێم وەک پێشتر ئاماژەمان پێدا حکومەتی هەرێمی کوردستان لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2022) بڕی (38 ملیۆن و 120 هەزار) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووە، بە تێکڕا هەر بەرمیلە نەوتێکی بە زیاتر لە (88) دۆلار فرۆشتووە، لە کاتێکدا تێکڕای نرخی بەرمیلێک نەوت زیاتر لە (100) دۆلار بووە، بۆیە کۆی ئەو داهاتەی لە ڕێگەی فرۆشتنی نەوتەوە بە بۆری بەدەستهاتووە بریتی بووە لە (3 ملیار و 383 ملیۆن و 667 هەزار و 600) دۆلار. (بڕوانە خشتەی ژمارە (1) و چارتی ژمارە (3))، کە بەرامبەرە بە (4 ترلیۆن و 906 ملیار و 318 ملیۆن و 20 هەزار) دینار بە جۆرێک؛ لە مانگی تەموز کۆی داهاتی نەوت بریتی بووە لە (1 ملیار و 333 ملیۆن و 66 هەزار و 200) دۆلار. لە مانگی ئاب کۆی داهاتی نەوت بریتی بووە لە (1 ملیار و 22 ملیۆن و 282 هەزار) دۆلار. لە مانگی ئەیلولدا داهاتی فرۆشی نەوت بریتی بووە لە (1 ملیار و 28 ملیۆن و 119 هەزار و 400) دۆلاری ئەمریکی. 2.    خەرجی نەوتی هەرێم بەپێی ڕاپۆرتەکانی ڕێکخراوی دیلۆیت بۆ وردبینی پرۆسەی نەوتی هەرێمی کوردستان (56%)ی داهاتی نەوت بۆ خەرجی پرۆسەکە دەڕوات، بۆیە کۆی ئەو داهاتەی لە ماوەی چارەکی سێیەمی ساڵی (2022) لە پرۆسەی نەوتدا بە خەرج دراوە، بریتی بووە لە (1 ملیارو 894 ملیۆن و 853 هەزار و 856) دۆلاری ئەمریکی (بڕوانە خشتەی ژمارە (1) و چارتی ژمارە (3))، بە جۆرێک؛ لە مانگی تەموز کۆی داهاتی نەوت بریتی بووە لە (1 ملیار و 333 ملیۆن و 66 هەزار و 200) دۆلار، بڕی (746 ملیۆن و 517 هەزار و 72) دۆلاری چووە بۆ خەرجی بە ڕێژەی (56%). لە مانگی ئاب کە کۆی داهاتی نەوت بریتی بووە لە (1 ملیار و 22 ملیۆن و 282 هەزار) دۆلار، بڕی (572 ملیۆن و 589 هەزار و 920) دۆلاری چووە بۆ خەرجی بە ڕێژەی (56%). لە مانگی ئەیلولدا کە کۆی داهاتی نەوت بریتی بووە لە (1 ملیار و 28 ملیۆن و 119 هەزار و 400) دۆلار، بڕی (575 ملیۆن و 746 هەزار و 864) دۆلاری چووە بۆ خەرجی بە ڕێژەی (56%). 3.    داهاتی ماوەی نەوت بۆ حکومەتی هەرێم بەپێی ڕاپۆرتەکانی ڕێکخراوی دیلۆیت (44%)ی داهاتی نەوت لە دوای لێدەرکردنی خەرجییەکانی پرۆسەکە بۆ حکومەتی هەرێم دەمێنێتەوە، بۆیە کۆی ئەو داهاتەی لە ماوەی چارەکی سێیەمی ساڵی (2022) لە پرۆسەی نەوت بۆ حکومەتی هەرێم ماوەتەوە کەمترە لە کۆی خەرجییەکانی پرۆسەکە و بریتییە لە (ملیارێک و 488 ملیۆن و 813 هەزار و 744) دۆلاری ئەمریکی، بەرامبەر بە (2 ترلیۆن و 158 ملیار و 779 ملیۆن و 928 هەزار و 800) دیناری عێراقی (بڕوانە خشتەی ژمارە (1) و چارتی ژمارە (3 + 4))، بە جۆرێک؛ لە مانگی تەموز کۆی داهاتی نەوت بریتی بووە لە (1 ملیار و 333 ملیۆن و 66 هەزار و 200) دۆلار، بەڵام دوای لێدەرکردنی خەرجییەکان بە ڕێژەی (56%)، بڕی (586 ملیۆن و 549 هەزار و 128) دۆلاری بە ڕێژەی (44%) بۆ حکومەتی هەرێم ماوەتەوە، کە بەرامبەرە بە (850 ملیار و 496 ملیۆن و 235 هەزار و 600) دیناری عێراقی.  لە مانگی ئاب کۆی داهاتی نەوت بریتی بووە لە (1 ملیار و 22 ملیۆن و 282 هەزار) دۆلار، بەڵام دوای لێدەرکردنی خەرجییەکان بە ڕێژەی (56%)، بڕی (449 ملیۆن و 892 هەزار و 80) دۆلار بە ڕێژەی (44%) بۆ حکومەتی هەرێم ماوەتەوە، کە بەرامبەرە بە (652 ملیار و 343 ملیۆن و 516 هەزار) دیناری عێراقی.  لە مانگی ئەیلول کۆی داهاتی نەوت بریتی بووە لە (1 ملیار و 28 ملیۆن و 119 هەزار و 400) دۆلار، بەڵام دوای لێدەرکردنی خەرجییەکان بە ڕێژەی (56%)، بڕی (452 ملیۆن و 372 هەزار و 536) دۆلار بە ڕێژەی (44%) بۆ حکومەتی هەرێم ماوەتەوە، کە بەرامبەرە بە (655 ملیار و 940 ملیۆن و 177 هەزار و 200) دیناری عێراقی. چارتی ژمارە (3) چارتی ژمارە (4) چوارەم: کڕیارانی نەوتی هەرێم لە چارەکی سێیەمی ساڵی 2022 1.    نەوتی بارکراوی هەرێم لە مانگی تەموزی 2022  لە (تەموزی 2022)دا (13 ملیۆن و 340 هەزار) بەرمیل نەوتی هەرێم لە بەندەری جەیهانی تورکی لە لەلایەن کەشتی (6) وڵاتی جیاوازەوە بارکراوە، (بڕوانە چارتی ژمارە (5)) بەجۆرێک؛  -    بڕی (5 ملیۆن و 180 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (38.8%)ی لەلایەن کەشتییەکانی (ئیتاڵیا)وە بارکراوە. -    بڕی (2 ملیۆن و 20 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (15.1%)ی لەلایەن کەشتییە (کرواتیا)یەکانەوە بارکراوە. -    بڕی (1 ملیۆن و 940 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (14.5%)ی لەلایەن کەشتییەکانی وڵاتی (یۆنان)ەوە بارکراوە. -    بڕی (1 ملیۆن) بەرمیلی بە ڕێژەی (7.5%)ی لەلایەن کەشتییە (تایوان)یەکانەوە بارکراوە. -    بڕی (1 ملیۆن) بەرمیلی بە ڕێژەی (7.5%)ی لەلایەن کەشتییە (سه‌نگاپور)یەکانەوە بارکراوە. -    بڕی (600 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (4.5%)ی لەلایەن کەشتی (ئیسرائیل)یەوە بارکراوە. -    بڕی (1 ملیۆن و 600 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (12%)ی دیار نییه‌ ئه‌و که‌شتیانه‌ی نه‌وتی هه‌رێمیان بارکردووه‌‌ ناسنامه‌ی چی وڵاتێکیان هه‌بووه‌. چارتی ژمارە (5) 2.    نەوتی بارکراوی هەرێم لە مانگی ئابی 2022  لە (ئابی 2022)دا (11 ملیۆن و 560 هەزار) بەرمیل نەوتی هەرێم لە بەندەری جەیهانی تورکی لە لەلایەن کەشتی (4) وڵاتی جیاوازەوە بارکراوە، (بڕوانە چارتی ژمارە (6)) بەجۆرێک؛  -    بڕی (3 ملیۆن و 620 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (31.3%)ی لەلایەن کەشتییەکانی وڵاتی (یۆنان)ەوە بارکراوە. -    بڕی (3 ملیۆن) بەرمیلی بە ڕێژەی (26%)ی لەلایەن کەشتییەکانی (ئیتاڵیا)وە بارکراوە. -    بڕی (2 ملیۆن و 670 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (23.1%)ی لەلایەن کەشتییەکانی (ئیسرائیل)ەوە بارکراوە. -    بڕی (1 ملیۆن و 270 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (11%)ی لەلایەن کەشتییە (ڕۆمانیا)وە بارکراوە. -    بڕی (1 ملیۆن) بەرمیلی بە ڕێژەی (8.7%)ی دیار نییه‌ ئه‌و که‌شتیانه‌ی نه‌وتی هه‌رێمیان بارکردووه‌‌ ناسنامه‌ی چی وڵاتێکیان هه‌بووه‌. چارتی ژمارە (6)   3.    نەوتی بارکراوی هەرێم لە مانگی ئه‌یلولی 2022  لە (ئه‌یلولی 2022)دا (13 ملیۆن و 220 هەزار) بەرمیل نەوتی هەرێم لە بەندەری جەیهانی تورکی لە لەلایەن کەشتی (5) وڵاتی جیاوازەوە بارکراوە، (بڕوانە چارتی ژمارە (7)) بەجۆرێک؛  -    بڕی (5 ملیۆن و 190 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (39.3%)ی لەلایەن کەشتییەکانی (ئیسرائیل)ەوە بارکراوە. -    بڕی (2 ملیۆن و 740 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (20.7%)ی لەلایەن کەشتییەکانی وڵاتی (یۆنان)ەوە بارکراوە. -    بڕی (2 ملیۆن 340 هه‌زار) بەرمیلی بە ڕێژەی (17.7%)ی لەلایەن کەشتییەکانی (ئیتاڵیا)وە بارکراوە. -    بڕی (650 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (4.9%)ی لەلایەن کەشتییەکی (ڕۆمانیا)وە بارکراوە. -    بڕی (600 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (4.5%)ی لەلایەن کەشتییەکی (کرواتیا)یەوە بارکراوە. -    بڕی (1 ملیۆن و 700 هه‌زار) بەرمیلی بە ڕێژەی (12.9%)ی دیار نییه‌ ئه‌و که‌شتیانه‌ی نه‌وتی هه‌رێمیان بارکردووه‌‌ ناسنامه‌ی چی وڵاتێکیان هه‌بووه‌. چارتی ژمارە (7) 4.    کۆی نەوتی بارکراوی هەرێم لە چاره‌کی سێیه‌می 2022 به‌ گشتی نەوتی هەرێم لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2022) لە لایەن کەشتی (7) وڵاتی جیاوازەوە بارکراوە، بە جۆرێک؛  کەشتییە ئیتاڵییەکان بە ڕێژەی (27.6%) و بڕی (10 ملیۆن و 520 هه‌زار) به‌رمیل نەوتی هەرێمیان لە بەندەری جەیهانی تورکییەوە بارکردووە، پله‌ی یه‌که‌میان تۆمار کردووه‌.  بە دوای ئەویشدا کەشتی ئیسرائیلییه‌کان به‌ ڕێژه‌ی (22.2%) و بڕی (8 ملیۆن و 460 هه‌زار) به‌رمیل و یۆنانییەکان بە ڕێژه‌ی (21.8%) و بڕی (8 ملیۆن و 300 هه‌زار) نەوتی هەرێمیان بارکردووە و پاشان کەشتییە کرواتییەکان (6.9%) و بڕی (2 ملیۆن و 620 هه‌زار) و رۆمانییەکان (5%) و بڕی (1 ملیۆن و 920 هه‌زار) و تایوان و سه‌نگاپور هه‌ریه‌که‌ بە ڕێژەی (2.6%) و بڕی (1 ملیۆن) به‌رمیل نەوتیان بارکردووە، ڕێژه‌ی (11.3%) دیار نییه‌ که‌ به‌ که‌شتی چی وڵاتێک بارکراون بۆ وردەکاری زیاتر (بڕوانە خشتەی ژمارە (2) و چارتی ژمارە (8 و 9)). خشتەی ژمارە (2) چارتی ژمارە (8) چارتی ژمارە (9)  

