(درەو): " تەوتینی موچەی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان دەبێت لەو بانكانە بێت كە لەلایەن بانكی ناوەندییەوە رێگەپێدراون، ئەم كارەش بە هەماهەنگی نێوان وەزارەتی دارایی هەرێم و عێراق بكرێت، ئازادی بە موچەخۆران بدرێت لە هەڵبژاردنی بانكە ئەهلی و حكومییەكاندا" ئەمە پوختەی بڕیاری دادگای فیدراڵییە لەسەر ئەو سكاڵاكەی كە سەرۆك كۆمار تۆماریكردبوو.  دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بڕیاری خۆی لەبارەی ئەو سكاڵا یاساییە دەركرد كە لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عێراق لە رۆژی 20ی مانگی رابردوو تۆماریكردبوو، سكاڵاكەی سەرۆك كۆمار لەدژی هەریەكە لە سەرۆك وەزیران و وەزیرانی دارایی فیدراڵ تۆماركرابوو، جەوهەری سكاڵاكە خۆی دەبینێتەوە لە چەند خاڵێكی سەرەكی كە ئەمانەن:  - دادگای فیدراڵی (فەرمانسالاریی) بەپەلە دەربكات بۆ خەرجكردنی موچەی موچەخۆرانی كوردستان بەشێوەیەكی بەردەوام.  - بابەتە هونەرییەكانی وەكو تەرازووی پێداچوونەوە، وردبینی و چاودێریی، كە رێكاری كارگێڕیی و هونەرین نەبنە هۆكار بۆ دواخستنی موچە.  - جێبەجێكردنی پرۆسەی تەوتینی موچە بەگوێرەی ئەو رێنماییانەی كە لەلایەن بانكی ناوەندیی عێراقەوە دەرچووە كە مامەڵەكردن لەگەڵ بانكە حكومی و ئەهلییەكان لەخۆدەگرێت هاوشێوەی ئەو رێوشوێنانەی كە حكومەتی فیدراڵی گرتویەتییە بەر، ئەم كارەش لە هەماهەنگیی نێوان هەرددوو وەزارەتی دارایی فیدراڵ و كوردستان بكرێت و ئازادی ئەوە بە فەرمانبەران بدرێت كام بانكەی بە باشی دەزانن ئەوە هەڵبژێرن بۆ تەوتینكردنی موچەكانیان، بەگوێرەی ئەو سیستەمەی كە لە هەرێم كاری پێدەكرێت.  - ماددەی 12/ بڕگەی ج لە یاسای بودجەی فیدراڵ، لەلایەن دادگاوە ئەنجومەنی نوێنەران پابەند بكرێت بە هەمواركردنی كە تایبەت بوو بەتێچووی بەرهەمهێنانی نەوت لە كوردستان، دوای سكاڵاكە پەرلەمان هەموارەكەی پەسەندكرد، بۆیە ئەم خاڵەی سكاڵاكەی سەرۆك كۆمار هەر ئەوكاتە ئیتر ناكارا كرا. دادگای فیدراڵی لەسەر سكاڵاكەی سەرۆك كۆمار، لە دوو خاڵدا بڕیاریدا: یەكەم - جێبەجێكردنی پرۆسەی تەوتینكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان بەگوێرەی ئەو رێنماییانەی كە لەلایەن بانكی ناوەندیی عێراقەوە دەرچووە، لەو بانكانەی كە لەلایەن بانكی فیدراڵییەوە مۆڵەتیان پێدراوە، بەگوێرەی ئەو رێوشوێنانەی كە لەلایەن حكومەتی فیدراڵەوە گیراوەتەبەر، بەو مەرجەی بە هەماهەنگیی بێت لەنێوان هەردوو وەزارەتی دارایی فیدراڵ و وەزارەتی دارایی هەرێم، هەروەها ئازادیی بە فەرمانبەران بدرێت لە هەڵبژاردنی ئەو بانكەی كە بۆ ئەو مەبەستە بەباشی دەزانن. دووەم - داواكارییەكانی تری هاتوو لە سكاڵاكەدا رەتكرایەوە، بەهۆی ئەوەی لە تایبەتمەندیدا نین.  هاوڕێ تۆفیق بریكاری یاسایی سەرۆك كۆماری عێراق دوای دەرچووونی بڕیارەكە رایگەیاند" دادگا بڕیاریدا. بە دوپاتکردنەوەی بڕیاری پێشووی خۆی و پابەندکردنی تەوتین بەپێی رێنمایی تەوتینی بانکی مەرکەزی لەرێگای وەزارەتی دارایی حکومەتی هەرێم، فەرمانبەران ئازادن لە هەڵبژادنی بانکی حکومی یان ئەهلی. سەرۆک کۆمار داکۆکیکاری هەردوو حکومەتی فیدراڵ و هەرێم دەبێت بۆ هەمیشە. سەربەرزبووین بە داکۆکۆیکردن لە مافی موچەخۆرانی وڵاتەکەمان".    

راپۆرتی: درەو 🔹 بەپێی داتاکانی سایتی (Foreign Assistance) ی ئەمریکی، ئەو پاڵپشتییە داراییانەی لەلایەن سەرجەم ئاژانسە ئەمریکییەکان پێشکەش بە ڕێکخراو و دامەزراوەکانی عێراق کراوە تەنها لە ساڵی (2024) بریتی بووە لە (180 ملیۆن و 447 هەزار و 919) دۆلار لە کاتێکدا ئەو بڕە پاڵپشتییە بە ڕێژەی (84%)ی و (151 ملیۆن و 476 هەزار و 883) دۆلاری لە لایەن ئاژانسی ئەمریکی بۆ گەشەپێدانی نێودەوڵەتی "یو ئێس ئەید (USAID)" دابین کراوە. 🔹 بەپێی داتاکان ئەو پاڵپشتییە داراییانەی لەلایەن سەرجەم ئاژانسە ئەمریکییەکان پێشکەش بە ڕێکخراو و دامەزراوەکانی (172) وڵاتی دنیا کراوە پاڵپشتییەکان تەنها لە ساڵی (2024) دا بریتی بووە لە (26 ملیار و 897 ملیۆن و 267 هەزار و 5) دۆلار لە کاتێکدا ئەو بڕە پاڵپشتییە بە ڕێژەی (92%)ی و (24 ملیار و 674 ملیۆن و 888 هەزار و 30) دۆلاری لە لایەن ئاژانسی ئەمریکی بۆ گەشەپێدانی نێودەوڵەتی "یو ئێس ئەید (USAID)" بۆ (142) وڵاتی جیهان دابین کراوە. سەرەتا ئاژانسی ئەمریکی بۆ گەشەپێدانی نێودەوڵەتی "یو ئێس ئەید (USAID)"، دەزگایەکی سەربەخۆیە و بە بڕیارێکی کۆنگرێسی ئەمریکا لە ساڵی 1961 دروستکراوە و بودجەیەکی  نزیک لە (40 ملیار) دۆلاری کە نزیکەی (0.6%)ی کۆی خەرجییەکانی حکومەتی ئەمریکایە بۆ هاوکاری مرۆیی و پەرەپێدان، کە بەشێکی زۆری بۆ بەرنامە تەندروستییەکان دەچێت. لە سەرانسەری جیهان زیاتر لە (120) وڵاتی جیهان خەرج دەکات. پێشترو لە 20/1/2025 "دۆناڵد ترامپ" پڕۆژەی هاوکارییە دەرەکییەکانی راگرت و داوایکرد لە ماوەی (90 رۆژ)دا پێداچوونەوەی بۆ ئەنجام بدرێت و تەنیا ئەو هاوکارییانە بهێڵدرێنەوە، کە لەگەڵ ئامانجەکانی سیاسەتی دەرەوەی وڵاتەکەیدا یەکدەگرنەوە. لە سەرەتای مانگی شوبات ئیلۆن مەسک، کە لەلایەن ترەمپەوە ئەرکی رێکخستنی ئابووریی ئەمریکای پێسپێردراوە، داخستنی ئاژانسی "یو ئێس ئەید"ی راگەیاند و سەرجەم کارمەندانی ئەو ئاژانسە لە رۆژی هەینی 31ی کانوونی دووەمەوە خراونەتە مۆڵەتی کارگێڕییەوە. ماسک لە ئەکاونتی خۆیدا لەسەر پلاتفۆرمی (X)  نووسیویەتی: "ئێمە دەزگای ئەمریکا بۆ گەشەپێدانی نێودەوڵەتی دادەخەین"، ئەمەش توڕەیی و خۆپیشاندانی بەربڵاوی دیموکراتەکانی لە دەرەوەی باڵەخانەی ئاژانسەکە لێکەوتەوە. ڕۆژی (6/2/2025) (مارکۆ روبیۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا) لە میانی سەردانێکیدا بۆ "گواتیمالا" لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، پاش ئەنجامدانی پێداچوونەوە بە هاوکارییە دەرەکییەکانی بواری مرۆیی لە سەرانسەری جیهان، ئەمریکا بەردەوام دەبێت لە دابینکردنی بودجە بۆ پڕۆژەی هاوکارییە نێودەوڵەتییەکان. روبیۆ ئەوەشی ووت؛ دەبێت لە خوارەوە بۆ سەرەوە پێداچوونەوە بە دۆسیەی هاوکارییە نێودەوڵەتییەکاندا بکرێت، بە مەبەستی دەستنیشانکردنی ئەوەی کام بەرنامەی هاوکاری گونجاوە بۆ جێبەجێکردن. ئەو "یو ئێس ئەید"ی تۆمەتبار کرد بە وەڵامنەدانەوەی داواکارییەکانی ئیدارەکەی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، بۆ پێداچوونەوە بە بودجەی وڵاتدا. جەختی لەوەشکردەوە، کە ئەو ئاژانسە خێرخوازی نییە و بودجەکەشیان بودجەی گشتییە و تایبەت نییە. ئەوە پارەی باجدەری ئەمریکییە ئەرکی ئەوانە بە ژیرانە خەرجی بکەن. هاریکارییەکانی "یو ئێس ئەید (USAID)" بۆ عێراق دۆخێکی پڕ لە دڵەڕاوکێ لەلایەن ڕێکخراوە ناوخۆییەکانی عێراق و هەرێمی کوردستان ئەزموون دەکرێت، بەتایبەت ئەو ڕێکخراوانەی کە سوودمەندن لە "پڕۆژەکانی گەشەپێدان (USAID)" لە ناوچە جیاجیاکانی عێراق و هەرێمی کوردستان، بەتایبەت دوای ئەوەی (وەزیری کارایی حکومەتی ئەمریکا "ئیلۆن مەسک")، داخستنی دەزگای گەشەپێدانی ئەمریکای"USAID" ڕاگەیاند، بڕیارەکەش دەبێتە هۆی دروستبوونی هەڕەشەی وەستاندنی دەیان پڕۆژە، کە لەلایەن ڕێکخراوە ئەمریکییەکان لە عێراقدا پاڵپشتی ماددییان بۆ دابینکراوە. ئەوەی جێگەی ئاماژەپێدانە زۆرینەی پڕۆژەکانی ئاژانسەکە لە چەند ساڵی ڕابردوو لە عێراقدا، تیشکیان خستووەتە سەر بەرنامەکانی چاکسازی بۆ گەڕانەوەی ئاوارەکان، پێشکەشکردنی هاوکاری بە شێوەی ماددی بۆ کەمکردنەوەی هەژاری، چارەسەرکردنی کێشەکانی ئاو، کەرتەکانی پەروەردە، و ژێرخانی ئابووری، جگە لە پاڵپشتیکردنی پڕۆژە بچووکەکان و بەرنامەکانی "کارگێڕی" بە هاوبەشی لەگەڵ ڕێکخراوە ناوخۆییەکان. بەم بۆنەیەوە داهاتووی دەیان ڕێکخراوی ناوخۆیی کە لەلایەن "USAID"ەوە پاڵپشتی دەکرێن بە نادیاری دەبمێنێتەوە، بەتایبەتی کە هەندێکیان چالاکن لە بەرگریکردن لە ئازادییە گشتییەکان و پێشخستنی مافەکانی مرۆڤ لە بڕیارەکە نیگەرانن لەم چوارچێوەیەدا، کارمەندێکی یونیسێف، کە نەیویستووە ناوی خۆی ئاشکرا بکرێت، لە میانی چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ “العالم الجدید” ڕایگەیاندووە "تیمەکانی کارکردن لە چەند پارێزگایەک ئێستا لە دۆخێکی نادڵنیاییدان، بەو پێیەی هیچ ڕێنماییەکی فەرمی نییە سەبارەت بە داهاتووی ئەو بەرنامانە، هەروەها هیچ زانیارییەک لەبارەی بەدیلەکانی پێشنیارکراویشەوە نیە، نیگەرانییەکی جددیش هەیە سەبارەت بە چارەنووسی سودمەندانی ئەو پڕۆژانە، بەتایبەتی ئەو گروپ و ڕێکخراوانەی کە پشت بە پڕۆژەکان دەبەستن". لە کۆتاییەکانی ساڵی ڕابردوودا دەزگای ئەمەریکا بۆ گەشەپێدانی نێودەوڵەتی "USAID" وەبەرهێنانێکی بێ وێنەی بەهای (20 ملیۆن) دۆلار ڕاگەیاند بۆ باشترکردنی خزمەتگوزارییەکانی ئاو و پاکوخاوێنی لە عێراق، بە هاوکاری لەگەڵ یونیسێف و لەژێر ڕێنمایی حکومەتی عێراقدا، بڕیار بوو پڕۆژەی تایبەت لە پێنج پارێزگا جێبەجێبکرێن، لەوانە میسان، دیوانیە، نەینەوا، بەغدا، هەولێر، بۆ بەهێزکردنی ژێرخانی ئاو و پاکوخاوێنی و باشترکردنی کوالیتی خزمەتگوزارییەکان کە نزیکەی (2.5 ملیۆن) کەس لێی سودمەند دەبوون. هەندێک لە چاودێران پێیان وایە وەستاندنی ئەم بەرنامانە واتە پەکخستنی قۆڵی خێرخوازی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا، کە دەبێتە هۆی ڕاگرتنی دەیان پڕۆژەی خزمەتگوزاری، تەندروستی، و ڕاوێژکاری لە سەرانسەری جیهاندا، ئەمەش کاریگەری لەسەر زۆرێک لەو وڵاتانە دەبێت کە لە کەرتە گرنگەکاندا پشت بەم هاوکارییە دەبەستن، ئەم هەوڵانەش ڕەنگە دەرگای گۆڕانکاری نوێ لە نەخشەی کاریگەری نێودەوڵەتی لە بواری گەشەپێداندا بکاتەوە. لە هەفتەیی ڕابردوودا "جۆنی ئێرنست" سیناتۆری کۆمارییەکان لە ویلایەتی ئایوا، لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی (X) لیستی ئەو پڕۆژانەی بڵاوکردەوە کە ئاژانسی ئەمریکا بۆ هاریکاریی نێودەوڵەتی (USAID) لە سەرانسەری جیهان پارەداری کردوون. لە یەکێک لەو پڕۆژانەی ئێرنست باسی کردووە دەڵێت، ئاژانسەکەی ئەمریکا )20 ملیۆن( دۆلاری لە عێراق بۆ بەرهەمهێنانی زنجیرەیەکی منداڵان خەرجکردووە.  پڕۆژەکە لە سەردەمی ئیدارەی جۆ بایدن جێبەجێ کراوە و پارەکە دراوەتە رێکخراوی ناحکومی و قازانج نەویست، رێکخراوەکە زنجیرەیەکی تایبەتی بۆ منداڵانی عێراق بەناوی (ئەهلەن سمسم عێراق) بەرهەمهێناوە "کە یارمەتیی لەخۆگرتن، ئاوێتەکردن، رێزی هاوبەش، تێگەیشتن و یەکدی قبووڵکردن لەنێو گرووپە جیاوازە نەتەوەیی، تائیفی و ئاینییەکان دەدات." ئێرنست پڕۆژەکەی بە "بەهەدەردانی پارە" ناوبردووە. پێش داخرانی وێبسایتەکەی، ئاژانسی USAID رایگەیاند، "عێراق خەریکە لە ساڵانێکی تەنگژە و شەڕ چاکدەبێتەوە، کۆمەڵگەکانی هەوڵی ئەوە دەدەن مانایەک بۆ ئاساییبوونەوەی ژیان بدۆزنەوە، ئەمە لە کاتێکدا برینە جەستەیی و دەروونییەکان هێشتا ماون. شەڕی داعش لە عێراق چەندین منداڵی دەربەدەر و ئاوارەکرد، بەتایبەت ئەو منداڵانەی لە پێکهاتە نەتەوەیی و ئایینییەکانن."  