درەو:   🔹 ئەگەر فەرمانبەرێک لە پلە 4 بۆ پلە 3 پلەبەرزکردنەوەى بۆ نەکرابێت و هەڵگرى بروانامەى زانکۆ لە بواری یاسا، ئەوا ئاسەواری ڕاگرتنی پلەبەرزکردنەوە، (125 هەزار 600) دیناری مانگانەو (ملیۆنێک و 507 هەزار و 200) دینار دەبێت بۆ هەر ساڵێک. 🔹 ئەگەر هەمان فەرمانبەر لە پلە 3 بۆ پلە 2 پلەبەرزکردنەوەى بۆ نەکرابێت، ئاسەواری ڕاگرتنی پلە بەرزکردنەوە مانگانە (155 هەزار و 750) دینار و بۆ هەر ساڵێکیش (ملیۆنێک و 869 هەزار) دینار دەبێت. 🔹 کاریگەرى ڕاگرتنی پلە بەرزکردنەوە بۆ نمونەى فەرمانبەرێک (30) ساڵ راژەى هەیە و دەرچووى زانکۆیە لەسەر بڕى مووچەى مۆڵەتى کۆکراوە (ئیکرامیە) بریتیە لە (ملیۆنێک و 242 هەزار) دینار 🔹 کاریگەرى لەسەر بڕى پاداشتى کۆتایى راژە بۆ نموەنەی هەمان شێوەی فەرمانبەر کە شایستەی پلە بەرزکردنەوەی بۆ نەکرابێت (3 ملیۆن و 601 هەزار و 800) دیناری کەمترە لەوەی شایستەی پلە بەرزکردنەوەی بەدەستهێنابێت. 🔹 جیاوازى مووچەى خانەنشینى و دەرماڵەکان لەنێوان هەردوو دۆخی پلە بەرزکردنەوەو نەکردنی (208 هەزار و 950) دیناری مانگانەیە. تەوەری یەکەم؛ کاریگەرى راوەستانى پلەبەرزکردنەوە لەسەر فەرمانبەر یەکەم؛ کاریگەرى راوەستانى پلەبەرزکردنەوە لەسەر فەرمانبەری (پلە چوار بۆ پلە سێ)  ئەگەر فەرمانبەرێک لە پلە 4 بۆ پلە 3 پلەبەرزکردنەوەى بۆ نەکرابێت و هەڵگرى بروانامەى زانکۆ لە بواری یاسا، ئەوا ئاسەوارەکەى بەم جۆرە دەبێت؛ 1.    جیاوازى پلەبەرزکردنەوە لە پلە 4 بۆ پلە 3  لەسەر موچەى بنەڕەتى = 72,000 دیناری مانگانە، چونکە؛ •    موچەی بنەڕەتی (621,000 مەرتبەى یەک پلەى سێ – 549,000 مەرتەبەى پێنج پلەى  چوار). 2.    جیاوازى نێوان دەرمەڵەی بڕوانامە =  32,000 دینار، چونکە؛ •    دەرماڵەى بڕوانامەى زانکۆ = 45% •    549,000 موچەی بنەڕەتی × 45% = 247,050 •    621,000 موچەی بنەڕەتی × 45% = 279,050 3.    دەرماڵەى مەترسى یاسایى بەڕێژەی 30% جیاوازى نێوانیان بریتییە لە = 21,600 دینار، چونکە؛ •    549,000 موچەی بنەڕەتی × 30% = 164,700 •    621,000 موچەی بنەڕەتی × 30% = 186,000 4.    کۆى جیاوازى مووچەى بنەڕەتى و دەرماڵەى بڕوانامە و دەرماڵەى مەترسى بەم جۆرەیە؛ •    72,000 جیاوازى مووچەى بنەڕەتى + 32,000 جیاوازى دەرماڵەى بڕوانامە + 21,600 جیاوازى دەرماڵەى مەترسى = 125,600 مانگانە   •    ساڵانە 125,600 × 12= 1,507,200 دینار دووەم؛ کاریگەرى راوەستانى پلەبەرزکردنەوە لەسەر فەرمانبەری (پلە سێ بۆ پلە دوو) 1.    جیاوازى پلەبەرزکردنەوە لە پلە 3 بۆ پلە 2  لەسەر موچەى بنەڕەتى = 89,000  دینار، چونکە؛ •    موچەی بنەڕەتی 758,000 بۆ مەرتبەى یەک پلەى دوو  – موچەی بنەڕەتی 669,000 بۆ مەرتەبەى پێنج پلەى سێ 2.    دەرماڵەى بڕوانامەى زانکۆ = 45% •    669,000 موچەی بنەڕەتی × 45% = 301,050 •    758,000 موچەی بنەڕەتی × 45% = 341,100 •    جیاوازى نێوانیان = 40,050 جیاوازى لە دەرماڵەى بروانامەدا 3.    دەرماڵەى مەترسى یاسایى 30% •    669,000 موچەی بنەڕەتی × 30% = 200,700 •    758,000 موچەی بنەڕەتی × 30% = 227,400 •    جیاوازى نێوانیان = 26,700 دینار 4. کۆى جیاوازى مووچەى بنەڕەتى و دەرماڵەى بڕوانامە و دەرماڵەى مەترسى بەم جۆرەیە؛ •    89,000 جیاوازى مووچەى بنەڕەتى + 40,050 جیاوازى دەرماڵەى بڕوانامە + 26,700 جیاوازى دەرماڵەى مەترسى = 155,750 مانگانە   •    ساڵانە 155,750 × 12 = 1,869,000 دینار تەوەری دووەم؛ کاریگەرى پلەبەرزکردنەوە لەسەر مافە داراییەکانى خانەنشین نمونەى فەرمانبەرێک (30) ساڵ راژەى هەیە و دەرچووى زانکۆیە، ئەو فەرمانبەرە ئەگەر بەپێى شایستەبوونى پلەبەرزکردنەوەى بۆ کرابێت، ئەوا مووچەى بنەڕەتییەکەى دەبێت بە (948,000) دینار بە مەرجى پلەبەرزکردنەوەى لە پلە دوو بۆ پلە یەک بۆ نەکرابێت، چونکە پلەبەرزکردنەوە بۆ پلە یەک زەحمەتە بۆیە ئێمە لەم نمونەیەدا ئەو پلەیەمان نەداوە بە فەرمانبەرەکە، بەڵام ئەگەرهاتوو هەمان فەرمانبەر پلەبەرزکردنەوەکانى بۆ نەکرابێت (دوو پلەبەرزکردنەوە) ئەوا مووچەى بنەڕەتییەکەى دەبێت بە (741,000) بونیاد لەسەر ئەمە کاریگەرییەکانى ئەم پلەبەرزنەکردنەوەیە دەخەینەروو؛ یەکەم: کاریگەرى لەسەر بڕى مووچەى مۆڵەتى کۆکراوە (ئیکرامیە) •    بەپلەبەرزکردنەوە: 6× 948,000 = 5,688,000 دینار •    بێ پلەبەرزکردنەوە: 6 × 741000 = 4,446,000 دینار •    جیاوازیی نێوانیان : 5,688,000 – 4,446,000 =  1,242,000 دینار دووەم؛ کاریگەرى لەسەر بڕى پاداشتى کۆتایى راژە کاریگەرى لەسەر بڕى پاداشتى کۆکراوە (لێرەدا تەنها مووچە بنەڕەتییەکە و دەرماڵەى بڕوانامەکە حساب کراوە و دەرماڵە ناجێگیرەکانى دیکە لەجێگەیەکەوە بۆ جێگەیەکى دیکە دەگۆردرێن بۆیە لێرەدا حسابمان نەکردووە؛ لەحاڵەتى پلەبەرزکردنەوە: •    دەرماڵەى بڕوانامەى بەکالۆریۆس = 45% مووچەى بنەڕەتى •    948,000 × 45 % = 426,600 دەرماڵەى بڕوانامە •    426,600 دینار دەرماڵەى بڕوانامە + 948,000= 1,374,600 دینار بۆ یەک مانگ •    1,374,600 × 12 = 16,495,200 دینار بۆ ساڵێک بێ پلەبەرزکردنەوە •    741,000× 45% = 333,450 •    74,1000+ 333,450 = 1,074,450 •    1,074,450 × 12 = 12,893,400 دینار جیاوازى نێوانیان بۆ حاڵەى ئەژمارکردنى پاداشتى کۆتایى راژە دەکاتە •    16,495,200 – 12,893,400 = 3,601,800 دینار  سێیەم؛ کاریگەرى لەسەر بڕى مووچەى خانەنشینى (بەدەرماڵەى گوزەران و بڕوانامەوە) لەحاڵەتى پلەبەرزکردنەوە  (یەک ستێپ دەگەڕێینەوە دواوە) •    928,000 × 30 ساڵ راژە × 2.5 = 696,000 دینار مووچەى خانەنشینى •    696,000 × 30 = 208,800 دەرماڵەى بژێوى •    696,000 × 10% = 69,600 •    کۆى مووچەى و دەرماڵە = 974,400 دینار مووچە و دەرماڵەى خانەنشینى بێ پلەبەرزکردنەوە (یەک ستێپ دەگەڕێینەوە دواوە) •    729,000 × 30 ساڵ راژە × 2.5 = 546,750 دینار •    546,750 × 30 = 164,025 دەرماڵەى بژێوى •    546,750 × 10% = 54,675 دینار دەرماڵەى بڕوانامە •    کۆى مووچە و دەرماڵە = 765,450 دینار بونیاد لەسەر ئەوەى باسکرا جیاوازى مووچەى خانەنشینى و دەرماڵەکان لەنێوان هەردوو دۆخەکەدا بەم جۆرەیە؛ •    974,400 – 765,450 = 208,950 دینار  (جیاوازى نێوان مووچە و دەرماڵەى خانەنشینى مانگانە) کۆى جیاوازى نێوان بڕى مووچەى مۆڵەتى کۆکراوە و پاداشتى کۆتایى راژە و مووچە و دەرماڵەى خانەنشینى بەم جۆرەیە؛ •    1,242,000 (مووچەى مۆڵەتى کۆکراوە بۆ یەکجار) + 3,601,800 (پاداشتى کۆتایى راژە بۆ یەکجار) + 208,950 (مووچە و دەرماڵەى خانەنشینى مانگانە) = 5,052,750 دینار جیاوازى. * عەبدولقادر ساڵح شارەزاى یاسایى و توێژەر لە بوارى وەزیفەى گشتى  

درەو: 🔻 گرینگترین دەرئەنجامەکانی کاری کۆمپانیای دانا غاز بۆ ساڵی دارایی 2024؛ 🔹 داهاتی کۆمپانیاکە بە ڕێژەی (5%) زیادی کردووە و گەیشتووەتە (445 ملیۆن) دۆلار. 🔹 کۆمپانیاکە پوختەی قازانجەکەی (151 ملیۆن) دۆلاری تۆمارکردووە، لە کاتێکدا لە ساڵی 2023 (160 ملیۆن) دۆلار بووە. 🔹 دامەزراوەکانی پرۆژەی کۆرمۆر ڕۆژانە (500 ملیۆن) پێ سێجا غاز دابین دەکەن بۆ چوار وێستگەی کارەبا، ئەمەش بەشدارە لە بەرهەمهێنانی نزیکەی (2 هەزار و 800) مێگاوات کارەبا، کە (75%)ی کۆی بەرهەمهێنانی کارەبا لە هەرێمی کوردستان پێکدەهێنێت. 🔹 لە ساڵی 2024 بەرهەمهێنانی نەوت لە هەرێمی کوردستانی بە ڕێژەی (4%) زیادی کردووە و گەیشتووە بە (38 هەزار و 400) بەرمیل نەوتی ڕۆژانە بەراورد بە (36 هەزار و 900) بەرمیل نەوتی ڕۆژانە لە ساڵی 2023 دا. 🔹 دەستپێکردنەوەو پێداچوونەوەی کارەکانی پڕۆژەی فراوانکردنی بەرهەمهێنانی غازی "کۆرمۆر 250" بە سەرپەرشتی کۆمپانیای پیرڵ پترۆلیۆم، بڕیارە تا چارەکی دووەمی ساڵی 2026 تەواو بێت. لەگەڵ تەواوبوون و کارپێکردنی "کۆرمۆر 250" بڕی (250 ملیۆن) پێی سێجا بەرهەمهێنانی غاز زیاد دەکات بۆ کۆی توانای بەرهەمهێنانی وێستگەی کۆرمۆر، ئەمەش دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی بەرچاوی خەرجی و ئەدای دارایی کۆمپانیاکە. قازانج و داهاتی کۆمپانیای دانا غاز لە ساڵی 2024 دا ڕۆژی 7 ی شوباتی 2025 کۆمپانیای "دانا غاز PJSC" گەورەترین کۆمپانیای تایبەتی غازی سروشتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەنجامە داراییە بەراییەکانی خۆی تا کۆتایی 31ی کانوونی دووەمی 2024 ڕاگەیاند. کۆمپانیاکە لە ماوەی ساڵی 2024دا گەشەی بەڕێژەی (5%)ی داهاتەکانی بەدەستهێناوەو گەیشتووە بە (445 ملیۆن) دۆلار، لە کاتێکدا لە ساڵی 2023دا (423 ملیۆن) دۆلار بوو. ئەم گەشەکردنە بە پلەی یەکەم بەهۆی داهاتی زیادەی بەرهەمهێنانەوە بووە کە لە ئەنجامی باشتربوونی مەرجە داراییەکان بەپێی ڕێککەوتنی یەکخستنی ناوچەکانی ئیمتیازی کۆمپانیا بۆ یەک ناوچەی ئیمتیاز، کە بەم دواییە لە میسر واژۆ کراوە. هاوکات کۆمپانیاکە پوختەی قازانجەکەی (151 ملیۆن) دۆلاری تۆمارکردووە، لە کاتێکدا لە ساڵی 2023دا (160 ملیۆن) دۆلار بووە، ئەویش دوای ئەوەی لە میسردا بڕی (33 ملیۆن) دۆلار تەرخانکراوە کە پەیوەندی بە تێچووی ناوچە ئیمتیازییەکانی پێشووەوە هەبووە. بەبێ ئەم بڕگەیە، پوختەی قازانجی کۆمپانیاکە (184 ملیۆن) دۆلاری لە ساڵی 2024 تۆمارکردووە، کە بەڕێژەی (15%) زیادیکردووە بە بەراورد (160 ملیۆن دۆلار) لە ساڵی 2023. داهاتی کۆمپانیاکە لە چارەکی چوارەمی ساڵی 2024دا بە ڕێژەی (64%) زیادیکردووە و گەیشتووەتە (159 ملیۆن) دۆلار، لە کاتێکدا لە هەمان ماوەی ساڵی ڕابردوودا (97 ملیۆن) دۆلار بووە، ئەمەش بە شێوەیەکی سەرەکی بەهۆی پەیوەندی بە ڕێکەوتنی یەکخستنی ئەم دواییەی ناوچە نوێیەکانی ئیمتیازات بووە کە لە میسر تۆمارکراوە. کۆمپانیاکە گەشەی (15%) لە پوختەی قازانجدا تۆمارکردووە، لە ماوەی چارەکی کۆتایی ساڵی 2024دا بۆ (39 ملیۆن) دۆلار بەرزبووەتەوە، لە کاتێکدا لە چارەکی کۆتایی ساڵی 2023دا (34 ملیۆن) دۆلار بووە، ئەمەش بەشێکی بەهۆی ئەو داهاتە زیادانە بووە کە لە کەمبوونەوەی تێچووە داراییەکانەوە بەدەستهاتووە. پەرەسەندنەکانی پڕۆژەی فراوانکردنی بەرهەمهێنانی غازی "کۆرمۆر 250" لە مانگی ئەیلولی ساڵی 2024 کۆمپانیای پێرڵ پترۆلیۆم بەرپرسیارێتی تەواوی پڕۆژەی فراوانکردنی "کۆرمۆر 250" گرتە ئەستۆ، کە ئامانجی زیادکردنی بەرهەمهێنانی غازە لە کێڵگەی کۆرمۆر، ئەمەش دوای کۆتاییهاتنی بەڵێندەری ئەسڵی (EPC)، بەم پێیە لە مانگی کانوونی دووەمی ساڵی ڕابردوودا کارەکانی پەرەپێدانی پڕۆژەکە بە تەواوی دەستیپێکردەوە و لە چارەکی دووەمی ساڵی 2026 وەک وادەی ئامانج بۆ دەستپێکردنی بەرهەمهێنانی غاز لەم پڕۆژەیەدا دیاریکرا. لەگەڵ تەواوبوون و کارپێکردنی "کۆرمۆر 250" بڕی (250 ملیۆن) پێی سێجا بەرهەمهێنانی غاز زیاد دەکات بۆ کۆی توانای بەرهەمهێنانی وێستگەی کۆرمۆر، ئەمەش دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی بەرچاوی خەرجی و ئەدای دارایی کۆمپانیاکە. دامەزراوەکانی پرۆژەی کۆرمۆر ڕۆژانە (500 ملیۆن) پێ سێجا غاز دابین دەکەن بۆ چوار وێستگەی کارەبا، ئەمەش بەشدارە لە بەرهەمهێنانی نزیکەی (2 هەزار و 800) مێگاوات کارەبا، کە (75%)ی کۆی بەرهەمهێنانی کارەبا لە هەرێمی کوردستانی عێراق پێکدەهێنێت. ئەم دابینکردنە بەردەوام و متمانەپێکراوانەی غاز کە بە نرخێکی کەم دەفرۆشرێن، لە ئەنجامدا پاشەکەوتکردنی بەرچاو لە تێچووی سووتەمەنی و دابینکردنی کارەبای گونجاو بۆ ملیۆنان عێراقی لە هەرێمی کوردستان و پارێزگاکانی دراوسێ، کە سوودی بۆ هەموو عێراق دەبێت. لەگەڵ تەواوبوونی، ئەو غازە زیادەیەی کە لەلایەن پڕۆژەی "کۆرمۆر 250" بەرهەم دەهێنرێت، کە بۆ وێستگەکانی کارەبای ناوخۆیی دابین دەکات، بەشدار دەبێت لە بزوێنەری گەشەسەندنی ئابووری لە ناوچەکە و عێراق بە گشتی. هەر لە بارەی کۆرمۆرەوە" ڕیچارد هۆڵ" بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیای دانا غاز ئاماژەی بەوەکردووە، "شانازی بەو پێشکەوتنانە دەکەین کە لە ساڵی 2024دا بەدەستمان هێناوە، سەرەڕای هەندێک دواکەوتن لە پەرەپێدانی پڕۆژەی فراوانکردنی بەرهەمهێنانی غازی "کۆرمۆر 250" کۆمپانیای پێرڵ پترۆلیۆم بەرپرسیارێتی بەڕێوەبردن و چاودێریکردنی پڕۆژەکەی لە بەڵێندەری سەرەکی پڕۆژەکە وەرگرتووە. ئێمە دڵنیاین کە کارەکانی پەرەپێدانی پڕۆژەکە گەڕاوەتەوە سەر ڕێڕەوی خۆی، بە تایبەت بە بەشداریکردنی زیاتری دانا غاز لە سەرپەرشتیکردنی پڕۆژەکە، کە چاوەڕوان دەکرێت تا چارەکی دووەمی ساڵی 2026 تەواو بێت. لەگەڵ تەواوبوونیدا، ئەم پڕۆژەیە بەشدارییەکی بەرچاو دەکات لە بەرزکردنەوەی ئەدای کارکردنی کۆمپانیاکە و زیادکردنی داهاتی کۆمپانیاکە. لە سایەی میکانیزمی ئەوەی کە لە هەرێمی کوردستانی عێراق دا بەدەستهاتووە، لە ماوەی ساڵی ڕابردوودا بە شێوەیەکی ڕێکوپێک پارە وەرگیراوە، ئەمەش وایکردووە قەرزە دواکەوتووەکانمان کەم ببێتەوە و پێگەی داراییمان بەهێزتر بووە....ئێمە بەوپەڕی خۆشحاڵییەوە چاوەڕێی بەردەوامبوونی زیاتری دەستکەوتەکانمان دەکەین بۆ هەنگاونان بەرەو پێشەوە و بەدەستهێنانی سەرکەوتنی زیاتر لە ماوەی ساڵی 2025دا. لەکاتێکدا بە دیدێکی گەشبینانە سەیری داهاتوو دەکەین، لە ئێستادا سەرقاڵی لێکۆڵینەوە لە ئەگەری دەستپێکردنەوەی دابەشکردنی پاداشتی بەردەوامین بۆ خاوەن پشکەکانمان. هەروەها بەردەوام دەبین لە گرنگیدان بە بەرزکردنەوەی ئاستی باشی کارەکانمان، داهێنان، و بەهێزکردنی هاوبەشییەکانمان لە هەرێمی کوردستانی عێراق و میسر بۆ پاڵنانی گەشەسەندنی درێژخایەنمان". پەرەسەندنەکانی لە کارکردن و بەرهەمهێنانی نەوت تێکڕای بەرهەمهێنان لە ساڵی 2024دا بەڕێژەی 7% دابەزیوە بۆ (54 هەزار و 850) بەرمیل نەوت لە ڕۆژێکدا، لە کاتێکدا لە ساڵی 2023دا ( 58 هەزار و 700) بەرمیل نەوتی ڕۆژانە بووە. هەروەها دابەزینی 25%ی بەرهەمهێنان لە میسر بۆ (16 هەزار و 450) بەرمیل نەوت لە ڕۆژێکدا، بەهۆی دابەزینی سروشتی بەرهەمی مەیدانی، بەڵام کۆمپانیاکە سەرکەوتوو بووە لە قەرەبووکردنەوەی ئەو کەمبوونەوەیەی بەرهەمهێنان لە هەرێمی کوردستانی عێراق بە ڕێژەی (4%) و گەیشتن بە (38 هەزار و 400) بەرمیل نەوتی ڕۆژانە بەراورد بە (36 هەزار و 900) بەرمیل نەوتی ڕۆژانە لە ساڵی 2023 دا. نەختینەیی و کۆکردنەوەی قەرزەکان دۆخی نەختینی کۆمپانیاکە تا 31ی کانوونی دووەمی 2024 (317 ملیۆن) دۆلار بووە، لەنێویاندا (235 ملیۆن) دۆلار کە لەلایەن کۆمپانیای پیرڵ پترۆلیۆمەوە بووە. لە کاتێکدا کە کۆی قەرزی کۆمپانیاکە نزیکەی (255 ملیۆن) دۆلار بووە، بە قەرزی ڕاستەوخۆ لەسەر ئاستی کۆمپانیای دایک، چونکە کۆمپانیاکە سەرکەوتوو بووە لە کەمکردنەوەی قەرزی ڕاستەوخۆی (108 ملیۆن) دۆلار لە ماوەی ساڵی 2023 بۆ (28 ملیۆن) دۆلار لە کۆتایی ساڵی 2024. کۆمپانیاکە سەرکەوتوو بووە لە بەهێزکردنی پێگەی دارایی خۆی لە ماوەی ساڵی 2024 بەهۆی شێوازی کارکردنی چالاکانەی خۆی بۆ وەرگرتن و کۆکردنەوە و بەڕێوەبردنی خەرجی نەختینەییەوە. کۆمپانیاکە بە کۆی گشتی (326 ملیۆن) دۆلاری وەرگرتووە، لە کاتێکدا لە ساڵی 2023دا (238 ملیۆن) دۆلار بووە، کۆمپانیای دانا غاز بڕی (133 ملیۆن) دۆلار) وەک پاداشت لە کۆمپانیای پیرڵ پترۆلیۆم وەرگرتووە. کۆی گشتی خەرجی پارەی کاش لە هەرێمی کوردستان بۆ (261 ملیۆن) دۆلار بەرزبووەتەوە، ئەمەش ڕەنگدانەوەی جێبەجێکردنی سەرکەوتووانەی کۆمپانیاکە بووە بە جێبەجێکردنی ئەو میکانیزمەی کە لە کۆتایی ساڵی 2023دا پەسەندی کرد، لە میسر بەهای ئەو پارەیەی وەرگیراوە گەیشتووە بە (65 ملیۆن) دۆلار. هاوکای پشکی کۆمپانیاکە لە قەرزەکانی هەرێمی کوردستان (67 ملیۆن دۆلار) بووە، هاوکات قەرزەکانی لە میسر تا کۆتایی ساڵی 2024 (78 ملیۆن) دۆلار بووە. وەبەرهێنانی لەگەڵ کۆمپانیای لیڤیدیەن "Levidian" کۆمپانیاکە لە ساڵی 2024دا پێشکەوتنی بەرچاوی بەدەستهێناوە لە هەوڵەکانیدا بۆ چەسپاندنی داهێنان لە سەرانسەری کارەکانیدا. لە مانگی ئەیلولی ساڵی ڕابردوودا کۆمپانیای دانا غاز لەگەڵ کۆمپانیای لیڤیدیانی بەریتانی کە تایبەتمەندە لە چارەسەری تەکنەلۆژیای کەشوهەوا، هاوبەشییەکی کرد بۆ جێبەجێکردنی تەکنەلۆژیای "LOOP"، کە یارمەتیدەر دەبێت لە گۆڕینی گازی میسان "Methane" بۆ هایدرۆجینی پاک و گرافینی "Graphene" کوالیتی بەرز. بڕیارە یەکەی تاقیکاری لەسەر بنەمای ئەم تەکنەلۆژیایە لە ئەمساڵدا بخرێتە ناو کارەکانی کۆمپانیاکە، کە تێیدا بەشدار دەبێت لە کەمکردنەوەی دەردانی گازی گەرم و پشتگیریکردنی پابەندبوونی دانا غاز بۆ کەمکردنەوەی دەردانی میسان "Methane" لە کارەکانییەوە بۆ نزیک لە سفر تا ساڵی ٢٠٣٠. ئەم تەکنەلۆژیا نوێیە سەرچاوەی داهاتیش بۆ کۆمپانیاکە دابین دەکات لە ڕێگەی بەرهەمهێنانی گرافینی "Graphene" کوالیتی بەرز.  

(درەو): كۆمپانیای (DNO) كە 70%ی پشكەكانی دووەم گەورەترین كێڵگەی نەوتی كوردستانی هەیە، ساڵی رابردوو بەبێ ئەوەی هیچ بیرێكی نوێ لێ بدات، ئاستی بەرهەمهێنانی نەوتی لە كێڵگەكانی (تاوكێ)و (فیشخاپور) بۆ (78.600) هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە بەرزكردوەتەوە، بەرزبوونەوەی بەرهەمی ئەم كۆمپانیایە لەكاتێكدایە حكومەتی هەرێم ئامادەكاریی دەكات بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت لەرێگەی بۆرییەوە بۆ بەندەری جەیهانی توركیا.  كۆمپانیای (DNO)ی نەرویژی كە لە هەردوو كێڵگەی (تاوكێ)و (فیشخاپور) لە هەرێمی كوردستان كاری وەبەرهێنان دەكات، ئاستی داهات و بەرهەمی رۆژانەی نەوتی خۆی بۆ ساڵی 2024 راگەیاند. كۆمپانیاكە ئاماژە بەوە دەكات، تێكڕای داهاتەكانی لە ساڵی رابردوودا گەیشتوەتە (667 ملیۆن) دۆلار، ئەمەش بەهۆی زیادبوونی بەرهەمهێنانی نەوت لە هەرێمی كوردستان و فراوانكردنی كاری ئەم كۆمپانیایە لە دەریای باكور.  راپۆرتی (DNO) باسلەوە دەكات، لە ساڵی رابردوودا پۆختەی بەرهەمی كۆمپانیاكە بەرێژەی 50% بەرزبووەتەوەو لەسەر ئاستی ساڵانە گەیشتوەتە (77.300) هەزار بەرمیلی رۆژانەی نەوتی هاوتا، لەم رێژەیە بڕی (59.000) هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە بەتەنیا لە هەرێمی كوردستان بووە، ئەوەی كە ماوەتەوە بڕی (15.200) هەزار بەرمیلی نەوتی بەرهەمهێنراوی كۆمپانیاكە بووە لە دەریای باكورو بڕی (3.100) هەزار بەرمیلی تریشی بەرهەمی كۆمپانیاكە بووە لە خۆرئاوای ئەفریقا.  (DNO)ی نەرویجی كە رێژەی 75%ی پشكی كێڵگەی (تاوكێ)ی هەیە لە هەرێمی كوردستان، وەكو خۆی دەڵێ بەراورد بە ساڵی پێشتر، لە 2024دا بەتێكڕا لە كێڵگەكانی (تاوكێ)و (فیشخاپور) ئاستی بەرهەمی بەرێژەی (70%) بەرزكردوەتەوەو گەیشتوەتە (78.600) هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە. بەهۆی راوەستانی هەناردەی نەوتی هەرێمەوە بە بۆریی لە 25ی ئازاری 2023وە، كۆمپانیا نەرویجییەكە هاوشێوەی كۆمپانیا نەوتییەكانی تری كوردستان بەرهەمی نەوتی خۆی لە ناوخۆدا بەبڕی (35 دۆلار) بۆ هەر بەرمیلێك فرۆشتووەو وەكو خۆی ئاماژەی بۆ دەكات، فرۆشی نەوتی مۆڵەتی كێڵگەی تاوكێ مانگانە دەگاتە بڕی نزیكەی (10 ملیۆن) دۆلار.  كۆمپانیا نەرویجییەكە رایگەیاندووە، لەچوارچێوەی پابەندبوونیدا بە دسیپلینی توندی خەرجكردنی سەرمایە، لە ساڵی 2024دا هیچ بیرەنەوتێكی نوێی لە ناوچەی مۆڵەتی (تاوكێ)دا لێنەداوە، بەڵام سەرباری ئەمەش بەرهەمهێنانی زیادی كردووە، ئەمەش بەهۆی سێ بیر كە پێشتر هەڵكەندراون گەیەندراونەتە قۆناغی بەرهەمهێنان، ئەمەش لەڕێگەی كارەكانی نۆژەنكردنەوەوە.  بەر لە راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم بە بۆری بۆ بەندەری جەیهانی توركیا لە 25ی ئازاری 2023دا بەهۆی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی پاریسەوە، لە كێڵگەی (تاوكی) رۆژانە بە تێكڕا (107 هەزار و 102) بەرمیل نەوت بەرهەم دەهێنرا. سەرباری ئەوەی هێشتا ئاستی بەرهەمهێنان لەم كێڵگەیە نەگەڕاوەتەوە بۆ بەر لە راوەستانی هەناردەی نەوت بە بۆریی، بەڵام زیادكردنی بەرهەم لە 2024دا ئاماژەیەكی ئەرێنییە بۆ ئەوەی كۆمپانیاكە بتوانێت هاوكات لەگەڵ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتدا بۆ توركیا، ئاستی بەرهەم بگەڕێنێتەوە بۆ دۆخی ئاسایی خۆی.  رۆژی 2ی شوباتی ئەمساڵ، ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق هەمواری یاسای بودجەی پەسەندكرد، تایبەت بە تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت لە هەرێمی كوردستان، هەموارەكە تێچووی بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێك نەوتی لە كوردستان بۆ 16 دۆلار بەرزكردوەتەوە تا ئەوكاتەی كۆمپانیایەكی نێودەوڵەتیی بەرەزامەندی هەردوو حكومەتی هەرێم و حكومەتی فیدراڵ خەمڵاندنی بۆ تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت لە كوردستان دەكات.  ئەم هەموارە دەرگای لەسەر ئەوەكردوەتەوە حكومەتی هەرێم بە ڕەزامەندی حكومەتی فیدراڵ سەرلەنوێ دەست بە هەناردەی نەوت بكاتەوە بە بۆریی بۆ بەندەری جەیهانی توركیا.  بەپێی یاسای بودجە، لەمەودوا نەوتی هەناردەكراوی هەرێم كە رۆژانە (300 هەزار) بەرمیل دەبێت، لە بەندەری جەیهان رادەستی كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" دەكرێت و كۆمپانیاكە بە نرخی جیهانی نەوتەكە دەفرۆشێت، داهاتی نەوتی هەرێم راستەوخۆ دەگەڕێتەوە بۆ خەزێنەی وەزارەتی دارایی فیدراڵ و لەبەرامبەر ئەمەدا دەبێت بەغداد پابەند بێت بە ناردنی پشكی هەرێم بە بودجەی گشتیی فیدراڵ. 

