شیكاری: درەو جوتیارانی هەرێمی کوردستان بەتێکڕای ساڵانە زیاتر لە (3 ملیۆن) دۆنم زەویدا گەنم دەچێنن، تێکڕای بەرهەمەکەشیان زیاتر لە (ملیۆنێک 300 هەزار) تۆن گەنمە. بەپێی ستانداردی جیهانی هەر تاکێک بۆ پڕکردنەوەی پێداویستییە خۆراکییەکانی ساڵانە پێویستی بە بڕی (71) کیلۆگرام گەنم هەیە.  بەڵام لە هەرێمی کوردستان هەر تاکێک ساڵانە پێویستی بە (139) کیلۆ گرام گەنم هەیە. بەم پێیە هەرێمی کوردستان ساڵانە پێویستی بە زیاتر لە (871 هەزار) تۆن گەنم هەیە. ئەمە لەکاتێکدایە بەرهەمی تێکڕای جوتیارانی کوردستان ساڵانە زیاتر لە (ملیۆنێک و 315 هەزار) تۆن گەنمە.  بەم ئەنجامەش دوای پڕکردنەوی پێداویستی ناوخۆ بەرهەمی گەنمی جوتیارانی هەرێمی کوردستان بڕی نزیکە (445 هەزار) تۆن گەنم زیاتر لە پێداویستی ناوخۆ بەرهەم دەهێنن. سەرەتا گەنم وەک سەرچاوەیەکی سەرەکی خۆراک بۆ مرۆڤ و بەشێک لە گیانلەبەران بەکاردەهێنرێت، ئێستا قەریرانی جەنگی نێوان (ڕوسیاو ئۆکرانیا) وەک دوو وڵاتی گەورە بەرهەمهێن و هەناردەکاری گەنم، مەترسی بەرزبوونەوەی نرخی نان و قەیرانی برسێتی هێناوەتە ئاراوە، بەتایبەت بۆ ئەو وڵات و ناوچانەی بۆ پڕکردەنەوەی پێداویستییەکانی ناوخۆ پشت بە هاوردەکردنی گەنم و بەرهەمەکانی دەبەستن لە وڵاتانی هاوردەکارانەوە. بڕی بەکاربردنی گەنم لە وڵاتێکەوە بۆ وڵاتێکی دیکە جیاوازە، بەڵام بەپێی ستانداردە جیهانییەکان هەر تاکێک لە ساڵێکدا پێویستی بە نزیکەی بڕی (71) کیلۆ گرام لە گەنم هەیە بۆ پڕکردنەوەی پێداویستییە خۆراکییەکانی. بەڵام لە وڵاتێکی وەکو میسر کە یەکێکە لە هاوردەکارانی گەورەی گەنم لە جیهاندا، هەر تاکێکی میسری ساڵانە (180) کیلۆ گرام گەنم بەکاردەهێنێت بۆ پڕکردنەوەی پێداویستییە خۆراکییەکانی. لە کاتێکدا هەر هاوڵاتیەکی سعودییە ساڵانە (88) کیلۆ گرام گەنم بەکاردەبات. بەڵام بەپێی ئامارەکان وڵاتی عێراق بە هەرێمی کوردستانیشەوە ساڵانە تەنها بۆ پڕکردنەوەی پێداویستییە مرۆییەکانی هەر تاکێکی عێراقی پێویستی بە (139) کیلۆ گرام گەنم هەیە، کە ئەمەش نزیکە لە دوو هێندەی ستانداردە جیهانییەکە. لەم ڕاپۆرتەدا تیشک دەخینە سەر گەورەترین وڵاتانی بەرهەمهێنەر و هەناردەکار و بەکاربەرانی گەنم لە جیهاندا. سەرەڕای ئاماژەدان بە بڕی بەکاربردنی گەنم لە عێراق و هەرێمی کوردستان. دواجاریش ئاماژە بە ئامارەکانی ڕوبەری چاندن و بڕشت و بڕی بەرهەمی گەنمی جوتیارانی هەرێمی کوردستان لە سەر ئاستی هەرێم و پارێزگاکان دەدەین، کە ئایا هەرێمی کوردستان بۆ پڕکردنەوەی پێداویستییەکانی گەنم و بەرهەم گەنمییەکان دەتوانێت پشت بە خۆی ببەستێت یان نا؟  یەکەم: گەورەترین بەرهەمهێنەر و هەناردەکار و بەکاربەرانی گەنم لە جیهاندا   1.    گەورەترین بەرهەمهێنەرانی گەنم لە جیهاندا بەپێی داتاکان هەر یەک لە وڵاتانی (چین، هندستان، ڕوسیا، ئەمریکا، کەنەدا، ئوسترالیا، پاکستان، ئۆکرانیا، تورکیا و ئەرجەنتین) (10) گەورەترین وڵاتی بەرهەم هێنی گەنم بوونە لە ساڵی (2020 - 2021) تایبەت بە بڕی بەرهەمی هەریەک لەو دەوڵەتانە (بڕوانە چارتی ژمارە (1)) چارتی ژمارە (1) 2.    گەورەترین وڵاتانی هەناردەکاری گەنم لە جیهاندا بەپێی داتاکان هەر یەک لە وڵاتانی (ڕوسیا، ئەمریکا، کەنەدا، فەرەنسا، ئۆکرانیا، ئوسترالیا، ئەرجەنتین، ئەڵمانیا، کازاخستان و پۆڵندا) (10) گەورەترین وڵاتی هەناردەکاری گەنم بوونە لە ساڵی (2020 - 2021) تایبەت بە بڕی هەناردەی هەریەک لەو دەوڵەتانە (بڕوانە چارتی ژمارە (2)) چارتی ژمارە (2) 3.    گەورەترین وڵاتانی هاوردەکاری گەنم لە جیهاندا بەپێی داتاکان هەر یەک لە وڵاتانی (مسر، ئەندۆنیسیا، تورکیا، جەزائیر، بەنگلادیش، نەیجیریا، بەرازیل، فیلیپین، یابان و مەکسیک) (10) گەورەترین وڵاتی هاوردەکاری گەنم بوونە لە ساڵی (2020 - 2021) تایبەت بە بڕی هەناردەی هەریەک لەو دەوڵەتانە (بڕوانە چارتی ژمارە (3)) چارتی ژمارە (3) دووەم: بەرهەم و بڕشی گەنمی هەرێمی کوردستان (2010 – 2020) جوتیارانی هەرێمی کوردستان لە ماوەی نێوان ساڵانی (2010 - 2020) بە تێکڕا، بڕی (3 ملیۆن و 12 هەزار و 76) دۆنم زەویان ساڵانە بە گەنم چاندووەو هەر لەو ماوەیەدا لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکەی هەرێم و بە پارێزگای هەڵەبجەو ئیدارەی گەرمیانیشەوە بەرهەمی تێکڕای جوتیارانی کوردستان ساڵانە بریتی بووە لە (1 ملیۆن و 315 هەزار و 994) تۆن گەنم. بەم پێیەش بڕشتی هەر دۆنمێکی بەگەنم چێندراوە بەرهەمەکەی بریتی بووە لە (415) کیلۆ گرام. بۆ وردەکاری تەواوی ئەو ماوەیە بڕوانە (خشتەی ژمارە (1) + چارتی ژمارە (4))  چارتی ژمارە (4) سێیەم: بەرهەم و بڕشی گەنمی هەرێمی کوردستان لەسەر ئاستی پارێزگاکان  1.    پارێزگای هەرلێر جوتیارانی پارێزگای هەولێر لەماوەی نێوان (2010 - 2020) زۆرترین بەرهەمی گەنمیان هەبووە بەراورد بە ناوچەو پارێزگاکانی دیکەی هەرێمی کوردستان، بەشێکی ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی زۆرترین ڕوبەری زەوی بۆ چاندنی گەنم تەرخانکراوە لەو پارێزگایە. بەجۆرێک بەتێکڕای ئەو (10) ساڵە لە پارێزگای هەولێر بڕی (1 ملیۆن و 138 هەزار و 437) دۆنم بە گەنم چێندراوەو بەر‌هەمەکەی بە تێکڕای ساڵانە بریتی بووە لە (484 هەزار و 242) تۆن گەنم و بە بڕشتی (407) کیلۆ گرام بۆ هەر دۆنمێک لە زەوی چێندراو، بۆ وردەکاری تەواوی ئەو ماوەیە لە پارێزگای هەولێر بڕوانە (خشتەی ژمارە (2)) 2.    پارێزگای سلێمانی جوتیارانی پارێزگای سلێمانی لەماوەی نێوان (2010 - 2020) لە دوای پارێزگای هەولێرەوە زۆرترین بەرهەمی گەنمیان هەبووە بەراورد بە ناوچەو پارێزگاکانی دیکەی هەرێمی کوردستان، ئەمە لە کاتێکدا ئەو ڕوبەرەی بە گەنم دەچێنرێت لە پارێزگای سلێمانی نزیکەی (300 هەزار) دۆنمی کەمترە بەراورد بە پارێزگای هەولێر، بەڵام بەرهەمی زەوی پارێزگاکە بڕشتی زۆرترە بەراورد بە زۆربەی ناوچەکانی دیکەی هەرێمی کوردستان جگە لە پارێزگای هەڵەبجە. بەجۆرێک بەتێکڕای ئەو (10) ساڵە لە پارێزگای سلێمانی بڕی (850 هەزار و 490) دۆنم بە گەنم چێندراوەو بەر‌هەمەکەی بە تێکڕای ساڵانە بریتی بووە لە (389 هەزار و 230) تۆن گەنم و بە بڕشتی (441) کیلۆ گرام بۆ هەر دۆنمێک لە زەوی چێندراو، بۆ وردەکاری تەواوی ئەو ماوەیە لە پارێزگای سلێمانی بڕوانە (خشتەی ژمارە (3)) 3.    پارێزگای دهۆک جوتیارانی پارێزگای دهۆک لەماوەی نێوان (2010 - 2020) لە دوای پارێزگای هەولێرەو سلێمانییەوە زۆرترین بەرهەمی گەنمیان هەبووە بەراورد بە ناوچەو پارێزگاکانی دیکەی هەرێمی کوردستان بەجۆرێک بەتێکڕای ئەو (10) ساڵە لە پارێزگای دهۆک بڕی (783 هەزار و 185) دۆنم بە گەنم چێندراوەو بەر‌هەمەکەی بە تێکڕای ساڵانە بریتی بووە لە (351 هەزار و 877) تۆن گەنم و بە بڕشتی (442) کیلۆ گرام بۆ هەر دۆنمێک لە زەوی چێندراو، بۆ وردەکاری تەواوی ئەو ماوەیە لە پارێزگای دهۆک بڕوانە (خشتەی ژمارە (4)) 4.    پارێزگای هەڵەبجە جوتیارانی پارێزگای هەڵەبجە لەماوەی نێوان (2016 - 2020) بەرهەمەکەیان بە بڕشتترین گەنم بووە لە سەر ئاستی هەموو کوردستان، بەجۆرێک بەتێکڕای ئەو (4) ساڵە لە پارێزگای هەڵەبجە بڕی (69 هەزار و 39) دۆنم بە گەنم چێندراوەو بەر‌هەمەکەی بە تێکڕای ساڵانە بریتی بووە لە (43 هەزار و 896) تۆن گەنم و بە بڕشتی (627) کیلۆ گرام بۆ هەر دۆنمێک لە زەوی چێندراو، بۆ وردەکاری تەواوی ئەو ماوەیە لە پارێزگای هەڵەبجە بڕوانە (خشتەی ژمارە (5)). 5.    ئیدارەی گەرمیان جوتیارانی پارێزگای ئیدارەی گەرمیان لەماوەی نێوان (2012 - 2020) بەتێکڕای ئەو ماوەیە بڕی (265 هەزار و 435) دۆنمیان بە گەنم چاندووە، بەر‌هەمەکەی بە تێکڕای ساڵانە بریتی بووە لە (98 هەزار و 861) تۆن گەنم وکەمترین بڕشتیان هەبووە بەراورد بە ناوچەو پارێزگاکانی دیکەی هەرێمی کوردستان کە بڕشتەکەی (368) کیلۆ گرام بووە بۆ هەر دۆنمێک لە زەوی چێندراو، بۆ وردەکاری تەواوی ئەو ماوەیە لە ئیدارەی گەرمیان بڕوانە (خشتەی ژمارە (6)). چوارەم: بەکاربردنی گەنم لە عێراق و هەرێمی کوردستان بەپێی ئامارەکان ژمارەی دانیشتوانی عێراق و هەرێمی کوردستان بەردەوام ڕووی لە هەڵکشانەو بە هەمان ئەو گەشەسەندنەی دانیشتوان خواست و بەکاربردنی گەنمیش بەردەوام ڕووی لە بەرزبوونەوە بووە، بە جۆرێک لە ساڵی (2010) کاتێک ژمارەی دانیشتوانی عێراق بە هەرێمی کوردستانیشەوە بریتی بووە (30 ملیۆن و 340 هەزار) هاوڵاتی، قەبارەی بەکاربردنی گەنم بریتی بووە لە (4 ملیۆن و 220 هەزار) تۆن گەنم لە ساڵەکەدا. بەڵام لە ساڵی (2010) کاتێک ژمارەی دانیشتوانی عێراق بە هەرێمی کوردستانیشەوە دەگاتە (38 ملیۆن و 620 هەزار) هاوڵاتی، قەبارەی بەکاربردنی گەنم بەرزدەبێتەوە بۆ (5 ملیۆن و 372 هەزار) تۆن گەنم لە ساڵەکەدا. ئەگەر بەپێی ئەو ئامارە بێت هەر تاکێکی عێراق بە هەرێمی کوردستانیشەوە بە تێکڕای ساڵانە پێویستی بە بڕی (139) کیلۆ گرام گەنم هەیە بۆ پڕکردنەوەی پێداویستییەکانی وەکو (نان، سەمون، کێک، پسکیت، ساوەر، قەرەخەرمان، بڕوێش، گەنمەکوتاو، دۆینە و سەرجەم ئەو پێداویستیانەی لە گەنم بەرهەم دێن). سەبارەت بە بەکاربردنی بڕی گەنم لە عێراق و هەرێمی کوردستان (بڕوانە خشتەی ژمارە (7)) خشتەی ژمارە (7) پێنجەم: بەرهەمهێنان و بەکاربردنی گەنم لە هەرێمی کوردستان وەک پێشتر ئاماژەمانی پێدا بەپێی ستانداردی جیهانی هەر تاکێک بۆ پڕکردنەوەی پێداویستییە خۆراکییەکانی ساڵانە پێویستی بە بڕی (71) کیلۆگرام گەنم هەیە. بەڵام هاوڵاتیانی عێراقی بە هەرێمی کوردستانیشەوە نزیکەی دوو هێندەی ستانداردی جیهانی گەنم بەکاردەهێنن کە بۆ هەر تاکێیک تێکڕا (139) کیلۆ گرامە. بەم جۆرەش بێت بەپێی دوا زانیارییەکانی دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان ژمارەی دانیشتووانی هەرێمی کوردستان لە ساڵی (2021)دا گەیشتووە بە (6 ملیۆن و 270 هەزار) کەس، واتە بۆ پڕکردنەوەی پێداویستی گەنمی دانیشوانی هەرێم ساڵانە هەرێمی کوردستان پێویستی بە بڕی (871 هەزار و 530) تۆن گەنم هەیە. هەرچی بەرهەمی جوتیارانی هەرێمی کوردستانە لە ماوەی نێوان ساڵانی (2010 - 2020)، لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکەی هەرێم و بە پارێزگای هەڵەبجەو ئیدارەی گەرمیانیشەوە بەرهەمی تێکڕای جوتیارانی کوردستان ساڵانە بریتی بووە لە (1 ملیۆن و 315 هەزار و 994) تۆن گەنم. واتە ئەگەر ئەو بەرهەمە دابەشی (139) کیلۆ گرام بکەین، کە پێداویستی هەر تاکێکە، بەشی (9 ملیۆن و 467 هەزار و 583) کەس دەکات. بەم ئەنجامەش دوای پڕکردنەوی پێداویستی ناوخۆ بەرهەمی گەنمی جوتیارانی هەرێمی کوردستان بڕی (444 هەزار و 464 ) تۆن گەنم زیاتر لە پێداویستی خۆی بەرهەم دەهێنن. سەرچاوەکان 1.    ماڵپەڕی دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان، پوخته‌ی داتای به‌روبوومه‌ كشتوكاڵیه‌كان 1969-2020؛ https://krso.gov.krd/content/upload/1/root/%D9%BE%D9%88%D8%AE%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D9%89-%D8%AF%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D9%89-%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D8%B1%D9%88%D8%A8%D9%88%D9%88%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%83%D8%A7%D9%86-1969-20201.pdf 2.    قصی الكلیدار، سعد عزیز ناصر و احلام كامل اسماعیل و المعهد التقنی فی المسیب، تحلیل اقتصادی للتوقعات المستقبلیە لانتاج واستهلاك القمح فی العراق للمدە 2010 – 2020 باستخدام نماژج التوقع الملائمە، علی الموقع؛ https://iasj.net/iasj/download/e6050169fa46823f 3.    أكبر الدول المصدرە للقمح فی العالم، سكای نیوز عربیە – أبوڤبی، علی الموقع؛ https://www.skynewsarabia.com/business/1507116-%D8%A7%D9%94%D9%83%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B5%D8%AF%D8%B1%D8%A9-%D9%84%D9%84%D9%82%D9%85%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85 4.    أكبر المصدرین والمستوردین وأهم المنتجین للقمح فی العالم، علی الموقع؛ https://www.almayadeen.net/news/economic/%D8%A3%D9%83%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B5%D8%AF%D8%B1%D9%8A%D9%86-%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%AF%D9%8A%D9%86-%D9%88%D8%A3%D9%87%D9%85-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%AC%D9%8A%D9%86-%D9%84%D9%84%D9%82%D9%85%D8%AD-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85