ئاژانسە ئەمریکییە کە ئێستا داخراوە ئەوەشی ڕاگەیاندووە؛ "گەنجانی عێراق کە نزیکەی نیوەی دانیشتووانەکەی پێکدەهێنن، ناتوانن لە وڵاتەکەی خۆیان کە شەڕ و گەندەڵی بەرۆکی گرتووە، کارێک بۆ خۆیان بدۆزنەوە." بەپێی داتاکانی سایتی (Foreign Assistance.gov)ی ئەمریکی، هاریکاری ئاژانسە ئەمریکییەکانی ساڵی (2001 - 2024)ی لەسەرە لە نێویشیاندا هاریکارییەکانی (USAID) هەیە، بەپێی داتاکان ئەو پاڵپشتییە داراییانەی لەلایەن سەرجەم ئاژانسە ئەمریکییەکان  پێشکەش بە ڕێکخراو و دامەزراوەکانی عێراق کراوە تەنها لە ساڵی (2024) بریتی بووە لە (180 ملیۆن و 447 هەزار و 919) دۆلار لە کاتێکدا ئەو بڕە پاڵپشتییە بە ڕێژەی (84%)ی و (151 ملیۆن و 476 هەزار و 883) دۆلاری لە لایەن ئاژانسی ئەمریکی بۆ گەشەپێدانی نێودەوڵەتی "یو ئێس ئەید (USAID)" دابین کراوە. بۆ وردەکاری زیاتری پاڵپشتییەکانی ئاژانسە ئەمریکییەکان لە عێراق لە ماوەی ساڵانی (2021 - 2024) بڕوانە (خشتەی ژمارە (1)).    خشتەی ژمارە (1) هاریکارییەکانی "یو ئێس ئەید (USAID)" بۆ وڵاتانی جیهان ڕاگرتنی هاریکارییەکان ئاژانسی ئەمریکی بۆ گەشەپێدانی نێودەوڵەتی "یو ئێس ئەید (USAID)"، تەنها لە عێراق لێکەوتەی نەبووە، بەڵکو کاریگەرییەکانی جیهانین. سەرۆکی ڕێکخراوی تەندروستی جیهانیWHO  دەڵێت، بەرنامەکانی بەرەنگاربوونەوەی ئایدز، ئیفلیجی منداڵان، بۆکس و ئەنفلۆنزای باڵندە دەکەونە ژێر کاریگەری ڕاگرتنی دەیان ملیار دۆلاری هاوکاری دەرەوەی وڵات لە ئەمریکاوە. چارەسەری ئایدز و خزمەتگوزارییەکانی دیکە لە 50 وڵاتدا پەکخراوە. هەر بۆیە دکتۆر (تێدرۆس ئەدهانۆم- سەرۆکی ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی) داوای لە ئیدارەی ترەمپ کردووە بیر لە دەستپێکردنەوەی پارەی هاوکارییەکان بکاتەوە تا ئەو کاتەی چارەسەری دیکە دەدۆزرێتەوە. کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەواندا لە جنێڤ، دکتۆر تێدرۆس وتی: "کردەوەگەلێک هەن کە حکومەتی ئەمریکا ئەنجامی دەدات... کە ئێمە نیگەران دەکات و کاریگەری جددی لەسەر تەندروستی جیهانی هەیە". دکتۆر تێدرۆس ئەوەشی وتووە: کلینیکەکان داخراون و کارمەندانی تەندروستی خراونەتە مۆڵەتەوە. بۆ نمونە لە کابولی ئەفغانستان، بەرنامەیەکی گەورە، کە تاکە بژاردەی خوێندنی باڵایە بۆ کچان داخراوە. لە سەرانسەری پاکستاندا دەیان بەرنامەی گەشەپێدان وەستاون. لە بەنگلادیش ناوەندێکی توێژینەوەی تەندروستی زیاتر لە هەزار کارمەندی لە کارەکانیان دوورخراونەتەوە. ئەم دەرئەنجامە دوو هەفتە دوای ئەوە دێت کە ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا هاوکارییە دەرەکییەکانی ڕاگرت لە کاتێکدا پێداچوونەوەیەکی بەرفراوان ئەنجامدرا و هەزاران بەرنامەی پەرەپێدانی لە دۆخێکی نادیاردا هێشتەوە. خوێندکارێکی قوتابخانەی کچان لە کابول کە لەلایەن USAIDەوە پارەی بۆ دابین دەکرێت، بەبێ ئەوەی ناوی خۆی ئاشکرا بکات، وتی: "من تووشی شۆک بووم". ئاماژەی بەوەشکردووە، "ئەمە دوا بژاردە بوو کە مابووەوە بۆ کچان بۆ ئەوەی خوێندن وەربگرن و کارێک بەدەستبهێنن". سەرۆکی ڕێکخراوێکی پەروەردەیی قازانج نەویست لە ئەفغانستان کە لەلایەن USAID پشتگیری دەکرێت و نەیویست ناوی ئاشکرا بکرێت، وتی: "خەڵک بەردەوام پەیوەندی دەکەن و پرسیار دەکەن، 'کەی بەرنامەکە دەستپێدەکاتەوە؟". هەرچەندە لەم دواییانەدا یارمەتییەکانی ئەمریکا بۆ وڵاتانی باشوور و ناوەڕاستی ئاسیا کەمیکردووە، بەڵام ناوچەکە هێشتا ساڵانە ملیارەها دۆلار وەردەگرێت و ئەفغانستان گەورەترین وەرگری ناوچەکەیە. وڵاتەکە کە لە ساڵی 2023دا (ملیارێک و 300 ملیۆن) دۆلاری وەرگرتووە، ئێستا ڕووبەڕووی شەپۆلێکی داخستنی بەرنامەکان بووەتەوە، بەرنامەکانی گەشەپێدان لە تەندروستی منداڵ و دایکانەوە تا پەروەردە وەستاون. کاریگەرییەکەی بەرفراوان بووە. بەپێی وتەی بەڕێوەبەری ناوچەکە، "پیۆ سمیس"، سندوقی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ دانیشتووان سەرجەم ئەو پرۆگرامانەی لە ئەفغانستان پشتگیریان لێدەکرێت لەلایەن ئەمریکاوە ڕاگیراوە، ئەمەش ئەگەری هەیە لەسەر زیاتر لە (9 ملیۆن) کەس کە لە خزمەتگوزارییە تەندروستییەکان بێبەش ببن. کەرتی پەروەردە یەکێکی دیکەیە لە قوربانییەکانی ڕاگرتنی هاوکارییەکان لە ئەفغانستان. زانکۆی ئەمریکی لە ئەفغانستان کە لە ساڵی 2006 بە یارمەتی USAID دامەزراوە، بەپێی زانیارییەکان، خوێندنی ڕاگرتووە. لەلایەکی دیکەوە لە بەنگلادیش زانکۆی ئاسیا بۆ ژنان لە خەباتدایە بۆ ئەوەی سەدان خوێندکاری ئەفغانی بهێڵێتەوە دوای ئەوەی پارەی ئەمریکا وشک بووەوە. بۆ دابینکردنی کەمیی بودجە، زانکۆکە بانگەوازێکی (7 ملیۆن) دۆلاری دەستپێکردووە. زانکۆکە لە بەیاننامەیەکدا ئاماژەی بەوەکردووە "ناتوانین و ناتوانین ئەو خوێندکارانە بنێرینەوە بۆ ئایندەیەکی نادیار و ستەمکار". بەنگلادیش هاوپەیمانی ئەمریکایە و گەورەترین وەرگری یارمەتییەکانی ئەمریکایە لە باشووری ئاسیا دوای ئەفغانستان، زیاتر لە (500 ملیۆن دۆلار) پشتگیری لە کۆمەڵێک بەرنامەی بەرفراوان دەکات لە یارمەتییە خۆراکییە فریاگوزارییەکانەوە تا بەرەنگاربوونەوەی نەخۆشی سیل و ئەنفلۆنزای پەتا. لە پاکستان زیاتر لە دەیان پڕۆژەی کە لەلایەن ڕێکخراوی USAIDەوە پارەیان بۆ دابین دەکرێت لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا داخران. ناوەندێکی سووتاوی و نەشتەرگەری جوانکاری لە باکووری ڕۆژئاوای ئەو وڵاتە، کە بە یارمەتیی 15 ملیۆن دۆلاری USAID دروستکراوە، ڕووبەڕووی داهاتوویەکی نادیار دەبێتەوە. دکتۆر تەحمیدوڵڵا، بەڕێوەبەری سەنتەرەکە لە چاوپێکەوتنێکدا وتی: لە ئێستادا نازانم چی بەسەر تەواوی بەرنامەکەدا دێت، بەڵام هیوادارم بەرنامەکە بەرەو پێشەوە بچێت. لە ئاسیای ناوەڕاست کە پێنج کۆماری سۆڤیەتی پێشوو لە ساڵی 2023دا نزیکەی (235 ملیۆن دۆلار)یان وەرگرتووە، بەپێی ڕاپۆرتە هەواڵییە ناوخۆییەکان، نزیکەی هەموو بەرنامە و دەستپێشخەرییەک کە لەلایەن USAID پارەدار دەکرێت، ڕاگیراوە. ئەلیشەر خامدۆڤ، ڕاوێژکارێکی قیرغیزستانە و بەدواداچوون بۆ پڕۆژەکانی USAID دەکات لە ناوچەکەدا دەڵێت: "بەپێی ئەو زانیارییانەی کۆیکردۆتەوە، تا ئێستا هەموو جۆرە بەرنامە و دەستپێشخەرییەک ڕاگیراون". ڕاگرتنەکان دەستپێشخەرییە تەندروستییە گرنگەکانی وەک بەرنامەکانی "بێ سیل"ی USAID بە بڕی (18 ملیۆن-20 ملیۆن) دۆلار لە تاجیکستان و ئۆزبەکستان لەخۆدەگرن کە هەردووکیان لە ساڵی 2023 دەستیپێکردووە. خامدۆڤ هەفتەی ڕابردوو لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ دەنگی ئەمریکا وتی: ئەم پڕۆژەیە بۆ ئۆزبەکستان گرنگییەکی تایبەتی هەیە، چونکە یەکێک بوو لەو پڕۆژە کەمانەی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی سیل بنیادنراوە لە وڵاتەکەدا. ڕێکخراوی USAID گرینگ بووە لە پێشکەشکردنی هاوکاری مرۆیی لە کۆڵۆمبیا، هەوڵەکانی پاراستن لە ئەمازۆنی بەڕازیل و بنبڕکردنی کۆکاین لە پیرۆ. هەروەها پارەی ئەم دواییەی USAID پشتگیری لە یارمەتییە مرۆییە بەپەلەییەکانی کردووە بۆ زیاتر لە 2.8 ملیۆن خەڵکی ڤەنزوێلا کە لە قەیرانی ئابووری هەڵاتوون. لە بەرازیل، گەورەترین دەستپێشخەری USAID هاوبەشی بۆ پاراستنی جۆراوجۆری بایۆلۆجی ئەمازۆنە، کە گرنگی بە پاراستن و باشترکردنی بژێوی ژیانی گەلانی ڕەسەن و کۆمەڵگاکانی تری دارستانە باراناوییەکان دەدات. لە پیرۆ، بەشێک لە (135 ملیۆن) دۆلاری USAID لە ساڵی 2024دا تەرخانکرابوو بۆ دابینکردنی دارایی بەدیلەکانی بەرهەمهێنانی کۆکاین وەک قاوە و کاکاو. دەزگای مرۆیی لە سەرەتای هەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە هەوڵی سنووردارکردنی بەرهەمهێنانی ئەو دەرمانە دەدات. یەکێک لە سەرکەوتووترین بەرنامەکانی یارمەتی دەرەکی لە جیهاندا ناسراوە، پلانی فریاگوزاری سەرۆک بۆ فریاگوزاری ئایدز، یان PEPFAR، شانازیی بە ڕزگارکردنی ژیانی زیاتر لە 25 ملیۆن کەسەوە کراوە، کە زۆربەیان لە ئەفریقان. ئارۆن مۆتسۆالیدی، وەزیری تەندروستی ئەفریقای باشوور، ئەو وڵاتەی زۆرترین ژمارەی تووشبووانی ڤایرۆسی ئایدزی تێدایە، دوای ئەوەی ئەمریکا یارمەتییەکانی ڕاگرت، وتی: "جیهان سەری لێ شێوا". زۆر بەکورتی بەپێی داتاکانی سایتی (Foreign Assistance.gov)ی ئەمریکی، هاریکاری ئاژانسە ئەمریکییەکانی ساڵی (2001 - 2024)ی لەسەرە لە نێویشیاندا هاریکارییەکانی (USAID) هەیە، بەپێی داتاکان ئەو پاڵپشتییە داراییانەی لەلایەن سەرجەم ئاژانسە ئەمریکییەکان  پێشکەش بە ڕێکخراو و دامەزراوەکانی (172) وڵاتی دنیا کراوە پاڵپشتییەکان تەنها لە ساڵی (2024)دا بریتی بووە لە (26 ملیار و 897 ملیۆن و 267 هەزار و 5) دۆلار لە کاتێکدا ئەو بڕە پاڵپشتییە بە ڕێژەی (92%)ی و (24 ملیار و 674 ملیۆن و 888 هەزار و 30) دۆلاری لە لایەن ئاژانسی ئەمریکی بۆ گەشەپێدانی نێودەوڵەتی "یو ئێس ئەید (USAID)" بۆ (142) وڵاتی جیهان دابین کراوە. بۆ وردەکاری زیاتری پاڵپشتییەکانی ئاژانسە ئەمریکییەکان لەساڵی (2024) بڕوانە (خشتەی ژمارە (2)).    خشتەی ژمارە (2)   کاردانەوە ناوخۆییەکان بۆ بڕیاری ڕاگرتنی هاریکارییەکان "یو ئێس ئەید (USAID)" بۆ وڵاتانی جیهان لەگەڵ ئەوەی کاردانەوەکان لە ناوخۆی ئەمریکادا زۆرن، بەشێک لە ئەمریکییەکان پێیان وایە ڕاگرتنی هاریکارییەکانی ئەمریکا بۆ وڵاتانی جیهان ڕێگەخۆشکەوە بۆ ئەوەی ڕکابەرەکانی ئەمریکا ئەو بۆ شاییە لە هاریکاری پڕ بکەنەوەی لە سەروو هەموشیانەوە وڵاتی چین و دواتیش روسیا. بەشێک لە چاودێران زیاتر لەوەش ڕۆشتوون و ئەوەیان ڕاگەیاندووە، کە هارکارییەکانی گەشەپێدان ڕۆڵی گەورەی بینیوە لە هێشتنەوەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا وەک زللهێزی جیهان و هەر ئەم هاریکارییانەش بووە بە شێک لە هۆکارەکانی بەلاداخستنی جەنگی سارد بە قازانجی ئەمریکا. لە دوایین هەوڵەکان بۆ ڕاگرتنی هەنگاوەکانی سەرۆک بۆ داخستنی ئاژانسەکە، گروپێک لە یاسادانەرانی دیموکراتەکانی ئەمریکا ڕۆژی سێشەممە 11/2/2025 پڕۆژە یاسایەکیان پێشکەش کردووە، کە ئامانج لێی وەستاندنی ئیدارەی ترەمپە لە بەکارهێنانی پارەی حکومەت بۆ نەهێشتنی ئاژانسی ئەمریکا بۆ گەشەپێدانی نێودەوڵەتی. لە پڕۆژە یاساکەدا باس لەوە کراوە کە تەنیا کۆنگرێس دەتوانێت یو ئێس ئای ئاید وەک دەزگایەکی سەربەخۆ لەناوببات و هەر چاکسازییەک پێویستە بەپێی یاسا ئەنجام بدرێت. دیموکراتەکان ڕایانگەیاندووە، کردەوەکانی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئاژانسەکە نایاساییە. سەچاوەکان -    https://manage.rudaw.net/sorani/world/080220253 -    https://time.com/7213288/what-is-usaid-what-impact-does-it-have-across-the-globe/ -    https://al-aalem.com/%d8%a8%d8%a5%d8%ba%d9%84%d8%a7%d9%82%d9%87-usaid-%d9%85%d8%a6%d8%a7%d8%aa-%d8%a7%d9%84%d9%85%d8%b4%d8%a7%d8%b1%d9%8a%d8%b9-%d9%81%d9%8a-%d8%a7%d9%84%d8%b9%d8%b1%d8%a7%d9%82-%d8%aa%d9%88%d8%a7/ -    https://channel8.com/kurdish/108826 -    https://www.voanews.com/a/how-pause-in-us-foreign-aid-is-impacting-south-central-asia/7971248.html -    https://www.bbc.com/news/articles/czj3z290ngyo -    https://www.reuters.com/world/us/democratic-lawmakers-introduce-bill-aimed-halting-elimination-usaid-2025-02-11/  

