بڵند دلێر شاوەیس بە گوێرەی زانیاریەکان پرۆسەی ئاشتی نێۆان تورکیا و (pkk) ئەمجارە ویستێکی هاوبەشی (دەوڵەتی قوڵ لە تورکیا) و (pkk) یە، بەتایبەت خواستێکی کەسی (ئەردۆغان) و (ئۆجەلان) ی لەسەرە: ١- لەسەر ئاستی (دەوڵەتی قوڵ لە تورکیا) و (pkk): لەلایەکەوە (دەوڵەتی قوڵ) لە تورکیا درک بەو مەترسییانە دەکەن کە ڕووبەڕوی تورکیا دەبێتەوە هەر لە گرفتی ئابووری و ململانێی سیاسی لەسەر ئاستی ناوخۆ بەتایبەت کێشەی (کورد و ڕەوتی خزمەت) و لێکەوتەکانی لەسەر ناجێگیربوونی کۆمەڵگای تورکیا هەتا کاریگەری گۆڕانکارییەکانی ناوچەکە کە ئەگەر هەیە پریشک بەر تورکیا بکەوێت، جگە لەوەی تورکیا لەمێژە ئاوات دەخوازێت بۆ بوون بە ئەندام لە یەکێتی ئەوروپا، هەڵوێستەکانی (دەوڵەت باخچەلی) ئەم دواییە ڕەنگدانەوەی ڕوونی ئەو مەترسیانەیە. لەبەڕامبەردا پارتی کرێکارانی کورستان (pkk) کەوتۆتە ئەو بڕوایەی توانای سەربازی و پێگەی بەهێزی تورکیا وەک هاوپەیمانی ئسرائیل و ئەندامی ناتۆ، هەروەها لەم سەردەمەدا کە تەکنەلۆجیا ڕۆڵی یەکلاکەرەوە دەبینێت لە ململانێکاندا وادەکات کە مەحاڵە لە ڕێگای خەباتی چەکداریەوە بگەنە ئامانج. کۆما جڤاکێن کوردستان (KCK) کەوتۆتە ئەو بڕوایەی قۆناغەکە پێویستی بە پێداچونەوەیەکی گشتییە لە هەموو ڕوویەکی سیاسی، سەربازی، ڕێکخراوەیی تەنانەت بیر و باوەڕی چەپیش. ئەم بڕوایەش دەرەنجامی نامە گۆڕینەوە و ئاڵوگۆڕی ڕا و بۆچونی چەندین ساڵەی نێوان (KCK) و (عه‌بدوڵڵا ئۆجه‌لان)ە " قەندیل و ئیمڕالی". ٢- لەسەر ئاستی کەسیش هەریەک لە (رەجەب تەیب ئەردۆغان) سەرۆک کۆماری تورکیا و (عه‌بدوڵڵا ئۆجه‌لان) سەرۆکی زیندانیکراوی (pkk) خواستیان هەیە بگەنە ڕێکەوتنێک لە مێژودا بە سەروەری بۆیان تۆمار بکرێت، زانیاری ئەوەش هەیە یەکتریان بینیبێت و ڕاستەوخۆ وتووێژیان کردبێت: (ئەردۆغان) لەپاڵ ئەوەی پێشتر سێ خول سەرۆک وەزیران بوو و توانی دەستوری تورکیا بگۆڕێت و سیستەمی سەرۆکایەتی بچەسپێنێ و ماوەی سێ خولە سەرۆک کۆمارە، خوازیارە ببێت بەخاوەنی خەڵاتی (نۆبڵ بۆ ئاشتی) تا لەسەر ئاستی ناوخۆ و نێۆدەوڵەتیش پارێزبەندی و ناوبانگ و سەروەرییەکی دیکە تۆمار بکات. هەر بۆیە سەرەتا بە پرۆسەی ئاشتی لەگەڵ (عه‌بدوڵڵا ئۆجه‌لان) سەرۆکی زیندانیکراوی (pkk) دەست پێدەکات، دواتر هەوڵی کردنەوەی دەرگایەک دەدات بۆ لێکتێگەیشتن و ئاشتەوایی لەگەڵ (ڕەوتی خزمەت). لەبەرامبەردا (عه‌بدوڵڵا ئۆجه‌لان) دەیەوێت بەزیندویی هاوشێوەی (نێلسۆن ماندێلا) لە زیندان بێتە دەرەوە و لە مێژوودا بە نەمری بمێنێتەوە، سەروەرییەک تۆمار بکات و وەک کەسایەتی سەدە بناسرێت. بە هەمان شێوەی بەخشینی خەڵاتی (نۆبڵ بۆ ئاشتی) ساڵی ١٩٩٤ بە هەر یەک لە سەرۆکی حکومەتی ئسرائیل (ئیسحاق ڕابین) و وەزیری دەرەوەی ئسرائیل (شێمون پێرێز) و سەرکردەی فەلەستینی (یاسر عەرەفات) لەپای ئەو هەوڵانەی پێشکەشیان کرد لە پێناو گەیشتن بە ڕێککەوتن لە نێوان (ئسرائیل) و (منظمة التحرير الفلسطينية) و ئیمزاکردنی ڕێککەوتننامەی (ئۆسلۆ) بۆ ئاشتی، گەر پرۆسەی ئاشتی لە تورکیا بچێتە سەر ڕێچکەی خۆی و بەئەنجام بگات پێشبینی دەکرێت هەریەک لە (رەجەب تەیب ئەردۆغان) سەرۆک کۆماری تورکیا و (دەوڵەت باخچەلی) سەرۆکی (MHP) و (عه‌بدوڵڵا ئۆجه‌لان) سەرۆکی زیندانیکراوی (pkk) خەڵاتی نۆبڵ بۆ ئاشتی بەدەست بهێنن.

عەلی مەحمود روداوەكان دوای راپەڕین ئەگەر ئەنجامی نەبوایە, كەس خۆی ناكردە خاوەندی, وەك ئەوەی 17ی شوباتی 2011, سەركەوتن باوكی زۆرە, شكستیش هەتیوە, ئێستاش ئەنواع چیرۆكی بۆ دەهۆننەوە, هەمووشی ناڕاستن. لە راستیدا راپەڕین شكستی خوارد, هەڵاتنی خەڵك دوای شكستەكە كە ناوی كۆڕەوە, بەهۆی وێنە تراژیدییەكەیەوە  سەركەوت, لەوەشدا پارتەكان رێگر بوون, شەوی كۆڕەوی 31-3-1991, تا بەیانی رێگریان كرد لە هەڵاتنی خەڵك لە شاری هەولێر, خەڵكیان خستە بەردەم ئاگری بەعس. یەكێك نییە بڵێ من یەكەم  كەس هەڵاتم؟, ئەندازیاری كۆڕەوم. پێشینە مێژویینیەكان ئەگەر باسی راپەڕینی 5ی ئاداری 1991 ی گەلی كوردستان بكەین, ناتوانین باسەكە دەرباز بكەین بێ ئەوەی بچینەوە سەر داگیركردنی كوەیت و جەنگی كەنداوی دوو و  راپەڕینی باشووری عێراق كە ئیسلامی سیاسی شیعە ناوزەدیان كردووە بە راپەڕینی شەعبانییە, چونكە ئەگەر پانۆرامایەكی هەمە لایەنە نەخەینە بەردەست, وا دەبینرێت كەسێك هاتووە لە كوردستان راپەڕینی ئەنجامداوەو كۆشكە زستانییەكانی قەیسەرەكانی یەك لە دوای یەك گرتووەو فەتحیانی كردووە, بۆیە  كە باسی راپەڕین دەكەین  دەبێت روداوەكانی ئەو 7 مانگ و سێ رۆژە لە 2-8-1990 ەوە  بۆ 5-3-1991 بە وردی بخوێنینەوەو چاوێك بە تەقویمی رۆژەكانیدا بخشێنین, هەڵسەنگاندن بۆ وردو درشتی روداوەكانی بكەین, هەمووی تەواوكەری یەكن. خۆ لەماوەی هەشت ساڵەی جەنگی ئێران عێراقدا ئەم لایەنە سیاسییانەی كوردستان و عێراق هەزاران جاریش نەبێت سەدان جار داوای راپەڕینیان لە خەڵ كرد, كەسیش گوێی لێیان نەگرت. دەشێت كەسێك, فەرماندەیەككی پلە یەك  یان خوارتر دوای دەستپێكی راپەڕین لە عێراق بە 5 رۆژ و زیاتریش لە كوردستان نەخشەی گرتنی شارو شارۆچكە و  مەخفەری پۆلیس و رەبایەیەك و دەزگایەك و خۆپیشاندانێكی داڕشتبێت, یان حیزبێك یان چەند حیزبێك دوای ئەنفال ورە بە بەریا هاتبێتەوە چەند مەفرەزەیەكیان لە كوڕی خەڵكی ناردبێتە خوارەوە, وەلێ لە گشتدا روداوەكان پێمان دەڵێن راپەڕین و كۆڕەو  محاڵەو بارودۆخی زاتی نەك مەوزوعی هێنابیانیەتە پێشەوە, بەڵكە كارە زاتییەكان دوای روداوە مەوزوعییەكان كە گرتنی كوەیت و لێدانی عێراق و سیناریۆی خەیمەی سەفوان خولقاندویەتی, كارەساتی ئەو رۆژانە هێندە گەورەن مێژووی جیهانیان گۆڕی, جیهانیان لە جوت جەمسەرییەوە كردە تاك جەمسەری, هەموو كورد لەناو روداوەكاندا دڵۆپێكە لە دەریایەكدا.   پانۆرامای شەڕی دووەمی كەنداو"كوەیت"  لە كاتێكدا جیهان بەرەو روی داگیركاری كوەیت لە لایەن عێراقەوە ببوەوە بە یەكێتی سۆڤیەتیشەوە, بۆ یەكەمجار ڤیتۆی بۆ پشتیوانی لە عێراق بەكار نەهێنا لە نەتەوەیەكگرتووەكان, ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان هەمان رۆژ برشیاری 660 دەركرد, داوای لە عێراق كرد دەست بەجێ بكشێتەوە لە خاكی كوەیت, هەروەها لە رێكەوتی 7-8 ئەمەریكا ئۆپەراسیۆنی قەڵغانی بیابانی راگەیاند, لە 16ی سەپتەمبەریش بڕیاری 667 ی بە كۆی دەنگ دا, كە عێراق تا 15ی ئۆكتۆبەر لە كوەیت بكشێتەوە. لە رێكەوتی 15ی ئۆكتۆبەری 1990 عێراق بڕیاری دا نەكشێتەوە لە كوەیت, بە دوایدا  هاوپەیمانی جیهانی ئۆپەراسیۆنی زریانی بیابان رایگەیاند"ئۆپەراسیۆنی رزگاری كوەیت", كە لە رێكەوتی 17ی یەنایەرەوە بۆ  28ی فبرایەر بۆ ماوەی 43 رۆژ بەردەوام بوو. ئۆپەراسیۆنەكە پێك هاتبوو لە هاوپەیمانی سوپای 34 وڵات و بە بەشداری 966344 سەرباز كە 74%یان ئەمەریكی بوون. لێدانی عێراق  لە بەرەبەیانی رۆژی پێنجشەممە رێكەوتی 17ی جەنیوەرییەوە فرۆكە جەنگیەكانی هاوپەیمانان سەرتاپای عێراقیان بۆردومان كرد, بە بەشداری 2430 فڕۆكەی پێشكەوتووی نوێی ئەوێ رۆژێ, هاوپەیمانان لە ماوەی چل و دوو رۆژدا109867 جار بۆردومانی ناو عێراقیان كرد, بەڕێژەی 2555 جار لە رۆژێكدا, رۆژانە 60624 تەن باروتیان بەسەر خەڵك و دازەگا سڤیلەكان و سەربازگاكانی عێراقدا دەباراند, عێراقیان غەرقی دوكەڵ و ئاگرو  خوێن و  مەرگ و وێرانە كرد, شوێنەوارە تەندروستی و ژینگەییەكانی ئەو جەنگە تا هەنووكە ماوە, تەنها لە جارێكدا لە پەناگەی عامریە لە شاری بەغدا ئێسك و پروسكی 315  ژن و منداڵیان هاڕی و تاوانی جەنگیان ئەنجامدا. هاوكات ئەمەریكا بە رۆكێتی دور هاوێژی كرۆز و بۆمبی هیشۆیی و بۆمبی زیرەك و چەكی لیزەری پێشكەوتوو تا دەگاتە یۆرانیۆمی چاككراو لە عێراقی دەدا, 288 تۆماهۆكی لە دەریای سورەوە بە عێراقەوە نا, عێراقیش 86 سكودی نا بە ئیسرائیل و سعودییەوە, بە گشتی لە دوای جەنگی كۆریاوە ,شەڕی كوەیت گەورەترین جەنگ بوو لە جیهاندا لە ماوەی چوار دەیەدا. لە بەرامبەردا سەدام حوسێن لە هەمان رۆژی راگەیاندنی زریانی بیابان, دایكی جەنگەكانی راگەیاند كە لای عێراقییەكان بە دایكی دۆڕانەكان بەناو بانگ بوو. لەسەر داوای یەكێتی سۆڤیەت لە رێكەوتی  22ی شوبات, عێراق رازی بوو هێزەكانی لە ماوەی 24 كاتژمێردا لە كوەیت بكشێنێتەوە, لە رێكەوتی 24 ی فیبریوەری 1991 هاوپەیمانان هاتنە ناو كوەیتەوە, 26 مانگ لە هێزەكانی عێراقیان دا كە لە باری پاشەكشەدا بوو, لە ئەنجامدا لە ماوەی چەند كاژێرێكدا  70 بۆ 100 هەزار سەربازی عێراقی كوژران و 60000 كەسیان بە دیل گیران, بە یەكێك لە گەورەترین تاوانەكانی مێژوو تۆماركرا, لە گەڵ تێكشكانی4000 تانك, 3100 تۆپ, 1856 ئۆتۆمۆبیلی سەرباز گواستنەوە. ئەوەشمان لە یاد نەچێت لە 23ی یەنایەر لە كۆی 750 فرۆكەی جەنگی عێراق  تەنها  122  فرۆكەی بە ساغی مابوو, ئەویشی  تەسلیم ئێران كرد, ئەویش دەستی بە سەردا گرت. لە كاتێكدا لە ماوەی 8 ساڵەی شەڕی ئێران - عێراقدا, هێزی ئاسمانی عێراقی جوڵەی لە هێزی ئاسمانی ئێرانی بڕیبوو, هەمان ئەو فڕۆكانە تاوانیان دژ بە ئێران ئەنجام دەدا, ئێستا لەسەر سینی زێڕین لە لایەن سەدامەوە پێشكەش ئێران دەكرێت. عێراق لە پاشەكشەدا لە كۆی 1080 بیرە نەوتی كوەیتی 727 یانی تەقاندەوە, ملیۆنێك بەرمیل نەوتی رژاندە كەنداوی عەرەبییەوە,  128 پەڵە نەوتی گەورە كەنداوی عەرەبی داپۆشی, بەمەش گەورەترین تاوانی ژینگەیی لە مێژوودا ئەنجامدا. لە جەنگێكی 99 كاتژمێریدا دۆڕانی خۆی راگەیاند, جۆرج بۆش لە 27ی مانگ  ئازادكردنی كوەیتی راگەیاند, 28ی مانگ ئەمەریكا كۆتایی جەنگی راگەیاند. وێنای  شكستی سوپای عێراقی ئەو رۆژانە لە جەنگی جیهانیشدا نەبووە, ریزی دیلەكان و تەرمی قەراغ رێگاو بانەكان و دوكەڵ و تارمایی ئامێرە تێكشكاوەكان لە ناو چڕە دوكەڵی بیابانی پان و بەریندا  شاشەی تەلەفزیۆنەكانی لە جیهاندا داگیر كردبوو, عێراق سێیەكی سوپاكەی لەو 99 كاتژمێرە جەنگە لە دەستدا. خێمەكەی سەفوان رێكەوتی 2-3-1991  نەتەوە یەكگرتووەكان بڕیاری 686ی راوەستانی جەنگی دا, تیایدا عێراق رەزامەندی دا لە جێبەجێكردنی هەر 12 بڕیارەكەی لەو بڕیارە ئاماژەی پێ درابوو. بۆ جێبەجێكردنی تەكنیكی راوەستانی جەنگ , دانوسانەكانی ئاگربەست لە ٣ی ئازار لە ژێر خێمەی سەفوان دەستیپێكرد. كۆبونەوەكە لە فڕۆكەخانەی سەنام، سەر بە قەزای سەفوان، لە كاتژمێر 11:30 سەرلەبەیانی لە كەشێكی ئاڵۆز و بارگاوی  بێ تەوقە كردن , وە پشكنینی هەموو بەشدار بووان دەستیپێكرد. شاندی هاوپەیمانی  ترساون لەوەی شاندەكەی عێراق بۆمب رێژ كرابێتن خۆیان بتەقێننەوە, بۆیە بە وردی هەموو پشكێنراون, كۆبوونەوەكە كاتژمێرێكی خایاند. شاندی عێراقی پێكهاتبوو لە لیوا سوڵتان هاشم جێگری سەرۆكی ئەركانی ئۆپەراسیۆنەكان و جەنەراڵ سەلاح عەبود فەرماندەی فەیلەقی سێ و دەریاوان نەوفال عەبدول حەفیز وەك وەرگێڕ. شاندی دانوستانكاری هاوپەیمانی پێكهاتبوو لە ژەنەڕاڵ نۆرمان شوارزكۆف فەرماندەی هێزەكانی هاوپەیمانان و شازادە لیوا خالید بن سوڵتان بن عەبدولعەزیز فەرماندەی هێزە هاوبەشەكانی عەرەب. بە پێی رێكەوتنەكان  نابوایە هیچ چەكێك كە تێك نەشكێنرابوون  لە جێگای خۆیان جوڵە بكات,  بەڵام رێگا بە كشانەوەی  لیوای زرێپۆشی  پاسەوانی كۆماری درا, تایبەت بە ئاسایشی ناوخۆیی, بەڵام  لە كشانەوەیا لێی درا, هەروەها رێگا بە هەندێك كەرتی سەربازی دیكە درا. لەسەر داوای سوڵتان هاشم لایەنی ئەمەریكی بەهۆی ئەوەی گوایە پردەكانی عێراق زۆریان روخاون بەهۆی بۆمبا بارانەكانەوە, ڕەزامەندی دەربڕی لەسەر بەكارهێنانی هێلیكۆپتەرەكانی عێراق لە چوارچێوەی سنوری وڵاتەكەی بۆ گواستنەوەی برینداران و بەرپرسان و حاڵەتەكانی دیكە, بەمەش  دەرگای جهەنەم لە بەردەم ناڕەزایەتییەكان كرایە سەر پشت.   راپەڕینی باشووری  عێراق   لە 28ی شوباتەوە, شاری بەسرە جمەی دێت, چ لە ئەو سەربازانەی  بە ساغی و بە برینداری لە ریزە دورو درێژەكاندا بە دوای یەك, دەڵێی مێرولەن, بە برینداری و سیمای خۆڵاوی و دوكەڵاوی چڵكنەوە, بە سكی برسی و جەستەی تێك شكاوەوە ملی رێگایان بەرەو ناو خاكی عێراق گرتۆتە بەر. لە لایەكی دیكەوە  كەسوكاری سەربازان لە هەموو عێراقەوە لە سەرسنووری كوەیتەوە تا بەسرە كۆبونەتەوە بۆ هەواڵپرسی رۆڵەكانیان. لەم بارودۆخەدا لە كۆتا ڕۆژی مانگی شوباتی ساڵی ١٩٩١ پریشكی راپەڕین لە عێراق لە شارۆچكە سوننەییە سنوورییەكانی ئەبو خەسیب و زوبەیری ٦٠-٧٠ كیلۆمەتر لە باشووری بەسرە دەستی پێكرد،  رۆژی دواتر لە رێكەوتی ١ی ئازار راپەڕین شاری بەسرەی گرتەوە؛ سوق ئەل شویوخ لە ٢ی ئازار؛ ناسریە و نەجەف و كوفە لە ٤ی ئازار؛ كەربەلا لە ٧ی ئازار؛ پاشان عەمارە و كوت و هەموو باشووری گرتەوە. گوایە هەمان رۆژ 28-2-1991 لە شاری ناسریە ئەندامێكی حیزبی دەعوە دروشمی داوەو خۆپیشاندانی كردووە, بارەگای پۆلیس گرتراوە, دەست بەسەر چەكدا گیراوە, بەڵام بە بەرفراوانی پشت راست نەكراوەتەوەو روداوەكە لە ئاستی راپەڕین نەبووە. شۆفێری زرێپۆشێك بە ناوی خەلیل جوەیبار كە لە نێو ئەو سەربازانەدا بوو لە  زوبێرەوە كەوتنە رێ بۆ شاری بەسرە تاكو بڵێسەی شۆڕشەكە هەڵبگیرسێنن لە بەسرا وتی: سەدام پێشتر هێزەكانی پاسەوانی كۆماری بۆ شوێنێكی ئارام كشاندەوە, ئێمە 100 كیلۆمەتر بە پێ هاتینەوە بۆ ناو خاكی عێراق , برسی و تینوو و ماندوو بووین. لە زوبەیر بڕیارماندا كۆتایی بە سەدام و ڕژێمەكەی بهێنین, تەقەمان لە وێنەی سەدام كرد, سەدان سەربازی پاشە كشەكردوو بەشدارییان لە ڕاپەڕینەكەدا كرد, تا پاشنیوەڕۆ بوینە هەزاران سەرباز, خەڵكی سڤیل پشتگیرییان كردین و هاتنە ناو راپەڕینەكە, هێرشمان كردە سەر بارەگای حیزبی بەعس و دەزگای ئەمن و گرتمان ,  بۆ كاتژمێر 3ی بەیانی رۆژی دواتر واتا 1ی ئازار راپەڕین گەیشتە شاری بەسرە. ڕاپەڕینەكەی شاری بەسرە لەلایەن محەمەد ئیبراهیم وەلی ئەفسەرێكی عێراقی سەرپەرشتی كرا و هێزێكی لە تانك و زرێپۆش و بارهەڵگر كۆكردەوە بۆ هێرشكردنە سەر پارێزگا و فەرمانگەكانی پارتی بەعس و بارەگا ئەمنییەكان, زۆرینەی ڕەهای دانیشتوانی شاری بەسرە پشتیوانی شۆڕشیان كرد, سەربازەكان چالاكانە بەشدارییان كردو لەوانە فەوجی 24ی میكانیك,  دەرگای زیندانیان شكاند و سەدان زیندانی ئازاد كران. لە سوق الشیوخ سێ گروپی چەكدار هێرشیان كردە سەر شارەكە. نزیكەی هەموو هاوڵاتییان ڕژانە سەر شەقامەكان و پەیوەست بوون بە راپەڕینەوە, عەبدول شەباجە ئەندامی مەجلیسی نیشتمانی عێراقی و بەعسی پێشوو لە سەرەتادا سەركردایەتی بزووتنەوەكەی كرد لە سوق ئەلشیوخ. لە رێگای سنووری ئێرانەوە هێزە شیعەكانی وەك ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی و حیزبی دەعوەو ئیتڵاعا و سوپای پاسداران زوو هاتنە ناو عێراقەوە, بۆ رێكخستنی خۆپیشاندەران و ئاراستەكردنی و دەست بەسەرداگرتنی, دیارە لە زووەكەوە لە ژێر فەرماندەیی قەرارگای نەسری سوپای پاسداران ئامادە كرابوون. هەڵوێستە سەرەتاییەكان محەممەد باقر ئەلحەكیم سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی عێراق لە بەیاننامەیەكدا دوای دەستپێكردنی هێرشی ئاسمانی لە رێكەوتی (١7ی ژانویەی ١٩٩١)  كە لە بەیروتەوە راگەیەنرا، فەرمانی بە لایەنگرانی خۆی لە ئەنجومەنی باڵای شۆڕشی ئیسلامی لە عێراق دا كە بچنە ناو هێزەكانی باڵی سەربازی ڕێكخراوەكەیەوە، هەروەها ئەو كەسانەی ڕاسپارد كە لە نزیك سنووری ئێران و عێراق جێگیر بن لە بەرامبەر "دەستدرێژی ئەمریكا". حزبی شیوعی عێراقیش دەستدرێژی ئەمریكای شەرمەزار كرد. مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان یش دژی بژاردەی شەڕ بوون؛ هەروەها بەرەی كوردستانی كە هاوپەیمانی حزبە كوردییەكان و هەرێمی كوردستانی حزبی شیوعی عێراق پێك هاتبوون، سەرجەم ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكانیان لە دژی سوپای عێراق لە كوردستان ڕاگرت بۆ ئەوەی " لە پشتەوە چەقۆ  لە سوپاكە نەدەن". هاوكات تارانیش لەو رۆژگارە بووە شوێنی  پەیوەندییەكانی عێراق, وەك ئال حەكیم وتەنی لەبەر تاریق عەزیز ئاگایان لە ئۆپۆزسیۆن نەمابوو, نزیك سەت رۆژی تەواو هاوپەیمانییە چوار قۆڵییەكەیان" قەرارگای نەسر, مەجلس ئەعلا, پارتی, یەكێتی" كۆبونەوەشیان نەكرد. ئاراستەی  خۆپیشاندانەكان باشوور بۆ كوێ؟ لە سەرەتادا راپەڕین خۆڕسكانەو هەڵگیرسا, هیچ پەیوەندی بە هەوڵەكانی قەرارگای نەسر و مەجلس ئەعلاو كۆماری ئیسلامی ئێرانەوە نەبوو. وەك مۆفەق رەبیعی یەكێك لە سەركردەكانی حیزبی دەعوە وتەنی راپەڕیووە سەركەوتووەكان گروپێكی هەمە چەشن لە سەربازانی سونەو بەعسی و چەپ و هەموو چین و توێژەكانیان لە خۆ گرت. رەبیعی پێی وابوو ئەوانەی بە هەڵگرتنی وێنەی خومەینی و حەكیمەوە لە ئێرانەوە گەڕانەوە  تەنها بە لە باربردنی راپەڕینەكە سەركەوتوو بوون. نەوشیروان مستەفا لەو بارەیەوە دەڵێت"  لە راستیدا راپەڕینی باشوری عێراق سەرەتاكەی شتێكی عەفەوی بو، هێزێك لەو هێزانەی بە شكاوی لە كوێتەوە كشایەوە بۆ بەسرە، لولەی تۆپەكەی كردە یەكێك لە وێنەكانی سەدام و دایە بەر تۆپ ئیتر خەڵك راپەڕی و پەلاماری دامودەزگاكانیان دا. ئەو كاتە مەجلسیش كادر و چەكدارەكانی خۆی ناردەوە بۆ شارەكانی جنوب. لە راستیدا مەجلیس لەوەدا خەتایەكی گەورەیان كرد، هەرچەندە پێش ئەوەی هیچ كارێك دەست پێ بكەن، بەڵێنی ئەوەیان بە ئێمە دابو، كە شیعاراتی دینی نەهێننە ناو راپەڕینەكەوە، بەڵام ئەو بەڵێنەی خۆیان بەجێ نەهێنا. پێشم وایە زەرەرێكی زۆر گەورە لەوان و لە ئێمەش كەوت، لە ئەنجامی ئەو شیعاراتە دینی و رەسمانەوە، كە خەڵك هەموی ئەزانێ چۆن بوە، لە ناو شارەكانی جنوبدا چالاكیان نواند. لە سەرەتادا ئێمە وەكو سێ رێكخراو تەنسیق لە نێوانماندا هەبو، بەڵام كە راپەڕینەكە لە جنوبی عێراق دەستی پێ كرد تا حەدێكی زۆر پێیان وابو ئیتر مەسەلەكە حەسم بوە، ئەوەندە گوێیان نەئەدا بە ئێمە، بۆ ئەوەی تەنسیق لەگەڵ ئێمە بكەن. خۆیان خەریكی خۆیان بون، تا بەرەو تێك شكان چون. ئەو تەنسیقە ئەگەر ببوایە موحتەمەل بو زیاتر سودی هەبێ، یان ئەگەر ئەوان ئەو دروشمە دینیانەیان نەهێنایەتە ناو مەسەلەكەوە، رەنگ بو وا چاوپۆشییان نەكردایە لە لێدانی ڕاپەڕین دا لە رۆژانی راپەڕین.". بە وتەی ئیبرهیم ئەحمەد توێژەر "راپەڕین كەم خۆی گرت و زۆری نەبرد فەوجەكانی سوپای پاسداران و ئیتڵاعات و بەدرو حیزبی دەعوە كە چاوەڕوانی رۆژێكی وابوون سواری سەری راپەڕینەكە بوون و لەباریان برد, وێنەی خومەینی و درووشمی شیعەگەرایان بەرز كردەوە. بە وتەی ئیبراهیم ئەحمەد "ئەوان هەڵیانكوتایە سەر زیندان و بنكەكانی پۆلیس, ئەوانەی تۆمەتبار بوون بە كوشتن و دزیكردن ئازادیان كرد, هێرشیان دەكردە سەر دامەزراوە دەوڵەتی و كۆمەڵایەتییەكان تاڵانیان دەكرد، لە كوچە و گەڕەكەكاندا دەسوڕانەوە دەستدرێژییان دەكردە  سەر ماڵ و دوكانەكانی خەڵك, تەنانەت هەندێكیان دەستدرێژییان دەكردە سەر ژنانیش". دوای سەركوتی راپەڕین ئێرانییەكان داوای چارەنووسی 150 ئەفسەری سوپای پاسدارانیان لە عێراق كردووە, گوایە لە راپەڕین بزر بوونە, عێراقیش پێیانی وتووە ئێمە لەو كاتە لەگەڵ ئێوەدا لە جەنگدا نەبووینە, كەسی وامان لا نییە, دوای روخانی سەدام ئەوانە كراونەتە شەهید لە عێراق و شەهیدانەیان بۆ دەرچووە. لەو سەرو بەندەدا هێزەكانی هاوپەیمانی ئامادە نەبوون پێشوازی لە نوێنەری خۆپیشاندەرانی باشوور بكەن, هۆكارەكەشی باڵا دەستی ئاراستەی كۆماری ئیسلامی ئێران و  ئیسلامی سیاسی بوو لە راپەڕینەكەیان.  پێش راپەڕین لە یاداشتی حازم  كوتك و سەید كاكە بزانین پارتەكانی باشووری كوردستان لە ئێران پێش داگیركردنی كوەیت خەریكی چی بوونە, مام سەید كاكە لە یاداشتەكانی خۆیدا دەنووسێت"پێشمەرگە  دەستیان بەنوێژ كردبوو لە ترسی ئەوەی نەبادا لە ئێران دەربكرێن,  لە هەموی سەیرتر دەیان وت كورد بە هەموو شت رازیەو وایان دەزانی ئەو قاچاخچیانە بۆ سەدامی دەگیچرشنەوە , ئەمە حاڵی هەموو لایەنەكان بوو تا سەدام كۆێتی گرت. ". ئیتر نازانم  مام سەید بۆ خۆی ئاگاداری ئەمەیە كاك حازم كوتك لەسەر پارتەكەی نوسیویەتی یان نا؟ "جێگای داخە تفەنگی ئەوانەی تەسلیم دەبوونەوە لە لایەن هەندێ بەرپرسی قاچاخچی دەبران بۆ زێوەی مەرگەوەڕ دەفرۆشان، بە تایبەتی بەرپرسانی یەكێتی و سۆسیالست.وەك ئەوەی بە ژیانیان پێویستیان بە چەك نەبێتەوە ل324". كەواتە ئەم پارتانە زۆریان پێش داگیركردنی كوەیت پێویستیان نە بە بیروباوەڕ مابوو, نە بە تفەنگیش. مام جەلالیش لە یاداشتەكانیدا دەڵێت سەركردایەتیمان چاویان لە مفاوەزات بوو,  یانی بەتەمای رەحمەتی سەدام بوونە لایەكیان لێ بكاتەوە. رۆڵی  ئێران  لە ئامادە كارییەكان ئێران لە رۆژەكانی یەكەمی داگیركردنی كوەیت, گرنگی بە پارتی و یەكێتی و مەجلس ئەعلا دەدات, هاوپەیمانیەتییەكان لە ژێر سەرپەرشتی و رێنوێنی قەرارگای نەسر بۆ دروست دەكات, پارتی و یەكێتی لە پاڵ بەرەی كوردستانی لەو هاوپەیمانیەتییەش  كۆدەبنەوە, لێرە لە یاداشتەكانی خۆیانەوە  بەشێك لە پانۆرامای  هەوڵەكانی قەرارگای نەسر دادەنێین, هەرچەندە  ماوەی 3  مانگێك بە وتەی خۆیان  كۆماری ئیسلامی ئێران ئیهمالیان دەكات. لایەنە كوردییەكان پێشتر 19 چالاكی هاوبەشی لەگەڵ پاسدار ئەنجام دابوو, لەو چالاكیانە , پارتی 8, ینك  6 یان بەركەوتبوو, ئەوانی دی حیزبوڵاكەی  ئەدهەم پارزنی و حسك ئەنجامیان دابوو, بۆیە لێك تێگەیشتن و مومارەسەری رۆلچی وەستاو شاگردییان لەگەڵ یەكتر كردبوو. بارزانی دەڵێت"لەم چوارچێوەیەدا شەوی 6لەسەر 7ی ئابی 1990,شاندێكی ئێران كە پێك هاتبوو لە هەر یەكە لە مەسجدی، مەجید سەفایی، ئارامش لە لێكۆڵینەوەو تویژینەوە، جەواد جەعفەری، بەرپرسی دەزگای (ئیتڵاعات) و شەرعی، بەرپرسی چالاكییەكان، سەردانی ڕاژانیان كرد و لە كۆبونەوەیەكەدا باس لە بارودۆخی نوێ و دوا پێشهات و گۆڕانكارییەكان كرا، هەروەها باس لە چۆنیەتیی خۆ ئامادەكردن لەم قۆناغە كرا ". بەلام نەوشیروان مستەفا باسی لیژنەی سێ قۆڵی دەكاتو قەرارگای نەسردەسڕێتەوە"دوای ئەوەی عێراق كوێتی داگیر كرد، ئێمە لیژنەیەكی سێ قۆڵیمان هەبو، لە نوێنەرێكی یەكێتی، نوێنەرێكی پارتی و نوێنەرێكی مەجلیسی ئەعلای شۆرشی ئیسلامی. زنجیرەیەك كۆبونەوەیان كرد. دو لیژنە بون، لیژنەیەكیان لیژنەیەكی سیاسی بو بۆ تەنسیقی سیاسی، لیژنەیەكیان لیژنەی عەسكەری بو بۆ ئەوەی تەنسیقی عەسكەری بكەین. ئەو لیژنانە مەجموعەیەك ئیحتیمالاتیان باسكرد". فەرەیدوون عەبدولقادرو بارزانیش دەڵێن" 14ی شوبات بارزانی و نەوشیروان مستەفا سەردانی كرماشان دەكەن" لەم كۆبوونەوەیە لە گەڵ قەرارگای نەسر و مەجلس ئەعلا دادەنیشن.  ئەم كۆبوونەوانە تا راپەڕین لە ژێر سەرپەرشتی ئاغای محەمەد سەركردەی قەرارگای نەسر بەردەوام دەبێت. بە وتەی كاك فەرەیدون ئاغای محمدی، وەك سەركردەی قەرارگای نەسر، دیاری كرابو بۆ هاوئاهەنگی!. تەنانەت كاتێك لە سەرەتای مانگی ئازارەوە هێزەكانیان دەنێرنەوە, قەرارگای رەمەزان ئاگاداری چونەوە بۆ ناوەوەی هەندێكیان دەبێت و پێداویستییەكانیان بۆ دابین دەكات. كاتێك راپەڕین دەست پێدەكات فشارەكان لەسەر لایەنە كوردییەكان زیاد دەكەن  بۆ ئەوەی بەرەیەكی نوێ بكەنەوە, فشار لەسەر باشوور كەمبێتەوە" سەعات دەی ڕۆژی 01/03/1991 سەرداری مەسجیدی فەرماندەی قەرارگای ڕەمەزان هاتە لای نەوشیروان مستەفا لە زەڵێ، بۆ سەعات 12 ی نیوەڕۆش شێخ مەولای سەركردە لە مەجلیسی ئەعلا گەیشت و بەشداری كۆبوونەوەكەی كرد ". كۆبونەوەكان بەرەی كوردستانی و ڕاپەڕین بەرەی كوردستانی نەخشەی B ی پارتی و یەكێتی بووە, بڕیارە گرنگەكان لە كۆبونەوە چوارقۆڵییەكانی قەرارگای نەسر, مەجلس ئەعلای ئیسلامی عێراق و پارتی و یەكێتی دەرچووە, بۆیەشە كە 11 ی مارت  لە قاسمە رەشەوە , 6 رۆژ دوای دەستپێكی راپەڕین و  ئازادبوونی زۆربەی كوردستان مەسعود بارزانی و نەوشیروان مستەفا دادەبەزن ئەندامەكانی دیكەی سەركردایەتی بەرەی كوردستانی لە گەڵ خۆیان نەك ناهێنن بگرە ئاگاداریشیان ناكەنەوە. مەلاحەسەن وەك سیاسییەكی قسە لە روو بوێر ناسرا بوو, لە یاداشتەكانی خۆیدا بەم شێوەیە باسی  هەندێك لە كۆبوونەوەكان بەرەی كوردستانی دەكات" دوای ئەم دەست درێژییە ناڕەوایەی رژێمی عێراقی دژی كوێت ئێمە وەك ك.هەرێم داوامان كرد, كە سەركردایەتی بەرە كۆببێتەوە بۆ وەرگرتنی هەڵوێستێك لەو دەست درێژیییەی رژێم  هەرچەندە كارگێڕی بەرە بەیننامەیەكی لە دژی ئەم دەست درێژیە دەركردبو. دیار بوو بڕیار درا بە گرێدانی كۆبونەوەكە لە گوندی راژان, لەم كۆبونەوەیەدا كاك مەسعود و كاك كۆسرەت ئامادە بوون, لە لای ئێمەشەوە هاوڕێ كەریم و من و هاوڕێ رەوەند كە نوێنەرمان لە كارگێڕی بەرە ئامادە بووین, كۆبونەوەكە هەر لە بەیانیەوە تا ئێوارە درێژەی كێشا.بەڵام هەر چەند وەفدی ئێمە زۆر هەوڵی دا, كە سەركردایەتی بەیانێك دەربكات و رسوای ئەم دەست درێژی رژێم دژی كوێت بكات هەندێ لایەنی بەرە بە تایبەتی پارتی لە گەڵ دەركردنی بەیاننامەدا نەبوون بەم شێوەیە كۆبونەوەكە بە بێ وەرگرتنی هەڵوێست كۆتایی پێ هات". دیارە یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە گەڵ بەیاننامەكەی  دەستەی كارگێڕی بەرەی كوردستانیش نەبووە" بەڵام بەپێچەوانەی ئەم بیركردنەوەی سەركردایەتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان، بەرەی كوردستانی كە بارەگاكەی لەڕاژان بو لای كاك مەسعود بارزانی، بەیانێكی ئیدانەی دژ بە داگیركردنی كوەیت دەركرد. بۆیە یەكێتی دەستبەجێ ناڕەزایی دەربڕی و، نوێنەرەكەی خۆی كە كۆچكردو (جەبار فەرمان) بو لە بەرەی كوردستانی بۆ قاسمەڕەش سەحبكردەوە، داوای لەبەرەی كوردستانیكرد كە ئەو بەیاننامەیە تەعبیر لەبیروڕای ئێمە ناكات بكێشرێتەوە". بەرەی كوردستانی لە 12ی ئۆگستی 1990, واتا 10 رۆژ دوای داگیركردنی كوەیت بڕیاری ئاگر بەستی دا بەرامبەر عێراق" حیزبی شیوعی و پارتی گەل دژی بڕیارەكە بوون, پاسۆكیش بەشداری نەكردبوو". فەتاح تۆفیق فەتاح ناسراو بە مەلا حەسەن كە لەو كاتە نوێنەری حیزبی شیوعی بووە  لە  بەرە  دەڵێت "لە ناوەڕاستی مانگی كانوونی دووەم 1991 بۆمبارانی ئاسمانی دەستی پێكرد.ئەم بۆمبارانەش نزیكە چل رۆژی خایاند پێش ئەوەی هێرشی سەر زەوی دەست پێبكات.