راپۆرت: درەو تەنیا چوار رۆژ ماوە بۆ وادەی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماری عێراق، سەدر هێشتا سورە لەسەر هەڵوێستی خۆی "حكومەتی زۆرینە"، هەردوو بەرە نەیارەكە بۆ دانیشتنی رۆژی شەممە، گرەو لەسەر دەنگی پەرلەمانتارە سەربەخۆكان دەكەن، ژمارەكان ئاماژە بەوە دەكەن، ئەگەر هەموو پەرلەمانتارە سەربەخۆكان بەشداری كۆبونەوەكە بكەن، هێشتا نیسابی یاسایی بۆ بەڕێوەچوونی دانیشتنەكە تەواو نابێت، ئەگەر لایەنە شیعەكان لەناوخۆیاندا نەگەنە رێككەوتن.. وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. گەڕێكی نوێ رۆژی شەممەی هەفتەی داهاتوو، جارێكی تر وادەی دانیشتنی پەرلەمانی عێراقە بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار. (40) كەس خۆیان بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆك كۆمار كاندید كردووە، ئەم پۆستە بەپێی عورفێك كە لەدوای روخانی رژێمی سەددامەوە لە عێراق پەیڕەو دەكرێت، پشكی كوردە، لەناو كوردیشدا ئەم پۆستە تاوەكو ئێستا یەكێتی نیشتمانی كوردستان بردویەتی، بەڵام ئێستا دۆخەكە گۆڕاوە، پارتی دەیەوێت ئەمجارە پۆستی سەرۆك كۆمار وەرگرێت‌و لەبەرامبەردا وەزارەتێكی باڵا لە عێراق بۆ یەكێتی بەجێبهێڵێت (وەزارەتی دەرەوە). ناكۆكی پارتی‌و یەكێتی لەسەر پۆستی سەرۆك كۆمار‌و رێكنەكەوتنیان لەسەر كاندیدێكی هاوبەش، هەردوو حزبەكەی دابەشكردووە بەسەر بەرە ناكۆكەكانی شیعەدا، پارتی لەگەڵ موقتەدا سەدری براوەی یەكەمی هەڵبژاردندایە، یەكێتیش لەگەڵ لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی (مالیكی، عامری، فالح فەیاز، قەیس خەزعەلی، عەبادی، حەكیم)دایە‌و ئەم بەرەیە لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی لێدەكرێت.  نیساب لەنێوان سەدرو چوارچێوەی هەماهەنگیدا دانیشتنی پەرلەمان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار، بەگوێرەی ئەوەی دادگای باڵای فیدراڵی بڕیاری لێداوە، نیسابە یاساییەكەی (دوو لەسەر سێ)یە، واتە بۆ ئەوەی كۆبونەوەكە بەڕێوەبچێت، دەبێت لە كۆی (329) ئەندامی پەرلەمان، (220) ئەندامیان لەكاتی دەستپێكردنی دانیشتنەكەدا ئامادە بن. هەردوو بەرە ناكۆكەكە، واتە بەرەی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی)‌و بەرەی (لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی+ یەكێتی+ هەندێك لە پەرلەمانتارانی سوننە) بەتەنیا خۆیان ناتوانن (220) ئەندام بۆ بەڕێوەچوونی دانیشتنی رۆژی شەممە كۆبكەنەوە.  هاوپەیمانێتی سێقۆڵی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی) بەتێكڕا خاوەنی (171) كورسی پەرلەمانە، لەبەرامبەردا  بەرەی (چوارچێوە+ یەكێتی+ هەندێك لە سوننەكان) بەتێكڕا ژمارەی كورسییەكانیان دەگاتە نزیكەی (105) كورسی.  پەرلەمانتارانی چوارچێوەی هەماهەنگی بەمدواییە چەندجارێك قسەیان كردووە لەبارەی ئەوەی دەیانەوێت هاوپەیمانێتییەك رابگەیەنن بەناوی (هاوپەیمانی چەسپاوی نیشتمانی)‌و ئەم هاوپەیمانێتییە بەپێی قسەی ئەوان، خاوەنی نزیكەی (130) كورسییە، بەڵام ئەمە تائێستا تەنیا وەكو قسە ماوەتەوە‌و هاوپەیمانێتییەكە بەفەرمی رانەگەیەندراوە. سەدر كە هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار وەكو تێكشكاندنی یەكەمین بەربەست لەبەردەم پێكهێنانی حكومەتی نوێدا دەبینێت، دەیەوێت هەرچۆنێك بووە، نیسابی دانیشتنی رۆژی شەممە تەواو ببێت‌و سەرۆك كۆمار هەڵبژێردرێت، چونكە بەگوێرەی دەستور، دوای هەڵبژاردنی، سەرۆك كۆمار كوتلەی گەورەی ناو پەرلەمان رادەسپێرێت بە پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت، سەدر براوەی یەكەمی هەڵبژاردنە‌و لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان‌و سوننەكاندا، كوتلەی گەورەی ناو پەرلەمان پێكدەهێنێت.  لەبەرامبەردا نەیارەكانی سەدر، واتە لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی، بۆ ئەوەی كێشە بۆ نیسابی دانیشتنەكە دروست نەكەن، داوا دەكەن، هاوكات لەگەڵ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماردا ناوی كاندیدی سەرۆك وەزیران لەناو پەرلەماندا دیاری بكرێت‌و پرسی بەشداری ئەوان لە حكومەتی داهاتوو یەكلا بكرێتەوە. لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی كە لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەكرێن، هێشتا هیچ گرەنتییەكیان لە سەدر وەرنەگرتووە لەبارەی بەشداربونیان لە حكومەت، بەبێ ئەم گرەنتییە، هەوڵ دەدەن بۆ جاری دووەم دانیشتنی پەرلەمان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار پەكبخەن، چونكە پێیانوایە ئەگەر ئەمجارە دانیشتنەكە پەكبخەن، هیچ رێگاچارەیەك نامێنێتەوە، جگە لەوەی جارێكی تر پەنا بۆ سازدانی هەڵبژاردنێكی نوێ ببرێت (هەرچەندە ئەمڕۆ  نوری مالیكی لە تویتێكدا بژاردەی دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردنی رەتكردەوە)، دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردن لە سودی لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگییە، بەتایبەتیش ئەوان هەر لە بنەڕەتەوە لە ئەنجامی هەڵبژاردنی 10ی ئۆكتۆبەری ساڵی رابردوو ناڕازی بوون، یاسای نوێی هەڵبژاردن غافڵگیری كردن‌و سەدر بەسەریاندا سەركەوت.  گرەو لەسەر سەربەخۆكان  سەدر بۆ ئەوەی نیسابی كۆبونەوەی رۆژی شەممەی پەرلەمان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار تەواو بكات، پەنای بۆ پەرلەمانتارانی سەربەخۆ برد، دوێنێ لە تویتێكدا، دوای لێكردن نەكەونە ژێر كاریگەری فشارو كڕینەوە. سەدر بەڵێنی بە پەرلەمانتارانی سەربەخۆ داوە، ئەگەر بەشداری دانیشتنەكە بكەن‌و پشتیوانی حكومەتی زۆرینە بكەن، بەشدارییان پێبكات لە حكومەتی نوێدا.   ئەوانەی پێیان دەوترێت پەرلەمانتاری سەربەخۆ، مەبەست لەوانەیە كە بەشێوەی سەربەخۆ خۆیان كاندید كردووە‌و یان لە دەرەوەی هێزە نەریتییەكانن‌و لەم خولەی پەرلەمانتار بەهۆی یاسای نوێی هەڵبژاردنەوە سەركەوتوون، ژمارەی ئەمانە بە تێكڕا (48) پەرلەمانتارە.   ئەمانە لەدوای بانگەوازەكەی دوێنێی سەدرەوە، لەناو خۆیاندا سەرقاڵی گفتوگۆن لەبارەی ئەوەی بەشداری كۆبونەوەی رۆژی شەممە بكەن‌و پشتیوانی حكومەتە "زۆرینە"كەی سەدر بكەن یاخود نا، ئەم پەرلەمانتارانە لە هەردوو بەرەكەوە لەژێر فشاردان، سەدر هۆشدارییان پێدەدات ئەگەر بەشداری كۆبونەوەكەی شەممە نەكەن، پەرلەمانی نوێی عێراق هەڵدەوەشێتەوە‌و هەڵبژاردنێكی نوێ دەكرێت‌و ئەمجارە چانسیان نابێت سەركەوتن بۆ پەرلەمان، لەبەرامبەردا چوارچێوەی هەماهەنگی دڵنیاییان پێدەدات تەنانەت ئەگەر حكومەتی نوێش پێكنەیەت، رێگەنادەن پەرلەمان هەڵبوەشێتەوە‌و ئەوان لە شوێنی خۆیان بەردەوام دەبن.  هەندێك سەرچاوەی نزیك لە پەرلەمانتارانی سەربەخۆ باسلەوە دەكەن، لەكۆی (48) پەرلەمانتار، زیاتر لە (30) پەرلەمانتاری سەربەخۆ یەكلابونەتەوە بۆ ئەوەی بەشداری كۆبونەوەی شەممە بكەن بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمارو نیساب نەشكێنن، لەم (30) پەرلەمانتارە، (18) كەسیان پەرلەمانتاری (هاوپەیمانی لەپێناو خەڵك)ن كە هاوپەیمانێتی نێوان بزوتنەوەی ئیمتیداد‌و جوڵانەوەی نەوەی نوێیە، ئەمانە تائێستا یەكلابونەتەوە بەشداری كۆبونەوەكە بكەن، ئەمەش بەبەهانەی ئەوەی خۆیان كاندیدیان بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار هەیە كە كاندیدەكە (رێبوار ئەوڕەحمان)ە لە جوڵانەوەی نەوەی نوێ.  ئەگەر وەكو ئەوەی سەرچاوەكان باسی دەكەن، (30) پەرلەمانتاری سەربەخۆش لەگەڵ سەدر بڕۆن‌و بەشداری دانیشتنی رۆژی شەممە بكەن، ئەوە بە تێكڕا ژمارەی كورسییەكانی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی) لەگەڵ سەربەخۆكان دەبێت بە (200) كورسی، ئەمەش هێشتا (20) كورسی كەمی هەیە بۆ تەواوكردنی نیسابی دانیشتنەكە كە (220) كورسییە، واتە لەم حاڵەتەشدا هێشتا تەواوبوونی نیساب كێشەی تێدایە.  ئەمە لەكاتێكدایە لەبەرامبەردا لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی (بەرەی ئێران) بەهەمان شێوەی سەدر، كار لەسەر راكێشانی پەرلەمانتارانی سەربەخۆ دەكەن بەلای خۆیاندا.  لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی‌و یەكێتی‌و پەرلەمانتارانی سوننە، ئەگەر بتوانن بە تێكڕا (110) پەرلەمانتار كۆبكەنەوە، ئەوا دەتوانن دانیشتنی پەرلەمان رۆژی شەممە پەكبخەن، ئەمە پێی دەوترێت (الپلپ المعگل) واتە (یەك لەسەر سێی پەكخەر). بەرهەم ساڵح یان رێبەر ئەحمەد ؟ ئەگەر هاوپەیمانی سێقۆڵی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی) بتوانن نیساب بۆ دانیشتنی رۆژی شەممە تەواو بكەن، كاندیدی پارتی بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار (رێبەر ئەحمەد) لە گەڕی دووەمی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماردا، بە زۆرینەی سادە‌و بەدەنگی هاوپەیمانێتییە سێقۆڵییەكە پۆستی سەرۆك كۆمار دەباتەوە.  لەبەرامبەردا لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی‌و یەكێتی، توانای تەواوكردنی نیسابی یاسایی پەرلەمانیان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار نییە، بەڵام رەنگە بتوانن بە پاڵپشتی ئێران (110) كورسی كۆبكەنەوە‌و نیسابی یاسایی دانیشتنەكە تێكبدەن، لەم حاڵەتەشدا بۆ جاری دووەم هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار پەكی دەكەوێت‌و دۆخەكە دەگاتە بنەست، دەرگا لەسەر بەڕِێوەچوونی هەڵبژاردنێكی نوێ لە عێراق دەكرێتەوە، واتە چانسی هەڵبژاردنەوەی بەرهەم ساڵح وەكو سەرۆك كۆمار، بەبێ رێككەوتنی لایەنە ناكۆكەكانی شیعە ئەستەمە. هەردوو جەمسەرە ناكۆكەكەی شیعە دەڵێن، پۆستی سەرۆك كۆمار پشكی كوردەو ئەوان دەستوەردان لە دیاریكردنی كاندیدەكەیدا ناكەن، بەڵام لەڕاستیدا هەردوو جەمسەرەكە، یەكلابونەوەی پۆستی سەرۆك كۆماریان بەستوەتەوە بە چارەنوسی حكومەتی داهاتووەوە، بەبێ رێككەوتنی خۆیان لەسەر كاندیدی سەرۆك وەزیران، رێگە بەتێپەڕینی كاندیدی سەرۆك كۆمار نادەن.  كورد لە ناكۆییەكانی ناو ماڵی شیعەدا دابەشبوونی كورد (پارتی‌و یەكێتی) بەسەر جەمسەرە ناكۆكەكانی شیعەدا، هەرێمی كوردستانی خستوەتە ژێر فشارەوە، سەرەتای ئەم فشارانە سەرەتا خۆی لە بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی عێراق نیشاندا كە پرۆسەی نەوتی هەرێمی كوردستانی بە نادەستوریی ناوبرد، لە قۆناغی دووەمیشدا موشەكە بالیستییەكانی ئێران بۆسەر هەولێر، فشارەكان گەیشتنە لوتكە.  پارتی‌و یەكێتی بەیەكەوە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانیان دروستكردووە‌و هەردووكیان لە هەڵمەتی هەڵبژاردندا بانگەشەی "یەكڕیزییان" بەرزكردوەتەوە، ئێستا بە هەردووكیانەوە، لەرێگەی بەغدادەوە فشاریان لەسەر حكومەتەكەی خۆیان دروستكردووە.   لەدوای روخانی رژێمی سەددام‌و دروستبوونی عێراقی نوێدا، یەكەمجارە كورد (پارتی‌و یەكێتی) بەم قورسییە دەچنە ناو كێشەكانی ناو ماڵی شیعەوە، ئەمە هەر لەسەرەتاوە ئێرانی لە پارتی توڕە كرد‌و یەكێتیشی خستە ناو بەرەی دۆستەكانی تارانەوە.  لەدوای ئەم دابەشبونە نوێیەی پارتی‌و یەكێتییەوە بەسەر بەرە ناكۆكەكانی شیعەدا، پەیوەندی هەردوو حزب لەناو حكومەتی هەرێمی كوردستانیش ئاڵۆزی تێكەوتووە، قەیرانی دارایی‌و كێشەی موچە لە سلێمانی سەریهەڵداوەتەوە.