  راپۆرتی: هێمن خۆشناو له‌ نامه‌كه‌ی بۆ (قه‌ند-یل)، عه‌بدولڵا ئۆجالان رێبه‌ری زیندانیكراوی (په‌-كه‌-كه‌) له‌ دوورگه‌ی ئیمڕالی داوای له‌ سه‌ركرایه‌تی پارته‌كه‌ی نه‌كردووه‌، تاوه‌كو خۆی هه‌ڵوه‌شێنێته‌وه، بەڵكو داوا دەكات ململانێی سیاسی بكەنە بنەما، ئۆجالان دەڵێت دەست بە یارییەكی نوێ دەكەم كە ماوەكەی تەنیا 90 خولەكە و دەبێت ئاگاداری هەموو تەكتیك و فرت و فێڵێك بن.   سه‌باره‌ت به‌و پڕۆسه‌ بێناوه‌ی كه‌ له‌ 1 تشرینی یه‌كه‌می 2024 به‌ ته‌وقه‌كردنی (ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی) سه‌رۆكی پارتی بزوتنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌په‌رست (مه‌هه‌په‌) له‌گه‌ڵ هاوسه‌رۆكانی پارتی یه‌كسانی و دیموكراسی گه‌لان (ده‌مپارتی) له‌مه‌ڕ چه‌كدانانی په‌كه‌كه‌ و خۆ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی له‌ توركیا ده‌ستی پێكرد، نامه‌ی رێبه‌ری (په‌-كه‌-كه‌) گه‌یشتۆته‌ (قه‌ند-یل) و به‌پێی زانیاریه‌كان بڕیاره‌ سه‌ركردایه‌تی (په‌-كه‌-كه‌) به‌ نامه‌یه‌ك وه‌ڵامی ده‌ستپێشخه‌ری ئۆجالان بداته‌وه‌. به‌گوێره‌ی به‌دواداچوونه‌كانم، ئۆجالان له‌نامه‌كه‌یدا بۆ سه‌ركردایه‌تی پارته‌كه‌ی پڕۆسه‌ بێناوه‌كه‌ی ئه‌مجاره‌ به‌م شێوه‌یه‌ پێناسه‌ ده‌كات:" ئه‌م پڕۆسه‌یه‌، وه‌كو پڕۆسه‌ی ساڵی 2013 گفتوگۆی دوولایه‌نه‌ له‌خۆ ناگرێت. ته‌نیا له‌و پڕۆسه‌یه‌ ده‌چێت كه‌ ساڵی 2024 ده‌ستپێكراوه‌". هه‌ر له‌باره‌ی پڕۆسه‌كه‌وه‌ ئۆجالان ده‌ڵێـت:" ده‌ستپێشخه‌ری ده‌كه‌م و ده‌ست به‌ یاریه‌كی نوێ ده‌كه‌م. به‌ڵام ماوه‌ی یاریه‌كه‌ 90 خوله‌كه‌، له‌م ماوه‌یه‌‌دا ئه‌گه‌ری هه‌موو جۆره‌ فرتوفێڵ و ته‌كتیكێك هه‌یه‌. ده‌بێت لایه‌نی كوردی له‌ به‌رامبه‌ر ئه‌م جۆره‌ فرتوفێڵانه‌ وریا بێت". ئۆجالان كه‌ 26 ساڵه‌ له‌ زیندانی تاكه‌كه‌سی ئیمڕالی ژیان به‌سه‌ر ده‌بات، له‌ نامه‌كه‌ی بۆ (قه‌ند-یل) هۆكاری ده‌ستپێشخه‌ریه‌كه‌ی ئه‌مجاره‌ی‌ په‌یوه‌ست به‌ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ی كورد به‌ رووداو و پێشهاته‌كانی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست ده‌به‌ستێته‌وه‌:" له‌ رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا پێشهاتی نوێ هاتۆته‌ ئاراوه‌. ئه‌مانه‌ بۆ كورد ده‌رفه‌تی سیاسی نوێ ده‌ئافرێنن، كه‌ پێویسته‌ بقۆزرێنه‌وه‌". له‌ دوای تشرینی یه‌كه‌می 2024، به‌ تایبه‌تی میدیای توركیا و به‌شێك له‌ میدیای كوردی و جیهانیش به‌ پشتبه‌ستن به‌ ئه‌رگومێنتی نادیار، جه‌خت له‌وه‌ ده‌كه‌نه‌وه‌ كه‌ ئۆجالان، بێ مه‌رج و بێ به‌رامبه‌ر داوای له‌ حزبه‌كه‌ی ده‌كات واز له‌ چه‌ك بێنێت و خۆی هه‌ڵوه‌شێنێته‌وه‌. به‌ڵام نامه‌ی ئۆجالان بۆ (قه‌ند-یل) ئه‌م داوایه‌ له‌خۆ ناگرێت:" ده‌بێت كۆتایی به‌ ململانێی چه‌كداری بێنن و ململانێی سیاسی بكه‌نه‌ بنه‌ما. لێره‌ مه‌به‌ست خۆ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی په‌-كه‌-كه‌ نیه‌، یان باشتره‌ بڵێین بانگه‌شه‌یه‌كی به‌م شێوه‌یه‌ هه‌ر باسیش ناكرێت". له‌باره‌ی وه‌ڵامی (قه‌ند-یل)، بۆ نامه‌كه‌ی ئۆجالان چی ده‌بێت؟ سه‌رچاوه‌كه‌م ده‌ڵێت:" (په‌-كه‌-كه‌) به‌ ئه‌رێنی وه‌ڵامی ئۆجالان ده‌داته‌وه‌ ده‌ڵێت: ئێمه‌ ئاماده‌ین، به‌ڵام پڵانی ده‌وڵه‌ت چیه‌؟ پێویسته‌ روون بكرێته‌وه‌". له‌باره‌ی پرسیاری ئایا ئۆجالان هیچ داواكاریه‌ك ئاراسته‌ی ده‌وڵه‌ت ناكات تا ده‌ستپێشخه‌ریه‌كه‌ی سه‌ربگرێت؟ ئه‌م سه‌رچاوه‌یه‌ ده‌ڵێـت:" بێگومان ئۆجالان دوای وه‌ڵامی قه‌ند-یل داوا له‌ ده‌وڵه‌ت ده‌كات زه‌مینه‌ی یاسایی و ده‌ستووری ئاماده‌ بكات و له‌م رووه‌وه‌ هه‌نگاو بنێت". هه‌مان سه‌رچاوه‌ به‌م شێوه‌یه‌ درێژه‌ به‌ قسه‌كانی ده‌دات:" (په‌-كه‌-كه‌) بۆ به‌هێزكردنی هه‌ڵوێستی ئۆجالان، به‌م زووانه‌ رایده‌گه‌ینێت كه‌ ئه‌وان له‌ جیاتی ململانێی چه‌كداری ململانێی سیاسه‌تی دیموكراتی به‌ بنه‌ما ده‌گرن. هه‌روه‌ها بۆ ئه‌وه‌ی ده‌وڵه‌ت نه‌خشه‌ رێگایه‌ك بخاته‌ڕوو، ماوه‌یه‌ك دیاری ده‌كه‌ن". له‌باره‌ی رۆڵی هه‌رێمی كوردستانیش له‌م پڕۆسه‌یه‌دا سه‌رچاوه‌كه‌ به‌م شێوه‌یه‌ باس له‌ ناوه‌ڕۆكی نامه‌كه‌ی رێبه‌ری (په‌-كه‌-كه‌) ده‌كات:" ئۆجالان داوای كردووه‌ (مه‌سعود بارزانی) له‌م پڕۆسه‌یه‌دا رۆڵی هه‌بێت و به‌شداربێت له‌به‌ره‌وپێش چوونی". ئه‌وه‌ی جێگای سه‌ره‌نجه‌ له‌نامه‌كه‌یدا بۆ قه‌ند-یل ئۆجالان به‌یه‌ك وشه‌ش باس له‌ رووداوه‌كانی رۆژئاوای كوردستان و چه‌كدانانی (هه‌سه‌ده‌) ناكات كه‌ داوایه‌كی سه‌ره‌كی توركیایه‌. به‌ گوێره‌ی سه‌رچاوه‌كه‌م كه‌ له‌ نزیكه‌وه‌ ئاگاداری رووداو و پێشهاته‌كانه‌:" باسنه‌كردنی دۆخی رۆژئاوای كوردستان له‌ نه‌مه‌كه‌ی ئۆجالان، به‌و واتایه‌ دێت كه‌ ئۆجالان ناخوازێت له‌باره‌ی رۆژئاوای كوردستان هیچ بڕیارێك بدات، پێیباشه‌ خه‌ڵكی رۆژئاوای كوردستان و سیاسیه‌كانی ئه‌وێ ده‌ست كراوه‌بن، به‌خۆیان بڕیار له‌ چاره‌نووسی خۆیان بده‌ن".  

درەو: بەهۆی هاوتاكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم و بەغداد، موچەی فەرمانبەرانی پلە (1،2،3) كەمدەبێتەوە بەجۆرێك پلە (1) موچەكەی (66 هەزارو 500) دینارو پلە (2) موچەكەی (61 هەزارو 250) دینارو پلە (3) موچەكەی (36 هەزارو 750) دینار كەمدەبێتەوە عەبدولقادر ساڵح  شارەزای یاسایى ( دبلۆمى باڵا لە یاساى گشتى) و توێژه‌ر له‌ بوارى وه‌زیفه‌ى گشتى  بڵاویكردووەتەوە: لەم رۆژانەدا باس و خواسێکى گەرم هەیە لەسەر هاوتاکردنى مووچەى فەرمانبەرانى هەرێم و عێراق بەپێى ئەو خشتەیەى ئەنجومەنى وەزیرانى عێراق بە بڕیارى ژمارە (400) لە ساڵى 2015 متمانەى پێداوە، لەم هاوتا کردنەکەدا سەرەراى ئەوەى فەرمانبەرانى هەرێم بەهۆى راگرتنى پلەبەرزکردنەوەوە  مانگانە  سەدان هەزار دینار زیانیان بەرکەوتووە، لەم هەنگاوەشدا پلەکانى (1) و (2) و (3) بەهەمانشێوە جارێکى دیکە هەریەکەیان بەپێى بڕى مووچەکانیان زیانیان بەردەکەوێتەوە و دەیان هەزار لە مووچەکانیان کەم دەبێتەوە، وەک لە خوارەوە روونى دەکەینەوە :  ئەگەر نمونەى فەرمانبەرێک وەربگرین  کە دەرچووى زانکۆ بێت کە دەرماڵەى بڕوانامەکەى بریتییە لە (45%) ى مووچەى بنەڕەتى  و یەک دەرماڵەى ناجێگیریشى بۆ حساب بکەین بەرێژەى 30% مووچەى بنەرەتى ،  ئەوا لەبەرەنجامى هاوتاکردنەکەوە بەپێى پلەکانیان بەم رێژانە مانگانە لە مووچەکانیان کەم دەبێتەوە : ئەو فەرمانبەرەى لە پلەى (1) دا مانگانە بڕى (66.500) دینار لە مووچەکەى کەم دەبێتەوە ئەو فەرمانبەرەى لە پلەى (2) دا مانگانە بڕى (61.250) دینار لە مووچەکەى کەم دەبێتەوە ئەو فەرمانبەرەى لە پلەى (3) دا مانگانە بڕى (36.750) دینار لە مووچەکەى کەم دەبێتەوە

درەو: كۆمیتەی ناوەندی پارتی دیمكوكراتی كوردستان ئەمڕۆ بەسەرۆكایەتی مەسعود بارزانی كۆبووەوەو راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوە  لەبارەی پێكهێنانی كابینەی نوێوە دەڵێت:    لەسەر زۆر بابەتى سیاسى و ئیدارى لەگەڵ یەکێتى نیشتمانى کوردستان هاوڕایى دروست بووە و پێویستى بە گفتوگۆى زیاتر هەیە کە لەم هەفتەیەدا دەستپێدەکات و چاوەڕوانین لە کاتێکى نزیکدا موژدەى پێکهێنانى سەرۆکایەتى پەرلەمان و کابینەى نوێ لە سەر بنەماى یەک هەرێم، یەک حکومەت، یەک هێزى لەشکر، ڕابگەیەندرێ .    ڕاگەیاندراوی كۆبوونەوەی فراوانى كۆمیتەی ناوەندیی پارتی دیموكراتی كوردستان    ھەولێر-KDP.info-  بەسەرپەرشتی سەرۆک بارزانی كۆمیتەی ناوەندیی پارتی دیموكراتی كوردستان کۆبووەوە و ئەمەی خوارەوە دەقی راگەیاندراوەکەیە: بەسەرپەرشتی جەنابی سەرۆك مه‌سعود بارزانی، كۆمیتەی ناوەندیی پارتیمان، بە ئامادەبوونى هەڤاڵانى کۆمیتەى ناوەندى و بەرپرسى لقەکان، ئەمرۆ شەممە ١٥ ى شوباتى ٢٠٢٥، كۆبوونەوەی فراوانى خۆی ئەنجام دا. كۆبوونه‌وه‌ به‌ ساتێك وه‌ستان بۆ ڕێزگرتن له‌ گیانی پاكی شه‌هیدانی كوردستان، سه‌روه‌ریان بارزانی نه‌مر و كاك ئیدریسی هه‌مشه‌ له‌یاد ده‌ستی پێكرد، دواتر چەند پرسێکى ناوچەیى و جیهانى و، بابەتى پەیوەست بە ڕێکخستنى ناوخۆیى گفتوگۆیان لەبارەوە کرا و بڕیارى پێویست وەرگیرا. تەوەری یەكەم/ کێشە و گۆڕانکارییەکانى ئاستى جیهان و ناوچەکە، ڕووداوەکانى شەڕى غەزە و هەڵوێستى حکومەتەکانى ئەمریکا، ئەوروپى و عەرەبییەکان و، ئاکامەکانى شەڕ و ئاڵۆزییەکان بۆ هەردوو لایەنى شەڕکەر و، کاریگەرى لەسەر کۆى پرسى فەڵەستین و ڕەنگدانەوەى لەسەر ژیان و ئایندەی کەرتى غەزە بە تایبەتى و فەلەستین بە گشتى خرانە بەر باس و گفتوگۆیان لەبارەوە کرا. ته‌وه‌ری دووه‌م/گۆڕانکارییەکانى سوریا و کاریگەرییان لەسەر ناوچەکە بەگشتى و کوردستانى سوریا بە تایبەتى، ئاکامەکانى کەوتنى ڕژێمى بەعس لە سورىا و هاتنە سەر دەسەڵاتى لایەنە بەرهەڵستکارەکان بە سەرۆکایەتى (ئەحمەد شەرع) تیشکى خرایەسەر و، تەواوى لایەنەکانى ئەو گۆڕانکارییە شرۆڤەکران، هەروەها کاریگەرىى لایەنە دوور و نزیکە دەرەکییەکان لەسەر چۆنیەتى بەڕێوەبردنى سوریاى نوێ و ئاراستەى سیاسى ئەو دەسەڵاتەى ئێستا و چۆنیەتى مامەڵەکردنى لەگەڵ پێکهاتە نەتەوەیى و ئاینییەکانى وڵاتەکە لەلایەک و، لەلایەکى دیکەوە چۆنیەتى مامەڵەکردنى دەسەڵاتى نوێ لە هەمبەر چارەسەرى کێشەى کورد و کۆتاییهێنان بە پێشێلکاریەکانى مافەکانى کورد لە ڕابردوودا، گفتوگۆیان لەبارەوە کرا. هەروەها کۆبوونەوەى جەنابى سەرۆک بارزانى لەگەڵ فەرماندەى هێزەکانى هەسەدە، هاوکات تەواوى هەوڵەکانى جەنابى سەرۆک بۆ نزیککردنەوە و پێکەوە کارکردنى لایەنە کوردیەکانى سوریا لە پێناو ئەوەى بە یەکەوە بەشێکى سەرەکى گفتوگۆکانى دامەزراندنەوەى سوریاى نوێ بن،  بە گرنگ و ئامانجدار هەڵسەنگێنران. لایەنە ئەرێنى و نەرێنیەکانى گۆڕانکاریى سوریا لەسەر پەیوەندییەکانى وڵاتانى نەوچەکەش خوێندنەوەى پێویستى بۆ کرا. تەوەرى سێیەم/ پڕۆسەى ئاشتى لە تورکیا و سەردانى شاندى دەم پارتى بۆ هەرێمى کوردستان، ئەم پڕۆسە گرنگ و کاریگەرە پێویستى بە زەمینە خۆشکردن و هاوفکرى و هاوکارى هەیە، ئەوەى بۆمانبکرێت و پێویست بێت و لێمان داوابکرێت هاوکار و زەمینەخۆشکار دەبین، لەم بارەوە بە ئەرکى سەرجەم لایەنەکانى دەزانین بەرژەوەندیى نەتەوایەتى و کۆمەڵگا بخەنە سەروى تەواوى بەرژەوەندییەکانى دیکە. تەوەرى چوارەم/ ڕووداو و گۆڕانکارییەکانى لوبنان، دوابەدواى ڕووبەڕوبوونەوەکانى حزب اللەى لوبنانى و دەوڵەتى ئیسرائیل و، ئاستى شەڕ و پێکدادانەکان و کاریگەرییان لەسەر دانیشتوانى سەرتاسەرى لوبنان و کۆچى بە کۆمەڵى لوبنانیەکان بۆ دەرەوە، هەروەها مامەڵەى وڵاتان لەگەڵ ئەم ڕەوشە نالەبارە و کردەوە خوێناویانە، گۆڕانکارى لە دید و بۆچوونى لایەنە سیاسیە جیاجیاکانى لوبنان دروستکرد و، بۆ دواى ڕێککەوتن و ئاگربەست پەیوەندییە ناوخۆیى و دەرەکیەکانى لوبنان گۆڕانکارى ڕیشەییان بەسەرداهات، بەجۆرێک هاوتەریب لەگەڵ ئاگربەستدا دامەزراوەکانى وڵاتەکە (سەرۆکى لوبنان و حکومەت) کە ماوەیەکى زۆربوو ئاستەنگیان بۆ دروستکرابوو، هەڵبژێردران و دەستبەکاربوون، ئەم زەمینەیە و کارابوونەوەى دامەزراوەکان کاریگەرى زۆرى هەبوو لەسەر پێداچوونەوە بە پەیوەندییەکان لەگەڵ وڵاتانى دراوسێ و، ڕۆڵ و پەیوەندییەکانى حزب اللە لە ناوچەکە دا.   