ئێمە ئەم جارەش داوای بەستنی كۆبونەوەی سەركردایەتی بەرەی كوردستانی-عێراق كرد, دیسان رەزامەندی بۆ بەستنی ئەم كۆبونەوە كرا, لە گوندی راژان ئەم جارە مام قادر و من بەشداریمان كرد لە تەك هاوڕێ رەوەند  لە كۆتایی مانگ.... دیسان كاك مەسعود سەرپەرشتی كۆبونەوەی كرد ئێمە لەو كۆبونەوەیەش داوای دەركردنی بەیاننامەمان كرد, بەڵام ئەمارەش پارتی رازی نەبوو لەسەر دەركردنی بەیاننامەكە. یەكێتیش لایەن گری دەركردنی بەیاننامەكە نەبوو, من تا ئێوارە سوور بونی خۆم لەسەر دەركردنی بەیاننامەكە كرد. كاك مەسعود گوتی باشە بەیاننامەكە دەربكەین بەڵام رەنگە لەسەر ناوەڕۆكی رێك نەكوین, بەم جۆرە جارێكی تر كۆبونەوە بێ دەرئەنجام كۆتایی هات". بەم شێوەیە بەیاننامەی سەركردایەتی سیاسی كەوتە دوای سێ رۆژ لە راپەڕینی خەڵكی كوردستان, كە سەرەتا لە كەڵەكەوە دەستی پێرد. مەلا حەسەن دەڵێت "لە 7ی ئاداری 1991 كاك مەسعود لە گەڵ هەندێ ئەندامی ه س پارتی هاتە قاسمە رەش ئێمەشیان ئاگادار كرد. كە ئێوارەی ئەو رۆژە كۆبونەوەی بەرە لە قاسمە رەش دەكرێ من و هاوڕێ مام صاڵەح بەشداریمان كرد لەو كۆبونەوە گرنگەی سەركردایەتی بەرەی كوردستانی كە بڕیار درا ئەمجارە بەیاننامەكە دەربكەین و جەماوەر لە هەمو كوردستان هانبدەین بۆ راپەڕین دژی دام و دەزگاكانی رژێم  و لە كوردستان دەریان پەڕێنین. نووسینەوەی بەیاننامە بە كاك ئازاد بەرواری و من و هۆشەنگ لە پارتی گەل سپێردرا, ئێمەش هەر بەیاننامەكەمان ئامادە كرد و لە ئێزگەی یەكێتی و پارتی خوێندرایەوە بە بلاوكردنەوەی بەیاننامەكە جۆش و خرۆش ی جەماوەر زیاتر پەرەی سەند هەر بۆ رۆژی دوایی جەماوەری شاری سلیچمانی شاری هەلچمەت و قوربانی راپەڕین وشارەكەیان لە دامودەزگاكانی رژێم پاك كردەوە."." كۆبونەوەكە 6 مانگ كراوە نەك 7".    مەسعود بەرزانی تایبەت بەو كۆبوونەوەیە دەنووسێت " ڕۆژی 6ی ئاداری1991سەردانی قاسمە ڕەشم كردو، لە گەڵ نەوشیروان مستافا و برایانی سەركردایەتی بەرە لە ناوچەكە كۆبومەوە،. لە كۆبوونەوەكەدا كە ڕەسووڵ مامەندو مەلا حەسەن لە حیزبی شیوعی و م.شوان لە پاسۆك ئامادە بوون. دوای تاوتوێكردنی بارودۆخەكە، بڕیار درا كە لە هەردوو ئێزگەی دەنگی كوردستان و دەنگی گەلی كوردستانەوە زانیاری و ڕێنماییی پێویست بە جەماوەری كوردستان بدرێت. ". لێ  پێشمەرگەیەكی  ئەو كاتی  ینك بەناوی دانا حەمە عەزیز دەنووسێت" وتوێژەكانی نەوشیروان مستەفا و سەركردایەتی یەكێتی بۆ قەناعەت پێكردنی لایەنەكانی بەرەی كوردستانی بۆ بەشداریكردن لە ڕاپەڕین، بێ ئەنجام بوو، هیچ كام لەلایەنەكانی بەرە ئامادە نەبوون بەشداری ڕاپەڕین بكەن، بەڵكو دژی بوون و خەڵكیان سارد ئەكردەوە، سەركردایەتی حسك ئەیانووت ئێمە خۆمان توشی ئەم مەعمەعەیە ناكەین ". مام سەید كاكە لەم بارەیەوە لە یاداشتەكانی خۆی بەم شێوەیە وەڵام دەداتەوە" ئێوارەیەك كادیرەكانی یەكێتی"سەفین مەلا قەرەو بەكرە سور و جەلال ئیلنجاخی" لەگەڵ چەند كادیرێكی دی ئەمانە لەناو یەكێتی كادیری پلە دوو بوون هاتنە سەردانمان  و بێ هیوابوون دەیان گوت جارێكی تر كورد نە شەڕی پێدەكرێ و نە خۆپیشاندان, تا درەنگ گفتوگۆیان لە گەڵ كردین, دڵنیا بووم لەوەی كە رژێم رووخاوە بەڵام قسەكانی ئەوان زۆر كاری لێكردم, هەستان رۆیشتن خەوم لێكەوت سەعات 10ی شەو پاسەوانەكان بانگیان كردم گوتیان میوانت هاتووە, كە چووم سەیرم كرد" دوو مەلای ئەنجومەنی باڵا لە تەهران لە گەڵ بەرپرسی قەرارگای رەمەزان لە باختەران هاتبوون" چایان بۆ هێنان و چایان خواردەوە گوتیان هیچتان زانیوە لە رانییە؟, گوتم نەخێر هیچمان نەزانیوە گوتیان ئێوە هێزتان چۆتە خوارێ؟... من زۆر ترسام وام زانی خەبەریان لێداوین چونكە ئێران پێی ناخۆش بوو بچینە خوارێ  و لە گەڵ لێدانی ئەمەریكا ئێمەش لە رژێم بدەین, گوتم بەڵێ كە شەڕ لە نێوان ئەمەریكا و عێراق راوەستا ئێمە پێشمەرگەمان بۆ لێدانی رژێم ناردە خوارێ, ئەوانیش گوتیان رانیە و پێشمەرگەی ئێوە واتە سۆسیالست لەناو رانیە یە  راستی بێت هەموو حیزبەكان لەوانمان زانی كە رانیە گیراوە راپەڕین دەستی پێ كردووە.". هەرچەندە فەرەیدون عەبدالقادر لە یاداشتەكەیدا دەڵێت" میحوەری ڕاپەڕین، لە بەرەبەیانی ڕۆژی 5/3/1991دا، توانییان شارۆچكەی ڕانیە بكەنە دەروازە بۆ ڕزگاركردنی ناوچەكان.....". پێی دەچێت لەو سەرو بەندەدا ئێران دژ بە لێدانی عێراق بووبێت, تەقە راوەستانەكەی بەرەی كوردستانیش  لە ژێر كاریگەری ئێرانییەكاندا بووبێت , ئەوان ترسابووبێتن لە لێدانی عێراق و هاتنی ئەمەریكا, ئەمەیان بە تەڵە بۆخۆیان زانیبێت, بۆیە نەیان هێشتووە بەیاننامەش دەربكەن, كە دوایی خۆپیشاندان خۆرسكانە لە زووبیچرەوە دەستی پێكرد, ئەوجا هەلەكە دەقۆزننەوەو هانی پارتی و یەكێتی دەدەن بجوڵێن, لە لایەكی دیكەوە وەك مام جەلال ئاماژەی پێ دەددات خوا خوای مفاوەزات بوونە لە گەڵ بەعس, بەڵكە لەو بێهێزییەوە  ئێسكێكیان بۆ فڕێ بدات. سەید كاكە لەم بارەیەوە دەڵێت" یەكێتی خۆی ئامادە كرد, ئەگەر هاوپەیمانان لە عێراق بدات, ئەوانیش لێی دەن, بەڵام ئێران بەوە رازی نەبوو, یەكێتی پاشگەز بووەوە. ". سەبارەت بەوەی لایەنەكان بەرەی كوردستانی ئامادە نەبوونە بەشداری راپەڕین بكەن, مەلا حەسەن دەڵێ چەندین سەركردەمان وەك ئەبو فاروق, پەخشان زەنگەنە, جەلال دەباغ وە لە عەرەبەكان ئەبو یەسارو سەعدون و چەندینی دیكە لەناو شاردا بوون, لەناو خۆش هیچ كات بێ پێشمەرگەی شیوعی نەبووە, وە ئەوان لە 6ی مانگ یەكەم خۆپیشاندانیان لە هەولێر رێك خست, كچەكەی مەلا حەسەن لە پێش جەماوەرەوە دروشمی داوە لە بەردەم پاركی شار لە جەرگەی هەولێر. گفتوگۆی ئەگەرەكان و نەخشەی راپەڕین هەموو گفتوگۆو بەرنامەی راپەڕین, خوێندنەوەی ئەگەر بووە, هەموو لایەنەكان بە كۆمۆنیستەكانیشەوە كە لەو كاتە لەناو شاردا كاریگەر بوون و جەماوەریان هەبوو لە راپەڕین و دوای راپەڕین لە راماڵینی بەعس لە شاری هەولێر لە 17-7-1991 رۆڵی گرنگیان هەبوو,  لە كەڵەكەوە تا سلێمانی و هەولێر بەشداری چالاكانەی راپەڕینیان كرد, هەمووی لە ئەگەری نێوان لێدان و لێ نەدان, روخان و نە ڕوخان بووە, لە لێدان چی بكرێت لە لێ نەدان چی بكرێت, دیارە لە كاتی لێ نەدان بێدەنگی كردنەو هەستانە بە مایەی خۆ, با بزانین گفتوگۆی ئەگەرەكان چی بووە؟. مام جەلال لە دیداری تەمەندا دەڵێت" من رام وابوو لە عێراق دەدرێ, برادەران رایان وابو, لیێ نادرێ ئەوە گاڵتەیە سەدام لە كوەیت دەكشێتەوە, ..... لە ناو برادەراندا تەنها كۆسرەت پشتگیری راكەی منی دەكرد.   برادەرانی تر رایان وابوو لێی نادرێ و خۆمان تووشی ئەو بەڵایە نەكەین و عێراق لێمان دەتۆرێ . ...ئەو كاتە هەستی گفتوگۆ كردن هەبوو لەگەڵ بەعس". نەوشیروان مستەفا لەبارەی ئەگەرەكانەوە دەڵێت"ئەو كاتەی عێراق پەلاماری كوێتی دا، وەكو باسم كرد ئێمە بارەگاكانمان لە قاسمەڕەش و زەڵێ بو. زنجیرەیەك كۆبونەوەمان بە ئەندامانی سەركردایەتی، بە فەرماندەكانی پێشمەرگە، بە كادرە پێشكەوتوەكانی یەكێتی، كرد بۆ ئەوەی چی بكەین و چی نەكەین، یان هەڵوێستمان چی بێت. لەو زنجیرە كۆبونەوانە ژمارەیەك ئەگەرمان دانا. ئەگەر بەو مانایەی عێراق ڕۆشتوە و كوێتی داگیر كردوە، ئەگەر لە كوێت كشایەوە، ئێمە هەڵوێستمان چۆن بێ. ئەگەرێكی تر ئەوە بو، ئەگەر عێراق مایەوە و لە كوێت نەكشایەوە و لێی نەدرا. یەعنی ئەگەر عێراق توانی كوێت بكات بە بەشێك لە قەڵەمڕەوی خۆی، ئێمە هەڵوێستمان چۆن بێز". لێ فەرەیدون عەبدوالقادر خۆی و حەمە تۆفیق بە ئەندازیای نووسینی ئەگەرەكانی ینك دەزانێت دەڵێت"كاك نەوشیروان داوای لە من و كاك حەمە تۆفیق كرد، بەرنامەی ئەگەرەكان بنووسین، حیسابی هەموو ئەگەرەكان بكەین!. وەلێ رێباز كە لە یاداشتەكانیدا زۆر راستگۆیانەیە باسی ترسی خۆیان دەكات لە جولە كردن"لە ڕاستیدا ئێمە تەواوی ئاگاییمان لە چارەنووس ڕاپەڕینەكەی ناوەڕاست وجنووب نەبوو، چونكە ئەوان هیچ پرس یان تەنسیقكیان لەگەڵ  ئێمە نەبوو، بۆیە مەترسی ئەوەمان هەبوو ڕاپەڕینی ئەوێ تێكبشكێ و ئێمەش ئەگەر جوولەمان كرد ڕق و كینەی هەمووان بڕژێنێتە سەر گەلی كوردستانی بێ دیفاع، بۆیی وەك كارێكی سەرەتایی بڕیاردرا شانەی چەكداریی بۆ كاتی پێویست چەكدار بكرێن...". سەركەوتی جیهاز كە عەدەد جیهازی نەوشیروان مستەفا بووە لەو رۆژانەدا دەڵێت"داگیركردنی كوەیت لە 2 ی ئابی ساڵی 1990، لە لایەن سەدام حسین ەوە، دەرفەتێكی زێڕین بو بۆ كورد و هێزەكانی تا تۆڵەی خۆیان لەبەعس بكەنەوە. سیاسەتی سەركردایەتی یەكیتی نیشتمانی كوردستان لەو كات و ساتەدا ئەوە بو، كە هیچ بەیاننامەو تەسریح و هاشوهوشێك نەكرێ نە بە ئیدانەكردن، نە بەپشتگیریكردن، بەڵكە خۆمان بێ دەنگ بكەین و ئێستا ئیتر كاتی فەرمان و كردارو خۆئامادەكردنە بۆ ئەگەرەكان. ئەگەر سەدام لەژێر زەختی دەولی دا  كشایەوە، ئەگەر نە كشایەوەو لێی درا.". كۆبونەوە چوار قۆڵییەكانی قەرارگای نەسر لە گەڵ مەجلس ئەعلای ئیسلامی عێراق و یەكێتی و پارتی هەموو گفتوگۆكانیان لە مانگی ئابەوە تا كاتژمێرەكانی پێش راپەڕین لە یاداشتەكاندا  بخوێنیتەوە هەمووی  لە نێوان ئەگەری لێدان و لێ نەدان خولاوەتەوە, ئامادەكاری بوو بۆ ئەگەرەكان, پلانەكانیان پلانی حازر خۆری بووە, ئەوەشی روویدا سواری ملی راپەڕینی خۆڕسكی خەڵكی عێراق و كوردستان بوون, جەماوەر لە ئەوان شۆڕشگێڕتر بوون. ئەگەرەكەی حازم كوتك   حازم كوتك لە بنەماڵەیەكی جوتیاری فول دژ بە ئاغایی دەشتی هەولێر چاوی بە دنیا هەڵهێناوە, شۆرشگێڕییان فولە بە بنەماڵەوە, كاتێك لە ئێران خەریكی شۆفێری دەبێت وەك زۆربەی پێشمەرگەكانی دیكە, لە خۆشی داگیركردنی كوەیت كە بە گەورەترین كەرایەتی سەدام دەزانێت لە یەكەم چركەوە, كە هەواڵەكەی  دەبیستێت  "حازم كوتك دوو نەفەری هەبووە بیانبات بۆ سەردەشت، لە خۆشی ئەو هەواڵە نایانبات، گوایە بزن نانی شوانی خواردووەو سەدام دەڕوخێت و دەگەڕێتەوە بۆ تاقیبی هەواڵەكە, شار بە شار دەگەڕێت بەدوای خوێندنەوە بۆ ئەگەرەكان". حازم ڕۆژی لێدانی عێراق ماشینەكەی لێ دەبێتە بەڵاو دەیداتەوە بەوەی لێی كڕیوە بە زەرەر, چونكە لای مسۆگەرە ئەم كەرایەتییەی سەدام سەری دەخوات. گەڕانەوە دوای ئازادی هەولێر لە كاتێكدا هەزاران ژن و پیاوی وەك خەجە باوە لە هەولێر لە پێشەوەی خەلچكدا بوون ئەوێ رۆژێ, دوای مسۆگەر بوون لە ئازادكردنی شاری هەولێر, ئەوجا مەسعود بارزانی و نەوشیروان مستەفا, بێ ئاگاداركردنەوەی لایەنەكانی دیكەی بەرەی كوردستانی, بە بێ دەنگی بڕیاری هاتنە ناوەوەی باشووری كردستان دەدەن  و لە سنوور دەپەرشێنەوە, لایەنەكان دی لە گەڵ خۆیانا ناهێنن. مەسعود بارزانی دەڵێت" لە 11ی ئاداری 1991-دا، لە قاسمە ڕەشەوە بە ڕێكەوتین و بۆ ماوەی چەند كاتژمێرێك بە پێ ڕۆیشتین، سەیارەكان لە نزیك سونێ چاوەڕوانمان بوون، لەوێوە بەرەو ڕانیە ڕۆیشتین.". بە قسەی سەید كاك بێت" كاك مەسعود و كاك نەوشیروان بە ئۆتۆمۆبیلەكەی سەید كاكە, دەگەنە ئەو ئۆتۆمۆبێلانەی بەدوایانا ناردرابوو. لە هاتنەوەشیان لە بری ئەوەی یەكسەر بگەنە هەولێر, لە بێتواتە و سەرچیا میوانی دوو ئاغای موستەشار دەبن. ئەگەر راپەڕین لە كوردستان وەك باشووری عێراق سەركوت بكرابایا بێ دەستكەوتەكانی كۆڕەو, وەك هەڵەبجەو ئەنفال پاَەوان و نەخشە داڕێژەرو ئەندازیاری نابوو, بگرە ئەندازیارەكەشی وەك تاوەنەكانی هەڵەبجەو ئەنفال و حاجی ئۆمەران كە هەیان بوو خۆیان دەشاردەوە, وەك ئەو تاوانانە هەتیو و بێكەس  سەری دەنایەوە, كەس نەك باسی ئەندازیاری ناكرد, بگرە بەڵگەنامەی قولابیشیان بۆ پاكانە كردن لێی دروست دەكرد. تا ئێستا هیچ بەڵگەیەكی بڵاو كراوە نییە هیچ هێزێكی كوردی پێش ئەو مێژووە" راپەڕینی بەسرە1-3-1991 "بانگەوازی بۆ راپەڕین كردبێت, ئەوەی هەبووە جوڵەو پەیوەندیكردن و خۆ رێكخستنەوە بووە بە بێ دەنگی, بگرە چاویان لە مفاوەزات و رێكەوتنیش بووە, لەو بێ ئومێدییەی تێی كەوتبون وەك خۆیان وتویانە جورئەتمان نییە وەك م م بڵێین ئاش بەتاڵە., دەشێت دوای گرتنی كوەیت وەك خوێن جمانی بهارانە ئومێدێكیان پەیدا كردبێت لایەكیان لێ بكرێتەوە, منداڵێكیش بەو كەم هۆشیەی خۆیەوە بایی ئەوە ژیری هەبوو, دوایی حەڤدەی جەنیوەری  1991 كە دەست بە لێدانی عێراق كرا  ئەگەرێك بۆ روخانی رژێم لە ناو كۆمەڵێك ئەگەری دی دابنێ. هەموو كەس لە تاریك و روونی شەبەقی بەیانی پێنج شەممەی رێكەوتی 17-1-1991ەوە  دەیزانی سەدام لە شكستە, چاوەكان دوكەڵ و ئاگری فرۆكەكانی هاوپەیمانانی دەبینی, گوێیەكانیش گوێ بیستی تەقینەوەكان بوون, لەبان خانووەكانەوە چەپڵەیان بۆ لێدەدرا. بە بڕوای ئێوە راپەڕینێك دوای ئەم هەموو روداوە گەرم و شكستە مەزنەی سەدام هاتبێت, دەشێت ئەندازیاری هەبێت؟؟, وە ئەندازیارەكەشی بۆ خۆیان فیشەكێكیان نەتەقاندبێت؟؟ ئازیزێكیان خوێن لە لوتی نەهاتبێت؟؟؟؟؟, لەناو رداوەكان نەبووبێتن؟. كۆڕەو سەركەوت راپەڕین  تەنها دوو ساڵ و نیو دوای هەردوو تاوانی هەڵەبجەو ئەنفال ئەنجامدرا, هێشتا شوێن بزر بوونی ئەنفالكراوان و كیمیابارانكردنی هەڵەبجە لە زەینی خەڵكدا مابوو, هێشتا دوكەڵی كیمیاوی و تەپ و تۆزی روخانی گوندەكان و كوشتنی خەڵك لە بەرچاوان بوو, هێشتا خەڵك بە دوای چارەنووسی ئەنفالكراوانەوە بوون بە زیندویی, هێشتا ترس و لەرزی  فڕێ دانە خوارەوەی هاووڵاتیان لە كۆپتەرەوە لە زەین و هۆشیاندا بوو, هاوكات دژە سەركوتكردنی راپەڕین لە باشووری عێراق. حوسێنی زیندوو" حوسێن كامل" گولەی تانكەكەی كە نای بە حوسێنی مردوەوە, نیشانەی دەست نەپاراستن بوو. كوژرانی 5000  بەعسی لە راپەڕین بە كوشتنی 100 هەزار لە هاووڵاتیانی باشوور وەڵام درایەوە, ئەم دوو وێنە تراژیدیایە ئێستا و 88 خەڵكیان  هاندا كۆڕەو  بكەن. لە سەرەتادا هێزەكانی بەرەی كوردستانی لە ناو شاری هەولێر رێگری توندیان لە خەڵك كرد شار بەجێ  بهێڵن, ئێمە تا بەرە بەیان بە ئۆتۆمۆبیلی پڕ لە ژن و منداڵی جل وبەرگ رەشەوە, هەموو لە پرسەی شەهیدو ئەنفالدا بووین, رێگایان نەدا لە شار دەرچینە دەرەوە, وەلێ كە گولەی تۆپەكان گەیشتە دەوروبەری هەولێرو رێگركەران هەڵاتن, ئیتر وەك روبار جەماوەر رێگای خۆی كردەوە, لێرەشدا خوێنی ئەو خەڵكەی لەو رۆژەدا بووونە قوربانی لە ئەستۆی چەكدارەكانی بەرەی كوردستانییە ئەوانەی كە رێگرییان كرد. خەڵك بە بەجێ هێشتنی ماڵ و شار, ئەو داستانەیان خولقاند كە لە مێژوودا ناوی نرا كۆڕەو, دوای تەنها چوار رۆژ, داستانی برسی و سەرما بردووەكان چووە  سەر مێزی نەتەوە یەكگرتووەكان.5ی ئەپرێل بڕیارێكی هەشت خاڵی بەناوی بڕیاری 688 لە لایەن ئەنجومەنی ئاسایشەوە دەرچوو بۆ پاراستنی خەڵكی سڤیل, بەمەش كۆڕەو بووە هۆكاری گۆڕانكاری بۆ یەكەمجار لە مێژووی گەلی كورددا لە باشووری كوردستان. هەڵەبجە و ئەنفال لە كاتی خۆیدا نەیانتوانی كاریگەری دابنێن, بەڵام كۆڕەو كە روحی نەمردووی هەڵەبجەو ئەنفال و كاردانەوەی ئەو دوو تراژیدیایە بوو, جیهانی  هێنایە دەنگ=. راپەڕین  ئەنجامی نەبوو, وەلێ شكستی راپەڕین بووە سەركەوتن. دوو هۆكاری دواتر هاتنە پێشەوە شەڕی كۆڕێ و بە رادەی كەمتر ئەزمڕ  و راپەڕینەكانی مانگی تەموزی هەمان ساڵی ناو شارەكان, وە سەركەوتنەكانی پێشمەرگە لە سەرقەڵاو گەرمیان, هەموو ئەمانە سەركەوتنەكانی كۆڕەویان جێگیرترو بەرفراوانتر كرد. كەواتە لە راستیدا هەر ئێمەی جەماوەر ئەندازیاری راپەڕین بوبێتین, ئەوا بێشك ئەندازیاری كۆڕەوی ملیۆنی و راپەڕینی تەموزی ناو شارەكان بووین, ئەم واقعەی  دروست بووە بەری رەنج و تێكۆشای هەموومانە, نەك بەشداربووانی كۆبونەوەكانی فەیلەقی نەسر لە كرماشان و بە دەست لێدان بۆ هاوكاری پاشكۆكانی ئێران لە باشوور جوڵەیان كرد. هەموو روداوەكان ئەوە دەرەخەن, دەستپێكی راپەڕین لە عێراق و كوردستان خۆرسكی بووەو ئەنجامی رق لە شكست و سەركوت, نەك ئەنجامی نەخشەو پلانەكانی كۆبونەوەكانی كرماشان و رێنوێنییەكانی فەیلەقی نەسر. لێرەدایە رەو كردن و راكردن بەسەر پەلامارو هێرشدا سەردەكەوێت, بیچ چەك بەسەر چەكداریدا, ژن و منداڵ بەسەر سمێڵ و باسكی بەهێزدا, ئەمە مێژوویەكی نوێیە لە جیهانی نوێدا. سەرچاوەكان: الانتفاچە الشعبانیە - ویكی شیعە https://www.albasrah.net/ar_articles_2023/0823/safwat_140823.htm https://www.facebook.com/watch/?v=1069997837562544 https://www.youtube.com/watch?v=lQTtedTyLyg https://www.youtube.com/watch?v=kKcZqzChj28 https://merip.org/1992/05/why-the-uprisings-failed/ https://elaph.com/Web/Opinion/2018/07/1214054.html https://www.historyofkurd.com/2016/03/16/%D8%B1%D8%A7%D9%BE%DB%95%DA%95%DB%8C%D9%86-%D9%88-%DA%86%DB%95%D9%86%D8%AF-%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%AA%DB%8C%DB%95%DA%A9%DB%8C-%D9%85%DB%8E%DA%98%D9%88%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%DB%95%DA%B5%DA%AF%DB%95%D9%88/ حەفتاو ساڵ ژیان  ... پەنجاو نۆ ساڵ تێكۆشان ( بیرەوەریەكانی خەباتی مەلا حەسەن) فەتاح تۆفیق فەتاح   چاپی یەكەم 2008 - چاپخانەی وەزارەتی رۆشنبیری هەولێر هەڵۆ سوورەكانی قەندیل فەرەیدون عەبدوالقادر 2020 دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم بارزانی و بزووتنەوەی رزگاریخوازی كرد بەرگی چوار, بەرگی پێنجەم چاپی یەكەم حوزەیرانی 2022 مام جەلال دیاری تەمەن  ئامادە كردنی سەلاح رەشید- بەشی دوەم -چاپی یەكەم 2017  چاپخانەی كارۆ قەندیل بەغدای هەژاند..بەشی سێیەم   نووسینی  ڕێباز  چاپی دووەم 2011 57ساڵ خولانەوە لە ژێر وەهمی شۆڕشدا حازمی عەلی كوتك- دەزگای فێربون 2020 بیرەوەری پێشمەرگەیەك  سەید كاكە چاپی چوارەم, 2020- https://www.peyserpress.com/detail/8505 https://www.wtarikurd.info/2017/03/01/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D8%AD%DB%95%D9%85%DB%95%D8%B9%DB%95%D8%B2%DB%8C%D8%B2-%D8%A8%DB%86-%D9%85%DB%8E%DA%98%D9%88%D9%88%D8%8C-%D9%86%DB%95%D9%88%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B3/      

  راپۆرت: درەو ساڵی 1992 كە یەكەم هەڵبژاردن لە كوردستان كراو ناكۆكی لەسەر ئەنجامەكانی لەنێوان پارتی و یەكێتیی دروستبووە، حكومەت و پەرلەمانی (فیفتی بە فیفتی) لەسەر ئەو بنەمایە دروستكرا كە دوای پێنج مانگ و بەدیاریكراوی لە (15ی ئۆكتۆبەری 1992)دا هەڵبژاردن دووبارە بكرێتەوە؛ یاخود هەڵبژاردنێكی نوێ بەڕێوەبچێت، بەڵام ئەم هەڵبژاردنە هەر نەكراو شەڕی ناوخۆشی بەسەردا هات. سەرباری رێككەوتنی ئاشتی 1998ی واشنتۆنی نێوان پارتی و یەكێتیی، دۆخی ئیدارەی لەدوای ساڵی 1996و دابەشبوونی هەرێمی كوردستان بۆ دوو حكومەت، وەكو خۆی مایەوە تا ئەوكاتەی هێرشەكانی (11ی سێپتێمبەر) لە 2001دا لە ئەمریكا روویدا، ئیتر لەدوای ئەم رووداوەوە، ئەمریكا بە سەرۆكایەتیی (جۆرج بوش) جیهانی بەسەر دوو بەرەدا دابەشكرد؛ بەرەی (تیرۆر)و بەرەی (دژە تیرۆر) یاخود "ئەوەی لەگەڵ ئەمریكادایەو ئەوەی دژی ئەمریكایە"، لێرەوە ئیتر دەستەواژەی تیرۆر بەشێوەیەكی فراوانتر كەوتە ناو فەرهەنگی میدیاییەوەو هاوكات قسەوباس لەبارەی هەوڵی ئەمریكا بۆ خستنی رژێمی سەددام حسێن دەسیپێكرد.   ئەم دۆخە نوێیە هەردوو حزبی ناچاركرد لەیەكتر نزیك ببنەوە، بەتایبەتیش كە وەكو لە بیرەوەرییەكانی خۆیاندا ئاماژەیان بۆ كردووە، تاڵەبانی و بارزانی لەژێر فشاری ئەمریكییەكاندا بوون بۆ یەكخستنەوەی حكومەت و بەشداریكردن لە كۆكردنەوەی لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكانی عێراق، بەمەبەستی خۆئامادەكردن بۆ روخاندنی رژێمی سەددام حسێن. لە ساڵی 2001 وە تاڵەبانی و بارزانی لەبارەی چۆنیەتی جێبەجێكردنی كرۆكی رێككەوتننامەی ئاشتیی واشنتۆن دەستیان كرد بە نامە گۆڕینەوە، هەر لەم ساڵەدا بوو پشتبەست بە شەڕی ئەمریكا دژ بە تیرۆرو رێكخراوی قاعیدە لە ئەفغانستان، یەكێتیی هەڵەبجەو دەوروبەری لە دەستی بزوتنەوەی ئیسلامی وەرگرتەوەو بە یارمەتی ئەمریكا شەڕی دژ بە (ئەنسار ئیسلام) لە هەورامان راگەیاند تاوەكو دواجار بە یەكجاریی لە ناوچەكە دەریپەڕاندن. بەپێی قسەی خۆی، لە رۆژی 17ی شوباتی 2002، بۆ یەكەمجارو بە فەرمی شاندێكی (CIA)ی ئەمریكا كە پێكهاتوون لە (جۆن ماكوایر، مایك، ستیڤ)، بارزانییان ئاگادار كردووە لەوەی ئەمریكا بڕیاریداوە رژێمی سەددام لە دەسەڵات نەمێنێت. بارزانی كە لە ساڵی 1992ەوە پەشیمان بوو لە رێككەوتنی "فیفتی بە فیفتی"، دواجارو لە ساڵی 2002دا دەرەنجامەكانی هەڵبژاردنی یەكەمی پەرلەمانی كوردستانی بەسەر تاڵەبانیدا فەرز كرد، لەمەشدا پەنای بۆ رێككەوتنی ئاشتی 1998ی واشنتۆن برد كە دەڵێ (دەبێت هەردوو حزب بگەڕێنەوە بۆ دەرەنجامەكانی هەڵبژاردنی 1992)، لێرەوە ئیتر بارزانی ئەوەی بە تاڵەبانی سەلماند كە پارتی براوەی یەكەمی هەڵبژاردنی خولی یەكەمی پەرلەمانی كوردستانەو (51%)ی كورسییەكانی هەیە، لەبەرامبەردا یەكێتیی نیشتمانی (49%)ی هەیە. رۆژی 3ی تەموزی 2002 وەفدێكی یەكێتیی كە پێكهاتوون لە (بەرهەم ساڵح، ئەرسەلان بایزو عیماد ئەحمەد) چونە لای بارزانی، وەكو بارزانی باسی دەكات ئەم وەفدە پەیامێكی مام جەلالیان پێبووە بۆ پارتی، ناوەڕۆكی پەیامەكە ئەوە بووە كە یەكێتیی قایل بووە بە: •    پەرلەمانی كوردستان وەكو خۆی بمێنێت و دەستكاری ناوەكەی نەكرێت. •    ئەو یاسایانەی دوای بایكۆتكردنی یەكێتیی لە پەرلەمان دەرچوون لە هەولێرو دهۆك كاریان پێ بكرێت و یەكێتیش لە سلێمانی كاریان پێ بكات. •    ئەركی پەرلەمان ئامادەكردنی یاسای هەڵبژاردنەكانە. •    بڕیاری گرنگ و چارەنوسسازەكان بە رێككەوتن بدرێت. •    پەرلەمان چاودێریی ئاسایكردنەوەی رەوشەكە بكات و زەمینەیەكی گونجاو بڕەخسێنێت بۆ هەڵبژاردنێكی نوێ. •    سەرۆكایەتیی پەرلەمان خولی (تەداولی) بێت و ناوبەناو كۆبوونەوە لە سلێمانی ببەستێت. •    بابەتی كارەبا چارەسەر كراوە (بەقسەی بارزانی لەم سەردەمەدا یەكێتیی كارەبای وەكو كارتی فشار دژ بە پارتی بەكارهێناوە، ئەو كات وێستگەكانی كارەبا لە سنوری سلێمانیدا بوون، ئێستا بەهۆی غازی كۆرمۆرەوە هێشتا یەكێتیی ئەم كارتەی بەدەستەوە ماوە، بەتایبەتیش دوای ئەوەی كارپێكردنی وێستگەكانی كارەبا لە كوردستان گۆڕدرا بۆ غازیی). بەمەستی خۆشكردنی كەشوهەوای كاراكردنەوەی پەرلەمان، بارزانی بە وەفدێكی گەورەی پارتییەوە رۆژی 2ی ئۆكتۆبەری 2002 گەیشتە دوكان بۆ سەردانی تاڵەبانی، تاڵەبانی خۆی چووە (هیزۆپ) بۆ بۆ هێنانی بارزانی، یەكێتیش جەماوەری خۆی لەسەر شەقامەكان كۆكردبووەوە بۆ پێشوزیكردن، بارزانی لە ئۆتۆمبیلەكەی خۆی دابەزی و چووە ئۆتۆمبیلەكەی تاڵەبانییەوە، بەرهەم ساڵح شۆفێری دەكرد، نەوشیروان مستەفاو كۆسرەت رەسوڵیش لەناو ئۆتۆمبیلەكەدا بوون، ئەمە دەربڕینی خۆشی جێبەجێكردنی رێككەوتنی ئاشتی بوو. دوو رۆژ دواترو لە 4ی ئۆكتۆبەری 2002، پەرلەمانی كوردستان یەكەم كۆبوونەوەی یەكگرتنەوەی خۆی لە هەولێر كردو؛ رۆژی 8ی ئۆكتۆبەری 2002 دووەم كۆبوونەوەی پەرلەمان لە سلێمانی سازدرا. ئەوەی جێگەی سەرەنجە، پارتی تاوەكو رێژەی 51%ەكەی بە یەكێتیی نەسەلماند كۆڵی نەدا، ئەوە بوو رۆژی 15ی ئۆكتۆبەری 2002، (فه‌له‌كه‌دین كاكه‌یی) وەكو پەرلەمانتاری پارتی زیادكراو سوێندی یاسایی خوارد. ئەم ماوەیە لە بەگەڕخستنەوەی پەرلەمان، كە ئۆكتۆبەری 2002 تاوەكو سەرەتای 2005 بەردەوام بوو، ناو لێنرا خولی "گواستنەوە- ئینتقالی"ی پەرلەمانی كوردستان، واتا گواستنەوە لە قۆناغی شەڕو دوو ئیدارەییەوە بەرەو قۆناغی یەكخستنەوەی پەرلەمان و حكومەت. ماوه‌ی سه‌رۆكایه‌تی ئه‌م خوله‌ی په‌رله‌مان 3 مانگ بۆ پارتی دیموكراتی كوردستان به ‌سه‌رۆكایه‌تی (د، رۆژ نوری شاوێس)و 2 مانگیش بۆ یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان به‌ سه‌رۆكایه‌تی (د. كه‌مال فوئاد) دیاریكرا. به‌ڵام به‌گشتیی ئه‌م خوله‌ درێژه‌پێده‌ری خولی یه‌كه‌می هه‌ڵبژاردنه‌كانی ساڵی 1992 بوو. یەكەمین كاری پەرلەمانە یەكگرتووەكە بریتی بوو لە پەسەندكردنی (رێككەوتنی ئاشتی ساڵی 1998ی واشنتۆن لە نێوان تاڵەبانی و بارزانی)دا.   دووەم هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان 30 كانوونی دووه‌می ساڵی 2005 هەڵبژاردنی خولی دووه‌می هه‌ڵبژاردنه‌كانی په‌رله‌مانی كوردستان ئه‌نجامدرا، كه‌ هاوكات بوو له‌گه‌ڵ هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق و هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان. ئه‌مه‌ یه‌كه‌مین هه‌ڵبژاردنی گشتیی بوو ‌دوای رووخانی رژێمی سه‌دام له ‌كوردستان و عێراق ئه‌نجام درا. یەكێتیی و پارتی بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بە یەك لیست بەشدارییان كرد، بەڵام بۆ هەڵبژاردنی پارێزگاكان بە جیاواز دابەزین، ئەوەی جێگەی سەرەنجە، بەپێچەوانەی دەرەنجامی هەڵبژاردنی ساڵی 1992دا، لە هەڵبژاردنی پارێزگاكاندا، یەكێتیی دەنگی لە پارتی زیاتر بوو.   نەوشیروان مستەفا، لە یەكێك لە نوسینەكانی خۆیدا ئاماژە بە نامەیەك دەكات كە رۆژی 1ی شوباتی 2005 بارزانی بۆ تاڵەبانی ناردووەو؛ تێیدا باسی تەزویری زۆر ئەكات، لەمەشدا مەبەستی ئەو دەنگە زیادەیە كه یەكێتیی لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكاندا هێناوێتی، لەمبارەیەوە نەوشیروان مستەفا دەڵێ: (بەر لە هەڵبژاردن هەندێ لە ئەندامانی مەكتەبی سیاسی یەكێتی رەئیان وا بو: یەكێتی و پارتی بۆ هەر 3 هەڵبژاردن لیستی هاوبەش دروست بكەن. بەڵام بارزانی پێی باش بو بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان و بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق و ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك و موسل و دیالە لیستی هاوبەش دروست بكرێ، بەڵام لە سلێمانی و هەولێرو دهۆك، بۆ ئەوەی خەڵك جۆرێ لە ئازادی هەبێ و هەر لایەك لەهێزی خۆی تێ بگا بزانێ چەنده، بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان هەر لایەك بەجیا بەشدار بێ. یەكێتی بەجیا بەشدار بو. بەڵام پارتی لەگەڵ حیزبی شیوعی و حیزبەكانی توركمان و ئاسوری لیستی هاوبەشی دروست كرد. لەگەڵ ئەوەش دا یەكێتی بەتەنیا بەرەوژوری 10 هەزار دەنگی زۆرتری هێنا لە پارتی و هاوپەیمانەكانی. مەسعود ئەمەی بەتەزویر ژمارد). نەوشیروان مستەفا لە درێژەی قسەكانیدا نوسیویەتی: (كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان لە بەغداد بەهۆی تەزویرەوە هەندێ له سنوقەكانی قەزای سۆرانی فت كردوه. بارزانی نامەی ناڕەزایی بۆ حسێن هنداوی سەرۆكی كۆمیسیۆن نوسیوەو سەرۆكی كۆمیسیۆن وەڵامی داوەتەوه). سەرباری ناڕەزایەتییەكە، ئەنجامەكان بەوشێوەی هەبوون تێپەڕین، بارزانیش كە چاوی لە رێككەوتنێكی لاسەنگ بوو لەگەڵ تاڵەبانی بۆ دابەشكردنی پۆستەكانی بەغدادو كوردستان، وەكو ئەنجامی هەڵبژاردنەكەی 1992 نەیكرد بە هەڵاو دۆخەكە تێپەڕی. لەپاڵ هەر سێ هەڵبژاردنی (پەرلەمانی كوردستان، پەرلەمانی عێراق، ئەنجومەنی پارێزگاكان)دا، هەر لە 30 كانونی دووەمی 2005دا، بۆ یەكەمجار ژمارەیەك كەسی خۆبەخش سەرپەرەشتی بەڕێوەبردنی (راپرسی)یەكیان كرد بۆ زانینی ئەوەی ئایا خەڵكی كوردستان سەربەخۆییان دەوێت یاخود دەخوازن بەشێك بن لە عێراق، دەرەنجامی راپرسییەكە بەمشێوەیە بوو:   له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا خه‌ڵكی ناوچه‌ دابڕاوه‌كان "جێناكۆكەكان" له‌ هه‌رسێ پارێزگای (كه‌ركوك، نه‌ینه‌وا، دیالە)، رێگه‌یان پێنه‌درا ده‌نگ بۆ په‌رله‌مانی كوردستان بده‌ن، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی چاره‌نوسی گه‌ڕانه‌وه‌یان بۆسه‌ر هه‌رێم یه‌كلایی نه‌كرابووەوە‌، وه‌كو ئەوەی له ‌ماده‌ی 58ی قانونی ئیداره‌ی ده‌وڵه‌تی عێراق هاتبوو، كه‌ دواتر بوو به‌ مادده‌یه‌كی ده‌ستوریی له‌ده‌ستوری هه‌میشه‌یی عێراق به‌ژماره‌ 140. له ‌هه‌ڵبژاردنی خولی دووه‌می په‌رله‌مانی كوردستان 13 لیستی جیاواز به‌شداریان كرد، هەڵبژاردنەكە ‌به ‌سیستەمی (نوێنه‌رایه‌تی رێژه‌یی) به‌ڕێوه‌چوو، (ملیۆنێك و 753 هەزارو 919) كەس بەشدارییان كرد.   