  فە‌رھاد حە‌مزە‌ -كە‌ركوك دوای ھە‌وڵێكی زۆری كۆمپانیا بیانیە‌كانی ھە‌رێم ، دوای لە‌ دە‌رگادانێكی بێوچانی وڵاتانی زلھێز تاحكومە‌تی  عێراق ناچاربكە‌ن  بە‌دە‌ست پێكردنە‌وە‌ی ھە‌ناردە‌كردنی نە‌وتی ھە‌رێم  ئە‌وە‌بوو لە‌سە‌‌رە‌تای ئە‌م مانگە‌دا پە‌رلە‌مانی عێراق ھە‌مواری یاسای بودجە‌ی ساڵی ٢٠٢٥ كردە‌وە‌و رازی بوون بە‌ پێدانی ١٦ دۆلار بە‌رامبە‌ر بە‌رھە‌م ھێنانی ھە‌ر بە‌رمیلێك لە‌ نە‌وتی ھە‌رێم ٠ ئێستاش واپێدە‌چێت ئە‌وە‌ندە‌ی نە‌مابێت پرۆسە‌كە‌ دە‌ست پێبكاتە‌وە‌ ، ئە‌وە‌ی لێرە‌دا جێگای  پرسیارە‌ ئە‌وە‌یە‌  ئە‌و نە‌وتە‌ی رۆژانە‌  رادە‌ستی كۆمپانیای سۆمۆ دە‌كرێت چی بە‌سە‌ر دێت ؟ من وە‌ك رای شە‌خسی خۆم لە‌و بروایە‌دام ئە‌و نە‌وتە‌ی ھە‌رێم رادە‌ستی كۆمپانیای سۆمۆی دە‌كات پێویستە‌ لە‌ رێگە‌ی بۆری كە‌ركوك خورماڵە‌وە‌ رە‌وانە‌ی تانكیە‌كانی كۆمپانیای نە‌وتی باكوور بكرێت و تێكە‌ڵ بە‌ نە‌وتی خاوی كە‌ركوك  ببێت، لە‌وكاتە‌دا حكومە‌تی  ھە‌رێم مافی ئە‌وە‌ی نیە‌ لە‌ چارە‌نووسی نە‌وتە‌كە‌ی بپرسێت تە‌نھا مافی وە‌رگرتنی ١٦ دۆلارە‌كە‌ی دە‌بێت بە‌رامبە‌ر رادە‌ستكردنی ھە‌ر بە‌رمیلێك نە‌وت ٠ بە‌بروای خۆم ئە‌م نە‌وتە‌ی ھە‌رێم  ھە‌ناردە‌ ناكرێت بە‌ڵكو دە‌خرێتە‌ خزمە‌ت بە‌كاربردنی ناوخۆی وڵاتە‌وە‌ چونكە‌ لە‌ كاتی ئێستادا وە‌زارە‌تی نە‌وت گروتینێكی چاكی خستوە‌تە‌ سە‌ر پە‌رە‌پێدانی پاڵاوگە‌كان پێویستیان  بە‌ نە‌وتی خاو ھە‌یە‌ ٠ لە‌م بارە‌دا وە‌زارە‌تی نە‌وت لە‌ سێ لاوە‌ قازانج دە‌كات:- یە‌كە‌م :- پركردنە‌وە‌ی پێویستی پاڵاوگە‌كان٠ دووە‌م :- لە‌و پشكە‌ی عێراق ھە‌ناردە‌ی دە‌رە‌وە‌ی دە‌كات  كە‌م نابێتە‌وە‌ كە‌  رێكخراوی ئۆپك بۆی دیاری كردووە‌ ئە‌و كاتە‌ پێویست ناكات بە‌رھە‌م ھێنانی نە‌وتی باشوور كە‌م بكرێتە‌وە‌٠ سێیە‌م :- ئە‌و برە‌ پارە‌یە  بۆ عێراق دە‌گە‌رێتە‌وە‌ كە‌ لە‌ حاڵە‌تی ھە‌ناردە‌ی نە‌وتە‌كە‌ وە‌ك باج بە‌ توركیای دە‌دات ٠  بە‌ڵام ھە‌ر كاتێك كۆمپانیای Bp لە‌ كێڵگە‌كانی كە‌ركوك دە‌ست بە‌كار بوو  بە‌رھە‌می نە‌وتیان زیاد كرد دوور نیە‌ ئە‌و كاتە‌ بیرێك لە‌  ھە‌ناردە‌كردنی زیادە‌ی بە‌رھە‌م بكە‌نە‌وە‌ ٠  

درەو: 🔻 بە گوێرەی ڕاپۆرتێکی ڕێکخراوە ڕوونبین بۆ شەفافییەت لە پرۆسەکانی نەوتی هەرێم، لە ساڵی 2024دا، پشکی حکومەتی هەرێم لە نەوت و داهات بەم جۆرەبووە؛ 🔹 لە ناوچەی گرێبەستی تاوکی (کێڵگەی تاوکی – پیشخاپور) پشکی حکومەتی هەرێم بریتی بووە لە (19 ملیۆن و 907 هەزار و 200) بەرمیل نەوت، کۆی داهاتی ئەو نەوتەش دەکاتە (706 ملیۆن و 866هەزار و 915) دۆلار بەرێژەی (69.5٪). 🔹 لە کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ پشکی حکومەتی هەرێم بریتی بووە (6 ملیۆن و 58 هەزار و 187) بەرمیل، کە کۆی داهاتی کێڵگەکە بۆ حکومەت بریتی دەبێت لە (242 ملیۆن و 400 هەزار و 611) دۆلار. بەڕێژەی (49.8%). 🔹 لە کێڵگەی نەوتی ئەتروش پشکی حکومەتی هەرێم بریتی بووە (6 ملیۆن و 170 هەزار و 721) بەرمیل، کە کۆی داهاتی کێڵگەکە بۆ حکومەت بریتی دەبێت لە (202 ملیۆن و 768 هەزار و 677) دۆلار. بەڕێژەی (67%). 🔹 لە کێڵگەی نەوتی شێخان پشکی حکومەتی هەرێم بریتی بووە (8 ملیۆن و 461 هەزار و 868) بەرمیل، کە کۆی داهاتی کێڵگەکە بۆ حکومەت بریتی دەبێت لە (229 ملیۆن و 604 هەزار و 88) دۆلار. بەڕێژەی (57%). 🔹 لە کێڵگەی نەوتی خورمەڵە پشکی حکومەتی هەرێم بریتی بووە (35 ملیۆن و 768 هەزار) بەرمیل، کە کۆی داهاتی کێڵگەکە بۆ حکومەت بریتی دەبێت لە (ملیارێک و 180 ملیۆن و 344 هەزار) دۆلار. بەڕێژەی (85%). 🔹 لە کێڵگەی نەوتی هەولێر پشکی حکومەتی هەرێم بریتی بووە (2 ملیۆن و 297 هەزار و 513) بەرمیل، کە کۆی داهاتی کێڵگەکە بۆ حکومەت بریتی دەبێت لە (69 ملیۆن و 501 هەزار و 442) دۆلار. بەڕێژەی (70.3%). 🔹 لە کێڵگەی گرێبەستی سەرقەڵا پشکی حکومەتی هەرێم بریتی بووە (2 ملیۆن و 19 هەزار و 48) بەرمیل، کە کۆی داهاتی کێڵگەکە بۆ حکومەت بریتی دەبێت لە (78 ملیۆن و 742 هەزار و 872) دۆلار. بەڕێژەی (60%).                                   １.    ناوچەی گرێبەستی تاوکی ( کێڵگەی تاوکی – پیشخاپور) ‌أ.    کێڵگەی تاوکی ناوچەی گرێبەستی تاوکی دەکەوێتە پارێزگای دهۆکەوە لە هەرێمی کوردستان. پێک دێت لە هەردوو کێڵگەی نەوتی تاوکی و پیشخاپور. هەریەک لە کۆمپانیاکانی دی ئێن ئۆی نەرویجی ٧٥٪ و گەنێڵ ئەنێرجی تورکی ٢٥٪ ی خاوەنداری پشکەکان دەکەن لەو کێڵگەیەدا. یەکەم جار لە ناوەڕاستی ساڵی ٢٠٠٤ دا گرێبەست لەگەڵ کۆمپانای دی ئێن ئۆ DNO کرا . بەرهەمهێنانی ئەم کێڵگانە (تاوکێ لە ساڵی ٢٠٠٧ دەستیپێکردووە و پیشخاپور لە ساڵی ٢٠١٧) بە تێکڕا بەرهەمی رۆژانە لەساڵی ٢٠٢٤ دا  نزیکەی  ٨٠ هەزار بەرمیل نەوت بووە. ‌ب.    کێڵگەی نەوتی پیشخاپور کێڵگەی نەوتی پیشخاپور لە چوارچێوەی گرێبەستی هاوبەشی بەرهەمهێنانی تاوکی (PSC) دایە. کێڵگەی پیشخاپور لە مانگی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦ دۆزرایەوە. ئەم کێڵگەیە بە هاوبەشی لەلایەن کۆمپانیای D.N.A (75%، ك.سەرکار) و کۆمپانیای Genel Energy International (25%) خاوەندارێتی دەکرێت. بەرهەمهێنانی نەوت لەم کێڵگە لە ڕێگەی سیستەمی بەرهەمهێنانی سەرەتایی لە ساڵی ٢٠١٧ دەستیپێکرد. بەرهەمهێنانی کێڵگەی پیشخاپور لە ساڵی 2018 لە شەش بیرەوە بە تێکڕای 54 هەزار بەرمیل نەوت لە ڕۆژێکدا بەرهەم دەهات. لە ماوەی ئەمساڵەدا کۆی بەرهەمی کێڵگەکە ( 28ملیۆن و 774 هەزار و963 ) بەرمیل نەوت بووە. کۆی داهاتیش  (ملیارێک و 19 ملیۆن و 244 هەزار و 783) دۆلار بووە. پشکی دی ئێن ئۆ   (6,650,822) بەرمیل بووە بە داهاتی (234 ملیۆن و 508 هەزار و 401 )دۆلار، هەروەها پشکی گنێڵ ئەنێرجیش لە بەرهەم (2,216,941) بەرمیل بووە، داهاتەکەی لە ماوەی ساڵەکەدا بریتی بووە لە (78 ملیۆن و 169 هەزار و 467) دۆلار. ئەوەی لەماوەی ساڵەکەدا بۆ هەرێم ماوەتەوە لەم کێڵگەیە بریتی بووە لە (19,907,200) بەرمیل نەوت، کۆی داهاتی ئەو نەوتەش دەکاتە (706 ملیۆن  و  866هەزار و 915) دۆلار بەرێژەی (69.5٪). خشتەی ژمارە (1) ２.    سەرسەنگ ( شاماران و ئێچ کەی ئێن ) بلۆکی سەرسەنگ دەکەوێتە پارێزگای دهۆکەوە، ڕوبەرەکەی (420) کیلۆمەتری چوارگۆشەیە. دەکەوێتە بەشی باکوری بلۆکی ئەتروش و شێخانەوە.  پێک دێت لە دوو کێڵگەی بەرهەم هێنانی جیاواز سوارا تیکا و سوارا تیکا ڕۆژهەڵات، هەر کێڵگەیەک سێ حەشارگەی نەوتی سەربەخۆی ترایاسیک لەخۆدەگرێت. کێڵگەی سوارا تیکا لە مانگی ئازاری ساڵی ٢٠١١ دۆزرایەوە، سوارا تیکای ڕۆژهەڵات لە مانگی نیسانی ٢٠١٥ دا دۆزرایەوە. لە کێڵگەی سەرسەنگ هەریەک لە کۆمپانیاکانی ئێچ کەی ئێنی HKN  ئەمەریکی  خاوەنی 62٪ی پشکەکانە و کۆمپانیای شامارانی کەنەدی 18٪ ی پشکەکان (کۆمپانیای شامارانی کەنەدی لە کانوونی دووەمی 2021ەوە پشکاکانی  تۆتاڵی فەرەنسی کریوەتەوە، بەمەش شاماران لە هەردوو کێڵگەی ئەتروش و سەرسەنگ خاوەن پشکە). بەرهەم و داهاتی ساڵی 2024 لەماوەی ئەمساڵەدا بڕی نەوتی بەرهەمهاتوو لە کێڵگەکە بریتی بووە لە (12,163,600) بەرمیل، کۆی داهاتی نەوتی فرۆشراوی کێڵگەکەش بریتی بووە لە (486,691,556) دۆلار ، لەم بڕەش (4,731,695 (  بەرمیلی پشکی ئێچ کەی ئێن HKN بووە بەداهاتی (189,325,487) و پشکی کۆمپانیای شامارانیش بڕی (1,373,718) بەرمیل بووە بە داهاتی (54,965,459) دۆلار ئەوەشی کە ماوەتەوە بۆ حکومەتی هەرێم (6,058,187) بەرمیل بووە کە کۆی داهاتی کێڵگەکە بۆ حکومەت بریتی دەبێت لە (242,400,611) دۆلار. بەڕێژەی (49.8%). لەسەرەتای پەرەپێدانی کێڵگەکەوە لە ساڵی ٢٠١٣ تا کۆتایی ساڵی ٢٠٢٤ کۆی نەوتی بەرهەمهاتوو  لە کێڵگەی سەرسەنگ نزیکەی (78.3) ملیۆن بەرمیل بووە.   خشتەی ژمارە (2) ３.    کێڵگەی ئەتروش کێڵگەی ئەترووش کەوتووەتە ٨٥ کم باکوری ڕۆژئاوای شاری هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستانەوە. رووبەری کێڵگەکە بریتیە لە ٢٦٩ کم چوارگۆشە. گرێبەستی بلۆکی ئەتروش لە ساڵی ٢٠٠٧ دا کراوە. کۆمپانیای شاماران لە ساڵی 2010 ەوە لە کێڵگەی ئەتروش وەبەرهێنان دەکات، کێڵگەی ئەتروش لە ساڵی ٢٠١١ دا نەوتی تێدا  دۆزرایەوە، لە کێڵگەکەدا  کۆی ٢٠ بیر لێدراوە بە هەموو جۆرەکانییەوە، بەڵام ١١ دانەیان  بیری بەرهەمهێنانی نەوتی تێدایە و دوو یەکەی چارەسەریش لەکێڵگەکەدا هەیە.  لەکێڵگەی نەوتی ئەتروش 23.63%ی کۆی ئەو یەدەگەی کە دەتوانرێت دەربهێنرێت بەکارهاتووە، کێڵگەکە لە ساڵی 2020 دا گەشتووەتە لوتکەی بەرهەمهێنانی کە (47,000) بەرملی رۆژانە بووە. بەرهەم و داهاتی ساڵی 2024 لەماوەی ساڵی ٢٠٢٤ دا کۆی بەرهەمی کێڵگەکە بریتی بووە لە (9,169,040) بەرمیل نەوت و داهاتی نەوتی فرۆشراویش لە کێڵگەکە بریتی بووە لە (301,191,253) دۆلار. لەم بڕەش (1,557,372) بەرمیلی پشکی کۆمپانیای شاماران بووە بە داهاتی ( 51,237,522) دۆلار و پشکی ئێچ کەی ئێن HKN  و تاقەی ئیماراتی (تائەوکاتەی لە کێڵگەکە دەرچوو) بڕی   (1,440,947) بەرمیل بووە بە داهاتی (47,185,055) دۆلار ئەوەشی کە ماوەتەوە بۆ حکومەتی هەرێم (6,170,721) بەرمیل بووە کە کۆی داهاتی کێڵگەکە بۆ حکومەت بریتی دەبێت لە (202,768,677) دۆلار. بەڕێژەی (67%). خشتەی ژمارە (3) ４.    کێڵگەی شێخان   کێڵگەی شێخان دەکەوێتە پارێزگای دهۆکەوە، ٦٠ کیلۆمەتر لە باکوری رۆژئاوای هەولێر. کۆمپانیای گۆڵف کیستۆن کە کۆمپانیایەکی بەریتانییە پشکی ٨٠% کێڵگەکەی هەیە و کۆمپانیای MOL هەنگاری ٢٠% پشکەکانی هەیە. یەکەمجار لەمانگی ئابی ٢٠٠٩دا نەوت لەم کێڵگەیەدا  دۆزرایەوە، لەساڵی ٢٠١٣ وە بەرهەمهێنان دەستی پێکردووە. تا ٣١/١٢/٢٠٢٣زیاتر لە (128 ملیۆن) بەرمیل نەوت لەم کێڵگەیە بەرهەم هاتووە وە لە ٣١/١٢/٢٠٢٤ دا کۆی نەوتی بەرهەم هاتووی کێڵگەکە بریتی بووە لە (143 ملیۆن) بەرمیل.    بەرهەم و داهاتی ساڵی ٢٠٢٤ لەماوەی ساڵی ٢٠٢٤ دا  تێکڕای بەرهەمی کێلگەکە بریتی بووە لە (40,688) بەرمیل بەمەش کۆی بەرهەمی کێڵگەکە بریتی بووە لە (14,891,780) بەرمیل نەوت و بەتێکڕا نرخی بەرمیلێک نزیکەی (27.134) دۆلار بووە، داهاتی نەوتی فرۆشراویش لە کێڵگەکە بریتی بووە لە (404,073,918) دۆلار. لەم بڕەش (5,358,260) بەرمیلی پشکی کۆمپانیای گۆڵف کیستۆن بووە بەداهاتی (145,391,524) دۆلار، پشکی کۆمپانیای ئێم ئۆ ئێڵ MOL بڕی (1,071,652) بەرمیل بووە بە داهاتی(29,078,305)  دۆلار ئەوەشی کە ماوەتەوە بۆ حکومەتی هەرێم (8,461,868) بەرمیل بووە کە کۆی داهاتی کێڵگەکە بۆ حکومەت بریتی دەبێت لە (229,604,088) دۆلار. بەڕێژەی (57%). خشتەی ژمارە (4) ５.    