تەوەرى  پێنجەم/ په‌یوه‌ندییه‌کانى پارتیمان لەگەڵ لایەن سیاسییەکانى عێراق: هەر لە سەرەتاى دامەزراندنى کابینەى بەڕێز (محمد شیاع سودانى) لەسەر بنەماى ڕێککەوتنى سیاسى و ئیدارى لەگەڵ لایەنەکانى چوارچێوەى هەماهەنگى و لایەنەکانى سونى، هەوڵەکانمان بە ئاراستەى پشتگیرى حکومەت بۆ بەڕێوەچوونى کار و خزمەتى خەڵک و جێبەجێکردنى کارنامەى حکومەت بووە، سەبارەت بە بودجە و مووچەى فەرمانبەرانى هەرێمى کوردستان و جێبەجێ نەکردنى بڕگەکانى ڕێککەوتنەکان، کۆبوونەوە جەختى لەسەر چارەسەرکردنى کێشەکان لە ڕوانگەى دەستوور و ڕێککەوتنەکان کردوە و، کۆبوونەوە تەئکیدى کردەوە کە شایستە داراییەکان و مافە دەستوورییەکانى هەرێمى کوردستان بە سیاسى نەکرێن و ماددە دەستوورییەکان وەکو ئەوەى کە لە دەستووردا هاتوون خوێندنەوەیان بۆ بکرێت و جێبەجێ بکرێن. هەروەها کۆبوونەوە پشتیوانى خۆى بۆ هەوڵ و هەنگاوەکانى حکومەتى هەرێمى کوردستان دووپاتکردەوە بۆ چارەسەری هەمیشەیى گیروگرفت و کێشەکان.   تەوەرى شەشەم/ بابەتى پێکهێنانى کابینەى دەیەمى حکومەتى هەرێمى کوردستان و گفتوگۆ و هەنگاوەکانى دانوستاندن، دواى ئەنجامدانى هەڵبژاردن لە ٢٠ى ئۆکتۆبەى ٢٠٢٤، پارتیمان لیژنەیەکى باڵاى تایبەتى بۆ گفتوگۆ لەگەڵ لایەنەکان پێکهێنا و، دواى ڕاگەیاندنى ئەنجامەکانى هەڵبژاردن لیژنەکەمان سەردانى تەواوى ئەو لایەنە سیاسییانەى کە بەشدارى هەڵبژاردن بوون کرد، بیروڕا گۆڕینەوە و زەمنەخۆشکردن بۆ کۆبوونەوە و دەستبەکاربوونى پەرلەمان و پێکهێنانى کابینەى نوێ لە چەندین گەڕى کۆبوونەوەکان لێکتێگەیشتن و لێکنزیکبوونەوە دروست بوو و، لەسەر زۆر بابەتى سیاسى و ئیدارى لەگەڵ یەکێتى نیشتمانى کوردستان هاوڕایى دروست بووە و پێویستى بە گفتوگۆى زیاتر هەیە کە لەم هەفتەیەدا دەستپێدەکات و چاوەڕوانین لە کاتێکى نزیکدا موژدەى پێکهێنانى سەرۆکایەتى پەرلەمان و کابینەى نوێ لە سەر بنەماى یەک هەرێم، یەک حکومەت، یەک هێزى لەشکر، ڕابگەیەندرێ.     تەوەرى حەوتەم/ بابەتەکانى ناوخۆى پارتیمان بابەتى پڕۆسەى هەڵبژاردنى ئۆرگانەکانى پارتیمان لە سنوورى هەرسێ مەکتەبى ڕێکخستنى پارێزگاکانى نەینەوا و کەرکوک گەرمیان و بەغدا، کە بەگوێرەى پەیڕەوى ناوخۆى پارتیمان و لە چوارچێوەى ڕێنماییەکان ئەو پڕۆسە گرنگە بە سەرکەوتووى ئەنجامدرا و کۆتایى هات. بابەتى پەیمانگاى پێگەیاندنى کادران، لە ڕوانگەى گرنگیدان بە پڕۆسەى ڕۆشنبیرکردن و پێگەیاندن و شیاندنى کادران، بیستەمین خولى پەیمانگاى کادیران بە گوێرەى پلان و پرۆژەیەکى سەردەمى و نوێ دەکرێتەوە، کۆبوونەوە ئەو بریارەى بە هەنگاوێکى پێویست زانى. بابەتى هەڵبژاردنى داهاتووى ئەنجوومەنى نوێنەرانى عێراقى فیدراڵ و چۆنیەتى ئامادەکاریەکان، کارى لەپێشینە و گرنگى ئۆرگانە جیاجیاکانى پارتیمان خۆئامادەکردن دەبێت بۆ ئەم هەڵبژاردنە لە هەموو ڕوویەکەوە، لەم ڕونگەوە کۆبوونەوە لیژنەیەکى بۆ دیراسەکردنى بابەتە یاسیاییەکان و ڕێکخستنى هەنگاوەکان پێکهێنا. دوابەدواى ئەنجامدانى هەڵبژاردنى ئۆرگانەکانى پارتیمان لە ناوخۆى هەرێم و سنوورەکانى دەرەوەى هەرێم بە دوو قۆناغ، لیژنەیەکى هەڵسەنگاندن پێکهات بۆ دیراسەکردنى خاڵە بەهێز و لاوازەکانى پڕۆسەکە و پێشنیارەکان، بۆیە بەپێویست زانرا دەست بە جێبەجێ کردنى ناوەرۆکى هەڵسەنگاندنەکە بکرێت، بۆ ئەم مەبەستە مەکتەبى سیاسى ڕاسپێردرا بۆ کار و هەنگاوى پێویست.                                                                                        كومیته‌ی ناوه‌ندیی                                                                                  پارتی دیموكراتی كوردستان                                                                                         ١٥ى شوباتى ٢٠٢٥  

درەو: جەمیل بایك هاوسەرۆكی كەجەكە دەڵێت عەبدوڵا ئۆجەلان رێبەری زیندانی كراوی پەكەكە نامەیەكی بۆ ناردووین. جەمیل بایک، هاوسەرۆکی دەستەی بەڕێوەبەری کۆما جڤاکێن کوردستان (کەجەکە) لە چاوپێكەكەوتێنێكدا لەگەڵ ستێرك تیڤی باس لە پرۆسەی ئاشتی لە توركیا و نامەی ئۆجەلان دەكات بۆ پەكەكە. جەمیل بایك باسی لەەوە كرد كە نامەیەكی عەبدوڵا ئۆجەلانیان بەدەست گەیشتووەو دەڵێت  ڕێبەر ئاپۆ دەیەوێت ئەو هەنگاوەی پێشتر دەستی پێکردووە ئیستا بیگەیەنێت بە ئامانجێکی گەورەتر، کێشەی کورد لە زەمینەی شەڕەوە بخاتەسەر زەمینەیەکی سیاسیی و یاسایی. بۆ ئەوەی پرۆسەکە بەردەوام بێت پێویستە هەلومەرجی زیندانیکردنی ئۆجەلان لە گۆشەگیرییەوە بگۆڕدرێت بۆ ئەوەی پەیامی خۆی بڵاوبکاتەوە. هەروەها داوای ئازادکردنی ئۆجەلانیش دەکات  بایك ئاماژە بەوەش دەكات:  ئەم جارە ئۆجەلان بە رێگەچارەی دیموکراسییانەی کێشەی کورد، دەیەوێت ئامانجی زۆر گەورە بپێکێت. مەبەستیەتی هەڵمەتەکەی تۆکمەتر بکات بۆ ئەوەی لە زەمینەی ئەمنی و سەربازییەوە بۆ زەمینەی دیموکراسی بگۆڕێت. داواش دەکات هەموویان خاوەندارێتی هەڵمەتەکەی ئۆجەلان بکەن.  شاندی دەم پارتی رۆژی 28ـی کانوونی یەکەمی 2024 سەردانی ئیمراڵی کرد و لەگەڵ عەبدوڵڵا ئۆجەلان، رێبەری زیندانیکراوی پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) کۆبووەوە.  دوای یەکەم کۆبوونەوە، شاندەکەی دەم پارتی پەیامی عەبدوڵڵا ئۆجەلان، رێبەری زیندانیکراوی پەکەکەی لەبارەی پرۆسەی ئاشتی گەیاندە لایەنە سیاسییەکان و بۆچوونی ئەوانیشی وەرگرت. لە دیداری دووەمیشدا، بۆچوونی لایەنە سیاسییەکانیان گەیاندە ئۆجەلان.

 درەو: رۆژنامەی (یەنی شەفەق)ی توركی راپۆرتێكی بە ناونیشانی "هەموارکردنەوەی بودجەی عێراق: سەرەتایەك بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەكردنی نەوتی باکور بۆ تورکیا"بڵاوكردووەتەوەو تیايدا هاتووە: هەموارکردنەوەی بودجەی عێراق ڕێگە خۆش دەکات بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان بۆ بەندەری جەیهانی تورکیا - لە 25ی ئازاری 2023ەوە، ڕۆیشتنی نەوتی عێراق بۆ بەندەری جەیهانی تورکیا بەهۆی کێشەی تێچوونەوە وەستاوە. بەڕێوەبەری دەستپێشخەریی ئاسایشی وزەی ئەوروپا: پاڵپشتیکردنی عێراق بۆ بەرهەمهێنانی نەوت هەنگاوێکی گرنگە بۆ دووبارە ناردنی نەوت لە رێگەی تورکیاوە. توێژەری ئیتاڵی فرانشیسکۆ ساسی: دووبارە هەناردەکردنی نەوت بۆ تورکیا کاریگەری ئەرێنی دەبێت لەسەر پەیوەندییەکانی هەردوو وڵات. ئاشكرایە، هەموارکردنەوەی بودجەی عێراق، زەمینەی بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت لە هەرێمی کوردستانی باکوری عێراقەوە بۆ بەندەری جەیهانی تورکیا خۆشکردووە، دوای وەستانی نزیکەی دوو ساڵ بەهۆی ناکۆکی لەسەر تێچوونەکان. رۆژی (2)ی شوبات، پەرلەمانی عێراق هەموارکردنەوەی یاسای بودجەی پەسەندکرد، کە ئامانج لێی پاڵپشتیکردنی تێچووی بەرهەمهێنانی کۆمپانیا نێودەوڵەتییە نەوتییەکانە لە هەرێمی کوردستان. پەسەندکردنی پلانی زیادکردنی پارە بە کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی نەوت کە لە ناوچەکەدا کاردەکەن، لەلایەن پەرلەمانی عێراقەوە، هەنگاوێکی گرنگە بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت بۆ تورکیا، لەو چوارچێوەیەدا تێچووی دەرهێنان و گواستنەوەی بەرمیلێک نەوت لە هەرێم بە ١٦ دۆلار دیاریکرا. هەنگاوێكی گرنگ  ئەلبێریک مۆنگرینیەر، بەڕێوەبەری جێبەجێکاری دەستپێشخەری ئاسایشی وزەی ئەوروپا لە لێدوانێکیدا بۆ ئاژانسی ئەنادۆڵ ڕایگەیاندووە، پێداچونەوەی بەغداد بەو بڕە پارەیەی کە دەبێ بدرێت بە کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی نەوت لە باکوری وڵات، هەنگاوێکی گرنگە بۆ دووبارە ناردنەوەی نەوتی عێراق لە ڕێگەی تورکیەوە. رونیشیکردووەتەوە، حکومەتی ناوەندی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان لە باکور هێشتا پێویستە لەسەر هەندێک پرس رێکبکەون. مۆنگرینیەر، داوای لە هەردوو حکومەت کرد راوێژکارێکی سەربەخۆ بۆ هەڵسەنگاندنی تێچوی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوت لە ناوچەکەدا دەستنیشان بکەن، بۆ ئەوەی ڕێگری لە سەرهەڵدانی گرژی بکات لە داهاتوودا. ئاماژەی بەوەشکرد، حکومەتی هەرێم زۆربەی داهاتەکانی لەرێی نەوتەوە بەدەستدەهێنێت، دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتیش دەبێتە هۆی کەمکردنەوەی فشارە ئابورییەکانی هەرێم و سوودی بۆ عێراقیش دەبێت بەگشتی. دوابەدوای هەموارکردنەوەی بودجەی عێراق، سەرنجەكان چوونە سەر بۆری نەوتی عێراق-تورکیا، کە بەهۆی ناکۆکییەکانی تێچوون لە (25)ی ئازاری (2023) راگیرا.  چاوەڕوانییەکان بۆ دەستپێکردنی کارپێکردنی بۆرییەکە زیاتر بووە، دوای ئەوەی حەیان عەبدولغەنی، وەزیری نەوتی عێراق لە(4)ی شوبات رایگەیاند، نەوتی هەرێم رادەستی کۆمپانیای بە بازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) دەكرێت، ئاماژەی بەوەشکرد، ڕێکارە پێویستەکان لەگەڵ تورکیا تەواوکراون بۆ هەناردەکردنی نەوت لە بەندەری جەیهان. باشترکردنی گفتوگۆكان لای خۆیەوە فرانشیسکۆ ساسی، توێژەر لە بواری جیۆپۆلەتیکی وزە و بازاڕەکان، لە پەیمانگای ئیتاڵی بۆ توێژینەوەی پیشەسازی و وزە، رایگەیاندووە، دەستپێکردنەوەی رۆیشتنی نەوت بۆ تورکیا دەبێتە هۆی باشتركردنی هەلومەرجی گفتوگۆكانی نێوان ئەنكەرە و بەغداد.  ساسی، بە ئاژانسی ئەنادۆڵوی وتووە، رێککەوتنەکە ڕۆڵێکی چارەنووسساز دەگێڕێت لە باشترکردنی هەناردەکردنی نەوتی عێراق، لە کاتێکدا ئامادەکاری بۆ هەڵبژاردنەکانی ئەمساڵ دەکات. پێشیوایە، سەقامگیرکردنی ئابوری عێراق لەڕێگەی بەڕێوەبردنی کاراتر و شەفافتر لە یەدەگی نەوتی وڵاتەکەیدا هەنگاوێکی گرنگە، لە کاتێکدا نرخی نەوت هەڵبەزودابەزی زۆر دەكات، ئەوەش بەهۆی پیادەكردنی رێوشوێنی خۆپارێزی و شەڕی گومرگی نێوان ئەمریکا و وڵاتانی جیهان.  سەبارەت بە ئەنجامە چاوەروانکراوەکانیش وتی، دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت بۆ تورکیا کاریگەری ئەرێنی لەسەر پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو وڵات دەبێت، هەروەها دەشێت بەشداربێت لە باشترکردنی گفتوگۆی نێوان ئەنكەرە و بەغداد، کە لە ئەنجامی گۆڕانی رژێمی سوریا ئاڵۆزی تێكەوتووە. ڕۆژی (25)ی ئازاری 2023، دوابەدوای بڕیاری دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی لە پاریس، سەبارەت بە هەناردەکردنی نەوتی نێوان ئەنكەرە و بەغداد، ڕۆیشتنی نەوت لە عێراقەوە بۆ بەندەری جەیهانی تورکیا راگیرا. هەروەها ئەو بومەلەرزەیەی کە لە (٦)ی شوباتی (٢٠٢٣)دا، ناوەندی شاری کەهرامان مەرەشی تورکیا رویدا، کاریگەری نەرێنی لەسەر بەکارهێنانی ئەو هێڵەش هەبوو. لە مانگی نیسانی ساڵی (٢٠٢٤)، ئەلپارسلان بایرەکتار، وەزیری وزە و سامانە سروشتییەکانی تورکیا ڕایگەیاند، تورکیا بەرپرس نییە لەو کێشانەی کە بۆریی نێوان وڵاتەکەی و عێراق تووشی بووە. ئاشکراشی کرد، لە(4)ی تشرینی یەکەمی (2023)ەوە هێڵەکە ئامادەیە بۆ کارپێکردن، بەڵام ناکۆکییەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و حکومەتی ناوەندی لە بەغداد رێگربووە لەكاركردنی هێڵەکە. راگرتنی هەناردەی نەوت لە عێراقەوە بۆ تورکیا زیانی (23)ملیار دۆلاری بە ناوچەكە گەیاندووە.