  درەو: سەرۆكی پێشوی شارەوانی سلێمانی دوای چەند رۆژێك لە بڕیاری لابردنی ناونیشانی دەیان دۆنم زەوی سلێمانی گۆڕیوە بۆ پرۆژەی نیشتەجێبوون، كە لە ماستەرپلانی سلێمانیدا شوێنی تەرخانكرواوە بۆ كۆمەڵگەی وەرزشی. توانا كەمال سەرۆكی پێشوی شارەوانی سلێمانی لە نوسراوێكدا كە ئاراستەی بەڕێوەبەرایەتی نەخشەدانانی ئاوەدانی پارێزگای سلێمانی كردووە داوای گۆڕینی نەخشەی ژمارەیەك پارچە زەوی دەكات كە لە ماستەرپلانی سلێمانیدا شوێنی وەرزش و یاریگای نێودەوڵەتیە بۆ شوێنی نیشتەجێبوون. نوسراوەكەی توانا كەمال سێ رۆژ دوای لابردنیەتی لە پۆستی سەرۆكی شارەوانی سلێمانی، چونكە بڕیارەكەی توانا كەمال لە 9/2/2022 داوای گۆڕینی ناونیشانی ئەو پارچە زەویانە دەكات، بەڵام بڕیارەكەی وەزارەتی شارەوانی لە رۆژی 6/2/2022 دەرچووە بۆ لابردنی توانا كەمال لە پۆستەكەی و لە خاڵی سێیەمیدا هاتووە كە ئەم بڕیارە لە رێكەوتی دەرچوونیەوە جێبەجێدەكرێت .  ئەو بڕیارەی سەرۆكی پێشوی شارەوانی سلێمانی كە بۆ پارچە زەویەكانی ژمارە (40,31) كەرتی 3/ی بۆگەنەو زەوی ژمارە (50) كەرتی 4/ی وڵوبەو زەویەكانی ژمارە (1,2,3,4,5,6,27 )كەرتی 7/ی ئاوبارە كە بە دەیان دۆنم زەوی دەبێت، لە نوسراوەكەدا ئاماژە بەوەكراوە چالاكیەكەی  بەپێی نەخشەی ماستەرپلانی شاری سلێمانی، بۆ چالاكی وەرزشیەو لەبەر ئەوەی بەپێی واقع حاڵ بۆ پرۆژەی نیشتەجێبوون گونجاوە و لە ماستەرپلاندا شوێنی تر تەرخانكراوە بۆ یاریگای نێودەوڵەتی. ئەم داواكارییەی سەرۆكی پێشوی شارەوانی سلێمانی هەوڵێكە بۆ گۆڕینی ماستەرپلانی سلێمانی  ماستەرپلانەكەی سلێمانی كە لە ساڵی 2003 لەلایەن كۆمپانیایەكی ئەڵمانیەوە دانراوە، ڕووبەرەكەی 472 كیلۆمەتر چوار گۆشەیەو لەبازگەی كەڵەوانان لەباكوری ڕۆژئاوای سلێمانییەوە درێژدەبێتەوە كە(24كم باكوری ڕۆژئاوای سلێمانی 25 كیلۆمەتریش ڕۆژئاوای سلێمانی كە بازگەی ئەڵاییە دەكات و 12كم باكوری سلێمانی كە  بازگەی دۆڵەروِت دەگرێتەوە‌و لەگەڵ 17 كم باشوری ڕۆژهەڵاتی سلێمانی كە بازگەی نێوان عەربەت و سلێمانی دەكات).  

مەریوان وریا قانع ( هەفتانە تایبەت بە درەو دەینوسێت) یەکێک لە ئاکارە سەرەکییەکانی ئەو دۆخە سیاسیی و دینیی و فەرھەنگیی و ئەخلاقییەی لە ھەرێمدا سەروەرکراوە، ئیستیقالەکردنە لە ڕەخنەگرتن لە خود خۆی، سەیرنەکردنی ڕەخنەگرانەی خود خۆی و  تاوانبارکردنی ئەوانیترە بەوەی ھەیە و لەئارادایە. ھەڵواسینی ھۆکاری کێشە و قەیران و ناشیرینییەکانی ناو ھەرێم بە کەسانیتردا، ئەو تەکنیکە ئاسانەیە کە لە زیاد لە ئاستێکدا ئامادەیە و لەناو زیاد لە بوارێکدا کاردەکات. ئەم دۆخەش دروستکردنی ڕستێکی درێژ لە ناحەز و دوژمنی دەرەکیی و ناوەکیی لێدەکەوێتەوە کە ھەرجارەو ناوێکیان لێدەنرێت. لە پشتی ھەموو ئەمانەشەوە پاکژ و بێگەرد ڕاگرتنی وێنەی خود خۆی ئامادەیە، کە گوایە ئەو ناحەزە دەرەکیی و ناوەکییانە کاریان تێکدانی ئەو ”پاکژیی“ و ”بێگەرد“بوونە ئەبەدییەیە. ڕەوتی مێژوویی تۆمەتبارکردنی ”ئەوانیتر“ زۆر فروانترە لەوەی تەنھا لەناو ھەرێمدا نیشتەجێبکەین، زیاد لە سەدەیەکە لەم ناوچەیەدا ئەم دۆخە باڵادەستە. ئایدیۆلۆژیا گەورەکانی ئەم ناوچەیە ڕۆێکی گەورەیان لەم گەمەی داتاشینی ناحەز و دوژمنە ناوەکیی و دەرەکییەدا، بینیوە. تاوانبارکردنی ئەوانیتر و نیشاندانیان وەک پیلانگێڕ و شێوێنەر ھەم ڕەگەزێکی سەرەکیی و بنەڕەتیی ئایدیۆلۆژیای ناسیۆنالیزمە، ناسیۆنالیزم لە ھەموو شێوەکانیدا، لە شێوە چەپگەر و ڕادیکاڵەکانییەوە بۆ شێوە ڕاستڕەوەکانی، ھەم کۆڵەکەیەکی سەرەکیی ئایدیلۆژیای ئیسلامیزم، یان ئیسلامی سیاسییە، بە ھەموو باڵەکانییەوە. بەشێکی گەورەی ناسیۆنالیستەکان و ژمارەیەکی گەورەی ئیسلامییەکان لەم ستراتیژیەتی تاوانبارکردنی ئەوانیترەوە، ئاڵاون. لەباتی ئەوەی بە چاوێکی ڕەخنەییەوە سەیری ئەو سیستمی بەھا و نۆرم و ئەخلاقیاتە بکەن کە لە پشتی وێناکردنی ئەوانەوە بۆ دونیا ھەیە و ئامادەیە، ھەمیشە سەیری شتێکی دەرەکیی دەکەن و ھێرشدەبەنە سەر ئەو ھێزە دەرەکییە. جارێک خۆرئاوا، جارێک کاپیتالیزم، جارێک عەلمانیەت، جارێک کولتورە نامۆکان، جارێک کۆلۆنیالیزم، جارێک کۆلۆنیالیزمی نوێ، جارێک ئیسرائیل و جارێک ئەمریکا، ھتد...تاوانباردەکەن، کاتێکیش دادەبەزن بۆ ئاستی ناوخۆ، جارێک ئەم یان ئەو ڕۆشنبیر و ڕێبازی فیکریی، جارێکیتر ئەم یان ئەو پارتی سیاسیی، جارێکیتر ئەم یان پیلانی دوژمنکارانەی کەسانێک کە لە دەرەوە ئاراستەدەکردێن، تاوانباردەکرێن. لە دواھەمین ڕووداوی کارەستائامێزی دونیای ئێمەشدا، ڕووداوی کوشتنی ماریا لە ھەولێر، ڕێکخراوەکانی ژنانیان تاوانبارکران. لە ھەموو ئەم دۆخانەدا لەباتی ڕاوەستانێکی ڕەخنەگرانە و پشکنینێکی ڕاستەقینەی دونیای خۆمان وەک دونیایەکی پڕ لە ناشیرینیی، لە سیاسیی ناشیرنەوە بیگرە بۆ ڕۆشنبیر و مەلای دینی و واعیزیی ئەخلاقیی ناشیرین، لەباتی ھەڵکۆڵینی بنەما جیاوازەکانی ئەو ھەموو توندوتیژییە مادیی و ڕەمزییەی لەو کۆمەڵگایەدا ھەیە و ئامادەیە، پەنا بۆ چارەسەرە ھەرە سادە و ھەرە ھەڵەکە دەبرێت: تاوانبارکردنی ئەوانیتر.  ھەر لە پەیوەندیدا بە کوشتنی ماریاوە لەمڕۆدا و کوشتنی ماریاکان لە ڕابوردودا و کوشتنی ئەو ماریایانەی تریشەوە کە لە ئایندەدا دەکوژرێن، ئەو پرسیارەی پێوسیتە لە خۆمانی بکەین ئەوەیە: ئایا چ شتێکە وادەکات ئەو ھەموو ژنە لە دونیای ئێمەدا بکوژرێت؟ چی وادەکات ژن وەک بوونەوەرێکی کەمنرخی پلە دوو و پلە سێ سەیربکرێت؟ چ شتێک ئەو مافە بە پیاو دەدات بەو ئاسانییە کۆتایی بە ژیانی خوشک و دایک و ھاوسەرەکانیان بھێنن؟ لە کوێی دین و ئەخلاق و سیاسەت و فەرھەنگدا ئەو  باروتە شاراوەیە بگەڕێین کە بەو ئاسانییە بەڕووی ئافرەتاندا دەتەقێنرێتەوە؟ چ جۆرە عەقڵیەت و خەیاڵ و وێناکردنێکی کۆمەڵایەتیی ژێرخانی ئەو ھەموو کوشتنە دادەڕێژێت؟ کام ڕوانین بۆ پیاوبوون و ژنبوون، کام دید بۆ ژیانی شەخسیی و ئازادیی، کام ڕوانین بۆ تاکەکەسبوون و سەربەخۆیی، کام تێگەیشتن بۆ جەستە، کام مانا بۆ ئەخلاق بەرپرسە لەم کوشتارە؟ بە ڕادەی ئەمانەش گرنگ ئەوەیە لەو دونیا تازەیە تێبگەین کە دروستبووە و ئینسنای ئێمە، بە تایبەتی نەوە گەنجەکان، کەوتونەتە ناوییەوە. تەحەدا و ئەگەرەکانی ئەو دونیا تازەیە کامانەن و مرۆڤی ئێمە چۆن دەتوانێت لەناویدا وەک بوونەوەرێکی خاوەن کەرامەت بژیی؟  ئەوەی لە دونیای ئێمەدا ڕووئەدات پشتگوێخستنی ئەو کارە سەرەکییانە و ئەنجامدانی پێچەوانەکانیانە، لەباتی پشکنینی ئەو خاڵانەی لەسەرەوە باسکران و دۆزینەوەی ئەو دید و ڕوانین و نرخاندنە ترسناکانە بۆ کولتور و دین و ئەخلاق و مرۆڤ، کە شەڕانیی و نائینسانیی و وێرانکەرن، کە مرۆڤێک لە مرۆڤێکی تر، ژن لە پیاو، گەورە لە بچووک، ھەژار لە دەوڵەمەند، بە کەمتر یان بەرزتر دادەنێن، لەباتی ئەوەی لەوە تێبگەین کە ڕۆژگار و سەردەمە نوێیەکان پێویستیان بە پەیوەندیی و ئەخلاقیات و تێگەیشتنی نوێ بۆ مرڤبوون و بۆ دین ھەیە، لە جێگای ئەوەی سەربنێین بەسەری یەکەوە و ھەوڵبدەین ڕێگاچارەیەک بۆ ئەو ھەموو قەیرانە گەورانە بدزۆینەوە، کە ئەو ھەموو کوشتن و سوکایەتیپێکردن و کەرامەتشکاندنەی لێدەکەوێتەوە. دەڵێم لەباتی ئەنجامدانی ئەم کارانە پەنا بۆ چارەسەر ھەرە ئاسان و ھەرە ھەڵەکە دەبەین و ”ئەوانیتر“ بە ھۆکاری دروستبوونی کێشەکان تۆمەتباردەکەین، بەمەش ھەم ئەستۆپاکی خۆمان دەسەلمێنین، ھەم لە ڕووبەڕووبوونەوەی ڕاستەقینە، بەڵام زەحمەتی، کێشەکان ڕادەکەین.   لەناو کردەی ئەم ڕاکردن و ئەستۆپاکڕاگرتنەدا بوونەوەرێک ئامادەیە خۆی بە پاکژ و دونیای دەرەوەی خۆی بە پیس، خۆی بە ئیماندار و ئەوانیتر بە بێئمان، خۆی بە بوونەوەرێکی ئەخلاقیی و ئەوانیتر بەبێئەخلاق دەزانێت. کەسێک ئامادەیە بوێری ئەوەی نییە سەیری ئەو جیھانەبکات کە بەدەوری خۆیدا دروستیکردوە، سەریری خۆی بکات چی لەناوخۆیدا دروستکردوە و بووە بە چ کەسایەتییەکی شێواو. لەباتی ئەمانە گەشە بە ڕوانینێکی ھەڵە ئەدات کە پێیوایە ئەم کۆمەڵگایە ھیچ کێشەیەکی نییە جگە لە دروستبوونی ڕێکخراوەکانی ژنان. ئەو باوەڕەی کە پێیوایە جاران کۆمەڵگایەکی پاکژ و بێکێشەمان ھەبووە و ژنی تێدا ئیھانەنەکراوە، چ جای کوشتنی، باوەڕێکی تەواو خورافییە. شێوازیی مامەڵەکردنی توندوتیژانەی ژنان و کردەی بەکەمتر تەماشاکردن و لەوێوە ئیھانەکردنی ھەمەجۆر و ھەمەلایەنیان، مێژوویەکی درێژیان ھەیە و ھەم نۆرم و بەھا و ئەخلاقیاتی باڵادەست و ھەم دین و ھەم ئەدەبیاتی کۆن و تازەی ئێمە، بەشدارە لە دروستبوونیدا. ئەوەی ئەمڕۆ ڕووئەدات لەزیاد لە ئاستێکیدا ڕاکێشانی سەردەمە کۆنەکانە، بۆناو ئێستا.  کە ئەمە دەڵێم دەبێت ئاگاداری ئەوەبین نەکەوینە ناو ”گوتاری خودنەفرەتی“یەوە. ئێمە پێوستمان بە ڕەخنەکردنێکی ھەمەلایەن و بەرفراوانی فۆرمە باڵادەستەکانی خود ھەیە لە کۆمەڵگای ئێمەدا، خودی تاکەکەسیی و خودی دەستەجەمعیی، خودی سیاسیی، خودی ئەخلاقیی، خودی دینیی و خودی ڕەمزیی. بەڵام بەبێ کەوتنە ناو زەلکاوی خودنەفرەتییەوە. ئەمە تاقە دەرچەیەکی مێژوویی و ئەخلاقیی و ئینسانییە لەبەردەمماندا.