کێڵگەی خورمەڵە قوبەی خورمەڵە لە بەشی باکووری کێڵگەی کەرکوکە و بە دووری ٣٥ کم لە باشووری ڕۆژئاوای شاری هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستانەوە هەڵکەوتووە. لە ساڵی 2007ەوە لەژێر دەسەڵاتی حکومەتی هەرێمی کوردستاندایە، کێڵگەکە لەلایەن کۆمپانیای کار (KAR Group)ەوە بەڕێوەدەبرێت، کە کۆمپانیایەکی خزمەتگوزاری نەوتی کوردستانە. دوای فراوانکردنی کێڵگەکە لە ساڵی 2018 توانای بەرهەمهێنانی کێڵگەکە گەشتە  200 هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا. کێڵگەی نەوت خورمەڵە 35.45%ی کۆی ئەو یەدەگەی کە دەتوانرێت دەربهێنرێت بەکارهێناوە. پێشبینیش دەکرێت بەرهەمهێنان لە ساڵی 2026دا بگاتە لوتکە، بە پشتبەستن بە گریمانە ئابوورییەکان، بەرهەمهێنان بەردەوام دەبێت تا ئەو کێڵگەیە دەگاتە سنووری ئابووری لە ساڵی 2065 پاشان بەرهەم هێنان سوودی ئابووری نابێت. کێڵگەی قوبەی خورمەڵە بەشێکە لە کێڵگەگەلی کەرکوك- ئاڤانا. یەدەگی نەوتی حەوزەکە بەیەکەوە بری ٨ ملیار و ٩١٠ ملیۆن بەرمیل نەوت مەزەندە دەکرێت بە پێی داتاکانی کۆمپانیی بریتیش پەترۆلیۆم. کێڵگەی خورمەڵە نزیکەی 100-95 بیری تێدایە کە بەردەوام نزیکەی 50 بۆ 55 بیریان کاردەکەن بۆ بەرهەم هێنانی 120 بۆ 130 هەزار بەرمیلی رۆژانە. ئاستی بەرهەم و داهات لە ٢٠٢٤دا  لەماوەی ساڵی ٢٠٢٤ دا کۆی بەرهەمی کێڵگەکە بریتی بووە لە  42,080,000بەرمیل نەوت و داهاتی نەوتی فرۆشراویش لە کێڵگەکە بریتی بووە لە (1,388,640,000) دۆلار. لەم  کێڵگەیەدا تەنها یەک کۆمپانیا هەیەکە کار گروپە، بۆیە پشکەکان لە نێوان کار  و حکومەکدا دابەش دەکرێت. لەم بڕە نەوتەی بەرهەم هاتووە (6,312,000) بەرمیلی پشکی کۆمپانیای کار گروپ بووە بەداهاتی (208,296,000) دۆلار ئەوەشی کە ماوەتەوە بۆ حکومەتی هەرێم (35,768,000) بەرمیل بووە کە کۆی داهاتی کێڵگەکە بۆ حکومەت بریتی دەبێت لە (1,180,344,000) دۆلار. بەڕێژەی 85%. پشکی کار گروپ دەکرێت  لەنێوان ٣ ٪بۆ ٥٪ کەمتر بێت لە وەی دیاریمان کردووە،  لەبەرئەوەی  گرێبەست یان راپۆرتی دارایی کۆمپانیای کار گروپمان لەبەردەست نییە هەروەها بەهای بەرمیلێک نەوتی کێڵگەکەمان تێکڕا بە  ٣٣ دۆلار داناوە بە گریمانەیی، کە ئەمەش بەتێکڕا ٣ دۆلار کەمترە لە بەهای کێڵگەی تاوکی کە کوالیتی نەوتەکەی قورسترە ). خشتەی ژمارە (5) ６.    ناوچەی گرێبەستی هەولێر  ناوچەی گرێبەستی هەولێر دەکەوێتە 30 کیلۆمەتری ڕۆژئاوای هەولێرەوە، چوار ناوچەی دۆزراوی نەوتی تێدایە کە بریتین لە: دەمیر داغ، زێی گەورە، بەنان، عەین ئەلسەفرە. ئاستی بەرهەم لەساڵی ٢٠٢٤ دا بە رێژەی  ٧٠٪ی ئاستی پێش وەستانی هەناردە بووە کە (12,800) بەرمیل بووە. لەساڵی 2024 دا بەرهەمی ناوچەی گرێبەستی  هەولێر لە سێ کێڵگەی بەنان، دەمیرتدغ و زێی گەورەوە لە نێوان 40 بۆ 48 تەنکەردابووە و ماوەیەکی کەمیش 50 تەنکەربووە ڕۆژانە.  هەرتەنکەرەو نزیکەی 205 بەرمیل نەوت باردەکات. لە کانوونی یەکەمی ساڵی 2025 دا بەرهەمی ناوچەی گرێبەستی هەولێر بریتی بووە لە 46 تەنکەری رۆژانە کە دەکاتە 430.9 بەرمیلی رۆژانە. ئاستی بەرهەم و داهات لە ٢٠٢٤دا لەماوەی ساڵی 2024 دا کۆی بەرهەمی کێڵگەکە بریتی بووە لە (3,266,400) بەرمیل نەوت و داهاتی نەوتی فرۆشراویش لە کێڵگەکە بریتی بووە لە (98,811,000) دۆلار. لەم  کێڵگەیەدا تەنها یەک کۆمپانیا هەیەکە کۆمپانیای زێگ ئۆیلە Zeg Oil  and Gas ( فۆرزا  پێشوو)، بۆیە پشکەکان لە نێوان زێگ ئۆیل و حکومەکدا دابەش دەکرێت . لەم بڕە نەوتەی بەرهەم هاتووە (968,887) بەرمیلی پشکی کۆمپانیای زێگ ئۆیل بووە بەداهاتی (29,309,558) دۆلار ئەوەشی کە ماوەتەوە بۆ حکومەتی هەرێم (2,297,513) بەرمیل بووە کە کۆی داهاتی کێڵگەکە بۆ حکومەت بریتی دەبێت لە (69,501,442) دۆلار. بەڕێژەی ((70.3% خشتەی ژمارە (6) ７.    ناوچەی گرێبەستی گەرمیان (سەرقەڵا) ناوچەی  گرێبەستی گەرمیان دەکەوێتە ناحیەی سەرقەڵا، لە قەزای کفری لە  ناوچەی ئیدارەی سەربەخۆی  گەرمیان. بلۆکەکە ١٣١ کیلۆمەتر چوارگۆشە دەگرێتەوە.کێڵگەی نەوتی گەرمیان بە سەرقەڵا ناسراوە. لە ساڵی ٢٠١١ لەلایەن کۆمپانیای وێستەرنزاگرۆسەوە دۆزرایەوە، بیرەکان توانای  بەرهەمهێنانی نەوتی زۆری هەیە.  جۆری نەوتی ئەم کێڵگەیە  سووکە و شیرینە (هیدرۆجین و گۆگردی نییە). پێش وەستانی هەناردە نەوتی خاوی کێڵگەکە بە بارهەڵگر دەگوازرایەوە بۆ خورمەڵە بۆ هەناردەکردن لە ڕێگەی بۆری نەوتی هەرێمی کوردستانەوە. لە ئێستادا بەرهەمی کێڵگەکە بە تانکەر دەگوازرێتەوە بۆ پاڵاوگەی دووکان و بەرهەمی کێڵگەکە لە لایەن کۆمپانیای قەیوانەوە دەکڕدرێت.  ئەو غازە سروشتییە کە لەگەڵ نەوتەوە دێت، جیا دەکرێتەوە و  دەگوازرێتەوە بۆ ویستگەیەکی بەرهەم هێنانی کارەبای ١٦٠ میگا واتی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان و کارەبای لێ بەرهەم دێت. کۆمپانیای گازپرۆم روسی  و وێستەرن زاگرۆسی کەنەدی وەبەرهێنانی تێدا دەکەن و هەریەکە خاەنی 40٪ ی پشکەکانن و حکومەتی هەرێمیش 20%ی پشکەکان . ئەم کێڵگەیە ئێستا ئاستی بەرهەمی لە (33 هەزار) بەرمیلی ڕۆژانەوە بۆ (12 هەزار) بەرمیل لە چارەکی یەکەم و پاشان لە چارەکی سێ و چواردا لە نێوان (10,200 بۆ 9,200) دابەزیوە.  بیرە نەوتییەکانی گەرمیان  لە ئێستادا ژمارەیان پێنج بیری نەوتە . بەهەمان شێوەی کۆمپانیای کار ئەو کۆمپانیایانەی لێرە کاردەکەن شایستە داراییەکانیان ڕانەگەیاندووە بەڵام ساڵی چەند جارێک زانیاری لەسەر چالاکی و ئاستی بەرهەمیان ڕادەگەیاند، ماوەیەکە ئەو زانیاریانەش بوونی نەماوە.    ئاستی بەرهەم و داهات لە ٢٠٢٤دا لە ساڵی ٢٠٢٤ دا رۆژانە لە نێوان 40 تا 42 تەنکەر نەوتی کێڵگەکەی  گواستووەتەوە بۆ پاڵاوگەی  دووکان بۆ پاڵاوتن ، نەوتی ئەم کێڵگەیەوە لە لایەن کۆمپانیای قەیوانەوە لە کێڵگەکەدەکڕدرێت و  پاشان بەتەنکەر دەبرێت بۆ پاڵاوگەکە. لەماوەی ئەم ساڵەدا تێکڕای بەرهەمی رۆژانەی کێڵگەکە (9,194) بەرمیل نەوت بووە.  بۆیە کۆی نەوتی بەرهەم هاتووی کێڵگەکە لە ساڵی 2024 دا بریتی بووە لە (3,365,080) بەمیل نەوت. کۆی داهاتی نەوتی فرۆشراو لە کێڵگەکە بریتی بووە لە  (131,238,120) دۆلار. لەم بڕەش (1,346,032) بەرمیلی پشکی کۆمپانیای گاز پرۆم و وێستێرن زاگرۆس بووە. بەداهاتی (52,495,248) دۆلار. ئەوەشی کە ماوەتەوە بۆ حکومەتی هەرێم (2,019,048) بەرمیل بووە کە کۆی داهاتی کێڵگەکە بۆ حکومەت بریتی دەبێت لە (78,742,872) دۆلار. بەڕێژەی 60%. خشتەی ژمارە (7) ８.    کێڵگەی کوردەمیر بلۆکی کوردمیر دەکەوێتە باشووری ڕۆژهەڵاتی هەرێمی کوردستان، لە دامێنی بەرزاییەکانی ڕۆژئاوای زنجیرە چیای زاگرۆس. بلۆکەکە 245 کیلۆمەتر چوارگۆشە دەگرێتەوە. وێستەرنزاگرۆس لە ساڵی 2009 بیری دۆزینەوەی کوردمیری لێداوە، کاپێکی گەورەی گازی سروشتی دۆزیوەتەوە. لە ساڵانی دواتردا  کۆمپانیاکە لە ئەنجامی گەڕان و پشکنین بوونی  نەوتێکی بەرچاو لە ژێر گازەکەدا پشتڕاستکردەوە. شیکاری سەربەخۆی یەدەگەکان دەریدەخەن کە کێڵگەی کوردمیر کێڵگەیەکی زۆر گەورەی نەوت و گازی سروشتی و کۆندێنسێت بێت. کێڵگەی کوردەمیر  کێڵگەیەکی گەورەیە بە پێی هەڵسەنگاندنەکانی وێستێرن زاگرۆس  دەتوانرێت بڕی 1.8ترلیۆن پێ سێجا گازی لێ بەرهەم بێت و بڕی 420 ملیۆن بەرمیل نەوتیش. وێستەرن زاگرۆس کێڵگەی کوردمیر بەڕێوەدەبات، بە ڕێژەی 80٪ی کارکردن. حکومەتی هەرێمی کوردستان خاوەنی پشکەکانی ترە، هیچ زانیارییەکی فەرمی لە بەردەست نییە سەبارەت بە بەرەوپێشچوون وئاستی کارەکان لەکێڵگەکە. ９.    کێڵگەی  ئاکرێ- بجیل کێڵگەی بجیل دەکەوێتە نزیک هەریر و لە ساڵی  2010نەوتی لێ دۆزراوەتەوە کۆمپانیای رۆسنەفت لە ساڵی 2017 دا گرێبەستی هاوبەشی کردنی لەبەرهەم لەگەڵ هەرێم کردووە بۆ پەرەپێدانی کێڵگەکە و پشکی ٨٠٪ی کێڵگەکەی هەیە. کێڵگەکە لە کۆتایی مانگی کانوونی دووەمی 2023 دا ئاستی بەرهەمی بریتی بووە لە 6,000 بەرمیل نەوتی رۆژانە . کۆمپانیا رووسییەکە هیچ زانیارییەکی لەسەر ئاستی بەرهەم و خەرجی و داهاتی کێڵگەکە و کۆمپانیاکە بڵاونەکردووەتەوە. کێڵگەکە ٢ بیری وەبەرهێنی تێدایە و لە دوای راوەستانی هەناردە بەرهەمی ئەم کێڵگەیەش وەکو هەندێ کێڵگەی تر وەستاوە و تائێستاش نەکەوتووەتە بەرهەم هێنان. بەرهەمهێنان لە ئاکری-بیجیل بڕیارە لە ساڵی 2025 بەرهەمهێنان لە پرۆژەی پەرەپێدانی نەوتی ئاسایی ئاکری- بیجیل دەستپێبکات و پێشبینی دەکرێت لە ساڵی 2028دا بگاتە لوتکە، بە پشتبەستن بە گریمانە ئابوورییەکان، بەرهەمهێنان بەردەوام دەبێت تاوەکو کێڵگەکە دەگاتە ئەو ئاستەی چیتر بەرهەمێنان ئابووریی نابێت لە ساڵی 2061 دا. １０.    کێڵگەی ئێسفنی یان عەین سیفنی ئەم کێڵگەیە کەوتووەتە نزیک شارۆچکەی شێخان لە پارێزگای دهۆک، کۆمپانیای هەنت ئۆیل وەبەرهێنانی تێدا دەکات پشکی 80٪ی کێڵگەکەکی هەیە  ئەم کێڵگەیە لەساڵی 2011دا نەوتی تێدا دۆزراوەتەوە. جۆری نەوتەکەی قورسە وAPI 21  . ولە کۆتایی کانوونی دووەمی 2023 دا ئاستی بەرهەمی ئەم کێڵگەیە 6,500 بەرمیلی رۆژانە بووە.  زانیاری ئەوتۆ بەردەست نییە  کە لەگەڵ وەستانی هەناردەدا ئایا بەرهەمی ئەم کێڵگەیە وەستاوە یان نا، وەگەر وەستابوو ئایا ئێستا لە بەرهەمدایە یان نا؟ １１.    کێڵگەی چیا سورخ ئەم کێڵگەیە ده‌كه‌وێته‌ سنوری ناحیه‌ی قۆره‌تو، ئه‌گه‌رچی ئه‌م ناحیه‌یه‌ سه‌ر به‌ قه‌زای خانه‌قینه‌، به‌ڵام به‌وپێیه‌ی له‌ راپه‌ڕینی ساڵی 1991 دا به‌شێكی زۆری ئازادكراوه‌، ئیداره‌دانی له‌سه‌ر هه‌رێمی كوردستانه‌ و راسته‌وخۆ په‌یوه‌سته‌ به‌ ئیداره‌ی گه‌رمیانه‌وه‌.  لەم بلۆکە نەوتیە دا 9 بیری کۆن هەیە، كه‌ له‌ ساڵی 1902تا 1954 له‌لایه‌ن (ئه‌نگلۆ-پێرژه‌ن) كه‌ كۆمپانیایه‌كی هاوبه‌شی به‌ریتانی-ئێرانیه‌ كاری تێداكراوه‌، له‌ كۆتای ساڵی 2009 كۆمپانیای (GGFZ)ی چینی كاری به‌دواداگه‌رانی بۆكرد(سایزمیك)، به‌سه‌رپه‌رشتی كۆمپانیای گه‌نه‌ڵ ئینێرجی(توركی-به‌ریتانی) له‌ كۆتایی ساڵی 2012، بیری ژماره‌(10، 11، 12) تێدا لێدراوە. بەرهەمی رۆژانەی ئەم بلۆکە نەوتیە بەپێی زانیارییەکان  لە کۆتایی 2022 دا‌ (2 هه‌زار) به‌رمیلی رۆژانه‌ بووە و کۆمپانیای پیت ئۆیل پشکی 80٪ی پشکەکانی هەیە و  چاوەڕێ دەکرا تا ناوەڕاستی ئەمساڵ بەرهەمی ببێت بە دوو هێندە.  بەپێی زانیارییەکان  لە ئێستادا بەرهەمی ئەم کێڵگەیە بەتەواوەتی وەستاوە. １２.    کێڵگەی تەق تەق ناوچەی مۆڵەتپێدانی تەق تەق دەکەوێتە 60 کم لە باکووری ڕۆژهەڵاتی کێڵگەی نەوتی کەرکوک و شاری کەرکوک و 85 کم لە باشووری ڕۆژهەڵاتی هەولێر و 120 کم لە باکووری ڕۆژئاوای سلێمانی. کۆی ڕووبەری مۆڵەتی تەق تەق نزیکەی 951 کیلۆمەتر چوارگۆشەیە. •    تەق تەق یەکێک  بوو لە گەورەترین کێڵگەکانی نەوتی هەرێم  و باشترین جۆری نەوت چیتر توانای بەرهەمی نییە. لە ئێستادا کۆمپانیای گێنێل ئینێرجی بە رێککەوتن لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان گرێبەستی گەڕان و پەرەپێدانی کێڵگەی  تەق تەق ( PSC) ڕادەستی حکومەتی هەرێم کردووەتەوە و کێڵگەکەی جێهێشتووە. کێڵگەی تەق تەق لە ساڵی 2008 دەستی بە بەرهەمهێنانی کردووە، تا وەستانی هەناردە لە 25ی ئازاری 2023دا کێڵگەی تەق تەق زیاتر لە (225 ملیۆن) بەرمیل نەوتی بەرهەمهێناوە. سەرچاوە؛ یادگار سدیق گەڵاڵی، بەرهەم و داهاتی کێڵگە نەوتییەکان لە ساڵی 2024دا... ئاستی بەرهەم پشکی کۆمپانیا نەوتییەکان لە بەرهەم و داهات... پشکی حکومەتی هەرێم لە بەرهەم و داهات، رێکخراوی روونبین بۆ شەفافییەت لە پرۆسەکانی نەوت، کانونی دووەمی 2025.  