نوسەر و یاسایی /سلێمان مستەفا حەسەن هەڵبژاردنی داهاتوو بۆ خولی شەشەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە دەبێت لەنێوان مانگی (١٠ بۆ مانگی ١١ ) ئەم ساڵدا ئەنجام بدرێت ،یەکیکە لەو پرسانەی کە بە گرنگیەوە لێدەروانڕێت لەڕوی نەخشەی سیاسی ئایندەی عێراق لە دەرنجامی داواکاری دەنگدەران و دۆستانی عێراق و ئەو گۆڕانکاریانە لەناوچەکەدا ڕویانداوە ، بۆیە لەئێستادا کات درنگە و زوو نییە دەست بە ئامادەکاریەکانی پرۆسەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی ئەنجومەنی نوێنەران بکرێت ، دیارە شاراوە نییە بۆ هەر پرۆسەیەکی هەڵبژاردنیش ئامادەکاری پێویستە ، لەوانە چوارچێوەی دەستوری و یاسایی ، ئامادەکاری کۆمسیۆنی هەڵبژاردن ، تەرخان کردنی بودجە . لە بابەتی پێشوماندا بە ناوی ( دەرفەتێک بۆ چاکسازی بەر لەهەڵبژاردنی خولی شەشەمی ئەنجومەنی نوێنەران) تیشکمان خستە سەر چەند لایەنێکی تایبەتی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ، لێرەدا هەوڵ دەدەین خوێندنەوەیەکی گشتگیر بۆ چوارچێوەی و یاساییەکەی بکەین لەبەر ڕۆشنایی دەقەکانی دەستووردا . سەرکەوتنی هەر پرۆسەیەکی هەڵبژاردنیش بەندە بە ئامادەکاری پێش وەختە بۆ دوو کۆڵەکەی هەڵبژاردن کە خۆی لە : بەهێزکردنی چوارچێوەی یاسایی و بەهێزکردنی دەستپاکی لە بەرێوەبردنی هەڵبژاردندا دەبینێتەوە  . چوارچێوەی دەستوری:  ماددەی ( ١٣) ی دەستور جەختە دەکاتەوە کە:  يەكەم: ئەم دەستورە بە ياساى باڵاو هەرە بەرز دادەنرێت لە عێراقداو،  پێويستە لە هەموو شوێنێكى عێراقدا پابەندبن پێوەى بە بێ جياوازى.  دووەم: نابێت ياسايەك دابنرێت پێچەوانەى ئەم دەستورە بێت.  گرنگتر لەمەشیان لە ماددەى( ١٣٠ )ی دەستوریش دووپاتی دەکاتەوە (ياسا كارپێكراوەكان كاريان پێدەكرێت ئەگەر هەڵنەوەشێنرابێتنەوە يان هەموار نەكرابن بەگوێرەى حوكمەكانى ئەم دەستوورە.) کەواتە ئەو دووبنەما دەستوریە نەخشە رێگای یاسا دانانن و دەبێت  پابەندبن پێەوە . جگە لەو دوو ماددەی دەستور کە لەسەرەوە ئاماژەمان پێدان ،چەندین بنەمای تر لەماددەکانی دەستوری ساڵی ٢٠٠٥ ئاماژەیان بەکۆمەڵی بنەمای تایبەت بە سەروەری یاسا و سەروەری گەل و جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان دەرکردنی یاسا و پرسی پەیوەندیدار بە هەڵبژاردن وە لە دوو توێی ماددەکانی رێکخراون وەک نەخشە ڕێگا بۆ ئەنجومەنی نوێنەران بە یاسا رێکیان بخات ، گەر سەرنج بدەین لە ماددەی پێنجەمی دەستووری عێراق جەخت دەکاتەوە کە(سەروەرى بۆ ياسايە، گەليش سەرچاوەى دەسەڵات و شەرعيبوونيەتى، كە بە هۆى دەنگدانى ڕاستەوخۆو نهێنيەوە لە ڕێى دام و دەزگا دەستووريەكانەوە ئەنجامى دەدات  . بۆ نمونە لەماددەی شەشەمیش دا پێداگری لەسەر (ئاڵوگۆڕى دەسەڵات ئاشتيانەو لە ڕێى ئەو ميكانيزمە ديموكراسيانەوە دەبێت كە لەم دەستوورەدا ئاماژەيان پێكراوە. لە ماددەی بیستی دەستوریشدا هاتوە (    هەموو هاوڵاتيەك بە ژن و پياوەوە مافى بەشداريكردنی لە كاروبارى گشتى و شاد بوون بە مافە سياسيەكان هەيە لەوانە مافى دەنگدان و هەڵبژاردن و خۆپاڵاوتن. کەواتە بنەماو جوارچێوەی دەستوری بۆ پرسی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران بۆ ماددەی ( ٣ ، ٥ ،٦ ،١٣ ، ٢٠. ٤٩ ،٥٦ ) ماددەکانی تری پەیوەندیدار دەگەڕێتەوە . وە بە دیاریکراویش لەبەر ڕۆشنایی ماددەی ٤٩/ سێيەم /مەرجەكانى كانديدەكان و دەنگدەران و هەرچى پەيوەندى بە هەڵبژاردنەوە هەيە بە ياسا دياري دەكرێت. ئەنجومەنی نوێنەران یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران بەر مەبنای ئەم دەقە و دەقەکانی تر دەرکردوە . چوارچێوەی یاسایی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوینەران : پاڵپشت بەو ماددە دەستوریانەی لەسەروە ئاماژەمان پێدان لەدوای پەسەندکردنی دەستوری عێراقی فیدڕاڵ لەساڵی ٢٠٠٥ وە ئەنجومەنی نوینەران یاسای هەڵبژاردنی بۆ ئەنجومەنی نوێنەران دەرکردوە ، لەهەمان کاتدا لە خولی یەکەمەوە بەدیاریکراوی (٢٠٠٥ بۆ ٢٠٢٣) بە بەردەوامی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران یان هەموار کراوە ، یان بەتەواوی هەڵوەشێنراوەتە ، بێ گومان ئەم کردارەی لە لایەن هێزە باڵا دەستەکان پێرەوی لیوەکراوە هەموو هەژموونی زۆرینە بووە بۆ مسۆگەر کردنی بردنەوەی هەڵبژاردن بوو ، بەداخەوە گە کاریگەری نەرێنی جێ ‌هێشتوە لەسەر پرۆسەی سیاسی عێراق دا. لێرەدا ناگەڕێنەوە سەر یاسای خولەکانی پێشووئەنجومەنی نوێنەران بەڵکو تەنها ئاماژە بەیاسای هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی ئەنجومەنی نوێنەران دەدەین کە بە یاسای ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠ ئەنجامدرا ، لە ئێستادا ئەگەر سەرنج بدەین بۆ یاسای هەڵبژاردنی خولی شەشەم یاسای ژمارە (٩) لە لایەک هەموار کراوە بە یاسای ژمارە (٤)ی ساڵی ٢٠٢٣ ، لە لایەکی ترەوە یاسای ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠ بەیاسای ژمارە (٤)ی ساڵی ٢٠٢٣ هەڵوەشێنراوەتەوە ، کە بابەتێکە دەکرێت خوێندنەوەی بۆ بکرێت لەبةر ڕۆشنایی ماددەکانی یاساکە. ئەوەی لەم خوێندنەوە جێگای باس و شرۆڤەی ئێمەیە یاسای هەڵبژاردنی ژمارە ( ٩ ) ی ساڵی ٢٠٢٠و یاسای ژمارە (٤ ) ی ساڵی ٢٠٢٣یاسای هەمواری سێیەمی  یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پارێزگا و قەزاو ناحەیە رێکنەخراوەکان لەگەڵ هیچ هەرێمێکدا  . سەرەتا پێویستە یاساکان لێک جیا بکەینەوە چونکە ئەنجومەنی نوێنەران دوو یاسای جیاواز ی بۆ دوو ئەنجومەنی جیاواز لە یەک یاسادا هەموار کردۆتەوە: یەکەم : یاسای ئەنجومەنی نوینەران : یاسای ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠ یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانە کە لە کە لە (٥٠) ماددە و پاشکۆی دابەشکاری بازنەکان پێکهاتوە و لە ژمارە (٤٦٠٣) ڕۆژنامەی فەرمی وەقائیعی عێراقی بڵاو کراوەتەوە . دووەم : یاسای ئەنجومەنی پارێزگاکان :  یاسای ژمارە (١٢)ساڵی ٢٠١٨کە لە (٥٢) ماددە پێکهاتوەو لە ژمارە (٤٤٩٤) ڕۆژنامەی فەرمی وەقائیعی عێراقی بڵاو کراوەتەوە یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانە کە دوو جار هەموار کراوە ، هەمواری یەکەم بەیاسای ژمارە (١٤)ی ساڵی ٢٠١٩ کراوە کە لە ژمارە (٤٥٥٣ ) ڕۆژنامەی فەرمی وەقائیعی عێراقی بڵاو کراوەتەوە ، هەمواری دووەمی بە یاسای (٢٧)ی ساڵی ٢٠١٩ کراوە کەلە ژمارە (٤٥٦٦ ) ڕۆژنامەی فەرمی وەقائیعی عێراقی بڵاو کراوەتەوە. سێیەم : یاسای ژمارە (٤)ی ساڵی ٢٠٢٣ یاسای هەمواری سێیەمی یاسای ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پارێزگاکان کە لە (٢٦) ماددە پێکهاتوەو ، لە ژمارە (  ٤٧١٨) ڕۆژنامەی فەرمی وەقائیعی عێراقی بڵاو کراوەتەوە. سەرتا دێنە سەر شرۆڤەی یاسای ئەنجومەنی نوێنەران : یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠ ئەو یاسایە بوو کە هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی پێ ئەنجام دراوە ، بەڵام  لە ئێستادا بە یاسای ژمارە (٤) ی ساڵی ٢٠٢٣ هەموار کراوە لە لایەک هەموار کراوە ، لە لایەکی تر بەهەمان یاسا هەڵوەشێنراوەتەوە ، هەموارەکەش بۆ دوو یاسا بەیەکەوە کراوە واتە بۆ یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە (٩) و یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی هەموار کراوە ژمارە (١٢)ی ساڵی ٢٠١٨ . یاسای ژمارە (٤) ساڵی ٢٠٢٣ بەناوی یاسای هەمواری سێیەمی یاسای ئەنجومەنی نوینەران و یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاوقەزاو ناحیەکانە ، جارێ گەر دیقەت بدەین ناوی یاساکە هەڵەیە چونکە یاسای ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠ هەمواری یەکەم و دووەمی بۆ نەکراوە ، واتە لەڕوی یاساییەوە دەبوایە ناوی یاساکە ( یاسای هەمواری یەکەمی یاسای ئەنجومەنی نوێنەران و یاسای هەمواری سێیەمی یاسای پارێزگاوقەزاو ناحەکان بوایە ) گەر مەبەستی یاسادانەر هەموار کردنی هەر دوو یاساکەیە ، بەلام گەر نیەتی یاسا دانەر هەڵوەشاندنەوەی یاسای ئەنجومەنی نوێنەرانە دەبوایە لە ڕووی یاساییەوە یاساکە ناوی ( یاسای هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاو قەزاو ناحیەکان و یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ) بوایە . چونکە گەر سەرنج بدەین بەپێی بڕگەی یەکەم لە ماددەی (٢٥)ی یاسای ژمارە (٤) ساڵی ٢٠٢٣ یاسای ئەنجومەنی نوێنەران هەڵوەشێنراوەتەوە چونگە بەدەقێکی ڕوون دەڵێت ( اولا : یلغی قانون انتخابات مجلس النواب العراقی رقم (٩) لسنە ٢٠٢٠   ) کەواتە لێرەدا دژ یەکی هەیە لە نێوان ناونیشانی یاساکە کە بەناوی یاسای هەمواری سێەمی یاسای ئەنجومەنی نوێنەران و یاسای ئەنجومەنی پارێزگا وقەزاو ناحەکان هاتوە. چونکە لەروی زمانەوانی و ناوەرۆکە جیاوازی زۆر هەیە لە نێوان زاراوەی (هەموارکردن و هەڵوەشاندنەوە ) بۆیە بەپێی دەقی ماددەی (١٣٠ ) دەستور لە ئێستادا یاسای ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠ بەرکار نییە وەک لەماددەکەدا هاتوە ( ياسا كارپێكراوەكان كاريان پێدەكرێت ئەگەر هەڵنەوەشێنرابێتنەوە يان هەموار نەكرابن بەگوێرەى حوكمەكانى ئەم دەستوورە. کەواتە ئێستا ئەو یاسایەی بەرکارە یاسای ژمارە (٤)ی ساڵی ٢٠٢٣ بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ، ئەو یاسایە لە (٢٦) ماددە پێکهاتوە ، ئەگەر لە ناوەڕۆکی یاساکە وورد بینەوە چوارچێوەی یاسایی هەڵبژاردنی ئەم خولە بەم شێوەی خوارەوەیە : یەکەم : لەماددەی یەکەمی یاساکەدا دەڵێت ئەم یاسایە بەسەر ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پارێزگا وقەزاو ناحیەکان جێبەجێ دەبێت ، بەڵام لە یاسای ژمارە ٤ باسی هەڵوەشاندنەوەی یاسای پارێزگاو قەزاو ناحەکانی نەکردوە. دووەم : لە ئاماژەدان بە ماددە هەموار کراوەکان لەهەردوو یاساکە جیاوازن سێیەم : لەماددەی (٧) یاساکەدا هاتوە ماددەی (١٢)ی یاساکە هەمواردەکرێت بەم شێوەی خوارەوە دەخوێنرێتەوە ( دەنگە دروستەکانی هەر لیستیەکە دابەشی ژمارە ١.٧ ، ٣ ، ٥ ، ٧ ، ٩  ) دەکرێت بۆ دەرهێنانی ژمارەی کورسیەکان ، هەموارەکە بۆ یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان دروستە بەڵام ماددەی (١٢) لەیاسای ئەنجومەنی نوێنەران بابەتێکی ترە ، گەر بەو بنەمایە وەریبگرین ئەوا لەم هەڵبژاردنە کار بە سیستەمی نوینەرایەتی رێژەیی بەشیوازی سانتلیگۆی هەموارکراو دەکرێت . چوارەم :بەپیی ماددەی (٩) یاساکە ماددەی (١٥) لەیاسای ژمارە (٩) ی ساڵی ٢٠٢٠ ی هەموار کردوە و دەلێت ماددەکە بەم شیوەی خوارەوە دەخوێنرێتەوە ، بە پێی ناوەرۆکی ماددەکە ، کار بە سیستەمی براوەی یەکەم  ناکرێت ، بەپێی خشتەیی هاوپێچی یاساکە (٣٢٠) کورسی بەسەر پارێزگاکان دابەش کردوە ، هەروەها (٩) کورسیی بۆ پێکهاتەکان تەرخان کردوە ، بەبێی ڕەچاوکردنی بنەمای بڕگەی یەکەمی ماددەی (٤٩) ی دەستور کە لە ئێستادا پرۆسەی سەرژمێری ئەنجام دراوە . پێنجەم : بەپێی ماددەی (١٠) یاساکە ماددەی (١٦) یاساکەی هەموار کردوە ناوەرۆکی هەموارەکە بۆ یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان دروستە بەڵام بۆ یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران بابەتێکی ترە . شەشەم : ئەوەی لە یاساکە دەخوێنرێتەوە : １-    بازنەکانی هەڵبژاردن لەسەر بنەمای پاڕیزگا رێکدەخرێنەوە . ２-    کار بەسیتەمی نوێنەرایەتی رێژەیی شێوازی سانتلیگۆی هەموارکراو دەکرێت دەنگی حزبەکان و کاندیدانی تاک بۆ کورسی یەکەم بەجیا دابەشی (١.٧) دوای ئەوە دەنگی حزبەکان بۆ کورسیەکانی تر دابەشی ژمارە تاکەکان دەکرێت تا هەموو کورسیەکان تەواو دەبن. ３-    پێویستە دەنگدەر بە ئیجباری دەنگ بدات بەلیستەی حزبەکان ، بەڵام بۆ کاندیدان ئیختیارییە ، واتە دەبێت یەکەم جار دەنگ بە لیستی دڵخوازی بدات ئینجا گەر بیەوێت ئارزومەندانە دەنگ بە کاندیدێکی هەمان لیست بدات . ４-    کورسی کاندیدە براوەکان بەپێی ژمارەی دەنگەکانیان رێکدەخرێتەوە ، واتە شێوازی لیستی نیمچە کراوە پێرەو دەکرێت . ５-    هەروەها تەمەنی کاندیدان نابێت لە(٣٠) کەمتر بێت و مەرجە خاوەنی بڕوانامەی بکالۆریۆس بێت بۆ کۆتاکانیش لە ئامادەیی کەمتر نەبێت ، لەخولی پێنجەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران تەمەنی کاندید (٢٨) ساڵ بوو وەک لە بڕگەی یەکەمی ماددەی (٨) یاسای ژمارە ٩ ساڵی ٢٠٢٠ هاتبوو. ６-    تۆماری بایۆمەتری و کارتی نیشتیمانی بەکار دەهێنرێن . ７-    ئەژمار کردن و جیاکردنەوەی ئەلکترۆنی پێرەو دەکرێت . ８-    ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەرانی بە ٣٢٩ ئەندام دیار کردوە . دەرنجام : هەروەک لەسەرتا ئاماژەمان بە ماددە دەستوریەکان دا ، بە پشت بەستن بەو بنەمایانە و گەرانەوە بۆ بڕگەی یەکەمی ماددەی (٢٥) لەیاسای ژمارە (٤)ی ساڵی ٢٠٢٣ یاسای هەمواری سێیەم یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پارێزگاو قەزاو ناحيەکان ، یاسای ئەنجومەنی نوێنەران هەڵوەشێنراوەتەوە ، بەڵام لە ناوەرۆکی یاساکەدا کە لە (٢٦ ) ماددە پێکهاتوە لەکۆی (٢٥) ماددە باس لە هەموارکردن و لادان و هەڵوەشاندنەوە دەکات بەبێ ئەوەی بلێت لەکام یاسا ئەو گۆرانکاریانە بکرێت لەگەڵ ئەوەشدا چەند ماددەیەک زیاد کراوە بەبێ ئەوەی بڵێت دەبن بە ماددەی چەند و بۆکام یاسا . بۆیە گەر لە ماددە پەیوەندیدارەکاندا دەڵێت ماددەکە هەموار دەکرێت یان زیاد دەکرێت یان لادەدرێت و لە زیادکردنی مادەکانێش دەڵێت بۆ یاساکە زیاد دەکرێن ، گەر مەبەستی یاسادانەر هەڵوەشاندنەوەی یاساکەیە بۆچی باس لە هەموار دەکات ، بەرای ئێمە یاسا دانەری عێراقی بەمەبەست یان بێ مەبەست کەوتۆتە هەڵەو لادان لە کار کردن بە رێکارو بنەما دەستوری و یاساییەکان لەدەرکردنی ئەم  یاسایە هەروەها پێرەوی رێکاری شکلی و بابەتیش نەکراوە  ، چونکە ناکرێت دوو یاسا جیا لەناو یاسایەک هەموار بکرێن . ئەگەر نیەتی یاسا دانەر هەڵوەشاندنەوەی یاسای ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠ بێت وەک برگەی یەکەمی ماددەی (٢٥) یاسای ژمارە (٤) دا هاتوە ئەوا لەم هەڵبژاردنە تەنها حوکمەکانی یاسای ژمارە (٤)ی ساڵی ٢٠٢٣ بەسەر هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەراندا جێبەجێ دەکرێن بێ گومان ئەم یاسایەش بە تەنها بەس نین بۆ یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ، بۆ نمونە لە ماددەی (٩) یاسای ژمارە (٤) دا دةڵێت ماددەی (١٥)ی یاسا هەموار دەکرێت کە لە بنەرەتدا ماددەی (١٥) ماددەیەکە لە یاسای ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠، بۆیە باشتر وایە ئەنجومەنی نوێنەران یاسایەکی نوێ بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران دەربکات کە وەڵام دەرەوەی خواستی دەنگدەران و پارتە سیاسیەکان و ڕای گشتی بێت ، گەر نا باشتر وایە بگەڕێنەوە بۆ کۆنوسی دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەران گەر هەڵەی چاپ بێت ئەم هەڵەیە چاک بکرێتەوە . لەکۆتایی بە وتەیەکی کوردی کۆتایی بەم بابەتە دێنین و دەڵێن (کەنگر و ماست بە وادەی خۆی ) مەبەستی ئێمەش ئەوەیە تا کات بەردەستە یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران رێکبخەنەوە لە دوو توێی یاسایەکی سەربەخۆدا .          

درەو: دوای (15) رۆژ لە مانگرتوون، (13) مامۆستاو فەرمانبەرانی مانگرتوو، مانگرتنیان هەڵپەسارد لەبەردەم ژمارەیەكی زۆری هاوڵاتیان  هادی حەمەڕەشید مامۆستای مانگرتوو، بەناوی سەرجەم مانگرتوانی هاووڕێیەوە لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: "سوپاسی سەرجەم ئەو کەس و لایەن و چالاکوان و راگەیاندنکار و تیمی تەندروستی و هێزە ئەمنییەکان دەکەین، کەلەماوەی 15 رۆژی رابردوودا لەگەڵمان بون و جێیان نەهێشتین، لێرەوە لەژێر فشاری خەڵک و دایکی شەهیدان و مامۆستایان و فەرمانبەرانی هاوپیشەمان و کەسوکارمان، بڕیارماندا مانگرتنەکەمان هەڵپەسێرین،  بەداخەوە ئۆپۆزسیۆنی ساختە نەیانتوانی پەیامەکانمان بگەیەنن و بە پێچەوانەوە هەر رۆژە و تۆمەتێکیان بۆ دروست دەکردین، بۆیە گلەیی زۆرمان لە ئۆپۆزسیۆن هەیە، هەروەها لەماوەی 10 ساڵی رابردوودا چەندین رێگە و خەباتی مەدەنیمان بۆ داواکردنی مافە داراییەکانمان گرتوەتە بەر، بەڵام حکومەت گوێی بە داواکانمان نەدواوە، هیوادارین ئەم چالاکییە مەدەنییەمان بوبێتە هۆکارێک کە حکومەت راچڵەکێنێت و بەدەم داواکارییەکانمانەوە بێت"، مامۆستا مانگرتوەکە وای وت. لەگەڵ ئەوەی مانگرتنەکەمان چەندین دەستکەوتی بەدیهێناوە، هاوکات نەتەوە یەگرتووەکان و باڵیۆزی وڵاتان لەسەر هێڵن بۆکۆتایی هێنان بەو کێشانەی کە روبەرووی مووچەخۆرانی هەرێم دەبێتەوە، بەڵام بە راشکاوی دەڵێین لەژێر فشاری ئەو دایکانەدا مانگرتن هەڵدەپەسێرین، کەبە قورئانی پیرۆزەوە هاتن و داوایان لێکردین مانگرتن بشکێنین، هەروەها سوپاسی فراکسیۆنە کوردستانییەکان دەکەین، کەدەنگی ئێمەیان گەیاندە ئەنجومەنی نوێنەران و دواجار بە فشاری ئێمە مووچەی ساڵێکی مووچەخۆرانی هەرێم جێگیرکرا و هەردوو حکومەت گەیشتنە رێککەوتن لەگەڵ ئەوەی حکومەتی هەرێم بەدەم داواکارییەکانمانەوە نەهاتووە، هاوکات هەوڵی دروستکردنی تۆمەت دەدرێت بۆمان، رێگریکردن لێمان کە نەچینە ناو هەولێر لەلایەن هێزە ئەمنییەکانەوە ئەو راستیەی دوپاتکردەوە کە حکومەت رێگری لە دیموکراسیەت و داواکارییەکانمان دەکات    

عەبدولرەقیب ی عەبقەریی عەبدوڵلا کەریم مەحمود.   لە ٢٦ / ١٢/٢٠٢٤ مامۆستا عەبدولرەقیب یوسف ،نامەیەکی (٤١) لاپەرەیی ،(گفتوگۆ ئامیزیی) ، بە زمانی (کوردی و عەرەبی و ئینگلیزی) ، بۆرێکخراوی( یونسکۆ )* ناردوە ، لە بارەی ئەو وێنانەی. هەزاران ساڵ لەمەو بەر، لەسەر بەردی شاخەکان ،لە کیشوەری (ئاسیا و ئەفەریقاو ئەوروپا )هەیە. یونسکۆ و هەموو ئەو زانایانەی هەر سێ کیشوەرەکە، تا ئێستا لە مانای قوڵی هەقیقەتی زانستی ئەو وێنانە نەگەیشتوون. لە نامەکەی دا نوسیویەتی : - ملوێنان لەو وێنانە هەیە ،لە زەریای ئەتڵەسییەوە ،تا صین ویابان ،یونسکۆ , هەندێکیانی لە( جەزائیرولیبیاو سعودیەو تورکیا و ئەمارات) ،لە لیستی (کلتووری جیهان )ی دا تۆمار کردوە. باسی ئەو هەموو زاناو خاوەن بڕوانامەی ماستەرو دکتۆرو پرۆفیسۆرانەی کردوە ، کە لە سەردەی نۆزدەهەمەوە تویژینەوەیان لەسە ر ئەو وێنە هەڵکۆڵراوانە کردوە ،بەڵام نەیانزانیوە مانای هەقیقەتیان چییە وبە هەڵە مانایان کردون و یونسکۆ خۆشی نەیزانیوە. لە توێژینەوەکانیان دا،چەند راوبۆچونێکی جیا جیایان لە بارەی وێنەکانەوە هەیە ،وەک : هەندێک دەڵێن: -لەبەر ئەوەی ئەو وێنانە لەو شوێنە بەرزولاپاڵی سەخت و هەڵدێر هەڵکۆڵراون ، مرۆڤی ئەم شارستانیەتیەی ئێستا دروستیان نەکردووە، بەڵکو ئەم وێنانە هی شارستانیەکی زۆر کۆنە ونەماوە و لە نێو چووە. +هەندێک دەڵێن : پێش (٢٥)هەزار ساڵ ،ئەم وێنانە دروست کراوە، یا (١٢)هەزار ساڵ لەمەوبەر،واتە پێش پەیدابوونی شارستانیەت. هەندێ کەسیش وتویانە : -هەندێ مەخلوقات لە ئاسمانەوە هاتوون ودروستیان کردوە. یونسکۆ خۆی لە بارەی وێنەکان وتویەتی: - وێنەی ئاژەڵەکان بۆ ئەوە لە سەر ئەو بەردانە هەڵکەنراون ، بۆ ئەوەی مرۆڤ، لە پاشەرۆژدا بزانێت ، ئەو جۆرە ئاژەڵانە، لە وڵاتانەدا هەبوون و راویان کردوون ویا لە بواری ئاینی دا بڕوایان بە هەندێ لەو گیان لەبەرانە هەبووە. عەبدولرەقیب لە نامەکەی دا ، وەک عەبقەریەکی کورد ،رەدی یونسکۆ ،هەموو ئەو زانا پەیوە ندارانەی سێ کیشوەرەکەی داوەتەوە ،بە ١٩ خاڵ و نوسیویەتی ئەگەر وایە: ١-بۆچی لە (٢٠) هەزار ملیار گیانلەبەر ، ئەوان تەنیا، وێنەی (٣٠)گیان لە بەریان دروست کردووە؟ ٢-بۆچی وێنەی (قمقمۆکە) یان ، دروست کردوە ، بەڵام وێنەی ( فیل ) یان دروست نەکردووە، کە گەورەترین گیان لەبەری وشکانی بووە ، یەکێک بووە لە خواکانی میسر و هیندییەکان؟ ٣- بۆ وێنەی (کیسەڵ )یان ، بەو ناشیرینیەی دروست کردووە ، بەڵام وێنەی (ئاسک ) و (پڵنگ)یان دروست نەکردووە؟ ٤- بۆچی هەموو وێنەکان، لە هەرسێ کیشوەری (ئاسیاو ئەفەریقا و ئەوروپا ) ،بە تەنیشت یەکەوە ، بەشێوەیەکی سەرنج راکێشەر،وەک دیزاینێک دانراون؟ زانای کورد عەبدولرەقیب ، ئەم پرسیارەی خوارەوەی رووبە روی یونسکۆ کردوەتەوە: -ئایا ئێوە کاتێ (ستونهنج )ی نزیک لەندەن تان ، لە یونسکۆ تۆمار کردووە،زانوتانە هەر ئەستون بەردێک مانای چی یە؟ نیشانەی چییە؟ ئایا زانیوتانە لە سەرهەر یەکێکیان کۆمەڵێک ،یا ن (٦١)وێنەی ورد هەیە؟. ،ئایا زانیوتانە ئەو وێنانە چی یە؟،ئایا زانیوتانە مانای حەقیقی هەر یەکێک لە وێنە گچکانەشی چییە ؟ هەمان ئەو پرسیاری، ئاڕاستەی مۆزەخانەی بەریتانیاش کردەوە. عبدولرەقیب لە نامە دووروودرێژەکەی بۆ یونسکۆ نوسیویەتی : - ئەم جۆرە وێنانە وەک کورستان . لە ئێرانیش زۆرە ،بەڵام ئێرانش وەک کورد پێ ی نەزانیوە ،عەبدولرەقیب چەند وێنەیەکی خستوەتە روو: ١- وێنەی ئەم (کچە ) لە ( ئاکرێ )،لە کوردستان . -بە پێ ی لێکۆڵینەوە ی نزیکەی (٢٥٠)وێنە بە تێهەڵکێشراوی لەسەر وێنەی ئەم کچە هەیە. ٢- وێنەی دەرگای کەلهای ئاکرێ کە داپۆشراوە بە وینە وردەکان لە چەشنی وێنەکانی سەربەرد. ٣-ئەم وێنەیە ی خوارەوە شوێنێکی کوردستانە ، کە تەخمین ی دەکات بە(١٠)هەزاربەردی وینەدار. عەبدولرەقیب دوای لە یونسکۆ کردووە: -شاری ئاکرێ و ئامێدی تۆمار بکات،چونکە (دوما دور) یان وێنەن ،داوای کردووە پردێکی کوردستانی پێش زاین تۆمار بکات ، کە هیچ بەردێکی نییە،وێنەی لەسەر نەبێت و هیچ کەسێکیش هەستی پێ نەکردوە ، تەنانەت ئەو فەرمانبەرانەی یونسکۆش ،کەسەردانی کردون.لە گەڵ زۆر لە رۆژهەڵات ناسان وزانا رۆژئاواییەکان و شوێنەوار ناسانی عێراق. ٤-وێنەی هەموو ئەم بەردانەی لە( یابان)ە. ٥-وێنەی( طاسیلی )لە (جەزائیر). ٦-ئەم وێنەیە لە( یەمەن)ە ٧-لەم وێنەیەدا پیاوێک و ژنێک دەبینین، لەسەر سەری ئەم بەردە بەرزو سخەختە لە سعودیە. ٨-وێنەی ئەم ئەشکەوتە لە سعودیە ، کە عەبدولرەقیب وتویەتی: - وێنەی (کەرکەدەن )ە ولەسەر کەرکەدەن زۆر وێنەی تر هەیە. عەبدولرەقیب لە نامەکەی دا، باسی ملیۆنان وێنەی ئەهرامەکانی میسرو شوێنەکانی دەوروبەری کردووە، وتویەتی: -(هەرەمی خۆفو ). (٤٦٠٠) ساڵ تەمەنیەتی ، هەربەردێک لە بەردێکانی تەخمین کراوە ، بە (٢ملیون و نیو )بەرد ، هەر بەردێکی پەیکەری شتێکە ،یان چەند شتیک ، یانی چەند ملیۆن وێنە ،تەنیا لە(هەرەمی خوفو) هەیە، بەڵام تا ئێستا هیچ کەس هەستی پێ نەکردوە و باسیان نەکردووە، کە سەدان زانا لە وڵاتی ترولە میسرسەردانی ئەهرامەکانیان کردووە، هیجیان هەستیان بەو هەموو وێنەو پەیکەرانە نەکردووە، گەرهەستیان پێ بکردایە ، لە لێکۆڵینەوە ولە وتاررونوسینەکانیان دا باسیان دەکرد. ئەوان نەیان زانیوە بۆ بەردەکانی هەرەمەکە خواروخێچن، بۆچی تەنیا یەک بەردی ساخلەم ی تێدا نییە، بۆ کەم وکوڕی هەیە . لەدرێژیی و پانی بەردەکان دا. بۆچی روکاری بەردەکان گرژە و زبرو ساف نیە،وەک بەردە سافەکانی خانویەکی ئیعتیادی . عەبدولرەقیب لە نامەکەی نوسیویەتی : -ئەو خوارو خێجی وگرژیی بەردەکان، لە بەر ئەوەیە ، جونکە پەیکەرن ، پەیکەر وەک تاشە بەردێک،راست و ساف نییە،خوارو خێچیەکەی بە پێ ی جەستەی ئەو مرۆڤە ، یا ئەوگیان لە بەرەیە ، کە پەیکەرەکەی بۆ دروست کراوە، ئەمەش دیمەنێکی بەردەکانە. عەبدولرەقیب ئەوەی لە نامەکەدانوسیویەتی: -پەیکەری (ئەبو الهول)، لە لەتە وێنە و لەتە پەیکەری گیان لەبەرو شتی ترپێک هاتووە. لەسەر پەیکەری فیرعەون (خەفرع) دەیان وێنەی بچوک وتێهەڵکێش هەیە، رەنگە ئەو وێنانە ، بگاتە (١٢٠) وێنە ، کەچی هیچ کەسێک هەستی پێ نەکردووە، تەنیا وێنەی (هەڵۆ )ی پشت سەرەکەی نەبێت. ئەوەی مایەی تێرامانە ، عەبدولرەقیب لە دەرەوە ئەم هەمو وزانیاریانەی لە ئەهرامەکان زانیووە،بە پێ ی وێنەکانی نیو یوتوب،دەنا خۆی میسری بەچاو نەبینوە. لە کۆتایی نامەکەی دا ، عەبدولرەقیب داوای لە یونسکۆ کردووە: کۆنگرەیەکی زانستی نیو دەوڵەتی ساز بکات . تا عەبدولرەقیب ئەو هەڵانەی یونسکۆ زانایانی هەرسێ کیشوەر یئاسیاو ئەفەریقا و ئەوروپا ، وێنەی سەربەردەکان کە ٢٠٠ساڵە لە جیهان دا ، لە بارەی وێنەی سەر بەردی شاخەکان ،بڵاو بوەتەوە، بە هەقایقی زانستی نوێ بخاتە بەردەم دنیا. عەبدولرەقیب لە نامەکەدا زۆر زانیاری نەبیسراو ونوێ ی لایە ، لەسەر وینەکانی ،هەرسێ کیشوەی ئاسیاو ئەفەریقاو ئەوروپا، بەڵام لە بەر کەسانی دز، هەموو هەقیقەتە زانستیەکان نەخستوەتە روو، لەو کۆنگرە دا ،بێ هیچ سڵ کردنەوەیەک ، هەمووی دەخاتە بەردەم زانایانی دنیاو یونسکۆ. عەبدولرەقیب پێش ئەم نامەیەی کە ناردیوتی بۆ یونسکۆ ،دوو نامەی تری ناردووە بۆ هەموو بەڕێوەبەرایەتیەکانی شوێنەوار،لە هەموو ئەو وڵاتانە ، تەنیا نامەی بۆ یابان نەناردووە ، دووجار نامەی بۆ( یونسکۆ و مۆزەخانەی بەریتانیا و لۆڤەر) نوسیووە ،تا ئەو بەڵگەنامانەی دەست بکەوێت ، کە مانای هەقایقی زانستی ئەو وێنانەیان نەزانیووە،بەلام هیچ کامیان وەڵامیان نەبووە ، تەنیا نامەی چەند دکتۆرێکی لە(یەمەن)ەوە پێ گەیستووە. گەر عەبدولرەقیب لە سەدا سەد ،دڵنیا نەبێت ، لە ناوەڕۆکی نامەکەی بۆ یونسکۆ ،چۆن دەتوانێت تەحەدای ئەو هەمووزانایانەی دنیا و یونسکۆ، لە سێ کیشوەردا بکات و پێ یان راگەیەنێت: -بڵێ ئێوە هەمووتان بە هەڵەدا چوون و نەتان زانییوە ، مانای هەقایقی زانستی وێنەکان . ئەم تویژینە وردو قوڵەی زاناو بلیمەتی کورد عەبدولرەقیب لە بارەی دۆزینەوەی شوێنەوارەکان ، کارێکی نایاب و بێ هاتاو دەگمەن و زۆر گەورە و بڵندە لە سەر ئاستی جیهان . ئەم کارە ناوازیە، داهێنانێکی مەزنە ، گەر زانایەکی ئەوروپی ئەم کارەی بکردایە ، هەموو میدیانی دنیای دەهەژاند و کۆنگرەیەکی نیو دەوڵەتیان بۆ ساز دەکرد. لە ٢٩/ ١/ ٢٠٢٥، عەبدولرەقیب یوسف،تەلەفونی لە گەڵ( دکتۆر مەحمود زاید میسر)ی کرد ، ( ١٥) ساڵ لەمەو بەر، زانکۆی سلێمانی دە عوەتی ( د . مەحمود)یان کردوەوە بۆ سلێمانی. چەند کتێبیکی داناوە ، هەندێکیسی لەبارەی کوردەوە یە . عەبدولرەقیب باسی هەقایقی زانستی وێنەی سەربەردە هەڵكۆڵینەکانی ئەهرامەکانی میسرو وڵاتانی تری بۆ کردووە ، دکتۆرمەحمود زاید ، کە گوێ ی لەو بابەتە نوێ یە بووە، توشی تێرامان بووە و وتویەتی : -دووساڵ لەمەوبەر یونسکۆ کۆنگرەیەکی لەسەر ئەهرامەکانی میسرلە قاهیرە سازکردووە ، لە گەڵ کولیەی آوێنەوارانی میسر ، هیچکەسیک بەمەی نەزانیووە ، ئەم باسەی تۆ ،مێژوویەکی نوێ ی نەبیستراو داهێنانە، نەک تەنیا بۆ ئەهرامەکانی میسر، بەڵکو بۆ هەمووشوێنەورەکانی جیهان، ملوینان لەوێنەی هەزاران سالەی سە شاخە بەردینەکانە. بەمەم شاکارە جیهانی یە نیو دەوڵەتییەی زاناو بلیمەت ، عەبدولرەقیب یوسف بوو بە زانایەکی عەبقەری نەک تەنیا لە کوردستان ،بەڵکو لە جیهان. ئەم قسانەی د.مەحمود لەسایتی عەبدولرەقیب دا هەیە ولێکۆڵەری میسریش (ئەحمەد عەدلی) چەند ڤیدیۆی لە بارەی ئەهرامەکانی میسرلە یتۆپ دا هەیە. ئەحمەد عەلی لە ٢ /١/ ٢٠٢٥لەنامەیەکەی دا نوسیویەتی: -هیج وێنەیەک لە هەرەمی (خۆفۆ)دا نییە وکەس ئەمەی نەوتووە ،ئەمەش لە سایتی عەبدولرەقیب دا هەیە. گەر کۆنگرە ببەسترێت یانەبەسترێت (نامەکەی عەبدولرەقیب)،جیگەی خۆی گرت و وبلیمەتییەکەی بلیمەتیەکەی چەسپاند،نامەکەی گەیاندە دەیان ناوەندی گرنگ لە جیهان،وەک: پەیمانگای ئەمەریکی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ) بێجگە لەو کتێبەی لەم بارەیەوە دەینوسێت وهەموو شتێکی بە دوورو درێژی بە بەڵگەوە تیایە. پیرەمێردی نەمر لە رۆژنامەی (ژین)دا ،باسی (بدیع الزمانی نورسی ) دۆستی کردووە لە ئەستەمبول ،ئەم زانا کوردە کاتێ منداڵێکی (١١-١٢)ساڵ بووە ، هەموو زانیانی باکووری کوردستانی بەزاندووە و لە تەمەنی منداڵی دا . ناوی بوەتە (بدیع الزمان). بەڵام عەبدولرەقیب لەکاتی پیرێتی دا ، یونسکۆ وزانایانی سێ کیشوەری جیهان ،لە بارەی ئەهرامەکانی میسر و ملوو ملوینان وێنەی هەزاران ساڵەیی-دەبەزێنیت ،ئایا عبدولرەقیب یش بدیع الزمانی کوردی دووەم نی یە؟ ئایا ئەم عەبقەرییە وەک نورسی نابێتە شانازی کورد؟ عەبدوڵلا کەریم مەحمود. عەبدوڵلا کەریم مەحمود :دیدارێک لە گەڵ زانای کورد مامۆستا عەبدولرەقیب یوسف.

راپۆرتی: درەو 🔻 رۆژی (9ی شوباتی 2025) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ 11 مانگی یەکەمی ساڵی 2024 بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ 🔹 تا کۆتایی مانگی تشرینی دووەمی ساڵی (2024)، کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتی)یەوە  زۆرتر لە (135 ترلیۆن و 322 ملیار) دینار بووە. زۆرتر لە (119 ترلیۆن و 33 ملیار) دیناری بە رێژەی (88%) داهاتی نەوت و پتر لە (16 ترلیۆن و 289 ملیار) دیناری بە رێژەی (12%)ی داهاتی نانەوتی بووە. 🔹 کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، زۆرتر لە (136 ترلیۆن و 431 ملیار) دینار بووە، کە (87%)ی بۆ خەرجی بەگەڕخستن و (13%) بۆ خەرجی وەبەرهێنان بووە. 🔹 دوای لێدەرکردنی سەرجەم خەرجییەکان لە کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی، بەڕێژەی (1.6%) داهات لە خەرجی کەمتر بووە و زۆرتر لە (ترلیۆنێک و 108 ملیار) دینار کورتهێنان ڕویداوە. 🔹 نزیکەی (10 ترلیۆن) دینار خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە بووە، ئەنجومەنی نوێنەران زۆرتر لە (544 ملیار و 513 ملیۆن) دینارو سەرۆکایەتی کۆمار زیاتر لە (55 ملیار و 548 ملیۆن) دینار و ئەنجومەنی وەزیران نزیکەی (9 ترلیۆن و 346 ملیار) دینار خەرجیان هەبووە. داهات و خەرجی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە یانزە مانگی یەکەمی (2024)دا رۆژی (9ی شوباتی 2025) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکانی وەزارەتەکە؛ یەکەم: داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە 11 مانگی یەکەمی 2024 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، کە دواترینیانی بۆ مانگەکانی تشرینی دووەمی ساڵی (2024) لە (9ی شوباتی 2025) بڵاو کردووەتەوە، کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (135 ترلیۆن و 322 ملیار و 716 ملیۆن و 694 هەزار) دینار، بەجۆرێک بڕی (119 ترلیۆن و 33 ملیار و 253 ملیۆن و 845 هەزار) دیناری بەڕێژەی (88%)ی لە داهاتی نەوتەوە سەرچاوەی گرتووە، بڕی (16 ترلیۆن و 289 ملیار و 462 ملیۆن و 848 هەزار) دیناری بەڕێژەی (12%)ی داهاتی نانەوتی پێکیهێناوە. سەبارەت بە وردەکاری هەر 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (1)). خشتەو چارتی ژمارە (1) دووەم: خەرجی گشتی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ی وەزارەتی دارایی عێراق لە 11 مانگی یەکەمی 2024 هەر بەپێی بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە مانگی یەک، تا کۆتایی مانگی یانزەی ساڵی (2024)، کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (136 ترلیۆن و 431 ملیار و 100 ملیۆن و 288 هەزار) دینار، بەجۆرێک بڕی (113 ترلیۆن و 564 ملیار و 500 ملیۆن و 888 هەزار) دیناری بەڕێژەی (87%)ی لە لەبواری خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (22 ترلیۆن و 886 ملیار و 559 ملیۆن و 399 هەزار) دیناری بەڕێژەی (13%)ی بۆ بواری خەرجی وەبەرهێنان تەرخان کراوە. سەبارەت بە وردەکاری هەر یانزە مانگی یەکەمی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (2)). خشتەو چارتی ژمارە (2) سێیەم: بوارەکانی خەرجی وەبەرهێنان لە وەزارەتی دارایی عێراق لە 11 مانگی یەکەمی 2024 خەرجییە گشتییەکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە بواری خەرجی وەبەرهێنان لە تاکۆتایی مانگی تشرینی دووەمی ساڵی (2024)، کەرتەکانی (کشتووکاڵ، پیشەسازی، گواستنەوەو گەیاندن، بیناسازی و پەروەردەو فێرکردن)ی گرتووەتەوەو بە سەرجەمیان بڕی (22 ترلیۆن و 866 ملیار و 599 ملیۆن و 399 هەزار) دیناری بەڕێژەی (13%)ی خەرجییە گشتییەکانی بۆ تەرخان کراوە، بە جۆرێک؛ 1.    کەرتی کشتوکاڵ بڕی (178 ملیار و 448 ملیۆن و 516 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (1%) بۆخەرج کراوە. 2.    کەرتی پیشەسازی بڕی (12 ترلیۆن و 820 ملیار و 656 ملیۆن و 704 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (56%) بۆ خەرج کراوە. 3.    کەرتی گواستنەوە گەیاندن بڕی (2 ترلیۆن و 668 ملیار و 634 ملیۆن و 311 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (12%) بۆ خەرج کراوە. 4.    کەرتی بیناسازی و خزمەتگوای و ڕێگاوبان بڕی (6 ترلیۆن و 96 ملیار و 689 ملیۆن و 396 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (27%) بۆ خەرج کراوە. 5.    کەرتی پەروەردەو فێرکردن بڕی (ترلیۆنێک و 102 ملیار و 170 ملیۆن و 471 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (5%) بۆ خەرج کراوە. بۆ وردەکاری خەرجییەکانی وەبەرهێنان لە کەرتە جیاوازەکان لە 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (3)). خشتەو چارتی ژمارە (3) چوارەم: بەراوردکردنی کۆی داهات و خەرجی وەزارەتی دارایی عێراق لە 11 مانگی یەکەمی 2024 لە 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024)، کۆی گشتی خەرجییەکانی عێراق بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (136 ترلیۆن و 431 ملیار و 100 ملیۆن و 288 هەزار) دینار. لە کاتێکدا کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (135 ترلیۆن و 322 ملیار و 716 ملیۆن و 694 هەزار) دینار. واتە بڕی (ترلیۆنێک و 108 ملیار و 383 ملیۆن و 593 هەزار) دیناری بەڕێژەی (1%) لە داهاتی گشتی کورتهێنان ڕویداوە. سەبارەت بە وردەکاری 11 مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (4)). خشتەو چارتی ژمارە (4) پێنجەم: خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق لە دە مانگی یەکەمی 2024 لە یانزە مانگی یەکەمی ساڵی (2024)، کۆی خەرجییەکانی هەر سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق (ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی وەزیران)، بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (9 ترلیۆن و 946 ملیار و 48 ملیۆن و 274 هەزار) دینار. بە جۆرێک؛ 1.    ئەنجومەنی نوێنەران بڕی (544 ملیار و 513 ملیۆن و 723 هەزار) دیناری خەرجکردووە، لەو بڕەش تەنها (126 هەزار) دیناری لە بواری خەرجی وەبەرهێنان بووە. 2.    سەرۆکایەتی کۆمار بڕی (55 ملیار و 548 ملیۆن و 735 هەزار) دیناری خەرجکردووە، سەرجەم خەرجییەکانی لە بابی خەرجی بەگەڕخستن بووە. 3.    ئەنجومەنی وەزیران بڕی (9 ترلیۆن و 345 ملیار و 985 ملیۆن و 815 هەزار) دیناری خەرجکردووە، بڕی (7 ترلیۆن و 509 ملیار و 798 ملیۆن و 453 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (80%) لە چوارچێوەی خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (ترلیۆنێک و 836 ملیار و 187 ملیۆن و 361 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (20%) بۆ وەبەرهێنان بەخەرج دراوە. بۆ وردەکاری خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە لە یانزە مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (5)). خشتەی ژمارە (5) سەرچاوەکان؛ ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق -    حساب الدولة لغایة کانون الثاني لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة شباط لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة آذار لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة نیسان لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة ایار لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة حزیران لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تموز لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة أب لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة أیلول لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تشرین الاول لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تشرین الثاني لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة http://www.mof.gov.iq/pages/MOFPublicReports.aspx  

(درەو): دامەزراندن و بەخشین و بەستنی دەرماڵەی نوێ لە هەرێمی كوردستان راگیرا، ئەمە بەپێی بڕیارێكی حكومەت و لەچوارچێوەی یەكخستنی رێكارە داراییەكان لەگەڵ عێراق، رێكارێك كە بەستراوەتەوە بە پەسەندكردنی خشتەكانی بودجە لە عێراق و دیارنییە كەی پەسەن دەكرێت. بەبەهانەی ئەوەی تائێستا خشتەكانی بودجەی ساڵی 2025 لەلایەن حكومەتی فیدراڵەوە پەسەند نەكراوەو رەوانەی پەرلەمان نەكراوە، حكومەتی هەرێمی كوردستان پاڵپشت بە بڕیاری كۆبوونەوەی رۆژی 5ی ئەم مانگەی ئەنجومەنی وەزیران چەند بڕیارێكی دەركرد، كە دیارترینیان ئەمانەن:  •    راگرتنی دامەزراندن بەهەموو شێوازەكانی (هەمیشەیی- گریبەست- كاتی- دامەزراندن لەسەر داهاتی ناوخۆ- بەلەجیاتی دانان- وانەبێژ- خۆبەخش).  •    راگرتنی بەخشین و بەستی دەرماڵەی نوێ بۆ سەرجەم موچەخۆران و پابەندبوون بەو رێژەو بڕانەی دەرماڵە كە لە لیست موچەی كانونی دووەمی 2025دا هاتووە.  •    قەدەغەكردتی گواستنەوەی راژەی فەرمانبەران لەنێوان سەرجەم وەزارەت و لایەنە نەبەستراوەكان بە وەزارەت.. •    راگرتنی ئەژماركردنی خزمەت بۆ مەبەستەكانی وەزیفەی گشتیی. دەقی بڕیارەكە:

راپۆرتی: درەو 🔻 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە سەرەتای ساڵەوە بۆ کۆتایی تشرینی دووەمی 2024، خەرجی هەرێم  (13 ترلیۆن و 113 ملیار) دینار بووە  بەجۆرێک؛ 🔹 بە بڕی زیاتر لە (9 ترلیۆن و 82 ملیار) دینار بە ڕێژەی (69%)ی خەرجییەکان بۆ موچەی فەرمانبەران نێردراوە. 🔹 زیاتر لە (283 ملیار و 742 ملیۆن) دینار بە ڕێژەی (2%)ی خەرجییەکان بۆ بواری خزمەتگوزاری (المستلزمات الخدمیة) نێردراوە. 🔹 زیاتر لە (443 ملیار و 689 ملیۆن) دینار بە ڕێژەی (3%)ی خەرجییەکان بۆ بواری شمەک (المستلزمات السلعیة) نێردراوە. 🔹 زیاتر لە (152 ملیار و 47 ملیۆن) دینار بە ڕێژەی (1%)ی خەرجییەکان بۆ بواری چاکسازی (صیانة الموجودات) نێردراوە. 🔹 زیاتر لە (601 ملیار و 988 ملیۆن) دینار بە ڕێژەی (5%)ی خەرجییەکان بۆ بواری هاریکای و یارمەتی و خەرجی دیکە (المنح والاعانات والفوائد والمصروفات الاخری) نێردراوە. 🔹 زیاتر لە (2 ترلیۆن و 437 ملیار و 483 ملیۆن) دینار بە ڕێژەی (19%)ی خەرجییەکان بۆ چاودێری کۆمەڵایەتی (الرعایة الاجتماعیة) نێردراوە. 🔹 زیاتر لە (111 ملیار و 306 ملیۆن) دینار بە ڕێژەی (1%)ی خەرجییەکان بۆ بوار و خەرجی سەمایەگوزاری (النفقات الرأسمالیة) نێردراوە.  بەپێی وزارەتی دارایی عێراق ، خەرجی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە (11 مانگی یەکەمی 2024) بەپێی ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق کە دواترینیانی بۆ کۆتایی تشرینی دووەمی 2024 لە (9/2/2025) بڵاو کردووەتەوە، لە سەرەتای ساڵەوە بۆ کۆتایی تشرینی دووەمی 2024، وەزارەتی دارایی عێراق لە چوارچێوەی خەرخییەکانیدا ئاماژەی بەوە کردووە، بە بڕی (13 ترلیۆن و 112 ملیار و 934 ملیۆن و 415 هەزار و 515) دینار تەمویلی حکومەتی هەرێمی کوردستانی کردووە، بەجۆرێک؛ 1.    بە بڕی (9 ترلیۆن و 82 ملیار و 677 ملیۆن و 230 هەزار و 972) دینار و بە ڕێژەی (69%)ی خەرجییەکانی وەزارەتەکە لە چوارچێوەی خەرجییەکانی هەرێمی کوردستاب بۆ موچەی فەرمانبەران نێردراوە. 2.    بڕی (283 ملیار و 742 ملیۆن 308 هەزار و 818) دینار بە ڕێژەی (2%)ی خەرجییەکان بۆ بواری خزمەتگوزاری (المستلزمات الخدمیة) نێردراوە. 3.    بڕی (443 ملیار و 689 ملیۆن و 621 هەزار و 243) دینار بە ڕێژەی (3%)ی خەرجییەکان بۆ بواری شمەک (المستلزمات السلعیة) نێردراوە. 4.    بڕی (152 ملیار و 47 ملیۆن و 639 هەزار و 560) دینار بە ڕێژەی (1%)ی خەرجییەکان بۆ بواری چاکسازی (صیانة الموجودات) نێردراوە. 5.    زیاتر لە (601 ملیار و 988 ملیۆن و 430 هەزار) دینار بە ڕێژەی (5%)ی خەرجییەکان بۆ بواری هاریکای و یارمەتی و خەرجی دیکە (المنح والاعانات والفوائد والمصروفات الاخری) نێردراوە. 6.    زیاتر لە (2 ترلیۆن و 437 ملیار و 483 ملیۆن و 21 هەزار) دینار بە ڕێژەی (19%)ی خەرجییەکان بۆ چاودێری کۆمەڵایەتی (الرعایة الاجتماعیة) نێردراوە. 7.    زیاتر لە (111 ملیار و 306 ملیۆن و 163 هەزار) دینار بە ڕێژەی (1%)ی خەرجییەکان بۆ بوار و خەرجی سەمایەگوزاری (النفقات الرأسمالیة) نێردراوە. بۆ وردەکاری زیاتر لە بارەی تەمویلە داراییەکانی عێراق بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان لە سەرەتای ساڵەوە تا کۆتایی مانگی (11ی 2024) بەپێی مانگەکانی ساڵەکە، بڕوانە خشتە چارتەکەی خوارەوە؛ خشتە     چارت ڕاپۆرتی وەزارەتی دارایی عێراق    

  مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو) دەسەڵات هەیە خەڵک دەچەوسێنەتەوە، دەیانترسێنێت و ناهەقیان بەرامبەر دەکات، بە هەموو شێوازێک خۆی دەسەپێنێت، سانسۆر دەکات، پەنا بۆ فشار و توندوتیژیی دەبات. بەڵام دەسەڵاتی تریش هەیە لە ڕێگای چەوساندنەوەوە و کاری توندوتیژەوە کارنکات، بەڵکو لە ڕێگای هاندانی مرۆڤەوە کاردەکات بۆئەوەی بەشێوازێکی تایبەت بژی و بەجۆرێکی دیاریکراو ئەو ژیانە ڕێکبخات. ئەم جۆرە دەسەڵاتە داڕشتنی پەیوەندییەکانی مرۆڤ لەگەڵ خۆی و لەگەڵ کەسانیتردا، ئاراستەدەکات و دەخوازێت مۆدێلێکی تایبەت لە مرۆڤبوون دروستبکات. ئەم جۆرە دەسەڵاتەیان لەڕێگای چەوساندنەوە کارناکات بەڵکو دەستنیشانی ئەوە دەکات مرۆڤەکان چۆن بیربکەنەوە و بە چۆ جۆرێک مامەڵەی خۆیان و کەسانیتر بکەن.  واتە دەشێت دەسەلاتێک بوونی هەبێت کە چەوساندنەوە و فشاربۆهێنان و ناهەقیکردن بەرامبەر بە مرۆڤ تەکنیکی سەرەکیی کارکردنی بێت،  لەباتی ئەو تەکنیکانە خەریکی ئەوەبێت مرۆڤەکان بە شێوەیەکی دیاریکراو لە قاڵب بدات، بیانکاتە جۆرە کەسێکی تایبەت و فۆرمێکی تایبەتی خودبوونیان بەسەردا بسەپێنێت. مۆدێلی یەکەمیان مرۆڤێکی ترسا و مۆدێلی دووهەمیان مرۆڤێکی لە قاڵبدراو دروستدەکات. لەیەکەمیاندا دەسەلات بە مانا مادییەکەی ئامادەیە، لە دووهەمیاندا دەسەڵات بە مانا سایکۆلۆژییە دەرونییەکەی. مرۆڤ دەتوانێت بە چەندین شێوازی جیاواز بەرەنگاری فشار و خواستەکانی هەردوو فۆرمەکەی دەسەڵات ببێتەوە. بۆ نموونە دەکرێت کەسەکان بە ئاشکرا کاری بەرەنگاربوونەوەی دەسەڵات ئەنجامبدەن، بۆ نموونە، لە ڕێگای دەربڕینی ناڕەزایەتیی ئاشکراوە، لە ڕێگای گردبوونەوە و خۆپیشاندان و مانگرتنەوە، تا بە پەلاماردان و بەکارهێنی توندوتیژییش دەگات. وەکچۆن دەشێت بەشێوەیەکی نهێنی کاری بەرەنگاربوونە و نارەزاییدەربڕین ئەنجامبدەن. بۆ نموونە لە ڕێگای بڵاوکردنەوەی نووسین و نووسراوی نهێنییەوە، یان نووسین لەسەر دیوار و شوێنەگشتییەکان، یان نارەزایی دەربڕین لە دونیای دیگیتالیدا، یان هەر کارێکی تری لەو شێوانە کە دەربڕی نارەزایی کەسەکان بێت  بەرامبەر بەو جیهانەی خراونەتەوە ناوییەوە. لە یەکەمیاندا بەرگریی زۆرجار فۆرمی کردەیەکی ئاشکرای ڕێکخراو دەگرێتەخۆی. لە دووهەمیاندا فۆرمی بەرهەمهێنانی دژەکولتورێک رەفزی ئەو کولتورە باڵادەستە دەکات کە دەسەڵات دەیەوێت وەک کولتوریی ئاسایی و سروشتی، نمایشیبکات. کۆمەڵگای ئێمە لەبەردەم مۆدێلێک لە دەسەڵتادایە کە هەڵگری هەردوو جۆرە تەکنیکەکانی خۆسەپاندنە. لە سەرێکەوە سڵ لەوەناکاتەوە مرۆڤەکان بچەوسێنەتەوە، توندوتیژیان بەرامبەر بەکاربهێنێت، ناهەقی گەورەیان بەرامبەر بکات، بیانگرێت و ئاوارە و دەربەدەریان بکات، نەهێڵێت خەڵکی شارێک بچێت بۆ شارێکی دیکە، بازگەی پشکنین و ڕێگیریی هەمەجۆری هەبێت. بە کورتییەکەی دەسەڵاتێکی چەوسێنەر و توندوتیژ و دیار و بینراو بێت. بکەرەکانی دیاربن و هەمووان بزانن کێ بە کردەی چەوساندنەوە و فشاربۆهێنان و ناهەقیکردنەکان، هەڵدەسێت. بەڵام هاوکات هەمان دەسەڵات تەکنیکە نەبیراوەکانی ئیشکردنی دەسەڵاتیش بەکاردەهێنێت و لەو رێگایەوە جۆرێک لە خود و کەسایەتیی و مرۆڤی لەقاڵبدراویش دروستدەکات، کە وەک رەعیەتێکی گوێرایەڵ و بێئیرادە کاربکات و بەوجۆرە خۆی و دەوروبەرەکەی ببینێت کە دەسەڵات دەیەوێت بیبینێت. بۆ ئەم مەبەستەش سەرجەمی ئەو تەکنیکە شاراوانە بەکاردەهێنەت کە فۆرم و مۆدێلێکی تایبەت لە مرۆڤی لە قاڵبدراو دروستدەکات. مرۆڤێک بەوشێوەیە خۆی وێنا و دروستبکات کە سیستمە دەسەڵتادارەکە دەیەوێت. ئەوەی ئێستا رووئەدات بەگژاچوونەوەی هەردوو شێوازەکەی دەسەڵاتە لە دونیای ئێمەدا. بێگومان مانگرتن یەکێکە لە فۆرمە کلاسیکییەکانی بەرگریکردن، جۆرێکی تایبەتی ناڕەزایی دەربڕینە، بەڵام هاوکات بەگژاچوونەوە و رەفزکردنی هەردوو فۆرمەکەی دەسەڵاتە. لەسەرێکەوە بەگژاچوونەوە و بەرەنگاربوونەوەی ناهەقیکردن و چەوساندنەوەیە، لەسەرێکی دیکەوە تێکشانکدنی ئەو قاڵبە حازرکراوانەیە کە مۆدێلێکی تایبەت لە مرۆڤی لە قاڵبدراو دەخەنەوە. لەم ئاستەدا ئەوەی ئەمرۆ لە کۆمەڵگای ئێمەدا رووئەدات رووداوێکی گرنگە و شوێنی بەرگریلێکردن و پەرەپێدان و دانەپاڵیەتی. مانگرتنەکان جگە لە بەگژاچوونەوەی ناهەقیی و رەفزکردنی چەوساندنەوەن، هاوکات هێما بۆ ئەو جۆرە لە بەرگریکردن دەکات کە هەڵگری ئەو رەفتار و ئاکار و کولتورە پێچەوانەیەیە، کە سیستمی دەسەڵات نایەوێت لەناو کۆمەڵگاکەدا دروستببێت. جێبەجێنەکردن و تێکشکاندنی ئەو چاوەروانییانەیە کە دەسەڵاتداران دەخوازن زۆرینەی خەڵکی کۆمەڵگاکە پەیڕەوی بکەن و پیادەیبکەن. جۆر و شێوازەکانی بەرگریکردن پەیوەندی بە جۆر و فۆرمەکانی دەسەڵاتەوە هەیە. لە هەرشوێنەکدا بەکارهێنانی توندوتیژیی یان هەڕەشە بە بەکارهێنی توندوتیژیی ئامرازی سەرەکی دەسەڵات بێت، لەوێدا فۆرمەکانی بەرگریکردن جیاوازدەبن لەوەی توندوتیژیی بەشێک نەبێت لە پەیوەندییەکانی دەسەڵات. ئەوەی ئێستا لە هەرێمدا رووئەدات بەرگریکردنە لە ناو مۆدێلک لە دەسەڵاتدا کە سڵ لە بەکارهێنانی هەموو فۆرمەکانی توندوتیژیی و خستنەگەرى میلیشیا و هێزی دەمامکدار، گرتن و راونان، نانبڕین و شاربەدەرکردن، ناکاتەوە. بۆیە مردن و ئەگەری مردن بەشێکی سەرەکیی ئەم فۆرمە تایبەتەی بەرگریکردنە. بەڵام ئەمە هەموو بەسەرهاتی مانگرتنەکان نییە، مەسەلە تەنها ئەگەری پەنابردن بۆ هەموو شێوازەکانی توندوتیژیی نییە. بەڵکو بینینی ئەو راستیەشە کە مانگرتنەکان کردەی بەرگریکردنە لە سەردەمێکدا کە دەشێت لەپاڵ ژنە فەیلەسوف هانا ئارێنت دا ناوی «سەردەمی تاریک»ی لێبنێین. بەڵام «سەردەمی تاریک» چییە و کامەیە؟ سەردەمی تاریک تەنها ئەو سەردەمانە نین کە دەسەڵاتگەریی و دیکتاتۆریەت و ستەمگەریی لە شێوازە جیاوازەکانیاندا بەرھمدەھێنن. ڕاستە بوونی ستەمگەریی لە فۆرمی جیاوازدا  بەشێکە لە تاریکاییەکانی دونیا و تاریکاییەکانی سەردەمێکی مێژوویی. بەڵام لەمانە بنچینەییتر، وەک ھانا ئارێنت دەڵێت، سەردەمی تاریک سەردەمی نەبوونی ژیانێکی گشتیی و ڕووبەرێکی گشتییە لە کۆمەڵگادا کە تیایدا بیر و ڕا و بۆچوون و کردەی مرۆڤەکان نرخ و بەھا و گرنگیان ھەبێت و لەناویاندا ڕاستییە جیاوازەکان دەربکەون و وەک سەرەتایەک بۆ کردەی مێژوویی و چالاک و مانادار، دەستبەکاربن. مرۆڤ لەناو ژیان و ڕووبەری گشتیدا دەردەکەوێت، قسەدەکات، دەبیسترێت، کردە ئەنجامئەدات، تیشک دەخاتە سەر مەسەلە سەرەکییەکانی ناو کۆمەڵگا، باس لەوەدەکات چیی سەرەکیی و بنەڕەتییە و چی لاوەکیی و پەراوێزییە، چی لە کۆمەڵگادا دەگوزەرێت و ڕووداوە سەرەکییەکانی کامانەن، دەبێت چی بگۆڕێت و چیش وەکو خۆی بمێنێتەوە. ھەروەھا نیشانیشی ئەدات چ شتێک لە خەیاڵ و عەقڵ و ھەستی مرۆڤەکانی ئەو کۆمەڵگایەدا ئامادەیە، خەڵک خەون بە چییەوە دەبینن و چ چاوەڕوانییەکیان ھەیە و دەیانەوێت چی رووبدات. ”سەردەمی تاریک“ ئەو سەردەمەیە کە ژیانی گشتیی و ڕووبەری گشتیی ئەو کارانەی سەرەوەی بۆ ئەنجامنادرێت. درۆی ڕێکخراو دەبێتە گوتاری باڵادەستی ناو ئەو ڕووبەرە، ترس حوکمڕانیی دەکات، سیاسەت لەباتی چالاکی بەرھەمھێنانی ژیانێکی گشتیی ماقوڵ و پلورال بێت، دەبێت بە کردەی درۆکردن و شاردنەوەیەکی بەردەوامی راستییەکان، بۆشایییەکی گەورە لە متمانەکردندا دروستدەبێت و کەس باوەڕ بەوەناکات کە دەگوترێت  و بڵاودەکرێتەوە. لە سەردەمی تاریکدا ئەو قسانەی دەکرێن، لەباتی ئەوەی نیشانیبدەن چی ڕوویداوە و چی ڕووئەدات، دەبن بە بەشێک لە کردەی شاردنەوەی شتەکان و راستییەکان و داپۆشینیان. زمان لەباتی نیشاندانی دونیا لە ھەقیقەتەکانی خۆیدا، دەبێتە ئامرازێک بۆ ساختەکردنی راستییەکانی ئەو دونیایە. ئەمەیە وادەکات یەکێک لە گەورەترین ئەو تاوانانەی بکرێت بەرامبەر بە مرۆڤەکان ئەنجامبدرێت  بێمافکردنیان بێت لە بوونی ژیان و ڕووبەرێکی گشتیی، تیایاندا بیر و ڕاو بۆچوونەکان گرنگیان ھەبێت و کردەکانیش  بتوانن کاریگەریی لەسەر ئەو دونیایە بەجێبھێڵن. لەھەر شوێنێکدا ڕا و بۆچوون و کردەی مرۆڤەکان مانایان نەما و بێنرخ و بێکاریگەریی کران، لەوێدا سەردەمێکی تاریک ئامادەیە. ئەوەی دەسەڵات لە دونیای ئێمە دروستیکردوە ئەو جۆرە ژیانە گشتییەیە کە درۆ و فێل و نابەپرسیاربوون بەڕێوەی دەبات و ئاراستەی دەکات. ئەو مانگرتنانەی ئەمرۆکە لە هەرێمدا ڕووئەدەن لەناو سەردەمێکی تاریکی لەو بابەتەدا رووئەدەن. سەردەمکێک هێزە حوکمڕانەکانی ناوی جگە لە خۆیان هیچ هێزێکی دیکە نابینن و جگە لە پاراستنی قازانج و پێگە و مەسڵەحەتی خۆیشیان، هیچ قازانج و پێگە و مەسڵەحەتێکی دیکە نابینن. نەبینینی هەموو ئەم شتانەش گەورەترین تاوانێکە دەسەڵاتداران بەرامبەر بە کۆمەڵگاکەیان ئەنجامیبدەن. گرنگیی مانگرتەکانیش لەوەدایە جل و بەرگ لە بەری هەموو درۆکان دادەماڵێت و سیستمە حوکمڕانییەکە لە هەقیقەتە ناشیرین و تاڵەکەی خۆیدا نیشانئەدات.  

(درەو):  ئەندامێكی مەكتەبی سیاسی پارتی دان بەوەدا دەنێت لە كوردستان نەوت بە قاچاخ دەبرێت.  هۆشیار زێباری ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان رایگەیاند:" ناتوانم بڵێم نەوت لە هەرێمی كوردستان بە قاچاغ نابرێت، بەڵێ‌ دەبرێت". لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ كەناڵی (العهد)، زێباری وتی: بەڵام ئەو نەوتەی بە قاچاخ دەبرێت بەوشێوەیە نیە كە هەندێك لە پەرلەمانتاران و هێزە سیاسەكان لە بەغداد باسی دەكەن، ئەوەی بە قاچاغ دەبرێت بڕێكی كەمەو حكومەتیش دەزگای چاودێری هەیەو لێپرسینەوەش لەوبارەیەوە كراوە.