 شرۆڤە: د. هەردی مەهدی میکە ( تایبەت بە درەو)  مەرج نییە زیندووکردنەوەی نەورۆز لە هەموو حاڵەتێک و هەموو وڵاتێکدا رۆڵی ئەرێنی ببینێت، ئەوەی ڕۆڵ دەبینێت شێواز و ئەو گوتارەیە کە کاری تێدا دەکرێت و بە چ شێوەیەک کوردانی لەدەور خڕ دەکرێتەوە. بەتایبەت بە هۆی چەندپارچەیی کوردستان و جیاوازی-هاوبەشی شوناسی کورد و نەتەوە هاوسێکانییەوە کە هەمانکات داگیرکاری خاکەکەیین و نەورۆزیش بۆنە و جەژنیانە. بۆیە چەند گرنگە کە نەورۆز جەژنێکی هاوبەش بێت لەو جوگرافیا فراوانەی کە هەیەتی و کوردیش بەو گەلانەوە لەم  جەژنەدا دەبەستێتەوە، لەوە گرنگتر بەتایبەت بۆ کورد (کە خاوەن دەوڵەت و هەژموونی فەرمی و هێزی هاوتای وان نییە)، ئەوەیە کە هەم لە واتا و هەم لە شێوازی یادکردنەوەی ئەو جەژنەدا بەرامەی کوردستانێتی پێببەخشرێت و جەخت لەسەر جیاوازییەکانی ئەو رۆژەش لەگەڵ دەوڵەتە پەڕگیرە نەتەوەیی و مەزهەبییەکانی دراوسێدا بکرێتەوە، ئیتر ئەمەش لە ڕێنووسەکەیەوە بیگرە تا دەگاتە دروشم و نەریتەکانی یادکردنەوە، چونکە جۆری نووسین و پیتەکانی، دیسانەوە دەرخەری ئەو جیاوازییە پارێزەرە یان هاوبەشییە سڕەرەوەیەن و دەتوانن پارێزەر یان کاڵکەرەوەی شوناس بن. لە ئێران و تورکیادا کە هەنووکە زۆرترین زەبری سڕینەوەی شوناس لەو دوو وڵاتەوە بەر کورد دەکەوێت، نەورۆز یان یاد نەکرێتەوە یان هەوڵبدرێت ئەو ئەفسانە هاوبەشە نەریتییە فارسی و ئێرانی و تورکی و تۆرانیانەی لێدەربهێنرێت کە ئەنقەست بەکاردەهێنرێن و دەبنە کەرەستەی هەڕەشەی کولتووری و پاسیڤکردنی کوردان. لێرەدایە دبلۆماسییەتی کولتووری و نەرمەهێزی سیاسیی و کۆمەڵایەتی ڕۆڵی گرنگتر لە چەک و مێزەکانی دانوستاندن دەبینێت، جا چ لە هاوبەشانە یادکردنەوەیدا، یان لە بایکۆتکردنیدا یاخود لە جیاواز یادکردنەوەیدا بێت. وەک چۆن لە کاتی خۆیدا کۆمەڵەی تەعالی کوردستان و پیرەمێردی شاعیر و ساڵح دیلان و ...تاد باشترین سودیان بەرامبەر میراتگرانی عوسمانی و عەرەب لێوەرگرت بۆ پارێزگاری لە کوردستان. تەنانەت لە شێوەی نوسینی وشەکەشدا دەبێت پارێز بکرێت لە نووسینی نەورۆز بە شێوەی "نوروز یان Nevroz"، چونکە فارس و تورک بەوشێوەیە دەینووسن و ئەم شێوە نووسینانەش لە دەیان چەمکی دیکەدا بەشێکە لە سیاسەتی نەرمەهێزی کولتوورییان بەرامبەر کورد.  نەورۆز، لە کاریگەرییەکەیەوە نەورۆز لە سەدساڵی رابردووی دەرکەوتنی دەوڵەتی نەتەوەیی و ناوەندگەرای ئێرانی، تورکی و عەرەبیدا، بەرلەوەی نەریت و روداوێکی مێژوویی دێرین بێت، ئامرازێکی داهێنراو یان رەتکراوەی دەستی گێڕانەوە رەسمییەکانی ئەو دەوڵەتانە بووە، یان وەک شوناس بەکاریانهێناوە(ئێران و تورکیا) یان لەبەر شوناس رەتیانکردۆتەوە(عێراق و سوریا). لەپەنای ئەوانیشدا گەلانی ژێردەستەی وەک کورد (وەک نەتەوە)و عەلەوییەکان(وەک مەزهەب) بەکاریانهێناوە بۆ پارێزگاری شوناسی خۆیان لەبەرامبەر شوناسی زاڵی سەردەستەکانیان، ئەم مۆدێلەیان زیاتر لە تورکیا، عێراق و سوریا بەکارهات. ئێریک هۆبسباوم-ی مێژوونووس، ئەم جۆرە بەکارهێنان و سودوەرگرتنە لە دیاردەیەکی مێژوویی وەک نەورۆز بە "نەریتی داهێنراو" یان "داهێنراوی نەریتی" ناودەبات، بە دەربڕینێکی دی: بیدعەیەکی نەریتییە. گەر لە کۆنتێکستدا بیخوێنینەوە دەردەکەوێت کە سودوەرگرتن لە نەورۆز، هێندەی دووبارە بەرهەمهێنانەوەیە کەمتر لەبەر هەقیقەتەکەیەتی. ڕیشەناسیی "نەورۆز" ئاڵۆز و ڕای جیای لەسەرە، تەنها لەناو گێرانەوەی کورددا ئەم پەرتەوازەیی و پەسەند و رەتکردنەوەی نەورۆزە نییە، بەڵکو لەناو فارسەکانیشدا دیسان هەڵگری ڕاڤەی جیاوازە، بۆ کوردستانیان و توێژەرانی گرنگە لەو فاکتە بگەن کە مێژوو و پێدراوەکانی؛ بەرلەوەی لە نێوان هەقیقەت/راستی و ئەفسانە/درۆ-دا یەکلابکاتەوە، پێویستە بیر لە گێڕانەوەی مێژوویی و کاریگەریی گێڕانەوەکان بکاتەوە، چونکە ڕوداوەکانی مێژوو، گێڕانەوەکان و جۆری بەربێژەکان (موخاتەب)، شوێنی بەربێژەکانی و بەکارهێنانەکانی لە ناو کام گوتارەدا هەقیقەت و راستێتی و ئەفسانەییبوونی دەچەسپێنن. بۆ نمونە گرنگ نییە ئەفسانەکانی "دێوەکە و رۆمیۆی ئیتاڵیا"، "درەخت و خەوبینینەکەی باپیرانی عوسمانییەکان" و تیروکەوانەکی ئارەشی فارس" ڕاست و واقعیین یان نا، گرنگە تێبگەین کە ئەو روداوانە کاریگەرییەکانیان جێکەوتەی هەقیقییان هەیە و ڕوداوسازن و شوناس و دید و دەستپێکی مێژووی ئیتالیا، تورکیا و فارسەکان پێکدەهێنن، ئەم حیکایەتانە راست بن یان نا، بەشدارن لە کولتوور، ڕەفتار، ئابووریی، دۆخ و شوناسی گەشتیاریی کەسێتی و شوناسی گشتی ئەو وڵاتانەدا و لە جەنگەکانیشدا هاندەر و قەڵغانی نەرم بەرگریی ئەو گەلانە بوون. نەورۆز، ئیسلام، ئارییبوون و نەبوون، میدیا، گوتی، کارۆخی، سۆمەری، سوننیبوون، شافیعییبوون، سەلاحەدین و ئەیوبییەکان، میران، کوردزمانی و جلوبەرگ و تاد، بۆ کوردستان هەروان، دەبێت بیر لە کاریگەریی و وەبەرهێنانەوەی مێژوویی، ئابووری، سیاسی، دبلۆماسی و پارادبلۆماسیی ئەو ڕەهەندانەی شوناسی کوردستان بکرێتەوە، ئەم کەرەستە کولتووریی و نەریتییانە لە جوڵانەوەی سیاسیی کوردستاندا ڕۆڵێکی کاریگەرییان بینیووە و لە دەیان چەک و بزوتنەوەی چەکداری زیاتر پارێزەری مانەوەی کوردستانییان بوون. نەورۆز لە مێژوونووسی و ئەدەبیاتدا لەناو کتێبە مێژووییەکانی مێژوونووسانی کوردستانیشدا، شەرەفنامە کە یەکەم کتێبی مێژوویی "دۆزراوە"ی کوردانە و یەکەمینی دۆزراوەی مێژوونووسێکی کوردە لەبارەی ڕیشەی کوردانەوە دواوە، ئەو ڕیشەی کوردان دەباتەوە سەر رزگاربووانی دەستی زوحاک، بەڵام نەورۆز بە ئاستیاگی پاشای میدیا و کاوەی ئاسنگەرەوە پەیوەستی ناکاتەوە، بەڵکو ئەو ڕۆژە هاوتا بووە لەگەڵ نەورۆزدا کە پێشتر هەر بۆنەیەک بووە.  لەناو ئەدەبیاتی نوسراو و شیعری شاعیرانیشدا (سەدساڵی دوایی لێدەرچێت) کەمتر ئاماژە بۆ بەستنەوەی سیاسییانە و ئایدۆلۆژیانەی کاوە و ئاستیاگە بە زوحاک و پەیدابوونی نەورۆزەوە، زیاتر وەک جەژنێکی کۆمەڵایەتی و گۆڕانی سروشت و گەڕانەوەی بەهار باسکراوە. ئەحمەدی خانی(١٦٥١-١٧٠٧)  دەڵێ:  بیلجوملە دەچوونە دەر ژ مالان حەتتا دەگەھیشتە پیر و کالان رۆژا کو دەبوویە عیدێ نەورۆز تەعزیم ژ بۆمە دەما دل ئەفرۆز مەولوی تاوگۆزی-یش دەڵی:  نیشانەی نەورۆز وادەی وەھارەن یا نەشئەی ئامای نامەی نیگارەن بەڵام بە دەرکەوتنی بزوتنەوەی چەپ و سوودوەرگرتن لە ڕەمزییەتی کاوە و زەحمەتکێشییەکەی، چەپەکان وەک سیمبولی شۆڕش دژی ئیمپریالیزم و سەرمایەداری بەرهەمیان هێنایەوە، نەک وەک جەژنێکی نەتەوەیی، چونکە لە بنچینەدا ئەوان باوەڕیان بە دۆخی نەتەوەیی و کوردایەتی نییە و تەنها جەژنێک لای وان جەژنی کرێکارانە (یەکی ئایار). گرێیان داوەتەوە بە ئایدۆلۆژیای چەپ و کرێکاری و شۆڕشی سوورەوە، بۆ نمونە ئاوا دەریان دەبڕی: یادگاری چەکوشی کاوەیە نەورۆز قەڵای زوحاکی کرد بە ‌تەپ و تۆز ئاوری تۆڵەیە، بۆکوردەواری لە رەش و رووتی کوردستان پیرۆز  گۆرانی شاعیری چەپ مەشرەبیش دەیوت:  ئەی نەتەوەی کاوەی زنجیر قەف قەف بڕ رۆژی نەورۆز دای بە ‌ھەوری زستان دڕ بەرهەمهێنانەوەی واتایی نەورۆز جەمعیەتی تەعالی کوردستان لە گۆڤاری ژین-دا یەکەمین لایەنی نەتەوەیی کوردستانە کە لە دوادوایی عوسمانیدا سودی لە بەرهەمهێنانەوەی مانای نەورۆز وەرگرت و لە ١٨ی مارسی ١٩١٨دا لە وتارێکدا، نەورۆزی وەک جەژنێکی تایبەت بە نەتەوەی کورد لەقەڵەمدا و لەوەش زیاتر، هەوڵیشیداوە پەیوەستی بکاتەوە بە دەوڵەتداریی کوردەوە، بۆ ئەمەش سودی لە مێژووی ئەیوبییەکان بۆ مەرامی نەتەوەیی وەرگرتووە و ئاماژەی بەوەداوە لە هەمان رۆژدا سەڵاحەدین لەدایکبووە و لەسەر تەختی دەسەڵات دانیشتووە! (لەم وتارەدا جەخت لە راستی و درووستی گێڕانەوەکان نییە باس لە رۆڵی گێڕانەوەیە). هەر لەم وتارەدایە کە کاوە وەک باوکی کوردان دادەنرێت. ئەمەش وەک قەڵغانێک بەکارهات بەرامبەر هەژموونی تۆرانیزمی تورکی و تورکاندنی کوردانی تورکیا. ئیحسان نوری پاشا کە رابەرایەتی شۆڕشی ئاراراتی کرد، ئەویش وەک سیمبولێک لە شۆڕش و لە نوسینەکانیشدا سودێکی سیاسی لە مانادانەوە لە نەورۆز وەرگرت بەرامبەر تورکیا، وەک جەژنی نەتەوەیی بەکاریهێنا تا پارێزەری شوناسی کوردانی تورکیا بێت لە هەمبەر بە تورککردنیان. پەکەکەش گەرچی هێزێکی چەپگەرایە، بەڵام سودێکی فراوانی لەم بۆنەیە وەرگرتووە و بۆن و بەرامەیەکی چەپانە و ئاپۆیییانەی پێبەخشی، هەوڵدەدات گەریلا و چالاکەکانی کە فیداکاری دەکەن یان خۆیان دەسوتێنن کاوەی ئاسنگەری نوێیان لێبسازێنن.   لە کوردستانی عێراقیشدا دیسان وەک قەڵغان بەکارهات، نەورۆز لەناو کوردانی عێراقدا وەک یادکردنەوە و بەکارهێنانی سیاسییانەی، مێژوویەکی دێرینی نییە، تەمەنی بۆ ٧٠ ساڵێک دەگەڕێتەوە، یەکەمجار پیرەمێرد لە سلێمانیدا نەورۆزی میللی کردەوە و لە بەرامبەر شوناسی عەرەبی عێراق بەکاریهێنا، گەرنا ئەسیریی شاعیر لە کۆتایی بیستەکانی سەدەی رابردوو لە گۆڤاری زاری کرمانجی کە لە رەواندز دەردەچوو شیعرێکی لەبارەی نەورۆزەوە بڵاوکردۆتەوە و بەر لەویش حاجی قادریی کۆیی نەورۆزی لە شیعردا بەکارهێناو و مەولەوی و شاعیرانی هەورامینووسیش زۆر پێشتر نورۆز کەرەسەی شیعرییان بووە. جوڵانەوەی سیاسیی کوردستانی عێراقیش، هەمیشە هەوڵی داوە نەورۆز وەک جەژنێکی نەتەوەیی بناسێنێت و لە یاسا و دەستوری عێراقدا بیچەسپێنێت و بیکاتە پشوو و جەژنی تێدا بگێڕێت، بەمەش خۆی جیاکردەوە لە شوناسی عەرەبی، ئەم جوڵەیەش لە ١١ی ئازاردا جێی خۆی گرت و لە ئێستاشدا فراوانتر و دانپیانراوتر سود لەم جەژنە لە وڵاتانی دیکەی دراوسێ "بە بەرامەی کوردستانییەوە" وەردەگیرێت. بەڵام دۆخەکە بۆ ئێران تەواو جیاوازە، بە پێچەوانەی کوردستانیانی تورکیا و عێراق و سوریا، لە ئێران وەک چەکی توێنەرەوەی شوناسی کوردی بەکارهاتووە، چونکە دەوڵەتی مەرکەزیی ئێران، هەوڵیداوە بیکاتە کەرەستەیەکی کاریگەر بۆ بە ئێرانیکردن و لە نەتەوەخستنی کورد و هاوڕیشەکردنی لەگەڵ فارسەکاندا، هەربۆیە هەرگیز بە نەتەوە ناوی کورد لە ئەدەبیاتی رەسمی دەوڵەتی و رۆشنبیرانی پان ئێرانیدا بەکارنایەت و قەدەغەیە. ئەم حاڵەتە پێویستی بە بیرکردنەوەی ستراتیژی و ئایندەیی کورد و جوڵانەوە سیاسییەکی ئەو پارچەیە هەیە، تا لەوە زیاتر پرۆسەی تواندنەوە لەپەنای نەورۆز و حیکایەتە موزەیەفە رەسمییەکەی "ئاریبوون"دا نەتوێنرێتەوە. کورد و جوڵانەوەی سیاسییەکەی (بە چەپ و راست و بەشێکی ئیسلامییەکانیشەوە)، هەردەم لە ئامرازەکانی بەردەستیدا، سودێکی فراوانی لە نەریت، ئاین و ئەفسانەکان وەرگرتووە، لەمەشدا سودێکی نایابی لێوەرگرتووە و قەڵغانێکی کلتووریی بۆ پاراستنی شوناسەکەی لێوەرگرتوون، زۆرجار وەک کۆڵەکەی "گوتاری مانەوە"ی خۆی سودی لێ بینوون، بەڵام بەداخەوە ئەم گوتار و سودلێوەرگرتنەی لە ئەفسانە، ئاین و پێدراوە مێژووییەکان نەیبردوونەتە قۆناغی سودلێوەرگرتنی بۆ "گوتاری باشترین ژیان و پەرەپێدان"، کە لەنێوان ئەم دووگوتارەدا جیاوازییەکی زۆر و قوڵ هەیە، یەکەم باشترینە بۆ رەتکردنەوەی "هەڕەشەی نەمان" بەڵام کورت و کەمە بۆ هاوچەرخانە ژیان و گوتاری دووەمیش باشترینە بۆ باشترین بەڕێوەبردن و خۆشگوزەرانانە ژیان کە کورد کورتی هێناوە. چ لە ئێران، تورکیا، عێراق و کوردستانیشدا، گێڕانەوەکان لەبارەی نەورۆزەوە هێندەی گێڕانەوە سیاسیی و ئایدۆلۆژییەکان بە سەریدا زاڵن، گێڕانەوە مێژووییەکان و پێدراوەکانی مێژوو (لەئاستی ئەواندا) کەمڕەنگترن، من پێچەوانەی ئەو ئاراستەیە نیم کە رۆڵی سیاسییانە و پارێزەری شوناس بە ئەفسانە، ئاین، بۆنە و نەریتەکان دەبەخشن، بگرە داکۆکیکاریشیانم، بەتایبەت بۆ گەلێک و خاکێکی وەک کوردستان کە هەم خاک و هەم شوناسی نەک لە مەترسیدایە، بەڵکو هەندێکجار لە حاڵەتی ئینکارکردنیشدایە.