درەو: بەرپرسێکی باڵای نەوتی عێراقی بە ئاژانسی هەواڵی "رۆیتەرز"ی راگەیاندووە:  پێشبینی دەکرێت کۆمپانیای (برتیش پترۆلیۆم)زەبەلاحی نەوتی بەریتانی (25)ملیار دۆلار خەرج بکات لە پڕۆژەی نۆژەنکردنەوەی چوار کێڵگەی نەوت و غازی کەرکوک. ئەگەر ڕێککەوتنەکە واژۆ بکرێت، کە بەرپرسەکە پێشبینی دەکات لە چەند هەفتەی داهاتوودا ئەنجام بدرێت، ئەوا عێراق پێشکەوتنێکی گەورە بەدەست دەهێنێت دوای چەندین ساڵ لە سنوردارکردنی بەرهەمهێنان بەهۆی جەنگ و گەندەڵی و گرژییە تائیفیەكان. ئەو بەرپرسەی کە ڕاستەوخۆ ئاگاداری بابەتەکەیە، وتی :(BP) (20بۆ 25) ملیار دۆلار وەبەرهێنان دەکات، وەک بەشێک لە گرێبەستی دابەشکردنی قازانج کە زیاتر لە 25 ساڵ دەخایەنێت. کۆمپانیای(BP)ڕەتیکردوەتەوە هیچ لێدوانێک بدات، بەڵام ئاماژەی بە بەیاننامەیەکی مانگی ڕابردوو کرد کە تیایدا وتی: پێشکەوتنی بەرچاوی لەگەڵ حکومەتی عێراق بەدەستهێناوە بۆ گەیشتن بە ڕێکەوتنێک بۆ پاڵپشتیکردنی کارپێکەری چەند کێڵگەیەکی نەوتی کەرکوک وەک بەشێک لە پڕۆژەی تەواوكاری سەرلەنوێ  پێشختنەوە. ئەگەر ئەم ڕێککەوتنە ئەنجام بدرێت، دەبێتە دووەم گرێبەستی گەورە لەنێوان عێراق و کۆمپانیایەکی نەوتی نێودەوڵەتی لە ماوەی دوو ساڵدا، دوای ئەوەی لە بەسرە لەگەڵ کۆمپانیای تۆتاڵ ئینێرجی فەڕەنسی بە بڕی (27)ملیار دۆلار ڕێککەوتووە. ڕێکەوتنی چاوەڕوانكراوی (BP)و پێداویستییەکانی عێراق  ئامانجی رێککەوتنی چاوەڕوانكراو لەگەڵ (BP) نۆژەنکردنەوەی دامەزراوەکانی چوار کێڵگەی نەوتی و پەرەپێدانی پیشەسازی گازی سروشتیە بۆ پاڵپشتیکردنی پێداویستییەکانی وزەی عێراقە. ئەو بەرپرسەكە عێراق ئاماژەی بەوەكرد: دانوستانە تەکنیکی و دارایی بەرەوپێشچوونی باشیان بەخۆیەوە بینیوە، رەنگە گرێبەستە کۆتاییەکان لە نیوەی یەکەمی مانگی شوبات یان كۆتایی ئەم هەفتەیە واژو بکرێن. بەپێی مەرجەکانی گرێبەستەکە، کۆمپانیای(BP)توانای بەرهەمهێنانی نەوتی خاو لە چوار کێڵگەی نەوتی کەرکوک بە بڕی (150)هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا زیاد دەکات، لە ماوەی دوو تا سێ ساڵدا توانای بەرهەمهێنانی نەوتی خاو بۆ لانیکەم (450)هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا بەرز دەکاتەوە. سێ بەرپرس لە کۆمپانیای نەوتی باکوور دەڵێن توانای ئەو کێڵگانە (300)هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا هەیە. بەگوێرەی شێوازی دابەشکردنی قازانج کە تاوتوێ دەکرێت، بەرپرسە باڵاكەی نەوتی عێراق رایگەیاندووە: (BP)دەتوانێت خەرجیەکان بگەڕێنێتەوە و دەست بە قازانج بکات کاتێک بەرهەمهێنان لە ئاستی ئێستادا بەرز ببێتەوە، (BP) ئەزموونێکی باشی لە کێڵگەکانی کەرکوکدا هەیە، چونکە لە بیستەکانی سەدەی ڕابردودا بەشێک بووە لە کۆمەڵەی کۆمپانیاکانی دۆزینەوەی نەوت لە ناوچەکە و مەزەندە دەکات کە نزیکەی(9)ملیار بەرمیل نەوتی تێدایە.

د. یوسف محەمەد سادق سەرەتا پێویستە سڵاو بنێرین بۆ خۆڕاگریی مامۆستایان و فەرمانبەرانی مانگرتوی هەرێم کە بەردەوامن لەسەر خەباتی مەدەنیی خۆیان لەبری سەرجەم موچەخۆرانی هەرێم و هەمو هاونیشتیمانییانی تریش کە بە هەر شێوەیەک بێت ژیانیان بەستراوەتەوە بە موچەوە. ئەوان مانیان گرتوە بۆ ئەوەی نەهامەتیی دە ساڵی رابردو کۆتایی پێبێت و، قوتی هاونیشتیمانییان بە دور بگیرێت لە هەر ململانێیەکی سیاسی و، خەڵکی کوردستانیش ژیانێکی کەرامەتمەندانە بژین و، ئەمەش جێگەی پێزانینێکی ئێجگار گەورەیە. خانەنشینانی ئازیز، ئەزانم چەند رۆژێکە بە هۆی ئەو هەواڵانەی سەبارەت بە کێشەی موچەی خانەنشینانەوە بڵاو ئەکرێتەوە توشی دڵەڕاوکێ بون. پاش بەدواداچون نوسراوێکم دەست کەوت کە لە لایەن دادگای باڵای فیدڕاڵییەوە وەک وەڵام ئاڕاستەی وەزارەتی دارایی عێراق کراوە. دیارە کە وەزارەتی دارایی فیدڕاڵ پرسیاریان لە دادگا کردوە سەبارەت بە کاتی جێبەجێ کردنی بڕیاری دادگای باڵای فیدڕاڵی ژمارە (٢١٢- فیدڕاڵی- ٢٠٢٢) سەبارەت بە دروست نەبونی جێبەجێ کردنی یاسای خانەنشینیی ژمارە (٢٧)ی ساڵی ٢٠٠٦ی هەڵوەشاوە و، پابەند کردنی هەرێم بە جێبەجێ کردنی یاسای خانەنشینیی یەکگرتو ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠١٤ی هەموار کراو و، پرسی ئەوەی کە پێویستە لە چ بەروارێکەوە جێبەجێ بکرێت بۆ رێگری کردنی تێچونی دارایی بۆ رابردو؟ لە وەڵامدا ئەمینداری گشتیی دادگای باڵای فیدڕاڵی ئاماژەی بە مادەی (٣٧- دووەم)ی پەیڕەوی ناوخۆی دادگا کردوە کە باس لەوە ئەکات کە بڕیارەکانی دادگا جگە لە دەقە سزاییەکان لە رۆژی دەرچونیانەوە دەچنە بواری جێبەجێ کردنەوە مەگەر لە بڕیارێکدا پێچەوانەی ئەمە دەقنوس کرا بێت). دیارە وەزارەتی دارایی فیدڕاڵی ئەم دەقەی قۆستۆتەوە بۆ ئەوەی ئەوە بسەپێنێت کە تەنها ئەوانەی کە لە دوای دەرچونی بڕیارەکەی دادگای باڵای فیدڕاڵیەوە لە (٢٣- ١١- ٢٠٢٢) خانەنشین بون موچەکانین هاوتا بکرێت لەگەڵ یاسای خانەنشینیی ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠١٤ی هەموارکراو کە ئەمە دروست نییە. دادگای باڵای فیدڕاڵی لە بڕیاری (٢١٢- فیدڕاڵی- ٢٠٢٢) دو حوکمی دەرکرد کە ئەمانەن: １.    دروست نەبونی جێبەجێ کردنی یاسای خانەنشینیی هەڵوەشاوە ژمارە (٢٧)ی ساڵی ٢٠٠٦ لە لایەن هەر دو داوالەسەرکراوان (سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران)ی هەرێمی کوردستان و (وەزیری دارایی و ئابوری)ی هەرێمی کوردستان سەرەڕای کارەکانیان؛ ２.    پابەند کردنی هەر دو داوالەسەرکراوی سەرەوە بە جێبەجێ کردنی یاسای خانەنشینیی یەکگرتو ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠١٤ی هەموارکراو. بۆیە لە بەرواری دەرچونی ئەو بڕیارەوە واتە لە (٢٣- ١١- ٢٠٢٢)، دەسەڵاتی هەرێم پابەندە بەجێبەجێ کردنی یاسای خانەنشینیی بەرکار کە یاسای خانەنشینیی یەکگرتو ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠١٤ی هەموارکراوە و، مادەی (٣٥- سێیەم)ی ئەم یاسایە ئاماژە بە سەرلەنوێ هەژمار کردنەوەی موچەی خانەنشینان و پاشەوارەکانیان ئەکات بەپێی مادەکانی ئەم یاسایە بەوانەی تەنانەت پێش دەرچونی یاساکەش خانەنشین بون: (المادة ٣٥/ ثالثا: يعاد احتساب الرواتب التقاعدية للمتقاعدين المحالين الى التقاعد قبل نفاذ هذا القانون او خلفهم بموجب معادلة احتساب الراتب التقاعدي المنصوص عليها في المادة (21 ) من هذا القانون وكما يأتي:...) تەنانەت یاسای ژمارە (٢٦)ی ساڵی ٢٠١٩ یاسای هەمواری یەکەمی یاسای خانەنشیینی یەکگرتوش لە مادەی (١٤) دا ئاماژەی بەوە داوە کە سەرلەنوێ موچەی خانەنشینان بەپێی مادەکانی یاسای هەموارەکە هەژمار ئەکرێتەوە بەو مەرجەی هیچ تێچونێکی دارایی نەبێ بۆ پێش بەرکار بونی یاسای هەموارەکە. بۆیە بەپێی بڕیاری دادگای فیدڕاڵی دەسەڵاتدارانی هەرێم پابەندن لە رۆژی دەرچونی بڕیارەکەوە موچەی سەرجەم خانەنشینان و پاشەوارەکانیان هاوتا بکەنەوە نەک تەنها ئەوانەی دوای ئەو بەروارە خانەنشین بون. رونکردنەوەی دادگاش پەیوەندیی بەوەوە هەیە کە بۆ پێش دەرچونی بڕیارەکە ناتوانرێ داوای هیچ قەرەبویەک بکرێت. چونکە بەپێی بڕیارەکە جێبەجێ کردنی یاسای خانەنشینیی ژمارە(٢٧)ی ساڵی ٢٠٠٦ی هەڵوەشاوە لە سەرەتای ساڵی ٢٠١٤ەوە نادروست بوە، بەڵام خانەنشین ناتوانێ بۆ ئەو ماوەیە داوای قەرەبو بکاتەوە. ئەم پرسەش ئاساییە و لە مادەی (٤٠- چوارەم)ی یاسای خانەنشینیی یەکگرتوی بەرکار ئاماژەی پێکراوە کە: (رابعا ـ لا يترتب على تنفيذ احكام هذا القانون صرف اي فروقات ماليه عن الفتره السابقة لنفاذه.) هەمان شت لە مادەی ١٤ی یاسای ژمارە (٢٦)ی ساڵی ٢٠١٩ یاسای هەمواری یەکەمی یاسای خانەنشیینی یەکگرتوش ئاماژەی پێدراوە. کەواتە ئەو رونکردنەوەیەی دادگای باڵای فیدڕاڵی لە وەڵامی وەزارەتی دارایی فیدڕاڵی بە مانای ئەوە دێت کە پێویستە لە بەرواری دەرچونی بڕیارەکەوە موچەی سەرجەم خانەنشینان بەپێی یاسای بەرکار هەموار بکرێتەوە بەتایبەت کە داواکاران ژمارەیەک خانەنشینی ساڵانی پێشو بون، نەک بەمانای ئەوەی تەنها ئەوانەی دوای ئەو بەروارە خانەنشین بون و ئەبن هاوتاکردن ئەیانگرێتەوە. بەڵام بۆ ئەوانەی لە ٢٠١٤ەوە تا دەرچونی بڕیارەکەی دادگا بە نادروست موچەکەیان بەپێی یاسایەکی هەڵوەشاوە هەژمار کراوە، ناتوانن داوای قەرەبوی ئەو ماوەیە بکەن. تێگەیشتنەکەی وەزارەتی دارایی فیدڕاڵ نەک نادروستە بەڵکو زۆر نالۆژیکیشە، چونکە بە واتای ئەوە دێت کە ئەیانەوێت یاسایەکی هەڵوەشاوە بەسەر زۆرینەی خانەنشینانی هەرێم جێبەجێ بکەن و، بۆ هەندێکی کەمیش یاسای خانەنشینی بەرکار جێبەجێ بکەن کە ئەمەش رێک پێچەوانەی حوکمی یەکەمی  بڕیاری دادگای باڵای فیدڕاڵییە کە جێبەجێ کردنی یاسای خانەنشینی ژمارە (٢٧)ی ساڵی ٢٠٠٦ی هەڵوەشاوەی بە نادروست لە قەڵەم داوە. لە هەمان کاتدا ئەمە پێچەوانەی مادەی (١٤)ی دەستورە و ئەبێتە هۆی هێنانەکایەی نایەکسانی لەنێوان هاوڵاتییانی عێراق بە هەرێمیشەوە. ئێستا بەپێی زانیارییەکان بۆ مانگی (١)ی ئەمساڵ سەرجەم خانەنشینانی هەرێم و پاشەوارەکانیان موچەکانیان هەر بە هاوتاکراوی وەرئەگرن و، بۆ مانگەکانی داهاتوش لەگەڵ دڵسۆزان لە هەرێم و بەغداش کار ئەکەین کە ئەو کێشەیە چارەسەر بکەین.