گفتوگۆی درەو: "نا‌هێڵین تەجروبەی شكستخواردوی هەرێمی كوردستان دووبارە ببێتەوە" ئەمە قسەی سیامەند موعینی هاوسەرۆكی پارتی ژیانی ئازادی كوردستان "پژاك"ە لە گفتوگۆیەكدا لەگەڵ (درەو) سەبارەت بە دواین پەرەسەندنەكان لە رۆژهەڵاتی كوردستان‌و ئێران، ئەو پێیوایە "ئێران‌و دەسەڵاتەكەی ناگەڕێتەوە پێش سەردەمی خۆپیشاندانەكان"‌و لەبارەی ئەگەری دروستكردنی فشار لەسەریان بۆ چۆڵكردنی بارەگاكانیان لەناو هەرێمی كوردستان دەڵێ" هیچ پەیوەندییەكی فەرمیمان لەگەڵ حكومەتی هەرێم نییە‌و لەسەر داوای هیچ هێزێك لەم ناوچانە جێگیر نەبوین‌و لەسەر داوای هیچ هێزێكیش چۆڵی ناكەین"، موعینی ئەو دەنگۆیانە بە كۆمیدی ناو دەبات كە باس لەوە دەكەن "پژاك ئامادەیی دەربڕیوە هاوكاری ئێران بكات بۆ سەركوتكردنی ناڕەزاییەتییەكان". دەقی گفتوگۆكە:  درەو: خۆپیشاندانەكانی ئێستا فۆرم‌و شێوازی جیاوازترە لە خۆپیشاندانەكانی پیشووی ئێران، ئایا ئامانج‌و ستراتیژی جیاوازتر دەبێت؟ سیامەند موعینی: پێویستە ئەو راستییە دەستنیشان بكەین ئێران بەو سیستەمە تۆتالیتارییەی كە هەیەتی، هەمیشە كێشەیە بۆ دیموكراتیزەكردنی وڵات، هەمیشە بە زێهنیەتی شووێنیستیەوە كە پەیڕەوی دەكات كێشەی ناو پێكهاتەكان‌و گەلان قووڵتر دەكاتەوە، قەت چارەسەری پێ نەبووە، بۆیە بەردەوام خۆپیشاندان‌و ناڕەزایەتی لە بوارەكانی كۆمەڵایەتی‌و سیاسییەوە لە ئێران هەبووە. بەڵام ئەمجارە سەرهەڵدانەكان لەگەڵ سەرهەڵدانەكانی پێشوو جیاوازە، كە دەتوانین وای پێناسە بكەین دەستپێكی رێنیسانسێكی زێهنیەتی‌و فكریە لە كۆمەڵگەی ئێران بەتایبەت لە رۆژهەڵاتی كوردستان هەروەها گۆڕانكاری فكری لە شێوازی خۆپیشاندانەكان دەتوانین ببینین. پێشتر لە سەردەمی رێفۆڕمخوازەكان گروپێكی تایبەت لە تاران‌و  دەوروبەری كە بە گروپی سەوز پێناسە دەكران‌و خاتەمی سەركردایەتی دەكردن، لەچوارچێوەی ناوەندی ئێرانەوە بە فكری ناوەندگەرایی ئێرانی ناڕەزایەتیان رێكخستبوو، هیچ شتێكییان بۆ گەلان‌و پێكهاتە جیاوازەكانی ئێران پێ نەبوو، بۆیە نە كوردستان نە بەشەكانی تری ئێران جوابی داخوازی ئەو ناڕەزایەتیەیان كە لە ناوەندی ئێرانەوە دەكرا نەدایەو. ئەمجارە بە پێشەنگایەتی كوردستان، بەتایبەت بە پێشەنگی ژنی كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان لە شاری قارەمانی سەقزەوە دەستیپێكردو  گەل لە تاران بە دروشمی "ژن، ژیان، ئازادی" كە دروشمێكی شۆڕشگێڕی، پێشكەوتنخوازی‌و یەكسانی نێوان ژن‌و پیاوە پشتیوانی لێ كردو لەهەموو كۆمەڵگەی ئێراندا بڵاوبووەوە. هێدی هێدی لە دەرەوەی سنورەكانی ئێرانیش ئەو دروشمە وتراوە، ئەو دروشمە بوەتە ناوەندێك بۆ كۆكردنەوەی هەموو هێزو تواناكانی لایەنە دژبەرەكانی رژێمی ئێران. ئەو دروشمەش كە لە هەموو ئێران گوترایەوە لە رۆژهەڵاتی كوردستانەوە دەستیپێكرد، واتای ئەوەیە كە كوردستان دەتوانێت ببێتە پێشەنگی شۆڕشێكی دیموكراتیك‌و ئازادیخوازی نەك تەنها بۆ رۆژهەڵاتی كوردستان بەڵكو بۆ هەموو ئێران‌و ناوچەكە.   درەو: خۆپیشاندانەكان سنوری كوردستانی  تێپەڕاندووە بۆ هەموو ناوچەكانی تر ئایا ئەمە لە قازانجی رۆژهەڵاتی كوردستانە؟ سیامەند موعینی: بەڵی ئەمە لە قازانجی كوردستانە. كوردستان لە بەرخۆدان‌و شۆڕشكردن لەبەرانبەر حكومەت‌و دەزگا سەركوتكەرەكانی رژێمی ئێران بە تەنیا نابێت. لە كاتی هاتنە سەر حوكی كۆماری ئیسلامی ئێراندا لە ساڵی 1979، كوردستان بە تەنیا لەبەرانبەر داخوازی حكومەتی ناوەندیدا (نا)یەكیان وت بە كۆماری ئیسلامی، بەڵام ئەوكات كوردستان بە تەنیا بوو، هێزی سەركوتگەری كۆماری ئیسلامی ئێران، كوردستانی سەركوتكرد. ئەمە ئەزمونێكی مێژووییە بۆ گەلی كورد كە كوردستان پێویستی بە پشتیوانی هەموو بەشەكانی دیكەی ئێران وەكو بەلوچستان، خوزستان، توركمەن سەحراو تەورێز هەیە. ئەمە لە حاڵێكدا بوو كە لە ناوچە توركنشینەكان توركیاو حكومەتی ناوەندی ئێرانیش دەیانویست بە زێهنییەتی پانتوركیستی ناكۆكی ناوبەینی ئازەرییەكان‌و كوردەكان ساز بكەن. بەڵام ئەو پیلانەی دوژمن داینابوو كە ئازەری‌و كورد بەشەڕ بدات لە ناوەڕاستی تەورێزەوە بە دروشمی "ژن ژیان ئازادی"و " ئازەربایجان هوشیارە، پشتیوانی كوردانە" پووچەڵ كرایەوە. ئەمە یەكگرتوویی گەلانە، دەمێكە ئێمە كار بۆ ئەوە دەكەین بەتایبەت بۆ ئەوەی هێزی پشتیوان بۆ كوردستان دەستەبەر بكەین، ئەمڕۆ ئەوە وەڵام دەداتەوەو ئەو شۆرشە كە لە هەموو ئێران دەستیپێكردووە نیشانی دەدات كوردستان هێزی ئەوەی هەیە وەك ئاكتەرێكی سەرەكی رۆڵ ببینێت. درەو: دروشمی "ژن ژیان ئازادی"، چەمكێكە عەبدوڵا ئۆجەلان یەكەمجار بەكاری هێناوە، چۆن ئەمە بووەتە چەمك‌و دروشمێكی گشتی لەناو هەموو نەتەوەكانی ئێران‌و تەنانەت جیهانیش، دروشمەكە بووەتە دروشمی خۆپیشاندانەكانی ئێران ؟ سیامەند موعین: ئەم دروشمە بنەماكەی پارادایمیكە، رێكخستنەكان‌و هەڤاڵانی ئێمە دەمێكە ئەم دروشمە دەڵێنەوە، تەنانەت لە كۆبوونەوە فەرمییەكانیشمان دروشمـی "ژن ژیان ئازادی" گوتراوەتەوە، ئەم دروشمە چەمكێكە سنوری حزبی تێپەڕاندووە، حزب لە بنەمادا خزمەتكاری كۆمەڵگەیە، بۆ پێشكەوتنی كۆمەڵگا تێكۆشان دەكات. لەچوارچێوەی مێتۆدی جیاوازەوە هەوڵدەدات كۆمەڵگاكەی بەرەو پێش بچێت، ئەو دروشمە لەو چوارچێوەیەدا توانیوێتی یەكگرتوویی گەلان‌و هەموو كۆمەڵگە بە ژن، گەنج، كرێكار، مامۆستا، كوردو ئازەری‌و بەلوچ‌و فارس‌و  هەموو پێكهاتەكان دیكە پێك بێنێت. ئەمە هزرێكی ئازادیخوازییە لە چوارچێوەی بەرابەری‌و یەكسانی لە بواری رەگەزیی‌و لە بواری ژیانییەوە لە كۆمەڵگەدا تێكۆشانی بۆ دەكەین. درەو: خۆپیشاندانەكانی ئێستا بەرەو كوێ دەڕوات؟ ئایا هەمان چارەنوسی خۆپیشاندانەكانی تری دەبێت؟ ماندو دەبن‌و كۆتایی دێت‌و لە شوێنێكدا دەوستێت؟ یان پێتان وایە ئەمجارە جیاوازتر دەبێت‌و بە ئامانجێك دەگات؟ سیامەند موعینی: پێشبینیكردن هەروا ئاسان نییە، بەڵام دەتوانم بڵێم ئێران‌و دەسەڵاتەكەی ناگەڕێتەوە پێش سەردەمی خۆپیشاندانەكان، لەوكاتەوە "ژینا ئەمینی" ناجوامێرانە كەوتە بەر هێرشی دڕندانەی هێزە داپڵۆسێنەرەكانی سەركوتگەری كۆماری ئیسلامی ئێران، لێیانداو شەهیدیان كرد، ئەو دژایەتییە پەنگخواردوەی كۆمەڵگەی ئێران نەك تەنها لە كوردستان كە لە شاری سەقزەوە دەستیپێكرد، بەڵكو دژبەرێكی پەنگخواردوو لە ناخی دڵی كۆمەڵگەدا مابووەوە دەربڕدرا، بەهانەو بابەتێك هاتە پێش كە ئەو خەڵكە توانی بە دژی ئەو دوژمنكاری‌و زوڵم‌و بێدادییەی كە دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ئێران لەبەرانبەریان دەیكات، بێنە مەیدانەكان‌و هێدی هێدی قۆناغی جیاوازی تێپەڕاند، دۆخەكە بەرەو قۆناغی پاراستنی ڕەوا لەناو كۆمەڵگادا دەڕوات‌و ئێستاش لەچوارچێوەی پاراستنی ڕەوادا كۆمەڵگا بە دژی ئەو رژێمە تێكۆشان‌و بەرخۆدان دەكات. درەو: رۆڵی پارتی ژیانی ئازادی كوردستان "پژاك" لە خۆپیشاندانەكان چییە، ئێوە لە كوێی خۆپیشاندانەكاندان؟ سیامەند موعینی: پژاك نایەوێت مۆركی حزبی لە خۆپیشاندان‌و ناڕەزایەتییەكانی كۆمەڵگە بدات، چونكە هەموو توێژەكانی كۆمەڵگەی تێدایە، دەكرێت بڵێین لایەنگرانی  پژاكیش هەن‌و كەسانێكیش هەن كە پژاك ناناسن، ئەوانە هەموو لە یەكڕیزدان‌و بە دژی رژێمی ئێران وەستاونەوە. ئێستا بوەتە شەڕی كۆمەڵگەو شەڕی دەسەڵات، پژاك وەك فكرو پارادایم لەنێو گەلدایەو بەربەرەكانێ‌و شەڕ دەكات لە دژی ئەو سیستەمەی كە دەخوازێت كۆمەڵگە بە چۆكدا بدات‌و تەسلیمی بكات. ئەو شەڕە، شەڕی گەل‌و دەسەڵاتەو ئێمە لەگەڵ ئەو دۆخەین‌و بەشێكین لەو دۆخە، ئێمە رێكخستنێكی گەلین‌و بەشێكین لەو گەلە، ئێمە خۆمان وا پێناسە دەكەین. بە هاوكاری گەلەكەمان بۆ پێشكەوتن‌و دەستەبەركردنی ئازادی‌و دەركردنی داگیركەرانی كوردستان بەتایبەت‌و ئازادی بۆ هەموو ئێران ئێمە تێكۆشانی خۆمان بەردەوام دەكەین. درەو: ئێوە هیچ ئامادەكارییەكتان كردووە بۆ هەر رووداوێكی گەورەتر لە ناڕەزایەتییەكان؟ سیامەند موعینی: من نامەوێت بكەومە ناو ئەم مژارەوە، چونكە بە قۆناغی جیاوازدا تێپەڕ دەبێت، ئەو سەرهەڵدانانەو ئەو شۆڕشە وەك لە سەرەتادا باسم كرد بە رێنیسانسێكی زێهنییەتی لە كۆمەڵگەدا دەستیپێكردووە، ئەوە پرۆسەیەكە، لەو پڕۆسەیەدا دەبێت بە شێوازی جیاواز هەنگاوبنێین، كۆمەڵگا لەهەر قۆناغێكدا لەبواری سۆسیۆلۆژییەوە پێویستە شیكاری بۆ  بكرێت، بەپێی مێتۆدی گونجاو و زانستیانە سەبارەت بەو دۆخە كار بكرێت، چونكە ئەگەر مێتۆدی جیاواز بەكارنەهێنرێت لەوانەیە بابەتەكە پێچەوانە ببێتەوە، ئێمە ناخوازین ئەمجارە كۆمەڵگە، كە كەوتوەتە شەڕ لەگەڵ سیستەمێكی تۆتالیتارو دیكتاتۆر، لاواز بێت یان بشكێت. ئێمە دەخوازین كە ئەو سەرهەڵدانە تا كۆتایی پێكهێنانی ئەم سیستەمە دەسەڵاتخوازو سەركوتكەرەو گەیشتن بە ئازادی‌و دیموكراسی بەردەوام بێت.  درەو: لە هەندێك لە میدیاكاندا دەنگۆی ئەوە بڵاوبووەوە "پژاك" ئامادەیی دەربڕیوە بۆ كۆماری ئیسلامی ئێران كە سەركوتی خۆپیشاندەران بكات، ئێوە چۆن لەم دەنگۆیانە دەڕوانن؟ سیامەند موعینی: بەڕاستی ئەو چەواشەكارییەی كە بە زانابوون دژی ئێمە دەكرێت بابەتێكی كۆمیدییە.  پژاك لە 10-15 ساڵی رابردوو زۆرترین شەهیدی لە تێكۆشان‌و خەبات بە دژی كۆماری ئیسلامی ئێران داوە. بەردەوام لەبەرامبەر كۆماری ئیسلامی ئێراندا لە بوارەكانی سیاسی، كۆمەڵایەتی‌و ژینگەپارێزی‌و تەنانەت چەكداریشدا پژاك تێكۆشانی كردووەو بەرهەڵستكارێكی سەرسەختی ئەو رژێمە بووە. ئێستا شەڕێكی تایبەت لە دژی پژاك لەلایەن ئیتڵاعاتی ئێران، میتی توركیاو پاراستنی پارتی دیموكراتی ماڵی بارزانی لە ئارادایە. خۆفرۆشان‌و جاسوسانی پاراستنی پارتی لە زەوییەوە هێزەكانی ئێمە شوناسایی دەكەن، ئێران زانیاری دەدات بە توركیاو ئەوانیش بە تەیارەو درۆن هێزەكانمان دەكەنە ئامانج. لە ئەنجامی هاوكاری هاوبەشی هەر سێ لایەنەكە (میت، پاراستن‌و ئیتلاعاتی ئێران) بە دەیان هەڤاڵی ئێمە بە تەیارەو درۆنی توركیا شەهید بوون. ئەوە لەچوارچێوەی شەڕێكی تایبەت‌و چەواشەكاریەكدایە كە دەزگای هەواڵگری (پاراستن)ی بارزانی لە كوردستان پەیڕەوی دەكات، ئیدیعای زۆر ناجوامێرانەو زۆر درۆیە كە جار جار هێندەی دووپات دەكەنەوە بۆ خۆیان باوەڕ بە درۆكەی خۆیان دەكەن، شتی وا چۆن دەبێت؟ ئەوە هیچ لۆژیكێكی سیاسی تێدا نییە كە پژاك وێڕای ئەو هەموو خەبات‌و تێكۆشان‌و قوربانیدانە بێت‌و لەولاوە لەگەڵ كۆماری ئیسلامی هاودەست بێت. چۆن شتی وا دەبێت؟! ئەو ئینسانەی بڕوا بە شتی وا دەكات دەبێت چەند جار لە بواری سیاسییەوە بە خۆیدا بچێتەوەو فكربكاتەوە كە چۆن شتی وا دەبێت؟ فكری سیاسی‌و عەقڵی سیاسی ئیجازە بەوە نادات، هێزی پژاك لەبەرانبەر كۆنەپەرەستی‌و داگیركاری كوردستاندا چۆك دابدات‌و سەر دابنەوێنێ، بەڵكو پێشەنگەو لە ریزی پێشەوەی گەل شەڕ دەكات‌و دژ بە داگیركاری‌و كۆنەپەرستی لە شەڕدایە. ئەو كەسانەی كە ئەو ئیدعا چەواشەكارییانە بڵاودەكەنەوە راستەوخۆ خزمەت بە دوژمنان‌و داگیركەرانی كوردستان دەكەن.   درەو: ئێران هەڕەشەی لە هێنانی هێزی سەربازی دەكات بۆ حزبە كوردییەكانی رۆژهەڵات (پژاك، كۆمەڵە ، دیموكرات)، نوێنەری حكومەتی هەرێم لە تاران داوای چۆڵكردنی سنورەكان دەكات ئێوە هیچ ئاگادارییەكتان پێگەیشتووە؟ سیامەند موعینی: ئێمە هیچ پەیوەندییەكی فەرمیمان لەگەڵ حكومەتی هەرێم نییە، ئێمە لە چیاكانی كوردستان كە هەمیشە لانكەی شۆڕشگێڕان بووە پارێزگاری لە كەرامەتی گەلی خۆمان دەكەین، ئەوڕۆكەش ئەو لانكەیە بۆ شۆڕگێران هەیەو  ئێمەش شەڕو تێكۆشان دەكەین. لە هەموو بوارەكانی سیاسی، رێكخستنی‌و سەربازییەوە لە نێوخۆی رۆژهەڵاتدا هەین‌و خەبات‌و تێكۆشان دەكەین. رژێمی ئێران بەردەوام چ لە ناوخۆی رۆژهەڵات‌و چ لە دەرەوەی سنورەكان هێرشی كردووین بەڵام بە هیچ شێوازێك نەیتوانیوە هێزەكانی پژاك لە رەوتی ئەو خەبات‌و تێكۆشانە لابدات. ئێمە لەسەر داوای هیچ هێزێك لەم ناوچانە جێگیر نەبوین‌و لەسەر داوای هیچ هێزێكیش ئەم ناوچانە چۆل ناكەین. ئێمە بۆ ئازادی تێكۆشان دەكەین‌و تەنیا داخوازی گەلەكەمان بە ئەساس دەگرین‌و بۆ ئازادی گەلەكەمان تێكۆشان دەكەین. ئەو نوێنەرەی حكومەتی هەرێم كە بۆ خۆی قسە دەكات هیچ بەهایەكی لای ئێمە نیەو قسەو داوخوازییەكانی خزمەتە بۆ داگیركاری كوردستان. درەو: ئێوە هیچ ئامادەكاریتان كردووە ئەگەر حكومەتی ئێران هێز رەوانە بكات یاخود ئەگەر لە لایەن حكومەتی هەرێمەوە داواتان لێكرا ئەو ناوچانە چۆڵ بكەن ئێوە ئامادەن چۆڵی بكەن؟ سیامەند موعینی: كوردستان خاكی ئێمەیە، پژاك بۆ ئازادی گەل‌و نیشتمان بەدژی كۆماری ئیسلامی ئێران شەڕو تێكۆشان دەكات. پژاك ئەو هێزە نیە كە ئەگەر پێیان وت تەسلیم بەو بچۆ ئۆردوگایەك دابنیشە، بچێت دابنیشێت. پژاك بە رۆحی شۆڕشگێڕی‌و ئازادیخوازییەوە تێكۆشان دەكات، ئامادەیە بە "نانە رەقە" لە چیاكان بمێنێتەوەو بەربەرەكانێ بكات لەگەڵ هەر داگیركەرو كۆنەپەرستێك. لەكاتی گونجاودا دەكەوینەوە قوڵایی رۆژهەڵاتی كوردستان‌و ئێران، ئەو دەرفەت‌و ئیمكانەمان هەیە، دەتوانین هێزی كۆماری ئیسلامی توشی قەیرانێكی جددی بكەین، بەڵام ئێستا ئێمە پێمان وایە، قۆناغەكە رەنگە ئەوە نەبێت‌و لەبواری ستراتیژییەوە بە گونجاوی نەزانین، بەڵام گەر مەجبور بین دەتوانین ئەو هەنگاوە بنێین. درەو: ئایا لەگەڵ حزبەكانی رۆژهەڵات هیچ هەماهەنگی‌و بەرەیەكتان هەیە، بەتایبەت لەسەر ئەم رووداوانە؟ سیامەند موعینی: ئێمە نرخاندنێكی سیاسیمان هەبووە لەسەر ئاڵوگۆڕیەكانی ناوچەكەو نەخشە رێگامان لە ساڵی 2018 پێشكەش بە هەموو لایەك كردووە. لە ساڵی 2016وە من بە بەشی خۆم هەوڵمدا حزبەكانی رۆژهەڵات تێبگەیەنم كە رەوشی ناوچەكەو رەوشی ئێران بەرەو ئاڵۆزی دەچێت، ئەو قەیرانەی كە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەیە بەرۆكی ئیرانیش دەگرێتەوە، بۆیە ئێمە وەك كورد پێویستە ئامادە بین كە بتوانین لە چوارچێوەی پاراستنی دەستكەوتەكانی ئازادی بۆ رۆژهەڵاتی كوردستان یەكگرتوو كار بكەین. ئێمە هەوڵ بدەین هەماهەنگی هەبێت لە نێوانماندا، كە لە بوارەكانی دیپلۆماسی، سیاسی، كۆمەڵایەتی، بەشی چالاكی‌و تەنانەت سازكردنی هێزێكی لەشكری هاوبەش پێكەوە هاوكار بین. رەنگە هێزەكانی تر بەربەستیان هەبێت، ئەوان لە باشوری كوردستانن، ئەوان كیشەیان هەیە ئەوان دەرفەت‌و ئیمكانی ئەوەیان نییە، ئەو ئازادییەی پژاك هەیەتی كە موحتاجی نە حكومەتی هەرێم نە هیچ حكومەتێكە ئەوان نییانە، پژاك لەسەر هێزو توانای گەلی خۆی ژیان‌و شۆڕش دەكات، بۆیە بێ منەتە لەهەر دەوڵەت‌و لە هەر هێزێك كە بیەوێت ئەجێندای خۆی بەسەردا بسەپینێت، ئێمە تەنهاو تەنها گوێڕایەڵی گەلی خۆمانین.   درەو: خاڵی هاوبەشتان لەگەڵ حزبەكانی تری رۆژهەڵاتدا چییە، ئایا خاڵی هاوبەشتان لەگەڵیاندا نییە بۆ دۆزی رۆژهەڵات؟ سیامەند موعینی: دەیان خاڵی هاوبەشمان هەیە، تێكۆشان بە دژی كۆماری ئیسلامی ئێران خاڵی هاوبەشی هەموو حزبەكانە، ئەگەر جددی بن لە بەربەرەكانێ‌و دژایەتیكردنی كۆماری ئیسلامی ئێران، ئەوە دەكرێت هەنگاوی باش بنرێت. ئێمە هەمیشە ئامادەبووین‌و باوەشمان كراوەتەوە، دەستمان ئاوەڵایە بۆ ئەوەی لەگەڵ هەموو ئۆپۆزیسیۆنی كورد كە بۆ ئازادی تێكۆشان دەكات، تەنانەت ئامادەیە هاوكاری لەگەڵ هەموو ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی بكات بە غەیری ئەوانەی كە ناوەندگەران‌و بەچاوی ناوەندگەرایی لە پرسی كورد دەڕوانن، ئێمە ئەوە تەحەمول ناكەین‌و قبوڵی ناكەین كە هیچ هێزێك بەنزمی چاو لە پرسی كورد بكات. درەو: ئایا ئێوە لەڕووی پراكتیكییەوە هیچ فیدراسیۆنێك یان كۆمسیۆن‌و هەماهەنگییەك‌و پێكەوە كاركردنێكتان نییە ؟ سیامەند موعینی: هەماهەنگی رەنگە هەبێت بەڵام هیچ بەرەیەكی یەكگرتوو نیە، ئەوەش كەمایەسیەكە نەك لەلای ئێمەوە بەڵكو لە لایەن حزبەكانی دیكەوەیە. درەو: سێ حزبەكەی تر هەردوو كۆمەڵەو دیموكرات هاوپەیمانێتییەكیان هەیە، بەڵام ئایا ئێوە جگە لە حزبە كوردییەكان هیچ هەماهەنگییەكتان لەگەڵ حزبە ئۆپزسیۆنەكانی تری ئێران نییە؟ سیامەند موعینی: ئێمە پەیوەندیمان هەیە لەگەڵ هێندێك لە حزبە ئێرانیەكان‌و لەگەڵ حزبەكانی رۆژهەڵاتیش ئەو پەیوەندییانە هەیە. پلاتفۆڕمی گەلانی ئێران لە ساڵی 2018 كە یەكەم كۆنفڕانسی لە پاڕڵمانی ئوروپا لە بلژیك بەست، ئێمە كاری بۆ دەكەین كە هەموو نەتەوەكانی ئێران چالاكانە لەژێر ناوی ئەو پلاتفۆرمەدا كار بكەن بە دژی كۆماری ئیسلامی ئێران. ئەوەی كە هێزو توانای هەیە لە نێو كۆمەڵگادا لە بوارەكانی سیاسی‌و سەربازی، بەڕاستی پژاك هێزێكی بەرچاوەو هێزێكە كە دەتوانێت چارەنوسی زۆر شت دیاری بكات، بەڵام ئەو حزبانەی تر كە دوو حزبن بونە چوارو دوانیان یەكیان گرتووەتەوە كە زۆرمان پێخۆش بوو، یان هەر چواریشیان بن، ئێمە بۆ كەس دیاری ناكەین چۆن شێوازی تێكۆشان‌و رێكخستنی خۆیان بكەن، بەڵام گرنگە ئێمە وەك كورد دیالۆگمان هەبێت چونكە تەنها جمهوری ئیسلامی نیە كە دوژمنایەتی پرسی كورد دەكات، بەڵكو دوای جمهوری ئیسلامیش شۆڤێنیزمێكی ناوەندگەرا هەیە كە پێشینەی تاریخی هەیەو زۆر درەنگ بۆی هەزم دەكرێت، كە كورد بە مافە ئازادیخوازەكانی خۆی بگات، بۆیە كورد پێویستە ئامادەی ئەو رۆژەش بێت. درەو: ئەگەر ئێستا لەم دۆخەدا، كە دۆخێكی شۆڕشگێرییە نەتوانن بەرەیەكی یەكگرتوو پێكبهێنن، ئایا ئەگەر رۆژهەڵاتی كوردستان رزگار ببێت، دەتوانن لەوێ بە ئاسانی پێكەوە هەماهەنگ بن؟ ئایا ئەزمونی هەرێمی كوردستان دووبارە نابێتەوە لە شەڕی ناوخۆ و لەو دۆخەی كە پیشتر هەبوو؟ سیامەند موعینی: بە تەكید ئێمە نا‌هێڵین تەجروبەی شكستخواردوی هەرێمی كوردستان دووبارە ببێتەوە، بەڵام ئەمە بەو واتایە نییە كە ئەو حزب‌و رێكخستنانە پێگەیان نییە، هەر حزب‌و رێكخستنێك پێگەی خۆی هەیە، بۆیە دەبێت لە ئێستاوە ئەو زەمینەیە كاری بۆ بكردرێت. حزبەكان بەگشتی چارەسەری ئەو وەزعییەتە بكەن‌و پێویستە لێكتێبگەن كە چییان دەوێت، ئێمە لە قۆناخی یەكەمدا جگە لە دەركردنی داگیركەر لە كوردستان، تێكۆشانی ئازادی بۆ كۆمەڵگەی رۆژهەڵاتی كوردستان دەكەین. درەو: ئایا لەم قۆناغەدا هیچ هەنگاوێكی گفتوگۆ لەگەڵ كۆماری ئێراندا نییە، بیرتان لە دانوستان نەكردووەتەوە یان ئێران هەنگاوی نەناوە لەم نێوەندەدا؟ سیامەند موعینی: رەنگە رێكخستنەكانی دیكە ئەم پرۆسەیەیان تێپەڕ كردبێت بەڵام ئێمە نە فەرمی‌و نە نافەرمی هیچ دانیشتن‌و دیالۆگێكمان لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران نەبووە. چونكە پێمان وایە كۆماری ئیسلامی ئێران زەرفییەتی ئەوەی نیە كە دیموكراسی لە ئێران دەستەبەر بكات‌و ئازادی گەلەكەمان لە رۆژهەڵاتی كوردستان گەرەنتی بكات، بۆیە ئێمە لەو چوارچێوەدا هەنگاو هەڵناهێنین، ئەگەر رۆژێك دوای كۆماری ئیسلامی ئێران بارودۆخەكە گۆڕانكاری بەسەر داهات ئێمە هەمیشە بۆ دیالۆگ كراوەین‌و لەو چوارچێوەدا ئێمە هەوڵ دەدەین. بۆ رێكخستنەكانی دیكەش هەمیشە دەستی دۆستی‌و هاوكاری درێژ دەكەین، لەم قۆناغەدا كە ئێستا قۆناغێكی هەستیاری مێژووییە، زۆر زۆر گرنگە كە حزبەكانی دیكە تێبگەن، بەرژەوەندی حزبی‌و بەرژەوەندی خۆیان ئەساس نەگرن، بەرژەوەندی گەل ئەساس بگرن، لەو چوارچێوەدا ئەگەر بێنە پێشێ ئێمە هەنگاوی یەكەم دەهاوین‌و باوەشمان ئاوەڵایە بۆ هەموو حزبەكان كە بتوانین ئێمە بەرەیەكی هاوبەش بكەینەوە بۆ بەربەرەكانی لە دژی كۆماری ئیسلامی لەهەموو بوارەكانی سیاسی، دیپلۆماسی‌و تەنانەت لەشكریشەوە. درەو: سەرنجتان لەسەر پشتیوانی خەڵكی باشور لەم دۆخەدا چییە؟ سیامەند موعینی: وەك پژاك لە پشتیوانیەكانی گەلی خۆمان لە رۆژاو لە باكور لە ئوروپاو تەنانەت لە باشوری كوردستانیش سوپاس دەكەین، ئێمە یەك گەلین وە سبەینێ ئەو دەسەڵاتانە نامێنن هەر چۆن دەستەڵاتی سەددامی دیكتاتۆر نەما، كۆماری ئیسلامی ئێرانیش نامێنێ، سبەینێ پێمخۆشە ئەو مێژووە بە پاراوی‌و جوانی بنوسرێتەوە كە گەل‌و حزبەكانی باشوری كوردستان پشتیوانی خەباتی رەوای رۆژهەڵاتی كوردستان بوون‌و بۆ گەیشتن بە ئازادی هاوكارییان كردون. من ملاحەزاتی دیپلۆماسی‌و هاوسنوری تێدەگەم بەڵام خۆفرۆشی لەگەڵ پێوەندی دیپڵۆماتیك جیاوازە. دەسخۆشی لە تێكۆشانی سەرهەڵدیڕانی رۆژهەڵاتی كوردستان دەكەم. سوپاسی گەلی شۆڕشگێری سنە بەتایبەت‌و هەموو ئەو شارانەی لە خەبات‌و تێكۆشاندان دەكەم‌و ئێمە وەك پژاك تێكۆشان‌و بەرخۆدانی گەلەكەمان بەرز دەنرخێنین. سەرەخۆشی لە بنەماڵەی گیانبەختكردوان دەكەم‌و ئارەزوی چاكبوونەوە بۆ برینداران دەكەم.  

(درەو):  دوای ساڵێك لە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن، سەرەتای ئاسۆی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت لە عێراق دەركەوت، له‌ یه‌كه‌م كاریدا له‌تیف ره‌شید دوای هه‌ڵبژاردنی وه‌كو سه‌رۆك كۆمار، محه‌مه‌د شیاع سودانی كاندیدی لایه‌نه‌كانی چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگیی راسپارد به‌ پێكهێنانی كابینه‌ی نوێی حكومه‌ت.  به‌پێی ده‌ستور، سه‌رۆك كۆماری نوێ ده‌یتوانی له‌ماوه‌ی (15) رۆژدا كاندیدی سه‌رۆك وه‌زیران به‌ پێكهێنانی حكومه‌ت راسپێرێت، به‌ڵام به‌هۆی ئه‌و ماوه‌ زۆره‌ی كه‌ دوای هه‌ڵبژاردن به‌هۆی ناكۆكی لایه‌نه‌ سیاسییه‌كانه‌وه‌ به‌فیڕۆ چوو، دوێنێ هه‌ر دوای هه‌ڵبژاردنی، سه‌رۆك كۆماری نوێ یه‌كسه‌ر كاندیدی سه‌رۆك وه‌زیرانی به‌ پێكهێنانی حكومه‌ت راسپارد، محه‌مه‌د شیاع سودانی ماوه‌ی (30) رۆژی له‌به‌رده‌مدایه‌ بۆ ئه‌وه‌ی كابینه‌كه‌ی بخاته‌ به‌رده‌م په‌رله‌مان به‌مه‌به‌ستی وه‌رگرتنی متمانه‌و ده‌ستله‌كاربوون.  محەمەد شیاع سودانی كێیە ؟ محەمەد شیاع سودانی ئێستا ئەندامی پەرلەمانی عێراقە، ئەمینداری رەوتی (الفراتین)ە، ساڵی 1970 لە پارێزگای میسان لەدایكبووە، هاوسەرگیری كردووە‌و خاوەنی چوار كوڕە، بڕوانامەی بەكالۆریۆسی لە زانستی كشتوكاڵ لە زانكۆی بەغداد‌و ماستەری لە (بەڕێوەبردنی پرۆژەكان) بەدەستهێناوە. •    لە تەمەنی 10 ساڵیدا‌و بە دیاریكراوە لە ساڵی 1980، بە تاوانی ئەندامێتییان لە حزبی (دەعوە)دا، رژێمی پێشووی عێراق باوكی‌و پێنج كەس لە ئەندامانی خێزانەكەی لەسێدارەداوە.  •    سودانی ئەندامی رێكخراوی ناوخۆی حزبی دەعوە  بووە، ساڵی 1991 بەشداریكردووە لە راپەڕینی شەعبانی شیعەكاندا، بەهۆی بارودۆخی ئەمنیی ئەوكاتەوە رووی لە بەغداد كردووە‌و ماوەی سێ ساڵ لەوێ ماوەتەوە‌و خوێندنی زانكۆی تەواو كردووە.  •    ساڵی 1997 لە بەڕێوەبەرایەتی كشتوكاڵی پارێزگای میسان دامەزرێندراوە.  •    ساڵی 2003‌و دوای روخانی رژێمی بەعس بووە بە رێكخەری پەیوەندییەكانی نێوان دەستەی سەرپەرەشتیاری بەڕێوەبردنی پارێزگای میسان‌و دەسەڵاتی كاتیی هاوپەیمانان بە سەرۆكایەتی (پۆل بریمەر) حاكمی مەدەنی ئەمریكا لە عێراق.  •    ساڵی 2004 بووە بە قایمقامی شاری عەمارە.  •    ساڵی 2005 بووە بە پارێزگاری میسان.  •    ساڵی 2011 بووە بە (وەكالەت) بووە بە سەرۆكی دەستەی باڵای لێپرسینەوە‌و دادپەروەریی (تایبەت بە لێپرسینەوەی بەعسییەكان).  •    ساڵی 2013 بووە بە وەزیری كشتوكاڵ بە (وەكالەت).  •    ساڵی 2014 بووە بە سەرۆكی دامەزراوەی زیندانیانی سیاسی بە (وەكالەت). •    هەر  لە ساڵی 2014دا بووە بە (وەكالەت) بووە بە وەزیری كۆچ‌و كۆچبەران.  •    بەهەمان شێوە لە 2014 بەشێوەی (وەكالەت) پۆستی وەزیری دارایی وەرگرتووە.  •    كۆتا جار لە ساڵی 2014دا دیسان پۆستی وەزیری كارو كاروباری كۆمەڵایەتی وەرگرتووە.  •    ساڵی 2014 پۆستی وەزیری بازرگانیی بە (وەكالەت) وەرگرتووە.  •    ساڵی 2016 پۆستی وەزیری پیشەسازیی بە (وەكالەت) وەرگرتووە.  محەمەد شیاع سودانی لە دەستەی دووەمی سەركردە دیارەكانی پێكهاتەی شیعەیە لە عێراق، كە دەوترێت لەدوای وەرگرتنی چەندین پۆستی حكومیی لە گەندەڵی تێوە نەگلاوە‌و لەلایەن جەمسەرە ناكۆكەكانی ناو ماڵی شیعەوە رێزلێگیراوە‌و كەس "ڤیتۆ"ی لەسەر نییە، به‌ڵام سه‌درییه‌كان محه‌مه‌د شیاع سودانی به‌ لایه‌نگری مالیكی و حزبی ده‌عوه‌ ناوده‌به‌ن و ده‌ڵێن ئه‌ویش وه‌كو ئه‌وانی تر كاره‌كته‌رێكی تاقیكراوه‌یه‌و پێشتر پۆستی هه‌بووه‌.  سەرچاوەكان باسلەوە دەكەن، دوای خۆپیشاندانەكانی ئۆكتۆبەری 2019 كە عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی ئەوكات ناچار بە دەستلەكاركێشانەوە كرا، ئێرانییەكان (محەمەد شیاع سودانی)یان پێشنیاز كردووە بۆ ئەوەی پۆستی سەرۆك وەزیران وەربگرێت، بەوپێیەی بەوتەی ئەوان پیاوێكی بێلایەنە، بەڵام ئەوكات لە گۆڕەپانی خۆپیشاندانەكانەوە كاندیدكردنی رەتكرایەوە‌و بەوە تۆمەتبار كرا كە پێشتر ئەندامی حزبی (دەعوە) بووە‌و ئەم حزبە ماوەی (15) ساڵی حكومی عێراقی دوای روخانی سەددامی بەدەستەوە بووە‌و سەرچاوەی قەیرانەكانی ئێستای عێراق. 