 درەو: رۆژی شەممەی داهاتوو وادەی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماری عێراقە، بە بێ رێككەوتن هیچ لایەنێكیان ناتوانێت نیسابی یاسایی تەواو بكات كە (220) ئەندامە، پسپۆڕێكی ياسايى عێراق دەڵێت ئەگەر تا 6ی نیسان سەرۆك كۆمار هەڵنەبژێردرێت دەبێت پەرلەمان هەڵبوەشێنرێتەوەو هەڵبژاردن بكرێتەوە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رۆژی شەممەی داهاتوو 26/3/2022  كۆببێتەوەو سەرۆك كۆمار هەڵببژێرێت‌و دەنگیش بدات لەسەر سەرۆكی لیژنە هەمیشەییەكانی ئەنجومەنی نوێنەران. بەگوێرەی دەستوری هەمیشەیی عێراق‌و بڕیاری دادگای فیدراڵی دەبێت لە كۆبوونەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی تایبەت بە هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار دوولەسەر سێی ئەندامانی ئەنجومەنی بەشدار بن كە دەكاتە (220 ) پەرلەمانتار, بەڵام بەهۆی رێككنەكەوتنی لایەنە شیعەكان لەسەر دیاریكردنی كاندیدی سەرۆك وەزیران و رێكنەكەوتنی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەسەر كاندیدێكی هاوبەش بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار‌و دابەشبوونی هەردوو حزب بەسەر دووبەرەی جیاوازدا پێناچێت ئەنجومەنی نوێنەران لە هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار سەركەوتوو بێت. یەكێتی لە بەرەی چوارچێوەی هەماهەنگیە كە بەهەموویان نزیكەی ( 130 )  پەرلەمانتاریان هەیە‌و پارتیش لەگەڵ رەوتی سەدر و هاوپەیمانی سیادە، هاوپەیمانی سێقۆڵییان پێكهێناوەو ژمارەی كورسییەكانیان لە ئەنجومەنی نوێنەراندا دەگاتە نزیكەی ( 170) كورسی، هیچكام لەو دووبەرەیە بەتەنیا ناتوانن نیسابی یاسای كۆبوونەوەی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار تەواو بكەن. تا ئێستا هیچ رێككەوتنێك نەكراوە نە لە نێوان لایەنە شیعەكان بۆ دیاریكردنی كاندیدی سەرۆك وەزیران و نە لە نێوان پارتی و یەكێتی بۆ دیاریكردنی كاندیدی سەرۆك كۆمار، بۆیە ئەگەر تا رۆژی شەممە رێككەوتن نەكرێت، نیسابی یاسایی كۆبونەوەكە تەواو نابێت.  عەلی تەمیمی شارەزای یاسایی عێراقی دەڵێت ئەگەر هەتا 6ی نیسان سەرۆك كۆمار هەڵنەبژێدرێت ئەوا وڵات بەرەو هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان‌و هەڵبژاردنی پێشوەخت هەنگاو دەنێت. تەمیمی لە لێدوانێكیدا بۆ میدیا عێراقییەكان دەڵێت: بەبڕیاری ژمارە 24ی ساڵی 2022ی دادگای فیدراڵی بۆ كردنەوەی دەرگای خۆكاندیدكردن بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار بۆ یەكەجا و بە گوێرەی مادەی 27ی دەستوری هەمیشەیی عێراق سەرۆكایەتی ئەنجومەنی نوێنەران 30 رۆژی بەردەستدایە بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار, واتە دەبێت لە 6ی ئازارەوە بۆ 6ی نیسان سەرۆك كۆمار هەڵببژێردرێت. تەمیمی ئاشكرایكرد 26ی ئازار بۆ ئەنجامدانی دانیشتنی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار دیاریكراوە ئەگەر لەو دانیشتنەدا سەركەوتوو نەبوو, ئەوا سەرۆكایەتی پەرلەمان دەتوانێت تەنها تا 6ی نیسان دوایبخات‌و ئەگەر لەو ماوەیە تێپەڕیكرد ئەوا پێشیلێكردنی تەواوەتی بڕیاری دادگای فیدراڵییە كە رێگەی داوە تەنها یەكجار دەرگای خۆپاڵاوتن بكرێتەوە. تەمیمی راشیگەیاندووە كە ئەگەری ئەوە هەیە بە داواكاری یەك لەسەر سێی پەرلەمان‌و رەزامەندی زۆرینەی رەهای ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران بە گوێرەی مادەی 64ی دەستور یان بە بڕیاری دادگای فیدراڵی پەرلەمان هەڵبوەشێنرێتەوەو لەو حاڵەتەشدا حكومەتی ئێستا وەك حكومەتی كاربەڕێكەر بەردەوام دەبێت و هەڵبژاردنی پێشوەخت ئەنجام دەدرێت.  

(درەو):  پەرلەمانتارێكی شیعە لە سكاڵایەكدا كە لە دادگای فیدراڵی تۆماریكردووە دەڵێ" بەهۆی ئەوەی هەرێمی كوردستان دەستوری نییە، دەسەڵاتەكانی جێبەجێكردن‌و یاسادانانی هەرێم نادەستورین" داوا دەكات مامەڵەی دەسەڵاتەكانی عێراق لەگەڵ هەرێم رابگیرێت، دەڵێ ناردنی 200 ملیار دینارەكە بۆ هەرێم نادەستورییە.  عودەی عەواد پەرلەمانتاری لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی سكاڵایەكی نوێی لەدژی هەرێمی كوردستان لە دادگای باڵای فیدراڵی عێراق تۆماركردووە.  لە سكاڵاكەیدا ئەم پەرلەمانتارە داوا دەكات، دەسەڵاتە فیدراڵییەكانی عێراق (جێبەجێكردن‌و یاسادانان) مامەڵە لەگەڵ دەسەڵاتەكانی هەرێمی كوردستان (جێبەجێكردن‌و یاسادانان) نەكەن، بەوپێیەی دەسەڵاتەكانی هەرێم (حكومەت‌و پەرلەمان) هیچ بنەمایەكی دەستوری‌و یاساییان نییە. ئەم پەرلەمانتارە، بۆ تۆماركردنی سكاڵاكەی لەسەر هەرێم پەنای بۆ ئەوە بردووە هەرێمی كوردستان تاوەكو ئێستا دەستوری نییە، ئەمە لەكاتێكدایە وەكو ئەو لە سكاڵاكەیدا باسیكردووە، ماددەی (120)ی دەستوری عێراق كە 2005 خەڵكی هەرێمی كوردستان دەنگیان پێداوە، داوا دەكات هەرێمی كوردستان دەستورێك بۆخۆی دابنێت‌و لەسەر بنەمای ئەو دەستورە پەیكەری دەسەڵاتەكانی هەرێم‌و دەسەڵات‌و میكانیزمەكانی پەیڕەوكردنی ئەو دەسەڵاتانە دیاری بكات، بەجۆرێك دەستورەكەی هەرێم پێچەوانەی حوكمەكانی دەستوری ساڵی 2005ی عێراق نەبێت.  لەسەر بنەمای ئەم سكاڵایە، پەرلەمانتارەكە دەڵێ" هەموو ئەو سولفە داراییانەی كە سەرۆك وەزیرانی عێراق داویەتی بە حكومەتی هەرێم، كارێكی نادەستوری‌و بەهەدەردانی سامانی گشتییە، چونكە حكومەتی هەرێم نادەستورییە". باسلەوەشدەكات، كورتكردنەوەی كاندیدی پۆستی سەرۆك كۆمار تەنیا بۆ كاندیدی پارتی‌و یەكێتی بەهەمان شێوە نادەستورییە، بەوپێیەی سەرۆك كۆمارەكانی عێراق هەمویان بەشدارییان لە ریفراندۆمی سەربەخۆیی هەرێمی كوردستاندا كردووە‌و دادگای باڵای فیدراڵیش دەرەنجامەكانی ریفراندۆمی هەڵوەشاندوەتەوە. عودەی عەواد داوا لە دادگای باڵای فیدراڵی دەكات، حوكمێك بۆ نادەستوریبوونی مامەڵەی دەسەڵاتە فیدراڵییەكان لەگەڵ سەرجەم دەسەڵاتەكانی هەرێمی كوردستان رابگرێت.  

  (درەو):  (عروبە ساهر) هاوسەری پێشووی هونەرمەند كازم ساهرو دایكی دوو كوڕەكەی، لە نەخۆشخانەی (فاروق) لە سلێمانی كۆچی دوایی كرد.  بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، هاوسەری پێشووی كازم ساهر كە لەگەڵ منداڵەكانیدا لە شاری (دوبەی)ی ئیمارات ژیاوە، بەمدواییە بەسەردانێك گەڕاوەتەوە بۆ بەغداد، لەوێ باری تەندروستی تێكچووە، بەر لە سێ رۆژ رەوانەی نەخۆشخانەی (فاروق) كراوە لە سلێمانی.  (عروبە ساهر) توشی جەڵتە بووە، بڕیار بووە نەشتەرگەریی بۆ بكرێت، بەڵام بەهۆی ناجێگیری دۆخی تەندروستییەوە نەشتەرگەرییەكەی بۆ نەكراوە‌و بەوهۆیەوە كۆچی دوایی كردووە.  (عروبە) كچە مامی كازم ساهرە، لە تەمەنی 19 ساڵیدا‌و لە كۆتایی هەفتاكانی سەدەی رابردوودا لەگەڵ كازم ساهیر هاوسەرگیری كردووە‌و دوو كوڕی هەیە بەناوەكانی (وسام، عومەر)، ساڵی 1996 لەكازم ساهر جیابوەتەوە، سەرباری جیابونەوەیان، بەپێی قسەی كازم، پەیوەندی نێوانیان بەردەوام بووە‌و پەیوەندییان دانەبڕیوە‌و بەرێزەوە مامەڵەیان لەگەڵ یەكتر كردووە.  كازم ساهر كە دوای جیابونەوەی لە عروبە تائێستا هاوسەرگیری دووەمی نەكردووە، لە یەكێك لە چاوپێكەوتنەكانیدا باس لەوە دەكات، هەرجارێك بیری لەوە كردبێتەوە هاوسەرگیری بكاتەوە، هەستی هاوسەری پێشووی لەبەرچاو گرتووە‌و نەیتوانیوە هاوسەرگیری بكاتەوە.  كاتێك دوێنێ هەواڵی مردنی هاوسەری پێشووی راگەیاند، كازم ساهر لە ئەمریكا بوو، لەوێ سەرقاڵی سازدانی زنجیرە كۆنسێرتێكە، لەم گەشتەدا (وسام)ی كوڕە گەورەشی هاوڕێیەتی دەكات، دوای مردنی دایكی منداڵەكانی، كازم ساهر لە فەیسبوكی خۆیەوە ئاگادارییەكی بڵاوكردەوە‌و رایگەیاند، بەهۆی بارێكی نائاساییەوە هەموو كۆنسێرتەكانی لە ئەمریكا‌و كەنەدا هەڵدەوەشێنێتەوە‌و ئەوانەی بلیتیان كڕیوە دەتوانن پارێزگاری لە بلیتەكانیان بكەن، تاوەكو لە دەرفەتێكی تردا دەگەڕێتەوە‌و كۆنسێرتەكانی تەواو دەكات.  بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، بڕیاری هاوسەری پێشووی كازم ساهر لە گۆڕستانی (بەكرەجۆ) بەخاكبسپێردرێت، كەسوكارەكەی چاوەڕوانی گەڕانەوەی (وسام) كوڕە گەورەی كازم دەكەن لە ئەمریكا، بڕیاری خێزانەكەی كازم بۆ بەخاكسپاردنی (عروبە) لە سلێمانی، بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، كوڕەكانی بتوانن بەشێوەیەكی بەردەوام سەردانی گۆڕی دایكیان بكەن، بەتایبەتیش كە سلێمانی‌و هەرێمی كوردستان بەبەراورد بە ناوچەكانی تری عێراق، لەڕووی ئەمنییەوە سەقامگیرترە.  پێناچێت كازم ساهر خۆی بۆ بەشداری لەم مەراسیمە سەردانی سلێمانی بكات، كازم بەهۆی ئەو جەماوەرە بەرفراوانەی كە هەیەتی، خۆی دەپارێزێت لە سەردانكردنی شارێكی عێراق‌و پشتگوێخستنی شارێكی تر، ئەو جارێك لە چاوپێكەوتنێكدا وتی، هۆكاری لە هەولێر كۆنسرێت ساز ناكات بۆ ئەوەیە، بەهۆی دۆخی ئەمنییەوە ناتوانێت لە شارەكانی تریش كۆنسێرت بكات‌و ئەمەش جەماوەرەكەی نیگەران دەكات.  كازم نازناوی (باڵیۆزی گۆڕانی عێراقی)‌و هەندێك لەمەش زیاتر پێی دەڵێن (باڵیۆزی گۆرانی عەرەبی)، گۆرانیبێژو مۆسیقارو ئاوازدانەرو هاوكات شاعیریشە، زۆرینەی گۆرانییەكانی لە ئاوازی خۆیەتی، دابەشكردنی مۆسیقاشی بۆ هەندێك لە گۆرانییەكانی كردووە، یەكەمین ئاواز لە تەمەنی 12 ساڵیدا دایناوە.  دوای تەواوكردنی خوێندن لە (پەیمانگای مامۆستایانی بەغداد)، لە خوێندنگەی یەكێك لە گوندەكانی قەزای (ئاكرێ)ی كوردستان وەكو مامۆستا دامەزراوە.  كازم ساهر لە كۆتایی هەشتاكانی سەدەی رابردوودا، لە سلێمانی كۆنسێرتێكی هاوبەشی لەگەڵ هونەرمەند (كامەران عومەر) كردووە، لە هەرێمی كوردستان پێگەیەكی جەماوەریی گەورەی هەیە‌و لەگەڵ كۆمپانیای (ئاسیاسێل) ریكلامی هەیە‌و پۆستەرەكانی لە سلێمانی هەڵواسراون.  كازم گۆرانییەكی كوردی وتوەتەوە كە گۆڕانی (مینا عەمرم مینا)یە‌و دەڵێ باوكی زۆر حەزی لەو گۆرانییە كردووە، بەمدواییەش باسی لەوەكرد، حەز دەكات گۆرانی كورد بڵێت.   