درەو: وەزیری نەوتی عێراق دەڵێت، رێکارەکانی رادەستکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان بە کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) دەستی پێکرد. حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق بە ئاژانسی هەواڵی عێراقی راگەیاندووە: 🔹هەناوەكانمان دەستپێكردووەو نوسراومان ئاراستەی هەرێمی كوردستان كردووە بۆ رادەستكردنی نەوتی هەرێم بە كۆمپانیای سۆمۆ. 🔹وەزارەتی نەوتی عێراق دەیەوێت بەرهەمە نەوتییەكانی هەرێم وەربگرێت و راستەوخۆ لە رێگەی سۆمۆوە بیفرۆشێت. 🔹لەگەڵ توركیا كار دەكەین بۆ ئامادەكردنی هێڵی بۆری عێراق - توركیا بۆ هەناردەكردنی نەوتی هەرێم لە رێگای بەندەری جەیهانی توركیەوە. 🔹نابێت هەرێم رۆژانە لە (300) هەزار بەرمیل نەوت كەمتر رادەستبكات بۆ ئەوەی رەوانەی دەرەوەی بكەین لە رێگای بۆری عێراق - توركیا. 🔹لەسەر قەرزەكانی هەرێمی كوردستان رێككەوتن دەكرێت لە نێوان هەردوولادا

مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو) دۆخی سوریا تەنها دیاردەیەکی ناوەکیی ناو سوریا نییە، ئەوەی لەو وڵاتەدا روویداوە و رووئەدات تەنها تایبەت نییە بەوەی لەناو سنوورەکانی ئەو وڵاتەدا رووئەدات. دۆخی سوریا دۆخی سەرەکیی بەشی هەرەزۆری ناوچەکەیە، بە هەرێمی کوردستانیشەوە. بەشی هەرەزۆری ناوچەکە لەناو دۆخێکی هاوشێوەی دۆخی سوریادا دەژی، بێگومان بە هەندێک جیاوازیی تایبەتەوە. ئەوەی لە سوریادا ڕووئەادت ئەو مۆدێلە باڵادەستەیە کە لە ناوچەکەدا بە پلە و ڕادەی جیاواز هەیە و کاردەکات. بەر لە هەمووشتێک سوریا لە نزیکەی پازدە ساڵی رابردوودا لە دۆخی ململانێ و پێکدادان و جەنگێکی ناوخۆیی هەمەلایەن و وێرانکەردا بوو. وڵاتەکە پرە لە بکەری سیاسیی و دینیی و تائیفیی جیاواز کە هەریەکەیان خەون و روانین و تەماحی تەواو جیاواز و ناکۆکیان هەلرتوە و هەریەکێکیان وێنەی جیاوازیان بۆ ئایندەی ئەو وڵاتە، هەیە. تەنانەت دوای کەوتنی رژێمەکەی بەشار ئەسەدیش شتێکی گشتی، پەیمانێک، خەونێکی هاوبەش لەئارادا نییە ئەم هەموو لایەن و هێزە ناکۆکانە بەیەکەوە کۆبکاتەوە. نەفیکرنی یەکتریی و نەبوونی زمانێکی هاوبەش ئاکاری سەرەکیی ئەو دۆخەیە کە دروستبووە. لە پەیوەندیدا بە دۆخی سوریاوە وەک مۆدێلێک بۆ ناوچەکە دەکرێت لێرەدا پێ لەسەر ئەم خاڵە سەرەکییانە دابگرین: یەکەم: ئاکاری سەرەکیی حوکمڕانی لە سوریادا و ئەو مۆدێلەی لەو وڵاتەدا کاریکردوە و سەروەربووە، ئەو شێواز و مۆدێلی حوکمڕانییەیە کە لە بەشەکی گەورەی ناوچەکەدا باڵادەستبووە و باڵادەستە. لەوانەش بۆ نموونە، مۆدێلی رژێمی تاک حیزبی، یان حیزبی قائید، کە تیایدا لایەنێک خۆی بە خاوەنی وڵاتەکە و بەخاوەنی هەموو بڕیارە سەرەکیی و گرنگەکان زانیوە. ئینجا ئامادەگیی دەسەڵاتێکی خێزانی و بنەماڵەیی لەناو ئەم دەسەڵاتە حیزبییەدا، کە بە کردەوە وڵاتەکەی خستۆتە بەردەستی چەند خێزان و بنەماڵەیەکی داخراوەوە. لە سوریادا هیچ سەنتەرێکی دەسەڵات لە وڵاتەکەدا جگە لە خێزانی ئەسەد، ئەسەدی باوک و ئەسەدی کوڕ، بوونی نەبووە. زۆرجار هەم دەسەڵاتە حیزبییەکە و هەم دەسەڵاتە بنەماڵەییەکە، نوێنەر یان بەرگریکەربوون لە دەسەلاتێکی تائیفیی، کە بە کردەوە حوکمی تائیفیەک لە تائیفەکانی، بەسەر سەرجەمی دانیشتوانی وڵاتەکەدا سەپاندوە. لە بەشەکی گەورەی ناوچەکەدا تێکەڵێک لەو رەگەزانەی باسمانکرد، ئامادەیە و حوکمدەکات. دووهەم: ئەوەی لەم دۆخەدا غائیبە ئەو دوو پێدراوە سەرەکیەیە کە ژیانی کۆمەڵایەتیی و سیاسیی رێکدەخات و کۆبوونەوە و پێکەوەبوونی دانیشتوانەکان لەناو سنوورێکی نەتەوەیی و نیشتیماندا بەیەکەوە کۆدەکاتەوە. ئەوانیش غیابی دەوڵەتە وەک دەوڵەت، وەک دەرەنجامی رێکەوتن یان گرێبەستێکی کۆمەڵایەتیی کە وابکات دانیشتوانەی وەڵاتەکە دەوڵەت بە موڵکی خۆیان بزانن. دووهەمیش غیابی مەسەلەی هاوڵاتیبوونە. هاوڵاتیبوون وەک ئەو پەیوەندییە سیاسییە هاوبەشەی بەشە جیاواز و کەسە جیاوازەکانی ناو کۆمەڵگایەک وەک بوونەوەری سیاسیی یەکسان بەیەکتری و وەک کەسانی خاوەن ماف و خاوەن بەرپرسیارێتی یەکسان و هاوبەش بەیەکەوە کۆدەکاتەوە. دەوڵەت لەم ناوچەیەدا دەولەتی ئەم یان خێزان و بنەماڵە و ئایدیۆلۆژیا و مەزهەبی دینیی و سوپا و خەلیفە و هتد...ە سێهەم: بە دەگمەن نەبێت هیچ مۆدێلێک لە مۆدێلەکانی حوکمرانی لەناوچەکەدا خاوەنی شەرعیەتێکی یاسایی و دیموکراسییانە نین. بەڵام سەرجەمی شێوازە جیاوازەکانی شەرعیەتی نادیموکراسییانە هەن و کاردەکەن. بۆ نموونە، هەندێک حوکمڕان خاوەنی شەرعیەتی ویراسین و دەسەڵاتیان بە ویراسیی بۆ ماوەتەوە. هەندێکی دیکەیان خاوەنی شەرعیەتی کودەتاین و لە ڕێّگای کودەتای سەربازییەوە هاتونەتە سەرحوکم. هەندێکی تریان شەرعیەتی شۆرشگێرانەیان هەیە و لە ڕێگای شۆرش و خەباتی چەکدارییەوە هاتوون و هەر بەو ناوەشەوە حوکمڕانن و ماونەتەوە و ناشڕۆن. زۆربەشیان خاوەنی ئەو جۆرە لە شەرعیەتن کە لە فیکری سیاسیی ئیسلامیدا ناوی «شەرعیەتی بردنەوە»  یان «شەرعیەتی خۆسەپاندن»، الغلبە، ی لێنراوە. ئەمەش ئەو جۆرە شەرعیەتەیە کە دەدرێتە هێزێک بەهەرشێوەیەک بە دەسەڵات گەیشتبێت و توانیبێت خۆی بەسەر ئەوانیتردا سەپاندبێت و ناچاریکردبن حوکمڕانییەکەی قبووڵبکەن. ئەوەی لەناو ئەم جۆرە تایبەتانەی شەرعیەتدا غائیبە، شەرعیەتی دیموکراسییانەیە، کە لە هەڵبژاردنێکی راستەقینەی بێ تەزویر و بێ ترس و بێ زۆر و بێ خراپ بەکارهێنانی دەسەڵاتەوە هاتبێت و دوای هەڵبژاردنیش دەزگا بۆ بەرپرسیارکردن و لێپرسینەوەی یاسایی و سیاسیی هەبێت. چوارهەم: هەموو ئەو خاڵانەی لەسەرەوە باسمکرد لە ناوچەیەکدا رووئەدات پڕ لە هێز و دەوڵەتی جیاوازە کە خەونی هەیمەنەکردن و بوون بە ئیمپراتۆریەتیان هەیە. ئەمە وادەکات هەر یەکێک لەو دەوڵەتانە بەدوای دروستکردنی هێزی پرۆکسییدا بگەڕێن و کاری سەرەکییان ببێتە قایمکردنی شوێنپێی ئەو دەوڵەتە دەرکییانە لەناو دەوڵەتاکانی خۆیاندا.  ئەوەی لە ئێستادا دەیبینین، بۆ نموونە، لاوازبوونی بەرەی ئێران و زیندەبەچاڵکردنی خەونە ئیمپراتۆریەتیەکی ئەو وڵاتەیە لەناوچەکەدا، بەڵام هاوکات بەهێزبوونی تورکیا و ئیسرائیل و گەورەبوونی خەونی هەیمەنەکردنی ئەوان بەسەر ناوچەکدا. ئەمە جگە لە بوونی بەرەی تر کە ئەوانیش بەهەمان ئاراستە و بەهەمان مەبەست کاردەکەن، سعودیە و ئیمارات و قەتەر. ئەوەی لەم دۆخەدا بە تەواوی وێران بووە و وێران دەبێت چەمکی «سەروریی نەتەوەیی» یان «سەروەری نیشتیمانی»یە، کە کۆڵەکەی ژمارە یەکی رێکخستنی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانە لە دونیای ئەمرۆدا. پێنجەم: ئامادەگیی دۆخێکی نێودەوڵەتی پر لە ململانێی سیاسیی و سەربازیی و ئابوریی بۆ کۆنترۆڵکردن، یان لانیکەم هەبوونی جێپێیەکی گەورە و کاریگەر لەم ناوچەیەدا. لەوانەش ململانێی نێوان ئەمریکا و چین و روسیا لە ناوچەکەدا. کە هەر یەکێکیان دەستی لایەنێکی ناوچەکە دەگرن و هەوڵی بەهێزکردنی دەدەن. ئەوەی ئەم هێزە جیهانیانە دەجوڵێنێت سود و قازانجی خۆیانە وەک زلهێزی جیهانیی، نەک بەشداریکردن لە دروستکردنی ناوچەیەکی ئارام و پێشکەوتو و لەم بەشەی جیهاندا.    شەشەم: بوونی چەندان کۆمەڵگا و خەڵک و دانیشتیوانی پڕوکاو بەدەست ئەو دۆخەی لەسەرەوە هەندێک لە هێڵە سەرەکیی و گشتییەکانیمان دەستنیشانکرد. لە دوای کۆتایی جەنگی ساردەوە کۆمەڵگاکانی ئەم ناوچەیە لەناو زنجیرەیەک جەنگ و پێکدادان و پشێوی سیاسیی و کۆمەڵایەتی گەورە و وێرانکەردا دەژین. ناوچەکە پرە لە چیرۆکی کوشتن و لەناوبردن و سڕینەوە، بێماڵکەوتن و ئاوارەبوون و راکردن و سەرهەڵگرتن. هەندێک بەشی ئەم ناوچەیە بەڕادەیەک وێرانە کۆمەڵگاکانیان پێویستیان بە هەمووشثێکە، لە حەب و دەرمانی سادەوە، بۆ خۆراک و شوێن و ماڵ و قوتابخانە و تەنانەت خێمەش. ئەمە وایکردوە دانیشتوانێکی گەورە لەم ناوچەیەدا دروستببن کە تاقە داواکارییەکیان ئەوەبێت، بژین، تەنها بژین، بەبێ ئەوەی هیچ هەقێکیان بەسەر سیاسەتەوە و بە سەر هێزە سیاسییەکانەوە هەبێت. ئەمە جگە لەوەی زۆرینەی کۆمەڵایەتیی لە زیاد لە کۆمەڵگایەکدا ترسێکی گەورەیان تەنانەت لە هێزە ئەلتەرناتیڤەکانیش هەیە. حەوتەم: لە زۆربەی ناوچەکەدا شتێک بە ناوی «متمانەوە» بە هێزە حوکمڕانەکان و بە بەشی هەرەزۆری هێزە ئەلتەرناتیڤەکانیش نەماوە.  قەیرانێکی گەورەی متمانە لە ئارادایە. ئەمە جگە لە باڵادەستی کولتوری پیلانگێڕیی و بەڵێنی درۆ و سیاسەتی فێڵ و درۆکردن لە هەموو شوێنێکدا. ئینجا کولتوری نەفیکردن و بەرەنگاربوونەوەی یەکتریی کە زۆربەی جار بە سیاسەتی تۆڵەکردنەوەی خوێناویی و وێرانکەر، کۆتایی دێت. لە ئێستادا سوریا لە هەمووان زیاتر بەرجەستەکەری ئەو دۆخەی سەرەوەیە کە باسمکرد، بەڵام سوریا بەشێکە لە دیمەنێکی گەورەتر کە لەزۆر سەرەوە هەمان وێنەی دۆخی سوریا بەرجەستەدەکات.  