(درەو):  دەسەڵاتەكانی سەرۆك كۆماری عێراق: سیستمی حكومڕانی عێراق سیستمی پەرلەمانییە، سەرۆك كۆمار لە عێراق، ئەگەرچی بە گوێرەی ماددەی (66) دەستور بەشێكە لە دەسەڵاتی جێبەجێكردن، بەڵام زۆربەی دەسەڵاتەكان دراون بە سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران‌و دەسەڵاتەكانی سەرۆك كۆمار دەسەڵاتێكی تەشریفاتین. بە گوێرەی ماددەی (73)ی دەستوری هەمیشەیی عێراق سەرۆك كۆمار ئەم دەسەڵاتانەی هەیە: یەكەم: دەركردنی لێبوردنی تایبەت لەسەر راسپاردەی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران، بەمەرجێك ئەوانە نەگرێتەوە كە بەهۆی مافی تایبەت‌و تاوانی نێودەوڵەتی‌و تیرۆرو گەندەڵی دارایی‌و ئیدارییەوە حكومدراون. دووەم: پەسەندكردنی پەیماننامەو رێككەوتنە نێودەوڵەتییەكان، پاش وەرگرتنی رەزامەندی ئەنجومەنی نوێنەران. سێیەم: پەسەندكردن‌و دەركردنی ئەو یاسایانەی ئەنجومەنی نوێنەران پەسەندیان دەكات، یاساكانیش بە پەسەندكراون دەژمێردێن پاش تێپەڕبوونی 15 رۆژ بەسەر ناردنیان بۆ سەرۆك كۆمار. چوارەم: بانگهێشتكردنی ئەنجومەنی نوێنەران بۆ كۆبوونەوە دوای پەسەندكردنی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان بەماوەیەكی دیاریكراو بە مەرجێك لە 15 رۆژ تێپەڕنەكات. پێنجەم: بەخشینی نیشانەو مەدالیا  بە راسپاردەی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران بەگوێرەی یاسا. شەشەم: پەسەندكردنی باڵیۆزەكان. حەوتەم: دەركردنی مەرسومیی كۆماریی. هەشتەم: پەسەندكردنی حكومی لەسێدارەدان كە لەلایەن دادگا تایبەتمەندەكانەوە دەردەچێت. نۆیەم: هەڵدەستێت بە ئەركی سەركردایەتی باڵای هێزە چەكدارەكان بەمەبەستی پرۆتۆكۆل‌و ئاهەنگ گێڕان. دەیەم: هەر دەسەڵاتێك كە لە دەستوردا دیاریكرابێت. هەروەها بە گوێرەی مادەی (63) ی دەستور، سەرۆك كۆمار مافی ئەوەی هەیە داوای سەندنەوەی متمانە لە سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران، پێشكەش بە ئەنجومەنی نوێنەران بكات، یاخو لەسەر داوای سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان پەسەند بكات.  موچەو دەرماڵەو بودجەی سەرۆك كۆمار سەرۆك كۆماری عێراق‌و سەرۆكایەتی كۆمار، بە بەراورد بەو دەسەڵاتە تەشریفاتییەی هەیەتی، لە بودجەی عێراقدا بڕێكی زۆر پارەی بۆ تەرخانكراوە، بەگوێرەی چەند سەرچاوەیەكی نافەرمیی، سەرۆك كۆماری عێراق مانگانە بڕی (80 ملیۆن) دینار موچەكەیەتی كە نزیكەی (حەوت دەفتەر) دۆلاری ئەمریكی دەكات، جگە لە نەسریەیەكی زۆر و چەندین دەرماڵەو خەرجیی جۆراوجۆر و چەند لیوایەك پاسەوان‌و راوێژكارو بەڕێوەبەری گشتی و كۆنترۆڵكردنی چەندین كۆشك‌و باڵاخانە لە ناوچەی جادریەی بەغدادی پایتەخت.  

درەو: ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان بڕیاریدا لە پەرلەمانی كوردستان بكشێتەوە بەهۆی درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان. بە كشانەوەی (پێنج ) پەرلەمانتارەكەی یەكگرتوو، پێنج كاندیدی بزوتنەوەی ئیسلامی سەردەكەون، چونكە لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە 2018 یەكگرتووی ئیسلامی و بزوتنەوەی ئیسلامی بەیەك لیست بەشداربوون بەناوی هاوپەیمانی بەرەو ئیسڵاح و (67 هەزارو 712) دەنگیان بەدەستهێناو تەنیا كاندیدەكانی یەكگرتوو دەرچوون، بۆیە كاندیدەكانی بزوتنەوەی ئیسلامی شوێنگرەوەی پەرلەمانتارانی یەكگرتوو دەبن (درەو) زانیویەتی تا ئێستا بزوتنەوەی ئیسلامی لە گفتوگۆدان بچنە پەرلەمان یان نا هێشتا بڕیاری كۆتاییان نەداوە. ئەوانیش : 🔹 محەمەد بازیانی 🔹 كامیل مەحمود 🔹 عەبدوڵا وەرتی 🔹 لەیلا عەلی عەبدولعەزیز 🔹 عومەر یوسفی ................. ناوی كاندیدەكانی لیستی (بەرەو ئیسڵاح) 1- د. شێركۆ جه‌وده‌ت 2- د. عبدالله وەرتێ 3- د. ئیسماعیل سگیری 4- هیوا حامد 5- ئه‌بوبه‌كر هەڵەدنی 6- جەلال تاهیر 7- محەممەد نووری بازیانی 8- كامل مەحموود 9- سەرچنار ئەحمەد 10- عوسمان كاروانی 11- كاوە مەمەند فەرەج 12- تارق رەمەزان 13- لەیلی عەلی عەبدولعەزیز 14- هلز ئەحمەد 15- عەزیز مەحموود 16- بەهزاد دەرویش زێباری 17- نەعیمە خالد 18- عومەر یوسفی 19- غازی عەلی عەلی 20- سەباح باپیری 21- خاستی مەلا شەفیق 22- محەممەد دارەتوویی 23- عەلی عومەر عەلی 24- بێستون محەممەد ئەحمەد 25- شەمسە ئەحمەد شێروانی 26- عەبدولڕەحمان محەممەد دۆلبالیس 27- لەتیف رەئووف حامد 28- دڵشاد عەلی عەبدوڵڵا 29- ساكینە سەلیم شێخانی 30- یاسین رەسول 31- د.پەخشان رەحیم 32- محەممەد یوسف 33- مەلا حسین گردەچاڵی 34- بورهان ئەحمەد 35- عەدنان سەعید 36- پەروین مەجید تەها 37- د. دێوالی حاجی 38- سالم حەمەخان 39- ئەبوبەكر حوسێن گەڵاڵی 40- نەسرین تۆفیق 41- ئیسلام كەشانی 42- یوسف ئەحمەد 43- والی محەممەد 44- ئوسامە خورشید بارانی 45- عەباس حەسن 46- نووری ئەحمەد 47- سەباح فەتحوڵڵا 48- دولبەر عەلی 49- ئەمین ئەحمەد عەبدوڵڵا 50- كەژاڵ محەممەد ئمین 51- شەوكەت شەرەفانی 52- هۆشیار عابد 53- وحیدە ئیبراهیم 54- عەبدولوەهاب محەممەد 55- موجاهید عەبدولكەریم 56- ئیمان محەممەد 57- شیرین محەممەد 58- بەیان عەبدوڵڵا 59- بێریوان فەقێ ئیسماعیل 60- نیگار نووری 61- عەزیمە حەمەد

شیكاری: درەو # خولی یەکەمی ئەنجومەنی نوێنەران دوای (130 رۆژ) لە هەڵبژاردن سەرۆک کۆماری هەڵبژاردوە.   # خولی دووەمی ئەنجومەنی نوێنەران دوای (251 رۆژ) لە هەڵبژاردن سەرۆک کۆماری هەڵبژاردوە.   # خولی سێیەمی ئەنجومەنی نوێنەران دوای (87 رۆژ) لە هەڵبژاردن سەرۆک کۆماری هەڵبژاردوە.   # خولی چوارەمی ئەنجومەنی نوێنەران دوای (145 رۆژ) لە هەڵبژاردن سەرۆک کۆماری هەڵبژاردوە.  # خولی پێنجەمی ئەنجومەنی نوێنەران دوای (365 رۆژ) لە هەڵبژاردن سەرۆک کۆماری هەڵنەبژاردوە.   ڕێ و شوێنە دەستوری و یاسایەكانی پێكهێنانی حكومەت لە عێراق بەپێی دەستوری هەمیشەیی عێراق 2005، لە مادەی (76)دا کە ڕێوشوێنە دەستوریەكانی پێكهێنانی حكومەتی عێراق دەستنیشان کردووەو تێیدا هاتووە: یەکەم: سەرۆک کۆمار کاندیدی ئەو فراکسیۆنە پەرلەمانیەی زۆرترین ئەندامی هەیە ڕادەسپێرێت بۆ پێکهێنانی ئەنجومەنی وەزیران لەماوەی پازدە ڕۆژ لە بەرواری هەڵبژاردنی بە سەرۆک کۆمار. دووەم: سەرۆک وەزیرانی ڕاسپێردراو ناوی وەزیرەکان دیاریدەکات لەماوەیەکی دیاریکراودا بەمەرجێک لە سی ڕۆژ تێپەڕ نەکات لەبەرواری ڕاسپاردنیەوە.  سێیەم: ئەگەر سەرۆک وەزیرانی ڕاسپێردراو نەیتوانی لەو ماوە دیاریکراوەی لە بەندی دووەمی ئەم مادەیەدا ئاماژەی پێکراوە حکومەت پێک بهێنێت، ئەوا سەرۆک کۆمار کەسێکی تر ڕادەسپێرێت بۆ پێکهێنانی ئەنجومەنی وەزیران لەماوەی پازدە ڕۆژدا. چوارەم: سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی ڕاسپێردراو ناوی وەزیرەکان و بەرنامەی حکومەت دەخاتە بەردەم ئەنجومەنی نوێنەران. پاش ئەوەی ئەنجومەنی نوێنەران بە زۆرینەی ڕەها ڕەزامەندی دەربڕی لەسەر یەکە بە یەکەی وەزیرەکان و بەرنامەی حکومەت، ئەوە مانای ئەوەیە متمانە دراوەتە ئەنجومەنی وەزیران. پێنجەم: ئەگەر متمانە نەدرا بە حکومەت، ئەوا لەماوەی پازدە ڕۆژدا سەرۆک کۆمار کەسێکی تر ڕادەسپێرێت بۆ پێکهێنانی حکومەت. وەک لە ماددە دەستوری هەمیشەیی عێراقدا هاتووە، یەکەم هەنگاوی دوای هەڵبژاردن، دەبێت ئەنجومەنی نوێنەران سەرۆک کۆمار هەڵبژێرێت، بەڵام تائێستاو دوای تێپەڕبوونی یەک ساڵ بەسەر هەڵبژاردنی پێشوەختی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە (10/10/2021) بە هۆی ناکۆکی لایەنەکان بە لە بارەی کەسێک بۆ سەرۆک کۆمارو دیاریکردنی کاندیدی سەرۆک وەزیران نەگەیشتوون بە ڕێککەون، ئەمەش درێژترین ماوەی دوای هەڵبژاردنە لە عێراقی نوێی دوای ساڵی (2005)ەوە تا ئێستا کە نەتوانرابێت حکومەتی تێدا پێکبهێنرێت، بەجۆرێک؛ خولی یەکەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق   خولی یەکەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق  لە (15/12/2005) بەڕێوەچوو، دوای تێپەڕبوونی (92 ڕۆژ) بەسەر هەڵبژاردندا لە (16/3/2006) یەکەم دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەران گرێدراو دوای (38) ڕۆژ لە یەکەم دانیشتن و (130 ڕۆژ) لە هەڵبژاردن و لە (22/4/2006) جەلال تاڵەبانی سکرتێری گشتی یەکێتی نیشتمانی کوردستان وەک سەرۆک کۆماری عێراق هەڵبژێردرا.  خولی دووەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق   خولی دووەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە (7/3/2010) بەڕێوەچوو، دوای تێپەڕبوونی (100 ڕۆژ) بەسەر هەڵبژاردندا لە (14/6/2010) یەکەم دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەران گرێدراو دوای (151) ڕۆژ لە یەکەم دانیشتن و (251 ڕۆژ) لە هەڵبژاردن و لە (11/11/2010) جەلال تاڵەبانی سکرتێری گشتی یەکێتی نیشتمانی کوردستان جارێکی تر وەک سەرۆک کۆماری عێراق هەڵبژێردرایەوە. خولی سێیەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق   خولی سێیەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە (30/4/2013) بەڕێوەچوو، دوای تێپەڕبوونی (63 ڕۆژ) بەسەر هەڵبژاردندا لە (1/7/2014) یەکەم دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەران گرێدراو دوای (24) ڕۆژ لە یەکەم دانیشتن و (87 ڕۆژ) لە هەڵبژاردن و لە (24/7/2014) دکتۆر فواد مەعسوم وەک سەرۆک کۆماری عێراق هەڵبژێردرا، ئەمەش کەمترین ماوەیە کە لە دوای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانەوە سەرۆک کۆماری تێدا هەڵبژێردرا. خولی چوارەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق   خولی چوارەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە (12/5/2018) بەڕێوەچوو، دوای تێپەڕبوونی (115 ڕۆژ) بەسەر هەڵبژاردندا لە (3/9/2018) یەکەم دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەران گرێدراو دوای (30) ڕۆژ لە یەکەم دانیشتن و (145 ڕۆژ) لە هەڵبژاردن و لە (2/10/2018) دکتۆر بەرهەم ئەحمەد صاڵح وەک سەرۆک کۆماری عێراق هەڵبژێردرا. خولی پێنجەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق   خولی پێنجەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە (10/10/2021) بەڕێوەچوو، دوای تێپەڕبوونی (91 ڕۆژ) بەسەر هەڵبژاردندا لە (9/1/2022) یەکەم دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەران گرێدرا، لەو کات بەداوە کە (274 ڕۆژ) بەسەر دانیشتنی ئەنجومەن و یەک ساڵی تەواو بەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردندا تێپەڕیوە تا ئێستا نەتوانراوە سەرۆک کۆمار هەڵبژێردرێت.    

(درەو):  بەپێی كاتژمێری كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی هەرێم 11 رۆژی تر هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بەڕێوەدەچێت، ئەمە لەكاتێكدایە پەرلەمانی كوردستان تەمەنی خۆی تاوەكو كۆتایی ساڵی داهاتوو درێژكردوەتەوە.  كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن‌و راپرسی هەرێمی كوردستان لەسەر سایتی خۆی هێشتا كاتژمێری ساتی دەستپێكردنی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستانی لانەبردووە. كاتژمێرەكە دەبوو بەگوێرەی بڕیارەكەی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم دیاری بكرێت كە رۆژی 1ی ئۆكتۆبەر (واتە سەرەتای ئەم مانگە)ی بۆ سازدانی هەڵبژاردن دیاریكردبوو، بەڵام بەگوێرەی رۆژژمێرەكەی سایتی كۆمسیۆن، هەڵبژاردن هێشتا (11) رۆژی لەبەردەمدوا ماوە.  كارایی كاتژمێرەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان لەسەر سایتی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن لەكاتێكدایە رۆژی 9ی ئەم مانگە پەرلەمانی كوردستان بە دەنگی (80) پەرلەمانتاری فراكسیۆنەكانی (پارتی+ یەكێتی+ بزوتنەوەی گۆڕان+ پێكهاتەكان) تەمەنی خۆی تاوەكو 31ی كانونی یەكەمی ساڵی 2023 درێژكردەوە‌و بەمەش چارەنوسی هەڵبژاردنی تا كۆتایی ساڵی داهاتوو دواخست.  كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی ماوەی یاسایی تەواو بووە، یەكێك لە بابەتە كێشە لەسەرەكانی نێوان پارتە سیاسییەكان لەبارەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان چۆنیەتی كاراكردنەوەی ئەم كۆمسیۆنە بوو.  

 درەو: بافڵ تاڵەبانی و فوئاد حسێن لەبەردەم نوێنەری لایەنە عێراقیەكان رووبەرووی یەك دەبنەوەو بافڵ تاڵەبانی دووجار بۆ فوئاد حسێن هەڵدەستێت و دەڵێت "چوارشەمە دەیبنن كێ دەبێتە سەرۆك كۆمار، فوئاد حسێنیش دەڵێت: عەیبەیە لێرە باسی بارودۆخی هەرێمی كوردستان دەكەیت. رۆژی شەممەی رابردوو هاوپەیمانیی ئیدارەی دەوڵەت كە پێكهاتووە لە (چوارچێوەی هەماهەنگی، یەكێتی، پارتی، هاوپەیمانیی سەروەری، عەزم و بابلیون) بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراق كۆبوونەوە لە كۆبونەوەكە.  بافڵ تاڵەبانی، سەرۆكی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان و د. فوئاد حوسێن، وەك نوێنەری پارتی دیموكراتی كوردستان بەشداربوون. سەرچاوەیەكی باڵا بە (درەو)ی راگەیاند بافڵ تاڵەبانی لە كۆبونەوەكەدا زۆر بە توندی قسەی كردووەو هێرشی كردووەتە سەر پارتی دیموكراتی كوردستان و رایگەیاندووە: پارتی دەیەوێت هەموو پۆست و دەسەڵاتەكانی لای خۆی بێت و ئێمەش ئەوەمان قبوڵ نیە، حكومەت لە هەولێر گەمارۆی خستووەتە سەر سلێمانی و جیاوازی دەكات لە نێوان پارێزگاكاندا. ئەو سەرچاوەیە ئاماژەی بەوەشكرد، فوئاد حسێن وەڵامی بافڵ تاڵەبانی داوەتەوەو رایگەیاندووە ئێرە شوێنی ئەو قسانە نیەو عەیبە لێرە لەبەرچاوی ئەماندا باسی ئەزمون و دۆخی هەرێمی كوردستان دەكەیت و ناكرێت دۆخی هەرێمی كوردستان بهێنێتە ناو كۆبونەوەیەكی ئاواوە، پۆستی سەرۆك كۆمار تەنیا بۆ موڵكی یەكێتی نیە بۆ ئێوە نابێت، بافڵ تاڵەبانیش تووڕە بووەو  دوو جار هەستاوە بۆ فوئاد حسێن و تەنانەت سەركردە عێراقیەكان ناوبژیوانیان كردووە، بافڵ تاڵەبانی رایگەیاندووە: چوارشەممە ئەیبینن كێ دەبێتە سەرۆك كۆماری عێراق.  

درەو: تا ئێستا بە تۆمەتی كوشتنی هاوكار جاف عەیدی دژە تیرۆری یەكێتی دەستگیركراون و دانیان بە تاوانەكەدا ناوە، تۆمەتباران پێشتر لەگەڵ هاوكار جاف كاریان كردووە. بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) دوێنێ تۆمەتبارانی سەرەكی كوشتنی هاوكار جاف لە شاری هەولێر دەستگیركران، بەتایبەتیش (یاسر فەیسەڵ، ئەحمەد فەیسەڵ، سەرمەد رەشید) یاسر پێشتر جێگری هاوكار جاف بووەو دواتر كراوەتەوە شوێنی هاوكار جاف. ئەو سەرچاوەیە ئاماژەی بەوەشكرد هێزە ئەمنیەكان لە دوێنێوە تا ئێستا (14) كەسیان دەستگیركردووە بە تۆمەتی تێوەگلان لە كوشتنی هاوكار جاف. رۆژی  هەینی رابردوو لە شاری ھەولێر دوو بۆمبی چێندراو بە ئۆتۆمبێلەكەی ( عەقید هاوكار جاف) فەرماندەی دژە تیرۆری یەكێتیدا تەقیەوەو گیانی لەدەستدا. عەقید هاوكار بەرپرسی دەزگای زانیاری و دژە تیرۆری یەكێتی بوو لە موسڵ و دهۆك و هەولێر لەدوای رووداوەكانی 8ی تەمووز لایەنگری لاهور شێخ جەنگی بووە، هەربۆیە لە پۆستەكەی درووخراوەتەوەو هەر لە هەولێر ماوەتەوە، لەوکاتەوە یەکێتی کەسێکی تری لە شوێنەکەی داناوە بە ناوی (یاسر شەبەكی) كە خەڵكی موسڵە. بەپێی بەدواداچونەکانی (درەو)، لە چەند هەفتەی رابردوودا (هاوكار جاف) چوتە لای ئەژی ئەمین جێگری سەرۆكی سەرۆكی ئەنجومەنی ئاساییشی هەرێمی كوردستان، بڕیاربووە ئەژی ئەمین فەرمانی دەستبەكاربوونەوەی وەك بەرپرسی دژە تیرۆر بۆ دەربکات. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، دەستگیركراوەکان دانیان بەوەدا ناوە لە پلانی کوشتنەکەدا تێوەگلاون و بڕیارە دەقی دانپێدانانەكانیان بڵاوبكرێتەوە.  ئێستا دەنگۆی ئەوە هەیە بەرپرسانی یەكێتی لەسەر هێڵن بۆ ئەوەی پرسەكە كۆتایی پێبهێندرێت و زیاتر لەوە كێشەكە ئاڵۆزتر نەكرێت، بەڵام زانیارییەكان ئاماژە بەوە دەكەن مەسرور بارزانی وەك سەرۆكی ئەنجومەنی ئاسایشی ھەرێمی کوردستان سورە لەسەر بڵاوكردنەوەی دانپێدانانەكان و پێیوایە ئەوە خەرقێكی ئەمنی گەورە بووە لە هەولێر كراوەو ئەمنیەتی هەولێری خستووتە ژێر پرسیارەوە، لە هەمانكاتدا ئەو كەسە كوژراوە فەرماندەیەكی دیاری ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێم بووە. ئەمڕۆش لە كۆبونەوەی پەرلەمانی كوردستان زیاد جەبار سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی رایگەیاد ئەو تۆمەتانە رەتدەكەینەوە كە ئاراستەی یەكێتی دەكرێت لەبارەی كوشتنی هاوكار جافەوە، بۆ ئەوەی كەیسەكە بەلارێدا نەبرێت پەرلەمانی كوردستان لیژنەیەكی لێكۆڵینەوە پێكبهێنێت. 

(درەو)- AFP سبەینێ (١٠ی ئۆکتۆبەر) ساڵێک تێپەڕ دەبێت بەسەر ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی پەرلەمانیی پێشوەختەدا لە عێراق، بەبێ پێکھێنانی حکومەتێکی نوێ و بودجە، ئەمە بەھۆی ئیفلیجییەکی سیاسییەوە کە ھەڕەشەی بێبەشکردنی وڵات دەکات لە پرۆژەکانی ژێرخان و دەرفەتی چاکسازی کە عێراق زۆر پێویستی پێیەتی. عێراق کە وڵاتێکی دەوڵەمەندە بە نەوت و ماندووە بە دەست چەندین دەیە ناکۆکییەوە، لە ساڵی ٢٠٢٢دا داھاتێکی زۆری نەوتی بەدەستھێناوە، ئەم پارانە لە بانکی ناوەندیدان کە یەدەگی دراوی بیانی تێیدا گەیشتوەتە (٨٧ ملیار) دۆلار. بەڵام سودوەرگرتن لەم پارانە بۆ ئەو پرۆژانەی کە عێراق پێویستی پێیانە، بەستراوەتەوە بە پێکھێنانی حکومەتێک بە دەسەڵاتی تەواوەتی و بودجەیەک کە کۆنترۆڵی خێرایی خەرجییەکان بکات. حکومەتی ئێستا بە سەرۆکایەتی مستەفا کازمی ماوەی ساڵێکە بەشێوەی کاربەڕێکەر بەڕێوەدەچێت و دەسەڵاتی ئەوەی نییە پرۆژەی بودجەی بۆ پەرلەمان پێشنیاز بکات. یەسار مالیکی پسپۆڕی ئابوری لە (میدڵ ئێست ئیکۆنۆمیک سیرڤی) دەڵێ" پرۆژەکانی ژێرخان پێویستیان بە بە چەندین ساڵ دابینکردنی خەرجی جێگیر ھەیە لەلایەن حکومەتەوە"، ئاماژە بەوە دەکات" دۆخی سیاسی گێژاوێکی گەورەی دروستکردووە ئەمەش دۆخی عێراقی لەبەردەم وەبەرھێنەراندا لاوازتر کردووە بەتایبەتیش کە خۆی لە بنەڕەتەوە دۆخێکی لەرزۆکە". باسلەوە دەکات" قەیرانە سیاسییەکە چوەتە سەر ئەو مەترسییانەی تر کە ماوەیەکی زۆرە ھەن، بەتایبەتیش دۆخی ئەمنی و گەندەڵی". ھێشتا ناکۆکییە سیاسییەکان لەنێوان ھەردوو کەمپە دیارەکەی شیعەدا بەردەوامە، رەوتی سەرد لە لایەک و چوارچێوەی ھەماھەنگیی لە لاکەی تر، کە چەند کوتلەیەک لە خۆدەگرێت و نوێنەرایەتی حەشدی شەعبی دەکەن، چوراچێوە ھاوپەیمانێتی گروپە چەکدارەکانی لایەنگری ئێرانە کە چونەتە ناو دەزگاکانی دەوڵەتەوە، سەرباری ئەمە دوای ساڵێک لە ھەڵبژاردنەکان کە دوودڵی دەنگدەرانی عێراقیی بەخۆوە بینی، لایەنەکانی قەیرانە سیاسییەکە شکستیان ھێناوە لە چارەسەرکردنی ناکۆکییەکانیان و ھێشتا حکومەتی نوێ پێکنەھاتووە. " لە دەسچوونی دەرفەتە گەورەکان" ٢٩ی ئاب لە بەغداد کردەوەی توندوتیژی سەریھەڵدا لەنێوان جەنگاوەرانی رەوتی سەدر لە لایەک و  ھێزە ئەمنییەکان و ھێزەکانی حەشدی شەعبی لەلایەکی تر، نزیکەی ٣٠ کەس لە لایەنگرانی سەدر بوون بە قوربانیی. خاتوو جینین پلاسخارت نوێنەری نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق بەمدواییە لە بەردەم دانیشتنی ئەنجومەنی ئاسایشدا ئەو رووداوانەی والێکدایەوە کە دەکرێت "زەنگی ئاگادارکردنەوە" بن و وتی" ھێشتا دۆخەکە زۆر ناجێگیرە". باسی لەوەکرد" زۆرێک لە عێراقییەکان متمانەیان بە توانای چینی سیاسیی وڵاتەکەیان نەماوە کار لەپێناو وڵات و گەلەکەیاندا بکەن". لەکاتێکدا بانکی نێودەوڵەتی گەشەی ئابوری عێراقی لەماوەی ساڵانی ٢٠٢٢ بۆ ٢٠٢٤ بەرێژەی ٤،٥٪‏ خەمڵاندووە، بەڵام " پێشبینی تەواوەتی ئابوری دەورە دراوە بە بڕێکی زۆر مەترسی، ئەمەش بە لەبەرچاوگرتنی پشتبەستنێکی زۆر بە نەوت و بەردەوامی چەقبەستنی بودجەو دواکەوتنی پێکھێنانی حکومەتێکی نوێ" بەپێی ئەوەی لە راپۆرتی مانگی حوزەیراندا ھاتووە. بەھۆی نەبوونی بودجە، عێراق ئەمڕۆ لەسەر بنەمای یاسای فیدراڵی ئیدارەی دەوڵەت خەرجییەکانی دەکات، واتە ئەوەی لە بودجەی پێشوودا خەرج کراوە دابەشکراوە بەسەر ١٢ مانگدا، ئەمەش رەنگدانەوەی واقعی ئەو داھاتانە نییە کە وڵات لە ٢٠٢٢دا بەدەستی ھێناون. بەڵام " ئەمانە کەمترین بودجەن.. رەنگدانەوەی رابردوون نەک ئێستاو داھاتوو، دەرفەتی گەشەی ئابورییان تێدا نییەو عێراق بێبەش دەکەن لە پرۆژە ستراتیژییە گەورەکان" ئەمە بەگوێرەی قسەی مەزھەر ساڵح راوێژکاری دارایی سەرۆک وەزیران. راوێژکارەکە بە (فرانس پرێس)ی وت" دەرفەتی زۆر لەدەستدەدەین، دەرفەتی وەبەرھێنان بە پرۆژەی گرنگ و ستراتیژی پلان بۆداڕێژراو". بۆ نمونە، ھاوینی رابردوو عێراق گرێبەستێکی لەگەڵ کۆمپانیای "تۆتاڵ ئینێرژی"ی فەڕەنسیدا ئیمزا کردووە کە چەندین پرۆژە لەخۆدەگرێت بەتایبەتیش لە بواری سودوەرگرتن لە غازو وزەی خۆر، بەبەھای ١٠ ملیار دۆلار کە بەشێکی پارەکەی لەلایەن حکومەتی عێراقەوە دابین دەکرێت و ھێشتا لە سەرەتادایە. " حکومەتی عێراق بەجددی کاردەکات بۆ خێراکردنی کارکردن تێیدا و ھەڵگرتنی بەربەستەکانی بەردەمی" ئەمە بەپێی قسەی سەرچاوەیەکی ئاگادار لە دۆسیەکە. لە کەرتی نەوتدا پرۆژەکانی تر بەشێوەیەکی "ھێواش" بەڕێوەدەچن، لەگەڵ نەبوونی حکومەتێک بە دەسەڵاتی تەواوەتییەوە، وەزارەتی نەوت ناتوانێت پارە دابین بکات، ئیمزا بکات، گرێبەست بۆ ئەو پرۆژە بنەڕەتییانە بکات" ئەمە بەپێی لێکدانەوەی یەسار مالیکی. "خەڵک ماندوون" بۆ دابینکردنی خەرجییە بەپەلەکان، پەرلەمانی عێراق لە مانگی حوزەیراندا یاسای پاڵپشتی خێرای دەرکرد بە بەھای (٢٥ ترلیۆن) دینار (١٧ ملیار دۆلار)، رێگا بە پڕکردنەوەی پێداویستییە خێراکانی دانیشتوان و کڕینی دانەوێڵە دەدات بۆ گرەنتیکردنی "ئاسایشی خۆراک"، بەڵام گرەنتیشە بۆ كڕینی وزەو کارەبا لە دەرەوە. لەگەڵ نزیکبوونەوەی ساڵی ٢٠٢٣ بەبێ بوونی بودجە، دەبێت دەسەڵاتداران یاسایەکی نوێ دەربکەن ھاوشێوەی ئاسایشی خۆراک یاخود بەردەوام بن لەسەر خەرجکردن لەسەر بنەمای ١٢ مانگ، واتە " سەرلەنوێ خەرجییەکان کەمبکرێنەوە" وەکو ئەوەی یەسار مالیکی دەڵێت. لەکاتی دەستلەکارکێشانەوەی لە پۆستەکەی وەکو وەزیری دارایی لە مانگی ئابدا، عەلی عەلاوی خاوەنی پرۆژەی چاکسازی ئابوری کە پرۆژەکەی نەبوو بە واقعێکی بەرجەستە، درێغی نەکرد لە دیاریکردنی کێشەکە بە راشکاوییەکی تەواوەوە. لە نامەی دەستلەکارکێشانەوەکەیدا نوسی" ھەموو پلان و بەرنامەکانی حکومەت بەردەوام کۆتوبەندکراون بە گەیشتن بە رێککەوتنێکی گشتگیر لەنێوان چینی سیاسی لەبەریەکھەڵوەشاودا".  ئاماژەی بەوەکرد" ھەموو بانگەوازەکانی چاکسازیی بەھۆی چوارچێوەی سیاسی ئەم وڵاتەوە پەکیانخراوە". لەناو ھەموو ١٠ گەنجێکدا ٤ کەسیان بێکارن، بەگوێرەی قسه‌ی نەتەوە یەکگرتووەکان، ئەمە لەکاتێکدایە یەک لەسەر سێی دانیشتوان کە ٤٢ ملیۆن کەسە، لەژێر ھێڵی ھەژارییەوەن. سەرباری داھاتی زۆری نەوت، ژیانی ئەمین سەلمان ستینی کە خانەنشینێکی سوپای عێراقە، زۆر باش نەبووە، ئەو لەناو خۆپشاندەرانی یادی سێ ساڵەی راپەڕینی تشرینی ٢٠١٩دا بوو کە خۆپیشاندانێکی بێ پێشینە بوو دژی رژێم و گەندەڵی. ئەم پیاوە لە گۆڕەپانی تەحریر لە ناوەڕاستی بەغداد وتی" وڵات بە قەیرانێکی سیاسیدا تێدەپەڕێت و ئەمە کاریگەریی لەسەر خەڵک دەبێت. خەڵک ھەمووی ماندوون". ئەم پیاوە ھیچ پارەیەکی نییە جگە لەبڕی ٤٠٠ ھەزار دینار (٢٧٤ دۆلار)، ئەمەش بڕێکە کە بە زەحمەت بەشی قوتی رۆژانەی دەکات، کوارەکانیشی بێکارن. باسلەوە دەکات" عێراق ملیارانی تێدایە، پارەو زێڕی ھەیە، بەڵام سیاسەتمەداران جگە لە حزبەکانیان و گیرفانی خۆیان ھیچی تریان بەلاوە گرنگ نییە".

(درەو)- AFP سبەینێ (١٠ی ئۆکتۆبەر) ساڵێک تێپەڕ دەبێت بەسەر ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی پەرلەمانیی پێشوەختەدا لە عێراق، بەبێ پێکھێنانی حکومەتێکی نوێ و بودجە، ئەمە بەھۆی ئیفلیجییەکی سیاسییەوە کە ھەڕەشەی بێبەشکردنی وڵات دەکات لە پرۆژەکانی ژێرخان و دەرفەتی چاکسازی کە عێراق زۆر پێویستی پێیەتی. عێراق کە وڵاتێکی دەوڵەمەندە بە نەوت و ماندووە بە دەست چەندین دەیە ناکۆکییەوە، لە ساڵی ٢٠٢٢دا داھاتێکی زۆری نەوتی بەدەستھێناوە، ئەم پارانە لە بانکی ناوەندیدان کە یەدەگی دراوی بیانی تێیدا گەیشتوەتە (٨٧ ملیار) دۆلار. بەڵام سودوەرگرتن لەم پارانە بۆ ئەو پرۆژانەی کە عێراق پێویستی پێیانە، بەستراوەتەوە بە پێکھێنانی حکومەتێک بە دەسەڵاتی تەواوەتی و بودجەیەک کە کۆنترۆڵی خێرایی خەرجییەکان بکات. حکومەتی ئێستا بە سەرۆکایەتی مستەفا کازمی ماوەی ساڵێکە بەشێوەی کاربەڕێکەر بەڕێوەدەچێت و دەسەڵاتی ئەوەی نییە پرۆژەی بودجەی بۆ پەرلەمان پێشنیاز بکات. یەسار مالیکی پسپۆڕی ئابوری لە (میدڵ ئێست ئیکۆنۆمیک سیرڤی) دەڵێ" پرۆژەکانی ژێرخان پێویستیان بە بە چەندین ساڵ دابینکردنی خەرجی جێگیر ھەیە لەلایەن حکومەتەوە"، ئاماژە بەوە دەکات" دۆخی سیاسی گێژاوێکی گەورەی دروستکردووە ئەمەش دۆخی عێراقی لەبەردەم وەبەرھێنەراندا لاوازتر کردووە بەتایبەتیش کە خۆی لە بنەڕەتەوە دۆخێکی لەرزۆکە". باسلەوە دەکات" قەیرانە سیاسییەکە چوەتە سەر ئەو مەترسییانەی تر کە ماوەیەکی زۆرە ھەن، بەتایبەتیش دۆخی ئەمنی و گەندەڵی". ھێشتا ناکۆکییە سیاسییەکان لەنێوان ھەردوو کەمپە دیارەکەی شیعەدا بەردەوامە، رەوتی سەرد لە لایەک و چوارچێوەی ھەماھەنگیی لە لاکەی تر، کە چەند کوتلەیەک لە خۆدەگرێت و نوێنەرایەتی حەشدی شەعبی دەکەن، چوراچێوە ھاوپەیمانێتی گروپە چەکدارەکانی لایەنگری ئێرانە کە چونەتە ناو دەزگاکانی دەوڵەتەوە، سەرباری ئەمە دوای ساڵێک لە ھەڵبژاردنەکان کە دوودڵی دەنگدەرانی عێراقیی بەخۆوە بینی، لایەنەکانی قەیرانە سیاسییەکە شکستیان ھێناوە لە چارەسەرکردنی ناکۆکییەکانیان و ھێشتا حکومەتی نوێ پێکنەھاتووە. " لە دەسچوونی دەرفەتە گەورەکان" ٢٩ی ئاب لە بەغداد کردەوەی توندوتیژی سەریھەڵدا لەنێوان جەنگاوەرانی رەوتی سەدر لە لایەک و  ھێزە ئەمنییەکان و ھێزەکانی حەشدی شەعبی لەلایەکی تر، نزیکەی ٣٠ کەس لە لایەنگرانی سەدر بوون بە قوربانیی. خاتوو جینین پلاسخارت نوێنەری نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق بەمدواییە لە بەردەم دانیشتنی ئەنجومەنی ئاسایشدا ئەو رووداوانەی والێکدایەوە کە دەکرێت "زەنگی ئاگادارکردنەوە" بن و وتی" ھێشتا دۆخەکە زۆر ناجێگیرە". باسی لەوەکرد" زۆرێک لە عێراقییەکان متمانەیان بە توانای چینی سیاسیی وڵاتەکەیان نەماوە کار لەپێناو وڵات و گەلەکەیاندا بکەن". لەکاتێکدا بانکی نێودەوڵەتی گەشەی ئابوری عێراقی لەماوەی ساڵانی ٢٠٢٢ بۆ ٢٠٢٤ بەرێژەی ٤،٥٪‏ خەمڵاندووە، بەڵام " پێشبینی تەواوەتی ئابوری دەورە دراوە بە بڕێکی زۆر مەترسی، ئەمەش بە لەبەرچاوگرتنی پشتبەستنێکی زۆر بە نەوت و بەردەوامی چەقبەستنی بودجەو دواکەوتنی پێکھێنانی حکومەتێکی نوێ" بەپێی ئەوەی لە راپۆرتی مانگی حوزەیراندا ھاتووە. بەھۆی نەبوونی بودجە، عێراق ئەمڕۆ لەسەر بنەمای یاسای فیدراڵی ئیدارەی دەوڵەت خەرجییەکانی دەکات، واتە ئەوەی لە بودجەی پێشوودا خەرج کراوە دابەشکراوە بەسەر ١٢ مانگدا، ئەمەش رەنگدانەوەی واقعی ئەو داھاتانە نییە کە وڵات لە ٢٠٢٢دا بەدەستی ھێناون. بەڵام " ئەمانە کەمترین بودجەن.. رەنگدانەوەی رابردوون نەک ئێستاو داھاتوو، دەرفەتی گەشەی ئابورییان تێدا نییەو عێراق بێبەش دەکەن لە پرۆژە ستراتیژییە گەورەکان" ئەمە بەگوێرەی قسەی مەزھەر ساڵح راوێژکاری دارایی سەرۆک وەزیران. راوێژکارەکە بە (فرانس پرێس)ی وت" دەرفەتی زۆر لەدەستدەدەین، دەرفەتی وەبەرھێنان بە پرۆژەی گرنگ و ستراتیژی پلان بۆداڕێژراو". بۆ نمونە، ھاوینی رابردوو عێراق گرێبەستێکی لەگەڵ کۆمپانیای "تۆتاڵ ئینێرژی"ی فەڕەنسیدا ئیمزا کردووە کە چەندین پرۆژە لەخۆدەگرێت بەتایبەتیش لە بواری سودوەرگرتن لە غازو وزەی خۆر، بەبەھای ١٠ ملیار دۆلار کە بەشێکی پارەکەی لەلایەن حکومەتی عێراقەوە دابین دەکرێت و ھێشتا لە سەرەتادایە. " حکومەتی عێراق بەجددی کاردەکات بۆ خێراکردنی کارکردن تێیدا و ھەڵگرتنی بەربەستەکانی بەردەمی" ئەمە بەپێی قسەی سەرچاوەیەکی ئاگادار لە دۆسیەکە. لە کەرتی نەوتدا پرۆژەکانی تر بەشێوەیەکی "ھێواش" بەڕێوەدەچن، لەگەڵ نەبوونی حکومەتێک بە دەسەڵاتی تەواوەتییەوە، وەزارەتی نەوت ناتوانێت پارە دابین بکات، ئیمزا بکات، گرێبەست بۆ ئەو پرۆژە بنەڕەتییانە بکات" ئەمە بەپێی لێکدانەوەی یەسار مالیکی. "خەڵک ماندوون" بۆ دابینکردنی خەرجییە بەپەلەکان، پەرلەمانی عێراق لە مانگی حوزەیراندا یاسای پاڵپشتی خێرای دەرکرد بە بەھای (٢٥ ترلیۆن) دینار (١٧ ملیار دۆلار)، رێگا بە پڕکردنەوەی پێداویستییە خێراکانی دانیشتوان و کڕینی دانەوێڵە دەدات بۆ گرەنتیکردنی "ئاسایشی خۆراک"، بەڵام گرەنتیشە بۆ كڕینی وزەو کارەبا لە دەرەوە. لەگەڵ نزیکبوونەوەی ساڵی ٢٠٢٣ بەبێ بوونی بودجە، دەبێت دەسەڵاتداران یاسایەکی نوێ دەربکەن ھاوشێوەی ئاسایشی خۆراک یاخود بەردەوام بن لەسەر خەرجکردن لەسەر بنەمای ١٢ مانگ، واتە " سەرلەنوێ خەرجییەکان کەمبکرێنەوە" وەکو ئەوەی یەسار مالیکی دەڵێت. لەکاتی دەستلەکارکێشانەوەی لە پۆستەکەی وەکو وەزیری دارایی لە مانگی ئابدا، عەلی عەلاوی خاوەنی پرۆژەی چاکسازی ئابوری کە پرۆژەکەی نەبوو بە واقعێکی بەرجەستە، درێغی نەکرد لە دیاریکردنی کێشەکە بە راشکاوییەکی تەواوەوە. لە نامەی دەستلەکارکێشانەوەکەیدا نوسی" ھەموو پلان و بەرنامەکانی حکومەت بەردەوام کۆتوبەندکراون بە گەیشتن بە رێککەوتنێکی گشتگیر لەنێوان چینی سیاسی لەبەریەکھەڵوەشاودا".  ئاماژەی بەوەکرد" ھەموو بانگەوازەکانی چاکسازیی بەھۆی چوارچێوەی سیاسی ئەم وڵاتەوە پەکیانخراوە". لەناو ھەموو ١٠ گەنجێکدا ٤ کەسیان بێکارن، بەگوێرەی قسه‌ی نەتەوە یەکگرتووەکان، ئەمە لەکاتێکدایە یەک لەسەر سێی دانیشتوان کە ٤٢ ملیۆن کەسە، لەژێر ھێڵی ھەژارییەوەن. سەرباری داھاتی زۆری نەوت، ژیانی ئەمین سەلمان ستینی کە خانەنشینێکی سوپای عێراقە، زۆر باش نەبووە، ئەو لەناو خۆپشاندەرانی یادی سێ ساڵەی راپەڕینی تشرینی ٢٠١٩دا بوو کە خۆپیشاندانێکی بێ پێشینە بوو دژی رژێم و گەندەڵی. ئەم پیاوە لە گۆڕەپانی تەحریر لە ناوەڕاستی بەغداد وتی" وڵات بە قەیرانێکی سیاسیدا تێدەپەڕێت و ئەمە کاریگەریی لەسەر خەڵک دەبێت. خەڵک ھەمووی ماندوون". ئەم پیاوە ھیچ پارەیەکی نییە جگە لەبڕی ٤٠٠ ھەزار دینار (٢٧٤ دۆلار)، ئەمەش بڕێکە کە بە زەحمەت بەشی قوتی رۆژانەی دەکات، کوارەکانیشی بێکارن. باسلەوە دەکات" عێراق ملیارانی تێدایە، پارەو زێڕی ھەیە، بەڵام سیاسەتمەداران جگە لە حزبەکانیان و گیرفانی خۆیان ھیچی تریان بەلاوە گرنگ نییە".