 درەو: راپۆرتی: رێكخراوی چاوی زانكۆ بە پاڵپشتی(NED)ی ئەمریكی   بەشی سێیەم/   ( لەكۆی 19  راگری زانكۆی سلێمانی 6 راگربەدەر لە یاسا دانراوە، لەكۆی 90 سەرۆكی بەش لە زانكۆی سەڵاحەدین 41 لە دەرەوەی یاسا دانراون ) ئەمە بەشێكە لە راپۆرتی رێكخراوی چاوی زانكۆ بە پاڵپشتی (NED)ی ئەمریكی ئامادەكراوە. هەڵسەنگاندنی ڕەوشی سەروەریی یاسا و كواڵیتی لەناو دامەزراوەكانی خوێندنی باڵای هەرێمی كوردستان -عێراق مانگی ٩ی ٢٠٢٠ تا مانگی ٩ی ٢٠٢١ كۆی ئەو داتایەنەی وەرگیراون بە پێی ماڵپەری زانكۆی  سلێمانی بووە.      1.    زانكۆی سلێمانی پێكهاتووە لە ١٩ كۆلێژ و ١٠٢ بەش   2.     بە پێی ماڵپەڕی فەرمیی زانكۆی سلێمانی زانیاری لە بارەی ناوی ١٢ سەرۆك بەش لە كۆی ١٠٢ سەرۆك بەش نەدراوە, هەروەها  زانیاری لەبارەی پلەی زانستی  لە ٢ سەرۆك بەشەك  بەردەست نییە. 3.    بە پێی ماڵپەری فەرمی زانكۆی سلێمانی  لە سەدا ١٥% ی سەرۆك بەشەكان لە ڕەگەزی مێیینەن. 4.    بە پێی مالپەری فەرمی زانكۆی سلێمانی  تەنیا ٢ لە ڕاگری كۆلێژەكان  لە رەگەزی مێن  لە كۆی ١٩ ڕاگر.  5.    ماڵپەری زانكۆ هیچ زانیاریكی دەربارەی یاریدەرەی ڕاگرەكان تێدا نییە! １.    بە گوێرەی یاسایی ژمارەی (١٠) ساڵی ٢٠٠٨ ( یاسای وەزارەتی خویندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی – هەرێمی كوردستان  - عیراق)      ماددەی ١١ برگەی دووەم: دەبێ یاریدەدەری سەرۆكی زانكۆ كەم خاوەنی پلەی زانستی (پرۆفیسۆری یاریدەدەر بێ).     ١ یاریدەدەری سەرۆكی زانكۆ بە دەر لە یاسا دانراوە. １.    بە گوێرەی یاسایی ژمارەی (١٠) ساڵی ٢٠٠٨ ( یاسایی وەزارەتی خویندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی – هەرێمی كوردستان_عێراق )     ماددەی١٤ برگەی یەكەم: دەبێ ڕاگری كۆلێژ خاوەن بڕوانامەی دكتۆرا بێ و بە لایەنی كەم خاوەنی پلەی زانستی ( پرۆفیسۆری یاریدەدەر بێ)  و خزمەتی زانكۆیی لە ١٠ ساڵ كامتر نەبێ و بۆ ماوەی ٤ ساڵ لەسەر پێشنیازی سەرۆكی زانكۆ دادەمەزرێ.      ئەم لیستەی خوارەوە ئاستی پێشێلكارییەكان لەسەر ئاستی ڕاگرەكانی زانكۆی سلێمانی دەخاتە ڕوو.      لە زانكۆی سلێمانی ( بە پێی ماڵپەری زانكۆ )  لە كۆی  ١٩ كۆلێژ٦ ڕاگر لە ڕاگری كۆلێژەكان لە دەرەوەی یاسا دانراون, واتە ڕێژەی  لە سەدا  %٣١.٥ ڕاگرەكان لە دەرەوی یاسا دانراون.     ماددەی ١٨ برگەی یەكەم : دەبێ سەرۆكی بەش یان لقی زانستی, بە لایەنی كەم خاوەنی پلەی زانستی ( پرۆفیسۆری یاریدەدەر بێ).     لە كۆی زانیاریی دراو ( بە پێی ماڵپەری زانكۆ)  لە كۆی ٩٠ بەش ٤١ سەرۆك بەش  لە دەرەوەی یاسا دانراون,  واتە ڕێژەی  لە سەدا  %٤٠.٢  ی سەرۆك بەشەكان      ئەم لیستەی خوارەوە ئاستی پێشیلكاریەكان دەخاتە روو لەسەر ئاستی  بەشەكانی زانكۆی سلێمانی  .

عەبدوڵا حەوێز  - هێرشە موشەکیە بالستیەکەى ئێران ترسناکترین هێرشی راستەوخۆى ئێرانە بۆ سەر هەرێمی کوردستان و یەکەمجاریشە ئامانجەکە کۆنسڵخانەى ئەمریکا یاخود بنکەى سەربازی ئەمریکی نەبووە. - ئێران دەڵێت بارەگایەکی مۆساد بە ئامانج گیراوە و حکومەتى هەرێمی و سێ بارزانیەکە بە ئاشکرا رەتی دەکەنەوە کە ئەم شوێنە هیچ پەیوەندیەکى بە ئیسرائیل هەبوبێت و دەڵێن تەنها ماڵی شێخ بازە بووەو بەس. - ئەوەى جێی سەرنجە کە زیاتر لە بەرپرسێکی ئەمریکی کە ئاگاداری زانیاری ئیستخباراتی ئەم وڵاتەن بە نیۆیۆرک تایمزو واشنتن پۆستیان وتووە ئەم شوێنەى بۆردومان کراوە سەنتەری راهێنان و جوڵەى مۆسادی ئیسرائیلی بووە (١)(٢) - ئەوەى ترسناتریشە ئەوەیە کە دوو بەرپرسی ئەمریکی ئاگادار دەڵێن مۆساد لە هەولێرەوە لەرێی درۆنەوە هێرشی کردۆتە سەر سەنتەرێکی بەرهەمهێنانی فڕۆکەى بێ فرۆکەوانى ئێران مانگی رابردوو لە نزیک کرماشان (١) - زۆربەى ئاماژەکان بۆ ئەوەن کە ئەم شوێنەى بۆردومان کراوە وەک سەنتەرێکی مۆساد بەکارهێنراوەو راپۆرتەکان لە رۆژنامە ئیسرائیلیەکان و چەند تێبینی تریش لەسەر ئەرزی واقیع بەم ئاڕاستەیەن (٣). - ئەوەى زیاتریش جێی سەرنجە ئیلحاحی ئەمریکیەکانە کە ئێران بەرژەوەندیەکانى ئەمریکای نەکردۆتە ئامانج (٤) کە مانای وایە ئەمریکا وەڵامی نابێت و سەیرتریش ئەوەیە بەرپرسانی ئەمریکی زانیاری ئەوەیان دزەپێکردووە کە ئەم شوێنەی بۆردومان کراوە لەلایەن مۆسادەوە بەکارهێنراوە (بەرپرسانی ئەمریکا تەنها ئەو کاتەى خۆیان دەیانەوێ و بە مەبەست زانیاری بە رۆژنامەنوسان دەده‌ن.) - پەیوەندیەکانى پارتی بەتایبەت بنەماڵەى بارزانی لەگەڵ ئیسرائیل تازە نین (٥) و بەشێکی زۆرى نەوتی کوردستان بە نرخی ١٠-١٢ دۆلار هەرزانتر لە بازار بە ئیسرائیل دەفرۆشرێت (٦). - گرنگە ئاماژە بەوە بدەم کە وەک بەشێک لە رێککەوتنی ناوەکی ئێران کە ئێستا لە قۆناخی کۆتاییدایە، ئەگەری زۆرە پاسداران لە لیستی تیرۆری ئەمریکی دەربهێنرێت کە ئەمەش لە رووی ئابوریەوە دەستی پاسداران کراوەتر دەکات (٧). - بەڵام پرسیارەکە ئەوەیە، لەکاتێکدا نەوتی کوردستان زۆر بە هەرزانی بە ئیسرائیل دەفرۆشرێت و رێگە دەدرێت مۆساد کوردستان بەکاربهێنێت بەرامبەر بە وڵاتێکی دراوسێ و گرنگی وەک ئێران، بەرامبەر ئەوە پارتی چی دەسدەکەوێت، ئەدی رای لایەنەکانى تر چیە؟ - ئەم موناقەشەیە گرنگە بکرێت چونکە ئەگەری زۆریش هەیە ئەم شەرە ناراستەوخۆیەى ئێران و ئیسرائیل زیاتر ببێت بەتایبەت کە نفوزی ئەمریکا رۆژ دواى رۆژ لە پاشەکشەیە و کوردستان یەکێک بێت لە گۆرەپانە سەرەکیەکانى شەری نێوان ئێران- تورکیا- ئیسرائیل و زەرەرمەندی گەورە هاوڵاتی ئاسایی دەبێت. - ١- https://www.nytimes.com/.../iran-israel-attack-drone-site... ٢- https://www.washingtonpost.com/.../03/12/irbil-attack-iraq/ ٣- https://www.haaretz.com/.../covert-drone-war-between... 4- https://twitter.com/LucasFoxNews/status/1503006822621491211 5- https://www.nytimes.com/.../kurds-independence-israel.html 6- https://www.middleeasteye.net/.../majority-israeli-oil... 7- https://www.reuters.com/.../us-weighs-dropping-irans.../

مەریوان وریا قانع ( هەفتانە تایبەت بە درەو دەینوسێت)  ماوەی چەند ساڵێکە دەسەڵاتدارانی ھەرێم، بە تایبەتی پارتی دیموکراتی کوردستان ھەندێک لە ڕۆشنبیرە بەیعەچییەکانی، لەناویاندا ھەندێک لە کوردانی ڕۆژھەڵات. گوتارێک لەسەر ئومێد و نائومێدیی بڵاودەکەنەوە کە بەشێکە لە سیاسەتی مێشکشۆرینەوەی کۆمەڵگا و سەرشێوان لە ھاوڵاتیان. گوتارەکە گوتارێکی ھێجگار سادە و ھێجگار ساختەیە و دەڵێت: دۆخی ھەرێم دۆخێکی پڕ ئومێد و گەشبینییە و ئەوانەی بەدبینیی و نائومێدیی بڵاودەکەنەوە کۆمەڵێک ڕۆشنبیر و خوێندەواری سەرلێشێواون. بەرپرسیارێتی ئەو نائومێدییە گەورەیەش لە ھەرێمدا دروستبووە، بە تایبەتی لای نەوە گەنجەکان، دەخەنە ئەستۆی ئەو ڕۆشنبیرە سەرلێشێواوانەوە. بەم کارەشیان دەسەڵاتدارانی ھەرێم و بنەماڵە حوکمڕانەکان لە ھەر بەرپرسیاریەتێک دادەماڵن و ئافەرین و دەسخۆشیشیان لێدەکەن بۆ ئەو ”ژینگە پێشکەوتو“ەی دروستیانکردوە. لەم گوتارەدا ھەندێک لەو نووسەر و ڕۆشنبیرە بەیعەچیانە  تا ئەو شوێنە دەڕۆن، سەرھەڵگرتن و ھەڵھاتانی ھەزاران ھەزار گەنج لە ھەرێم، مردنیان لە سەر سنوورەکان و نووقمبوونیان لە ئاوی دەریاکاندا، بخەنە ئەستۆی ئەو ڕۆشنبیرانەی ڕەخنەگرن و ئەوان بە ھۆکاری ھەڵھاتنی دەستەجەمعی خەڵک تاوانباردەکەن.   کەسێک یەکچاوی بۆ بینین و یەک گوێی بۆ بیستن و یەک ھەستی بۆ ھەستکردن و یەک تۆز هەوڵی بۆ بیکردنەوە ھەبێت، دەزانێت ئەم گوتارە سیاسییە بەیعەچییە، چ درۆیەکی گەورە و چ تەکنیکێکی بەدیی بەھەڵەدابردنی ھەمەلایەنەی کۆمەڵگایە. ھەمووان دەزانن خەڵک لەبەر نووسینی ئەم یان ئەو ڕۆشنبیر، قسەی ئەم یان ئەو نووسەر، ڕای ئەم یان ئەو ڕۆژنامەنووس، ڕاناکەن، خەڵک لەبەر خوێندنەوەی ئەم یان ئەو ڕۆمان و ئەم یان ئەو شیعر و ئەم یان ئەو وتاری فیکرییش سەرھەڵناگرن. ئەگەر ڕاستیشبێت نووسەران ھۆکاری ھەڵاتنی خەڵکبن، ئەوا بڕ و ڕادەی خوێندنەوەی فیکر و ئەدەبیات لە دونیای ئێمەدا لەو ئاستەدا نییە ھەڵاتنی بەردەوامی دەیان ھەزار کەسی لێبکەوێتەوە و  خواستی ھەڵاتنیش لەناو سەدان ھەزار کەسانیتردا دروستبکات. ئەوەی خەڵک لێیھەڵدێت ئەو ژینگە سیاسیی و کۆمەڵایەتیی و ئەخلاقیی و دینییە کە لە سی ساڵی حوکمڕانیکردنی پڕ گەندەڵیی و جەردەیی چەند بنەماڵەیەکی سیاسییدا لە ھەرێمدا دروستبووە.  خەڵک لە دەسەڵات و عەقڵیەت و فۆرمی حوکمڕانییکردن و ئیدارەدانی ئەو بنەماڵانە و نەوەکانیان ھەڵدێن. خەڵک لەدەست نەوەی یەکەم و دووھەم و سێھەمی ئەو بنەماڵە حوکمڕانانە ڕادەکەن. لە سەرجەمی ئەو قەیران و کێشە و ناشیرینیانە ھەڵدێن کە ئەو حوکمڕانانە دروستیانکردوە و دروستیدەکەن. خەڵک لە بێدادیی و بێڕێزیی و بێمافیی و بێکاریی و بێدەسەڵاتیی و بێکەرامەتیی و  بێئایندەیی، ھەڵدێن، خەڵک لە ھەڵاوسانی دەسەڵاتی چەند خێزانێک و ھەڵاوسانی پارەی چەند گروپێک و ھەڵاوسانی نابەپرسیارێتیی کۆمەڵێک سیاسیی حوکمڕان ھەڵدێن. ئەوەی ئەم ماشێنە گەورەیەی خراپ بەکارھێنانی دەسەڵات و ئابوریی  و دین و سێکس و ئەمن و ئاسایش و سوپا و پەیوەندییەکان نابینێت و نووسینی ئەم یان ئەو نووسەر بەسەرچاوەی ئەو بێزارییە گەورەیەی ھەرێم دەزانێت، کەسێکە ھەم ئیستیقالەی لە بیرکردنەوە و لە ئەخلاقیات کردوە، ھەم ڕۆحی خۆیشی بەو بنەمالە حوکمڕانانە فرۆشتوە.  لە پەیوەندیدا بە ئومێدەوە مرۆڤ تا ئەو شوێنە دەتوانێت بەشێوەیەکی بەرپرسیار باس لە ئومێد بکات، کە ئەو باسکردنە نەبێتە ھۆکاری ونکردن و نەبینینی مەترسییە گەورەکانی ناو واقیع و ھەڕەشە بینراو و نەبینراوەکانی ناو ئەو واقیعە نەشارێتەوە. کەی ئومێد وایکرد جیھان لە ھەقیقەتی خۆیدا نەبینین، مەترسی و کێشەکانی ناو ئەو جیھانە نەبینین، بکەرەکانیان نەناسین، ئیتر ئومێد دەگۆڕێت بۆ ئامرازی نەبینین و دروستکردنی ھۆشیارییەکی ساختە، وەکچۆن دەبێتە ژێرخانی داوەشینێکی ئینسانیی و کۆمەڵایەتییش.  