درەو: ئەمڕۆ ژمارەیەكی زۆر لە مامۆستایان و فەرمانبەران بە خۆپیشاندان چوونە بەردەم خەیمەی مانگرتووان، مانگرتوان كفنی سپییان لەبەركرد، پێشتر داواكارییەكانیان لە وار خاڵدا خستەڕوو: 1-    رێزگرتنی كەرامەتی مرۆڤ لە هەرێمی كوردستان و سەروەری یاسای 2-    تەوتینی موەی موچەخۆران لە بانكە فیدراڵیەكان 3-    رێزگرتنی هاوڵاتیانی كوردستان لە رێگەی دابەشكردنی موچەكانیان سی رۆژ جارێك و گەرنەوەی موە پاشەكەوتكراوەكانیان 4-    گەڕانەوەی پلەبەرزكردنەوەی موچەخۆران ناوی مانگرتووان: 1-    زانا شێخ محەمەد- فەرمانبەری كارەبا 2-    شنە عەلی عەزیز- مامۆستا 3-    دڵشاد مەحمود تۆفیق- مامۆستا 4-    هادی حەمەڕەشید- مامۆستا 5-    پاكیزە حەمەئەمین – فەرمانبەر 6-    سەنگەر مەهدی عەلی – مامۆستا 7-    سروشت سیروان عەلی – مامۆستا 8-    عەتا ئەحمەد رەشید- مامۆستا 9-    محەمەد رەسوڵ محەمەد- فەرمانبەری زانكۆ 10-    محەمەد نیعمەت – فەرمانبەری كشتوكاڵ 11-    فازڵ قادر حەمە رەئوف – مامۆستا 12-    دڵشاد بابان- مامۆستا  

(درەو):  بەگوێرەی لێكدانەوەی پسپۆڕێكی نەوت لە عێراق، هەمواری یاسای بودجە سەبارەت بە تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوت لە كوردستان وا دەكات ئیدارەدانی كێڵگەكانی نەوت هەر لەدەستی حكومەتی هەرێمدا بمێنێتەوەو چاوەڕوانی ئەوەش بكرێت تێچووی بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێك نەوت لە كوردستان بۆ نزیكەی (36 دۆلار) بەرزبێتەوە، بەڵام عێراق تێچووی ئەو نەوتەی تر نادات كە هەرێم بۆخۆی بەرهەمی دەهێنێت و دەیفرۆشیت، ئەمەش بەواتای ئەوە دێت دوای دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت بە بۆریی، رەنگە پرۆسەی فرۆشتنی نەوت بە تانكەر لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە هەر بەردەوام بێت.  دەقی نوسینەكەی:  هەندێك هەڵێنجاندن بۆ هەمواری ماددەی 12 نەبیل مەرسومی- شارەزای ئابوری یەكەم: تێچووی كۆتایی بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێك نەوتی خاو پشت بەو توێژینەوەیە دەبەستێت، كە لەلایەن ئەو كۆمپانیای راوێژكارییەوە پێشكەش دەكرێت كە گرێبەستی لەگەڵدا دەكرێت، هەروەها بەهۆی سروشتی پێكهاتەی جیۆلۆجی كێڵگەكان و پۆلێنكردنیان لەچوارچێوەی كێڵگە بچوكەكاندا، چاوەڕێ دەكرێت تێچووی هەر بەرمیلێك بۆ نزیكەی 36 دۆلار بەرزببێتەوە.   دووەم: ئەم تێچووە تەنیا لەو نەوتەدا كورتدەبێتەوە كە رادەستی سۆمۆ دەكرێت، كە لەنێون 250 بۆ 300 هەزار بەرمیلدایە، ئەمەش بەو واتایە دێت ئەو بڕە نەوتەی تر كە هەرێم بەرهەمی دەهێنێت، سۆمۆ خەرجییەكەی نادات، چونكە هەرێم خۆی ئەو نەوتە دەفرۆشێت و داهاتەكەی وەردەگرێتەوە.  سێیەم: بەڕێوەبردنی كێڵگەكان هەر لەدەستی هەرێمدا دەمێنێتەوە كە پابەندە بە گرێبەستی شەراكەت لەگەڵ كۆمپانیا بیانییەكان كە ملكەچە بۆ حساباتی ئاڵۆز سەبارەت بە (كرێ)و (نەوتی تێچوون)و (نەوتی قازانج)و (باجەكان)و ئەمیش ملكەچە بۆ وردبینی كۆمپانیای جیهانی دیلۆیت.  چوارەم: بە كردەوە ئەستەمە بەشیك لە بەرهەمی نەوت رادەستی سۆمۆ بكرێت بەمەبەستی هەناردەكردنی بۆ دەرەوە، ئەمەش بەهۆی بوونی تەنیا یەك هێڵی هەناردەكردنەوە، رەنگە پەنا بۆ پاوكتاوكردن (مقاصە) ببرێت، بەو واتایەی هەرێم نەوت دەنێرێت دواتر قەبارەی گشتیی فرۆشی ئەو بڕە حساب دەكرێت كە رێككەوتن كراوە لەسەر رادەستكردنی، ئەمەش دوای لێدەركردنی تێچوو و داشكاندنی لە پشكی هەرێمی كوردستان لە بودجەدا.  پێنجەم: هەمواركردنەوەی ئەم ماددەیە هیچ سەرچاوەیەكی نوێی دارایی زیاد ناكات، چونكە دەستپێكردنەوەی ناردنی نەوت لەرێگەی هێڵی جەیهانی توركییەوە بەواتای كەمكردنەوەی هەمان بڕی بەرهەمهێنانی نەوت دێت لە باشورو ناوەڕاست كە تێچوویان كەمترە، ئەمەش بارگرانی گشتیی زیاترو كورتهێنانی بودجە گەورەتر دەكات. شەشەم: دەكرێت ئەم هەموارە داهاتە نەوتییەكانی عێراق زیاتر بكات، ئەمەش لەحاڵێكدا عێراق لە كۆتوبەندە ناچاریی و ئارەزوومەندانەكانی ئۆپێك پڵەس رزگاری ببێت، كە رۆژانە 650 هەزار بەرمیل بۆ بەرهەمهێنانی ئێستای عێراق زیاد دەكات و بەمەش عێراق دەتوانێت هەناردەی خۆی بۆ (3.3) تاوەكو نزیكەی (3.7 ملیۆن) بەرمیلی رۆژانە بەرزبكاتەوە.   

(درەو):  هەمواری بودجە تایبەت بە تێچووی نەوتی هەرێمی كوردستان پەسەندكرا، هەرێم دەبێت دەست بە هەناردەی نەوت بكاتەوە، رۆژانە 400 هەزار بەرمیل نەوت رادەستی (سۆمۆ) بكات، داهاتی نەوتەكەش ناگەڕێتەوە بۆ حكومەتی هەرێم.  دواجارو پاش ماوەیەك مشتومڕو ناڕەزایەتی هەندێك لە پەرلەمانتارانی ناوەڕاست و باشوری عێراق، ئەنجومەنی نوێنەران هەمواری یەكەمی یاسای بودجەی گشتیی پەسەندكرد. لەبری (مەحمود مەشهەدانی) سەرۆكی پەرلەمان، موحسین مەندەلاوی جێگری یەكەمی سەرۆكی پەرلەمان سەرۆكایەتیی دانیشتنەكەی كرد، نزیكەی (50) كەس لە ئەندامانی پەرلەمان دژی هەموارەكە وەستانەوە، بۆیە بەشداری دانیشتنەكەی پەرلەمانیان نەكرد. ئەوانەی بایكۆتیان كرد، ژمارەیەك لە پەرلەمانتارانی باشورو ناوەڕاست بوون كە داوای ئەوەیان دەكرد لە هەموارەكەدا بڕیار بدرێت لەسەر ئەوەی كێڵگە نەوتییەكانی هەرێم بە هاوبەشی لەگەل حكومەتی فیدراڵ بەڕێوەببرێن، ئەمەش بابەتێكە كە لەم هەموارەدا جێگای نابێتەوەو دەبێت لە یاسای نەوت و غازی عێراقدا یەكلابكرێتەوە كە لە 2007وە تائێستا ناكۆكی لەسەرەو دەرنەچوێندراوە، هەروەها ئەم پەرلەمانتارانە داوای پێداچوونەوە بە گریبەستە نەوتییەكانی هەرێم و هەندێك بابەتی تریان دەكرد تایبەت بە پارێزگاكانی دیكەی عێراق.   هەموارەكە تایبەت بوو بە مادەی١٢/دووەم/ج لە یاسای بودجە، بەگوێرەی ئەم بڕگەیە، بەرهەمهێنانی نەوت لە هەرێمی كوردستان بەدەركرا لەو نرخەی كە یاسای بودجە بۆ بەرهەمهێنانی نەوت بە گشتیی لە عێراق دیاریكردبوو، كە 6 دۆلارە بۆ تێچووی هەر بەرمیلێك.  هەموارەكە تێچووی بەرهەمهێنانی نەوتی لە كوردستان بۆ هەر بەرمیلێك بە بڕی 16 دۆلار دیاریكردووە، ئەمە تا ئەوكاتەی لەماوەی 60 رۆژدا لیژنە یاخود كۆمپانیایەكی پسپۆڕی نێودەوڵەتیی بە رەزامەندیی هەردوو حكومەتی بەغدادو هەولێر، تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت لە هەر كێڵگەیەك بە جیا لە كوردستان دەردەهێنن و دواتر لەسەر بنەمای ئەم راپۆرتە نرخێكی جێگیر بۆ تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت لە كوردستان دیاری دەكرێت.  لە 25ی ئازاری 2025وە بەهۆی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی پاریسەوە هەناردەی نەوتی هەرێم بە بۆریی بۆ بەندەری جەیهانی توركیا راوەستا، لە مانگی ئۆكتۆبەری 2023وە دەسەڵاتدارانی توركیا ئامادەیی خۆیان نیشاندا بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، بەڵام بە رەزامەندیی حكومەتی فیدراڵی عێراق.  لەوكاتەوە تائێستا یەكێك لە خاڵە ناكۆكەكانی نێوان بەغدادو هەولێر بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم بریتییە لە تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت لە كوردستان. حكومەتی هەرێم بەو شەش دۆلارە قایل نەبوو كە یاسای بودجە بۆ بەرهەمهێنانی نەوت دیاریكردبوو، بەتایبەتیش لەكاتێكدا بەپێی یاساكە چیتر داهاتی نەوتی هەرێم لە حاڵی هەناردەكردنیدا ناگەڕێتەوە بۆ هەرێم و دەچێتە ژمارە حسابی وەزارەتی دارایی عێراقەوە، كۆمپانیا نەوتییەكانیش بەم نرخە قایل نەبوو.  ئێستا كە ئیتر نرخێكی نوێ بۆ تێچوو دیاریكراوەو حكومەتی هەرێم پێی قایلە، وەكو نەرمین مەعروف ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق دەڵێ:" لێرە بەدواوە هەناردەکردنی نەوتی هەرێم لە بەندەری جیهانەوە دەستپێدەکاتەوە، بەڵام لەڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە بەبازاڕی دەکرێت"، سەرباری ئەمەش نەوتەكە بە نرخی پێشتری كوردستان نافرۆشرێت كە زیاتر لە 10 دۆلار لە خوار نرخی بازاڕی جیهانییەوە بوو، ئێستا ئیتر بە نرخی فەرمی دەفرۆشرێت.  بەگوێرەی یاسای بودجەی گشتیی عێراق، لەدوای بەركاربوونی ئەم هەموارەوە، دەبێت حكومەتی هەرێم رۆژانە 400 هەزار بەرمیل نەوت رادەستی كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتی عیراق "سۆمۆ" بكات. لەبەرامبەریشدا، وەكو (سیپان شێروانی) ئەندامی فراكسیۆنی پارتی لە پەرلەمانی عێراق دەڵێ: پێویستە حکومەتی فیدراڵیش پابەند بێت بە خەرجکردنی هەموو شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان کە لە یاسای بودجەدا ئاماژەیان پێ دراوە. شاخەوان عەبدوڵا جێگری سەرۆكی پەرلەمانی عێراق لە پشكی كورد رایگەیاند، دوای پەسەندكردنی هەمواری بودجە، یاسا پەسەندكراوەكە دەگەڕیننەوە بۆ حكومەت بۆ ئەوەی بكەوێتە بواری جێبەجێكردنەوە.  بڕیارە لە چەند ڕۆژی داهاتوودا، رێنماییەکانی جێبەجێکردنی هەمواری یاسای بودجەی گشتیی ئاڕاستەی لایەنە پەیوەندیدارەكان بكرێت.  دەقی هەمواری یاسای بودجەی عێراق سەبارەت بە تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت لە كوردستان:  🔹وەزارەتی دارایی فیدراڵی بەڵێن دەدات حکومەتی هەرێمی کوردستانی عێراق لە خەرجییە سەروەرییەکان بۆ تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوە قەرەبوو بکاتەوە، بۆ ئەو بڕە نەوتەی لە هەرێم بەرهەم دێت، کە لەلایەن کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوت (سۆمۆ) یان وەزارەتی نەوتی فیدراڵییەوە وەردەگیرێت، بەپێی بڕگەکانی (ا)و (ب)ی ئەم بڕگەیە، بەمەرجێک تێچووی دادپەروەرانەی خەمڵێنراوی بەرهەمهێنان و گواستنەوە بۆ هەر کێڵگەیەک بەجیا حیسابی بۆ بکرێت، لەلایەن لایەنێكی راوێژکاریی تەکنیکی نێودەوڵەتی تایبەتمەندەوە، کە وەزارەتی نەوتی فیدراڵی بە ڕێککەوتن لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەکان لە هەرێم دەستنیشانی دەکات، لەماوەی (٦٠) رۆژدا لە بەركاربوونی ئەم یاسایەوە، لە ئەگەری ناکۆکی، لەو ماوەیەی پێشوودا، ئەوا ئەنجومەنی وەزیرانی فیدراڵی ئەو دەستەی راوێژکارییە دیاری دەکات. 🔹ئەو لایەنە راوێژکارییەی لە بڕگەی پێشوودا ئاماژەی پێکراوە، تێچووی خەمڵێنراوی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی پێشکەش بە وەزارەتەکانی نەوت و وەزارەتی دارایی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمی کوردستانی عێراق دەکات و بۆ مەبەستی ئەم یاسایە پشتی پێدەبەسترێت، حیسابکردنی قەرەبوو كە لە خاڵی (ا)ی ئەم بڕگەیەدا هاتووە، لەسەر بنەمای تێچووی پێشوو بۆ هەر بەرمیلێک کەڕەتی ژمارەی بەرمیلە وەرگیراوەكان دەبێت بەپێی بڕگەکانی (ئەلف) و (ب)، لەم بڕگەیە، وەزارەتی دارایی فیدراڵی ئەو بڕە پارانە دەدات بە حکومەتی هەرێم. 🔹دەستبەجێ دەست بە گەیاندنی نەوتی بەرهەمهێنراو لە هەرێم بۆ کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوت (سۆمۆ)، یان وەزارەتی نەوتی فیدراڵی دەكرێت بەپێی خاڵەكانی (ا) و (ب)ی ئەم بڕگەیە، و قەرەبووی تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی دەکرێتەوە لەلایەن وەزارەتی دارایی فیدراڵی بەشێوەی سولفە، بە تێکڕای (١٦) دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک، کە دواتر چارەسەر دەكرێت، دوای تەواوبونی كاری راوێژكاریی تەكنیكی تایبەتمەند كە لەسەرەوە باسكراوە، لەسەر بنەمای (اپر رجعی) لەرێكەوتی دەستكردن بە رادەستكردنی نەوت بە گوێرەی ئەم هەموارە.   دەقی هەموارەكە وەكو خۆی:

درەو: بە گوێرەی ڕاپۆرتێکی ڕێکخراوە ڕوونبین بۆ شەفافییەت لە پرۆسەکانی نەوتی هەرێم، لە ساڵی 2024؛ # لە (8) کێڵگەی نەوتییەوە، نەوت بەرهەم هێنراوە. # تێکڕای بەرهەمی ڕۆژانە بریتی بووە لە (311 هەزار و 491) بەرمیل. # کۆی بەرهەمی کێڵگە نەوتییەکان (114 ملیۆن و 5 هەزار و 815) بەرمیل بووە. # داهاتی فرۆشی نەوتی هەرێم بریتی بووە لە (3 ملیار و 841 ملیۆن و 484 هەزار و 635) دۆلار. # تێکڕای بەرمیلێک نەوت بە نزیککراوەیی بریتی بووە لە (33 دۆلار و 69 سەنت)، لە کاتێکدا حکومەتی عێراق لە ڕێی سۆمۆوە تێکڕا بە (81 دۆلار و 70 سەنت) بەرمیلێک نەوتی فرۆشتووە # ئەگەر بەغدا نەوتی هەرێمی بفرۆشتبا کۆی داهاتەکەی لە بری (3 ملیار و 841 ملیۆن) دۆلار، (9 ملیار و 324 ملیۆن) دۆلار دەبوو تێکڕای بەرهەمی رۆژانەی نەوتی هەرێم لە ماوەی ساڵی 2024دا تێکڕای بەرهەمی رۆژانەی نەوتی هەرێم لە ماوەی ساڵی 2024دا لە 8 کێڵگەی بەرهەمهێنی نەوتەوە بریتی بووە لە (311 هەزار و 491) بەرمیل، کۆی بەرهەمی کێڵگە نەوتییەکان لەو ساڵەدا (114 ملیۆن و 5 هەزار و 815) بەرمیل بووە. لەم بڕە (33 ملیۆن و 74 هەزار و 566) بەرمیلی بۆ کۆمپانیا نەوتییەکان بووە، کە دەکاتە ڕێژەی (29٪)ی هەموو بەرهەم، ئەوەشی بۆ حکومەت ماوەتەوە (80 ملیۆن و 931 هەزار و 249) بەرمیل بووە بە ڕێژەی (71٪). هەر وەک لە خشتەکەی خوارەوەدا هاتووە، ئاستی بەرهەمی ڕۆژانەو کۆی بەرهەم و پشکی کۆمپانیا نەوتییەکان و حکومەتی هەرێمیش کێڵگە بە کێڵگە جیاکراوەتەوە. کۆی داهاتی نەوتی هەرێم لە ماوەی ساڵی 2024دا لەماوەی ئەمساڵدا داهاتی فرۆشی نەوتی هەرێم بریتی بووە لە (3 ملیار و 841 ملیۆن و 484 هەزار و 635) دۆلار، لەم بڕەش هەموو کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنی نەوت (ملیارێک و 121 ملیۆن و 893 هەزار و 406) دۆلار داهاتی نەوتیان بووە. هەرێمی کوردستانیش بڕی (2 ملیار و 719 ملیۆن و 591 هەزار و 229) دۆلاری بۆ ماوەتەوە لە داهاتی نەوت. تێکڕای بەرمیلێک نەوت بە نزیککراوەیی بریتی بووە لە (33 دۆلار و 69 سەنت)، لە کاتێکدا حکومەتی عێراق لە ڕێی سۆمۆوە تێکڕا بە (81 دۆلار و 70 سەنت) بەرمیلێک نەوتی فرۆشتووە. واتە بە جیاوازی (48) دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک نەوت، کۆی جیاوازییەکە لە ساڵی (2024)دا بۆ ئەو بڕەی هەرێم بەرهەمی هێناوە دەکاتە (5 ملیار و 472 ملیۆن و 279 هەزار) دۆلار. بە مانایەکی دیکە ئەگەر بەغدا نەوتی هەرێمی بفرۆشتایە لە ساڵی (2024)دا ئەوا کۆی داهاتەکەی لە بری (3 ملیار و 841 ملیۆن) دۆلار، (9 ملیار و 324 ملیۆن) دۆلار دەبوو. ئەم خشتەیەی خوارەوە داهاتی نەوتی هەرێم لە ساڵی (2024)دا ڕوون دەکاتەوە.   دەقی راپۆرتەكەی روونبیین  

درەو: فەرمانبەرێك كاتێك خانەنشین دەبێت (6) موچەی مۆڵەتی كۆكراوەو (12) موچەی تەواوەتی وەردەگرێت، مەرجەكانی وەرگرتنی ئەو دوو موچەیە چیەو پەیوەندیان بەیەكەوە چیە؟ هەردووكیان پێكەوە ئەدرێت یان یەكێكیان بدرێت ئەوەی تریان نادرێت؟ (پاداشتی كۆتایی راژە) و(موچەی مۆڵەتی كۆكراوە ) دووەم/ موچەی مۆڵەتی كۆكراوە (6) موچەی بنەڕەتی موچەی مۆڵەتی كۆكراوە لە زمانی ناو فەرمانگەكاندا پێی دەوترێت (ئیكرامیە) ئەم موچەی مۆڵەتی كۆكراوەیە بە دوورو نزیك پەیوەندی بە مافەكانی خانەنشینیەوە نیە، بەپێی مادەی (45) لە یاسای خزمەتی مەدەنی كاتێك كە فەرمانبەرێك هەواڵەی خانەنشینی دەكرێت مافی خۆیەتی موچەی مۆڵەتی كۆكراوەی (180) رۆژی پێبدرێت كە دەكاتە (6) مانگ، ئەمە هۆكارەكەی بۆ ئەوە دەگەرێتەوە كە فەرمانبەر مافی ئەوەی هەیە لەمانگێكدا (3) رۆژ مۆڵەت و لە ساڵێكدا (36) رۆژ مۆڵەت وەربگرێت، بەڵام فەرمانبەر ئەو مۆڵەتانەی وەرنەگرتووە، یاسادانەر، بواری داوە ئەو مۆڵەتانەی كەڵەكە بووە، تا (180) رۆژی مۆڵەت بە موچە خەرجی دەكات، لەسەرو (180) رۆژەكەشیەوە دەكرێت بە خزمەتی خانەنشینی و ئەچێتە سەر خزمەتی خانەنشینیی فەرمانبەرەكە. لەبەر ئەوەی كەسێك كە هەواڵەی خانەنشینی دەكرێت مافی خۆیەتی موچەی بنەڕەتی مۆڵەتی كۆكراوەی بۆ خەرجبكرێت، بۆ (180) رۆژ كە دەكاتە (6) مانگ، واتا مەرج نیە هەموو فەرمانبەرێك ئەمەی بۆ خەرجبكرێت ئەكرێت فەرمانبەرەكە لە ژیانی فەرمانبەریدا مۆڵەتی زۆر كردبێت یان ئیحتیمالە (50) رۆژ یان (100) رۆژ مۆڵەتی هەبێت، بەقەدەر ئەو رەسیدەی مۆڵەتەی هەیەتی بۆی خەرجدەكرێت بەمەرجێك نەچێتە سەرو (180) رۆژەوە، ئەم موچەی مۆڵەتی كۆكراوەیە مەرج نیە تەنیا لە خانەنشینیدا خەرجبكرێت بەڵكۆ فەرمانبەرێك كاتێك دەستلەكاركێشانەوە دەدات بە فەرمانگەكەی و فەرمانگەكەی رەزامەندی بۆ دەكات لەو حاڵەتەشدا بۆی هەیە ئەو مۆچەی مۆڵەتی كۆكراوەیە وەربگرێت با خانەنشینیش نەبووبێت، ئەمەش بە گوێرەی بڕگەی (2) لە مادەی (49) لە یاسای خزمەتی مەدەنی. یاسادانەر ئەمەی لەبەر چی كردووە؟، فەرمانبەر ژیانی وەستاوەتە سەر ئەوەی (30) رۆژ جارێك موچەی وەرگرتووەو ئێستا خانەنشین بووەو لەوانەیە (2-3) مانگی پێ بچێت تا مامەڵەی خانەنشینیەكەی دەگەڕێتەوە، یاسادانەر ئەو مافەی داوە بە فەرمانبەرەكە ئەو پارەیەی لەبەردەستدا بێت تا ئەوكاتەی كە مافی خانەنشینیەكەی بۆ جێگیر دەكرێت و موچەی خۆی وەردەگرێت. ئەگەر فەرمانبەرێك موچەی بنەڕەتیەكەی (509) هەار دینار بێت، موچەی (6) مانگی دەكاتە (3 ملیۆن و 54 هەزار) دیناری پێدەدرێت و لەبەردەستیدا دەبێت تا ئەوكاتەی موچەی خانەنشینیەكەی وەردەگرێت. دووەم: پاداشتی كۆتایی راژە (12) موچەی خانەنشینی ئەم (12) موچەیەی كە دەدرێت بە فەرمانبەر لەكاتی خانەشنین بوونیدا، بە گوێرەی یاسای ژمارە (9) ساڵی 2014 بڕیاری لێدراوە وە یەكەمجارە لە تەشریعی عێراقیدا مافی ئاوا بدرێت بە فەرمانبەر ئەمەش وەكو ئیمتیازێكە بۆ ئەو فەرمانبەرانەی (25) ساڵ خزمەتیان كردووە لە بواری وەزیفیدا (لە 25 ساڵ یەك رۆژ كەمتر بێت ئەو 12 موچەیە شمولی ناكات)، یاسادانەر بڕیاریداوە بۆ هەر فەرمانبەرێك (25) ساڵ و زیاتر خزمەتی هەبێت ئەوا موچەو دەرماڵەی (12) مانگ وەردەگرێت كە دوایەمین موچەو دەرماڵەی وەریگرتووە حیسابە، واتا ئەگەر فەرمانبەرێك كە هەواڵەی خانەنشینی دەكرێت موچەكەی (ملیۆنێك و 500 هەزار) دینار بوبێت لەم حاڵەتەدا، (12) موچەی (ملیۆن و 500) هەزار دینارەی پێدەدرێت كە دەكاتە (18 ملیۆن) دینار، لەرووی یاساییەوە پێی دەوترێت (پاداشتی كۆتایی راژە) ئەمەش پەیوەندی بە مۆچەی مۆڵەتی كۆكراوەوە نیە واتا (6) موچەكە، ئەویان سەربەخۆ وەردەگیرێت و ئەمیشیان سەربەخۆ وەردەگیرێت. لەمەیاندا (12 موچەكە) مەرجە فەرمانبەر (25) ساڵ خزمەتی هەبێت، لەمەیاندا موچەو دەرماڵەكە پێكەوە وەردەگرێت، بەڵام لە موچەی مۆڵەتی كۆكراوە (6 موچەكە) تەنیا موچەی بنەڕەستی (ئیسمی) وەردەگیرێت، ئەم دوانە پەیوەندیان بەیەكەوە نیەو كەسیان نابن بە بەدیلی ئەوەی تر، وەك كەسیان مەرج نین بۆ ئەوەی تر ، دوو یاسای جیاواز رێكی خستوون و پەیوەندییان بە دوو بابەتی جیاوازەوە هەیە.   * ئەم بابەتە لە چاوپێكەوتنێكی (درەو) لەگەڵ عەبدولقادر ساڵح شارەزایی یاسایی وەرگیراوە  

درەو: كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق بە واژۆی د. هەیمان تەحسین بەڕێوەبەری فەرمانگەی كاروباری حزب و رێكخراوە سیاسیەكان نوسراوێكی ئاراستەی "گۆڕانی كوردسات" كردووەو دەڵێت پەلەمەكەن لە ئەنجامدانی بەستنی كۆنفرانسی حزبتان، لەوبەروارەی دیاریتانكردووە كە رۆژی یەكشەممە 2/2/2025 ئەویش لەبەر ئەوەی داوایەك لەلایەن دەستەی گشتی گۆڕانەوە پێشكەشی كۆمسیۆن كراوە. بەپێی لێدوانی بەرپرسانی "گۆڕانی كوردسات" كە بۆ (درەو) قسەیان كرد دەڵێن: ئەو نوسراوەی كۆمسیۆن داوا دەكرێت پەلە نەكرێت لە ئەنجامدانی كۆنفرانس بەڵام بە مانای هەڵوەشانەوە نایات و لەداهاتوودا جارێكی تر بە واژۆی رێكخەری گشتی نوسراو ئاراستەی كۆمسیۆن دەكرێتەوە بۆ بەستنی كۆنفرانس. لەبەرامبەردا سەرچاوەیەك لە  "گۆڕانی گردی زەرگەتە" بە (درەو)ی راگەیاند: نوسراوەكە بە مانای هەڵوەشاندنەوەی ئەو كۆنفرانسەیە كە "گۆڕانی كوردسات" بە نیازبوو لە رۆژی یەكشەممە بیبەستێت، ئەویش لە ئەنجامی تانەی دەستەی گشتی بزووتنەوەی گۆڕان ل فەرمانگەی حزب و رێكخراوە سیاسیەكان لە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان. ئەو سەرچاوەیەكی "گۆڕانی گردی زەرگەتە" دەڵێت ئێمە رۆژی 22ی شوبات لە گردی زەرگەتە كۆنفرانسی بزووتنەوەی گۆڕان دەكەین و زۆرینەی ئەندامانی جڤاتی هەڵبژێردراو لەگەڵ ئێمەیە. لە ئێستادا بزووتنەوەی گۆڕان بەسەر گۆڕانی "گەڕەكی كوردسات"  بەسەرۆكایەتی دانا ئەحمەد مەجید و گۆڕانی "گردی زەرگەتە" بەسەرۆكایەتی چیا نەوشیروان مستەفادا دابەش بووە" لە نێو ئەو دابەشبوونەدا بەشێك لە ئەندامانی جڤاتی گشتی و جڤاتی نیشتمانی لەگەڵ گۆڕانی "گەڕەكی كوردسات"ن كوێستان محەمەد و كەمال موسلیم و بەشێك لە بەرپرسانی گۆڕان لە حكومەت لەگەڵ ئەم بەشەی گۆڕانن، ئەگەرچی ئەم بەشەی گۆڕان بڕیاری كشانەوەی داوە لە حكومەت بەڵام ئەندامانی بەردەوامن لە حكومەت، بەشێكیش لە ئەندامانی جڤاتی گشتی و نیشتمانی لەگەڵ "گۆڕانی گردی زەرگەتە"ن لەگەڵ سەرۆكی تیمی حكومەتی بزووتنەوەی گۆڕان دانا ئەحمەد مەجید و بەشێك لە بەرپرسانی گۆڕان لەناو حكومەتی هەرێم و حكومەتە خۆجێیەكان، ئەم بەشەی گۆڕان بڕیاری كشانەوەیان نەداوە لە حكومەت، بەشێك لە جڤات و ئەندامانی تیمی حكومەت لە لای گۆڕانی "گردی زەرگەتەن" لە وەزیرەكان (دانا عەبدولكەریم). بەشێكی تر لە ئەندامانی جڤات و تیمی گۆڕان لە حكومەت لە لەگەڵ گۆڕانی "گەڕەكی كوردساتن" وەك (كوێستان محەمەد و كەمال موسلیم)، ئاوات شێخ جەناب وەزیری داراییش لەگەڵ هیچ لایەكیاندا نیە.