بۆ ئەم ‌هه‌ڵبژاردنه‌دا، بۆ جاری یەكەم یاسای هەڵبژاردن بەوشێوەیە هەمواركرایەوە كە ژماره‌ی ئه‌ندامانی په‌رله‌مان له‌ 105 ئه‌ندام بۆ 111 ئه‌ندام به‌رزكرایه‌وه‌. له ‌ئه‌نجامدا له‌كۆی 13 لیست كه ‌به‌شداریان له‌هه‌ڵبژاردنه‌كەیان كردبوو، ته‌نها (3) لیست توانیان بگه‌نه‌ په‌رله‌مان، بەمشێوەیە: •    لیستی نیشتمانی دیموكراتی كوردستان (هاوپەیمانی پارتی+ یەكێتیی+ یەكگرتوو و چەند لایەنێكی تر): 104 كورسی •    لیستی كۆمه‌ڵی ئیسلامی: 6 كورسی •    لیستی حزبی زه‌حمه‌تكێشان و سه‌ربه‌خۆكان: 1 ئەنجامی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان- 2005   رێككەوتنی ستراتیژیی چوار رۆژ دوای بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن و، لە 3ی شوباتی 2005دا سەركردایەتیی یەكێتیی و پارتی كۆبوونەوە. لەم كۆبونەوەیەكدا: -    وەفدی پارتی پێكهاتبوو لە (مەسعود بارزانی، نێچیرڤان بارزانی، مەسرور بارزانی، رۆژ نوری شاوەیس، فازل میرانی، هۆشیاری زێباری، مەلا محەمەد، مەسعود ساڵەیی، جەرجیس حەسەن، فەلەكەدین كاكەیی). -    وەفدی یەكێتیی پێكهاتبوو لە (جەلال تاڵەبانی، نەوشیروان مستەفا، عومەر فەتاح، بەرهەم ساڵح، عوسمان حاجی مەحمود، مستەفا سەید قادر، عیماد ئەحمەد، عەدنان موفتی، ئازاد جوندیانی). بەگوێرەی ئەوەی بارزانی باسی دەكات، لەم كۆبوونەوەیەدا بڕیاردراوە (پەلە بكرێت لە یەكخستن و یەكگرتنەوەی هەردوو ئیدارەی سلێمانی و هەولێر). لەم كۆبوونەوەیەدا، بە فەرمی ئەوە خرایەڕوو پۆستی (سەرۆكی هەرێمی كوردستان) دروست بكرێت و پەرلەمانی نوێ یاسای (هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم و دەسەڵاتەكان)ی ئامادە بكات. وەكو بارزانی باسی دەكات، هاوكات لەگەڵ باسكردنی پۆستی سەرۆكی هەرێمدا، تاڵەبانی لەڕێگەی (فەخری كەریم)ەوە پەیامێكی بۆ ناردووە، كورتەی پەیامەكەش ئەوەیە كە تاڵەبانی چاوی لە پۆستی سەرۆك كۆماری عێراقەو بۆ ئەمەش چاوەڕێی ئەوە دەكات بارزانی پشتیوانی لێ بكات، بەتایبەتیش كە لەناو یەكێتیدا رووبەڕووی ناڕەزایەتیی بووەتەوە. بارزانی لە بیرەوەرییەكانی خۆیدا بەمشێوەیە، پەیامەكەی تاڵەبانی نوسیوەتەوە كە بە (فەخری كەریم)دا بۆی ناردووە: •    مام جەلال گەیشتوەتە ئەو بڕوایەی كە تاكە رێگە رێككەوتنە لەگەڵ پارتی:   •    داوا دەكات لە كۆتایی تەمەنیدا شتێكی بۆ بكرێت و بۆ ئەم مەبەستەش هیوایەكی زۆری لەسەر مەسعود بارزانی هەڵچنیوە. •    جگە لە فوئاد مەسعوم و بەرهەم ساڵح، ئەندامانی تری سەركردایەتیی یەكێتیی حەزناكەن و پێیان خۆش نییە مام جەلال بچێتە بەغدادو ئەوان بكەونە ژێر هەژمونی پارتی. •    كۆسرەت رەسوڵ لەنیاز بوو، رۆژی 30ی كانونی دووەمی 2005 لە هەولێر كێشە بنێتەوە، بەڵام مام جەلال راشكاوانە پێی گوتبوون تائیستا ستارەو قەڵغانتان بووم، بەڵام لەمەودوا هەڵوێست وەردەگرم. خوێنەر دەبێت بزانێت، تاڵەبانی لە بیرەوەرییەكانی خۆیدا (دیداری تەمەن) نەگەیشتوەتە سەر باسكردنی وردەكاریی ئەم قۆناغەی ژیانی سیاسی خۆی، بۆیە لە هەڵسەنگاندندا دەبێت ئەمە لەبەرچاوبگرێت. بەڵام ئەوەی جێگەی سەرەنجە ئەوەیە، تاڵەبانی كاتێك لە لوتكەی چالاكی سیاسی خۆیدا بوو، پۆستی سەرۆك كۆماری بەدەستەوە بوو، یاداشتەكانی نەوشیروان مستەفای لەبارەی چۆنیەتی پێكهێنانی سەرۆكایەتی هەرێم و رێككەوتنی ستراتیژیی بینی و هیچ وەڵامێكی ئەوتۆی نەدایەوە. دوای تەقینەوەی ناكۆكییەكانی لەگەڵ تاڵەبانی و وازهێنانی لە یەكێتیی؛ پاشان دروستكردنی بزوتنەوەی گۆڕان، نەوشیروان مستەفا لە بیرەوەرییەكانی خۆیدا هەندێك وردەكاریی لەبارەی رێككەوتنی ستراتیژیی و دابەشكردنی پۆستەكان لەنێوان بارزانی و تاڵەبانی ئاشكرا كرد. بەپێی قسەی نەوشیروان مستەفا؛ رێككەوتنی ستراتیژیی نێوان تاڵەبانی و بارزانی بەر لە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی خولی دووەمی پەرلەمانی كوردستان لە 2005دا كراوە، رێككەوتنەكە بە دیاریكراوی لە رۆژی 1 كانونی یەكەمی 2004دا ئیمزا كراوە، وردەكاریی ئەم رێككەوتنە تائێستاش بەنهێنی ماوەتەوەو تەنانەت بارزانیش لە بیرەوەرییەكانی خۆیدا دەقەكەی بڵاونەكردوەتەوە، نەوشیروان مستەفا بەمجۆرە تۆماریكردووە: (1/12/2004 پیرمام، كۆبونەوەی هاوبەشی یەکێتی و پارتی بەئامادەبونی مەسعود بارزانی و جەلال تاڵەبانی. بارزانی و تاڵەبانی بەدوقۆڵی كۆبونەتەوه. دوای كۆبونەوەكە بۆ دەزگاكانی راگەیاندن دوان. لەبەردەم كامێرای تەلەفزیۆن دا، دو فایلیان گۆڕی یەوە گۆیا پێك هاتون لەسەر ئەوەی سەرۆكایەتی بەغدادو كوردستان لەناو خۆیان دا دابەش بكەن. تاڵەبانی دەقی رێكەوتنەكەی پیشانی هیچ كام لە هاوڕێكانی: كۆسرەت رەسول، عومەر سەید عەلی، مستەفا سەید قادر، كە لەو سەفەرەدا لەگەڵی بون نەداوه، وەكو خۆیان وتیان، رەنگە لەناو ئەوانەدا تەنیا عەدنان موفتی و ئازاد بەرواری خوێندبێتیانەوه. رەنگە هەر ئەوانیش ئامادەیان كرد بێ. من نەچوبوم بۆ ئەو كۆبونەوەیەو رێككەوتنەكەشم نەدیوە و بڵاویش نەكرایەوه. تێبینی بەشی زۆری ئەندامانی مەكتەبی سیاسی ئەوەیه: لەروداوەكانی عیراق دا، لەدوای روخانی سەدامەوه، گرنگترین شت بەلای تاڵەبانیەوە دابینكردنی شوێنی خۆیەتی لە دەوڵەتی عیراقی تازەدا: ببێتە سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانی عیراق یان سەرۆكی كۆمار. بۆ گەیشتن بەم ئامانجەش ئامادەی هەمو جۆرە تەنازولێكه. سەرانی پارتی، به تایبەتی مەسعود بارزانی، ئەمەیان تێ دا خوێندۆتەوه. زیرەكانە كەڵكی لێ وەرئەگرن. ئەگەرچی رێککەوتنەکەیان تا ماوەیەکی درێژ دەرنەئەخست بەڵام سەرەنجام کۆپیەکمان دەس کەوت). دەقی رێككەوتنەكە كە نەوشیروان مستەفا بڵاویكردوەتەوە رۆژی 6ی نیسانی 2005 جەلال تاڵەبانی بە سەرۆك كۆماری عێراق هەڵبژێردرا، بەڵام بارزانی كە دەبوو بەگوێرەی رێككەوتنەكە پۆستی سەرۆكی هەرێم وەربگرێت، چاوەڕێی ئەوە بوو خولی دووەمی پەرلەمانی كوردستان یاسای (سەرۆكایەتیی هەرێم و دەسەڵاتەكانی) بۆ دەربكات، پارتی و یەكێتیش لەسەر یاساكەو دەسەڵاتەكانی سەرۆك ناكۆك بوون، بەوهۆیەشەوە وەكو نەوشیروان مستەفا دەڵێ: پارتی رێگری لە سازدانی دانیشتنی یەكەم دەكرد ئەگەر بێتو گەرەنتی دەركردنی یاسای سەرۆكایەتیی پێ نەدرێت. ناكۆكی پارتی و یەكێتیی لەبارەی یاسای سەرۆكایەتیی هەرێم وایكرد خولی دووەمی پەرلەمانی كوردستان، دوای زیاتر لە (4) مانگ لە هەڵبژاردنی، كۆبونەوەی یەكەمی خۆی سازبدات، ئەویش بەمشێوەیە:   -    4ی حوزەیرانی 2005: خولی دووەمی پەرلەمان دانیشتنی یەكەمی خۆی كرد، (شێخ بابە تایەری حەفید) بەهۆی ئەوەی بەتەمەنترین ئەندام بوو، سەرۆكایەتیی دانیشتنەكەی كرد؛ بەگوێرەی رێككەوتنی پارتی و یەكێتیی، (عەدنان موفتی) لە یەكێتیی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان و (كەمال كەركوكی) لە پارتی پۆستی جێگری سەرۆكی پەرلەمانی وەرگرت، (فەرسەت ئەحمەد)یش لە پارتی بوو بە (سكرتێر)ی پەرلەمان. -    8ی حوزەیرانی 2005: پەرلەمان یاسای ژمارەی 1ی (سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان)ی پەسەندكرد. -    12ی حوزەیرانی 2005: پەرلەمان مەسعود بارزانی بە سەرۆكی هەرێمی كوردستان هەڵبژارد (سوێندخواردنی بارزانی بەهۆی خراپی دۆخی كەشوهەواو نەهاتنی میوانە بیانییەكانەوە دواخرا). -    14ی حوزەیرانی 2005: مەسعود بارزانی لەبەردەم پەرلەمانداو بە ئامادەبوونی ژمارەیەك میوانی بیانی، سوێندی یاسایی خوارد (بارزانی قایل بوو بەوەی لەبەردەم پەرلەماندا سوێند بخوات بەمەرجی ئەوەی بۆ جاری دووەم و سێیەم لەناو خەڵكەوە بەشێوەی راستەوخۆ هەڵبژێردرێت نەك لەناو پەرلەمانەوە، وەكو نەوشیروان مستەفا دەڵێ تاڵەبانی ئەم بابەتەشی بۆ بارزانی سەلماندووە، ئەوەش بەواتای ئەوەی دواتر سیستەمی حوكمڕانی كوردستان لە پەرلەمانییەوە دەكرێت بە سەرۆكایەتیی، هەر واش كرا تاوەكو لاچوونی بارزانی لە پۆستی سەرۆكی هەرێم). بارزانی لە بیرەوەرییەكانی خۆیدا باسی ناكۆكییەكانی پارتی و یەكێتیی كردووە لەسەر یاسای سەرۆكایەتیی هەرێم و دەڵێ: (دكتۆر مەحمودو فەخری كەریم چەندانجار سەردانی سلێمانییان كردو، لەگەڵ مەكتەبی سیاسی یەكێتیی و مام جەلال كۆبوونەوە، لە كۆبوونەوەكاندا بۆیان دەركەوت ناكۆكی و جیاوازی قوڵ لەنێوان ژمارەیەك لە ئەندامانی سەركردایەتی یەكێتیی و مام جەلال هەیە). بارزانی ئاماژە بۆ ئەوە دەكات، لەسەر ئەو مشتومڕەی كە سەبارەت بە یاسایی سەرۆكایەتیی لەناو یەكێتیدا دروستبووە، نامەیەكی بۆ سەركردایەتی یەكێتیی ناردووەو تێیدا وتویەتی: (من نەداوای پۆستی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستانم كردووەو نە بڕیاری وەرگرتنی پۆستەكەم داوە.. حەز دەكەم بزانن من ئەگەر من ئامادەبم پۆستی سەرۆكی هەرێم وەربگرم بەبێ ئێوەش دەكرێت.. هەموو لایەنەكان داوایان كرد پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق وەربگرم من قبولم نەكرد.. بەڵام ئەگەر پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان وەربگرم سەرۆكێكی پرۆتۆكۆلی نابم.. بۆیە كۆتایی بە تەلەكەبازیی بێنن). بارزانی باس لە دیدارێكی خۆی و تاڵەبانی دەكات لە رۆژی 28ی ئایاری 2005داو دەڵێ لەم دیدارەدا تاڵەبانی پێی وتم: •    ئەگەر من بە پۆستی سەرۆكی هەرێم راوی نەبم، ئەویش ناچێتەوە بەغدادو واز لە پۆستی سەرۆك كۆمار دەهێنێت. •    بە ئەندامانی سەركردایەتی یەكێتیم راگەیاندووە: لە ساڵی 1964 هەڵەیەكم كردو دووبارەی ناكەمەوە (...) .. من لەگەڵ كۆنفرانسی ماوەت نەبووم هەڵەكە ئەوە بوو لەگەڵ زۆرینەی مەكتەبی سیاسی رۆشتم. •    نەوشیروان مستەفا توشی شكست بووەو هەوڵ ئەدات بەناوی بەرگریی لە یەكێتی هەموو شتەكان تێكبدات. ئەمانەو چەندین باسی تر، بۆ ئەوانەی دەیانەوێت وردەكارییەكەی بخوێننەوە دەتوانن تەماشای یادوەرییەكانی بارزانی بكەن (بارزانی و بزوتنەوەی رزگاریخوازی كورد، بەرگی شەشەم 2003- 2016، بەشی یەكەم، ل187 بۆ ل193).   لە (رابەر)ەوە بۆ (رێبەر)و پاشان (سەرۆك) گرنگە خوێنەر بزانێت كە دروستكردنی پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2005دا درێژكراوەی پۆستی (رابەر)ە لە ساڵی 1992دا كە لەسەر پێشنیاری (دكتۆر مەحمود عوسمان) هێنرایە كایەو هەڵبژاردنی بۆ كرا، بەڵام بەهۆی ناكۆكی پارتی و یەكێتیی و دواتریش شەڕی ناوخۆوە نەكەوتە بواری جێبەجێكردنەوە.   هەروەك ئەبێ باس لەوەش بكرێت ئیدارەی یەكێتیی لە سلێمانی لە كۆتاییەكانی تەموزی 1999دا پۆستی (رێبەر)ی بۆ جەلال تاڵەبانی داتاشی، ئەمەش وەكو نەوشیروان مستەفا دەڵێ بەبەهانەی ئەوەی (كۆسرەت رەسوڵ)ی سەرۆكی حكومەتەكەی یەكێتیی ئامادە نەبووە دەستلە پۆستەكەی بكێشێتەوە بە بەهانەی ئەوەی دەسەڵاتێكی قانونی بەرزتر نییە تاوەكو ئەو دەستلەكاركێشانەوەكەی پێشكەش بكات، لەم نێوەندەدا (فوئاد مەعسوم) نامەیەكی بۆ مام جەلال ناردووەو تێیدا داوای كردووە تاڵەبانی دەسەڵاتەكانی خۆی بكات بە "حەقیقەتی ماددی"، تاڵەبانیش ئەمەی پێ خۆش بووە، داوای لە مەكتەبی سیاسی یەكێتیی كردووە بیكەن بە بریارو بۆ ئەوەی بتوانێت سەلاحیاتی قانونی (رێبەر) بەكاربهێنێت، بۆ ئەمەش وەكو نەوشیروان مستەفا دەڵی: تاڵەبانی بەهانەی ئەوەی هێناوەتەوە كە ئەو رێژەی 70%ی ژێر دەسەڵاتی یەكێتیی بەدەستهێناوە. دەقی نامەكەی فوئاد مەعسوم بەوشێوەی كە نەوشیروان مستەفا بڵاویكردوەتەوە كابینەی پێنجەم.. حكومەتی یەكگرتوو دواجارو لەبەر رۆشنایی رێككەوتنی ستراتیژیی بۆ دابەشكردنی پۆستەكانی كوردستان و عێراق لەنێوان پارتی و یەكێتیدا، رۆژی 7ی ئایاری 2006 حكومەتی یەكگرتووی هەرێمی كوردستان پێكهێنرا، هەندێك لە وەزارەتە هەستیارەكانی وەكو وەزارەتی ناوخۆ، یەكخستنی بۆ كاتێكی دواتر، دواكەوت.   لەسەردەمی كابینەی پێنجەمی حكومەتدا، دۆخی دارایی كوردستان بوژانەوەی گەورەی بەخۆوە بینی، بەهۆی كەوتنی سەددام و هاتنی پارە لە بەغدادەوە، پارەیەكی زۆر رژایە كوردستان. ساڵی 2005 پشكی هەرێم لە بەغداوە بڕەكەی (3 ملیارو 134 ملیۆن) دۆلار بووە، ئەم بڕە پارەیە بەمشێوەیە بەسەر هەردوو ناوچەی دەسەڵاتی پارتی‌و یەكێتیدا دابەشدەكرا: •    رێژەی 54% بۆ سنوری پارتی •    رێژەی 46% بۆ سنوری یەكێتیی هەر لە تەمەنی ئەم كابینەیەداو بە دیاریكراویش لەدوای ساڵی 2007ەوە هەرێمی كوردستان بووە بە خاوەنی سەرچاوەیەكی تری داهات كە دۆزینەوە‌و دەرهێنانی نەوت بوو، ئیتر لەم سەردەمەوە باس‌و خواست لەبارەی چۆنیەتی دابەشكردنی شیرینی گرێبەستەكانی نەوت لەنێوان پارتی‌و یەكێتیی سەریهەڵدا، ساڵی 2010 ئاشتی هەورامی لە پەرلەمانی كوردستان وتی" بڕی 4 ملیار دۆلار پارەی شیرینی نەوتمان بۆ كابینەی داهاتووی حكومەت بەجێهێشتووە"، ئەم دۆسیەیە تائێستاش بە ناشەفافی ماوەتەوە. سەرچاوەكان: •    سایتی پەرلەمانی كوردستان https://www.parliament.krd/about-parliament/parliament-terms/term-1/ •    بروسكەنامە، سەلاح رەشید، چاپی یەكەم 2023، ناوەندی رۆشنبیریی ئەدیبان •    بارزانی و بزوتنەوەی رزگاریخوازی كورد، بارزانی، چاپی یەكەم 2022، چاپخانەی رۆكسانا •    مام جەلال دیداری تەمەن، سەلاح رەشید، چاپی یەكەم 2017، چاپخانەی كارۆ •    پرۆسەی پێكهێنانی سەرۆكایەتی هەرێم، یاداشتی (نەوشیروان مستەفا) •    له‌ نێوان مام جه‌لال و من دا، ئازاری 1999 - شوباتی 2001، نەوشیروان مستەفا https://gorran.net/Details.aspx?jimare=268 •    30 ساڵ قەیرانی دارایی لە سلێمانی، راپۆرتی (درەو) https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=12658 پاشكۆ: لیستی ناوی پەرلەمانتارانی (خولی دووەم)ی پەرلەمانی كوردستان 1- عه‌دنان محمد رشاد مفتی 2- محمد قادر عبدالله‌ (د. کمال که‌رکووکی) 3- فرست احمد عبدالله‌ 4- احسان عبدالله‌ قاسم 5- اخر جمال انور 6- ادهم عثمان احمد بارزانی 7- ئارام رسول مامند 8- ئه‌رسه‌لان غه‌فور محمد سلێمان 9- د. ئاریان خالص شێخ جواد 10- ئارێز عبدالله‌ احمد 11- اسعد شاکر امین 12- اسماعیل محمود دزه‌یی 13- اسماعیل محمود عبدالله‌ 14- اندوراس یۆحنا گۆرگیس 15- انور محمد غفور 16- ایدن عثمان ابراهیم 17- بابا تاهیر شیخ جه‌لال 18-  بارزان عبدالله‌ نصرالله‌ 19- بارزان محمد قادر 20- باپیر کامه‌لا سلێمان 21- بایزار ملکو اوهان 22- بکر فتاح حسین 23- په‌خشان عبدالله‌ حسین 24- تاڤگه‌ حمد علی 25- جعفر مصطفی معروف 26- جمال شمعون ایلیا 27- جمال محمد قاسم 28- جمال یوسف بۆتانی 29- جمیل محمد عثمان گه‌ردی 30- چرۆ علی حمه‌ امین 31- حاتم محمد جان حسن 32- حسن بابکر احمد 33- حسین محمد رشید 34- حمد عبدالله‌ محمود(به‌ڵێن) 35- خضر سلیمان خلیل 36- خلیل ابراهیم محمد 37- خورشید سلیم شێره‌ 38- خه‌مان زرار اسعد 39- د.دلێر اسماعیل حقی شاوه‌یس 40- دلێر محمد شریف 41- ڕشاد احمد ابراهیم 42- رشید کریم رشید 43- رمزیه‌ احمد رشید 44- د. رمضان عبدالرحمن محمد رضا 45- رۆبیتان ابراهیم رۆسته‌م 46- رۆژان عبدالقادر دزه‌یی 47- رومیو حزیران نیسان 48- زرار طاهر امین 49- سارا خضر پیرۆت 50- سالم محمد علی 51- سه‌ردار صباح بوزو هه‌رکی 52- ملا سعدالدین ملا عبدالله‌ مولود 53- سواره‌ محمدامین حمد رشید 54- سۆزان شهاب نوری 55- سهام انور علی 56- شعبان محمد طاهر صادق 57- شکری صالح تمر 58- شکریه‌ خضر بیروت 59- شمسه‌ سعید محمود 60- شوقی حسین ابراهیم 61- شهاب عبدالله‌ صدیق 62- شێخ الله‌ ابراهیم شێخ الله‌ 63- شێردل عبدالله‌ حوێزی 64- شێروان ناصح عبدالله‌ حه‌یده‌ری 65- شیرین عبدالرحمن دینۆ 66- صبریه‌ غفار امین 67- طارق محمد سعید جامباز 68- طلعت خضر سیف الدین 69- طلعت محمد صالح توفیق 70- عادل محمد امین 71- عبدالرحمن احمد رضا 72- عبدالرحمن اسماعیل سلیم 73- عبدالکریم ابوبکر مصطفى 74- عثمان احمد محمدامین 75- عثمان عبدالله‌ قادر(بانی مارانی) 76- عزالدین سلیم خدیدا 77- عمر عبدالرحمن  عدلی 78- عونی کمال سعید بزاز 79- غفور طاهر سعید مخموری 80- فاروق کریم فتاح 81- فتاح عبدالله‌ نقشبه‌ندی 82- فخریه‌ مصطفى محمد علی 83- فضیله‌ رمضان سعدالله‌ 84- د.فؤاد احمد محمد بابان 85- ڤیان احمد خضر پاشا 86- ڤیان سلێمان حاجی بشار 87- قادر سعید خضر 88-کاکه‌ اسماعیل عمر ( سید کاکه‌) 89- کرخی نجم الدین نورالدین 90- کریم بحری عبدالله‌ 91- کریم مجید شریف (جوتیار) 92- که‌ژاڵ مجید قادر 93- کوردستان پیرداود قادر 94- کوێستان محمد عبدالله‌ 95- گلاوێژ شابا ججی 96- گوڵناز عزیز قادر 97- گیلاس محی الدین محمد غریب 98- محسن علی اکبر 99- محمد احمد صالح 100- محمد حاجی محمود 101- محمد حکیم جبار 102- محمد رفعت عبدالرحمن 103- محمد صالح اسماعیل 104- محمد فرج احمد 105- مریم حسن ابراهیم 106- نازناز محمد عبدالقادر 107- د.ناصح غفور رمضان 108- نسرین حمه‌ صالح 109- د.نوری تاڵه‌بانی 110- هاله‌ سهیل خضر 111- هیوا صابر احمد               دەقی وتاری بارزانی بەبۆنەی سوێندخواردنی بۆ ویلایەتی یەكەمی سەرۆكایەتیی بە ناوی خوای مەزن و دلۆڤان برای بەرێز جەنابی مام جەلال سەركۆماری عێراقی فیدراڵ برایانی بەرێز جێگرانی سەركۆمار برای بەرێز د. حاڤەم ئەلحەسەنی سەرۆكی پەرلەملنی فیدراڵی عێراقد برایان و خوشكان, سەركردەكان و نوینەرانی حزبە هاوپەیمانەكان. بەرێز سەفیرەكانی وڵاتانی دۆست برای بەرێز سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان خوشك و برایان , ئەندامانی پەرلەمانی كوردستان. ئامادەبووانی بەرێز سڵاوتان لێ‌ بێت وبەخێرهاتینێكی گەرمی هەموو لایەكتان دەكەم بۆ ئامادەبوون و بەشداریتان لەم بۆنەیەدا, خۆشحاڵییەكی گەوەریە بۆ من كە وەكو پێشمەرگەیەك لە لایەن رۆڵەكانی هەڵبژاردەی خۆیانەوە راسپێردراوم بۆ وەرگرتنی ئەم ئەركە و هەڵگرتنی ئەم بەرپرسیاریتییە, من ئەم فەرمان و تەكلیفەی گەلی كوردستان بە خەڵات و پاداشت دەزانم بۆ هەموو پێشمەرگەو تێكۆشەرانی گەلەكەمان. لەو رۆژەی بەر لە 43 ساڵ كە بۆ یەكەمجار چەكی پێشمەرگەیاتیم كردە شان تا ئەمرۆ زۆر لە هەوراز و نشێوەكانی شۆرشی كوردستان و گەلێك ژیانی تاڵ و سوێر و كولەمەرگی میللەتی خۆمم بینی, بەڵام بۆ یەك رۆژیش گومانم نەبووە, كە ئەم میللەتە هەر سەردەكەوی, خۆشحاڵم كەوا ئەمرۆ لەگەڵ ئێوەدام و بەرهەمی ئەو رەنج و خەباتە نەپساوەیە بەچاو دەبینم, ئەوەی كە زۆر غەمبارم دەكات و گیانم ئازار دەدات ئەوەیە, زۆر لە دۆست و هەڤاڵ و پێشمەرگانەی بەیەكەوە بووین و گەرمی و ساردیمان بەش دەكرد, لەم كاروانە پر سەروەرییەدا گیانیان لە دەستداو شەهید بوون, بەداخەوە ئەوان ئەو رۆژەیان نەبینی , دڵنیام ئەمرۆ گیانی ئەوان وا بەسەرمانەوە دەسووریتەوە و ئەوان تەنیا بەجەستە نەماون, ئەگینا هەمیشە بەرۆح لەگەڵ ئێمەدان و لەو شادییەدا بەشدارییمان دەكەن, دڵنیام گیانی سەركردە نەمرەكانیشمان ئەمرۆ بەم سەركەوتنانە شادن. ئەو پەرلەمانە دامەزراوەیەكە جێی متمانەو رێزلێگرتنی هەموو لایەكمانەو نیشانەی خواست و ویستی رەوای میللەتەكەمانە, ئەو دامەزراوە یاساییە بە دەنگی ئەوان هاتوتە كایەوەو هەڵگری رەنگی ئەوانە, ئەمە بەرهەمی خوێنی شەهید و خەباتی پێشمەرگە و قوربانیانی ئەنفال و كیمیابارانە, بەر ئەنجامی یەكریزی و یەكهەلوێستی میللەتەكەمانە, بەتایبەتی هەدوو حزبی تێكۆشەر یەكێتی نیشتمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان. هەر لێرەدا گەرمترین سڵاو ئاراستەی سەرجەم گەلی كوردستان بە گشتی دەكەم چ لە سەر خاكی كوردستان بن چ لە هەندەران, بەتایبەتی شڵاوی گەرم ئاراستەی پێشمەرگەی كوردستان دەكەم كە سەر یەهەر لایەنێكی سیاسی بووبێ‌, پارێزەری شەرەفی میللەتی كورد بووە و كوری رۆژانی سەخت بووە هەروەها سڵاو ئاراستەی ئەندام و دۆست و هەڤاڵانی پارتی و یەكێتی و سەرجەم لایەنەكانی تر دەكەم, ئەم دەسكەوتەی كە ئەمرۆ بەدیهاتووە بەرهەمی تێكۆشان و كۆڵنەدانی هەموویانە بە بێ‌ جیاوازی, دەبی هەمووشتان لو پاراستن و بەروەپێشبردنی ئەم دەسكەوتە بەشداری بكەن و , بەهەمووشتان دەڵێم ئێوە برای خۆشەویستی منن, با هەر برینێك كە لە دڵدا ماوە چارەیەكی بكەین و بەسەر هەموو گرێ‌ دەروونییەكاندا باز بدەین و سەربكەوین, پێویستە لەمرۆ بەدواوە چاوپۆشی لە كەموكورتییەكانی دوێنی بكەین و ئاوری دواوە نەدەینەوە, دەبێ‌ لەمەودوا بەرەو بەهێزكردنی بیری نەتەوایەتی و پەرەپێدانی گیانی دیموكراسی لە كۆمەڵگەی كوردستان هەنگاو بنێین, دەبی خۆمان لە حزبایەتی تەسك و بەرچاو تەنگی و ململانێی بی ئەنجام بە دوور بگرین و هەڵسوكەوتی ئەو رۆژانە دووبارە نەكەینەوە كە برینی میللەتەكەمان دەخەنەوە ئێش و ئازار. ئێمە وەكو كورد میللەتێكی سەربەرزین كە خەباتەكەمان هیچ رۆژیك نەپساوە و هیچ كارەساتێكیش ئێمەی سارد نەكردەوە و ماندووی نەكردین. لە رۆژی دەستپێكردنی شۆرشی ئەیلوولەوە ئامانج و دروشمەكانمان ئاشكراو بێ‌ پێچ و پەنابوون, دیموكراسی بۆ عێراق و ئۆتۆنۆمی بۆ كوردستان, ئەم دروشمە زیندووە نیشانەی حیكمەت و دووربینی و هەڵسەنگاندنی كورد بوو لە بارەی بارودۆخی بزووتنەوەكەمان و رەوشی عێراق و ناوچەكە, ئەمرۆش كە ئەم دروشمە بووە بە عێراقی فیدراڵی دیموكراسی سەرچاوەیەكەی هەمان بیركردنەوە و هەڵسەنگاندنی واقیعبینانەیە, پرسی دیموكراسی لە عێراق دوو پرسی گرێدراوی یەكترن و جیا ماكرێنەوە. رژێمە یەك لە دوایەككان زۆریان هەوڵدا شەری داسەپاوی خۆیان بەسەر كورد و بەرگری و بەرخودانی ئێمە بكەن بە ململانێ‌ و شەری نێوان دوو نەتەوەی كورد و عەرەب, لەبەر ئەوەی ئامانجەكانیان چەپەڵ و گەڵاو بوون هیچی لی شین نەبوو, بە پێچەوانەوە زۆر لە تێكۆشانەرانی عەرەب هاوخەبات و هاوسەنگەری ئێمە بوون لەم بزووتنەوە دیموكراسی و لەم كاروانی خەباتەدا, ئەوانیش لە تەنیشت ئێمەدا قوربانی و رەنجێكی زۆریان پێشكەش كردو زۆریشیان گیانیان پێشكەش كرد, ئەمرۆش هەر لەگەڵ ئەو هەچاڵ و تێكۆشەرانەدا لە هەمان كاروانی خەباتداین, ئەگەر دوێنێ‌ لە سەنگەری دژ بە دیكتاتۆرییەتدا بەیەكەوە بووین, وا ئەمرۆ لە گۆرپانی كاركردن بۆ بەدیهێنانی فیدراڵیزم و دیموكراسی بەیەكەوەین, لە داهاتووی عێراقیشەدا هیچ پیلان و نەخشەیەك بۆ كەلەبەر خستنە نێوان ئەم گەلە چەوساوەیە سەرناگرێ‌ و ئەو برایەتییەی بە ئەرك و ماندووبوون پاراستوومانە دەبێ‌ بە بەردی بناغەی باشەرۆژێكی گەش بۆمان, ئەمرۆ كە لە سەتاسەری عێراقدا شوێنەواری كارەسات و درندایەتی رژێمی بەعس و رژێمەكانی پێش ئەویش دیار و بەرچاون, لە گۆرستانە بە كۆمەڵەكاندا ئیسكەكان بەیەكەوە نێژراون, ئەمە دەرفەتێكی زێرینە بۆ ئەوەی سوود لە هەڵەكان و هەڵە پووچەڵەكانی رژێمەكان وەربگرین بۆ داهاتوویەكی گەش لە سەر بناغەی برایەتی و یەكسانی لەم وڵاتە ئاوا بكەین و بیر لە شتی تر نەكرێتەوە, گەلی عێراق بە هەموو رەنگ و رەگەزەكانییەوە دووچاری شەری برینەوەو جینۆساید ببوو, ئەمرۆ كاتی ئەوەیە برینەكانی سارێژ بكرێن و وڵات ئاوەدان بكرێتەوە, ولاتێك كە مافەكانی مرۆڤ تێیدا پارێزراو بێت. ئێمە وەكو كورد شانازیش بەوە دەكەین كە بە درێژایی مێژووی شۆرشەكەمان لە كوردستانی عێراق رۆژێك لە رۆژان پەنامان بۆ تیرۆر نەبردو بیریشمان لی نەكردۆتەوە, هەرچەندە رژێمی عێراق لە سەرەتای شۆرشی ئەیلوولەوە بە تیرۆر لە بەرامبەر ئێمەدا دەستی پێكرد تا ئاخیریش دەستی لی هەڵنەگرت وهەر درێەی پێدا تا گەیاندنی بە درندانەترین شیوەی تیرۆر, ئەوەبوو لوتكەی كارە درندانەكانی وەك ئەنفالەكانی ساڵی 1988 و ئەنفالی فەیلییەكان و ئەنفالی بارزانییەكان وكیمیاباران و تاوانە گەورەكەی هەڵەبجەی ئەنجامدا, ئێستاش كاتی ئەوەیە لەسەر بنچینەی فیدراڵیزم و دیموكراسی و فرەلایەنی عێراقی نوێ‌ دروست بكرێتەوە, كە تێیدا یاسا سەروەربێت, دەبێ‌ عێراقی تازە لە سەر بنچینەی بەیەكەوە ژیانی ئارەزوومەندانەی هەردوو نەتەوەی سەرەكی كورد و عەرەب دابمەزرێت و هەموو هاووڵاتییەكی عێراقی كە سەر بە هەر رەگەز و ئایینی و مەزهەب و تایفەیەك بێت هەست بكات ئەو وڵاتە, وڵاتی خۆیەتی و ئەرك و مافەكانی دیارن. ئێمە زۆر قوربانیمان داوە بۆ بەدیهێنانی ئەم ئامانجەنەو تا ئاخریش هەر خەبات دەكەین, دەبێ‌ لەم وڵاتەدا ئەمن و ئاسایش هەبێت و سەروماڵ و حورمەتی خەڵك پارێزراوبن, دەبێ‌ عێراق شوێنی شایستەی خۆی لە كۆر وكۆمەڵگە نێودەوڵەتییەكان و هەرێمییەكاندا وەربگرێت, ئێمە تەواوی پشتگیری پێشكەش دەكەین بۆ بەدیهێنانی ئەم پاشە رۆژەو هەر حكوومەتێكیش پابەندی ئەم رێبازە بێت, ئێمە پشتیوانی لێدەكەین ولە گەڵیدا دەبین. لە رۆژانی داهاتوودا حكومەتی نوێی هەرێمی كوردستان پێكدەهێنرێ‌ و متمانەی خۆی لە پەرلەمان وەردەگرێ‌, ئەم حكوومەتە تازەیە, حكوومەتێكی یەكگرتووی بنكە فراوان دەبێت و ئەركەكانیشی زۆر ئاڵۆزن, بۆیە دەبی هەموو لایەك هاوكاری بین بۆ سەركەوتنی ئەم حكوومەتە لە كارو بەرنامەكانیدا, دەبێ‌ ژیخانی كوردستان سەر لە نوێ‌ بنیادبنرێتەوە, ئەو ژێرخانەی كە رژێمی عێراق لە هەموو رووێكەوە وێران و كاولی كردبوو, دەبێ‌ كوردستان ببوژیتەوەو بە رێگەوبانی پێشكەوتوو, هەروەها دەبێ‌ پۆستە و گەیاندنی هاوسەردەمانە لە كوردستان دابمەزرێت, خزمەتگوزارییەكانی ئاوو وزەی كارەبا دەبێ‌ بگەن بە هەموو شوێنێك و ئەو كەموكورتییانەی كە لەمبارانەوە هەن بە زووترین كات چارەسەر بكرێن, دەبێ‌ قوتابخانە وبنكەی تەندروستی لە هەموو ئاوایی وناوچەیەكی نزیك ودوور بكرێنەوە, پێویستە باشترین سیستەمی تەندروستی لە كوردستان بكەوێتە كار, دەبێ‌ سیستەمی پەروەردە چاك بكرێتەوەو پاك بكرێتەوە لە شوێنەوارەكانی بەعس, پەروەردە بناغەی هەموو كارەكانی تر و داهاتوومانە, بەعس زۆر كاری كردووە بۆ شێواندنی ژێرخانی بیر كردنەوەو عەقڵییەتی كۆمەڵی ئێمە, دەبێ‌ بەزووترین كات ئەم ئاسەوارە گەندەڵ و نامرۆڤانەیە بسرێنەوە, زانكۆ و پەیمانگاكان و خوێندنی باڵا بە گشتی دەبێ‌ زۆرترین بایەخیان پێبدرێت, پێویستە زانكۆكانی كوردستانیش كەمتر نەبن لە زانكۆكانی ناوچەكە, دەبی ببن بە ناوەندی تیشكدانەوەی شارستانییەت و دیموكراسی و رۆڵیان لە كۆمەڵگەی كوردستاندا قووڵ و بەرچاوبێت, هەروەها دەبێ‌ پەیوەندی و تێكەڵاوییەكی فراوان لەگەڵ زانكۆ و دامەزراوە زانستییەكانی جیهان دابمەزرێنن, دەبێ‌ چاكسازی لە دامودەزگاكاندا بكرێن, دەبێ‌ دادپەروەری و یەكسانی لە خزمەتگوزارییەكانی خەڵك هەبێت و داواو خواستەكانی خەڵك هەبێت و پێویستسسەكانیان بە زوویی جێبەجێ‌ بكرێ‌, دەبێ‌ بەرنامەی رێكوپێك و تێروتەسەل دابنری بۆ پەرەپێدانی ئابووری هەرێمی كوردستان و چالاكییە بازرگانییەكان, پێویستە زەرفەتی كاركردن زۆر بكرێن و, نابێ‌ خەڵكی بێكار لەم وڵاتە دەوڵمەندەدا بمێنێ‌, گەلێكی خۆشگوزەران و خۆشبژی بنیادبنێ‌, پێوستە میللەتی ئێمە, میللەتێكی بەرهەمەێنەربێت, نەك میللەتێكی بەكارهێن و مشەخۆر. مرۆڤی كورد, مرۆڤێكی چالاكەو پێویستە بەهێز و بازوو و بەهێزی بیركردنەوەی خۆی بژی, بۆ ئەم مەبەستەش دەبێ‌ كارگەو فابریكە لە هەموو شوێنێكی كوردستان دابمەزرێنین و بایەخ بە بەرهمهێنانی پیسەسازی بدرێت و, هەروەها بایەخ بە كەرتی كشتوكاڵ و كەرتی گەشتوگوزار بدرێت وببن بە دوو بواری زیندووی ئابووری گەشەپێدانی وڵاتەكەمان, دەبێ‌ ئابووری كوردستان لەسەر بناغەی بازاری ئازاد بنیاد بنرێتەوەو بایەخ بە كەرتی تایبەتی و پرۆژەی هاوبەش بدەرێت و حكوومەت هەموو جۆرە یارمەتییەكیان پێشكەش بكات و ئاسانكاری و پاڵپشتییان بۆ مسۆگەر بكات. لە كوردستاندا رێز لە ئازادییەكان دەگیرێت, چ ئازادییەكانی تاك بن چ ئازادی كۆمەڵ و گرووپەكان, هەموویان بە پێییاسا و رینوینییەكان پارێزراوەو رێزلێگیراو دەبن, رێز لە بیروبۆچوونی خەڵك دەگیرێت و باوەری ئایینی ئازادە, هەروەها ئومێدەوارم ئێمە بتوانین بەهێزترین برواو متمانە لە نێوان گەلو حكوومەتی هەرێمدا دروست بكەین, ئەو برواوو متمانەیە سەركەوتن و پێشكەوتنی هەردوو لایەن مسۆگەر دەكات. دەبێ‌ بایەخێكی تەواو بە قوتابیان و لاوان بدرێت و پرۆژەی پێویستیان بۆ جێبەجێ‌ بكرێت و رێز لە ئازەزوو و خواستەكانیان بگیرێ‌, هەروەها دەبێ‌ دەرفەتی كاری شیاوو گونجاو بۆ لاوان دەستەبەر بكرێت, ئافرەتان رۆڵی شیاوی خۆیان لە بواررەكانی كۆمەڵگادا بگێرن و هیچ جیاوازییەكی یاسایی لەم بوارەدا نەمێنێ‌, دەبێ‌ ژنان خۆشیان خەبات بكەن بۆ گۆرینی رەوشی خۆیان لە كۆمەلگەداو ئێمەش هەموو پاڵپشتییەكیان دەكەین, رێز لە ئایینی پیرۆزی ئیسلام و دابونەریتە نەتەوەییەكان دەگیرێ‌, هەروەها رێز لە پیاوانی ئایینی و هەموو ئەو كەسایەتییە كۆمەڵایەتیانە دەگیرێ‌, كە هەر كەسەو دەیەوێ‌ لە شوێنی خۆیەوە خزمەتی كۆمەڵی كوردەواری و ئەم رەوشە تازەیە بكات و رۆڵی خۆی تێدا ببینێ‌. لێرەدا دووپاتی دەكەمەوە كەوا رێز لە ئازادی كاركردن و ئازادی نواندی چالاكی سیاسیانەی حزب و لایەنەكانی كوردستان دەگیرێ‌, بۆچوون و پێشنیازەكانیان رەچاو دەكرێن و لەبەر چاو دەگیرێن. هەروەها لە كوردستاندا راگەیاندن بە هەموو شێوەكانییەوە ئازادەو سانسۆری لە سەر نییە. لە هەرێمی كوردستاندا جیاوازی نەتەوەیی نییە, هەموو هاوڵاتیان نەتەوەو رەگەزیان هەرچی بێت وەك یەكن لە ئەرك و مافەكانیان. توركمان و كلدو ئاشوور برای رێزداری ئێمەن, هەرچییەك لە تونا و دەسەڵاتدا هەبێت لە پێناو بەختەوەری ئەواندا دەكەین, هەموومان لەسەر ئەم خاكەدا بەیەكەوە دەژین و چارەنووس وخۆشی و ناخۆشیمان بە داكۆكیكارو بەرگریكار لە مافەكانی ئەوان دەزانین, هەموو ئایین و مەزهەبە جیاجیاكان رێزیان لێدەگیرێ‌ و لە كوردستاندا ئایینەكام تەواوی ئازادی خۆیان هەیەو بەیەك چاو سەیر دەكرێن. برا ئێزیدییەكانمان كوردی رەسەنن و بێ‌ درێغیش بەشدارییان لە خەباتی نەتەوەكەیاندا كردووەو شوێن و جێگەیان لە ناو دڵی میللەتی كورددا گرتووەو گەورەترین زەبرو زیانیان لە لایەن رژێمی بەعسەوە بەركەوت و ئێش و ئازاریكی بێ‌ وێنەیان چێشت, دەبێ‌ بە باشترین شێوە قەرەبوو بكرێنەوەو رۆڵی خۆیان لە كۆمەڵگەدا بگێرن, ئەمرۆ كە خەباتی نەتەوەكەیان هاتوتە بەرهەم دەبێ‌ ئەوان لە مافەكانی خۆیان بەهرەدارو دڵنیابن. كەسوكاری قوربانییەكانی ئەنفال و گەرمیان وقەرەداخ و بادینان و دەشتی كۆیەو ئەنفالی بازرانییەكان و فەیلییەكان و كارەساتەكانی كیمیابارانی هەڵەبجەو راگواستن و دەربەدەركرداوەكان هەموویان جێی رێزو تەقدیرن و پێویستە ئاسەواری ئەو كارەساتانە لە ژیانیان بسرێتەوەو هاوكاری بكرێن, ئاوارەی وڵاتانی دراوسێ‌ بوون لەكاتی لیقەومان و كاراساتەكان, چ ئەوانەش كە سیاسەتی دراندانەو زبروزەنگی رژێم لە ناو خۆی كوردستاندا ئاوەری كردن, هەموویان جێگەی رێزی ئێمەن, ئەوانەی نەیانتوانیووە بگەرێنەوە سەر زێدو لانەی خۆیان دەبێ‌ ئاسانكارییان بۆ بكرێت و یارمەتی بدرێن. دەبێ‌ بەرنامەیەكی تێروتەسەل دابندرێ‌ بۆئاوادەنكردنەوەی گوندەكانی كوردستان و گەیاندنی خزمەتگوزاری پێویست بۆیان و بوژاندنەوەی ئابوورییان, رژێمی عێراق بە نیازی لێدانی زەبرێكی كاریگەر لە ئابووری كوردستان و لە بزووتنەوەكەمان بە هەزاران گوندی لەگەڵ زەویدا نەخت كردو خەڵكەكەی ئاوارەكرد لەبەر ئەوەی ئەم گوندانە خانەو لانەی پێشمەرگەو شۆرشەكەمان بوون. پێشمەرگەی كوردستان, ئێوە ئازیزترین كەسانی ئێمەن, پێشمەرگە, تێكۆشەرانی رۆژی سەخت و رۆژانی هات و نەهاتن, منیش پێشمەریەكم وەك ئێوەو شانازی دەكەم كە لە ریزی ئێوەدام, جێگەی ئێوە لە لوتكەدایەو لەناو دڵ و دەروونی میللەت و لناو ماڵی شەهیدانە, ئێستاش كە میللەتی كورد پارێزراوە هەر لە سایەی ورەو عەزیمەتی ئێوەیە, ئێوە بە بریاری میللەتی خۆتان و لە ئەنجامی شەهیدانەوە دروست بوون, تاگەلی كوردستان مابێ‌ ئێوەش دەمێنن, رۆژانێك بەرگریتان لە بوون و مانی میللەتی كورد دەكردو بەخوێنی خۆتان میژووتان دەنووسییەوە, ئێستاش ئێوە هەمان رۆڵەی جارانن و ناوو پلەو پایەتان هەروەكو خۆیەتی, تەنها ئەركتان گۆراوە, جاران خەباتان دەكرد بۆ رووخاندنی رژێمی دیكتاتۆرو بەدیهێنانی فیدراڵی و دیموكراسی, ئەمرۆ خەبات دەكەن بۆ پاراستنی ئەم دەسكەوتانەو بۆ دابینكردنی ئەمن و ئاسایش بۆ عێراق و بۆ كوردستان. لەو سەردەمەدا تیرۆر گەورەترین مەترسییە بۆ سەر ژیانی دیموكراسی و پێشكەوتن, ئێمە لە رووبەرووبوونەوەی تیرۆر كۆڵ نادەین و یەك سات چییە غافڵ نابیت, تیروستان پاشە رۆژیان نییە, لەم وڵاتەدا دەبێ‌ بەزوویش بەرەنگاریان ببینەوەو لە رەگ و ریشەوە دەریانكێشین, بەڵام كاری لە بنهێنانی تیرۆر تەنها كاری یەك دەزگاو یەك دامەزراو نییە, دەبێ‌ هاووڵاتیان, حزبەكان هەموویان لەگەڵ یەكدا هاوكاربن و پشتیوانی لە دامودەزگا ئاسایشەكان بكەن, كێشەی كەركووك رێگەچارەی راستەقینەی خۆی بۆ دەستنیشانكراوە, ئەویش ئەوەیە كە لە یاسای كاتییی ئێدارەی دەوڵەتدا هاتووە, ئێمە بە چارەسەرێكی جیا لەم چارەسەرە رازی نابیین, ئەم رێككەوتنە هەموو لایەك ئیمزایان لە سەری كردووە و بووە بە یاساو دەستوور, پێویستە بێ‌ دواخستن جێبەجێ‌ بكرێ‌ و مادەی 58 مەسەلەیەكی جدییەو بە هیچ شێوەیەك پاشگەزبوونەوەی لێ‌ قبوول ناكرێ‌, بەهەمان شێوە ناوچە دابراوەكانی تر دەبێ‌ بگەرێنەوە سەر هەرێمی كوردستان لەبەر ئەوەی خاكی كوردستانەو جیا ناكرێنەوە, ئەوەی كە لە یاسای كاتیی ئیدارەی دەوڵەتدا هاتووە لایەنی هەرە كەمی مافەكانی میللەتی كوردە, مەمكین نیە ئێمە بە كەمتر لەو مافانە رازی ببین, كە لە یاسایی ناوبراودەا هاتوون, دەبێ‌ ئەو مافانە وەكو خۆیان بچنە ناو دەستووری هەمیشەیی عێراقەوە, دەستوور هەنگاوێكی گەورەیەو پێویستە هەموو چین و توێژەكانی لە دارشتنی دا بەشداربن, دەستوور دەبێ‌ بە رێككەوتن و تەوافق بێت, بۆ ئەوەی ناسنامەی عێراقی فیدراڵی دیموكراتی پێوە دیاربێت. ئێمە رێز لە سەرجەم وڵاتانی دراوسێ‌ دەگرین و دەستی دۆستایەتیان بۆ درێژ دەكەین, هەروەها كار دەكەین بۆ ئەوەی باشنرین پەیوەندی و رێز لەیەكدی گرتن و دۆستایەتی دامەزرێنین, ئەمە هەلو دەفەرتێكی باشەو داوا دەكەین ئەوانیش هاوكاربن بۆ عێراق و بۆ هەرێمی كوردستان, ئێمە دەست لە كاروباری ناوخۆی ئەوان وەرنادەین و ئومێدەوارین ئەوانیش دەست لە كاروباری ناوخۆی ئێمە وەرنەدەن, ئێمە سوپاسی ئەو دراوسێیانە دەكەین كە لە كاتی لێقەومانی و كارساتدا باوەشیان بۆ میللەتی ئێمە كردەوەو دەستی یارمەتیان بۆ درێژ كردین. لەبارەی نەتەوەی كوردەوە, كە بەسەر وڵاتانی دراوسێ‌ دابەشكراوە, برایانمان دڵنیا دەكەینەوە كەوا دڵ و دەروونمان لەگەڵ ئەوان و ئێش و ئازارەكانیانە, هیودارین پەنا بۆ شێوازی سەردەمانە بەن لە داواكردنی مافەكانیان, ئەمرۆ باوی زەبروزەنگ نەماوە,ئەمە بۆ كورد تەنها زەرەرو ماڵوێرانی بە دواوەیە, بەهەمان شێوەش هیوادارین ئەو وڵاتانەی گوێ‌ لە داوای براكانمان بگرن و درایەڵۆگیان لەگەڵدا بكەن, هیوادارم ئەو برواو متمانەیەی كە بە من دراوە ببێ‌ بە مایەی یەكریزی و یەكهەڵوێستی میللەتەكەمان, راستیتان پێ‌ بڵێم بۆ من پێشمەرگایەتی لە هەموو پایەو پلەیەك گرنگترو پیرۆزترە, بەڵام ئەمرۆ ئێمە خەریكی دانانی موئەسەسات و دامەزراوەین, سەرۆكی هەرێمیش دامەزراوەیەكی گەورە دەبێ‌ كە رۆڵیكی متەوازع بۆ خزمەتی ئێوە بگێرم, بێگومان دەبێ‌ ئێمە زۆر بەجدییەتەوە بەرەو دامەزراندنی موئەسەساتی دەستووری و یاسیی برۆین و لە ئەولەویاتی كارەكانی ئیلتیزماتی كۆمەڵایەتی شۆرشگێری لە لایەك و پێویستی دامەزراندنی ئیدارەیەكی هاوچەرخ و یاسایی و دەستووری لە لایەكی ترەوە. من خۆم پەروەردەی قوتابخانەیەكم, كە هەر كە چاوم كراوەتەوە لەوە تێگەیشتووم بەرخودان تاكە رێگەیە بۆ كۆتی دەست و پێی تێكۆشەرێكم هاتوتەوە بیر, هەر كاتێ‌ پەتێكم بینیبێ‌ قەنارەی قارەمانێكی لە سێدارەدراوم بیركەوتوەتەوە, هەر رووبارێكم بینیبێ‌ رووباری ئاراسم هاتۆتەوە بیر كە پێشمەرگەی كوردستان خۆی لێداوە, ئەو رۆژەی كە بووم بە پێشمەرگەو لە دوای بارزانیی نەمرەوە چەكم هەڵگرت, وا دەزانم گەورەترین شانازیم بەركەوت و ئێستاش كە ئەم پۆستە وەردەگرم بۆ ئەوەیە خزمەتێكی ئێوە بكەم و, ئەمەش هەرە درێژەپێدانی پێشمەرگایەتییە بۆ من, ئەگەر بۆ خزمەتی ئێوە نەبێ‌ هیچ مەبەستیترم نییە. لەو رۆژانەدا دەست دەكرێ‌ بە پێكەوەنانی حكوومەتی هەرێمی كوردستان, هەندێك جار بە هۆی بیرباوەر گۆرینەوە و درەنگ بە ئەنجام گەیشتن كارەكان دوادەكەون , ئەمە سروشتی ژیانی دیموكراسییەتە, ناحەزان خەون دەبینن, پێیان وایە كاتێ‌ بەیەكگەیشتن دوادەكەوێ‌, ئیتر ئێمە لێكترازاوین, با دڵنیابن ئەو خەونانە جارێكی تر نایەتەوەدی, بۆ ئێمە قەناعەت و بروای میللەتی خۆمان گرنگە, دڵنیاش بن كەوا هەموو شتێك بە راوپژ و گۆرینەوەی بۆچوون دەبێت لەگەڵ برای بەرێزم جەنابی مام جلال, وەنەبێ‌ ئەو لە بەغداو من لێرە ئاگامان لە یەكتر نەبێ‌, پێچەوانەوە ئێمە بەبێ‌ یەكتر هەنگاو نانێین, هەروەها سەركردایەتی هەردوو حزبیش دەبێ‌ لەیەكەوە نزیك بن و هاوئاهەنگیان لەگەڵ حزبەكانی تر هەبێت و دەبێ‌ نەشهیڵین جارێكی تر دەستی چەپەڵ بخرێتە ئەو نێوانەو ماڵ لەكورد تێك بداتەوە. ئێمە وەكو میللەتی كورد سوپاسی سەرۆكی ئەمریكا بەرێز جۆرج بوش و گەلی ئەمریكا دەكەین لەگەڵ میللەتی ئێمەدابوون بۆ رووخاندن و رزگاربوون لە درندانەترین رژێمی دیكتاتۆری, ئێمە هەرگیز ئەم بریارە بوێرانەی ئەوان لە بیر ناكەین, دووپاتیشی دەكەینەوە هەر بەیەكەوە دەبین لە رووبەرووبوونەوەی تیرۆرو لە دروستكردنی عێراقی فیدراڵ و دیموكرات. هەروەها سوپاسی سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا بەرێز تۆنی بلێر و گەلی بەریتانیا و سوپاسی وڵاتانی هاوپەیمان دەكەین. لێرەدا حەز دەكەم سوپاسێكی گەرمی خەڵكی تێكۆشەری هەولێریش بكەم, هەولێری دێرین و دیكتاتۆر بەزێن, هەولێر بەردەوامە لە قوربانیدان و تەحمولێكی زۆریشی هەیە سەرەرای ئەمەش زۆر جار ئیجرائاتی ئەمنی و ریگەوبان گرتن دەبێ‌ بەسەرباری گرفت و زەحمەتی بۆیان, من سۆپاسیان دەكەم و داوای لێبوردنیان لێدەكەم. لە كۆتاییدا گەرمترین سڵاو بۆ گیانی پاكی شەهیدانی رێگای رزگاری و ئازادی عێراق و كوردستان. بژی عێراقی فیدراڵ و دیموكرات بژی برایەتی كوردو عەرەب و توركمان و كلدو ئاشووری. وتاری مەسعود بارزانی به‌ عه‌ره‌بی به‌ناوی خوای گه‌وره‌و میهربان برای به‌رێزم مام جلال سه‌ركۆماری عێراقی فیدراڵ برای به‌رێزم د. حاچم ئه‌لحه‌سه‌نی سه‌رۆكی كۆمه‌ڵه‌ی نیشتیمانی عێراقی فیدراڵ برایانی به‌رێز جێگرانی سه‌ركۆمار برایانی به‌رێز جێگرانی سه‌روه‌زیران برایانی به‌رێز سه‌رۆك و نوێنه‌رانی پارته‌ هاوپه‌یمانه‌كان باڵیوزه‌ به‌رێزه‌كان و نوێنه‌ره‌ به‌رێزه‌كانی ده‌وڵه‌تان به‌رێز سه‌رۆكی په‌رله‌مانی كوردستان به‌گه‌رمی به‌خێرهاتنی هه‌موو لایه‌كتان ده‌كه‌ین بۆ شاری هه‌ولێر, شاری مێژوو و قه‌ڵای خه‌باتگێری, پایته‌ختی دووه‌می عێراق, ئاماده‌بوونتان جێگه‌ی رێزێكی گه‌وره‌یه‌, به‌ڵگه‌یه‌ له‌سه‌ر پته‌وی برایه‌تی فراوان له‌ نێوان نه‌ته‌وه‌ جیاوازه‌كانی عێراقی , عه‌ره‌بی و كوردی و توركمان و كلدو ئاشووری.. ئێمه‌ به‌یه‌كه‌وه‌ خه‌باتمان كرد له‌ پێناو رووخاندنی دیكتاتۆریه‌ت, سوپاس بۆ خوا و به‌هاوكاری دۆستانی گه‌له‌كه‌مان ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كان و به‌ریتانیا و هاوپه‌یمانه‌كانیان توانیمان دیكتاتۆریه‌ت بروخێنین و ئێستاش ده‌رفه‌تێكی مێژوویمان له‌ به‌رده‌مه‌ بۆ بنیاتنانی عێراقی تازه‌, عێراقی فیدراڵی دیموكراسی فره‌یی, پیاوانی عێراق كه‌ به‌رگری دیكتاتۆریه‌ت و سته‌م و زۆرداریان كرد كۆسپ و به‌ربه‌ستانه‌ تێپه‌رین كه‌ به‌ر له‌ ته‌مه‌نی تیرۆر كورته‌ وبه‌سه‌ر تیرۆر و تیرۆریستان زاڵ ده‌بین و تیرۆریش هیچ ئاینده‌یه‌كی له‌و وڵاته‌دا نییه‌. خوشك و برایانی به‌رێز: گرن نیه‌ ئه‌و پۆسته‌ یان ئه‌وی تر به‌كار بخرێ‌ , به‌ڵكو گرنگ دارشتنی یاساو گواستنه‌وه‌یه‌ بۆ قۆناغی بنیاتنانی دامه‌زراوه‌یی ده‌ستووری و یاسایی, شه‌ره‌فێكی گه‌وره‌یه‌ كه‌ متمانه‌ی گه‌لی كوردستانم پێدرا له‌رێی نوینه‌ره‌كانیان له‌ په‌رله‌مانی هه‌لبژێردراو, به‌لێنیتان پێده‌ده‌م كه‌ هه‌موو توانه‌اكانم ده‌خه‌مه‌ گه‌ر له‌ پێناو به‌هێزكردنی برایه‌تی كورد و عه‌ره‌ب, هه‌روه‌ها له‌ پێناو به‌هێزكردنی یه‌كێتیی نیشتیمانی له‌ كوردستان كه‌ بنه‌مایه‌ بۆ یه‌كێتیی نیشتمانی له‌ عێراق, ئه‌وه‌ی ئه‌مرۆ هاتوته‌دی به‌رهه‌می خه‌باتی گه‌له‌كه‌مانه‌, به‌ڵام پێویسته‌ ئاماژه‌ به‌وه‌ بكه‌م كه‌به‌رهه‌می هه‌ست كردنی به‌رزه‌ به‌ به‌رپرسایه‌تی سه‌ركردایه‌تی هه‌ردوو حزب و حزبه‌كانی تریش و ئه‌و كه‌سایه‌تیه‌ نیشتیمانیانه‌ی به‌شداریان كرد له‌ سه‌ركه‌وتنی ئه‌و پرۆژه‌یه‌, پێویسته‌ به‌شێوه‌یه‌كی تایبه‌ت ئاماژه‌ به‌ رۆڵی دیاری برای به‌رێزم مام جه‌لال بكه‌م , به‌ به‌رێز د. حاچم ده‌ڵێم ئه‌و ده‌سته‌ی به‌ ده‌ستی تۆ ده‌چێت و بۆ كوردستان درێژ ده‌كرێت, هه‌زاران ده‌ست ده‌بینی كه‌ بۆ ئه‌وه‌ ده‌ست درێژ ده‌كه‌ێن, به‌بێ‌ گومانیش به‌و ده‌ستانه‌ و به‌و نیازه‌ باشانه‌ عێراق ده‌پارێزین و یه‌كێتی رێزه‌كانمان به‌هێز ده‌كه‌ین و عێراق پاك ده‌كه‌ینه‌وه‌ له‌ تاواتكاری و تیرۆریستان و ئاینده‌یه‌یه‌كی پرشنگداریش بۆ گه‌لی عێراق فه‌رهام ده‌كه‌ین, ده‌رفه‌تێكی مێژوویمان له‌ به‌رده‌مه‌ بۆ دارشتنی ده‌ستووری هه‌میشه‌یی كه‌ بریاره‌ له‌ چاره‌نووسی هه‌موومان ده‌دات, بۆیه‌ پێویسته‌ سوود له‌ ئه‌زموونه‌كانمان وه‌ربگیرێت, ده‌شبێت ئه‌و ده‌ستووره‌, ده‌ستووریكی شارستانی بێت و به‌ته‌وافق, به‌دڵنیایه‌وه‌ گوزه‌رانێكی خۆش و ژیانێكی ئازادی خۆش بۆ هه‌موو هاوولاتییه‌كی عێراقی به‌رجه‌سته‌ ده‌كرێت, وته‌یه‌كی درێژم به‌ زمانی كوردی هه‌یه‌, بۆیه‌ به‌و ئه‌ندازه‌یه‌ راده‌وه‌ستم, جاریكی تر به‌خێرهاتنتان ده‌كه‌م وسۆپاستان ده‌كه‌م بۆ هه‌ڵگرتنی سه‌ختیه‌كانی سه‌فه‌ركردنتان بۆ ئێره‌ ئاماده‌بوونتان لێره‌ له‌گه‌ڵمان له‌ بیر ناكرێت, جارێكیتر ده‌ڵێم ئه‌مه‌ نامه‌یه‌كه‌ و جه‌خت كردنه‌وه‌یه‌ له‌سه‌ر په‌یوه‌ندی و برایه‌تیمان و له‌سه‌ر یه‌كێتیمان تا هه‌تایه‌ به‌ پاڵپشتی خوا.  

مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو)  بەڕێوەبەری ڕێکخراوی «المرصد السوري لحقووق الانسان»، رامی عبدالرحمان، راستیی و دروستی چەندان گرتەی ڤیدیۆیی پشتڕاست کردەوە کە تیایاندا کۆمەڵکوژیی بەرامبەر بە عەلەویەکان ئەنجامدراوە بە تایبەتی لە گوندەکانی ئەل موختاریە و گوندەکانی ناوچەی لازقیە. گرتە ڤیدیۆییەکان کوشتنی بەئەنقەستی کەسانی مەدەنی یان کەسانی چەکداری دیلکراو، نیشانئەدات. ئەو ڕێکخراوە باس لە پێنج کۆمەڵکوژی جیاجیا لە پارێزگاکانی کەنار ئاوەکانی سوریا دەکات کە لەناویاندا ژن ومنداڵ کوژراون.  زۆرینەی ڕەهای ئەم کوژراوانە گولەباران کراون و ئەوانەیشی بەم تاوانانە هەستاون کەسانی سەر بە وەزارەتی بەرگریی و سەر بە ئاسایشی ناوخۆ بوون. واتە سەر بەو دەزگا فەرمییانەن کە حکومەتە ئیسلامییەکەی ئەحمەد شەرع دروستیکردون. راستە کەسانێکی سەر بە رژێمەکەی بەشار ئەسەد، پەلاماری دەزگاکانی حکومەتەکەی ئەمرۆکەی دیمەشقیان داوە، ئەوانەی بە پاشماوەکانی رژێم، فلول النظام، ناودەبرێن. وەڵامدانەوەی ئەم پەلامارانە لەلایەن دەوڵەتەوە کارێکی رەوایە و پێویستە ڕێیان لێبگیرێت پشێوی ئەمنی دروستبکەن و دۆخەکە بەتەواوی بشڵەژێنن.  بەڵام ئەوەی هێزەکانی سەر بە دەوڵەت خەڵکانی مەدەنی بگرن و بکوژن، لەسەر ئەوەی عەلەوی یان دروز یان هەرشتێکی دیکە هەن، ئەمەیان دەچێتە بواری ئەنجامدانی «تاوانی جەنگ»ەوە. کوشتنی خەڵکی مەدەنی بەناوی «فلول» و پاشماوەکانی رژێمی بەشار ئەسەدەوە، رووە هەرە تاریکەکانی ئەو سیستمە سیاسیی و ئەمنیی و سەربازییەمان نیشانئەدات کە لە ئێستادا لە دیمەشق دروستکراوە. ئیهانەکردن و سوکایەتییکردن، مامەڵەکردنی خراپ بەرامبەر بە خەڵکی مەدەنی لەسەر بنەمای تائیفیەت، ژێرپێنانی پرنسیپە هەرە سادەکانی سیستمێکە لانی هەرەکەمی ئاشتیی و ئاسایشی مەدەنیی و کۆمەلایەتیی لە وڵاتەکەدا بپارێزێت. ئەوانەی ئەو تاوانانە ئەنجامئەدەن ناتوانن شتێک دروستبکەن قابیلی بەرگریلێکردن بێت.     لەپاڵ باڵادەستی کولتوریی رق و تۆڵەکردنەوەدا، لەپاڵ بەر بڵاوی بەکارهێنانی تودوتیژیی و بوونی چەکێکی زۆری کۆنترڵنەکراو لە وڵاتەکەدا، لەپاڵ باڵادەستی تائیفیەت و سەیرکردنی کەمینە دینییە و ئەتنییەکان وەک هەڕەشە و دوژمن، لەپاڵ بوونی ژمارەیەکی گەورەش لە جەنگاوەری «سەلەفی جیهادیی» لەناو هێزەکانی سەر بە رژێمە تازەکەی ئەحەمەد شەرع لە سوریادا، ئینجا لەپاڵ بوونی پیلانی ئیقلیمیی هەمەجۆر لە وڵاتەکەدا، دەڵێم لەپاڵ بوون و ئامادەگیی بەرفراوانی ئەو هەموو شتانەدا، شتێکی هێجگار گرنگ و بنەرەتیش لە وڵاتەکەدا غائیبە کە دۆخەکە تەواو ترسناکتر دەکات، ئەویش غیابی چەمک و کولتوری هاوڵاتیی و هاوڵاتیبوونە لە سوریادا. نە رژێمەکەی ئەسەدی باوک و ئەسەدی کوڕ، نە ئایدیۆلۆژیای بەعس چ لە سەردەمی عەلمانیبوون و چ لەسەردەمی موجامەلەکردنی دیندا، نە ئایدیۆلۆژیا و تێگێیشتنی هێزەکەی ئەحمەد الشرع، نە هیچ هێزێک لە هێزە ئیسلامییەکانی وڵاتەکە، هێزی دروستکردنی هاوڵاتیی و هاوڵاتیبوونی یەکسان نەبوون و نین. بۆ تێگەیشتنیش لە بەشێکی گەورەی دیاردەکانی ناو سوریا، لە راستیدا ناو بەشێکی گەورەی دەوڵەت و کۆمەڵگاکانی ناوچەکە، پێویستمان بە هەستکردن بە مەسەلەی غائیبوونی گەورەی چەمکی هاوڵاتییە. لە هەر شوێنێکدا هاوڵاتیبوونی ئامادەنەبێت و کارنەکات، لەوێدا شێوە جیاوازەکانی ئیهانەکردن و کەرامتشکاندن و زەلیلکردن ئامادەیە، تا بە کوشتنی تاکەکەسی و دەستەجەمعی دەگات. چەمکی هاوڵاتیبوون لە رووی فیکرییەوە یەکێکە لە چەمکە سیاسیی و سۆسیۆلۆژییە ئاڵۆزەکان. ئەمش هەم پەیوەندیی بە تازەبوونی چەمکەکەوە هەیە بەو مانایانەی لە دونیای مۆدێرندا لەخۆی گرتوە، هەم بەو سیستمە سیاسییەوە کە توانای دروستکردنی هاوڵاتیی هەیە. گرنگترین مەسەلەیەک لەناو چەمکی هاوڵاتیبووندا بوونی کۆمەڵێک مافی مەدەنیی و سیاسیی یەکسانە لەنێوان ئەو مرۆڤانەدا کە بەیەکەوە دانیشتوانی وڵات و کۆمەڵگایەک دروستدەکەن. ئەو مافە سیاسیی و مەدەنییانەش سەرچاوەی ئەو ئینتیما سەرەکیی و بنەڕەتییە هاوبەشە بێت، کە ئەو مرۆڤانە بەیەکەوە لەو وڵات و کۆمەڵگایەدا بەیەکەوە دروستیدەکەن.  ئینتیمایەکی هاوبەش کە شوناسێکی کۆیی و دەستەجەمعی پێکەوەیی بە کەس و گروپە جیاوازەکان دەبەخشێت و پەیوەندیی نێوان ئەوان و دەوڵەتەکەیان نمایشدەکات. ئەوەی لە پشی چەمکی هاوڵاتیبوونەوە ئامادەیە، نە دینە، نە کولتوری ئەتنیی و ناوچەییە، نە ئینتیمایە بۆ ئەم یان ئەو گروپی تایبەت، نە بۆ ئەم یان ئەو ئایدیۆلۆژیای سیاسیشەوە، بەڵکو بوونی مافی یەکسان و بەرپرسیارێتی یەکسانە بۆ هەموو ئەوانەی لەناو دەوڵەتێکدا بەیەکەوە دەژین. واتە هاوڵاتی ئەو کەسەیە کە خاوەنی کۆمەڵێک ماف و بەرپرسیارێتی یەکسانە لەگەڵ ئەو کەسانەدا کە لە یەک سەرزەمین و کۆمەڵگا و سیستمی سیاسیدا بەیەکەوە دەژین. ئامرازی ژمارە یەکی پێکەوەژیانی دەستەجەمعییانە.هاوڵاتیی شتێک نییە سروشت بە مرۆڤی بەخشیبێت، پێدراوێکی دینیی و ئەتنیی تایبەتیش نییە، بەڵکو دەرەنجامی کۆمەڵێک پرۆسەی کۆمەڵایەتیی و سیاسیی و یاسایی و ئەخلاقییە، کە بەسەریەکەوە ژیانێکی گشتیی و پێکەوەیی هاوبەش دروستدەکات تیایدا هەموو مرۆڤەکانی ناو ئەو هاوبەشە سیاسیی و کۆمەلایەتییە، خاوەنی ماف و بەرپرسیارێتی یەکسانن و هەمووشیان، بە هەموو جیاوازییەکانیانەوە، بەیەکتری یەکسانن. ئەم پێناسەکردنە بۆ مرۆڤ وەک خاوەنی ماف و بەرپرسیارێتی هاوبەش لەناو هیچ یەکێک لە دینەکاندا بوونی نییە. بۆیە چەمکی هاوڵاتی هێما بۆ بۆ پەیوەندیی کەسەکان بەما یان بەو دین و بەم یان بەو ئایدیۆلۆژیای تایبەتەوە ناکات، بەڵکو هێما بۆ پەیوەندیی نێوان تاکەکەس و دەوڵەت دەکات، ئەو دەوڵەتەی تاکەکەسەکە لەناویدا بەشێوەیەکی فەرمیی و یاسایی دەژیی. ئەو دەوڵەتەش کە هەموو کەس و پێکهاتەکانی ناو دانیشتوانەکەی وەک کەسانی خاوەن ماف و خاوەن بەرپرسیارێتی یەکسان دەبینێت و مامەڵەدەکات، جگە لە دەوڵەتی مۆدێرن، هیچ جۆرە دەولەتێکی دیکەی ناو مێژووی مرۆڤایەتی نییە. هاولاتیبوون هاوکات هێما بۆ وەلائێکی ویژدانیی و هۆشیارانەی تاکەکەسەکان بۆ ئەو دەوڵەتە دەکات کە لەناویدا دەژین. بەڵام بەراستی ئینتیما بۆ کام جۆر لە دەوڵەت؟ کام شێوە لە دەوڵەت دەتوانێت ببێت بە دەوڵەتی هاوڵاتی؟      سادەترین وەڵام بەم پرسیارە ئەمەیە: ئەو دەولەتە دەوڵەتێکە پارێزگاریی لە کەرامەتی مرۆڤانەی هەموو مرۆڤەکانی ناو سنووری حوکمڕانییەکەی دەکات، دەزگاکانی لەسەر زەلیلکردنی هیچ یەکێک لە مرۆڤەکانی کارناکات، لەسەر بنەمای هەبوون یان نەبوونی دین، یان هەبوون یان نەبوونی ئەم یان کەلەپور و فەرهەنگ و زمان، جیاوازیی لە نێوان کەسەکاندا ناکات. مافە سەرەکیی و بنەڕەتییەکانی هەمووان وەک هاوڵاتی خۆی دەپارێزێت و ئەمیان بە ئاغا و ئەویتریان بە کۆیلە ناکات. بە هەمووان، لانیکەم لە خاڵی سەرەتادا، هەمان هەل و هەمان ئەگەری پێشکەوتنی کۆمەڵایەتی یەکسان دەبەخشێت. ئەمە جگە لە دەستەبەرکردنی مافی بەشداریکردنی سیاسیی یەکسان  بۆ هەمووان. ئەوەی لە سوریای ئەسەد و شەرع دا غائیبە ئەم تێگەیشتنەیە بۆ هاوڵاتیبوون، ئەوەی لای زۆرینەی هەرەزۆری هێزە ئیسلامیی و نائیسلامییەکان غائیبە ئەم تێگەیشتنەیە بۆ هاوڵاتیبوون و دەولەت و ماف و بەرپرسیارێتی. نکوڵیکردن لەم راستییە سادانە درێژەدانە بەو کارەساتە سیاسیی و کۆمەڵایەتیی و ئەخلاقیی و ویژدانیانەی ئەم کۆمەڵگایانە سەردەمانێکی درێژە بە دەستییەوە دەناڵێنن. ئەنجامدانی تاوانی جەنگ بەناوی ئەم یان ئەو دینەوە هەر تاوانە و دەبێت ئیدانەبکرێت. کەرامەتشکاندن بەناوی ئەم یان ئەو مەسەلە و ئەم یان ئایدیۆلۆژیاوە هەر کەرامەتشکاندنە و پێوستە بەگژیدا بچینەوە. ناشیرترین نکوڵیکردنیش لە تاوان ئەو نکوڵیکردنانەیە کە بەناوی خوداوە دەکرێن. هەموو ئەوانەیس نکوڵی لە ئەنجامدانی ئەو تاوانانەی جەنگ لە سوریادا دەکەن، کەسان و هێزگەلی ترسناکژ دژە ئینسان و دژە ژیان و دژە کەرامەتی ئینسانین.

درەو: سەبارەت بە زیادكردنی نرخی كارەبا و پرۆژەی روناكی عەبدولقادر ساڵح شارەزایی یاسایی دەڵێت: هەر زیادکردنێکى لە نرخى تەزووى کارەبادا بکرێت پێچەوانەى خودى ئەو رێنماییە کە لەلایەن وەزارەتى کارەباوە دەرکراوەو نرخى تەزووى کارەباى دیاریکردووە،  دەرکردن یان هەموارکردنەوەى رێنمایی کە یاساکاریی لاوەکییە(تشریع فرعی). پێویستە حکومەت لە دۆخى ئاسایى خۆیدا ئەنجامی بدات نەك كاربەڕێكەر بێت. نرخى تەزووى کارەبا بەپێى رێنمایى وەزارەتى کارەبا عەبدولقادر ساڵح شارەزای یاسایی: . ماوەیەکە بە گەرمى دەنگۆى زیادکردنى نرخى تەزووى کارەباى ماڵان بووەتە باس و خواسى سۆشیال میدیا و دەزگا میدیاییەکان، هەرچەند وەزارەتى کارەبا  لەم بارەیەوە هیچ راگەیاندنى نووسراو یان روونکردنەوەیەکى بڵاونەکردۆتەوە، بەڵام بەگوێرەى ئەو پسولانەى بڵاوکراونەتەوە لە سۆشیال میدیا دەردەکەوێت نرخى تەزووى کارەبا گۆڕانکارى گەورەى بەسەردا هاتووە بەبڕى چەندان قات زیادکراوە، ئەگەر بێتوو ئەو نرخانە راستەقینە و دروست بن ئەوا بەبرواى ئێمە ئەم هەنگاوە بەر لە هەر شتێک سەرپێچى رێنماییەکانى خودى وەزارەتى کارەبایە. چونکە لەرووى یاساییەوە پێدانى تەزووى کارەبا بە هاوبەشى ماڵان و هەموو شوێنەکانى دیکە و نرخەکەیشی بەپێى رێنمایى ژمارە (٢)ى ساڵى ٢٠٢١ى وەزارەتى کارەبا رێکخراوە کە لە رۆژنامەى وەقایعى کوردستان ژمارە (٢٧٤)ى رێکەوتى ٢٤/ ١١/ ٢٠٢١بڵاوکراوەتەوە و لەم رێنماییەدا نرخى کارەبا بە ماڵان  بەپێى کیلۆ وات لەخشتەى ژمارە(٥) دا دیاریکراوە  نرخى هەر کیلۆ وات کارەبایەک لە (١٨) دینارەوە دەستپێدەکات و بەشێوەی (تصاعدى) زیاد دەکات ئەمەش بەپێى رێژەى بەکارهێنانى تەزووى کارەبا، ئەم رێنماییە یەکجار هەموار کراوەتەوە و لەو هەموارەدا کە لە رۆژنامەى وەقایعى کوردستان ژمارە (٣٠٦)ى رێکەوتى ١٤/ ٦/ ٢٠٢٣ بڵاوکراوەتەوە نرخى یەک کیلۆ وات کارەباى کۆمەڵگەکانى  نیشتەجێبوونى بە (١٥٦) دینار دیاریکردووە . بێگومان هەر زیادکردنێکى لە نرخى تەزووى کارەبادا بکرێت پێچەوانەى خودى ئەو رێنماییە کە لەلایەن وەزارەتى کارەباوە دەرکراوەو نرخى تەزووى کارەباى دیاریکردووە، هەروەک دەبێت  رەچاوى ئەوەش بکرێت بەگوێرەى فەتواى راوێژکارى ئەنجومەنى شوراى هەرێم بە ژمارە (٣٤/ ٢٠١٣) لەرێکەوتى ٢٩/ ١٠ /٢٠١٣ لە کاتى ئیستادا حکومەتى هەرێم حکومەتى کاربەرێکەرە چونکە بەپێى فەتواکە حکومەت بە دەستلەکارکێشراوە (مستقیل) دادەنرێت و دەبێتە حکومەتى کاربەرێکەر(تصریف الاعمال) لەسەرەتاى دەستپێکردنى خولی نوێى پەرلەمانەوە تا کاتى پێکهێنانى حکومەتى نوێ ، بۆیە هەر زیادکردنێک لە نرخى تەزووى کارەبا لەرێگەى دەرکردنى رێنماییەوە بکرێت لەکەدار دەبێت ( معیب) چونکە دەرکردن یان هەموارکردنەوەى رێنمایی کە یاساکاریی لاوەکییە(تشریع فرعی).  پێویستە حکومەت لە دۆخى ئاسایى خۆیدا ئەنجامی بدات،  هەروەک هەمان ئەم بۆچوونەش لەسەر هەموارى یەکەمى رێنماییەکە جێبەجێ دەبێت کاتێک نرخى تەزووى کارەباى کۆمەڵگاکانى نیشتەجێبوونى زیادکردووە لە ساڵى ٢٠٢٣، چونکە ئەو هەموارە  لە بارودۆخێکدا دەرچووە کە حکومەت چووەتە قۆناغى کاربەرێکردنەوە .  

  راپۆرت: درەو شەڕو دابەشبوونی حكومەت كابینەی دووەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە كابینەی یەكگرتووی پارتی و یەكێتیی بوو، سەرباری شەڕی ناوخۆ (بەهاری 1994 بۆ 1998)، هەر وەكو خۆی مایەوە، 31ی ئابی 1996 شەڕی پارتی و یەكێتیی پەرەسەندنێكی گەورەی بەخۆوە بینی، پارتی دیموكراتی كوردستان لە چوارچێوەی رێككەوتنێكدا لەگەڵ سەددام حسێن، سوپای عێراقی راكێشایە ناو شەڕەكەو بەپشتیوانی ئەوان یەكێتیی لە شاری هەولێری پایتەخت دەرپەڕاندو لەمەش زیاتر كۆنترۆڵی هەموو سنوری ئیداریی هەرێمی كردو یەكێتیی لە سنوری ئێران خۆی گرتەوە، ئیتر لێرەوە دابەشبوونە گەورەكە روویداو شتێك بەناوی حكومەتی یەكگرتووی كوردستان نەمایەوە، بەتایبەتیش كە بارەگای سەرەكی پەرلەمان و حكومەت لە شاری هەولێردا بوون، بەمجۆرە تەمەنی كابینەی دووەمی حكومەت كە (كۆسرەت رەسوڵ) سەرۆكایەتیی دەكرد تا كۆتاییەكانی 1996 بڕی كردو هەڵوەشایەوە. لەدوای هەڵوەشانەوەی كابینەی یەكگرتووی حكومەتی هەرێم لە كۆتاییەكانی 1996دا تاوەكو یەكگرتنەوەی هەردوو كابینەی حكومەتی پارتی و یەكێتیی لە 2006دا، دوو كابینەی حكومەت لە هەولێرو دوو كابینەش لە سلێمانی دروستكراون، بەمشێوەیە: •    كابینەی سێیەمی حكومەتی هەرێم/ پارتی لە هەولێر بە سەرۆكایەتی (د. رۆژ نوری شاوەیس)، لە 26ی ئەیلولی 1996دا دامەزرا •    كابینەی چوارەمی حكومەتی هەرێم/ پارتی لە هەولێر بە سەرۆكایەتی (نێچیرڤان ئیدریس بارزانی)، لە 20ی كانونی یەكەمی 1999دا دامەزرا •    كابینەی سێیەمی حكومەتی هەرێم/ یەكێتیی لە سلێمانی بە سەرۆكایەتی (كۆسرەت رەسوڵ)، لە كۆتاییەكانی 1996دا دامەزرا •    كابینەی چوارەمی حكومەتی هەرێم/ یەكێتیی لە سلێمانی بە سەرۆكایەتی (د. بەرهەم ئەحمەد ساڵح) لە 20ی كانونی دووەمی 2001 دامەزراو لە 4ی تەموزی 2004و دوای كەوتنی رژێمی سەددام، (عومەر فەتاح) سەرۆكایەتیی كابینەكەی وەرگرت تا یەكخستنەوەی هەردوو حكومەتی پارتی و یەكێتیی لە 2006دا. كابینەی سێی پارتی لە هەولێر نزیكەی یەك مانگ دوای دەركردنی یەكێتیی لە هەولێر (لە رووداوەكانی 31ی ئابی 1996)، پارتی سەرۆكایەتی هەوڵی كاراكردنەوەی پەرلەمانی كوردستانی كردو پەرلەمان لە یەكەم هەنگاودا تەمەنی خۆی بۆ ماوەی (2 ساڵ) درێژكردەوە. بارزانی لە یادوەرییەكانی خۆیدا دەڵێ: (لە كۆبوونەوەكەدا زۆربەی ئەندامانی لیستی سەوزیش ئامادەبوون. تەنانەت جێگری سەرۆكی پەرلەمان، نەژاد عەزیز، ئامادەی دانیشتنی پەرلەمان بوو). دوای كاراكردنەوەی پەرلەمان، پارتی كابینەی سێیەمی حكومەتی دروستكرد، بارزانی ئەم كابینەیەی ناو لێناوە "بنكە فراوان"، بەڵام كابینەكە تەنیا حزبی شیوعی و بزوتنەوەی ئاشوری و كاری سەربەخۆ بەشدارییان تێدا كرد، ئەم كابینەیە كە (د. رۆژ نوری شاوەیس) سەرۆكایەتیی دەكرد، لە 26ی ئەیلولی 1996 تاوەكو 19ی كانونی یەكەمی 1999 بەردەوام بوو. دەبێت ئەوەش بوترێت كە لەم كابینەیەدا، سەرەتا بزوتنەوەی ئیسلامی بەشداری كردو (محەمەد بازیانی) لە پشكی بزوتنەوە پۆستی وەزیری (كستوكاڵ)ی وەرگرت، بەڵام دوای گەڕانەوەی یەكێتیی و (رێككەوتنی 30ی نیسانی 1997ی تاران)ی نێوان بزوتنەوەی ئیسلامی و یەكێتیی، بزوتنەوە لە حكومەتی پارتی لە هەولێر كشایەوەو بەشداری لە حكومەتەكەی یەكێتیدا كرد لە سلێمانی. یەكەم شەڕی ناوخۆیی دوای راپەڕین و پێكهێنانی كابینەی یەكەمی حكومەت، لە رۆژی 20ی كانونی یەكەمی 1993دا لەنێوان هێزەكانی بزوتنەوەی ئیسلامی و یەكێتیی نیشتمانیدا روویدا، یەكێتیی لەم شەڕەدا بەسەر بزوتنەوەدا سەركەوت، رابەری گشتیی بزوتنەوەی دەستگیركرد، دوای رادەستی بارزانی كرد، لەم شەڕەدا بەشێك لە چەكدارو لایەنگرانی بزوتنەوە چونە پاڵ پارتی بەمەبەستی پاراستنی ژیانی خۆیان، لێرەوە ئیتر جۆرێ لە پەیوەندی نزیكایەتی لەنێوان پارتی و بزوتنەوە دروستبوو، لە رۆژانی شەڕی ناوخۆیی نێوان پارتی و یەكێتییدا، پارتی و بزوتنەوە پێكەوە لە هەڵەبجەدا بوون، ئەم ناكۆكییە بەردەوام بوو، بەر لە رێككەوتنی تاران، هەردوولا جارێكی ترو لە نیسانی 1997دا گەڕێكی تری شەڕ لەنێوان هەردوولا لە سنوری هەڵەبجە روویدا. بارزانی لە یادوەرییەكانی خۆیدا لەبارەی رێككەوتنەكەی تارانی نێوان یەكێتیی و بزوتنەوە دەڵێ: (خاڵێكی رێككەوتنی مام جەلال و مەلا عەلی عەبدولعەزیز لە تاران، بەشداریكردنی بزوتنەوەی ئیسلامی بوو لە حكومەتە ناشەرعییەكەی یەكێتیدا لە سلێمانی. سەركردایەتی بزوتنەوە لە هەولێر ناڕەزایەتییان لەسەر ئەم رێككەوتنە نیشاندا، سێ ئەندامی سەركردایەتییان سەردانیان كردم و بڕیارەكەیان پێ راگەیاندم، ئەوانە لە دانیشتنەكەدا بەناوی زۆرینەی سەركردایەتییەوە قسەیان كرد). ئەمە دەریدەخات، شەڕی ناوخۆیی پارتی و یەكێتیی حزبەكانی تریشی بەسەر دوو بەرەی جیاوازدا دابەشكردووە، بەرەیەك لەگەڵ یەكێتیی و بەرەیەك لەگەڵ پارتی. پێكهاتەی كابینەی سێیەمی حكومەتی پارتی لە هەولێر   رۆژی 11ی تشرینی یەكەمی 1996 یەكێتیی خۆی رێكخستنەوەو بە پشتیوانی تۆپخانەكانی ئێران (تاڵەبانی لە بیرەوەرییەكانی خۆیدا بەڕوونی باسی لە هاوكارییەكانی ئێران كردووە) هێرشی دەستپێكرد بۆ كۆنترۆڵكردنەوەی ئەو ناوچانەی لە رووداوەكانی 31ی ئابدا لەدەستی دابوو، ئەم شەڕە تاوەكو تشرینی یەكەمی 1997 درێژەی كێشا، یەكێتیی هەوڵی دەدات شاری هەولێر بگرێتەوە، دەستوەردانی حكومەتی سەددام و توركیاو ئەمریكاو ئێران (تاڵەبانی و بارزانی خۆیان دانیان پێداناوە) شەڕی راگرت و هەرێمی كوردستانی دابەشكرد بەسەر دوو ناوچەی دەسەڵاتدارێتیدا، (دێگەڵە) بوو بە خاڵی جیاكەرەوەی دەسەڵاتی پارتی و یەكێتیی، ئیتر لێرەوە لە (واشنتۆن، لەندەن، ئەنكەرەو تاران) گفتوگۆی ئاشتی لەنێوان پارتی و یەكێتیدا دەستی پێكرد، تاوەكو رێككەوتنی ئاشتی ساڵی 1998ی واشنتۆنی لێكەوتەوە.   رۆژی 4ی كانونی دووەمی 1997 لەنامەیەكدا بۆ تاڵەبانی، نەوشیروان مستەفا نوسیویەتی: (مەسعودو پارتی نیازی رێككەوتنی سیاسییان نییە لەگەڵ یەكێتی.. مەسعود خۆی بەبەهێزو سەركەوتو و، یەكێتی بە لاوازو شكاو ئەزانێ، لای وایە پارەو لولەی نەوت و، رێگای بازرگانی و، حوكمڕانی زۆری ناوچەكانی كوردستان و، پشتیوانی عێراقی و، چاو لێ پۆشینی ئەمریكی و توركی و ئێرانی و سوری.. هەیە، لەبەرامبەر ئەوەدا یەكێتی هیچیانی نیە، یا كەمیانی هەیە. كات بە قازانجی پارتی و بە زەرەری یەكێتی تێ ئەپەڕێ). ئەوەی جێگای سەرەنجە ئەوەیە، لەم نامەیەدا نەوشیروان مستەفا باسی لولەی نەوتی كردووە وەكو سەرچاوەیەكی داهات، لەكاتێكدا هێشتا لەو سەردەمەدا كورد دەستی بە بەرهەمهێنانی نەوت نەكردووەو حزب و حكومەتیش زیاتر چاویان لە داهاتی گومرگەكان بووە، بەتایبەتی گومرگی (ئیبراهیم خەلیل). كۆتاییەكانی 1997و سەرەتاكانی 1998 كە پارتی و یەكێتیی دەست بە گفتوگۆ دەكەن لەپێناو ئاشتی و راگرتنی شەڕ، ئیتر لێرەوە لەپاڵ رۆڵی توركیاو ئێران و ئەمریكا، لەسەر ئاستی ناوخۆش رۆڵی (عەزیز محەمەد)ی سكرتێری حزبی شیوعی كوردستان دەردەكەوێت، كە لەنێوان تاڵەبانی و بارزانیدا نیوەندگیریی دەكات و نامەی یەكتریان بۆ دەگوازرێتەوە.   بەپێی گێڕانەوەی بارزانی، عەزیز محەمەد لە شوباتی 1998دا نامەیەكی تاڵەبانی بۆ هێناوە، لەنامەكەدا تاڵەبانی بۆ یەكخستنەوەی حكومەت و كۆتایهێنان بە شەڕ داوایكردووە: •    حكومەتێكی ئیئتیلافی پێكبهێنرێت لەسەر بنەمای (1/3) بۆ پارتی و (1/3) بۆ یەكێتیی و (1/3) بۆ لایەنەكانی تر. •    حكومەتی نوێ ئەركی پاراستنی ئاسایش و سەقامیگری و داهات و سەرژمێری و رەخساندنی زەمینەو دەرفەتێكی گونجاو بۆ هەڵبژاردنەكان بگرێتەئەستۆ. •    ئەگەر پارتی سورە لەسەر پەرلەمانی ئێستا، یەكێتیی لاری نییە، بەمەرجێك لەڕووی چەندایەتی و چۆنایەتییەوە فراوانتر بكرێت. •    ئەگەر پارتی رازی بێت بەم مەرجانە، مام جەلال ئامادەیە بەمەبەستی كۆبوونەوە لەگەڵ مەسعود بارزانی سەردانی هەولێر بكات. یان دیدارەكە لە شوینێكی بێلایەن بەڕێوەبچێت. لەبەرامبەر ئەم داواكارییانەی تاڵەبانیدا، بارزانیش ئەم پرۆژەو داواكارییانەی خستوەتەڕوو: •    پەرلەمان: -    دانیشتنی پەرلەمان بەپێی ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی 1992 بێت. -    ئەو حزبەی زۆرینەی دەنگەكانی هێناوە سەرۆكایەتی پەرلەمان دەكات. -    ئەركی پەرلەمان لە قۆناغی گواستنەوە (ئینتیقالی)دا تەنیا بریتی دەبێت لە متمانەدان بە حكومەتی گواستنەوەو دەركردنی یاسای هەڵبژاردنەكانی داهاتوو. •    پێكهاتەی حكومەت بەمشێوەیە دەبێت: -    سەرۆكی حكومەت بۆ پارتی -    جێگری سەرۆكی حكومەت بۆ یەكێتیی -    پارتی شەش وەزیر: (ناوخۆ، دارایی، پەروەردە، پیشەسازی، ئاوەدانكردنەوەو رۆشنبیری) -    یەكێتیی چوار وەزیر: (كشتوكاڵ، ئەوقاف، شارەوانی و گەیاندن) -    شیوعی: وەزیری تەندروستی -    ئیسلامی: وەزیری داد -    ئاشوری: وەزیری نیشتەجێكردن -    سەربەخۆ: مرۆڤایەتی ئەم وەڵامەی بارزانی بۆ تاڵەبانی لەو سەردەمەدا، راستی ناوەڕۆكی نامەكەی سەرەتای 1997ی  نەوشیروان مستەفا بۆ تاڵەبانی دەسەلمێنێت، كە تێیدا باس لەوە دەكات پارتی لە پێگەی سەركەوتووی شەڕەوە مامەڵە لەگەڵ یەكێتیی دەكات، ئەوەتا ساڵێك دواتر و لە شوباتی 1998دا بەپێچەوانەی پرۆسەی پێكهێنانی كابینەی یەكەمەوە، بارزانی ئامادە نییە، نە سەرۆكی پەرلەمان نە سەرۆكی حكومەت بە یەكێتیی بدات و دەیەوێت رێككەوتنی (فیفتی بە فیفتی) هەڵوەشێنێتەوەو پارتی وەكو براوەی یەكەمی هەڵبژاردن بسەلمێنێت، تا ئەو رادەیە سورە لەسەر داواكارییەكانی كە دەڵێ (ئەگەر یەكێتیی بەم پرۆژەیە رازی نییە، لەسەر راگرتنی شەڕ رێككەوتن بكرێت و بارودۆخی ئیداری و كارگێڕی وەكو خۆی بمێنێتەوە- واتا دوو ئیدارەییەكە). كابینەی سێی یەكێتیی لە سلێمانی یەكێتیی هەر دوای گەڕانەوەی بۆ سنوری سلێمانی، هاوشێوەی ئەوەی پارتی لە دوای 31ی ئابەوە كردی، ئەمیش لە سلێمانی كابینەیەكی بەناوی كابینەی سێیەمی حكومەتەوە تەشكیل كرد، چەند لایەنێك بەشدارییان لە كابینەكەی حكومییەكەی یەكێتیدا كرد لە سلێمانی، لەوانە (بزوتنەوەی یەكبوونی ئیسلامی- بزوتنەوەی ئیسلامی- زەحمەتكێشان- پارێزگاران). ئەم كابینەیە كە (كۆسرەت رەسوڵ) سەرۆكایەتیی دەكرد، لە كۆتاییەكانی 1996 تاوەكو 19ی كانونی دووەمی 2001 بەردەوام بوو. پێكهاتەی كابینەی سێیەمی حكومەتی یەكێتیی لە سلێمانی بەڵگەنامەو بروسكەكانی نێوان (بارزانی و تاڵەبانی و نەوشیروان مستەفا) دەریدەخەن، لەسەردەمی دوو ئیدارەییەكەدا، كابینەی یەكێتیی لە سلێمانی دۆخی دارایی شڕ بووەو چاوی لەوە بووە پارتی لە داهاتی گومرگی (ئیبراهیم خەلیل) بەشی بدات، چونكە تا ئەوكاتە نە پارتی و نە یەكێتیی دەستیان بۆ دەرهێنان و هەناردەكردنی نەوت نەبردووە. سەرباری ئەوەی بارزانی نكولی لەوە دەكات لەو ساڵانەدا ئیدارەی یەكێتیی لە سلێمانی داهاتی لە ئیدارەی هەولێر كەمتر بووبێت، بەڵام لە ساڵی 1998دا كە شەڕی ناوخۆیی راوەستاوە‌و یەكێتیی‌و پارتی دەستیان بە گفتوگۆی ئاشتیی كردووە، لە وەڵامی دەستپێشخەرییەكدا كە لەو ساڵەدا (عەزیز محەمەد) سكرتێری پێشووی حزبی شیوعی بۆ ئاشتیی كردویەتی، پارتی بەفەرمی رەزامەندی دەربڕیوە لەسەر ئەوەی "كورتهێنانی داهاتی سلێمانی پڕبكاتەوە، بەمەرجێك پارەكە بۆ كارو پرۆژە خزمەتگوزارییەكان تەرخان بكرێت". بەمە دەردەكەوێت لە شوباتی ساڵی 1998وە پارتی بە فەرمی دانی بەوەدا ناوە داهاتەكانی سلێمانی بەشی خەرجییەكانی ناكات‌و پێویستی بە یارمەتیی هەولێرو دهۆك هەیە، ئەم ناكۆكییەش لەسەر داهات تاوەكو ئێستا كە كۆتایی كابینەی نۆیەم و گفتوگۆیە بۆ پێكهێنانی كابینەی دەیەم، بەردەوامە. رۆژی 17ی ئەیلولی 1998 دوای چوار ساڵ شەڕو نیوە ئاگربەست، بارزانی‌و تاڵەبانی لە واشنتۆن رێككەوتنی ئاشتییان ئیمزاكرد، بابەتی كێشەی دارایی نێوان هەردوولا كە كێشەی سەرەكی بوو، لە رێككەوتنەكەدا بە ژمارەو داتا یەكلانەكرایەوە‌و بەجێهێڵدرا بۆ ئەوەی دواتر هەردوو حزبەكە خۆیان رێككەوتنی لەسەر بكەن، بەڵام بەگوێرەی رێككەوتنەكە بەبێ دیاریكردنی بە ژمارە، پارتی رەزامەندی نیشاندا لەسەر ئەوەی یارمەتی دارایی ناوچەی سلێمانی بدات. مام جەلال لە بیرەوەرییەكانی خۆیدا لەبارەی ئەو بڕگەی رێككەوتنی ئاشتیی كە تایبەتە بە پرسی دارایی دەڵێ: (یەكەمجار ئەمریكییەكان پرۆژەیەكی تریان هێنابوو، ئەو پرۆژەیە زیاتر داخوازییەكانی ئێمەی تێدا دیار بوو، بەتایبەتی مەسەلەی دەرامەت‌و یارمەتی.. هەندێك لە برادەرانی پارتی پێیانوابوو ئەو پرۆژە ئەمریكییە لە نوسینی دكتۆر بەرهەم بووە، بۆیە ئەوان قبوڵیان نەكرد، جارێكی كە پرۆژەیەكی تر هاتەوە كە هەردوولامان قبوڵمان كرد). لەبارەی پرۆژەی دووەمی ئەمریكییەكان كە دواجار بوو بە رێككەوتنی ئاشتیی، تاڵەبانی هەندێك گلەیی هەیە‌و دەڵێ: (هەندێك كەلەبەرمان تێیدا هێشتبووەوە كە نەدەبوو تێیدا بێت، لەوانە: هەندێك خاڵ هەروا مابووەوە، بۆنمونە ماددەی یەكەم لە رێككەوتنامەكە دەڵێ دەبێ پارتی لەبەرامبەردا لە برایم خەلیل بەشی یەكێتی بدات، دەبوایە بەشی یەكێتی چەندە دیاری بكرێت، چونكە كە هاتە سەرئەوە بەبیانووی ئەوەی چەندو چۆنە، خۆیان لێ كێشایەوە". دەقی هاوپێچی رێككەوتنی واشنتۆنی نێوان تاڵەبانی و بارزانی بەپێی گێڕانەوەی تاڵەبانی، دوای رێككەوتنی ئاشتیی، سەرەتا پارتی وتویانە مانگانە بڕی (30 ملیۆن) دینار بە یەكێتیی دەدەن، دواتر وتویانە (10 ملیۆن) دینار دەدەن، تاڵەبانی دەڵێ: (ئەگەر ئێمە لە رێككەوتنەكەدا بمانوسیایە، پارتی ناچار دەبوو جێبەجێی بكات، ئەگەر ئەوەمان بكردایە توشی ئەو هەموو گیروگرفتە نەدەبوین). دوای رێككەوتنی ئاشتیی لە ساڵی 1998، حكومەتی پارتی‌و یەكێتیی تاوەكو ساڵی 2006 یەكینەگرتەوە، لەو ساڵانەدا بەپشتبەستن بە رێككەوتنی ئاشتیی، یەكێتیی مانگانە بڕە پارەیەكی لە پارتی وەرگرتووە بۆ پڕكردنەوەی كورتهێنانی خەرجییەكانی (لە پاشكۆكانی ئەم بەشەدا چەند بەڵگەنامەیەك لەمبارەیەوە دانراوە). دیمەنێك لە كاتی راگەیاندنی رێككەوتنی واشنتۆن     خەرجی حكومەتی یەكێتیی لە ساڵی 1999دا نەوشیروان مستەفا لە گێڕانەوەیەكیدا باسلەوە دەكات، سەرلەبەیانی رۆژی 6ی حوزەیرانی 1999 لەگەڵ كۆسرەت رەسوڵ عەلی سەرۆكی حكومەتەكەی یەكێتیدا یەكتریان بینیوە، كاتێك لەبارەی چۆنیەتی دابەشكردنی داهاتی حكومەت پرسیاری لێكردووە، كۆسرەت رەسوڵ بەمشێوەیە وەڵامی داوەتەوە: •    30% داهاتی سنورەكە بۆ ئیدارەی‌ گشتی‌ واتە بۆ یەكێتتی دەڕوات •    35%ی داهات بۆ پێشمەرگە دەڕوات •    35%ی داهات دەدرێت بە حكومەت لەو بڕە پارەیەی كە لە داهاتی سلێمانی دراوە بە حكومەت، حكومەت پارەی حزبە سیاسییەكانیشی داوە كە بە تێكڕا مانگانە بڕەكەی (4 ملیۆن‌و 88 هەزار) دینار بووە‌و، بەمشێوەیە دابەشكراوە بەسەر حزبەكانی سنوری یەكێتیدا: * بزوتنەوەی ئیسلامی مانگانە (2 ملیۆن) دیناری داهاتی سلێمانی لە حكومەت وەرگرتووە * سۆسیالیست مانگانە (700 هەزار) دینار *  زەحمەتكێشان مانگانە (600 هەزار) دینار * پارێزگاران مانگانە (250 هەزار) دینار * دیموكراتخوازان مانگانە بڕی (100 هەزار) دینار * هاوپەیمانی مانگانە بڕی (128 هەزار) دینار * حزبی شیوعی مانگانە بڕی (200 هەزار) دینار * حزبی وەتەنی عێراق مانگانە بڕی (60 هەزار) دینار * كۆمۆنیستی كرێكاری مانگانە بڕی (50 هەزار) دینار لە ساڵی 1999دا تێكڕای خەرجی موچەی فەرمانبەران، كە حكومەتی یەكێتیی لە سنوری سلێمانی دابینی كردووە، مانگانە بڕەكەی (36 ملیۆن) دینار بووە. بەپێی سامپڵێك كە نەوشیروان مستەفا وەریگرتووە، تەنیا لە رۆژی (7ی تەموزی ساڵی 1999)دا داهاتی هەموو گومرگەكانی ئیدارەی سلێمانی بڕی (ملیۆنێك‌و 748 هەزارو 260 دینار) بووە، كە بۆ ئەوكات بە دۆلار بڕەكەی بریتی بووە لە (15 هەزارو 320) دۆلار، واتە لەو ساڵەدا بە تێكڕا داهاتی مانگێكی خاڵە گومرگییەكانی ئیدارەی سلێمانی گەیشتوەتە بڕی (52 ملیۆن) دینار، ئەمە لەكاتێكدا بووە كە ئەوكات تەنیا خەرجی موچەی فەرمانبەران بڕەكەی (36 ملیۆن) دینار بووە، بەڵام بەوپێیەی یەكێتیی خۆی رێژەی 30%ی داهاتی مانگانەی بەدەستهاتووی ئەو ساڵەی بردووە، دەردەكەوێت یەكێتیی جگە لە داهاتی گومرگ سەرچاوەی تری داهاتی هەبووە. ئەو ژمارانەی نەوشیروان مستەفا ئاشكرایكردوون، هەندێك لە دوردونگییەكانی بارزانی لە كۆتایی نەوەدەكانی سەدەی رابردوو سەبارەت بە داهاتەكانی سلێمانی پشتڕاستدەكاتەوە، گومانێك كە تائێستاش بەردەوامە‌و پارتییەكان دەڵێن داهاتی سلێمانی زیاترە لەوەی بۆ خەزێنەی گشتی دەگەڕێندرێتەوە، بۆ رەواندنەوەی ئەم گومانانەش لە كابینەی نۆیەمدا قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆك وەزیران سایتێكی بەناوی "شەفافیەت" دروستكردووەو رۆژانە داهاتەكانی سنوری سلێمانی لەم سایتەدا بڵاودەكرێتەوە. دامەزراندن بە ئومێدی پارەكەی پارتی ! لەدوای یەكەم هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانەوە، پارتی‌و یەكێتیی لەسەر ئەوە رێككەوتن یەكەمیان (پارتی) پۆستی سەرۆكی پەرلەمان‌و دووەمیان (یەكێتیی) پۆستی سەرۆكی حكومەت وەربگرێت، بەڵام لەرێككەوتنی ئاشتیی واشنتۆندا (1998) ئەم دابەشكارییە گۆڕانكاری بەسەردا هات، پارتی داوای سەرۆكایەتی حكومەتی كرد‌و یەكێتیش قایل بوو بەوەی سەرۆكایەتی پەرلەمان وەربگرێت. بەپێی گێڕانەوەی نەوشیروان مستەفا، سەرۆكی كابینەی سێیەمی یەكێتیی لە سلێمانی (كۆسرەت رەسوڵ)، دوای بڵاوبونەوەی رێككەوتنی ئاشتیی دەستیكردووە بە دامەزراندنی ژمارەیەكی زۆر كارمەند لە سنوری ئیدارەی سلێمانی، ئەمە بەپشتبەستن بەو (10 ملیۆن) دینارەی كە پارتی بەپێی رێككەوتنەكەدا بەڵێنیداوە مانگانە بۆ یەكێتیی بنێرێت، بەڵام كاتێك پارتی مانگانە پارەكەی نەناردووە كێشەی (فائض) واتە كارمەندی زیادە سەریهەڵداوە‌و حكومەتی یەكێتیی بەناچاریی پەنای بردووە بۆ دەركردنی ئەو كارمەندانە لەژێر ناوی ناردنیان بۆ "هێزی كار". نەوشیروان مستەفا لە بابەتێكدا كە لەكاتی تەقینەوەی ناكۆكییەكانی لەگەڵ تاڵەبانیدا نوسیویەتی دەڵێ: (سەرۆكی حكومەتەكەی یەكێتیی لە سلێمانی باوەڕی كرد بو لە هەر رێككەوتنێكی داهاتودا خۆی لە سەرۆكایەتی حكومەت‌دا نامێنێ بۆ ئەوەی لە لایەكەوە بیكا بە پیاوەتی خۆی كە ژمارەیەكی زۆر هاوڵاتی بێ دەرامەتی دامەزراندوەو موچەی بۆ دابین كردون، لە لایەكی ترەوە كێشەیەكی دژوار بۆ سەرۆكی داهاتوی حكومەت ئەخوڵقێنێ. ئێستا كە حكومەت یەكی نەگرتۆتەوەو خۆی لە سەرۆكایەتی حكومەت‌دا ماوەتەوەو، ئەو 10 ملیۆن دینارەش كە بە پێ‌ی رێككەوتنی واشنتۆن، پارتی ئەبو مانگانە بیدا بە یەكێتی نای دا، كێشەكە دوچاری خۆیان بوتەوە). نامەیەكی تاڵەبانی بۆ بارزانی راستی قسەكانی نەوشیروان مستەفا دەسەلمێنێت لەبارەی ئەوەی، لەدوای رێككەوتنی ئاشتییەوە؛ پارتی مانگانە‌و بەشێوەیەكی رێكخراو پارەی بۆ یەكێتیی نەناردووە. بارزانی لە یادەوەرییەكانی خۆیدا نامەیەكی تاڵەبانی بڵاوكردوەتەوە كە مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ 13ی كانونی دووەمی 2001؛ لەو نامەیەدا تاڵەبانی بۆ بارزانی نوسیوە: (مەسەلەی بەشی ی ن ك لە گومرگەكە، ئەوەش بەوەی ئەمر بكەیت- تەنانەت ئەگەر بە یارمەتی‌و كۆمەكی برایانەشی دادەنێیت- بەدانی 10 ملیۆنەكەی مانگەكانی نەدراون‌و لەسەری ئەم ساڵەشەوە بۆ 3 مانگ 20 ملیۆن‌و پاشان ببێتە 15 ملیۆن). رۆژی 25ی كانونی دووەمی 2001 لەدوای نامەكەی تاڵەبانییەوە بۆ بارزانی، یەكێتیی لەڕێگەی (ئاراس شێخ جەنگیی) بڕی (30 ملیۆن) دیناری سویسری لە (رەمزی شەعبان) وەكو نوێنەری پارتی وەرگرتووە (بارزانی ئەم بەڵگەنامەی لە یادەوەرییەكانی خۆیدا بە ئیمزای ئاراس شێخ جەنگییەوە تۆماركردووە). دواترو لە مانگی نیسانی ساڵی 2001دا بەهەمان شێوە (ئاراس  شێخ جەنگیی) بە نوێنەرایەتی یەكێتیی بڕی (40 ملیۆن) دیناری سویسری تری پارتی لە (رەمزی شەعبان) وەرگرتووە (بارزانی لە یادوەرییەكانیدا ئەم بەڵگەنامەیەشی بە ئیمزای ئاراس شێخ جەنگییەوە بڵاوكردوەتەوە).   گومرگی مۆز ! ناكۆكی نێوان بارزانی‌و تاڵەبانی لەبارەی چۆنیەتی جێبەجێكردنی رێككەوتنی ئاشتیی 1998 هەر بەردەوامبووە تاوەكو ساڵی 2001، لە كۆتا رۆژەكانی تەموزی 2001دا كە تازە عومەر فەتاح پۆستی سەرۆكی حكومەتی سلێمانی وەرگرتووە، تاڵەبانی‌و بارزانی نامەیەكیان گۆڕیوەتەوە (بارزانی نامەكەی تاڵەبانی‌و وەڵامەكەی خۆشی لە یادەوەرییەكانیدا بڵاوكردوەتەوە). لە نامەكەیدا بۆ بارزانی، تاڵەبانی دان بەوەدا دەنێت لە رێككەوتنی ئاشتیدا قایلبوون بەوەی رێژەی (51%)ی داهات بۆ سنوری پارتی بێت‌و داوای بەشەكەی یەكێتیی لە داهاتی گومرگی (برایم خەلیل) دەكات‌و حكومەتی پارتی تۆمەتبار دەكات بەوەی "دەستی داوەتە جەنگێكی ئابوری لەدژی ناوچەی یەكێتی لە مەسەلەی گومرگ‌و  لابردنی گومرگ لەسەر مۆز‌و مەسەلەی هێنانی سەیارەو شتی تر لەلای یەكێتییەوە بۆ هەولێر". لە كۆتایی نامەكەیدا بۆ بارزانی، تاڵەبانی نوسیویەتی: (باوەڕ بە برای خۆت بفەرموو، وەزعی یەكێتی نە تەنگاوە‌و نە خراپە، بگرە زۆریش لە باشی‌و گەشەكردنە: بە نەدانی یارمەتییەكەش نە تەنگاو دەبێت‌و نە پەكی دەكەوێت، بەڵكو پتر وەزعەكە ئاڵۆز دەبێت‌و دڵان كرمێ دەكات). بارزانی وەڵامی نامەكەی تاڵەبانی داوەتەوە، بە وەڵامەكەیدا دەردەكەوێت ناردنی پشكی یەكێتیی لە داهاتی گومرگی برایم خەلیل بەستوەتەوە بە چارەسەركردنی كێشەی پەرلەمان‌و گەڕانەوەی فراكسیۆنی یەكێتیی بۆ پەرلەمان كە لەدوای 31ی ئابەوە پەرلەمانیان چۆڵكردووە، بەگوێرەی رێككەوتنی واشنتۆن. كابینەی چواری پارتی لە هەولێر كابینەی چوارەمی پارتی لە هەولێر بە سەرۆكایەتی (نێچیرڤان ئیدریس بارزانی)، لە 20ی كانونی یەكەمی 1999دا دامەزرا، ئەم كابینەیە تاوەكو ساڵی 2006و روخانی رژێمی سەددام و یەكخستنی ئیدارەی پارتی و یەكێتیی بەردەوام بوو، بەپێچەوانەی بزوتنەوەی ئیسلامییەوە كە لە حكومەتی پارتی كشایەوەو پەیوەندی بە حكومەتی یەكێتییەوە كرد، (یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان) بەشدار بوو لەم كابینەی پارتیدا. پێكهاتەی كابینەی چوارەمی پارتی لە هەولێر   كابینەی چوارەمی یەكێتیی لە سلێمانی ئەم كابینە لە سلێمانی بە سەرۆكایەتی (د. بەرهەم ئەحمەد ساڵح) لە 20ی كانونی دووەمی 2001 دامەزراو لە 4ی تەموزی 2004و دوای كەوتنی رژێمی سەددام، (عومەر فەتاح) سەرۆكایەتیی كابینەكەی وەرگرت تا یەكخستنەوەی هەردوو حكومەتی پارتی و یەكێتیی لە 2006دا.   دۆخی كابینەی چوارەمی پارتی و یەكێتیی هەردوو كابینەی چوارەمی پارتی لە هەولێرو یەكێتیی لە سلێمانی، بەشێكی تەمەنیان كەوتە قۆناغی دوای روخانی رژێمی سەددامەوە لە 2003دا، قۆناغێك كە پارەیەكی زۆر بەسەر هەرێمی كوردستاندا رژا، سەرباری ناشەفافیەت، لەو ساڵانەدا هەندێك كێبركێ لەنێوان هەردوو كابینەی هەولێرو سلێمانیدا سەبارەت بە پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری و دروستكردنی پرۆژە لە هەردوو زۆنەكە هەبوو، هەر لەم سەردەمەدا ئیتر حزب و كاربەدەستانی حزبی و حكومی دەستیان بە دروستكردنی كۆمپانیای وەهمی و فرۆشتن و دەستاودەستكردنی پرۆژەكان كرد، كۆتایی حوزەیرانی 1999 نەوشیروان مستەفا لە نامەیەكدا بۆ تاڵەبانی بە وردی باسی لەم دۆخە كردووەو دەڵێ:" زۆری ئەم پرۆژانە 3 جار ئەفرۆشێتەوەو قازانجی لێ ئەخوری، سەرەنجام ئەدرێتەوە بە مقاویلێكی بازاڕو بەمەش رادەی باجەكە زۆر كەم ئەبێتەوە"، هەر لەو نامەدایە كە پیشنیاری ئەوە بۆ تاڵەبانی دەكات لە بری (نەسریە) (بودجە) بۆ حكومەت دابنرێت. لەدوای روخانی سەددامەوە ئیتر داهاتی گومرگەكان ئەو سەرەنجە زۆری لەسەر نەماو ناردنی 17%ی بودجەی عێراق بۆ هەرێمی كوردستان بوو بە شادەماری ململانێ ئابورییەكانی هەردوو حزب. وەكو نەوشیروان مستەفا دەڵێ: (به‌پێ‌ی بڕیاری 986ی رێکخراوی نه‌ته‌وه‌ یه‌کگرتوه‌کان سه‌باره‌ت به‌ پرۆگرامی نه‌وت به‌ خۆراک، له‌ سه‌رده‌می رژێمی به‌عس دا، پشکی هه‌رێمی کوردستان له‌ داهاتی فرۆشتنی نه‌وت بۆ یارمه‌تی مرۆڤایهت‌ی 13% بو. دوای روخانی رژێم له‌ سه‌رده‌می مه‌جلیسی حوکم دا حاکمی مه‌ده‌نی ئه‌وسای عیراق سه‌فیر پۆڵ بریمه‌ر له‌سه‌ر داوای کورد کردی بە 17%). هەر بەگوێرەی قسەی نەوشیروان مستەفا: •    لەماوەی 1ی تەموزی 2003وە تاوەكو كۆتایی ئەو ساڵە، هه‌ردوو ئیداره‌ی‌ پارتی و یەكێتیی بری (567) ملیون دۆلاریان وه‌رگرتووه. •    له‌ (2004)وه‌ تا (2008) ئه‌و بودجه‌یه‌ی‌ له بەغدادەوە هاتووە بۆ كوردستان‌ خواره‌وه‌ به‌ رێژه‌ی‌ (54%) بۆ ئیداره‌ی‌ هه‌ولێرو (46%) بۆ ئیداره‌ی‌ سلێمانی دابەشكراوە‌، ئه‌م چه‌رده‌ پاریهش‌ به‌ دۆلاری‌ ئه‌مه‌ریكی‌ ئه‌كاته‌ نزیكه‌ی‌ (23 ملیار) دۆلار •    ئه‌مه‌ جگه‌ له‌ داهاتی‌ هه‌رێم و پاشماوه‌ی‌ پاره‌ی‌ پرۆگرامی‌ نه‌وت به‌ خۆراك كه‌ بریتی‌ بو له‌ زیاتر (1 ملیارو 250 ملیۆن) دۆلار بەگوێرەی زانیارییەكان تەنیا لە ساڵی 2005دا، پشكی هەرێم لە بەغداوە بڕەكەی (3 ملیارو 134 ملیۆن) دۆلار بووە. هەموو ئەو بارودۆخەش وایكرد، بارودۆخی كابینەی چواری هەولێرو سلێمانی بە بەراورد بە پێش خۆیان زۆر باشتر بێت، ئیتر لەم سەردەمەوە ناكۆكی لەسەر داهاتی گومرگی ئیبراهیم خەلیل گۆڕدرا بۆ ناكۆكی لەبارەی چۆنیەتی دابەشكردنی پشكی بودجەی كوردستان لە بەغدادەوە. سەرچاوەكان: •    مام جەلال دیداری تەمەن، سەلاح رەشید، چاپی یەكەم 2017، چاپخانەی كارۆ •    بارزانی و بزوتنەوەی رزگاریخوازی كورد، مەسعود بارزانی، بەرگی پێنجەم 1991-2002، چاپی یەكەم، چاپخانەی رۆكسانا •    هەڵبژاردن لە كوردستان، محەمەد رەئوف، چاپی چوارەم 2024 •    بروسكەنامە، سەلاح رەشید، چاپی یەكەم 2023، ناوەندی رۆشنبیریی ئەدیبان •    لەنێوان مام جەلال و مندا، ئازاری 1999- شوباتی 2001، وتاری نەوشیروان مستەفا https://gorran.net/Details.aspx?jimare=268 •    ئێمه‌ و ئه‌وان: ناکۆکیه‌کانمان له‌ سه‌ر چین؟ وتاری نەوشیروان مستەفا https://gorran.net/Details.aspx?jimare=260 پاشكۆكان: بەڵگەنامەكانی بارزانی سەبارەت بە پەیوەندی دارایی پارتی و یەكێتیی دوای رێككەوتنی ئاشتیی   دەقی راگەیەندراوی رێككەوتنی واشنتۆنی ساڵی 1998 بەشێوەی بارزانی بڵاویكردوەتەوە   راپۆرتی پەیوەندیدار - كابینەی یەكەم و دووەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان  

(درەو):  خەرجكردنی پارەی بەرهەمهێنانی نەوت بە تەواوەتیی و مەرجی كۆمپانیا بیانییەكان بۆ وەرگرتنەوەی شایستە داراییەكانی رابردوو، جارێكی تر پرۆسەی دەستپێكردنەوەی هەرێمی پەكخست و لە كۆبوونەوەی ئەمڕۆدا لە بەغداد هیچ رێككەوتنێك نەكرا، ئەمەش لەكاتێكدایە كە حكومەتی بەغداد باس لە هەناردەكردنی نەوتی بەسرە دەكات لەرێگەی توركیاوە.  كۆبوونەوەی سێقۆڵیی نێوان (وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێمی كوردستان و وەزارەتی نەوتی عێراق و گروپی پیشەسازی نەوتی كوردستان "ئەپیكور" كۆتایی هات. بەپێی زانیارییەكان، لە كۆبوونەوەكەدا هیچ رێككەوتن و لێكتێگەیشتنێك لەبارەی چارەسەری لەمپەرەكان بەردەم هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم نەهاتوەتە ئاراوە.  بەر لە كۆبوونەوەی لەگەڵ وەفدی سامانە سروشتییەكان و كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێم، حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق سەرۆكایەتیی كۆبوونەوەی لیژنەی هاوبەشی عێراق- توركی كرد لە بەغداد، ئەندامانی لیژنەكە لە چەند وەزارەتێك پێكهاتوون. لەم كۆبوونەوەیەدا وەزیری نەوت وتی: بەمزوانە دۆسیەی هەناردەكردنی نەوت بە بۆریی بۆ بەندەری جەیهانی توركیا كارا دەكرێت و ئەگەری ئەوەش هەیە هەناردەی نەوت لەم بۆرییەوە بە نەوتی بەسرە زیاد بكرێت. لەبارەی ناكۆكی بەغدادو هەولێر سەبارەت بە دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كوردستان بە بۆری بۆ بەندەری جەیهانی توركیا، عەلی شەداد كە وتەبێژی لیژنەی نەوت و غازە لە پەرلەمانی عێراق دەڵێ:" وەزارەتی نەوتی عێراق هەموو رێكارەكانی بۆ هەناردەكردنەوەی نەوت لەرێگەی بەندەری جەیهانەوە تەواو كردووەو لایەمی توركیشی ئاگادار كردووە لە تەواوبوونی ئامادەكارییەكان بۆ هەناردەكردنەوەی نەوت، ئەمەش بەگوێرەی هەمواری یاسای بودجە، كە دەبێت بڕی هەناردەكراوی نەوت لەنێون 300 هەزار بۆ 325 هەزار بەرمیلی رۆژانەدا بێت".  بەوتەی عەلی شەداد" لە كۆبونەوەی ئەمدواییانەی وەزارەتی نەوتی عێراق و هەرێمی كوردستاندا، هەرێم داوای ئەوەی كردووە پشكی بەكاربردنی ناوخۆیی لە 46 هەزار بەرمیلەوە بۆ 110 هەزار بەرمیلی رۆژانە زیاد بكرێت"، كە ئەمەش بە قسەی "سەرپێچییەكی روونی ئەو بودجەیە كە لەلایەن پەرلەمانتارانی كوردەوە دەنگی لەسەر دراوەو كۆسپ بۆ هەناردەكردنەوەی نەوتی خاو لەرێگەی جەیهانەوە دروست دەكات".  دوای نزیكەی دوو ساڵ راوەستانی (25ی ئازاری 2023) هەناردەی نەوتی كوردستان بە بۆریی بۆ بەندەری جەیهانی توركیا، 28ی شوباتی ئەمساڵ، وەزارەتی نەوتی عێراق بەفەرمی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كوردستانی راگەیاند، بەڵام هەر لەو رۆژەدا كۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی كوردستان كە كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێم لە خۆدەگرێت و بە "ئەپیكور" ناسراوە راگەیاندراوێكی بڵاوكردەوەو رایگەیاند ئامادە نییە بۆ هەناردەكردنی نەوت تاوەكو رێككەوتنێكی فەرمی نەكرێت بۆ گەرەنتیكردنی پێدانی شایستە داراییەكانیان لە رابردوو و لە ئایندەشدا، ئیتر بەوهۆیەوە هەناردەی نەوتی كوردستان تائێستا دەستی پێنەكردوەتەوە.  28ی شوبات وەزارەتی نەوتی عێراق كە دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی راگەیاند، رۆژانە داوای 185 هەزار بەرمیلی لە هەرێم كرد، بەو جۆرەی كە دواتر هەنگاو بە هەنگاو بڕی نەوتی رادەستكراو بگەیەندرێتە ئەو ئاستەی لە بودجەدا ئاماژەی بۆ كراوە (واتا 400 هەزار بەرمیلی رۆژانە).  بەگوێرەی بەدواداچونەكانی (درەو)، سەرباری ناڕەزایەتیی كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێم، حكومەتی عێراقیش رەتیكردوەتەوە بڕی (16) دۆلار بۆ بەرهەمهێنانی 400 هەزار بەرمیلی رۆژانەی نەوت بە هەرێم بدات، بەوپێیەی هەرێم ئێستا رۆژانە ئامادەیە تەنیا 185 هەزار بەرمیل رادەستی كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" بكات بەمەبەستی فرۆشتنی.  رۆژی 2ی شوباتی ئەمساڵ، دوای نزیكەی دوو ساڵ ناكۆكی نێوان حكومەتی هەرێم و حكومەتی فیدراڵ، پەرلەمانی عێراق هەمواری یاسای بودجەی تایبەت بە تێچوونی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی كوردستان پەسەند كرد. بەپێی هەموارەكە عێراق تێچووی بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێك نەوتی لە كوردستان لە (6) دۆلارەوە بەرزكردەوە بۆ (16) دۆلار، بەو مەرجەی لەماوەی دوو مانگدا لیژنە یان كۆمپانیایەكی پسپۆڕی بیانی خەمڵاندن بۆ تێچووی راستەقینەی بەرهەمهێنانی نەوت لە هەر كێڵگەیەكی كوردستان بكات و ئەم خەمڵاندنە نوێیە بكرێت بە بنەما بۆ تێچووی نەوت لە كوردستان.  بەگوێرەی یاسای بودجەی گشتیی عێراق، حكومەتی هەرێم قایل بووە بەوەی پرۆسەی فرۆشی نەوت و داهاتەكەی رادەستی حكومەتی بەغداد بكات لەبەرامبەر ئەوەی لە بودجەی گشتیدا پشكی خۆی پێبدرێت، بۆیە هەرجۆرە رێكنەكەوتنێك لەسەر دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت رەنگە لە ئایندەدا كێشەی بۆ پشكی كوردستان لە بودجە دروست بكات.  موچەخۆرانی هەرێم تائێستا موچەی مانگی شوباتیان وەرنەگرتووە، ئەمە لەكاتێكدایە بەمدواییە حكومەتی هەرێم رایگەیاند، لەڕووی داراییەوە لەگەڵ بەغداد گەیشتوەتە رێككەوتن و چیتر گرفت بۆ موچەخۆران دروست نابێت.   

لە یادی راپەڕینی ساڵی 1991ی خەڵكی كوردستاندا مەلا بەختیار دەڵێن:  له‌ راپه‌ڕیندا، بۆچی به‌رنامه‌یه‌كی تۆكمه‌ دانه‌ڕێژرابوو، هه‌تا راپه‌ڕین دوچاری شكست نه‌كرێ و كۆڕه‌وه‌ سامناكه‌كه‌ی گه‌له‌كه‌مان روونه‌دات؟ - ئه‌ی دوای كۆڕه‌وه‌كه‌، بۆچی رێگه‌ درا، هێزه‌كانی به‌ره‌ی كوردستانی به‌ چه‌پ و راستیانه‌وه‌، سه‌راپای كوردستان تاڵان بكه‌ن؟ ته‌نانه‌ت یه‌ك كه‌سیش له‌سه‌ر تاڵانی، سزا نه‌درا!   * پیرۆزه‌ یادی راپه‌ڕین.. به‌ڵام !! مه‌لا به‌ختیار (5)ی ئازار، یادی راپه‌ڕینه‌ و، رانیه‌ و ده‌ڤه‌ره‌كه‌ش، به‌شانازییه‌وه‌، سه‌ربڵندیی مێژوویی (ده‌روازه‌ی راپه‌ڕین)یان، به‌ئازایه‌تی و خوێنی شه‌هیده‌كانیان، له‌مێژووی نوێماندا نه‌خشاند. پیرۆز بێت ئه‌م یاده‌ وه‌رچه‌رخێنه‌ره‌ی مێژوومان، كه‌ بۆ یه‌كه‌مینجار بوو، دوای راپه‌ڕینی (6)ی ئه‌یلولی 1930، ئاكامی شكستی بزوتنه‌وه‌ چه‌كداریه‌كانی بارزان و شێخ مه‌حمود، یه‌كه‌مینجار شار-سلێمانی كرایه‌ چه‌قی خه‌باتی جه‌ماوه‌ری. دوای 61 ساڵ، كه‌ دیسان بزوتنه‌وه‌ی چه‌كداری له‌ناوچه‌ی بارزان و شۆڕشی ئه‌یلول و سه‌رله‌نوێ شۆڕش، به‌رپا كرانه‌وه‌، به‌ڵام نه‌یانتوانی ئامانجی ستراتیژی به‌دی بێنن؛ دوای داگیركردنی كوه‌یت 1990، هه‌لومه‌رجی (جیهانی-ئیقلیمی) گۆڕدرا و فاشسته‌كانی عێراق، تێكشاند. ئیتر ته‌می نائومێدی دوای ئه‌نفال و كیمیاباران، ورده‌ ورده‌ ره‌ویه‌وه‌، گه‌رچی كۆمه‌ڵه‌ی ره‌نجده‌رانیش هه‌ڵوه‌شێندرایه‌وه‌، به‌ڵام ویژدانی ئازادیخوازی گه‌لی كوردستان، له‌ناخه‌وه‌ هه‌ر جۆشی ده‌خوارد. راپه‌ڕین و ره‌هه‌نده‌كانیشی ده‌ریانخست، نه‌بوونی هێزێكی چه‌پی ریالیستی و دیموكراسی، چ زیانێكی كوشنده‌ی به‌ ره‌وتی روداوه‌كان گه‌یاندووه‌. ده‌بوایه‌ شارێك، دوای فاشیه‌تی ئه‌نفاله‌كان و كیمیاباران، ببێته‌ پێشه‌نگی ویژدانی ئازادی ژیله‌مۆئاسای بۆ هه‌ڵكه‌وتی كڵپه‌ ده‌گه‌ڕا. ئه‌م شه‌ره‌فه‌ مێژووییه‌، به‌شانازییه‌وه‌ به‌ر رانیه‌ و ده‌وربه‌ری كه‌وت؛ كه‌ به‌خوێنی رۆڵه‌كانیان، دڕیان به‌ شه‌وه‌زه‌نگی فاشیه‌كان دا. هه‌ر ئه‌مه‌شه‌ مێژوو نازناوی (ده‌روازه‌ی راپه‌ڕین)ی پێ به‌خشین. بێگومان دڵۆپێك خوێنی شه‌هید، له‌ هه‌ر كات و قۆناغێكدا، له‌پێناوی رزگاری و ئازادی رژابێت، ئێستا له‌ناو دڵماندا، وه‌كو گوڵاڵه‌سوره‌ی خه‌بات، رواوون؛ به‌ڵام شه‌هیدانی راپه‌ڕین، سورخه‌ڵاتی سه‌ره‌تای مێژوویه‌كی نوێن، كه‌ خوێنی رژاوی ئازادیخوازییان، وه‌رچه‌رخانێكی ئابوری، سیاسی، نه‌ته‌وه‌یی و كولتوری سیاسی نوێی خوڵقاند. ئه‌م شه‌هیدانه‌ و تێكڕای شه‌هیدانی كوردستان، گۆڕی دیار و نادیاریان، له‌ كۆشك و ته‌لاری به‌ تاڵانیی دروستكراوی گه‌نده‌ڵه‌كان، شكۆمه‌ندتره‌. نامانه‌وێ له‌م یاده‌ جوانه‌دا، قه‌تماغه‌ی به‌سوێی 34 ساڵی دوای راپه‌ڕین هه‌ڵبده‌ینه‌وه‌، كه‌ هاوشانی گه‌لێ ده‌ستكه‌وتی به‌رچاو، لێوانلێویشه‌ له‌ شه‌رمه‌زاریی، گه‌نده‌ڵی، نادادپه‌روه‌ری، لاوازی دیموكراسی، ترس و بیم سه‌پاندن. نمونه‌ی زۆر ناهێنینه‌وه‌، به‌ڵام ناكرێ ئاماژه‌ به‌ تایتڵی روداوه‌كانیش نه‌درێ: - له‌ راپه‌ڕیندا، بۆچی به‌رنامه‌یه‌كی تۆكمه‌ دانه‌ڕێژرابوو، هه‌تا راپه‌ڕین دوچاری شكست نه‌كرێ و كۆڕه‌وه‌ سامناكه‌كه‌ی گه‌له‌كه‌مان روونه‌دات؟ - ئه‌ی دوای كۆڕه‌وه‌كه‌، بۆچی رێگه‌ درا، هێزه‌كانی به‌ره‌ی كوردستانی به‌ چه‌پ و راستیانه‌وه‌، سه‌راپای كوردستان تاڵان بكه‌ن؟ ته‌نانه‌ت یه‌ك كه‌سیش له‌سه‌ر تاڵانی، سزا نه‌درا! - دوای سه‌پاندنی هێڵی (36) و ناوچه‌ی ئارام و ده‌سته‌به‌ری بڕیاری (688)ی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی جیهان، كارێكی باش كرا هه‌ڵبژاردن ئه‌نجامدرا و په‌رله‌مان و حكومه‌تی هه‌رێم به‌رهه‌مه‌كه‌ی بوو، به‌ڵام شه‌ڕی ناوخۆ، له‌پێناوی چی؟ به‌داخه‌وه‌ ئه‌و هه‌ڵه‌ گه‌ورانه‌، كه‌مترین ده‌رسیان لێوه‌رگیراوه‌. بۆیه‌ هه‌تا هه‌نوكه‌ش، هه‌ڵه‌ به‌ هه‌ڵه‌ ده‌سپێردرێ و هێشتا هه‌رێم یه‌ك پارچه‌ نییه‌؛ هێزی پێشمه‌رگه‌ یه‌كنه‌خراوه‌؛ داهاتی كوردستان كونترۆڵی حكومه‌تی هه‌رێم نییه‌؛ یاسا سه‌روه‌ر نییه‌، سه‌ره‌ڕاش، ده‌شپرسین: ئه‌رێ خێره‌ له‌م ساڵڕۆژه‌ی (5)ی ئازاردا، به‌رپرسی هیچ حزبێك و كاربه‌ده‌ستی باڵای هیچ وه‌زاره‌تێك، له‌خۆیان رانه‌په‌رموو تاجه‌گوڵینه‌ له‌سه‌ر مۆنۆمێنتی ده‌روازه‌ی راپه‌ڕین دابنێن؟

درەو: لیستی موچەی مانگی شوباتی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان لە چوار قۆناغ دوو قۆناغی بڕیوە، ئەگەر سبەی تەیف سامی بڕیاری خەرجكردنی موچە نەدات، ئەوا دابەشكردنی موچە دەكەوێتە دوای 10ی مانگ و موچەی مانگی ئازاریش دەكەوێتە دوای جەژن.   دوای گەڕانەوەیان لەبەغداد لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا، ئاوات شێخ جەناب  ، وەزیری دارایی هەرێمی كوردستان لە 3ی شوباتی 2025 رایگەیاند: لەسەر پرسی موچەی موچەخۆرانی هەرێم بۆ ساڵی (2025) گەیشتوین بەرێككەوتن و بەهەوڵی هەمو لایەك توانراوە ئێستا كێشەی موچە چارەسەبكرێت بەڵام لە یەكەم هەنگاودا كێشە بۆ موچەی مانگی شوبات درووست بووەو موچەی عێراق خەرجكراوەو تەنیا موچەی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان خەرجنەكراوە. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) وەفدی تەكنیكی هەرێمی كوردستان ماوەی (8) رۆژە لەبەغدادن و لیستی موچەی مانگی شوباتیان پێیە بەڵام تا ئێستا نەگەیشتوونەتە قۆناغی كۆتایی و بڕیار لەسەر خەرجكردنی موچە نەدراوە. لیستی موچەی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان لە بەغداد بە چوار قۆناغدا تێپەڕ دەبێت ئەوانیش: -    سەرەتا دەچێتە وەزارەتی دارایی عێراق -    دواتر رەوانەی تەدقیق دەكرێت لە موازنە -    دواتر رەوانەی ژمێریاری دەكرێت بۆ تەدقیق -    دواتر دەچێتە بەردەم وەزیر بۆ واژۆی كۆتایی بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) لیستی موچەی موچەخۆران لە وەزارەتەوە رەوانەی موازەنەكراوە بۆ تەدقیق چاوەڕوان دەكرێت ئەمڕۆ تەدقیق تەواو بێت واتا هێشتا دوو قۆناغی یەكەمی نەبڕیوە ئەگەر ئەمڕۆ تەدقیق لە موازەنە تەواو بێت چاوەڕوان دەكرێت سبەی هەنگاوەكانی تر تەواو بێت واتا دوای موازەنە رەوانەی ژمێریاری دەكرێت لەوێش تەدقیق دەكرێت و پاشان دەخرێتە بەردەم تەیف سامی بۆ واژۆی كۆتایی و بڕیاری خەرجكردنی موچە، بەڵام لە ئێستادا لیستی موچە لە موازەنەیە واتا لە قۆناغی دوومەدایە. ئەگەر سبەینێ ژمێریاری و وەزیری دارایی عێراق  لیستی موچە تەواو نەكەن و واژۆی نەكەن ئەوا بڕیاری خەرجكردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان دەكەوێتە یەكشەمە 9ی مانگ و دابەشكردنی موچەی مانگی شوبات دەكەوێتە دوای 10ی مانگەوە. بەڵام ئەگەر سبەینێ بڕیار لەسەر خەرجكردنی موچە بدرێت ئەوا دابەشكردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێم دەكەوێتە رۆژی شەممە 8ی مانگ. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) وەزارەتی دارایی عێراق دوو تێبینی هەیە ئەوانیش زیادبوونی ژمارەی خانەنشینان و كەمی داهاتی ناوخۆیە كە بۆ مانگی رابردوو تەنیا (51) ملیار دیناریان رادەستی عێراق كردووە كە بە بڕە پارەیەكی كەمی ناردووە كە پێشتر خۆیان رایان گەیاندووە داهاتی مانگی (320) ملیار دینار. موچەی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان مانگانە (یەك ترلیۆن) دینارە، سەرچاوەی داهاتەكانی هەرێمی كوردستان: -    داهاتی ناوخۆ مانگانە: 320 ملیار دینار (كاش و مقاسەو چەك) -    پارەی مانگانەی هاوپەیمانان: نزیكەی 20 ملیار دینار -    پارەی بەغداد مانگانە: 1 ترلیۆن دینار -    داهاتی نەوت: دیار نیە (رۆژانە 311 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەمدەهێندرێت)    

درەو: سایتی (OilPrice.com) ئەمریكی، راپۆرتێكی (سیمون واتكینز) بڵاوكردووەتەوە، سەبارەت بە وردەكاری پەیوەندییە تەلەفونییەكەی وەزیری دەرەوەی ئەمریكاو سەرۆك وەزیرانی عێراق و، رۆڵی روسیاو چین و ئێران لە گەمارۆدانی هەرێمی كوردستان و، ملكەچپێكردنی بۆ بەغدادو، دورخستنەوەی رۆژئاوا لە كەرتی وزەی عێراق، كە ئەمە پوختەكەیەتی: 🔹سەرچاوەیەکی یاسایی باڵا لە واشنتۆن ئاشكرایكردووە، گفتوگۆكەی نێوان ماركۆ رۆبیۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمریكاو محمەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق، زۆر راشکاوانە بووە. 🔹سودانی كتوپڕ خۆی بە تەواوی لەگەڵ بیرۆکەکەی مارکۆ رۆبیۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بینیوەتەوە، كە پێویستی پەلەكردنە لە كردنەوەی بۆری نەوتی عێراق-تورکیا. 🔹 رۆبیۆ بە سودانی وتووە،  ئەمریکا گرنگی بە سەربەخۆیی وزەی عێراق و پێدانی شایستەكان دەدات بە کۆمپانیا ئەمریکییەکان، کە لە عێراق کاردەکەن. 🔹واشنتۆن دەیەوێت بەغداد هاوردەکردنی غاز و کارەبا لە ئێرانەوە رابگرێت بۆ دابینکردنی پێداویستییەکانی وزەو، دەیەوێت دەستبەجێ رێگە بە رۆیشتنی نەوتی عێراق بدات بۆ تورکیا. 🔹ئەگەر عێراق ئەم هەنگاوانە بنێت، ئەوا وەبەرهێنانی زیاتر لە ئەمریکا وەردەگرێت، ئەگەر نەشیکات، ئەوا روبەڕوی سزا دەبێتەوە، کە رەنگە توندكردنەوەی زۆر بەخێرایی پەرەبستێنێت. 🔹رەنگە ئەو راشكاوییەی رۆبیۆ پەیوەندی بەو گەمارۆیەوە هەبێت حکومەتی فیدراڵی عێراق نزیکەی دوو ساڵە بەسەر هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستاندا سەپاندویەتی. 🔹سەرچاوەیەکی باڵا کە لە لەگەڵ كۆمەڵگەی ئاسایشی وزەی یەکێتی ئەوروپا كاردەكات وتویەتی، ئەمریکا و هاوپەیمانە سەرەکیەکانی لە هەرێمی کوردستانی عێراق دەیانەوێت لەمەودای درێژخایەندا، کۆتایی بە هەموو پەیوەندییەکانیان لەگەڵ کۆمپانیا چینی، روسی و ئێرانییەکان بهێنێت، کە پەیوەندییان بە سوپای پاسدارانی ئێرانەوە هەیە. 🔹دوای ئەوە  دەتوانێت ئەمە وەک پردێک بەکاربهێنرێت بۆ جەختكردنەوە لە گێڕانەوەی کاریگەری رۆژئاوا لە ناوچەكانی تری عێراق، سەرەتا لە رێگەی گرێبەستە گەورەکانی وەبەرهێنان و دواتر پەرەپێدانی ژێرخانی پەیوەندیدار. 🔹لەنێو ئەم گرێبەستانەشدا، کە دەتوانێت ببێتە مۆدێلێک بۆ نوێبونەوەی هاوکاری نێوان رۆژئاوا و بەغداد، گرێبەستی (بی پی)یە، بە بڕی (٢٥) ملیار دۆلار، کە هەفتەی رابردوو بە فەرمی واژۆکرا، بۆ پەرەپێدانی چوار کێڵگەی نەوتی گەورە لە ناوچەی کەرکوک. 🔹لە دیوەکەی تری هاوکێشەکەدا، چین و روسیا، کە ماوەیەكی درێژە سەرپەرشتیاری سەرەکی حکومەتی فیدراڵی عێراقن، هاوشانی ئێرانی دراوسێ، هێزی بەهێزی پشت بیرۆکەی یەکخستنی هەرێمی کوردستانی عێراق بوون لە عێراقی فراوانتردا. 🔹سەرچاوەیەکی سیاسی باڵا لە مۆسکۆ وتویەتی: عێراق دەبێتە یەک دەوڵەتی یەکگرتوو، بە دوورخستنەوەی رۆژئاوا لە گرێبەستە وزە لەوێ، کۆتایی هاتنی باڵادەستی رۆژئاوا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دەبێتە بابەتی یەکلاکەرەوەو کۆتایی تەواوەتی رۆژئاوا. 🔹بەشێکی سەرەکی ستراتیجەکە، داماڵینی هەرێمی کوردستانە لە سەرچاوەی سەرەکی داراییەكەی، کە هەر لە هەناردەکردنی نەوتەوە دەستی دەكەوێت. 🔹قۆناغی یەکەمی ئەوەش بریتی بوو لە نەدانی پارەی بودجە لە بەغدادەوە، کە بڕیار بوو بۆ نەوت لە کوردستانی عێراق بدرێت. 🔹قۆناغی دووەم، چڕکردنەوەی خێرایی و قەبارەی دادگاییکردن بوو لە دژی کۆمپانیا نەوتییە بیانییەکان، کە بەردەوام بوون لە کارکردن لە هەرێم، بۆ ئەوەی رێگرییان لێبکرێت لە فرۆشتنی ئەو نەوتەی لەوێ بەرهەم دەهێنرێت. 🔹سێیەمیشیان، پلانەکە ئەوە بوو هیچ شتێکی بەرچاو نەکەن بۆ هەڵگرتنی گەمارۆی فرۆشتنی نەوتی سەربەخۆ لە کوردستانی عێراقەوە بۆ تورکیا، سەرەڕای بوونی چەندین رێگای کراوە بۆ ئەنجامدانی ئەو کارە لە سەرەتای گەمارۆکانەوە. 🔹دواین قۆناغیش، بریتی بوو لە پێشنیارکردنی یاسایەکی نوێی یەکگرتووی نەوت، کە بە هەموو رووەکانی لە بەغدادەوە جێبەجێ بکرێت و، بە یەکجاری و بۆ هەمیشەش کوردستانی عێراق بە ناوچەكانی تری عێراقەوە ببەسترێتەوە. 🔹بە لەبەرچاوگرتنی ئەمە، کەس نابێت سەری  لەوە بسوڕمێت کاتێک، لە (3)ی ئابی ساڵی رابردودا، محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق، بە روونی رایگەیاند، یاسای نوێی یەکگرتووی نەوت، سەرجەم بەرهەمهێنانی نەوت و گاز و وەبەرهێنان لە هەریەك لە عێراق و کوردستانی عێراق بەڕێوەدەبات و، دەبێتە فاکتەرێکی بەهێز بۆ یەکڕیزی عێراق.

  راپۆرت: درەو ئەم رۆژانە پارتی و یەكێتیی وەكو دوو هێزی نەریتیی هەرێمی كوردستان سەرقاڵی دانوستانن بۆ پێكهێنانی كابینەی دەیەمی حكومەت، دوای 33 ساڵ لە تەمەنی حوكمڕانیی، جارێكی تر هەردووكیان بە تەنیا ماونەتەوەو لەنێوان خۆیاندا كێكی حكومەت بەش دەكەن، بەبێ بەشداری لایەنە سیاسییە سەرەكییەكانی تری گۆڕەپانی كوردستان، سەرباری ئەوەی كابینەكە دووقۆڵیی دەبێت، بەڵام پارتی دووبارەكردنەوەی سیناریۆی كابینەی یەكەم (واتا فیفتی بە فیفتی) رەتدەكاتەوە. تا راگەیاندنی پێكهاتەی كابینەی دەیەم، (درەو) بە زنجیرەیەك راپۆرت لە یەكەم بۆ دەیەم كابینەی حكومەت بەسەردەكاتەوە، وردەكاریی دابەشبوونی كابینەكان و ئاڵنگارییەكانی بەردەمیان دەخاتەڕوو. كوردو كابینە كورد لە مێژووی خۆیدا تەنیا سێ جار، دەرفەتی دروستكردنی حكومەت (كابینە)ی بۆ رەخساوە: •    دەرفەتی یەكەم: ساڵی 1922 كە كابینەی (شێخ مەحمودی حەفید) دروستكراو حكومەتەكەی تەنیا ساڵێك بڕی كردو بەهۆی هێرشی ئینگلیزەوە بۆسەر كوردستان روخا. •    دەرفەتی دووەم: ساڵی 1946 كە كابینەی سەردەمی (قازی محەمەد) دروستكراو پێیان دەوت (هەیئەتی رەئیسە)، ئەمیش بەهەمان شێوە تەنیا ساڵێك بڕی كردو بەهۆی هێرشی سوپای ئێرانەوە روخا. •    دەرفەتی سێیەم: یەكەم كابینەی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە هەولێر (4ی تەموزی 1992) كە تائێستاو ماوەی 33 ساڵە بەردەوامەو سەرباری ئەو ئاڵنگارییە گەورانەی روبەڕوی بووەتەوە، پێ دەنێتە كابینەی دەیەمەوە.   لە ماوەی (33) ساڵی رابردوودا لە هەرێمی كوردستان (6) هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ئەنجامدراوەو (9) كابینەی حكومەتی هەرێمی كوردستان پێكهاتووە، هەرێمی كوردستان لە بەردەم كابینەی دەیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندایە، (7) كارەكتەری سیاسی (پارتی و یەكێتی) سەرۆكایەتی كابینەكانیان كردووە لە هەردوو  ئیدارەی هەولێر و سلێمانی و كابینەی یەكگرتوو ( د. فوئاد مەعسوم، كۆسرەت رەسوڵ، د. رۆژ نوری شاوەیس، نێچیرڤان بارزانی، عومەر فەتاح، بەرهەم ساڵح، مەسرور بارزانی). دوای (33) ساڵ حوكمڕانی لە هەرێمی كوردستان و ئەو گۆڕانكارییە خێرایانەی لە ناوچەكە هاتووەتە ئاراوە،  (درەو) بە گرنگی دەزانێت لەم لێكۆڵینەوەیەدا چاوخشاندنەوەیەك بە ئەزمونی 33 ساڵ حوكمڕانی كورددا لە هەرێمی كوردستانی عێراق بخاتەڕوو. چۆن بڕیاردرا هەڵبژاردن بكرێت؟ لەنێوان ئازار بۆ ئۆكتۆبەری 1991، واتا بەر لە كشانەوەی دامودەزگاكانی بەعس لە كوردستان، بەرەی كوردستانی كە لە (8) حزب پێكهاتبوو، لە كێشمەكێشدا بوو لەبارەی ئەوەی ئایا دانوستان لەگەڵ حكومەتی بەعسدا بكات یاخود نا، لەم سەردەمەدا بوو ئیتر بیرۆكەی سازدانی هەڵبژاردن و پێكهێنانی یەكەم حكومەتی كوردستان گەڵاڵە كرا، ئەمەش لە "كۆبوونەوەی خەلیفان" لە كۆتاییەكانی تشرینی دووەمی 1991دا بڕیاری لەسەر درا.   تاڵەبانی لە بیرەوەرییەكانی خۆیدا لەبارەی چۆنیەتی هاتنەكایەی بیرۆكەی سازدانی هەڵبژاردن و پێكهێنانی یەكەم حكومەت لە كوردستان، بەمشێوەیە باس لە ناوەڕۆكی كۆبوونەوەی "خەلیفان" دەكات: (گوتم: من نامەیەكم بۆ هاتووە، بێگومان هەمان نامە بۆ مەسعودیش هاتبوو، بەڵام من نەمگوت هەمان نامە بۆ مەسعودیش هاتووە، نامەیەكم لە دۆستێكەوە بۆ هاتووەو دەڵێت ئەوروپا یان دەوڵەتە گەورەكان وەك ئینگلیزو ئەمریكا ئامادەن ئەگەر ئێمە هەڵبژاردنێك بكەین و حكومەتێك دروستبكەین دان بەو حكومەتەدا بنێن، ئەوان توركیا قایل دەكەن كە دژایەتی كورد نەكەن. كاك مەسعودیش گوتی: وەڵا ئەو نامەیە بۆ منیش هاتووە، ئیتر ئەو هەواڵە جەوی دانیشتنەكەی گۆڕی و گوتیان، جا باشە كەواتە با ئێمە هەڵبژاردن بكەین. گوتیان با لە هەڵبژاردندا مەسەلەی حكومەت و گفتوگۆ لەگەڵ حكومەتدا (مەبەستی بەعسە) باسبكرێت، ئەو حیزبەی زۆربەی لە هەڵبژاردندا بەدەستهێنا، با ئەو لەگەڵ حكومەتدا رێككەوتن مۆر بكات، ئەگەر هیچ حزبێك زۆربەی نەهێنا، با مۆركردنی ئەو رێككەوتنە بخرێتە دەستی ئەو پەرلەمانەی كە هەڵدەبژێرێت، بەو جۆرە مەسەلەی هەڵبژاردنی پەرلەمان هاتە كایەوەو بڕیاری لێدرا). ئەگەر بەپێی لۆژیكی تاڵەبانی تەماشا بكرێت، وا دەردەكەوێت یەكەم هەڵبژاردن و یەكەم كابینەی حكومەت لە كوردستان لە بنەڕەتەوە بەمەبەستی یەكلاكردنەوەی پرسی گفتوگۆ لەگەڵ بەعس یان رەتكردنەوەی گفتوگۆ دروستكراوە، كە لەو سەردەمەدا بەدیاریكراوی لەنێوان پارتی و یەكێتیدا ناكۆكیی لەسەر بووە. بەڵام مەسعود بارزانی لە بیرەوەرییەكانی خۆیدا تەنیا ئەم چەند دێڕەی لەبارەی ناوەڕۆكی كۆبوونەوەكە نوسیوە: (لە كۆبوونەوەی سەركردایەتیی سیاسی بەرەی كوردستانی كە لە كۆتایی مانگی تشرینی دووەمی 1991دا لە خەلیفان بەسترا، پیشنیارم كرد كە بۆ رێكخستنەوەو پێداچوونەوە بە بارودۆخی خۆماندا پێویستە هەڵبژاردن بكرێت، هەموو بەشداربووانی كۆبوونەوەكە پێشنیارەكەیان پەسەندكرد، بەڵام كاتی هەڵبژاردن دەستنیشان نەكرا). بارزانی باسلەوە دەكات، دوای كۆبونەوەكەی كۆتایی تشرینی دووەمی 1991ی خەلیفان، سەركردایەتیی بەرەی كوردستانیی دوو كۆبونەوەی تری كردووە، كۆبوونەوەی 15ی كانونی دووەمی 1992 كە تێیدا بڕیاردراوە لەوەی دەبێت هەڵبژاردن بكرێت و نابێ كاتی هەڵبژاردنەكەش لە 3ی نیسانی 1992 تێپەڕێت، هەر لەم كۆبوونەوەیەدا بووە كە بڕیار دراوە لەسەر ئەوەی: •    هەڵبژاردنی رابەرو پەرلەمان پێكەوە بكرێت. •    ناوی فەرمی پەرلەمان دەبێت بە (ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان). •    هەڵبژاردن بەشێوەی رێژەیی دەبێت 7% دیاریكرا (واتا هەر لایەنێك رێژەی 7%ی دەنگەكان نەهێنێت كورسی پەرلەمانی بەرناكەوێت). •    لاری نییە لە گەڕانەوەی دامودەزگاكانی حكومەتی عێراق، بەڵام نابێت دەزگا ئەمنییەكان بگەڕێنەوە. كۆبوونەوەی دواتری بەرەی كوردستانیی لە 19ی كانونی دووەمی 1992 بەڕێوەچوو، سەركردایەتیی بەرە لەگەڵ (لیژنەی یاسایی) كۆبووەوە. لەنێوان گێڕانەوەی بارزانی و تاڵەبانیدا، نەوشیروان مستەفا قوڵتر دەچێتە سەر بابەتی هاتنە پێشەوەی پرسی سازدانی هەڵبژاردن و دروستكردنی حكومەت لە هەرێمی كوردستان، لەو بارەیەوە تیشك دەخاتە سەر راپەڕین و دواتر كۆڕەوی خەڵكی كوردستان دەكات، ئاماژە بە كۆبوونەوەیەكی بەرەی كوردستانی دەكات لەو سەردەمەدا كە تێیدا بڕیاردراوە هەردوو مەجلیسی تەشریعی و تەنفیزی بەعس لە كوردستان هەڵبوەشێندرێتەوەو لەماوەیەكی كورتدا هەڵبژاردنی گشتیی بكرێت، كاتێك بەعس جارێكی تر پەلاماری كوردستانی داوەتەوەو بڕیارەكەی بەرەی كوردستانیش بووە بە ژێر كۆڕەوی خەڵكی كوردستانەوە. هەر لەو سەردەمەدا بوو كە سەركردایەتی سیاسی ئەوكاتی كورد، بڕیاریدا گفتوگۆ لەگەڵ سەددام حسێن دەستپێبكاتەوە، گەڕی یەكەمی گفتوگۆكە جەلال تاڵەبانی سەرۆكایەتیكردو بۆ گەڕی دووەمیش مەسعود بارزانی چووە بەغداد، لەو سەروبەندەدا بوو كە بۆ یەكەمجار لە مێژووی نەتەوە یەكگرتووەكاندا، ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتیی بڕیاری (688)ی دەركردو هێزە بیانییەكان هاتنە ناو كوردستانەوە بەمەبەستی دروستكردنی "پەناگەی ئارام" بۆ گێڕانەوەی خەڵك و پاراستنی لە هێرشی بەعس. بەپێی گێڕانەوەی نەوشیروان مستەفا، لەو سەردەمەدا كە بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایش دەرچووە، بارزانی لە بەغداد لە گفتوگۆدا بووە لەگەڵ حكومەتی بەعس (نەوشیروان مستەفا خۆشی لەم گفتوگۆیەدا لەگەڵ بارزانیدا بووە)، لەو كاتەدا مام جەلال چەندجارێك بە نامەو بروسكەو بێتەل وەفدەكەی كوردی لە بەغداد ئاگاداركردوەتەوە بۆ ئەوەی بگەڕێنەوە بۆ كوردستان بەمەبەستی گفتوگۆو راوێژ، چونكە هەلومەرجەكە گۆڕاوە، بەڵام وەكو نەوشیروان مستەفا دەڵێ: (كاك مەسعود سور بوو لەسەر ئەوەی تا گفتوگۆكە بە ئیمزاكردنی رێكەوتننامەی بەرە- رژێم تەواو نەبێ، خۆی و ئەندامانی وەفدەكە هەر لە بەغدا دەبن. ئەمە یەكەمین درزی كردە ناو ریزەكانی بەرەوە، بەتایبەتی نێوانی یەكێتی و پارتی. لەگەڵ درێژەكێشانی گفتوگۆدا، درزەكە زلتر ئەبو، بە ئاشكرا جیاوازی دیار بو لەبارەی سەرەنجی هەردو سەركردەو هەردو لادا دەربارەی رەوتی گفتوگۆ، خواستەكانی كورد لە بەعس و داواكانی بەعس لە كوردو هەڵسەنگاندنی هەلومەرجی ناوچەیی جیهانی). جیاوازی هەڵوێستی پارتی و یەكێتیی سەبارەت بە كشانەوەی هێزەكانی بەعس لە كوردستان و رێككەوتن لەگەڵ حكومەتی بەغداد لەو سەردەمەدا ناكۆكی نێوان هەردوو حزبە چەكدارەكەی توندتر كردەوە، بەوتەی نەوشیروان مستەفا كارەكە گەیشتوەتە ئەوەی چەندجارێك بارزانی فشاری بۆ سەركردەكانی بەرەی كوردستانی هێناوە بۆ ئەوەی رێككەوتن لەگەڵ حكومەتی عێراق پەسەند بكەن، بەڵام كاتێ زانیویەتی لایەنەكانی بەرە ناچنە ژێر باری ئیمزاكردنی رێككەوتنەكەوە، بۆیە ئیتر بارزانی پیشنیاری ئەوەی كردووە پەنا بۆ (ئیستیفتا- راپرسی) ببرێت، بۆ ئەوەی بزانرێت ئاخۆ زۆرینەی خەڵكی كوردستان رێككەوتن لەگەڵ حكومەتی عێراق پەسەند دەكات یاخود رەتیدەكاتەوە. نەوشیروان مستەفا دەڵێ: (لایەنەكانی ناو بەرەی كوردستانی، بەتایبەتی یەكێتی پێشنیاری ئیستیفتایان قۆستەوە بۆ گۆڕینی بۆ هەڵبژاردن. كاك مەسعود جارێك وشەی هەڵبژاردنی لای رۆژنامەی الحیاتی لەندەنی لەدەم دەرچو، ئیتر لایەنەكانی ناو بەرە لەسەریان كرد بە ماڵ، لە هەمو جێ ئەوترا هەڵبژاردن پێشنیاری كاك مەسعودە، بۆ ئەوەی لێی پەشیمان نەبێتەوە). یەكەم هەڵبژاردن و كێشەكانی بەردەمی دوای راپەڕینی خەڵكی كوردستان لە (5ی ئازاری 1991)و دواتر كشانەوەی سوپاو دامودەزگاكانی بەعس لە (23ی ئۆكتۆبەری 1991)، بۆشاییەكی گەورەی ئەمنیی و ئیداریی لە ناوچە رزگاربووەكانی كوردستان دروستبوو، (بەرەی كوردستانی)، وەكو دەسەڵاتی دیفاكتۆی ناوچەكە، بیری لە دروستكردنی دەسەڵاتێكی یاسایی كردەوە. بۆ ئه‌مه‌، سه‌ركردایه‌تى به‌ره‌ى كوردستانى، لیژنه‌یه‌كى (یاسایی) تایبه‌تى له (15) كه‌س، له‌ حاكم و پارێزه‌رو مافپه‌روه‌ران و نوێنه‌رانى لایه‌نه‌ سیاسییه‌كانى ناو به‌ره‌ى كوردستانى پێكهێنا، بەمەبەستی ئامادەكردنی یاسای هەڵبژاردن.   پێكهاتەی لیژنە یاساییەكە ئه‌م لیژنەیە‌ دواى ئه‌وه‌ى چه‌ند دانیشتنێكى له‌ماوه‌ى نێوان 23/12/1991 تاوه‌كو 28/1/1992 ئه‌نجامدا، پرۆژه‌ یاسایه‌كی پێشكه‌ش به‌ سه‌ركردایه‌تى سیاسى به‌ره‌ى كوردستانى كرد، ئیتر لێرەوە ناكۆكی لەبارەی شێوازی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنەكە دروستبوو.   تاڵەبانی لە بیرەوەرییەكانی خۆیدا دەڵێ: (لایەك دەیگوت هەڵبژاردن رێژەیی بێت، ئەوی تر دەیگوت بازنەیی بێت، یەكێتیی بازنەیی پێ باش بوو، حسابی كردبوو ئەگەر بازنەیی بێت رەنگە زۆربەی دەنگەكان بەدەستبهێنێت.. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هەندێك لە هاوڕێیانی یەكێتیی، وەكو دكتۆر كەمال فوئادو هەندێ لە برادەرانی تر سور بوون لەسەر ئەوەی رێژەیی بێ و با حیزبەكانی تر بەشدار بن. ئەوە بوو برادەرانی پارتی یەكەمجار دائیریان پێ باش بوو، بەڵام دوایی كە هەستیان كرد یەكێتیی دەیباتەوە، ئەوانیش هاتنە سەر رێژەیی، بەڵام رێژەی 7%یان داناو لەوە نەدەهاتنە خوارێ". لەبەرامبەردا بارزانی لەمبارەیەوە دەڵێ: "رای ئەندامانی لیژنەی یاسایی لەسەر ئەوە بوو كە هەڵبژاردن بەشێوەی بازنەیی بكرێت، بەڵام زۆرینەی لایەنەكان داوایان كرد كە هەڵبژاردن بەشێوەی رێژەیی بێت. پارتی و یەكێتیش راو بۆچوون و سرنجی لایەنەكانیان بە گرنگ وەرگرت و رەچاویان گرت". لەنێوان تاڵەبانی و بارزانیدا، نەوشیروان مستەفا بەمشێوەیە باس لە ناكۆكییەكان دەكات لەبارەی شێوازی هەڵبژاردنەوە: (سەركردایەتی سیاسی بەرەی كوردستانی لە زنجیرەیەك كۆبونەوەدا لە رۆژانی 7 تا 8ی نیسانی 1992 پرۆژەیاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتیمانی كوردستانی پەسەند كرد.. پارتی لایەنگیری سیستەمی دائیری و خۆهەڵبژاردنی تاك بو، شیوعی و گەل و زەحمەتكێشان و سۆسیالیست لایەنگیری سیستەمی نیسبی و لیستی داخراو بون. نوێنەری یەكێتی لەم ناكۆكیەدا بێلایەن بو، لایەنگیرانی سیستەمی نیسبی هەڕەشەی بایكۆتی هەڵبژاردنیان كرد ئەگەر دائیری بێ. پارتی رەزامەندی بۆ سیستەمی نیسبی دەربڕیوە بەو مەرجەی لایەنی كەمی دەنگەكان لە 7% كەمتر نەبێ، حیزبەكان هیچیان قەوارەی راستەقینەی خۆیان نازانن، هەمویان پێیان وایە ئەگەر لەو رێژەیە زۆرتر نەهێنن، كەمتر ناهێنن و، كەسیان خۆیان بە لاوازتر لە كەسیان نازانن، كۆن وتویانە "تۆ نۆ مەنی، من نۆ مەنم بێجگە لە گورزو كەمەنم). 8ی نیسانی 1992 بەرەی كوردستانی پرۆژەی لیژنە یاساییەكەی بۆ سازدانی هەڵبژاردن پەسەندكردو ئەمە ناوی لێنرا یاساى ژماره‌ (1) بۆ ساڵی 1992 یاساى هه‌ڵبژاردنه‌كانى ئه‌نجومه‌نى نیشتمانى كوردستان- عێراق.   ناوی ئەوانەی لە بەرەی كوردستانی ئیمزایان لەسەر یاسایی هەڵبژاردن كرد هه‌ڵبژاردنه‌كانى ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان (په‌رله‌مان)و (رابه‌رى گشتى بزوتنه‌وه‌ى ڕزگاریخوازى كوردستان)، له‌ڕێگاى ده‌نگدانى گشتیى و نهێنى و راسته‌وخۆ، له 19ی ئایاری 1992 ‌به‌ به‌شدارى نزیكه‌ى (1 ملیۆن  و 100 هەزار ) ده‌نگده‌ر، كه‌ نوێنه‌رایه‌تى زیاتر له‌ (3 ملیۆن و 500 هەزار) كەس لە خەڵكی ناوچە رزگاركراوەكانی كوردستانی عێراقیان دەكرد، ئه‌نجامدرا، چاودێرانی بیانی و دۆستەكانی گەلی كورد لەو سەردەمەدا هاوكاریی و پشتیوانی سازدانی هەڵبژاردنەكەیان دەكرد. ئەم هەڵبژاردنە كرا بە (4) ناوچەی هەڵبژاردنەوە (هەولێر، سلێمانی، دهۆك، كەركوك) و (ملیۆنێك و 112 هەزار) كەس مافی دەنگدانیان هەبوو.   خشتەی ناوچەكانی هەڵبژاردنی بۆ ئەم هەڵبژاردنە، دروشمی سەرەكی یەكێتیی (مافی چارەی خۆنوسین)و رەتكردنەوەی گفتوگۆكردن بوو لەگەڵ حكومەتی بەغداد، لەبەرامبەردا دروشمی پارتی (حوكمی زاتی)و گفتوگۆ بوو لەگەڵ حكومەت، تاڵەبانی لە بیرەوەرییەكانی خۆیدا باس لە كاریگەریی دروشمەكان دەكات لەسەر دەنگدەران و دەڵی: (ئەوەی بەتایبەتی لە هەولێر كاسبكارانی زۆر دەترساند، دروشمی ئێمە بوو، دروشمی مافی چارەی خۆنوسین و رەتكردنەوەی گفتوگۆكردن بوو لەگەڵ حكومەت. ئەو كەس و تاقمانەی دەستیان بە كڵاوی خۆیانەوە گرتبوو، پێیانوا بوو كە پارتی دەیەوێت لەگەڵ حكومەت گفتوگۆ بكات و حوكمی زاتی دەوێت، ئەمە وایكرد زۆر كەسی موحافیز دەنگ بە پارتی بدەن). رێژەی 87.4%ی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەبوو بەشداری هەڵبژاردنەكەیان كردو دەنگیاندا، لەبەرامبەردا رێژەی 12.6% دەنگیان نەدا (یاخود نەیانتوانی دەنگ بدەن بەهۆی كەمی وێستگەو ناوەندەكانی دەنگدان و قەرەباڵغیەوە). ئەوكات، بەگوێرەی ‌یاساى هه‌ڵبژاردن، دەبوو هه‌ر حزبێك رێژەی‌ 7%ی ده‌نگه‌كان به‌ده‌ستبهێنێت بۆ ئه‌وه‌ى بتوانێت كورسییه‌كى په‌رله‌مان مسۆگه‌ر بكات، ئەمە بەربەستی دروستكرد بۆ ئەوەی بەشێك لە لایەنە بەشدارەكان نەتوانن بگەنە پەرلەمان، بەتایبەتیش (لیستی ئیسلامی). وێنەی كارتی دەنگدان لە یەكەم هەڵبژاردنی پەرلەمانیدا هەڵبژاردنی رابەر.. كێشەیەكی تر لەپاڵ هەڵبژاردنی پەرلەماندا، هەڵبژاردنی رابەر بابەتێكی تری كێشە لەسەری ئەو سەردەمە بوو. "دكتۆ مەحمود عوسمان مەسەلەی رابەری هێنایە كایەوە، ئەو پێشنیاری ئەو مەسەلەی كرد، ئێمە پێمانوابوو، كە ئەو بۆچوونە لە بنەڕەتدا باوەڕێكی نادیموكراتییە، نەوشیروان زۆر باش باسی ئەو مەسەلەیەی كرد، كە ئەوە كارێكی ناڕاستە، بەڵام دكتۆر مەحمود هێنایە كایەوەو پارتیش و ئێمەش بۆ ئەوەی نەڵێن كە دەترسێین لەوەی لەناو خەڵكدا هەڵبژاردن بكەین، ناچاربووین پێشنیارەكە قەبوڵ بكەین" جەلال تاڵەبانی بەم شێوەیە باسی پرسی هەڵبژاردنی رابەر دەكات بە تەنیشت یەكەم پرۆسەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانەوە. وێنەی كارتی دەنگدان بۆ هەڵبژاردنی رابەر بەڵام نەوشیروان مستەفا هۆكاری هێنانە پێشەوەی بابەتی هەڵبژاردنی (رابەر) بۆ بابەتی ناكۆكیی لەسەر سەرۆكایەتیكردنی (بەرەی كوردستانی) دەگەڕێنێتەوەو دەڵێ: (بەرەی كوردستانی كە دامەزرا، لەبەر ئەوەی نەتوانرا لەسەر جۆری سەرۆكایەتی پێك بین، وا رێك كەوتن سەرۆكایەتییەكی دووانەی هاوبەشی هەبێ. ئەم دووانەییە لە سەرۆكایەتی دا بوبووە كۆسپێكی گەورەی رێگای جوڵاندنی كارەكانی بەرە. لەسەروبەندی هەڵبژاردن دا لە یەكێ لە كۆبونەوەكان دا د. مەحمود عوسمان پێشنیاری كردبو كە "شوان"ێك بۆ كورد هەڵبژێرن، بۆ ئەوەی لە كێشەی سەرۆكایەتی هاوبەش رزگاربین، ئەم پێشنیارەی د. مەحمود سەركردەی هەردو حزبی گەورە؛ مام جەلال و كاك مەسعودی هاویشتە ناو مەیدانی تەحەدداكردنی یەكترییەوە، هەر یەكێكیان قبوڵی نەكردایە بەوە تۆمەتبار ئەكرا كە ترسی دۆڕاندنی هەیە لە هەڵبژاردندا). نەوشیروان مستەفا نایشارێتەوە، ئەوكات ئەو دژی بابەتی دانانی (رابەر) بووەو وەكو بابەتێكی كۆنەپەرەستانە لێی روانیوە، بۆ ئەمەش باسی لەوە كردووە كە رابەری كاتی خۆی ناوی رەسمی هیتلەرو مۆسۆلۆنی و قەزافی و سەددام بووەو لەگەڵ ژیانی سەردەمدا گونجاو نەبووە، بەتایبەتیش لەوەدا كە وەك ئەو باسیكردووە (رابەر بە هەڵبژاردن دروست نابێ و لە پرۆسەیەكی مێژویدا هەڵئەكەوێ، كوردی عێراق لەو قۆناغەدا پێویستی بە رابەر نەبوە، پێویستی بە حاكم یان سەرۆكێكی قانونی خاوەن دەسەڵاتی دیاریكراو بۆ ماوەیەكی سەرۆكایەتی دیاریكراو هەبوە). لەبارەی چۆنیەتی چارەسەری پرسی (رابەر) لەدوای دەرچوونی ئەنجامی هەڵبژاردنەوە، تاڵەبانی لە بیرەوەرییەكانی خۆیدا دەڵێ: (برایانی پارتی پێیان وابو لەبەرئەوەی نە من و نە مەسعود بارزانی رێژەیەكی دەنگی پێویستمان نەهێناوە بۆ رابەریی، پێویستە یاسای پەرلەمان وا لێبكرێت كە سەرۆكی پەرلەمان ببێتە رابەر. پارتی ئەیویست ئەو سەرۆكایەتی پەرلەمان وەربگرێت). دەرەنجامی یەكەم هەڵبژاردنی پەرلەمانیی لە كوردستان، پرسی (رابەر)ی بەلادا نەخست، بەڵام دوای سەرهەڵدانی شەڕی ناوخۆیی و دابەشبوونی كوردستان بۆ دوو ئیدارەی پارتی و یەكێتیی، لەرێگەی پۆستی سەرۆكی هەرێمەوە سەرلەنوێ و لە فۆرمێكی تردا زیندوو كرایەوە، لەدوای یەكخستنی هەردوو ئیدارەی پارتی و یەكێتیی لە 2006دا، بەفەرمی دامەزراوەی سەرۆكایەتیی هەرێم دروستكراو بەمەش سیستەمی حوكمڕانی هەرێم لەنێوان سەرۆكایەتیی و پەرلەمانیدا توشی تێكەڵبوون هات و ئەم پۆستەش تائێستا ماوەتەوەو لەسەر مێزی دانوستانی پێكهێنانی كابینەی دەیەمی حكومەتی هەرێمدایە. بەپێی قسەی نەوشیروان مستەفا، بارزانی لەو سەردەمەدا بەڵێنی بە بەعس داوە ئەگەر پۆستی (رابەر) وەربگرێت، رێكەوتن لەگەڵ حكومەتی عێراق ئیمزا دەكات و "هەر لایەك رازی نەبێت ئەیفلیقێنێتەوە". ساختەكاریی و فیفتی بە فیفتی! پارتی و یەكێتیی وەك چۆن بەر لە هەڵبژاردن لەبارەی سیستەمی سازدانی هەڵبژاردنەوە ناكۆك بوون، لەكاتی هەڵبژاردن و دوای هەڵبژاردنەكەش كەوتنە ناكۆكییەوە، یەكترییان تۆمەتبار دەكرد بە ئەنجامدانی ساختەكاریی گەورە، لەبەرەنجامی ئەم ناكۆكییەوە رێككەوتنی (50 بە 50)ی هێنرایە كایەوە، ئەوەی ناوی لێنرا "فیفتی بە فیفتی"، لەسەر بنەمای ئەم رێككەوتنە؛ پارتی و یەكێتیی هەم پەرلەمان و هەم حكومەتیان نیوە بە نیوە لەنێوان خۆیان دابەشكرد، ئەمەش وەكو خۆیان ناویان لێنا بوو لەپێناو "پاراستنی ریزەكانی جەماوەری كوردستان و بۆ پاراستنی سومعەی میللەتەكەمان".   تاڵەبانی لە بیرەوەرییەكانی خۆیدا هۆكاری هێنانەپێشەوە بیرۆكەی فیفتی بە فیفتی دەگێڕێتەوە بۆ پرسی ساختەكاریی لە هەڵبژاردنەكەداو دەڵێ: (هەزاران هاوڵاتی دەنگیان سوتاو نەیانتوانی دەنگ بدەن لەبەر كەمی سندوقی دەنگدان لە سلێمانی، ئەوانە بەشی زۆریان سەربە یەكێتیی نیشتمانی كوردستان بوون.. پێمانوابوو لە هەولێریش دەنگ زیاتر دێنین لەوەی كە هێنابوومان، هەروەها ئەو مەرەكەبەی لای پارتییەوە هاتبوو، دەسڕایەوە، ئەو سڕینەوەیە كاری كردەسەر (تەزویر)و لە زۆر شوێن، وەكو برادۆست، كە ناوچەی یەكێتیی بوو، بە لۆری پارتی خەڵكی دەناردو لەوێ دەنگیان دەدا. بۆیە كەس رازی نەبوو لە ئەنجامی هەڵبژاردن، یەكەم كەس كە لە ئەنجامی هەڵبژاردن گلەیی كرد، مەسعود بارزانی بوو، بروسكەیەكی لێداو گوتی: من ئیعتراف بەو هەڵبژاردنە ناكەم، دوایی یەكێتیی بە هەلی زانی و بۆ ئەوەی ئەو قسەیە بێتە دی، كورد بۆ خۆی ئەتوانێت هەڵبژاردن بكات، ئەوە بوو بڕیاردرا بە نیوە بە نیوە هەموو كارەكان بە ئەنجام بگەیەنرێت). بەقسەی تاڵەبانی ئەوانەی لە سنوری سلێمانی بەهۆی كەمی سندوقی دەنگدانەوە نەیانتوانیوە دەنگ بدەن ژمارەیان گەیشتوەتە 70 بۆ 80 هەزار كەس، ئەو زیاتر لەبارەی ساختەكاریی پارتییەوە دەدوێت و ئاماژە بەوە دەكات: (هەڵبژاردن لە بادینان تەزویری زۆر ئاشكرای تێدا كرا، بە شایەتی سامی عەبدولڕەحمان كە ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتییە، بەشێوەیەك لە بادینان دەستوەردان و تەزویر كرا، هەموو كەسێك دەیزانی بە زۆری زۆردار سندوقەكان پڕكرانەوە بە دەنگدان بۆ پارتی، هەتا دەنگی مردوشیان حساب كردبوو. بۆ نمونە هەموو بادینان 178 هەزار دەنگدەری هەبوو، بەڵام بە تەنها مەسعود بارزانی زیاتر لەو ژمارەیە دەنگی بەدەستهێنا بوو، بێجگە لەوەی من سی چل هەزار دەنگم هێناو حزبە ئیسلامییەكان و سامی عەبدولڕەحمان ئەوانیش دەنگیان هێنا).   ئەنجامی یەكەم هەڵبژاردنی كوردستان ئەنجامی هەڵبژاردنی رابەر لەبەرامبەردا بارزانیش باس لە ساختەكاریی یەكێتیی دەكات و دەڵێ: (هەتا نیوەڕۆ هەڵبژاردن زۆر باش و پاك بەڕێوەچوو، دواتر پێشێلكاریی دەستی پێكرد، پارتی و لایەنەكانی تریش چاودێرەكانیان لە وێستگەو سەر سندوقەكانی دەنگدان لە سنوری سلێمانی و گەرمیان كشاندەوە، تەنیا چاودێرەكانی یەكێتیی مانەوەو بە ئارەزوو و ویژدانی خۆیان سندوقەكانیان پڕ كرد، هەر بۆ نیوەڕۆ حزبی شیوعی و دكتۆر مەحمود بە بروسكە داوایان لێكردم كە پرۆسەی هەڵبژاردن بوەستێنرێت، چونكە ساختەكاریی و پێشێلكاریی لەرادەبەدەرو بێ سنور دەكرێت). بارزانیش هاوشێوەی تاڵەبانی پرۆسەی ساختەكارییەكەی ورد كردوەتەوەو دەڵێ: (بەپێی زانیارییەكان ئەو ناوچەو سنورانەی زۆرترین ساختەو پێشێلكارییان تێیدا كرا بریتی بوون لە: سلێمانی- بازیان- چەمچەماڵ- شارەزوور- هەڵەبجە- دەربەندیخان- كەلار- سمود- قەڵادزێ- رانیە- كۆیە- رۆاندز- چۆمان و دوكان، بروسكەكان بەردەوام باسی ئەوەیان دەكردەوە كە ئەم بەرپرسانەی یەكێتیی بەشێوەیەكی رێكخراو و بەهێزێكی زۆرەوە چاودێری ئەم پێشێلكارییە دەكەن: مام رۆستەم- حەسەن كوێستانی و فاقە). دوای ئەم یەكتر تۆمەتباركردنە بە ساختەكاریی، رۆژی 21ی ئایاری 1992 واتە دوو رۆژ دوای هەڵبژاردن، پارتی و یەكێتیی كۆبوونەوە، بەڵام نەگەیشتنە ئەنجام، هەمان رۆژ كۆبونەوەی سەركردایەتیی بەرەی كوردستانی كرا، وەكو بارزانی باسی دەكات لەم كۆبوونەوەیەدا سێ پێشنیار لەبارەی ئەنجانی هەڵبژاردن خراوەتەڕوو: -    سەرەڕای ئەو پێشێلكارییانەی كراون، ئەنجامی هەڵبژاردنەكان پەسەند بكرێن. -    ئەنجامەكان رەتبكرێنەوە. -    رێژەی 7% نەمێنێت و هەموو لایەنەكان بەشداری لە پەرلەماندا بكەن. رۆژی 22ی ئایاری 1992، جارێكی تر هەردوو مەكتەبی سیاسی یەكێتیی و پارتی بە ئامادەبوونی جەلال تاڵەبانی و مەسعود بارزانی لە (شەقڵاوە) كۆبوونەوەو گەیشتنە رێككەوتن، تاڵەبانی لە بیرەوەرییەكانی خۆیدا رێككەوتنەكەی بەمشێوەیەو لە (10) خاڵدا ئەرشیف كردووە: •    هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتمانی (پەرلەمان)ی داهاتوو لە 15/10/1992 بكرێت (واتا رێككەوتوون لەسەر ئەوەی دوای نزیكەی پێنج مانگ هەڵبژاردنەكە دووبارە بكرێتەوە). •    هەڵبژاردنی رابەر دوای دوو مانگ دووبارە بكرێتەوە. •    ئەنجومەنی نیشتمانی (پەرلەمان) پێكەوە لەنێوان هەردوولا پێكبێت. •    سەرۆكی ئەنجومەنی نیشتمانی (پەرلەمان) پارتی بێت و جێگرەكەی یەكێتیی. •    سەرۆكی ئەنجومەنی بەڕێوەبردن (حكومەت) یەكێتیی بێت و جێگرەكەی پارتی. •    ئەنجومەنی بەڕێوەبردن (حكومەت) بەیەكسانی دابەشبكرێت. •    پارتی و یەكێتیی دژی یەكتر هیچ جۆرە تەحالوفێك نەكەن. •    هەڤاڵ مام جەلال و كاك مەسعود پێكەوە بەیانێك دەردەكەن. •    لەئێستاوە هەردوولا هەوڵی رێكخستنی دامودەزگاكانی شۆڕش دەدەن. •    ئیعلانی نەتائیجی هەڵبژاردن لەلایەن لیژنەی باڵا دەكرێت وەك هەیە، لەگەڵ بەیانێكی موشتەرەكی پارتی و یەكێتیی دەردەچیت. •    هەر بڕیارێك لە پەرلەمانەوە دەرچوو، بەڕەزامەندیی هەردوولا دەبێت. بەڵام بارزانی لە بیرەوەرییەكانی خۆیدا رێككەوتنەكەی لە (7) خاڵداو بەمشێوەیە ئەرشیف كردووە: •    ئەنجامی هەڵبژاردنەكان وەك خۆی رابگەیەندرێت، واتا پارتی 51%و یەكێتیی 49%. •    هەموو پۆست و پلەكان نیوە بە نیوە لەنێوان هەردوولادا دابەشبكرێت. •    سەرۆكی پەرلەمان پارتی و جێگرەكەی یەكێتیی بێت. •    سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران یەكێتیی و جێگرەكەی پارتی بێت. •    دوای دوو مانگی ترو لە 15ی تەموزی 1992دا هەڵبژاردنی رابەرو لە 15ی تشرینی یەكەمی 1992دا هەڵبژاردنی پەرلەمان سەرلەنوێ بكرێتەوە. •    هیچ لایەنێك لەدژی یەكتر لەگەڵ لایەنێكی دی رێكنەكەوێت. •    مەسعود بارزانی و مام جەلال بەیاننامەیەكی هاوبەش بڵاوبكەنەوە لەسەر هەڵبژاردنی رابەر. ئەمە رێككەوتنی فەرمی پارتی و یەكێتیی بوو لەبارەی (فیفتی بە فیفتی)یەكە، بەڵام تاڵەبانی بەمشێوەیە باسی پشتی پەردەی رێككەوتنەكە گێڕاوەتەوە: (مەسعود بارزانی هەڵبژاردنەكەی رەتكردەوەو بەیانی دەركردو گوتی من ئەو هەڵبژاردنە بەڕاست نازانم، دۆستانی دەرەوە پێیان دەگوتین بە هەر جۆرێك بێت، باشە كە لەسەر ئەو هەڵبژاردنە پێكبێین، من چومە لای مەسعودو قسەم لەگەڵ كردو زۆر لە دۆستانیش پێیان گوتبوو باش دەبێت رێكبكەون. ئێمە لەسەر ئەوە رێكەوتین كۆبونەوەیەك بكەین و ئەنجانی هەڵبژاردن قبوڵ بكەین، هەرچۆنێك بێت 44%و شتێك بۆ پارتی و 44% شتێك كەمتر بۆ یەكێتیی، واتا 44 كورسی بۆ پارتی و 44 كورسی بۆ یەكێتیی، 12 كورسییەكەی تریش بۆ حزبەكانی تر". یەكەم خول هاوشێوەی ئێستا پەرلەمانی كوردستان لە 105 كورسی پێكهاتبوو، 100 كورسی گشتیی و 5 كورسی كۆتا بۆ پێكهاتەكان، لەبارەی ئەوەی چۆن (44 بە 44) بوو بە (50 بە 50)، تاڵەبانی رونكردنەوەی زیاتر دەدات و دەڵێ: (حزبەكانی تر ئەو دابەشكردنەیان قبوڵ نەكردو گوتیان یان 24 كورسیمان دەدەنێ، یان نامانەوێت، ئەگەر بیانویستایە هەریەكەیان چەند دانەیەكیان پێدەبڕا، بۆ نمونە، حزبە ئیسلامییەكان چوار پێنج دانەیان پێدەبڕاو سۆسیالیست یەك دوویەكی پێدەبڕا، حزبەكانی تر وەك شیوعی دانەیەكی پێدەبڕا. لەبەر ئەوەی ئەوان قبوڵیان نەكرد، وای لێهات پەنجا بە پەنجا بێت، واتا لەنێوان یەكێتیی و پارتیدا دابەشبكرێت، بەمەرجێك پاش چەند مانگێكی تر هەڵبژاردنێكی تر بكرێتەوەو ئەوە بەشتێكی كاتیی دانرا، بۆ ئەوەی لەبەرچاوی دنیا نەڵێن كورد هەڵبژاردنیان پێناكرێت و ناتوانن ئیدارەی خۆیان بكەن و هەمیشە لە فەوزاو گێژاوی دەسەڵاتدا دەژین). بەڵام بارزانی بە جۆرێكی تر باس لە پشتی پەردەی رێككەوتنی 50 بە 50 دەكات و دەڵێ: (پێویستە لێرەدا ئاماژە بە فێڵێكی یەكێتیی بكرێت، هێشتا حیبری رێككەوتنەكە وشك نەبووەوە كە یەكێتیی بە نهێنی چەتۆ حەوێزییان ناردە لای حاكم ئەمیر حەوێزیی سەرۆكی لیژنەی هەڵبژاردنەكان و ئاگاداریان كردەوە كە پارتی و یەكێتیی رێكەوتوون و ئێستا سەركردایەتیی هەردوولایان دێنە هەولێر، بۆ ئەوەی تۆ ئەنجامی هەڵبژاردنەكان رابگەیەنیت، بەشێوەیەك كە 50 بە 50 بێت، نەك 51 بە 49، ئێمەش سەردانی هەولێرمان كردو هەموو كەناڵەكانی راگەیاندنی ناوخۆو دەرەوەش ئامادەبوون، بەڵام هەموو لایەنەكان ئامادە نەبوون و رایانگەیاند كە تا هەڵبژاردنی 15ی تشرینی یەكەم چاوەڕێ دەكەن و پشتگیری پەرلەمان و حكومەت دەكەن، ئەم هەڵوێستەیان بەڕاستی هەڵوێستێكی بەرپرسیارانە بوو، حاكم ئەمیر هات و لەبەرچاوی هەموو لایەنەكان و كەناڵە راگەیاندنە ناوخۆیی و جیهانییەكان ئەنجامەكانی راگەیاند، جارێكی تر توشی قەیرانێكی تر بووینەوە، كەوتینە دووڕیانیكی ناخۆش، ئەگەر دەنگ بكەین و ئەنجامەكان رەتبكەینەوە بێهیواییەكی زۆر گەورە دروست دەبێت و لەبەرچاوی دنیا سوك و ریسوا دەبین، ئەگەر بێدەنگی هەڵبژێرین ئەوە فێڵێكی گەورە كراوەو جارێكی تر پێشێلكاریی روویداوە، كاتێك بانگی حاكم ئەمیرم كردو هۆكارەكەم لێ پرسی، لە وەڵامدا گوتی: بەخوا چەتۆ هاتە لام و پێی وتم كە پارتی و یەكێتیی رێككەوتوون و كارێك بكە ئەنجامەكان وەك یەك بن، منیش لەسەر ئەم بنەمایە ئەنجامی چەند ناوەندێكی هەڵبژاردنم كە پارتی زۆرینەی دەنگەكانی هێنا بوو هەڵوەشاندەوە بۆ ئەوەی ئەنجامەكان بەمشێوەیە بڵاوبكەینەوە، منیش زۆر لێی توڕە بووم و پێم گوت: ئەی خائین، تۆ خیانەتت لە پیشەكەت و لەو متمانەو ئەمانەتەت كرد كە پێمان بەخشیبووی، دوای ئەم قسانە دەستی بە گریان كردو گوتی: خۆم دەكوژم، چونكە نەمزانی بەوشێوەیەیە، زۆر پاڕایەوەو تكایەكی زۆری كردو گوتی: ئێستا دەڕۆم و راستییەكان دەڵێم و ئاشكرای دەكەم. منیش پێم گوت: تازە تەواو، رۆیشت. لە كۆتایدا بە ناچاریی رەشنوسی 50 بە 50 پەسەندكرا). دەنگی پارتی و یەكێتی مەسەلەی (فیفتی بە فیفتی)یەكە، لە گەرمەی شەڕی ناوخۆیی پارتی و یەكێتیدا لە نامەیەكی نەوشیروان مستەفادا بۆ تاڵەبانی لە رۆژی 25ی كانونی یەكەمی 1994دا هاتوەتەوە بەر باس و لەم نامەیەدا نەوشیروان مستەفا دەڵێ: (هەر كەس دەم ئەكاتەوە، رەخنە لەم دابەشكردنە ئەگرێ، كاتی خۆی ئەمە وەكو چارەیەك بۆ ئەو تەنگوچەڵومەیەی لە ئەنجامی هەڵبژاردنی گشتی دا دروست بو، شتێكی باش بو بۆ دابەسكردنی وەزارەت و پەرلەمان، بەڵام سەیر لەوەدایە ئەمە لە هەمو دائیرەكانی حكومەت و پێشمەرگەو پۆلیس و تەنانەت لە دەستەی سەرۆكایەتی و بڕیاردانی سیاسی دا پێڕەوی ئەكرێ). هەر لەم نامەیەدا، نەوشیروان مستەفا بە بەلاداخستنی كێشەی (فیفتی بە فیفتی) دوو رێگای بۆ جەلال تاڵەبانی پێشنیار كردووە: •    یەكەم: یەكێتیی و پارتی لە بەینی خۆیاندا رێكبكەون، یەكێكیان حوكم بكات و ئەوی تریان موعارەزە بێ، بەڵام موعارەزەیەكی دڵسۆزو ئیجابی. •    دووەم: سەرلەنوێ هەڵبژاردنی گشتیی بكرێتەوە. هەر نەوشیروان مستەفا، دوای جیابوونەوە لە یەكێتیی نیشتمانی و دروستكردنی بزوتنەوەی گۆڕان، لە ساڵی 2009دا، لە وتاریكدا لەژێر ناوی (حیزب و حوکم: ئه‌زمونی کوردستان)، باسلەوە دەكات رێكەوتنی پارتی و یەكێتیی لەبارەی نیوە بە نیوە بەوشێوەیە بووە (كابینەیەكی ئیئتیلافی پێك بێ كە سەرۆكی كابینەو جێگرەكەی، وەزیرو جێگرەكەی وەكو یەك دەسەڵاتیان هەبێ). ئەوەی جێگەی سەرەنجە، دوای نزیكەی 33 ساڵ بە پێكهێنانی كابینەی یەكەمی حكومەتی هەرێم، ئەم رۆژانە كە پارتی و یەكێتیی دانوستان دەكەن لەبارەی پێكهێنانی كابینەی دەیەمی حكومەتەوە، هێشتا قسەو باس لەبارەی (فیفتی بە فیفتی) هەیە، ئەمەش لەكاتێكدایە بەردەوام جەخت لە دوركەوتنەوەی مەترسی روودانەوەی شەڕیی ناوخۆیی دەكرێت لەنێوان پارتی و یەكێتیدا، وەكو هۆكاری سەرەكی بۆ هێنانە كایەی (فیفتی بە فیفتی)، رۆژی 19ی شوباتی 2025 هۆشیار زێباری ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی كە سەرۆكی تیمی دانوستانكاری پارتییە، لە كۆڕێكی بەشی رۆشنبيری راگەیاندنی مەکتەبی سياسی حزبەكەی لەبارەی ئەنجامی دانوستانەكانی پێكهێنانی حكومەت لەگەڵ یەكێتیی وتی: (مەسەلەیە 50 بە 50 نییە، نەتائیجی هەڵبژاردن زۆر روون و ئاشكرایە). گێڕانەوەی تاڵەبانی و بارزانی و نەوشیروان مستەفا لەبارەی یەكەم هەڵبژاردن دوای كشانەوەی دامودەزگاكانی بەعس و رزگاریی كوردستان و پرۆسەی پێكهێنانی یەكەم حكومەت، ئەوە دەردەخات كە هەموو لایەنە سیاسییەكان بەدیاریكراویش پارتی و یەكێتیی لەناو بێمتمانەییەكی گەورەدا بوون بەرامبەر بە یەكتر، ئەوەی جێگەی سەرەنجە ئەم دۆخە تائێستاش بەردەوامەو گۆڕانكاریی گەورەی بەسەردا نەهاتووە،  دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانیی لە كوردستان كە لە 20ی ئۆكتۆبەری 2024 بەڕێوەچوو، بەهۆی ئەو ناكۆكی و بێمتمانەیی نێوان لایەنەكانەوە، ماوەی دوو ساڵ لە وادەی یاسایی خۆی دواكەوت. یەكەمین كۆبونەوە پەرلەمانی كوردستان دوای راگەیاندنی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن، پێكهێنانی پەرلەمانی كوردستان نزیكەی دوو هەفتەی خایاند، ئەوكات دانان و هەڵبژاردنی كاندیدەكان لە دەستی حیزبەكان خۆیاندا بوو. لە یەكەم خولدا (105) كورسییەكەی پەرلەمان بەمشێوەیە بەسەر حزبەكاندا دابەشبوو: •    پارتی دیموكراتی كوردستان: (50) كورسی، یەكێكیان ئافرەت بوو، (10) ئەندامی حیزبی بوون و (40) كەسیان سەربەخۆ بوون. •    یەكێتیی نیشتمانی كوردستان: (50) كورسی، (4) كەسیان ئافرەت بوون، (27)یان ئەندامی حیزب بوون و (20)یان سەربەخۆ بوون، (3) كورسیش بۆ حیزبی زەحمەتكێشان تەرخانكرابوو. •    بزوتنەوەی دیموكراتی ئاشوریی: (4) كورسی. •    یەكێتی مەسیحییەكانی كوردستان: (1) كورسی. دوای رێككەوتنی یەكێتیی و پارتی، لە كاتژمێر 10ی سەرلەبەیانی 4ی حوزەیرانی 1992 پەرلەمانی كوردستان یەكەمین كۆبونەوەی خۆی سازكرد، (حەسەن كانەبی بڵباس) كە كەسایەتییەكی بێلایەن بوو لە لیستی یەكێتیدا، وەكو بەتەمەنترین ئەندام سەرۆكایەتیی كۆبوونەوەكەی كرد. دوای سوێندخواردنی ئەندامانی پەرلەمان، ئەنجومەنی نیشتیمانی بەمشێوەیە سەرۆك و جێگری سەرۆك و سكرتێری سەرۆكی هەڵبژارد: •    جەوهەر نامیق سالم- سەرۆكی ئەنجومەنی نیشتیمانی (پارتی) •    محەمەد تۆفیق رەحیم- جێگری سەرۆكی ئەنجومەن (یەكێتیی) •    فەرسەت ئەحمەد عەبدوڵا- سكرتێری سەرۆكی ئەنجومەن (پارتی)   پێكهێنانی یەكەم كابینەی حكومەت دوای رێككەوتن لەسەر دابەشكردنی نیوە بە نیوەی حكومەت و پەرلەمان، مەكتەبی سیاسی پارتی و یەكێتیی بۆ رێككەوتن لەسەر دابەشكردنی پۆستەكانی حكومەت كۆبوونەوە. ئەو سەردەمە وەفدی دانوستانكاری پارتی پێكهاتبوو لە: -    عەلی عەبدوڵا -    جەوهەر نامیق سالم -    نێچیرڤان بارزانی -    دكتۆر رۆژ نوری شاوەیس -    دكتۆر جەرجیس حەسەن وەفدی دانوستانكاری یەكێتیش پێكهاتبوو لە: -    كۆسرەت رەسوڵ -    جەبار فەرمان -    فوئاد مەعسوم -    دكتۆر كەمال فوئاد -    عومەر فەتاح پارتی و یەكێتیی رێككەوتن لەسەر دابەشكردنی كێكی یەكەم حكومەتی كوردستان لەدوای كشانەوەی رژێمی سەددامەوە لە ناوچە ئازادكراوەكان، رێككەوتنەكە بەمجۆرە پۆستەكانی دابەشكرد: •    پارتی: جێگری سەرۆك وەزیران، وەزارەتی ناوخۆ، پەروەردە، ئاوەدانكردنەوەو گەشەپێدان، ئەوقاف، پیشەسازیی •    یەكێتیی: سەرۆك وەزیران، وەزیری پێشمەرگە، پەیوەندییەكانی دەرەوە، دارایی، كشتوكاڵ، رۆشنبیریی 6ی حوزەیرانی 1992 دووەمین كۆبوونەوەی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان بەسترا، لەبەر رۆشنایی رێككەوتنەكەی پارتی و یەكێتیدا ئەنجومەن (پەرلەمان) ئەم كەسانەی راسپارد بە پێكهێنانی یەكەمین كابینەی حكومەت لە كوردستان: •    فوئاد مەعسوم/ بۆ سەرۆكی حكومەت لە لیستی یەكێتیی نیشتیمانی كوردستان •    رۆژ نوری شاوەیس/ لە پارتی دیموكراتی كوردستان بۆ جێگری سەرۆكی حكومەت 4ی تەموزی 1992 یەكەم كابینەی حكومەتی كوردستان سوێندی یاسایی خوارد، كابینەكە لە (16) وەزارەت پێكهاتبوو، بەمشێوەیە دابەشكرا: •    پارتی: 6 وەزیر •    یەكێتیی: 6 وەزیر •    حزبی زەحمەتكێشانی كوردستان: 1 وەزیر •    حزبی شیوعی: 1 وەزیر •    بزوتنەوەی دیموكراتی ئاشوریی: 1 وەزیر •    1 وەزیر بۆ كەسایەتییەكی سەربەخۆ حیزبی (گەل)و (سۆسیالیست) كە پێش دروستبوونی كابینەی حكومەت یەكیانگرتبوو، (2) كورسی وەزارەتیان پێدرا، بەڵام نەیانویست، بەپێی زانیارییەكان ئەوكات داوای (3) كورسیان كردووە، حیزبی گەل رایگەیاند، بەلای ئەوانەوە ئەنجامی هەڵبژاردنەكە ئەوەندە فێڵاوییە، كە ئەمان بەهیچ شێوەیەك نایانەوێت پەیوەندیان پێوە هەبێت. یەكێتیی و پارتی لە پێكهێنانی یەكەمین كابینەی حكومەتدا رێككەوتنی (فیفتی بە فیفی)یان بۆ خوارەوە شۆڕكردەوە، بەجۆرێك سەرباری ئەوەی پۆستە باڵاو وزارییەكانیان بەشێوەی (50+50) دابەشكرد، بۆ هەر وەزیرێكیش جێگرێكیان دانا، بەشێوەیەك ئەگەر وەزیرەكە یەكێتیی بێت جێگرەكەی لە پارتی بێت، بە پێچەوانەشەوە. پێكهاتەی كابینەی یەكەم لەبارەی ئەوەی بۆچی پارتی لە یەكەم كابینەدا قایل بووە پۆستی سەرۆك وەزیران بە یەكێتیی بدات، تاڵەبانی باسلەوە دەكات: (برایانی پارتی پێیان وابوو كە حكومەت مەسەلەیەكی جدی نیەو پێیانوابوو ئەو حكومەتە سەرناكەوێ و ناژی، چونكە ئەوان وایاندەزانی زروفی سیاسی و ئابوری، ئەوەندە لەبار نیە حكومەت تێیدا بژی و گەشە بكات. ئێمە بە زۆر ئەو ناوانەمان پێ گۆڕین لە مەجلیسی تەنفیزییەوە بۆ ئەنجومەنی وەزیران، بە موناقەشەیەكی زۆرو بە ماندوبوونی زۆر پێمان سەلماندن ئەو ناوانە دانەنێن، برادەرانی پارتی لەسەرەتادا وەزارەتەكەشیان پێ گرنگ نەبو، بۆیە ئیتر ئێمە پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانمان وەرگرت و ئەوانیش سەرۆكی پەرلەمان).   پێكهاتەی كابینەی یەكەم لە وێنەیەكدا دەستلەكاركێشانەوەی سەرۆك وەزیران دوای كەمتر لە ساڵێك لە پێكهێنانی، كابینەی یەكەمی حكومەتی كوردستان روبەڕووی چەندین كێشەی كەڵەكەبووی ئابوریی و سیاسیی بو‌وەوە، هاوكات دەستوەردانی حیزبی فشاری گەورەی دروستكرد لەسەر حكومەتەكە دروستكردبوو، فوئاد مەعسوم سەرۆكی كابینەكە لە مانگی نیسانی 1993دا دەستی لە پۆستەكەی كێشایەوە. بارزانی لە بیرەوەرییەكانی خۆیدا دەڵێ: (مانگی ئازاری 1993 بۆ من جێی سەرسوڕمان بوو، كاتێك مام جەلال پێی راگەیاندم كە لەلایەن مەكتەبی سیاسییەوە گوشارێكی زۆری لەسەرە بۆ گۆڕینی دكتۆر فوئاد مەعسوم و پاڵاوتنی كۆسرەت رەسوڵ بۆ پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران. دوای دوو رۆژ كۆسرەت رەسوڵ سەردانی كردم و پێی راگەیاندم كە من پاڵێوراوم و داوای كرد كە پشتگیریی بكەم. منیش لە وەڵامدا پێم راگەیاند ئەوەی لە توانامدا بێ درێغیی ناكەم، هەروەها پێم گوت كە ئێمە لەگەڵ گۆڕینی وەزارەت نین، ئەگەر پێویست بێ با تەعدیلی وزاریی بكرێت) بەڵام جەلال تاڵەبانی چیرۆكی كاندیدكردن و دواتر دەستلەكاركێشانەوەی یەكەم سەرۆك وەزیرانی كوردستان بەمشێوەیە باسدەكات: (لەسەرەتای دامەزراندنی حكومەت، سەرۆكایەتیی ئەنجومەن بە ئێمە درا، من پێشنیازەكەم ئەوە بوو كە نەوشیروان سەرۆكایەتیی وەزارەت بگرێتە ئەستۆ، نەوشیروان پێی خۆش نەبوو ئەو كارە بكات، ئەگەرچی زۆریشمان هەڵدا لەگەڵیدا، بەڵام نەیویست، كە ئەو رەتیكردەوە ئێمە دكتۆر فوئادمان هەڵبژارد.. دوای ماوەیەم گلەیی پەیدا بوو هەم لەناو یەكێتیی و هەم لەناو پارتیدا لە دكتۆر فوئاد، یەكێتییەكان دەیانوت ئەو نەرمونیانەو زۆر یەكێتییانە كارناكات، چونكە بەڕاستی تەبیعەتی دكتۆر فوئاد پیاوێكی هێمن و لەسەرخۆیەو لایەنگری ئەو هەموو داخوازیانە نەبوو كە كادیرەكانی یەكێتیی پێشكەشیان دەكردو هەندێكیان بەسەردا دەسەپاند، بۆ نمونە كۆمەڵێك لە پۆلیسەكانی یەكێتیی و پارتی چوون لە ناوخۆیاندا رێكەوتن كە هەرچی عەریف و رەئیس عورەفاو خەڵكانی لەو جۆرە بوون، هەموو بوون بە لیواو عەقیدو عەمید كە ئەوە مخالفی هەموو یاسایەكی سەربازییە لە دنیادا، بەبێ كولیەو بەبێ دەورەو بەبێ زانیاریی، بەوشێوەیە هیچ كەسێك ناچێتە پێشەوە. دكتۆر فوئاد یەكیك بوو لەو كەسانەی كە ئەو جۆرە كارانەی زۆر لا پەسەند نەبوو، لەبەر ئەوە هەندێك لە كادیرەكانی یەكێتیی كەوتبوونە پرتەو بۆڵە كە دكتۆر فوئاد زۆر بۆ یەكێتیی كارناكات، ئەندامانی پارتیش گلەییان هەبوو). لەنێوان گێڕانەوەی تاڵەبانی و بارزانیدا، فوئاد مەعسوم خۆی لە چاوپێكەوتنێكدا بەمشێوەیە باسی دەستلەكاركێشانەوەكەی دەكات: (پارتی منی بە نهێنگیریی تۆمەتبار دەكرد، تەنانەت یەكێتیش منی بەوە تۆمەتبار دەكرد، ئەوان ئاڕاستەی تەكنۆكراتی منیان بە دڵ نەبوو، وایان پێباش بوو لە پۆستەكەمدا زیاتر سیاسییانە مامەڵە بكەم).   موچە.. ئاڵنگاریی بەردەم یەكەم كابینە! بەر لە پێكهێنانی كابینەی یەكەمی حكومەت لە كوردستان، داهاتی گومرگەكانی هەرێم بەسەر لایەنەكانی بەرەی كوردستانیدا دابەش دەكرا، نەوشیروان مستەفا كە خۆی جێگری سەرۆكی بەرەی كوردستانی بووە دەڵێ: (هەر لایەك بەهۆی ئەو دەرامەتە نامەشروعەوە هەزاران چەكداری بەكرێ گیراو و لایەنگری هەلپەرەستی لەخۆی كۆكردبوەوە، موچەو ئیمتیازی پێ ئەدان). نەوشیروان مستەفا باسلەوە دەكات، لایەنەكانی بەرەی كوردستانی بەتەمابوون لە هەڵبژاردندا نیسبەتی دەنگەكانیان لە نیسبەتی گومرگەكەیان زۆرتر بێت، ئەو خشتەیەكی بۆ نیسبەتی پشكی حزبەكان لە داهاتی گومرگ و رێژەی دەنگەكانیان لە هەڵبژاردندا كردووە، كە بەمجۆرەیە: بۆیە كە یەكەمین كابینەی حكومەت لە هەرێمی كوردستان پێكهاتووە، گەورەترین ئاڵنگاریی بەردەم كابینەكە هاوشێوەی ئێستا دابینكردنی موچەو نەگەڕانەوەی تەواوەتیی داهاتەكان بووە بۆ خەزێنەی گشتیی. فوئاد مەعسوم یەكەم سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان لەبارەی دۆخی كابینەكەیەوە دەڵێ: (حكومەت لە سەرەتاوە یەك دیناری نەبووە، گومرگ و سەرچاوەی دارایی لای بەرەی كوردستانی بووەو دوای شەش مانگ ئینجا رادەستی حكومەتی هەرێمی كردووە، لەو كاتەدا ماوەی چوار مانگ موچەی فەرمانبەران و مامۆستایان نەدرا).    رۆژی 4ی نیسانی 1993 جەلال تاڵەبانی لە نامەیەكدا بۆ نەوشیروان مستەفا لەبارەی دۆخی حكومەتەوە نوسیویەتی: (هەرچەندە حكومەتەكەمان كەوتەگەڕو هەندێ كاری باشی كردوە، بەڵام كزو سست و بێ كارایە، بەتایبەتی لەم سەردەمەداو كارە گرنگەكانی لەبەر ناڕواو پێ ئەنجام نادرێ. بۆ نمونە وا چەندین مانگە بڕیاری یەكخستنی پێشمەرگە دەرچووە، كەچی هێشتا ئەنجام نەدراوە. كوڵوكفت بووین لەگەڵیان، ناچێ بە مێشكیانا، موچەی پێشمەرگە بدەن، كەچی (50) ملیۆن موچەی مەئمورو پاشماوەی بەعس مانگانە دەدەن، یان دەزگایەك بۆ شەهیدان دابنێن! ئەمە جگە لە بێ كارەیی و دزی و بەرەڵایی و فەزیحەتی پۆلیس و ئاسایش! بۆیە سەركردایەتی بەگشتی دەنگ - جگە لە كاك عارف رشدی- بڕیاری گۆڕینی سەرۆكی حكومەت و حكومەتەكەیان دا زۆربەی هەرە زۆری كادیرەكانیش هەروایان گەرەك بوو. كاك مەسعود لای من زۆر بە پەرۆشە بۆ گۆڕاندن، كەچی سستی دەنوێنن لە بەجێهێنانی، سەركردایەتی پارتیش مانەوەی دكتۆر فوئادیان بۆ خۆیان زۆر پێ باشترە). هەر لەم نامەیەدا، تاڵەبانی نیازی خۆی بۆ گۆڕانكاریی وزاریی لە كابینەی حكومەت بۆ نەوشیروان مستەفا بەیان دەكات و دەڵێ: (ئێمە بەپێی بڕیار، هەر كافێ خان و شێركۆو حەمە دەهێڵینەوە- گەر پارتی رازی بن- بەڵام ئەوانی تر دەگۆڕین دیارە ئەوسا دەبێ وەزیرەكانی پارتیش بەڕەزامەندی ئێمەش بن) ئەگینا هەر لایەنە با خۆی بە ئارەزوی خۆی دانێت. ئەوەی راستی بێت، بنودی قانونی ئەنجومەنی وەزیرانیش پێویستیان بە گۆڕین هەیە. بەتەماین ئەمجارە، ژمارەی ئێمەو پارتی وەك یەك بن، هی حیزبەكانی تریش سەرو یەك وەزیر، بەتەماین زۆربەی جێگری وەزیرەكانیش بگۆڕین). كابینەی دووەمی حكومەت 4ی نیسانی 1993 كابینەی دووەمی حكومەتی هەرێم بە سەرۆكایەتی (كۆسرەت رەسوڵ عەلی) پێكهات، (رۆژ نوری شاوەیس) وەكو خۆی و لە پشكی پارتی لە پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەت مایەوە. تاڵەبانی لەبارەی كاندیدكردنی كۆسرەت رەسوڵەوە بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران، لە یادوەرییەكانیدا دەڵێ: (من و نەوشیروان رامان وابوو، لەنێوان دكتۆر كەمال فوئادو كۆسرەت رەسوڵدا یەكێكیان تەكلیف بكەین بۆ سەرۆكایەتی وەزیران، بەشی زۆری برادەران دەنگیان بۆ كۆسرەتدا، گوتیان كۆسرەت چالاكەو مەشاعیری زۆر یەكێتیانەیەو خەڵكی هەولێریشە، ئێمەش ئەوكاتە لە هەولێر بووین و ئەو دەتوانێت كاربكاتە سەر خەڵكی هەولێرو هەولێرییەكان، بەوجۆرە دەنگ بۆ كۆسرەت درا. هۆیەكی تری هەڵبژاردنی كۆسرەت ئەوە بوو كە مەسعود بارزانی بەلایەوە زۆر باش بوو بۆ ئەوە هەڵببژێرێت..). لە كابینەی دووەمدا، چەند وەزیرێكی نوێ دانران و هەندێك لە وەزیرەكانی كابینەی یەكەمیش لە كابینەی نوێدا مانەوە.   پێكهاتەی كابینەی دووەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان شەڕو دۆخی دارایی كابینەی دووەم گەورەترین ئاڵنگاریی بەردەم ئەم كابینەیە، سەرهەڵدانی شەڕی ناوخۆیی نێوان پارتی و یەكێتیی بوو، كە ماوەی چوار ساڵ (1994 بۆ 1998)ی خایاند. شەڕی ناوخۆیی یان ئەوەی لە ئەدەبیاتی سیاسیدا بە "شەڕی براكوژیی" ناوی دەهێنرێت لە رۆژی 3ى ئايارى 1994 لە قەڵادزێوە دەستیپێكردو قۆناغ بە قۆناع هەموو ناوچەكانی تری گرتەوە، واتا دوای دوو مانگ لە دەستبەكاربوونی كابینەی دووەم، شەڕ دەستیپێكرد، بۆیە لەگەڵ دەستپێكردنی شەڕدا، حكومەت توشی قەیرانی دارایی هات، وەكو نەوشیروان مستەفا دەڵێ: (لەسەرەتای مایسی 94ەوە كە شەڕی ناوخۆ هەڵگیرسا، پارتی دەستی گرت بەسەر داهاتەكانی بادینان دا، لەوانە گومرگی ئیبراهیم خەلیل، یەكێتیش دەستی گرت بەسەر داهاتی سلێمانی دا). بەپێی داتایەك كە (نەوشیروان مستەفا) بڵاویكردوەتەوە، لەمانگی (10)ی ساڵی 1994دا داهاتی حكومەت بەتێكڕا بڕی (166 ملیۆن) دیناری سویسری بووە، ئەم داهاتە بەمشێوەیە دابەشكراوە: •    بڕی (80 ملیۆن) دینار بۆ مەكتەبی سیاسی‌و پێشمەرگەی هەردوو حزب (یەكێتی+ پارتی). •    بڕی (86 ملیۆن) دینار بۆ موچەی فەرمانبەرانی كوردستان بەهەردوو ناوچەی ژێر دەسەڵاتی پارتی‌و یەكێتییەوە، بەمشێوەیە: -  بڕی (38 ملیۆن‌و 450 هەزار) دینار بۆ موچەی فەرمانبەرانی هەولێر. -  بڕی (26 ملیۆن‌و 200 هەزار) دینار بۆ موچەی فەرمانبەرانی سلێمانی. -  بڕی (14 ملیۆن‌و 800 هەزار) دینار بۆ موچەی فەرمانبەرانی دهۆك. -  بڕی (7 ملیۆن) دینار بۆ موچەی فەرمانبەرانی كەركوك. بە تەماشاكردنی خەرجی یەك مانگی حكومەت لە ساڵی 1994دا دەردەكەوێت، تەنیا لە پارەی تەرخانكراو بۆ موچە، لە كۆی (86 ملیۆن) دینار بڕی (53 ملیۆن) دیناری بۆ هەولێرو دهۆك‌و بڕی (33 ملیۆن) دیناری بۆ سلێمانی رۆیشتووە، واتە لە تێكڕای خەرجی موچەی كوردستان بڕی (38%) بۆ سلێمانی رۆیشتووە‌و بڕی (62%)ی خەرجی موچە بۆ ناوچەكانی هەولێرو دهۆك بووە. سەرەتای ناكۆكی پارتی‌و یەكێتیی لەسەر چۆنیەتی دابەشكردنی داهاتەكان (داهاتی گومرگەكان، چونكە ئەوكات هێشتا داهاتی نەوت سەریهەڵنەداوە) دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی كابینەی دووەمی حكومەت و رۆژانی شەڕی ناوخۆیی‌. بارزانی لە بیرەوەرییەكانی خۆیدا لەمبارەیەوە دەڵێ: (یەكێتی بابەتی گومرگی ئیبراهیم خەلیلی كردبوو بە وێردی سەر زمانی، گوایە پارتی پشكیان لە داهاتی گومرگی ئیبراهیم خەلیل ناداتێ‌و ئەوان داوای مافیان دەكەن). بارزانی گومان لەسەر ئەم گرفتە دادەنێت‌و نوسیویەتی: (پرسیارەكە ئەوەبوو ئایا كاتێك یەكێتی لە 1ی ئایاری 1994دا لە سلێمانی‌و گەرمیان پەلاماری بارەگاكانی پارتییان دا، كێشەی گومرگ هەبوو؟.. چ عەقڵ‌و مەنتقێك قبوڵی دەكات پارتی پارە بە لایەنێك بدات كە دروشمی لەناوبردنی بەرزكردوەتەوە‌و هەوڵی سڕینەوەی دەدا). هاوشێوەی ئێستا كە پارتییەكان گومانیان لە داهاتەكانی سلێمانی هەیە، لە رۆژانی شەڕی ناوخۆشدا هەمان گومان لە راست‌و دروستی داهاتەكان لە ئارادا بووە، بارزانی لە یادەوەرییەكانی خۆیدا لەبارەی بارودۆخی دارایی ئەو سەردەمەوە نوسیویەتی: (داهاتی یەكێتیی لە باشماخ‌و خاڵە سنورییەكانی دیكەیان لەگەڵ ئێران لە داهاتی گومرگی ئیبراهیم خەلیل كەمتر نەبوو، وروژاندنی بابەتی ئیبراهیم خەلیل، تەنیا بیانوی یەكێتی بوو بۆ دەستپێكردنەوەی شەڕ). بارزانی هیچ داتا‌و ژمارەیەكی لەبارەی داهاتی گومرگەكان لەو سەردەمەدا چ گومرگەكانی بندەستی پارتی چ ئەوانەی یەكێتیی بڵانەكردوەتەوە، بۆ سەلماندنی ئەوەی داهاتی هەردوولا وەكو یەكترن تەنیا دەڵێ: (ئەگەر راست بێت یەكێتی بێ پارە بووبن ئەو هەموو تێچوونەی شەڕیان چۆن‌و لەكوێ دابین دەكرد؟)، بەوتەی بارزانی ئەمە بەڵگەی ئەو راستیەیە لەو سەردەمەدا (1994) ئەگەر داهاتی یەكێتیی لە پارتی زیاتر نەبوبێت، كەمتر نەبووە. بەم بارودۆخەوە، كابینەی دووەم تاوەكو كۆتاییەكانی ساڵی 1996 بەردەوام بوو. سەرچاوەكان: •    سایتی فەرمی حكومەتی هەرێمی كوردستان https://krgrussia.ru/ckb/history-of-the-krg/ •    سایتی فەرمی پەرلەمانی كوردستان https://www.parliament.krd/about-parliament/parliament-terms/term-1/ •    (مام جەلال دیداری تەمەن)، ئامادەكردنی سەلاح رەشید، چاپی یەكەم 2017، چاپخانەی كارۆ •    بارزانی و بزوتنەوەی رزگاریخوازی كورد، بەرگی پێنجەم، چاپی یەكەم 2022، چاپخانەی رۆكسانا •    كێشەی پارتی و یەكێتی، نەوشیروان مستەفا، ئامادەكردنی لوقمان عەباس، 1995 هانكۆ- فینلاند •    نەوشیروان مستەفا، خەون یان مۆتەكە •    حیزب و حوکم: ئه‌زمونی کوردستان، وتاری نەوشیروان مستەفا https://gorran.net/Details.aspx?jimare=257 •    بروسكەنامە، نامەو بروسكەی نێوان مام جەلال، مەسعود بارزانی و نەوشیروان مستەفا، سەلاح رەشید، چاپی یەكەم 2023، ناوەندی رۆشنبیریی ئەدیبان •    هەڵبژاردن لە كوردستان، محەمەد رەئوف، چاپی چوارەم 2024 •    كێن ئەوانەی بە فعلی وەزیربوون ..كابینەی یەكەم تا كابینەی نۆیەم، راپۆرتی (درەو) https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=8847 •    كابینەكەی فوئاد مەعسوم موچەی چوار مانگی فەرمانبەرانی پێنەدرا، راپۆرتی (درەو) https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=1405 •    30 ساڵ قەیرانی دارایی لە سلێمانی، راپۆرتی (درەو) https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=12658 پاشكۆ: دەنگی لایەنەكان لە یەكەم هەڵبژاردندا، بەوشێوەی لەسەر سایتی پەرلەمانی كوردستان دانراوە   لیستی ئەندامانی خولی یەكەمی پەرلەمانی كوردستان بەوشێوەی لەسەر سایتی پەرلەمان دانراوە یه‌كه‌م: لیستی پارتی دیموكراتی كوردستان 1.    ئیبراهیم سه‌عید محه‌مه‌د 2.    ئیدریس هادی صالح 3.    ئازاد فه‌تاح ره‌شید میران 4.    ئه‌حمه‌د سالار عه‌بدولواحید 5.    ئه‌حمه‌د عه‌ لی عومه‌ر 6.    ئه‌كبه‌ر حه‌یده‌ر موسا 7.    ئه‌كره‌م عزه‌ت نه‌جیب 8.    بارزان خالید عه‌زیز 9.    جه‌عفه‌ر شێخ عه‌لی 10.    جه‌وهه‌ر ئه‌حمه‌د شاواز گه‌ڵاڵی 11.    جه‌وهه‌ر نامق سالم 12.    حه‌سه‌ن حوسێن به‌فری 13.    حه‌مه‌ نه‌جم حه‌مه‌ فه‌ره‌ج جاف 14.    حه‌مید سه‌لیم میران 15.    خه‌یری سه‌عید عه‌لی به‌گ یه‌زیدی 16.    د. رۆژ نوری صدیق شاوێس 17.    سه‌عید محه‌مه‌د سه‌عید هه‌روری 18.    سه‌فه‌ر مجه‌مه‌د حوسێن دۆسكی 19.    سه‌لیم عه‌لی حاجی مه‌لۆ 20.    شه‌فیقه‌ فه‌قی عه‌بدوڵڵا 21.    شێروان ناصح حه‌یده‌ری 22.    مه‌لا ته‌لحه‌ سه‌عید قه‌ره‌نی 23.    صه‌لاحه‌دین ئیبراهیم ده‌لۆ 24.    جه‌میل عه‌بدی سندی 25.    عه‌فان عوسمان شێخ حوسامه‌دین 26.    فازل ره‌ئووف چه‌قزی 27.    فه‌رحان عه‌بدولڵا ئاغا شه‌رفانی 28.    فه‌رسه‌ت ئه‌حمه‌د عه‌بدولڵا 29.    فه‌ره‌نسۆ تۆما كانون حه‌ریری 30.    فه‌له‌كه‌دین سابیر كاكه‌یی 31.    فه‌وزیه‌ عزه‌دین ره‌شید 32.    قاسم محه‌مه‌د قاسم 33.    قه‌یس دیوالی سه‌عید دۆسكی 34.    كانه‌بی عه‌زیز ئه‌حمه‌د دزه‌یی 35.    مه‌ئمون نور محه‌مه‌د بریفكانی 36.    شێخ موحسین خالید موفتی 37.    یونس محه‌مه‌د سه‌لیم رۆژ به‌یانی 38.    محه‌مه‌د ئه‌مین مه‌ولود ئه‌مین 39.    مه‌لامحه‌مه‌د تاهیر زه‌ین عابدین 40.    محه‌مه‌د سه‌عید ئه‌حمه‌د ئه‌عقوبی 41.    مه‌لا محه‌مه‌د شه‌ریف تاهیر دۆسكی 42.    محه‌مه‌د عه‌بدولقادر ئه‌حمه‌د 43.    مه‌لا مه‌حمود فه‌ندی دێرشه‌وی 44.    مامه‌ند محه‌مه‌د ئه‌مین بابه‌كر 45.    مه‌لا هادی خدر كوێخا 46.    نیهاد نوره‌دین ره‌شید 47. وریا ئه‌حمه‌د محه‌مه‌د ئه‌مین 48. یه‌حیا محه‌مه‌د عه‌بدولكه‌ریم به‌رزنجی 49. موحسن صالح كه‌تانی 50. عه‌دنان محه‌مه‌د حوسام نه‌قشبه‌ندی دووه‌م: لیستی یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان و زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان 1.    ئه‌بوبه‌كر حاجی سه‌فه‌ر غولام 2.    ئه‌حمه‌د ئه‌بوبه‌كر حه‌سه‌ن بامه‌ڕنی 3.    ئه‌حمه‌د تاهیر ئه‌حمه‌د نه‌قشبه‌ندی 4.    ئه‌رسه‌لان بایز ئیسماعیل 5.    ئه‌یاد حاجی نامق مه‌جید به‌قاڵ 6.    په‌ریخان مه‌حمود عه‌بدولقادر (شه‌مام) 7.    جه‌لال جه‌وهه‌ر عه‌زیز 8.    جه‌لال شه‌فیق عه‌لی 9.    عه‌بدوڵڵا ره‌سول عه‌لی (كۆسره‌ت) 10.    حه‌سه‌ن كانه‌بی خدر بلباس 11.    حه‌سه‌ن عه‌بدولكه‌ریم به‌رزنجی 12.    حوسێن عارف عه‌بدولره‌حمان 13.    خه‌سره‌و گوڵ محه‌مه‌د 14.    حه‌سه‌ن ئه‌حمه‌د عه‌بدولڵا كوێستانی 15.    سه‌عدی ئه‌حمه‌د محه‌مه‌د 16.    سه‌عید عه‌لی خان عه‌بدول سلێڤانی 17.    سه‌لام كه‌ریم خان مه‌حمود خه‌لیفه‌ 18.    سیروان محه‌مه‌د نورولی 19.    شه‌وكه‌تی حاجی موشیر محه‌مه‌د 20.    شێركۆ فایه‌ق عه‌بدوللا بێكه‌س 21.    سه‌لاحه‌دین عه‌به‌دولحه‌مید عه‌بدولڵا 22.    سه‌لاحه‌دین محه‌مه‌د حه‌سه‌ن حه‌فید 23.    ته‌ها محه‌مه‌د ته‌ها (مه‌لا) 24.    تاریق محه‌مه‌د سه‌عید جامباز 25.    حه‌سه‌ن حه‌مید ره‌حیم (رۆسته‌م) 26.    عه‌بدوڵڵا حاجی ئیبراهیم عه‌بدوڵڵا 27.    عه‌بدولخالق محه‌مه‌د ره‌شید زه‌نگه‌نه‌ 28.    عه‌بدولكه‌رم كاكه‌ حه‌مه‌ عه‌بدولكه‌رم 29.    عزه‌ددین مسته‌فا ره‌سول 30.    عه‌لی عه‌بدوڵڵا ئه‌حمه‌د 31.    عه‌لی ره‌سول رۆسته‌م 32.    عومه‌ر سه‌ید عه‌لی حوسێن 33.    عومه‌ر عه‌بدولڵا محه‌مه‌د (ملازم عومه‌ر) 34.    قادر عه‌زیز حه‌مه‌ده‌مین 35.    قادر مامه‌ند بابه‌كر ئاغا 36.    هێرۆ ئیبراهیم ئه‌حمه‌د 37.    كه‌مال جه‌لال غه‌ریب 38.    كه‌مال عه‌بدولكه‌ریم فوئاد 39.    گه‌لاوێژ عه‌بدولجه‌بار مه‌جید جه‌باری 40.    محه‌مه‌د ئه‌مین عه‌بدولحه‌كیم محه‌مه‌د 41.    محمد توفیق حه‌مه‌ ره‌حیم 42.    محه‌مه‌د فزل محه‌مه‌د عه‌زیز (قه‌فتان) 43.    محه‌مه‌د فوئاد مه‌عصوم خدر 44.    موسته‌فا قادر موسته‌فا 45.    مه‌زهه‌ر عه‌لی موسته‌فا كاكی 46.    نه‌وشیروان فوئاد مه‌عروف مه‌ستی 47.    نه‌جمه‌دین عه‌زیز ئیسماعیل 48.    نه‌ژاد ئه‌حمه‌د عه‌زیز ئاغا 49.    نه‌هله‌ محه‌مه‌د سه‌عدوڵڵا 50.    كه‌مال ئیبراهیم فه‌ره‌ج شاڵی سێیه‌م: لیستی بزووتنه‌وه‌ی ئاشووری 1.    یوناده‌م یوسف كه‌نا 2.    شه‌مائیل نه‌نۆ بنیامین 3.    فه‌ره‌نسیس یوسف شابا 4.    ئه‌ركه‌م عاشوور عه‌ودیش چواره‌م: لیستی یه‌كگرتووی مه‌سیحیه‌كانی كوردستان 5.  سه‌ركیس ئاغاجان مامه‌ندو به‌هۆی هه‌ڵگیرسانی شه‌ری ناوخۆ، له‌2ی مایسی 1994 نه‌توانرا هه‌ڵبژاردنی خولی دووه‌می پەرلەمانی كوردستان ئه‌نجامبدرێ. دواجار به‌هۆی رێكه‌وتنامه‌ی ئاشتی واشنتۆن كه ‌له‌ساڵی 1998 به‌ئاماده‌بوونی وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌وسای ئه‌مریكا (خاتوو مادلین ئۆلبرایت) له‌نێوان (جه‌لال تاڵەبانی و مه‌سعود بارزانی) ئیمزاكرا، په‌رله‌مانی كوردستان یه‌كیگرته‌وه‌. پەرلەمان له‌ 4/10/2002 یه‌كه‌م كۆبوونه‌وه‌ی یه‌كگرتنه‌وه‌ی كردو هه‌فته‌یه‌كیش دوای ئه‌وه‌ كۆبوونه‌وه‌ی دووه‌می یه‌كگرتنه‌وه‌ی له ‌سلێمانی گرێدا. كە په‌رله‌مانی كوردستان یه‌كیگرته‌وه‌، به‌شێكی زۆری ئه‌ندامانی هه‌ردوو فراكسیۆنی یه‌كێتی و پارتی گۆڕدران، به‌پێی بڕیاری ژماره‌ (2)ی رۆژی 4/10/2002ی په‌رله‌مان، مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كێتیی بۆ پركردنه‌وه‌ی كورسییه‌ چۆڵه‌كانی، (23) پاڵێوراوی بۆ ئه‌م كورسیانه‌ پێشكه‌شی په‌رله‌مان كردووه‌و له‌ دانیشتنی رۆژی 4/10/2002 سوێندی یاساییان خواردو بوون بە ئه‌ندامی په‌رله‌مانی كوردستان، ئەو ئه‌ندامانەش بریتیبوون له‌: 1.    احمد شریف علی 2.    بكر احمد یعقوب 3.    چه‌تو ره‌ئوف محمد حه‌وێزی 4.    حه‌یده‌ر ئیسماعیل عبدالله‌ 5.    له‌تیف عبالقادر صادق 6.    محمد عه‌باس عه‌وڵا 7.    مه‌ناف نادر قادر 8.    نعمت عبدالله‌ پیرداود 9.    یاسین محمد عبدالقادر 10.     جعفر مسته‌فا علی 11.     رزگار كایل محمد 12.     ره‌ئوف فرج محمد 13.     عمر سه‌ید علی 14.    مسته‌فا قادر محمود 15.     سالار عزیز اسماعیل 16.    اسماعیل ابراهیم مه‌ردان 17.     صباح حسین عوسمان 18.    عماد احمد سه‌یفور 19.    حسن علی اكبر 20.     نجم الدین رشید امین 21.     حسین جنبلی عبدالله‌ 22.     احمد عبالرحمن قصاب 23.     شێخ عبدالكریم حاجی كاكه‌ حه‌مه‌ هه‌ر بۆ ته‌واوكردنی ژما‌ره‌ی ئه‌ندامانی لیستی پارتی دیموكراتی كوردستان، كه ‌به‌پێی رێكه‌وتننامه‌ی واشنتۆن (51) ئه‌ندام به‌ر پارتی دیموكراتی كوردستان ده‌كه‌وێت، په‌رله‌مانی كوردستان له‌ دانیشتنی ژماره‌ 3ی رۆژی 15/10/2002 ئه‌ندامێتی به‌ڕێز (فه‌له‌كه‌دین كاكه‌یی) بۆ پڕكردنه‌وه‌ی ئه‌و كورسیه‌ی پارتی به‌كۆی ده‌نگ په‌سه‌ند كردو هه‌ر له‌و دانیشتنه‌دا سوێندی یاسای خوارد. له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌ركی په‌رله‌مان گواستنه‌وه‌ی پرۆسه‌ی سیاسی و ئاشتی بوو بۆ قۆناعێكی پێشكه‌وتووتر، كه‌ ئه‌ویش یه‌كگرتنه‌وه‌ی هه‌ردوو ئیداره‌ی كوردستان بوو كه‌ له‌ ئه‌نجامی شه‌ڕ له‌ هه‌ولێرو سلێمانی دروستبوون، بۆیه‌ ئه‌م خوله‌ به‌خولی گواستنه‌وه‌ ناونرا. ماوه‌ی سه‌رۆكایه‌تی ئه‌م خوله‌ی په‌رله‌مان 3 مانگ بۆ پارتی دیموكراتی كوردستان به ‌سه‌رۆكایه‌تی (د، رۆژ نوری شاوێس)و 2 مانگیش بۆ یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان به‌ سه‌رۆكایه‌تی (د. كه‌مال فوئاد) دیاریكرا. به‌ڵام به‌گشتی ئه‌م خوله‌ درێژه‌پێده‌ری خولی یه‌كه‌می هه‌ڵبژاردنه‌كانی ساڵی 1992 بوو. له‌ خولی گواستنه‌وه‌دا په‌رله‌مان چه‌ندین یاساو بڕیاری گرنگی ده‌ركردووه‌.  

درەو: لە مانگی شوباتی 2025، لە چوار پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان،(54) چالاكی نارەزایەتی مەدەنی ئاشتیخواز، بەرێوەچوون كە زۆرینەی داخوازییەكان بۆ موچە و دامەزراندن بوون، 2 چالاكیان بە زەبری هێز مامەڵەیان لەگەڵدا كراوە.  بەبەراورد لەگەڵ چالاكی نارەزایەتیەكانی مانگی رابردوو كانونی دووهەم، كە (48) چالاكی بوون، بە رێژەی 13% زیادی كردوە. بە پێی چاودێری تۆڕی هاوپەیمانی 19، زۆرترین چالاكی و نارەزایەتی بۆ موچە بوون كە 41%ی كۆی داخوازییەكان بوون و 17% بۆ دامەزراندن و 9%ی داخوازییەكان بۆ خزمەتگوزرای بوون. بە پێی بەدواچوونی تۆڕی هاوپەیمانی نۆزدە، 61%ی چالاكییەكان لە پارێزگای سلێمانی، 31% لە پارێزگای هەولێر، 6% ی لە پارێزگای دهۆك، 2%ی لە پارێزگای هەڵەبجە بوون. مانگی شوباتی رابردوو گەورەترین مانگرتنی مامۆستاو فەرامانبەران لەشاری سلێمانی رێكخرا، كە لە (28ی كانونی دووهەم تا11ی شوباتی 2025) بەردەوام بوو، پاشان لەسەر داخوازی چین و توێژەكان، لە رێپێوانێكی جەماوەری گەورەدا كۆتاییان بە مانگرتن لە خواردن هێنا.  بە درێژایی دوو هەفتەی ئەو چالاكییە هێزە ئەمنییەكان و ئیدارەی مەدەنی شاری سلێمانی، ئەركی پاراستن و چاودێری رەوشی تەندروستی و پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری گشتیان لە ئەستۆ گرتبوو. ڕۆژی یەكشەممە (9 شوباتی 2025)، بەشێك لە مانگرتووانی ژێر خیوەتەكەو  ژمارەیەكی تر لە چین توێژەكانی سلێمانی، و شارەكانی تر، بە ئامانجی گردبونەوە لە بەردەم ئۆقیسی یونامی لە پایتەخت بە ئۆتۆمبێل بەرەو هەولێر بەرێكەوتن، بەڵام لە بازگەی دێگەڵە هێزێكی ئەمنی رێگری لێكردن بچنە ناو شاری هەولێر، بە زەبری هێز بڵاوەیان بە بەشداربوان كرد و وەزارەتی ناوخۆش چالاكییەكەی بە "دەستی دەرەكی و لایەنی پاشكۆ" تۆمەتبار كرد. هێزە ئەمنییەكان بۆ بڵاوەپێكردنیان گازی فرمێسك رێژ و فیشەكی پلاستیكیان بەكارهێنا، لە ئەنجامدا كۆمەڵێك بەشداربووی چالاكییە تووشی تەنگە نەفەسی، بەشێكیان بە هۆی پاڵنان و راوەدونانیان بریندار بوون هەر وەك توندوتیژی بەرامبەر رۆژنامەنووسانیش بەكار هات و كەرەستەی رۆژنامەنوسی بەشێكیان زەوتكرا. هەەروەها رۆژی یەكشەممە، 23ی شوبات، كۆمەڵێك مامۆستاو فەرمانبەر خۆپیشاندانێكیان لەسەر شەقامی سەرەكی عەربەت – هەڵەبجە، عەربەت - پێنجوێن رێكخست و لەسەر شەقامەكە پەناگیریان راگەیاند و خێوەتیان هەڵدا. ئەو مامۆستاو فەرمانبەرانە بە تایبەت شەقامەكەیان بە رووی هاتوچۆی ئەو تەنكەرانە داخست كە سوتەمەنی دەگوازنەوە. ئێوارەی دووشەممە 24ی شوباتی 2025، هێزێكی زۆری ئاسایش روویانكردە عەربەت، پاش بردنی هێزەكە هێرش كرایە سەر خێوەتەكەیان، بەشداربووانی پەناگیرییەكە بەشێكیان مانگرتووانی خێوەتەكەی سلێمانی بوون، ئەوان "هێزەكانی ئاسایش"یان تۆمەتباركرد، بە دەزگاكانی راگەیاندنیان ووت" هێزێك  بە جلی مەدەنییەوە هاتوونەتە ناو خێمەكەوە و دواتر هێزێكی زۆری ئاسایش گەمارۆی خێمەكەی داوە و پاشان هێرشیان كردووەتە سەر خێمەی مامۆستایان". ئەمە بووە هۆی بڵاوەپێكردنی مانگرتووان بەزەبری هێز، كە بە هۆیەوە مامۆستایەك برینداربوو، چەنەند بەشداربوویەكی مانگرتنەكە و چەند رۆژنامەنووسێك بۆ ماوەی چەند كاتژمێرێك دەستبەسەركران، پاشان ئازاد كران، هاوكات بە بێ هیچ هۆكارێك دەستگیرا بەسەر ئۆتۆمبێلی تایبەتی بەشێك لە مامۆستایانی بەشداربووی پەناگیرییەكە، دواتر رادەستی خاوەنەكانیان كراوەتەوە. بە پێی ستاندارتی نێودەوڵەتی مامەڵەكردن لەگەڵ خۆپیشاندادا، كاتێك هێزە ئەمنییەكان دەستوەردان لە خۆپیشاندانەكان دەكەن،  كە مەترسییەكی ڕەوا لەسەر سەلامەتی و مافی كەسانی دیكە هەبێت. ئەگەر هێزی ئەمنی هەوڵی ڕاگرتنی یان سنوورداركردنی خۆپیشاندانێك بدات، دەبێت ئەم دەستێوەردانە ڕێژەیی و پێویست بێت، یان بە واتایەكی تر، دەبێت سوودەكەی لە زیانەكانی زیاتر بێت، كەمترین سنوورداركردنی مافەكانی تێدابێت. هاوپەیمانی 19 بۆ بەرەوپێشبردن و پاراستن و چاودێریكردنی مافی ئازادی ڕادەربڕین لە هەرێمی كوردستانی عێراق بەردەوام دەبێت، جەخت دەكاتەوە لە دەستەبەركردنی ڕێزگرتن لەو مافە وەك لە مادەی 19ی جاڕنامەی گەردوونی مافەكانی مرۆڤی نەتەوە یەكگرتووەكاندا هاتووە. لەبارەی تۆڕی 19 بۆ چاودێری ئازادی:  تۆڕێكە ئەركی چادێریكردنی مافی مرۆڤە، لە كۆمەڵێك داكۆكیكاری مافی مرۆڤ و رێكخراوی مەدەنی پێكدێت، سەنتەری میترۆ سەرپەرشتی دەكات. ناوەكەی لە بەندی 19 لە جاڕنامەی گەردوونی مافی مرڤەوە وەرگرتوە، وەك بەندێكی سەربەخۆ گوزراشت لە لە مافی ئازادی رادەربڕین دەكات كە تیایدا هاتووە: "هەموو كەسێك مافی ئازادی بیروڕا و ڕادەربڕینی هەیە، مافەكەش بریتییە لە هەڵگرتنی بیروڕای خۆی بەبێ دەستوەردان، و گەڕان یان وەرگرتنی زانیاری و بیرۆكە و گواستنەوەیان، لە ڕێگەی میدیاوە، بەبێ گوێدانە هەر ئاستەنگێك.”  

درەو: یاریگای نێودەوڵەتی نەورۆز كە ماوەیەكی بووەتە جێگای سەرنجی وەرزشوانانی هەرێمی كوردستان و عێراق، سەرۆكی شارەوانی سلێمانی دەڵێت شوێنی یاریگای نەورۆز گەشتیارییە نەك یاریگا، لاهور شێخ جەنگیش دەڵێت بە فەرمانی قوباد تاڵەبانی ئەو زەویە تەرخانكراوە و بەڵگەنامەكان بڵاو دەكەینەوە. دوای ئەوەی جەماوەرێكی زۆری وەرزشی بۆ بینینی یارییەكان روویان دەكردە یاریگای نێودەوڵەتی نەورۆز لە سلێمانی، هاندەران داویان دەكرد شارەوانی و حكومەتی خۆجێی سلێمانی هاوكاربن بۆ تەواوكردنی یاریگای نەورۆز، بەڵام لەیلا عومەر سەرۆكی شارەوانی سلێمانی دەڵێت: بەگوێرەى ماستەرپلانى سلێمانى شوێنى یاریگاى نەورۆز سەوزاییە و یاریگا نییە. لاهور شێخ جەنگی سەرۆكی یانەی نەورۆز ئەمڕۆ لە لێدوانێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: كاتی خۆی بە فەرمانی قوباد تاڵەبانی، شارەوانی ئەو پارچە زەوییەی تەرخان كردوە بۆ یانەی وەرزشی نەورۆز. دیارە ئەو كاتە لەیلا خان لە شارەوانی سلێمانی نەبوە، ئەو دوای روداوەكانی 8ی تەمموز بوە بە سەرۆكی شارەوانی، پێدەچێت نوسراوەكانیان ون كردبێت، ئەمشەو هەمو نوسراوەكانیان بۆ بڵاودەكەینەوە بۆ ئەوەی خەڵك بزانێت ئێمە لەسەر زەوی زیادەڕۆ ئەو یاریگایەمان دروست نەكردوە بۆ شاری سلێمانی." ئیدارەی یانەی نەورۆز چەند بەڵگەیەكیان بڵاوكردەوە سەبارەت بە شوێنی یاریگای نەورۆز: هەنگاوی یەكەم بۆ بونیادنانی یاریگای نەورۆز بۆ  10/7/2017 دەگەرێتەوە كە ئەوكات ئەندازیار یوسف یاسین سەرۆكی ئەوكاتی شارەوانی سلێمانی نوسراوێكی ئاراستەی نوسینگەی قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران كردووە، داوای دیاریكردنی (15) دۆنم زەوی كردووە بۆ یاریگای سلێمانی، دواتر وەزارەتی شارەوانی نوسراوێكی ئاراستەی شارەوانی سلێمانی كردووەو بڕیارەكەی نوسینگەی قوباد تاڵەبانی لەگەڵیدا ناردووە، دوتر بەڕێوەبەرایەتی نەخشەدانانی ئاوەدانی سلێمانی لاری نەبوونی خۆی دەرووریوە بۆ ئەوەی (15) دۆنم زەوی تەرخانبكرێت بۆ یاریگای نێودەوڵەتی نەورۆز. دواتر لە ساڵی 2019 هەریەك لە شارەوانی سلێمانی و كشتوكاڵی سلێمانی و تۆماری خانوبەرەی سلێمانی و گەشتوگوزاری سلێمانی، نەخشەی یاریگای نێودەوڵەتی سلێمانیان پەسەنكردووەو هاوپێچیانكردووە بۆ ئەوەی یاریگای نەورۆز لەسەر رووبەری (15) دۆنم درووست بكرێت.    

 درەو: بە وتەی ئەندامێکی تیمی کوردستانی عێراقی ڕێکخراوی (CPT) ئەمەریکی ئێران 151 بنکە و بارەگای سەربازی نوێی لە ناوچە سنورییەکانی هەرێمی کوردستان دروستکردووە، کە بە قوڵایی ( 5 بۆ 10 )کیلۆمەتر سنورەکانی فراوانکردووە و هاتووەتە نێو خاکی هەرێمی کوردستانەوە، هاوكات توركیا (74) بنكەو بارەگای لەناو خاكی هەرێمی كوردستاندا هەیەو (35) كیلۆمەتر هاتووەتە ناو خاكی هەرێمی كوردستانەوە. کامەران عوسمان، ئەندامی تیمی کوردستانی عێراقی ڕێکخراوی سی پی تی ئەمەریکی، بە دەنگی ئەمەریکای ڕاگەیاند،"ئێران دەستیکردووە بە دروستکردنی بنکەی سەربازی نوێ لەسەر سنورەکان و زیاتر لە 151 بنکەی دروستکردووە، لە کاتێکدا تورکیا 74 بنکە و بارەگای لە ناوچە سنورییەکانی هەرێم بونیاتناوە." دەشڵێت،"ئێران بە قوڵایی 5 بۆ 10 کیلۆمەتر لەناو خاکی هەرێمی کوردستان بنکە سەربازییەکانی دروستکردووە، بەڵام تورکیا 35 کیلۆمەتر هاتووەتە نێو خاکی هەرێمەوە و بنکەی سەربازی داناوە." لە سنوری قەزای مەندەلی پارێزگای دیالەوە هەتا ناوچەی سیدەکان، بەشێک لە خاڵ و رەبییە سەربازییەکانی ئێران هێندە نزیکن لە گوندە کوردییەکانەوە، بە ئاسانی هەست بە جم و جۆڵی سەربازە ئێرانییەکان دەکرێت. کاروان رەحیم، هاووڵاتییەکی خەڵکی گوندەکانی سنوری ئێرانە، بە دەنگی ئەمەریکای ڕاگەیاند،"گوندی مەحمود قەجەری نزیک دەروازەی پەروێزخان کە پێشتر باوباپیرانمان لێی نیشتەجێ بوون، ئێستا خەڵکەکەی ناتوانن بۆی بگەڕێنەوە چونکە کەوتووەتە نێوان خاڵە سەربازییەکانی عێراق و ئێران." دەشڵێت،"ئێستا گوندەکە لە جێگەیەکی تر بونیاتنراوەتەوە، ئەمە جگە لەوەی ئێران لە زۆر ناوچەی تری وەکو سنوری مەجید سالار و پەروێزخان و بێشکان رەبیە سەربازیییەکانی هێناوەتە پێشەوە." بەپێی وتەی بەرپرسانی پاسەوانی سنوری عێراق، ئێران و تەنانەت عێراقیش رەبیەو خاڵی سەربازییان لەو ناوچانە دروستکردووە کە بە (سفری حدودی) ناسراون و سنوری دەوڵەتێک لە دەوڵەتێکی تر جیادەکەنەوە، هەرچەندە نابێت خاڵی سەربازی ببرێتە ئەو شوێنانە.  

درەو:   وەفدێکی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە بەغداد دەستیان بە دانوستانەکان کردووە، لە پێناو کۆتاییهێنان بەدواین هەنگاوەكانی هەناردەکردنی نەوت بە بۆری جەیهانی تورکیدا، لە ڕێی کۆمپانیای سۆمۆی عێراقییەوە.  سەرچاوە ئاگادارە عێراقییەکان بە رۆژنامەی "الشرق الاوسگ" یان راگەیاندووە، رۆژی یەک شەممە وەفدێکی کوردی لە وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان، کۆبونەوەیان لەگەڵ بەرپرسان لە بارەگای وەزارەتی نەوتی فیدراڵی لە بەغداد ئەنجامداوە، بۆ چارەسەرکردنی پرسی دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت لە کێڵگەکانی هەرێم و، ئەو پرسانەی پەیوەستن بە کاری کۆمپانیاکانەوە. سەرچاوەکە رونیکردەوەتەوە، بڕیاربوو ئەو کۆبونەوەیە سێشەممەی داهاتوو ئەنجام بدرێت، بەڵام پێشهاتەکانی ناو دۆسیەكە وایکردووە، كاتەكەی پێشبخرێت. ئەوەش دوای ئەوە دێت، وەزارەتی نەوتی عێراق، رۆژی شەممەی رابردوو، ئەو کۆمپانیا بیانییە نێودەوڵەتییانەی كە لەژێر چەتری کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی کوردستان (ئەپیکۆر) کاردەکەن، لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتیەكانی حکومەتی هەرێمی کوردستان، بانگهێشتی کۆبونەوەیەکی كردن لە بەغداد رۆژی سێ شەممەی داهاتوو. وەزارەتی نەوتی عێراق، لە بەیاننامەیەکدا ئاماژەی بەوەکردبوو، گفتوگۆکان باس لە پرسەکانی پەیوەست بە گرێبەستە واژوكراوەكانن، بۆ گەیشتن بە لێکتێگەیشتنێک کە بەشداربێت لە پەرەپێدانی کێڵگە نەوتییەکان، بەپێی باشترین شێوازە نێودەوڵەتییەکان، بە شێوەیەک  خزمەت بە بەرژەوەندی نیشتمانی بکات. وەزارەتی نەوتی عێراق رۆژی هەینی رایگەیاند، بەغداد لە چەند کاتژمێری داهاتوودا دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت لە هەرێمی كوردستانەوە رادەگەیەنێت بە بڕی سەرەتایی (185)هەزار بەرمیل، كە بەشێوەی پلەبەندی بڕەكەی بەرز دەكرێتەوە تا دەگاتە ئەوبڕەی لە بودجەی گشتی فیدراڵیدا دیاری کراوە، لە ڕێی كۆمپانیای بە بازاڕکردنی نەوت (سۆمۆ). کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی کوردستان کە نوێنەرایەتی لە (60%ِ)ی بەرهەمی هەرێم دەکات، دوای ئەوە رایگەیاند، هیچ پەیوەندییەکی فەرمی بۆ رونکردنەوەی رێککەوتنە بازرگانییەکان و گەرەنتی پارەدان بۆ هەناردەکردنی رابردوو و داهاتووی لەگەڵ نەکراوە. نزیکەی (8) کۆمپانیای نێودەوڵەتی نەوت، کە لە هەرێمی کوردستان کاردەکەن، رایانگەیاند، هەناردەکردنی نەوت لە ڕێی بەندەری جەیهانی تورکیاوە دەستپێناکەنەوە، سەرەڕای ئەوەی بەغداد رایگەیاند، نزیکن لە دەستپێکردنەوەی هەناردەکردن. حەیان عەبدولغەنی، جێگری سەرۆک وەزیرانی عێراق بۆ کاروباری وزە و وەزیری نەوت، سێشەممەی رابردوو دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستانی لە ڕێی بەندەری جەیهانی تورکیاوە راگەیاند. كێشە هەڵپەسێردراوەکان سەرەڕای ئەم بەرەوپێشچونانە لە پەیوەندی نێوان بەغدادو هەولێر لە کەرتی وزە، کە ئاماژەن بۆ نزیکبوونەوەی دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوت لە ڕێی بۆری نەوتی نێوان عێراق و تورکیا، هەندێک کێشە بە چارەسەرنەکراوی ماونەتەوەو، هەردوولا گفتوگۆکانیان چڕتر دەکەنەوە بۆ چارەسەرکردنیان. دیارترین گرفتەکان بریتین لە، شێوازی حسابکردنی بڕی نەوت و شێوازی پێدانی پارەکەی و، پشکی کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان، کە نەوتیان لە هەرێمی کوردستان دەرهێناوە، جگە لە دۆسییەكانی موچەو رسومات و گومرگ. شاندەکانی نێوان هەردوولا هەوڵ دەدەن پێش دەستپێکردنەوەی پرۆسەی هەناردەکردن، ئەم کێشانە چارەسەر بکەن. وەزیری نەوتی عێراق، هەفتەی رابردوو، بە شێوەیەکی چاوەڕواننەكراو دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی لە کوردستانی عێراقەوە راگەیاند، ئەو هەنگاوش رەنگە ببێتە هۆی کۆتایهێنان بە ململانێیەک كە نزیكەی دوو ساڵی خایاندو، بووە هۆی راگرتنی بڕی زیاتر لە (300)هەزار بەرمیل رۆژانە، كە لە ڕێی تورکیاوە دەچووە بازاڕەكانی جیهان. دوای داخستنی ئەو بۆرییەی کە نەوتی خاوی بۆ بەندەری جەیهانی تورکیا لە ساڵی (٢٠٢٣) دا گواستووەتەوە، بەقاچاخبردنی نەوت لە هەرێمی کوردستانی عێراقەوە بۆ ئێران لەڕێی بارهەڵگرەوە زیادیكرد، بەگوێرەی راپۆرتەكانیش لەڕێی بارهەرڵگرەكانەوە نزیكەی (200) هەزار بەرمیل نەوت بەشێوەیەكی رۆژانەو بەنرخێكی هەرزان لە كوردستانەوە بۆ ئێران و بڕێكی كەمتریش بۆ توركیا رەوانە دەكرا. تورکیا زۆرترین وزەی دەوێت بەگوێرەی ئاژانسی ئەنادۆڵی تورکیا، ئەمڕۆ یەک شەممە، ئەلپارسلان بایراکتار، وەزیری وزەی تورکیا رایگەیاندووە، وڵاتەکەی دەیەوێت لەگەڵ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت، هێڵی بۆری نەوتی نێوان عێراق و تورکیا بەوپەڕی توانایەوە کاربکات. تورکیا لە مانگی ئازاری ساڵی (2023)بۆرییەکەی راگرت، دوای ئەوەی ژووری بازرگانی نێودەوڵەتی فەرمانی بە ئەنكەرە کرد، بڕی یەک ملیار و  (500) ملیۆن دۆلار بداتە بەغداد، وەک قەرەبووی هەناردەکردنی ڕێگەپێنەدراو لە نێوان ساڵانی(2014)بۆ . (2018) تورکیا لە کۆتایی ساڵی (2023)ەوە، رایگەیاندووە، ئامادەیی دەبڕیوە بۆ کارەکانی لەسەر دەسپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستانی عێراق لە رێی ئەو بۆرییەوە. وەزیری وزەی تورکیا وتویەتی: ئەم هێڵە ماوەی ساڵ و نیوێکە ئامادەیە، دەیانەوێت هێڵی بۆری تورکیا-عێراق بەکاربهێنرێت، بەتایبەت هەر دوو بۆری (650) کیلۆمەتری لە سیلۆپیەوە بۆ جەیهان. ئاماژەی بەوەشکردووە: دەیانەوێت بەشێک لەو نەوتەی بەم بۆرییەدا تێدەپەڕێت بچێتە پاڵاوگەی کریکالێ، هەروەها لەڕێی کەشتیەکانەوە لەڕێی بەندەری جەیهانەوە بچێتە پاڵاوگەکانی تورکیا یان بۆ پاڵاوگە جیاوازەکانی جیهان، بۆ ئەوەی توانای بۆرییەکە لە بەرزترین ئاستی خۆیدا بەکاربهێنرێت،  بایراکتار ڕونیشیکردووەتەوە، پڕۆژەی رێڕەوی بازرگانی پلان بۆ داڕێژراوی نێوان تورکیا و عێراق، کە ناوی پڕۆژەی "رێگای گەشەپێدان"ە، دروستکردنی بۆرییەک کە دەگاتە کەنداوی عەرەبی لە خۆدەگرێت، بۆ گواستنەوەی نەوتی عێراق بۆ بازاڕە جیهانییەکان لە ڕێی تورکیایەوە.