ڕاستییەکەی حاشا ھەڵنەگرە لەگەڵ لەدایکبوونی دونیای مۆدێرندا جۆر و شێوازی جیاواز لە ئومێد لەدایکدەبێت. ئومێد یەکێکە لە کۆڵەکە سەرەکییەکانی پرۆژەی تازەبوونەوەی کۆمەڵایەتیی و سیاسیی، یەکێکە لە شوناسە سەرەکییەکانی مۆدێرنەش. ئومێد بە زانست، ئومێد بە پێشکەوتن، ئومێد بە گەشەکردنی مرۆڤایەتی، ئومێد بە ئایندە، ئومێد بە ئیرادە، ئومێد بە ھۆشیاریی. خودی پرۆژەی ڕۆشنگەریی خۆیشی سەرچاوەی ئومێدێکی گەورەبوو بە مرۆڤایەتی، بە لەدایکبوونی مرۆڤێکی عەقڵانیی و ڕەخنەیی و سەربەخۆ کە توانای دروستکردنی ژیانی شەخسیی خۆی و ژیانی پێکەوەیی کۆمەڵگای ھەبێت. بە کورتییەکەی، یەکێک لە کۆڵەکە سەرەکییەکانی مۆدێرنە، ئومێدە. تەنانەت ئەو نائومێدبوونەی لەناو نووسینی نووسەر و ڕۆشنبیر و فەیلەسوفە ڕەخنەییەکانی مۆدێرنەدا دروستدەبێت، پەیوەندیی بەو ئومێد و مژدە و چاوەڕوانییە پۆزەتیڤانەوە ھەیە کە مۆدێرنە  لەگەڵخۆیدا دەیانھێنێت. ڕەخنەی مارکس و نیتشە و فرۆید و ماکس ڤێبەر و قوتابخانەی فرانکفۆرت و ئەوانیتریش ھەموویان ڕەخنەن لە مژدە و ئومێدە گەورەکانی دونیای مۆدێرن. ھەم ئومێدەکانی مۆدێرنە ئموێدیی بێبنەمانەبوون، ھەم نائومێدییەکانیشی نائومێدیی بێبنەما نین. بەڵام وەک ئەلبێر کامۆ دەڵێت نابێت ئومێد ببێتە ئامرازیی ئیستیقالەکردن و ھیچنەکردن، پێمانوابێت شتەکان خۆیان بەشێوەیەکی ئۆتۆماتیکیی و خۆبەخۆ بەرەو باشی دەڕۆن و جیھانێکی باشتر و جوانتر دروستدەکەن. ئەمجۆرە لە ئومێد ئومێدێکی نەک تەنھا ئومێدێکی کوشندەیە، بەڵکو ڕەچەتەی تەسلیمبوون و ھیچنەکردنیشە. ئەو جۆرە لە ئومێد کە بەیعەچییەکانی دەسەڵات بە کۆمەڵگای دەبەخشن و ئەو جۆرەش لە تاوانبار و ھۆکار بۆ نائومێدبوون پێشنیاردەکەن، سەر بەم کەلەپوریی ڕێگرتن لە گۆڕان و ڕێگرتن لە دەسکاریکردنی جیھانە، وەکچۆن سەر بە بەھێزکردنی ستراتیژیەتی ئیستیقالەپێکردن و ھیچنەکردنی کۆمەڵگاشە. نائومدێیی لە دونیای ئێمەدا لەناو کایەی سیاسییەوە دروستدەبێت و بۆناو سەرجەمی کایەکانی دیکە دەپەڕێتەوە. لە پیاوە سیاسییەکان و لە خوێندەوارە بەیعەچییەکانی دەوروبەریانەوە دێت، دەگۆڕێت بۆ ژێرخانی سەرجەمی جۆرەکانی تری نائومێدیی لەو دونیایەدا. سەرەتا نائومێدبوون لە نائومێدیی لە بنەماڵە سیاسییەکان و دەموچاوە سەرەکیی و مەرجەعییەکانی ئەوانەوە دەستپێدەکات، ئینجا بۆناو سەرجەمی جستەی کۆمەڵایەتیی بڵاودەبێتەوە.  ئومێد ئاکارێک لە ئاکارەکانی ئینسانەکان نییە، شتێک نییە گرێیبدەین بە ”جەوھەری“ گریمانکراوی مرۆڤەوە، بەشێک نییە لە پێکھاتی بایۆلۆژیی ئینسان، بە مرۆڤبوونەوە گرێنەدراوە، ئومێد دیاردەیەکی ئینسانیی و کۆمەڵایەتیی مێژوویە، پەیوەندیی بەو ژینگە و ڕەوت و واقیعە مێژووییەوە ھەیە، کە دروستکراوە. لە ھەندێک ژینگەدا مرۆڤ دەبێتە بوونەوەرێکی خاوەن ئومێد و لە ھەندێک ژینگەی تردا دەگۆڕێت بۆ کەسێکی نائومێد. ئومێد بەرھەمی باوەڕبوون بە ئومێد نییە، ئومێد ئیمان نییە، شتێکیش بوونی نییە ناوی ”ئیرادەی ئومێدکردن“ بێت، ئەوەی ھەیە واقیع و ژینگە و مێژووی جیاوازە. لە ھەندێکیاندا ئومێد و چاوەڕوانی پۆزەتیڤ دروستدەبن، ھەندێکی تریشان بەتاڵدەکرێنەوە لە ھەر ئومێد و چاوەڕوانییەی پۆزەتیڤ. ئەو واقیعەی دەسەڵاتدارانی ھەرێم و خوێندەوارە بەیعەچییەکانیان لە سێ دەیەدا دروستیانکردوە، دونیایەکە خاڵی لە ئومێد.

(درەو): ئازاری 1988 کە ھەڵەبجە لەلایەن سوپای عێراقەوە کیمیاباران کرا، عەلی خامنەیی رابەری باڵای ئێستای کۆماری ئیسلامی ئێران لە شاخی (شنروێ)ی هەڵەبجە بووەو دیمەنەکانی ھەڵەبجەی بەچاوی خۆی بینیوە. لەدوای كیمیابارانی هەڵەبجە، ئێران بڕیاریداوە بارەگایەكی لەسەر شاخی (شنروێ) دابنێت بەناوی " قەرارگای نەجەف"، خامنەیی سەردانی ناوچەکی کرد بۆ ئەوەی کارەکانی دروستکردنی بنکەکە ببینێت. كوروش ئاسیبانی یەکێک لەو کەسانەی کە لە وێنەکەدا لەگەڵ خامنەیی لە شاخی شنروێ دەرکەوتووە، لەبارەی ئەم وێنەیەوە دەڵێ" ئەمە دواین رۆژەكانی مانگی ئازاری 1988 بوو، سەركەوتینە سەر بەرزاییەکانی شاخی شنروێ بۆ ئەوەی لەوێ بنكەیەك دروست بكەین بۆ پاراستنی ناوچەكە، من لەو سەردەمەدا بەرپرسی ئۆپەراسیۆنی لەشکری 11ی ئەمیری موئمینین بووم". ئاسیبانی باسلەوەدەکات" لەو سەردەمەدا ھێزەکانی عێراق کۆنترۆڵی خاکی ناوچەکەیان لەدەستداوە، بەڵام ئاسمان ھێشتا لەژێر کۆنترۆڵی ئەواندا بووە، فڕۆکەکانی عێراق بەردەوام بە ئاسمانی ناوچەکەدا سوڕاونەتەوەو  بۆردومانیان کردووە، تۆپخانەکانیشیان بێ کار نەبوون و ئاگربارانیان کردووە". "كە چوینە سەر بەرزاییەكانی شنروێی پشتی هەڵەبجە، کاتێک لە ئۆتۆمبێلەكەمان دابەزین، بینیمان هێلیكۆپتەرێك دەسوڕێتەوەو دەیەوێت بنیشێتەوە، لە خۆمان پرسی لەم دۆخە ناھەموارەی ئاسماندا کێیە بە ھێلیکۆپتەر ھاتووە بۆ ئێرە، كاتێك سەرنشینەكان دابەزین، بینیمان ئایەتوڵا عەلی خامنەیی بوو كە لەو كاتەدا سەرۆك كۆمار و سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای بەرگری ئێران بوو". ئاسیبانی دەڵێ" کە خامنەیی لە ھێلیکۆپتەرەکە دابەزیوە، ھەمومان بە خێرایی سواری ئۆتۆمبیل بوین و بەرەو شوێنی دروستکردنی قەرارگای نەجەف رۆیشتین.. کە گەیشتین ھێشتا چەند خێوەتێک دانرابوو.. حەزرەتی ئاغا لە ئۆتۆمبیلەکە دابەزی، ھێزەکانی سوپا سەرقاڵی لێدانی سەنگەر بوون.. حەزرەت لەژێر یەکێک لە چادرەکان دانیشت، لەوکاتەدا فڕۆکەکانی عێراق بەبەردەوامی بۆمبارانیان دەکرد، دەترساین بۆمبێک لەم ناوچەیە بکەوێتە خوارەوە". "ھەموو ناوچەکانی ھەڵەبجە بۆردومن دەکرا، تەنانەت زانرابوو کە بە چەکی کیمیاوی لە ھەڵەبجە دەدرێت، حەزرەتی ئایەتوڵڵا زۆر نیگەران بوو، چونکە جگە لە ھێزەکانی ئێمە، خەڵکی بێ بێتاوانی ھەڵەبجە دەبونە قوربانیی، بۆیە ئایەتوڵڵا بڕیاریدا سوپا بەزوترین کات خەڵکی ھەڵەبجە رزگار بکەن و بیانگوازنەوە بۆ ئۆردوگاکان و نەخۆشخانەکانی پشتی بەرەکانی شەڕ.. ". بەپێی قسەی ئاسیبانی،ئەم وێنەیە ئەوكاتە گیراوە كە خامنەیی لە ئۆتۆمبێل دابەزیوە بەرەو  شوێنی دروستکردنی قەرارگای نەجەف رۆیشتووە، خامنەیی نزیكەی (8-9) کاتژمێر لە بەرزاییەكانی شنروێ ماوەتەوەو دواتر بە ھێلیکۆپتەرەکەی گەڕاوەتەوە.

 درەو: ئەو بەنزینەی لە كەركوك و قەرەهەنجیر لیتری بە (450) دینار دابەشدەكرێت، لە پاڵاوگەی بازیان بەرهەدەهێنرێت، بەنزینی موسڵیش لە پاڵاوگەی كەڵەك بەرهەم دێت، شۆفیرانی شارەكانی هەرێمی كوردستان بۆ وەرگرتنی بەنزین، روو دەكەنە كەركوك و قەرەهەنجیرو دەوروبەری موسڵ. حكومەتی عێراق رۆژانە (38) هەزار بەرمیل نەوت دەداتە پاڵاوگەی بازیان ( ئەم پاڵاوگەیە بە هاوبەشی كۆمپانیای قەیوان و نۆكان بەڕێوە دەبرێت) پاڵاوگەی بازیان نەوتەكە دەپاڵێوێت، بەرهەمەكەشی دەنێردرێت بۆ كەركوك و ناوچەكانی دەوروبەری، بۆ پاڵاوتنی هەر بەرمیلێك، كۆمپانیاكە نزیكەی (8 -10) دۆلار وەردەگرێت، واتا داهاتی پاڵاوتنی ئەو نەوتە مانگانە (10 ملیۆن) دۆلارە. ئەو بەنزینەی ئێستا رۆژانە لە بەنزینخانەكانی كەركوك و قەرەهەنجیر و دەوروبەری دابەشدەكرێت لیتری بە (450) دینار بەرهەمی پاڵاوگەی بازیانە. بە هەمان شێوە ئەو بەنزینەی ئێستا لە بەنزینخانەكانی موسڵ و شارۆچكەكانی دەوروبەری دابەشدەكرێت بەرهەمی پاڵاوگەی (كەڵەك)ی سەربە كۆمپانیای كارە، كە رۆژانە (100) هەزار بەرمیلی نەوتی عێراق دەپاڵێوێت و بۆ هەر بەرمیلێك (10) دۆلار وەردەگرێت، و بەرهەمەكەشی دەنێردرێتەوە بۆ موسل و قەزاكانی سەر بەو پارێزگایە.  لە ئێستا نرخی لیترێك بەنزین لە بەنزینخانەكانی هەرێمی كوردستان لە سەرو (هەزار) دینارەوەیە، بەڵام لە بەنزینخانەكانی كەركوك و قەرەهەنجیر بە (450) دینار دابەش دەكرێت. ئێستا بەشێك لە شوفێرانی سلێمانی و قەزاكانی دەوروبەری رۆژانە دەچنە كەركوك و قەرەهەنجیر بۆ وەرگرتنی بەنزین، ئەگەر چی لەوێ بەكارت دابەش دەكرێت، بەڵام ئەم شوفێرانە بڕێك پارەی زیاتر دەدەن و ئۆتۆمبێلەكانیان پڕ دەكەن. شۆفێرێك بە (درەو)ی راگەیاند: دوێنێ چوومە قەرەهەنجیر ئۆتۆمبێلەكەم پڕكرد كە (70) لیتری گرت و (2) دەبەشم پڕكرد، واتا بەهەمووی (110) لیترم وەرگرت بە بێ كارت لیتری بە (500) دینار وەرمگرت، بایی ( 55) هەزار دینار بوو، ئەگەر لە سلێمانی ئەو بەنزینەم وەربگرتایە بایی (120) هەزار دینار دەبوو، واتا دوو بەقەد بەنزینەكەی هەرێمی كوردستان.    

  درەو: بە پێی رونكردنەوەكەی وەزارەتی دارایی داهاتی سلێمانی تەنیا (6%) خەرجی موچەی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان دابین دەكات، داهاتی نەوتیش بۆ موچە (200 ملیار) دینار زیادیكردووە. وەزارەتی دارایی حكومەتی هەرێمیك وردستان رونكردنەوەیەكی بڵاوكردەوە، ئەو بڕە داهاتەی نەوت كە بۆ موچە موچە تەرخانكراوە بریتی بووە لە: 🔹مانگی یەكی 2022: 486 ملیۆن دۆلار واتا (714 ملیار) دینار  🔹مانگی دووی 2022: 488 ملیۆن دۆلار واتا (717 ملیار) دینار   پێشتر لە داهاتی نەوت (350 ملیۆن) دۆلار واتا (514 ملیار) دینار تەرخان دەكرا بۆ موچە. واتا لەماوەی دوو مانگی رابردوودا بڕی تەرخانكراو بۆ موچە لە داهاتی نەوت لە (350 ) ملیۆن دۆلار واتا (514) ملیار دینارەوە، بۆ (488) ملیۆن دۆلار واتا (717) ملیار دینار زیادیكردووە، كە دەكاتە (203 ) ملیار دینار.  ئەگەر بڕی (200 ) ملیار دینارەكەی بەغداد بەردەوام بێت، حكومەت بە بێ داهاتی ناوخۆ دەتوانێت، موچە دابینبكات. لە رونكردنەوەكەی وەزارەتی داراییدا خشتەیەك خراوەتەوە روو كە باس لە داهاتی سنوری پارێزگای سلێمانی دەكات: بۆ نمونە مانگی 12/2021 بڕی (56 ) ملیار دینار لە داهاتی ناوخۆی سلێمانی تەرخانكراوە بۆ كۆی موچەی موچەخران كە مانگانە (904 ملیار) دینارە، واتا داهاتی ناوخۆی سلێمانی (60%) خەرجی موچە دابین دەكات. رونكردنەوەكە ئاماژەی بەوە كردووە كە بە تێكڕا مانگانە داهاتی پارێزگای سلێمانی (120) ملیار دینارە (56) ملیار دیناری بۆ تەمویلی موچەیە، باسی لەوە نەكردووە بڕەكەی تری چی لێدێت.   

راپۆرت: درەو دەرچووی كۆلیژی تەكنیكییە‌و هیچ بڕوانامەیەكی تایبەتی لەبواری نەوتدا نییە، بەڵام تەنیا لە كرێی بۆری نەوتی هەرێمدا، رۆژانە (ملیۆنێك) دۆلارو مانگانە (30 ملیۆن) دۆلار‌و ساڵانە (360 ملیۆن) دۆلاری دەستدەكەوێت، نەوتی كەركوك دەپاڵیوێت‌و بەشێكیشی هەناردە دەكات، گەورەترین كێڵگەی نەوتی هەرێمی كوردستانی بەدەستەوەیە، ئەو (شێخ باز)ە، ئەو پیاوەی كە موشەكەكانی ئێران بە هەموو جیهانی ناساند.  موشەكەكانی ئێران‌و شێخ باز شەوی 13ی ئەم مانگە ئێران هەولێری موشەكباران كرد، كاتێك رۆژبووەوە، دەركەوت، كۆشكەكەی (شێخ باز) بوەتە ئامانجی هێرشەكە، ئێران دەڵێ ئەو شوێنەی موشەكباران كراوە، بارەگای دەزگای هەواڵگری ئیسرائیل "مۆساد" بووە، بەرپرسانی هەرێمی كوردستان رەتیدەكەنەوە‌و دەڵێن ئەو شوێنە تەنیا ماڵی خێزانێكی كوردی خەڵكی هەولێر بووە‌و مۆساد لە كوردستاندا بوونی نییە، ئێستا كۆشكەكەی (شێخ باز) بە وێرانەیی بەجێهێڵدراوە تاوەكو لیژنەكانی لێكۆڵینەوە لەسەر ئاستی عێراق‌و دەرەوە سەردانی بكەن‌و راپۆرتی خۆیان لەبارەی شوێنەكەوە ئامادە بكەن.  ئەم رووداوە ناوی (شێخ باز) خستەسەر روپەڕی میدیا جیهانییەكان، لەكاتێكدایە خەڵكی هەرێمی كوردستان وەكو پێویست زانیارییان لەبارەی ئەم كەسایەتییەوە نییە.  شێخ باز كێیە ؟ حەزی لە دەركەوتنی زۆر نییە لە میدیاكاندا، كەمترین گفتوگۆی هەیە لەگەڵ رۆژنامەنوساندا، بۆیە سەرباری ئەوەی سەرمایەدارێكی گەورەیە، خەڵك زۆر شت لەبارەی ئەوەوە نازانن. ئەو ناوی (باز كەریم بەرزنجی)یە، پەنجا ساڵی تەمەنی تێپەڕاندووە‌و خەڵكی شاری هەولێرە، ساڵی 1999 بۆ یەكەمجار كۆمپانیایەكی دروستكردووەو لە بواری بیناسازی‌و نۆژەنكردنەوەی بینای خوێندنگەكاندا كاریكردووە، ماوەیەكیش كاری بۆ ئاژانسی فریاگوزاری سەربە نەتەوە یەكگرتووەكان كردووە، هەندێك سەرچاوەی تر مێژووی دروستبوونی كۆمپانیاكەی بۆ ساڵی 1992 دەگێڕنەوە. روخانی رژێمی سەددام حسێن لە ساڵی 2003دا دەرفەتی ئەوە بۆ شێخ باز دەڕەخسێنێت سەرمایەكەی گەورە بكات، ئەوەش لەڕێگەی كاركردنی لەگەڵ ئەمریكییەكان لە بواری ئاوەدانكردنەوەی عێراقدا، لە یەكێك لەو بەڵگەنامە نهێنیانەیانەی ئەمریكا كە سایتی (ویكلیلیكس) بڵاویكردنەوە، ناوی شێخ باز هاتبوو، ئەو لەگەڵ ئاژانسی ئەمریكا بۆ گەشەپێدانی نێودەوڵەتی (USAID)‌و كاری كردووە، پشتی بە شەراكەت لەگەڵ چەند كۆمپانیایەكی توركی بەستووە لە بواری بیناسازیدا، دواتر رووی لە كەرتی نەوت كردووە. لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ یەكێك لە میدیا خۆرئاواییەكان، شێخ باز لەبارەی چیرۆكی كۆمپانیای كارەوە لە دەڵێ:" تاوەكو ساڵی 2003 بەتەواوەتی حكومەت خۆی كەرتی نەوتی بەڕێوەدەبرد، بەڵام دوای 2003 ستراتیژیەتێكی نوێ هاتوەتە ئاراوە، ئەوەش بەشداریپێكردنی كەرتی تایبەتە، لە كۆمپانیای كار گروپ دەستمانكرد بە كۆكردنەوەی تیم، بڕیارماندا بەشداری لە كەرتی نەوتدا بكەین، بەشداریمان لە كەمكردنەوەیەكی وەزارەتی نەوتی عێراقدا كرد، كەمكردنەوەكەمان بردەوە، بوین بە یەكەمین كۆمپانیای عێراقی كە گرێبەستی كێڵگەیەكی نەوت وەربگرێت، كە ئەوەش گرێبەستی كێڵگەی خورمەڵە بوو لە ساڵی 2004دا". واتە وەكو خۆی دانی پێدادەنێت شێخ باز لە ساڵی 2004وە لە كەرتی نەوتدا دەستی بەكاركردن كردووە، بەڵام هەندێك زانیاری تر هەن باسلەوە دەكەن، كاركردنی شێخ باز لە كەرتی نەوت بۆ سەردەمی رژێمی پێشوو دەگەڕێتەوە، ئەوكات ئەو لەگەڵ خێزانەكەیدا لە بەغداد ژیاون، بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، لەدوای رووداوەكانی (31ی ئابی 1996) شێخ باز بووە بە نێوەندگیر لەنێوان حكومەتی عێراق‌و پارتی دیموكراتی كوردستان، هەر لەو زەمەنەدا كە فرۆشتنی نەوت لە عێراق قەدەغەكرابوو، شێخ باز نەوتی هەندێك كێڵگەی عێراقی بە تانكەر گواستەوەتەوە بۆ هەرێمی كوردستان‌و لە ئیبراهیم خەلیلەوە رەوانەی توركیای كردووە. كۆمپانیای (كار گروپ) كە شێخ باز سەرۆكایەتی دەكات ئێستا جڵەوی ئەو بۆرییانەی بەدەستەوەیە كە نەوتی هەرێمی كوردستان رەوانەی دەرەوە دەكەن، رێژەی 40%ی خاوەندارێتی بۆرییەكان بۆ كار گروپ دەگەڕێتەوە‌و (60%)ی بۆرییەكەش كۆمپانیای (رۆسنەفت)ی روسی خاوەندارێتی دەكات، ئەمە بەو بەشەی بۆرییەكەیە كە دەكەوێتە ناو خاكی هەرێمی كوردستانەوە، راكێشانی ئەو بۆرییە دەستی شێخ بازی لە كەرتی نەوتی هەرێمدا بە تەواوەتی درێژكرد. بەپێی راپۆرتی كۆمپانیای (دیلۆیت) كە وردبینی لە فرۆش‌و داهاتی نەوتی هەرێمدا دەكات، تا نیوەی یەكەمی ساڵی (2021) حكومەتی هەرێمی كوردستان (76 ملیۆن و 869 هەزار و 888) بەرمیل نەوتی خاوی فرۆشتووەو كۆی بەهاكەی (4 ملیار و 108 ملیۆن و 404 هەزار و 110) دۆلار بووە، بڕی (454 ملیۆن و 413 هەزار  و 772) دۆلار بەڕێژەی (11.1%)ی داهاتی گشتی نەوت بۆ كرێی گواستنەوەی نەوت لە ڕێگەی بۆرییەوە خەرج كردووە، بەم پێیەش رێژەی 40%ی خەرجی گواستەوەی نەوتی هەرێم بۆ كۆمپانیاكەی شێخ باز بووە‌و تەنیا لەو ماوەیەدا (واتە شەش مانگی یەكەمی 2021) شێخ باز بڕی (181 ملیۆن) دۆلاری وەرگرتووە.  بەتێكڕا شێخ باز تەنیا لە كرێی بۆریدا، رۆژانە (ملیۆنێك) دۆلارو مانگانە (30 ملیۆن) دۆلار‌و ساڵانە (360 ملیۆن) دۆلاری دەستدەكەوێت.  سەرباری ئەمە، كۆمپانیاكەی شێخ باز كێڵگەی (خورمەڵە)ی بەدەستەوەیە كە رۆژانە (175 هەزار) بەرمیل نەوت بەرهەمدەهێنێت، نەوتی ئەم كێڵگەیە رێژەی 405ی تێكڕای نەوتی هەناردەكراوی هەرێم پێكدەهێنێت، داهاتی مانگی رابردووی ئەم كێڵگەیە (400 ملیۆن) دۆلار بووە، بەپێی وتەی سەرۆكی حكومەتی هەرێم مانگانە  43%ی داهاتی نەوت بۆ خەرجی كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنانی نەوتە بەم پێیە بێت (43%)ی داهاتی نەوتی خۆرمەڵە  بۆ كۆمپانیاكەی شێخ باز دەڕوات كە دەكاتە (170 ملیۆن) دۆلار. كێڵگەی خورمەڵە دەكەوێتە ناوچەی "جێناكۆك"ی نێوان هەرێمی كوردستان‌و حكومەتی فیدراڵی عێراق، بەڵام لەژێر كۆنترۆڵی حكومەتی هەرێمدایە. ساڵی 2014 چەكدارانی داعش لە سنوری كەركوك بڵاوبونەوە، هێزەكانی سوپای عێراق لەبەردەم "داعش"دا توشی داڕمان هاتن‌و لە سنورەكە كشانەوە، هێزی پێشمەرگەی كوردستان شەڕی كرد‌و كۆنترۆڵی سنورەكەی گرتەدەست، ئەمە دەرفەتێكی زێڕێنی بە كۆمپانیاكەی شێخ باز بەخشی، كۆمپانیای (كار گروپ) لەچوارچێوەی رێككەوتنێك لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەكان‌و بە پاڵپشتی پارتی دیموكراتی كوردستان چووە كەركوك‌و دەستیگرت بەسەر هەردوو كێڵگەی نەوتی (هاڤانا)‌و (بای حەسەن)، نەوتی كەركوكی لەرێگەی بۆری هەرێمی كوردستان هەناردەی بەندەری جەیهان لە توركیا دەكرد، ئەوكات لەڕێگەی بۆرییەكەوە رۆژانە نزیكەی (300 هەزار) بەرمیل نەوتی كەركوك لە هەرێمەوە رەوانەی توركیا دەكرا‌و دەفرۆشرا. لەدوای رووداوەكانی (16ی ئۆكتۆبەری 2017) كە هێزی پێشمەرگە لە كەركوك كشایەوە‌و هێزە عێراقییەكان گەڕانەوە، كۆمپانیای كار كۆنترۆڵی كیڵگەكانی (هاڤا)‌و (بای حەسەن) لەدەست دەرچوو، بەڵام ئەمە بەتەواوەتی دەستی كۆمپانیاكەی لە نەوتی كەركوك نەبڕی، بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لەچوارچێوەی رێككەوتنێكی نێوان وەزارەتی نەوتی عێراق‌و كۆمپانیای كاردا ئێستا: •    رۆژانە (100 هەزار) بەرمیل نەوت لە كەركوكەوە رەوانەی پاڵاوگەی نەوتی (كەڵەك)ی سەربە كۆمپانیای (كار) دەكرێت، كار نەوتەكە لەو پاڵاوگەیە دەپاڵێوێت، بەرهەمەكەشی دەنێردرێت بۆ موسڵ‌و ناوچەكانی دەوروبەری، بۆ پاڵاوتنی هەر بەرمیلێك، كۆمپانیاكە نزیكەی (10 دۆلار) وەردەگرێت، واتا داهاتی پاڵاوتنی ئەو نەوتە مانگانە (30 ملیۆن) دۆلارە. •    رۆژانە (90 هەزار) بەرمیل نەوت لە كەركوكەوە لەڕێگەی بۆرییەوە رەوانەی بەندەری جەیهانی توركیا دەكرێت، كە داهاتەكەی بۆ كۆمپانیا بەبازاڕكردنی نیشتمانی نەوتی عێراقە "سۆمۆ"یە، بەڵام كرێی گواستنەوە ئەم نەوتە (واتا كرێی بۆرییەكە) بەهەمان شێوە بۆ كۆمپانیای (كار)ە، كە بۆ هەر بەرمیلێك نزیكەی (10 دۆلار)ە، واتا داهاتەكەی مانگانە دەگاتە (27 ملیۆن) دۆلار. شێخ باز دەرچووی كۆلیژی تەكنیكییە‌و هیچ بڕوانامەیەكی تایبەتی لەبواری نەوتدا نییە. ئەوانەی لە نزیكەوە دەیناسن، دەڵێن كەسێكی بەخشندەیە‌و لەو سامانەی كە كۆیكردوەتەوە خێری زۆر دەكات‌و هاوكاری هەژاران دەكات، پێشتر وەكو دۆستێكی نزیكی نێچیرڤان بارزانی ناوی دەهێنرا، بەڵام دوای پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە، لە مەسرور بارزانی نزیك بووەوە، پێشتر لەلایەن بەرپرسانی پارتییەوە بە گەندەڵی تۆمەتبار دەكرا.  رۆژی 24ی تشرینی دووەمی 2019، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم لەگەڵ ئەو وەفدەدا كۆبووەوە كە بەنوێنەرایەتی هەرێم لەبارەی نەوت‌و بودجەوە لەگەڵ بەغداد گفتوگۆیان دەكرد. لەم كۆبونەوەیەدا كەسێكی غەریب بینرا، ئەو كەسە (شێخ باز) سەرۆكی ئەنجومەنی جێبەجێكاری كۆمپانیای (كار گروپ) بوو، بەشداربوونی شێخ باز لە كۆبونەوەكەی سەرۆكی حكومەت‌و وەفدی هەرێم، هەرزوو بوو بە هەواڵی میدیاكانی ناوخۆ، ئەوكات پۆستی وەزیری سامانە سروشتییەكان پڕنەكرابووەوە، لەناو وەفدی دانوستانكاری هەرێمدا شوێنی وەزیری سامانە سروشتییەكان بەتاڵ بوو، بۆیە دەركەوتنی شێخ باز لە كۆبونەوەكەدا وا لێكدرایەوە پۆستی وەزیری سامانە سروشتییەكان لە شوێنی ئاشتی هەورامی وەردەگرێت. هەر سەردەمە بووە كە ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی كە سەربە گۆڕان وتی:" خۆزگە ئێمە چەند كەسێكی وەك شێخ بازمان لەو ئاست‌و توانایەدا هەبوایە" ئەمە لە وەسفەكەی ساڵی 2016ی فازل میرانی بۆ ئاشتی هەورامی دەچوو كە وتی:" وەزیری نەوتی ئێمە یەكێك لە هەرە وەزیرە زیرەكەكانە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا".