درەو: درەو: "ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی وازی لە بزووتنەوەی گۆڕان هێناوەو داوایكردووە كەسێك لە شوێنەكەی دابنرێت، ماوەی زیاتر لە چوارمانگە هیچ پەیوەندییەكی حزبی بە بزووتنەوەی گۆڕانەوە نەماوە" سەرچاوەیەكی نزیك لە ئاوات شێخ جەناب بە (درەو)ی راگەیاند: لە دوای كۆنفرانسی بزووتنەوەی گۆڕانەوە و زیاتر لە چوار مانگە ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی حكومەتی هەرێم لە پشكی گۆڕان وازی لە بزووتنەوەی گۆڕان هێناوەو هیچ پەیوەندییەكی حزبی بەو بزووتنەوەیەوە نەماوە. ئاواتی شێخ جەناب دوای ئەوەی هیچ پەیوەندییەكی بەبزوتنەوەی گۆڕانەوە نەماوە، داوای كردووە بەفەرمی گۆڕان كەسێك بۆ شوێنەكەی دەست نیشان بكات  تا بەزوترین كات پۆستەكەی ڕادەست بكات یان یەكێك لەوەزیرەكانی بزوتنەوەی گۆڕان بەوەكالەت پۆستەكەی بەڕێوە ببات. ئەو سەرچاوەیە ئاماژەی بەوەشكرد، ئاوات شێخ جەناب بەتەواوی لە بزووتنەوەی گۆڕان نائومێد بووەو تا ئێستا سێ جار دەستلەكاركێشانەوەی پێشكەشی بزووتنەوەی گۆڕانكردووەو دوایین دەستلەكاركێشانەوەی لە مانگی یەكی 2023 بوەوەو نوسیویەتی" تكایە من لابەرن و كەسێكی تر بخەنە شوێنەكەم، من لە حزبێكدا كارناكەم كە زیاتر لە دوو ساڵە سەركردایەتی و بڕیاربەدەستی نەبێت"  ئاوات شێخ جەناب ماوەی چوار ساڵە سەرەڕای نەمانی پەیوەندی بە بزووتنەوەی گۆڕانەوە، لە گروپەكانی جڤات و سەركردایەتی گۆڕان نەماوەو  لە هیچ كۆبوونەوەیەكی بزووتنەوەی گۆڕان بەشداری نەكردووە لە كۆبوونەوەی تیمی بزووتنەوەی گۆڕانیش لە حكومەت چووەتە دەرەوە. ئاوات شێخ جەناب لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان وەك وەزیری دارایی لە پشكی گۆڕان دەستبەكاربووەو پێشتر ئەندامی جڤاتی نیشتمانی بزووتنەوەی گۆڕان  و رێكخەری ژووری دارایی ئەو بزووتنەوەیە بوو.

درەو: ماوەی دوو رۆژە گرژییەكی نوێ لە نێوان دەباشان و لالەزاردا درووست بووە، ئایتییەكانی لالەزار، پەیجی فەرمی كەناڵ هەشتیان داخست، بەرەبەیانی ئەمڕۆش (30) پاسەوانی لالەزار سەنگەریان بەرەو دەباشان گواستەوە ماوەی دوو رۆژە ئایتییەكانی نزیك لە لالەزار پەیجی فەرمی كەناڵ هەشتیان داخستووە بە بیانووی كۆپی رایتەوە، دوو رۆژە رۆژنامەنووس و ئایتییەكانی هەردوولا لە گفتوگۆدان، بەڵام نەگەیشتنە ئەنجام، بەرەبەیانی ئەمڕۆ نزیكەی (30) پاسەوانی لالەزار سەنگەریان بەرەو دەباشان گواستەوە، ئەوان لە هێزە (100) كەسیەكەی رێبوار حامید حاجی غالی بوون لەلالەزار، بەرەبەیانی ئەمڕۆ لە لالەزارەوە سەنگەریان گواستەوە بۆ دەباشان. (درەو) بەدواداچوونی كرد زانیارییەكان لەلالەزارەوە باس لەوە دەكەن بەرەبەیانی ئەمڕۆ هەستیان بە جوڵەكردووە لەناو پاسەوانەكان، بۆیە ژمارەیەك پاسەوان چەكەكانیان لێوەرگیراوەتەوە. بەڵام لایەنی بەرامبەر دەڵێن، ئەو هێزە زۆربەی پاسەوانەكانی لالەزارەو وازیان هێناوە گەڕاونەتەوە بۆناو یەكێتی. لە رووداوەكانی 8ی تەمووزی 2021 لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی ئەوكاتی یەكێتی لەناو یەكێتی دوورخرایەوە، یەكێتی ساڵی رابردوو كۆنگرەی كردو بافڵ تاڵەبانی كرا بە سەرۆكی یەكێتی. لاهور شێخ جەنگی لە ئێستادا حزبی (بەرەی گەل)ی راگەیاندووەو بە لیستی بەرەی گەلی بەشداری لە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستاندا دەكات.    

راپۆرتی: درەو 🔻 بەپێی ئامارەکان؛ وەزارەتی نەوتی عێراق لە چوار مانگی یەکەمی ساڵی (2024)دا؛ 🔹 نزیکەی (411 ملیۆن و 600 هەزار) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە فرۆشتووە، نزیکەی بڕی (405 ملیۆن و 810 هەزار) بەرمیلی بە رێژەی (98.6%) بەرهەمی کێڵگەکانی ناوەراست خوارووی عێراق بووە. داهاتی گەڕاوەی نەوتی عێراق بۆ وەزارەتی دارایی لە چوار مانگی یەکەمی ساڵی (2024)دا؛ 🔹 زیاتر لە (38 ترلیۆن و 26 ملیار) دینار بووەو (89%) کۆی داهاتی وەزارەتەکەی پێکهێناوە. یەکەم؛  بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە چوار مانگی یەکەمی ساڵی 2024 بەپێی  ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق (وەک لە خشتە و چارتی (1)دا هاتووە)، کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" لە چوار مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕی (411 ملیۆن و 599 هەزار و 605) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی کۆمپانیاکەوە فرۆشتووە، ئەو بڕەش (405 ملیۆن و 809 هەزار و 897) بەرمیلی بەرهەمی کێڵگەکانی ناوەڕاست و خواروی عێراق بووە بە رێژەی (98.6%) و بڕی (ملیۆنێک و 810 هەزار و 491) بەرمیلی هی کێڵگەکانی باکور بووەو بە تانکەر هەناردەی ئوردن (3 ملیۆن و 979 هەزار و 217) بەرمیلی هەناردەی کێڵگەی گەیارە بووە. ئەگەر ئەو ئامارانە وردتر بکەینەوەو بەپێی مانگەکانی ساڵەکە ئاماژەیان پێبدەین، ئەوا بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق بەم شێوەیە دەبێت. 1.    و بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە مانگی کانونی دووەمی 2024 بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی کانونی دووەمی (2024) بڕی (103 ملیۆن و 508 هەزار و 439) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 338 هەزار و 982) بەرمیل 2.    بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە مانگی شوباتی 2024 هەر بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی شوباتی (2024)دا، بڕی (99 ملیۆن و 592 هەزار و 311) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 434 هەزار و 218) بەرمیل. 3.     بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە مانگی ئازاری 2024 پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی ئازاری (2024)دا، بڕی (106 ملیۆن و 112 هەزار و 38) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 422 هەزار و 969) بەرمیل. 4.    بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە مانگی نیسانی 2024 بەپێی داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی نیسانی (2024)دا، بڕی (102 ملیۆن و 386 هەزار و 818) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 412 هەزار و 894) بەرمیل.   دووەم؛ داهاتی گەڕاوەی هەناردەی نەوتی عێراق لە چوار مانگی یەکەمی ساڵی 2024 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، کە دواترینیانی بۆ نیسانی ساڵی (2024) لە (9ی حوزەیرانی 2024) بڵاو کردووەتەوە، کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (42 ترلیۆن و 725 ملیار و 409 ملیۆن و 202 هەزار و 511) دینار، بەجۆرێک بڕی (38 ترلیۆن و 26 ملیار و 624 ملیۆن و 193 هەزار و 31) دیناری بەڕێژەی (89.2%)ی لە داهاتی نەوتەوە سەرچاوەی گرتووە، بڕی (4 ترلیۆن و 698 ملیار و 785 ملیۆن و 9 هەزار و 480) دیناری بەڕێژەی (10.8%)ی داهاتی نانەوتی پێکیهێناوە. سەبارەت بە وردەکاری هەر چوار مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار و نیسانی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (2)) هەروەها گرافیکی هاوپێچ.          

سان ساراڤان بە ئاشكرا داڕمان و پلانی بە ئاپارتمانكردنی ناوچەی گۆیژە كەوتۆتە قۆناغی جێبەجێكردنەوەو ڕۆژانە كۆمپانیاو سێبەرەكانی پشتی كۆمپانیاكان پاساوی جۆربەجۆر دەهێننەوە بۆ بەڕێكردنی پلانە بەرژەوەندخوازەكانیان. یەكێك لەو پاساوانە ئەوەیە كە گوایە قۆناغی بیناسازی ڕوویەكی (شارستانی) تر دەدات بە شاری سڵێمانی. چ شارستانییەتێك؟  لە شارنشنیدا هاوڵاتی و ژینگە چەقە و لە سەنتەردایە، گەر شارستانییەت و شارنشینی لەسەرو بەرژەوەندی  پێداویستی سەرەكیەكانی هاوڵاتیان بینا بكرێت ئەوا شارستانیەكی پووچ و بێ گیان دەبێت و كلۆربوونی كۆمەڵایەتی  بەدوا دێت،بەوەش ژیانی تاك دەکەوێتە مەترسییەوە. پرسیارە گرنگەكە ئەوەیە ئایا زیادكردنی شوێنی نیشتەجێبوونی پێداویستییەكی بنەڕەتییەلەم كاتەدا؟ بەتایبەتی كە لە ماوەی ٣٤ ساڵی ‌حوكمڕانی كورییدا بەبەردەوامی كەلێنی گەورەمان هەیە لە پێداویستیە سەرەكیەكانی وە‌ك كارەبا و ئاو هەوا و خۆراكی تەندروست و ڕێگەوبان و  كەرتی تەندروستی. دەزانین كە  ئاستی پێشكەشكردنی  خزمەتگوزاریی و چارەسەر بۆ كێشەكانی بەرێوەبردنی شار  بەبەردەوامی بە پرۆسەی  پینەكردن و داپۆشینی گرفتەكان  و چارەسەری كاتی بووە، تەنها زەرەمەندی گەورە هاولاتی بووە. لە ئێستادا، ژمارەی دانیشتوانی ناو قەزای  سلێمانی بە بەكرەجۆ و تانجەرۆو بازیانیشەوە دەگاتە نزیكەی ٩٩٢،٩٢٢  كەس، ئەم ژمارەیەش بەسەر ١٩٨ هەزار خێزاندا دابەش بوون،  تا ئەم كاتە لەم ناوچەیە ٢٢٢ هەزار یەكەی نیشتەجێمان هەیە بەخانوو ئاپارتمانەوە. گرییمان  هەموو خێزانەكانی شار خاوەنماڵی تایبەتی خۆیانن، كەواتە ٢٤هەزار یەكەی نیشتەجبوون  لە شاردا زیادەیە، جگە لە باخ و ئەو ڤێلایانەی كەلە ناوچەكەدا هەڵتۆقیوون. تەنها ئەم ٢٤ هەزار شوێنی نیشتەجێبوونە نییە  بەڵكو فراوانكردنی شار لەسەر ئەژماری سروشت و گرد و شاخەكان بەردەوامە، كۆمپانیاكانی وەبەرهێنانی خانووبەرە كەوتونەتە تەختكردنی سروشتی ناوچەكە و مۆڵەت و پلانی دروستكردنی ٤٧ هەزار یەكەی نیشتەجبوونی تریان   لە كاربەرێوەبەرانی سلێمانی و حكومەتی هەرێمەوە وەرگرتووە بۆ ئەم ساڵ و ساڵی ئایندە، هەندێكیان لە ئێستا لە ناوچەی گویژە قووتبونەتەوە. كەواتە تا ساڵی ٢٠٢٦ ڕەنگە نزیكەی ٧٠ هەزار خانووی زیاد هەبێت لە سلێمانیدا. گرنگی ئاو بۆ سلێمانی؟ یەكێك لە هەرەوە سەرەكیتریین  پێداویستی مرۆڤ و دەوروبەر، ئاوە.  هەمیشە دەوترێت ئاوەدانی لەسەر بنەمای ئاو گەشە دەكات واتە ئاو داینەمۆی ئاوەدانییە بۆ  ژیان وگەشەكردنی كۆمەڵگا. لە شاری سلێمانی دوو سەرچاوەی سەرەكی  ئاو هەیە  بۆ پڕكردنەوەی پێداویستی رۆژانەی دانیشتوانەكەی  كە ئەوانیش سوود وەرگرتنە لە ئاوی سەرزەوی و ئاوی ژێر زەوی.  سەرەكیترین سەرچاوەی ئاوی سەرزەوی عەمبارو خەزانی ئاوی دووكانە و  هەروەها  سوودوەرگرتنە لە ئاوی ژێر زەوی لە ڕێگەی بیرو كارێزەكانەوە. ئاوی دوكان: دوكان دەریاچەیەك یاخود ڕێزێرڤوارێکی دەستكردە كە لەساڵی نێوان سالانی (١٩٥٤-١٩٥٩) بەمەبەستی گلدانەوەی ئاو دروستكراوە و ٧٠ كم دوورە لە ناوەندی سلێمانییەوە. كۆی قەبارەی ئاووی دوكان ئەگەر كەم بارنی نەبێت دەگاتە  ٦،٨ كیلۆمەتر سێجا ئاو واتە لەكاتی پڕبوونی تەواوەتی ٨،٣ كم٣  واتە ٦،٨ كواردلیۆن لیتر  دەگرێت.  جگە لە سوودی گەورە بۆ ناوچەو گەندەكانی دەوروبەر تا دەگاتە دەشتی كۆیەو تەقتەق و پردێ و كەركوك و تا دەرژێتە ناو ڕووباری دیجلە. لەڕێگەی بۆرییوە بە ناو كۆمەڵگای پیرەمەگرون و بازیان تێپەڕ دەبێت و دەگاتە شاری سڵێمانی و دەروروبەری.  ئەو بڕەی كە دەگاتە سلێمانی و دەوروبەری  ڕۆژانە دەگاتە  ٢٣٠ هەزار مەتر سێجا واتە ٢٣٠ ملیۆن لتر  دەدرێتە ماڵان. گەرەكەكانی سلێمانی كەژمارەیان ٢٥٠ گەرەكە، هەفتەی جارێك یان بە دەستنیشانكراوی ٤ رۆژ جارێك لە هاویندا و ٣ رۆژ جارێك لە زستاندا ئاویان بەردەكەوێت، كە ئەمەش پێویستی هاولاتیان سارێژ ناكات، زۆربری جار هاولاتیان لە ڕێگەی تەنكەرە ئاو دەكڕن. هەنێك گەڕەکیش هەیە تا ئێستا ئاوی بۆرییان بۆ ڕانەکێشراوە  رۆژانە بە تەنکەر ئاو دابین دەکەن. پرسیارە جەوهەرییەكە ئەمەیە: لە ئەگەری زیادبوونی ٧٠ هەزار یەكەی نیشتەجێبووندا ، واتە زیاتر لە ١/٤ ی ئەم ڕێژەی ئێستا هەمانە، دابەشكردنی ئاو چەند جار ئەبێت لە هەفتەیەكدا؟  وەلامەكەی ئاسانە ڕەنگە بگاتە یەك جار لە هەفتەیەك یان زیاتر لە هەفتەیەك.  خاڵێکی لەمە گرنگتر ئەوەیە کە عەمباری  دوکان لە دوو ڕێگاوە کۆدەبێتەوە، ئاوی باران و ئەو سەرچاوانەی کە ڕۆژهەڵاتی کوردستانەوە  دێن، لە ئەگەری بێبارانی و دروستکردنی بەنداوی زیاتر لەدیوی ڕۆژهەڵاتەوە ئەوا ئاوی دوکانیش ئەم  توانا سنووردارەی ئێستای  لەدەست دەدات. ئاوی ژیر زەوی: ئاوی ژێر زەوی بریتییە لەو ئاوەی كە لە بۆشایی بچووكی نێوان خاكی بەردین و بنكەوتووی  ژێر زەویدا گیری خواردووە  بە هێواشی دەجوڵێت بەناو پێکهاتە جیۆلۆجییەکانی خاک و لم و بەرد کە پێی دەوترێت ئاوەڕۆی ژێرزەوی (Aquifers), ڕۆیشتنی ئاوی ژێر زەوی پشت دەبەستێت بە قەبارەی بۆشاییەکانی ناو خاك  یان بۆشایی بەردەکانەوە. زۆرینەی کات بە هۆی هەڵسوکەوتی ناپەسەندی مرۆڤەوە ئەم ڕارەوە ئاوییانە دەشێوێنرێت.  مرۆڤ لە ڕێگەی بیرو کارێزە و کانیاوە وە سوودی لە ئاوی ژێر زەوی دەبینێت بۆ خواردنەوە و کشتوکاڵ و پیشەسازی. گەر بەووردی سەرنج بدەینە ئاوی ژێر زەوی سلێمانی دەبینین سلێمانی لە ساڵانی ڕابردوودا چەندەها کارێز و کانی تێدا بووە بەڵام بە هۆکار مرۆکرد لە فراوانبوونی شوێنی نیشتەجێبوون و دروستکرددنی بینای بەرز کارێز و کانییەکان سەریانگیراوەو پڕکراونەتەوە، هۆکاری کەمبوونەوەی باران و بەفریش بە هەمانشیوە کاریگەری گەورەی هەبووە لەم پرۆسەی وێرانکردنەدا، کە ئەمیش ڕێژەیەکی زۆری هەر مرۆکردە. لە پاش ڕاپەڕینەوە رێژەییەکی بێشومار لە بیر هەڵکەنراون کە نزیکەی دە هەزار بیر دەبێت لە سلێمانی و دەوروبەری، هەر  لە مەڵبەندی شاری سلێمانی نزیکەی ١٨٠٠ بیری تۆمارکراو هەیە، ئەمە جگە لەو بیرە قاچاغانەی کە ڕۆژانە هەڵدەکەنرێت. ئەوەی تێبینی دەکریت لە هەڵکەکنینی بیرەکاندا، دابەزینی ئاستی ئاوە، کە لە زۆر شوینی سلێمانیدا دەگاتە زیاتر لە ١٥٠ مەتر قولایی کە ئەمە لە ڕابرددودا بەم شێوەیە نەببوە. گەورەترین گرفت ئەوەیە لە کاتی کەمبوونی سەرچاوەکانی ئاوی سەرزەوی، هانا بۆ سەرچاوەی ئاوی ژێزەوی بەریرت بە شێوەیەکی ڕەمەکیانە، کە دەبێتە هۆکاری شێواندنی چینەکانی ژێر زەویی جا بە هۆی بیناسازیی و فراوانبوونی شارەوە بێت یان بشێویەوە بێت. سڵێمانی لە ڕووی جیۆلۆجی و چینەکانی  ژێر زەوییەوە: هەڵکەوتەی جوگرافیای سلێمانی لە نێوان شاخ و گرد و دۆڵەکاندا،  سلێمانی کردۆتە ئەستێڵێکی گەورەی پڕ لەئاوی ژێر زەوی،  کە لە ڕابردودا ببوە هۆکاری سەرهەڵدانی چەندەها کارێزو کانیاو و عەمباری پڕ لە ئاو.  بەڵام لە ئێستادا ئەم رێژەیە کەم بۆتەوە بە هۆی ژمارەی بێشمار لە بیر و کەم بارانی و ووشکەساڵی، سەرەڕای ئەمە نکوڵی ناکرێت کە رێژەیەکی زۆری ئاو تێدایە.   لە ڕووی جێۆلۆجییەوە،  ژێر زەوی سلێمانی لە چەند پێکهاتەیەکی گرنگ دروستبووە ، هەر یەك لە ئەم پێکهاتانە هەڵگری بڕێکی زۆرن لە ئاوی ژێر زەوی کە  پشت دەبەستن بە ئاوی باراناو  و بەفرەوە لە هەموو ناوچەکەدا.  ئەم ئاوانەش  هەمیشە لە جوڵەو ڕاروکردنە بەرەو ناوچەی تر. هەموو ئەم پێکهاتانە گرنگی خۆی هەیە لە ڕووی ژینگەیی و گلدانەوەی ئاوی ژێر زەوی. ئەم پێکهاتانە  درێژبوونەتەوە،  بە دووری فرە مەوداوە، واتە  ئەم پێکهاتانە درێژ دەبنەوە لە سلێمانی وە بە هەزارەها کیلۆمەتر پەل دەکێشن بۆ دەرەوەی شاری سلێمانی.   بۆ ئەوەی زیاتر لە پێکهاتەی زانستی چینەکانی ژێر زەوی ناوچەی سلێمانی و پۆلێنکردنیان  تێبگەین دەبێت هەڵوێستەیەك بکەین لە سەر ئەم شیکارییە کە جیۆلۆجیستەکان چینەکانی ژێر زەوی سلێمانیان بەم چەشنە پۆلێن کردووە و ناوچەکەیان پێك هێناوە، ئەوانیش ئەمانەن: لیرەدا لەبەر ڕۆشنایی بە ئاپارتمانکردنی ناوچەی گۆیژە بە تەنها سەرنج دەخەمە سەر ئەو پێکهاتەیەی بەڕێژەیەکی زۆر کە شاری سلێمانی سوودی سەرەکی لێ دەبینێت کە لە ڕووی ئاوی ژێر زەوییەوە کە بۆتە ڕاگرتنی بڕێکی زۆر لە ئاوی عەمبارکراو و هەڵقوڵانی کانیاوەکانی ناوچەی سلێمانی و دەوروبەری: پێکهاتەی کۆمیتان: وەك لە وێنە شیکارییەکەدا ئاشکرایە کۆمیتان لە سەر شاخی ئەزمەڕە و گۆێژە و دەباشان  درێژ دەبێتەوە بۆ ناو شاری سلێمانی هەتا دەگاتە ناوچەیشێرکوژو  سەرچنار و رزگاری، لە دیوی پشتی ئەزمەڕیشەوە بۆ ناوچەکانی سیتەك.  کۆمیتان لە نەرمە بەردی سپی قسڵی پێك دێت و ئاوێکی سازگارو پاکی هەیە شیاوە بۆ خواردننەوە بە ئاوی کارستی ناوزەند دەکرێت، ئاوی کارستی سەرچاوەیەکی ئاوی ژێر زەوییە لە بەردە تواوەکاندا بوونی هەیە لە بۆشایی گەوەرەی ژێر زەویدان.   بە هۆی گرنگی ئەم پێکهاتەیەوە ئەم ئاوە بۆتە هۆی بووژانەوەی کانیاوەکانی سەرچنار و بێستانسور وسەرای سوبحان ئاغا و  تەنانەت کانیاوەکانی تابینیش. لەم وێنە شیکاریەدا بە ئاسانی ڕێڕەوی ئاوی ژێر زەویە لە پێکهاتەی کۆمیتاندا دەردەکەوێت. بۆچی بە ئاپارتمانکردنی ناوچەی گۆیژە سلێمانی تینوو تر دەبێت؟ هەڵکەندن و دروستکردنی بناغەو  بڕینی  شاخی گۆیژە بەهەر پاساوێك بێت دە بێتە هۆی پچراندنی ئەو چینەی کە پێی دەوترێت کۆمیتان، کە لەبنەڕەتدا راڕەوی ئاویین بۆ مەڵبەندی سلێمانی و دەوروبەری.  بەم شێواندنەم سلێمانی ئەو ئەستێڵە لەدەست دەدات کە بەهۆی شاخ و گرد و تەپۆلکاکانەوە دروست بوون. دەرئەنجامی ئەم کردە نابەرپرسیارانەیە لە چەند ساڵی داهاتوودا کانیاوەکانی سەرچنارو تابین و بێستانسسور ووشك دەبن و کاریگەری لەسەر هەموو ئەو بیرانەش دەبێت کە لە ناوچەکەدا هەن. بۆیە بە دروستکردنی ئایارتمانەکانی گۆیژە خەڵکی سلێمانی دووچاری قەیرانی گەورەی بێئاوی دەبێتەوە و سلێمانی تینوو تر دەبێت، ئەمەش لەبەر بەرژەوەندی چەند کەسێکی باڵادەست کە بونەتە سێبەری پشتی کۆمپانیا گەورەکانی ئەم دەڤەرە.      

درەو: رۆژی (9ی حوزەیرانی 2024) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی تا کۆتایی نیسانی ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ 🔹 تا کۆتایی مانگی نیسانی ساڵی (2024)، کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتی)یەوە زیاتر لە (42 ترلیۆن و 725 ملیار) دینار بووە. زۆرتر لە (38 ترلیۆن و 26 ملیار) دیناری بە رێژەی (89%) داهاتی نەوت و پتر لە (4 ترلیۆن و 698 ملیار) دیناری بە رێژەی (11%) داهاتی نانەوتی بووە. 🔹 کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، پتر لە (37 ترلیۆن و 143 ملیار) دینار بووە، کە (91%)ی بۆ خەرجی بەگەڕخستن و (9%) بۆ خەرجی وەبەرهێنان بووە. 🔹 دوای لێدەرکردنی سەرجەم خەرجییەکان لە کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی، بەڕێژەی (13.2%) داهات لە خەرجی زیاتر بووە و زۆرتر لە (5 ترلیۆن 582 ملیار) دینار داهات سەرڕێژی کردووە. 🔹 زیاتر لە (3 ترلیۆن و 186 ملیار) دینار خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە بووە، ئەنجومەنی نوێنەران زیاتر لە (177 ملیار و 188 ملیۆن) دینارو سەرۆکایەتی کۆمار زۆرتر لە (17 ملیار و 333 ملیۆن) دینار و ئەنجومەنی وەزیران پتر لە (3 ترلیۆن و 186 ملیار) دینار خەرجیان هەبووە. داهات و خەرجی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق تا کۆتایی نیسانی (2024)دا رۆژی (9ی حوزەیرانی 2024) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ چوار مانگی یەکەمی ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ یەکەم: داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق تا کۆتایی نیسانی 2024 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، کە دواترینیانی بۆ نیسانی ساڵی (2024) لە (9ی حوزەیرانی 2024) بڵاو کردووەتەوە، کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (42 ترلیۆن و 725 ملیار و 409 ملیۆن و 202 هەزار و 511) دینار، بەجۆرێک بڕی (38 ترلیۆن و 26 ملیار و 624 ملیۆن و 193 هەزار و 31) دیناری بەڕێژەی (89.2%)ی لە داهاتی نەوتەوە سەرچاوەی گرتووە، بڕی (4 ترلیۆن و 698 ملیار و 785 ملیۆن و 9 هەزار و 480) دیناری بەڕێژەی (10.8%)ی داهاتی نانەوتی پێکیهێناوە. سەبارەت بە وردەکاری هەر چوار مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار و نیسانی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (1)). خشتەو چارتی ژمارە (1)   دووەم: خەرجی گشتی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ی وەزارەتی دارایی عێراق تا کۆتایی نیسانی 2024 هەر بەپێی بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە مانگی یەک، دوو، سێ و چواری ساڵی (2024)، کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (37 ترلیۆن و 143 ملیار و 370 ملیۆن و 997 هەزار و 176) دینار، بەجۆرێک بڕی (33 ترلیۆن و 718 ملیار و 827 ملیۆن و 656 هەزار و 116) دیناری بەڕێژەی (91.1%)ی لە لەبواری خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (3 ترلیۆن و 424 ملیار و 543 ملیۆن و 341 هەزار و 60) دیناری بەڕێژەی (8.9%)ی بۆ بواری خەرجی وەبەرهێنان تەرخان کراوە. سەبارەت بە وردەکاری هەرچوار مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار و نیسانی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (2)). خشتەو چارتی ژمارە (2) سێیەم: بوارەکانی خەرجی وەبەرهێنان لە وەزارەتی دارایی عێراق تا کۆتایی نیسانی 2024 خەرجییە گشتییەکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە بواری خەرجی وەبەرهێنان لە چوار مانگی یەکەمی ساڵی (2024)، کەرتەکانی (کشتووکاڵ، پیشەسازی، گواستنەوەو گەیاندن، بیناسازی و پەروەردەو فێرکردن)ی گرتووەتەوەو بە سەرجەمیان بڕی (3 ترلیۆن و 424 ملیار و 543 ملیۆن و 341 هەزار و 61) دیناری بەڕێژەی (8.9%)ی خەرجییە گشتییەکانی بۆ تەرخان کراوە، بە جۆرێک؛ 1.    کەرتی کشتوکاڵ بڕی (33 ملیار و 330 ملیۆن و 741 هەزار و 564) دیناری بە ڕێژەی (1%) بۆ خەرج کراوە. 2.    کەرتی پیشەسازی بڕی (749 ملیار و 345 ملیۆن و 125 هەزار و 396) دیناری بە ڕێژەی (21.9%) بۆ خەرج کراوە. 3.    کەرتی گواستنەوە گەیاندن بڕی (553 ملیار و 661 ملیۆن و 950 هەزار و 607) دیناری بە ڕێژەی (16.2%) بۆ خەرج کراوە. 4.    کەرتی بیناسازی و خزمەتگوای و ڕێگاوبان بڕی (ترلیۆنێک و 811 ملیار و 930 ملیۆن و 751 هەزار و 724) دیناری بە ڕێژەی (52.9%) بۆ خەرج کراوە. 5.    کەرتی پەروەردەو فێرکردن بڕی (276 ملیار و 274 ملیۆن و 771 هەزار و 770) دیناری بە ڕێژەی (8.1%) بۆ خەرج کراوە. بۆ وردەکاری خەرجییەکانی وەبەرهێنان لە کەرتە جیاوازەکان لە چوار مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (3)). خشتەو چارتی ژمارە (3) چوارەم: بەراوردکردنی کۆی داهات و خەرجی وەزارەتی دارایی عێراق تا کۆتایی نیسانی 2024 لە چوار مانگی یەکەمی ساڵی (2024)، کۆی گشتی خەرجییەکانی عێراق بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (37 ترلیۆن و 143 ملیار و 370 ملیۆن و 997 هەزار و 176) دینار. لە کاتێکدا کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (42 ترلیۆن و 725 ملیار و 409 ملیۆن و 205 هەزار و 511) دینار. واتە بڕی (5 ترلیۆن و 582 ملیار و 38 ملیۆن و 205 هەزار و 335) دیناری بەڕێژەی (13.2%) لە داهاتی گشتی ماوەتەوە و سەرڕێژی کردووە. سەبارەت بە وردەکاری مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار و نیسانی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (4)).   پێنجەم: خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق تا کۆتایی نیسانی 2024 لە چوار مانگی یەکەمی ساڵی (2024)، کۆی خەرجییەکانی هەر سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق (ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی وەزیران)، بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (3 ترلیۆن و 381 ملیار و 129 ملیۆن و 69 هەزار و 924) دینار. بە جۆرێک؛ 1.    ئەنجومەنی نوێنەران بڕی (177 ملیار و 188 ملیۆن و 182 هەزار و 199) دیناری خەرجکردووە، لەو بڕەش تەنها (89 هەزار) دیناری لە بواری خەرجی وەبەرهێنان بووە. 2.    سەرۆکایەتی کۆمار بڕی (17 ملیار و 333 ملیۆن و 13 هەزار و 240) دیناری خەرجکردووە، سەرجەم خەرجییەکانی لە بابی خەرجی بەگەڕخستن بووە. 3.    ئەنجومەنی وەزیران بڕی (3 ترلیۆن و 186 ملیار و 607 ملیۆن و 874 هەزار و 485) دیناری خەرجکردووە، بڕی (2 ترلیۆن و 532 ملیار و 12 ملیۆن و 362 هەزار و 679) دیناری بە ڕێژەی (79%) لە چوارچێوەی خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (654 ملیار و 595 ملیۆن و 511 هەزار و 806) دیناری بە ڕێژەی (21%) بۆ وەبەرهێنان بەخەرج دراوە. بۆ وردەکاری خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە لە چوار مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (5)).     سەرچاوەکان؛ ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق -    حساب الدولة لغایة کانون الثاني لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة شباط لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة آذار لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة نیسان لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة http://www.mof.gov.iq/pages/MOFPublicReports.aspx    

درەو: حەیان عەبدولغەنی, وەزیری نەوتی عێراق لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ كەناڵی عێراقیە: 🔹بەرهەمهێنانی غاز بە رێژەی (63%) بەرزبووەتەوەو, بڕی غازی وەبەرهێنراو گەیشتووەتە (1.9)ملیار پێ سێجا. 🔹عێراق رۆژانە (1)ملیار پێ سێجا غاز دەسوتێنێت, لەنێوان ساڵانی (2028_2030) سوتاندنی غاز لە عێراق بە تەواوی رادەگیرێت. 🔹یەدەگی غازی عێراق بە (140) تریلیۆن پێ سێجا دەخەمڵێنرێت. 🔹لەم حكومەتی ئێستادا وزەی پاڵاوتنی زیادكراو گەیشتووەتە (360) هەزار بەرمیلی رۆژانە. 🔹عێراق رۆژانەی (28)ملیۆن لیتر بەنزین بەكاردەهێنێت و (21) ملیۆن لیتر لەناوخۆ بەرهەم دەهێنێت, لەمساڵدا دەگەینە قۆناغی دابینكردنی پێداویستیەكانی ناوخۆ. 🔹بۆ یەكەمجار لەمێژووی عێراقدا گەیشتوینەتە دابیكردنی پێداویستیەكانی ناوخۆ لە زەیتی غاز. 🔹عێراق لە ئێستادا رۆژانە (4) ملیۆن بەرمیل نەوت بەرهەمدەهێنێت, (3.400) ملیۆن بەرمیلی  لێ هەناردە دەكات, (450) هەزار بەرمیلی رۆژانەش بۆ بەكاربردنی ناوخۆ بەكار دەهێنرێت. 🔹پێشتر (400) هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەمان لە رێگەی  بەندەری جەیهانی توركیەوە رەوانە دەكرد پێش راگراتنی, عێراق چاوی لەوەیە دەروازەكانی هەناردەكردن بۆ بازاڕەكانی جیهان زیاتر بكات. 🔹لەگەڵ توركیا سەرقاڵی دانوستانین بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی لەڕێی بەندەری جەیهانەوە. 🔹پێشكەوتن هەیە لە دانوستانەكان لەنێوان ناوەندو هەرێم, لەبارەی بۆری نەوتی عێراقی توركی.

درەو: 🔹كۆبونەوەكەی نێوان وەزیری نەوتی عێراق و وەفدەكەی هەرێمی كوردستان و كۆمپانیا نەوتیەكان, لەبارەی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم لەڕێی بەندەری جەیهانی توركیەوە كە دوێنێ‌ لە بەغدادی پایتەخت بەڕێوەچوو, شسكتیهێناوەو بێئەنجام كۆتایهاتووە. كەناڵی "عەهد" لەزاری سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە بڵاویكردووەتەوە, كۆبونەوەكە, كە بەیەكەم كۆبونەوە دادەنرێت كۆمپانیا جیهانیەكانی بواری نەوت كە لە كوردستان كاردەكەن, بەشداری تیادا بكەن شكستیهێناوەو بێئەنجام كۆتایهاتووە, نە وەزارەتی نەوتی عێراق و نە وەزارەتی سامانە سروشتیەكانی هەرێمیش, هیچ راگەیەندراوێكیان لەبارەی كۆبونەوەكە بڵاونەكردووەتەوە. خاڵی جەوهەری ناكۆكییەكانی نێوان هەرێم و بەغداد لە دۆسیەی نەوتدا پەیوەستە بە گرێبەستی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ كۆمپانیا نەوتیەكان, بەغداد تائێستا چەندجارێك داوای لە هەرێم كردووە, گرێبەستە نەوتیەكانی رادەستبكات, هەرێم رەتیكردووەتەوە. هاوكات بەگوێرەی پێگەی (ئارگۆس)ی تایبەت بە وەزە, مەرجی وەزارەتی نەوتی بۆ بەشداریكردنی كۆمپانیا بیانیەكانی بواری نەوت لەكۆبونەوەی نێوان  هەرێم و بەغداد, بردنی كۆپیەكی گرێبەستە نەوتیەكان بووە بۆ كۆبونەوەكە, بەڵام پێدەچێت كۆمپانیاكان تێبیان هەبێت لەسەر داواكەی بەغدادو داوای دڵنیایی بكەن بۆ رادەستكردنی گرێبەستە نەوتیەكان, بەوپێیەی بەغداد ئەو گرێبەستانە بە نایاسایی و پێچەوانەی دەستوری عێراق و تەواوی ئەو گرێبەستە نەوتییانە ناودەبات, كە لە ناوچەكانی تری عێراق لەگەڵ كۆمپانیاكان ئەنجامیداون, هاوكات بەرپرسێكی باڵاش لە وەزارەتی نەوتی عێراق بە سەرچاوەكەی راگەیاندووە, تا ئێستا وەزارەتی نەوت گرێبەستە نەوتیەكانی هەرێمی لەگەڵ كۆمپانیا بیانیەكان نەبینیوە.

راپۆرت: ده‌ره‌و هاوكات له‌گه‌ڵ رێككه‌وتنی دارایی مه‌سرور بارزانی و محه‌مه‌د شیاع سودانی له‌باره‌ی موچه‌و دارایی، دانوستان له‌سه‌ر ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی كوردستان ده‌ستی پێكرده‌وه‌، ئه‌مه‌ ئاماژه‌یه‌ بۆ ئه‌وه‌ی به‌بێ راده‌ستكردنی نه‌وت و داهاته‌كه‌ی، به‌غداد پشكی هه‌رێم نانێرێت، چونكه‌ به‌پێی یاسای بوجه‌ی گشتیی، هه‌رێم بۆ ئه‌وه‌ی پشكی خۆی وه‌ربگرێت ده‌بێت داهاتی نه‌وتیی و نانه‌وتیی راده‌ستی حكومه‌تی فیدراڵ بكات. دوو به‌ربه‌ست له‌به‌رده‌م ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم هه‌یه‌، یه‌كێكیان نرخی به‌رهه‌مهێنان و گواستنه‌وه‌ی نه‌وته‌، كه‌ ده‌بێت كۆمپانیا بیانییه‌كان قایل بكرێن، ئه‌وی تر پرسی راده‌ستكردنی گرێبه‌سته‌كانی نه‌وته‌، كه‌ هه‌م حكومه‌تی هه‌رێم و هه‌میش كۆمپانیا بیانییه‌كان ره‌زامه‌ندی له‌سه‌ر بده‌ن، به‌بێ چاره‌سه‌ركردنی ئه‌م دوو كێشه‌یه‌، هه‌نارده‌ی نه‌وتی كوردستان ده‌ستپێناكاته‌وه‌، گرنگترین ئاڵنگارییه‌كانی به‌رده‌م كه‌رتی نه‌وتی هه‌رێم له‌م راپۆرته‌دا.  هه‌نارده‌ی نه‌وت له‌ گفتوگۆی ئه‌مجاره‌دا كۆبوونه‌وه‌ی وه‌فدی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و كۆمپانیاكانی نه‌وت له‌ به‌غداد له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق ده‌ستپێكرد. ئه‌م كۆبوونه‌وه‌یه‌ بۆ گفتوگۆكردن و رێككه‌وتنه‌ له‌سه‌ر ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستان، كه‌ له‌ رۆژی 25ی ئازاری 2023وه‌، به‌هۆی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی پاریسه‌وه‌ راگیراوه‌.  رۆژی 28ی ئایار، وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق له‌ راگه‌یه‌ندراوێكدا داوای له‌ وه‌زاره‌تی سامانه‌ی سروشتییه‌كان و كۆمپانیا بیانییه‌كانی كه‌رتی نه‌وتی هه‌رێم كرد سه‌ردانی به‌غداد بكه‌ن، به‌مه‌به‌ستی رێككه‌وتن له‌سه‌ر ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی به‌رهه‌مهێنان و هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم له‌ڕێگای به‌نده‌ری جه‌یهانی توركیاوه، رۆژی 5ی ئه‌م مانگه‌ ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان كۆبووه‌وه‌، وه‌زاره‌تی سامانه‌ سروشتییه‌كان راسپارد له‌گه‌ڵ نوێنه‌ری كۆمپانیا بیانییه‌كان بچنه‌ به‌غداد بۆ گفتوگۆ له‌باره‌ی ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وت، به‌ڵام جه‌ختی كرد هه‌ر رێككه‌وتنێك" پێویستە لەسەر بنەما دەستورییەکان و لەبەرچاوگرتنی تایبەتمەندیی دەسەڵاتەکانی هەرێم بێت، لەم چوارچێوەیەدا حکومەتی هەرێم ئامادەی گفتوگۆو دانوستان و گەیشتنە بە ڕێککەوتن".‌  سه‌ره‌تاكانی ساڵی رابردوو، له‌سه‌ر بنه‌مای سكاڵای حكومه‌تی عێراق، دادگای ناوبژیوانی نێوده‌وڵه‌تی پاریس، توركیای پابه‌ند كرد به‌وه‌ی بڕی نزیكه‌ی (ملیارێك و 500 ملیۆن) دۆلار قه‌ره‌بوو به‌ عێراق بداته‌وه‌، ئه‌مه‌ له‌پای ئه‌وه‌ی توركیا به‌بێ ره‌زامه‌ندی عێراق بۆری گواستنه‌وه‌ی هاوبه‌شی نه‌وتی به‌كارهێناوه‌ بۆ گواستنه‌وه‌و هه‌نارده‌كردنی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستان. ئه‌م بڕیاره‌ توركیای ناچار كرد له‌ 25ی ئازاری 2023دا هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم له‌ بۆرییه‌كه‌وه‌ رابگرێت، به‌تایبه‌تیش كه‌ حكومه‌تی عێراق له‌سه‌ر هه‌مان دۆسیه‌ سكایه‌كی تری بۆ دادگا نێوده‌وڵه‌تییه‌كه‌ به‌رزكردبووه‌وه‌. به‌هۆی راوه‌ستانی هه‌نارده‌ی نه‌وته‌وه‌، حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان رێژه‌ی نزیكه‌ی 80%ی داهاته‌كانی خۆی له‌ده‌ستدا، ئه‌مه‌ وایكرد، له‌ یاسای بودجه‌ی گشتی 2023ی عێراقدا، حكومه‌تی هه‌رێم ملكه‌چ ببێت بۆ راده‌ستكردنی پرۆسه‌ی فرۆشتنی نه‌وت به‌ وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق و راده‌ستكردنی داهاتی نه‌وت به‌ وه‌زاره‌تی دارایی فیدراڵ. گرێبه‌سته‌كان وه‌كو مه‌رجی پێشوه‌خته‌! له‌دوای بڕیاره‌كه‌ی دادگای پاریسه‌وه‌، ئیتر ده‌سه‌ڵاتدارانی ئه‌نكه‌ره‌، بۆ گفتوگۆ له‌باره‌ی ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم، له‌بری هه‌ولێر، روویان له‌ به‌غداد كرد، له‌ ئۆكتۆبه‌ری 2023وه‌ توركیا به‌ فه‌رمی لایه‌نی عێراقی ئاگاداركردوه‌ته‌وه‌ له‌وه‌ی ئاماده‌یه‌ بۆ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی كوردستان، به‌ڵام وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق له‌وكاته‌وه‌ تائێستا مه‌رجێكی سه‌ره‌كیی هه‌یه‌، كه‌ ئه‌ویش راده‌ستكردنی گرێبه‌سته‌ نه‌وتییه‌كانی حكومه‌تی هه‌رێمه‌ له‌گه‌ڵ كۆمپانیا بیانییه‌كان، به‌غداد ده‌یه‌وێت گرێبه‌سته‌كان به‌وشێوه‌یه‌ هه‌موار بكاته‌وه‌ كه‌ له‌ عێراق هه‌ن، گرێبه‌ستی هه‌رێم له‌گه‌ڵ كۆمپانیا بیانییه‌كان زیاتر گرێبه‌ستی "هاوبه‌شی له‌ به‌رهه‌م"دا، حكومه‌تی عێراق ده‌یه‌وێت لایه‌نی كه‌م گرێبه‌سته‌كان بگۆڕێت بۆ "هاوبه‌شی له‌ قازانج"دا، كۆمپانیا بیانییه‌كان له‌ سه‌ره‌تاوه‌ ناڕازیبوون له‌ هه‌رجۆره‌ ده‌ستكاریكردنێكی گرێبه‌سته‌كان، بۆ ئه‌مه‌ش په‌نایان بۆ جۆ بایدن سه‌رۆكی ئه‌مریكا برد، به‌تایبه‌تیش له‌كاتی سه‌ردانه‌كه‌ی محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق بۆ واشنتۆن له‌ نیسانی ئه‌مساڵدا.  سه‌رباری داواكاریی سه‌رۆكی ئه‌مریكا بۆ چاره‌سه‌ری كێشه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی كوردستان، به‌ڵام حكومه‌تی عێراق سوربوو له‌سه‌ر بڕیاری خۆی بۆ ده‌ستكاریكردنی گرێبه‌سته‌ نه‌وتییه‌كان، وه‌زیری نه‌وت كه‌ هاوڕێیه‌تی سودانی ده‌كرد له‌ سه‌ردانه‌كه‌ی ئه‌مریكادا، هه‌ر له‌ واشنتۆنه‌وه‌ نوسراوێكی بۆ حكومه‌تی هه‌رێم كردو وه‌كو ئاڵنگارییه‌ك بۆ قسه‌كانی سه‌رۆكی ئه‌مریكا، داوای كرد گرێبه‌سته‌ نه‌وتییه‌كانی بۆ بنێرن، حكومه‌تی هه‌رێم ره‌تیكرده‌وه‌ گرێبه‌سته‌كان راده‌ست بكات، ئه‌مه‌ وایكرد فشاری كۆمپانیا ئه‌مریكییه‌كان له‌ واشنتۆنه‌وه‌ بێ سود بمێنێته‌وه‌، ئێستا كه‌ ئیتر كۆمپانیا بیانییه‌كان دڵنیابوون له‌وه‌ی ئه‌مریكا له‌وه‌ زیاتر نایه‌وێت ده‌ستوه‌ردانی قوڵ له‌ بابه‌ته‌كه‌دا بكات، ئه‌وانیش هه‌ندێك پاشه‌كێشیان كردووه‌و ده‌ستیانكردووه‌ به‌ نیشاندانی نه‌رمی سه‌باره‌ت به‌ ده‌ستكاریكردنی گرێبه‌سته‌كان.  به‌پێی قسه‌ی كۆمه‌ڵه‌ی پیشه‌سازی نه‌وتی كوردستان كه‌ به‌ "ئه‌پیكور" ناسراوه‌و هه‌شت كۆمپانیای بیانی كه‌رتی نه‌وتی هه‌رێم له‌خۆده‌گرێت، تێكڕای سه‌رمایه‌گوزاری بیانی له‌ كه‌رتی نه‌وت  و غازی هه‌رێمدا بڕی (10 ملیار) دۆلاره‌، له‌م رێژه‌یه‌ بڕی (300 ملیۆن) دۆلاری سه‌رمایه‌گوزاری ئه‌مریكایه‌.   ئه‌مه‌ جاری یه‌كه‌م نییه‌، كۆمپانیا بیانییه‌كانی كه‌رتی نه‌وتی هه‌رێم ده‌چنه‌ ناو گفتوگۆو دانوستانه‌وه‌ له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق، رۆژی 8ی تشرینی دووه‌می 2023، كۆمپانیا بیانییەكان لە (دوبە)ی لەگەڵ وەزارەتی نەوتی عێراق كۆبونەوە، ئه‌وكات داوای قەرزەكانیان لە حكومەتی هەرێم كردەوە، مەترسی خۆیان نیشاندا لە دەستكاریكردنی گرێبەستەكانیان لەگەڵ حكومەتی هەرێم‌، پێشنیازی ئەوەیان كرد پشكی خۆیان لە نەوتی هەرێم بە وەزارەتی نەوتی عێراق بفرۆشن، مه‌به‌ست له‌ پشكی خۆیان، ئه‌و بڕه‌ نه‌وته‌یه‌ كه‌ به‌گوێره‌ی گرێبه‌سته‌كانیان (گرێبه‌ستی هاوبه‌شی له‌ به‌رهه‌م) له‌ نه‌وتی كوردستان وه‌ریده‌گرن، وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق ئه‌وكاتیش به‌ پێشنیازی كۆمپانیا بیانییه‌كان قایل نه‌بوو. دادگای فیدراڵی عێراق ناوه‌ڕاستی شوباتی 2022 به‌ بڕیارێك یاسای نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستانی هەڵوەشاندەوە‌و هەرێمی پابەند كرد بەوەی نەوت‌و غازەكەی رادەستی حكومەتی فیدراڵی بكات، ئه‌مه‌ سه‌ره‌تای قۆناغێكی نوێی په‌یوه‌ندی نێوان حكومه‌تی فیدراڵ و حكومه‌تی هه‌رێم بوو له‌بواری نه‌وتدا، بڕیاره‌كه‌ نه‌بووه‌ هۆی راگرتنی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم، به‌ڵام هه‌رزوو له‌لایه‌ن حكومه‌تی هه‌رێمه‌وه‌ ره‌تكرایه‌وه‌، نیسانی ئه‌مساڵ كاتێك ناكۆكییه‌ نه‌وتییه‌كان له‌نێوان هه‌ولێرو به‌غداد گه‌یشته‌ ترۆپكی خۆی، وه‌زاره‌تی سامانه‌ سروشتییه‌كانی هه‌رێم راگه‌یه‌ندراوێكی بڵاوكرده‌وه‌، تێیدا ئاماژه‌ی به‌وه‌كرد" یاسای نەوت و غازی ٢٠٠٧ی هەرێم و هەموو یاساکانی حکومەتی هەرێم بە تەواوی جێبەجێ دەکرێن. حکومەتی هەرێم وەک هەمیشە دەستوری ٢٠٠٥ دەپارێزێت و یاسای ساڵی ٢٠٠٧ بەرز ڕادەگرێت و پابەند دەبێت بە مەرجەکانی ئەو گرێبەستانەی کە بەپێی ئەو یاسایە کراوە" ئه‌مه‌ وه‌كو ئاڵنگارییه‌ك بوو بۆ بڕیاره‌كه‌ی دادگای فیدراڵی، كه‌ وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق پشتی پێ ده‌به‌ستێت بۆ هه‌مواركردنه‌وه‌ی گرێبه‌سته‌ نه‌وتییه‌كانی هه‌رێم. كێشه‌ی گرێبه‌سته‌ نه‌وتییه‌كانی هه‌رێم ئه‌گه‌ر چاره‌سه‌ر نه‌كرێت، ره‌نگه‌ روو له‌ دادگا نێوده‌وڵه‌تییه‌كان بكات، رۆژی 16ی تشرینی دووه‌می 2023 گروپی پیشەسازی نەوتی كوردستان هۆشداری دا بە وەزارەتی نەوتی عێراق‌و وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هه‌رێم "ئەگەر دەستكاری گرێبەستەكان بكرێت، پەنا بۆ دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی لەندەن دەبات". نرخی به‌رهه‌مێنانی نه‌وت.. كێشه‌یه‌كی تر له‌پاڵ كێشه‌ی گرێبه‌سته‌ نه‌وتییه‌كان، به‌ربه‌ستێكی تری به‌رده‌م ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم، نرخی به‌رهه‌مهێنان و گواستنه‌وه‌ی نه‌وت بوو له‌ هه‌رێمی كوردستان، یاسای بودجه‌ی عێراق بۆ به‌رهه‌مهێنانی هه‌ربه‌رمیلێك نه‌وت بڕی (6) دۆلاری داناوه‌، به‌ڵام كۆمپانیا بیانییه‌كانی كه‌رتی نه‌وتی هه‌رێم بۆ به‌رهه‌مهێنانی هه‌ر به‌رمیلێك داوای (22) دۆلار ده‌كه‌ن، بۆ كرێی گواستنه‌وه‌ی هه‌ر به‌رمیلێك نه‌وت، عێراق بڕی (دۆلارێك و 60 سه‌نت)ی داناوه‌، هه‌رێم بۆ هه‌ر به‌رمیلێك داوای (7 دۆلار) ده‌كات، بۆیه‌ ناكۆكییه‌كه‌ له‌مباره‌یه‌وه‌ قوڵه‌. به‌رله‌ سه‌ردانی وه‌فدی هه‌رێم و كۆمپانیا بیانییه‌كان بۆ به‌غداد، رۆژی 7ی ئه‌م مانگه‌، کەمال محەمەد ساڵح وەزیری سامانە سروشتییەكانی هه‌رێم به‌ وه‌كاله‌ت، راگه‌یه‌ندراوێكی بڵاوكرده‌وه‌، تێیدا ئاماژه‌ی به‌وه‌كرد" کێشەی سەرەکیی بەردەم هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی کوردستان ئەوەیە کە وەزارەتی نەوتی عێراق دەڵێت تێچوونی بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێم زۆرە. هۆکارەکە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کۆمپانیاکان لە کەرتی نەوتی وەبەرهێنانیان کردووە. بەڵام عێراق ساڵانە چەندین تریلیۆن دینار بۆ کەرتی نەوتەکەی تەرخان دەکات". وه‌زیری سامانه‌ سروشتییه‌كان هه‌رێم هۆشداریدا" کۆمپانیاکانی بە بڕە پارەیەکی زۆر وەبەرهێنانیان لە کێڵگەکانی نەوتی هەرێم کردووە، پێویستە بەغدا ڕەچاوی ئەمە بکات". رۆژی 3ی ئه‌م مانگه‌، په‌رله‌مانی عێراق ده‌نگیدا له‌سه‌ر خشته‌كانی بودجه‌ی ساڵی 2024، له‌م خشتانه‌دا بڕی (2 ترلیۆن و ٧٠٠ ملیار دینار) تەرخانکراوە بۆ دەرھێنانی نەوت له‌ هه‌رێمی كوردستان، ئه‌مه‌ جۆرێك له‌ گه‌شبینی دروستكردووه‌ كێشه‌‌ی نرخی به‌رهه‌مهێنانی نه‌وت له‌ نێوان هه‌ولێرو به‌غداد چاره‌سه‌ر بكات.  سه‌باح سوبحی ئه‌ندامی لیژنه‌ی نه‌وت و غاز له‌ په‌رله‌مانی عێراق ده‌ڵێ: پێشتر عێراق بۆ تێچووی دەرھێنانی ھەر بەرمیلێک نەوت شەش دۆلاری دانابوو، کۆمپانیاکانیش داوای ٢٢ دۆلاریان دەکرد، ئێستا لە بودجەی پەسەندکراودا کراوەتە ١٤ بۆ ١٥ دۆلار، کە رێژەیەکی باشە بۆ ئەوەی ئەو گرفتە چارەسەر بکرێت". ناوه‌ڕاستی ئایاری رابردوو، حه‌یان عه‌بدولغه‌نی وه‌زیری نه‌وتی عێراق له‌ چاوپێكه‌وتنێكدا له‌گه‌ڵ كه‌ناڵی (العراقیه‌) باسی له‌وه‌كرد" بۆ ساڵی 2024، یاسای بودجه‌  حكومه‌تی هه‌رێمی پابه‌ند كردووه‌ به‌وه‌ی رۆژانه‌ 375 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت به‌رهه‌مبهێنێت، له‌م بڕه‌ 46 هه‌زار به‌رمیلی بۆ به‌كاربردنی ناوخۆیی و به‌كارخستنی پاڵاوگه‌كانی هه‌رێم بێت و 329 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت راده‌ستی كۆمپانیای سۆمۆ بكرێت وه‌كو كۆمپانیای رێگه‌پێدراوی هه‌نارده‌ی نه‌وتی خاو له‌ عێراق". نه‌وت و موچه‌ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی گفتوگۆ له‌نێوان هه‌ولێرو به‌غداد سه‌باره‌ت به‌ هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم، هاوكاته‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و رێككه‌وتنه‌ی كه‌ به‌مدواییه‌ له‌نێوان هه‌ردوو سه‌رۆك وه‌زیرانی هه‌رێم و عێراقی فیدراڵدا كراوه‌ سه‌باره‌ت به‌ شایسته‌ داراییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان له‌ بودجه‌ی گشتییدا، به‌تایبه‌تیش موچه‌ی فه‌رمانبه‌ران، ئه‌مه‌ نیشانده‌ری ئه‌وه‌یه‌، وه‌كو وه‌زیری نه‌وتی عێراق له‌ چاوپێكه‌وتنه‌كه‌ی كه‌ناڵی (العراقیه‌)دا وتی:" ئه‌گه‌ر نه‌وتی خاوی هه‌رێم راده‌ست و هه‌نارده‌ نه‌كرێت، سه‌خته‌ حكومه‌تی فیدراڵ به‌رده‌وام بێت له‌سه‌ر راده‌ستكردنی پشكی هه‌رێم، هه‌رێم وه‌كو ئه‌وه‌ی داوای پشكی خۆی ده‌كات، با پشكی ئێمه‌ش بدات". یاسای بودجه‌ی گشتی عێراق، حكومه‌تی هه‌رێمی پابه‌ند كردووه‌ به‌وه‌ی نه‌وت و داهاته‌كه‌ی راده‌ستی حكومه‌تی فیدراڵ بكات، به‌بێ ئه‌مه‌ به‌غداد پشكی هه‌رێم له‌ بودجه‌ی گشتی نانێرێت. به‌ڵام بڕیاری رۆژی 21ی شوباتی ئه‌مساڵی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق، به‌جۆرێك موچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێمی كوردستانی له‌ كێشه‌ی نه‌وت جیاكرده‌وه‌، به‌وه‌ی حكومه‌تی فیدراڵی پابه‌ند كرد موچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێم بنێرێت، به‌ڵام به‌مه‌رجی ته‌وتیكردنی موچه‌ له‌ بانكه‌ فیدراڵییه‌كان، ناڕه‌زایه‌تیی حكومه‌تی هه‌رێم له‌باره‌ی چۆنیه‌تی ته‌وتیكردنی موچه‌و پابه‌ندنه‌بوونی به‌ ده‌قی بڕیاری دادگا، وایكردووه‌ له‌لایه‌نی حكومه‌تی فیدراڵیشه‌وه سه‌رله‌نوێ پرسی راده‌ستكردنی داهاته‌ نه‌وتیی و نانه‌وتییه‌كان بكرێت به‌ مه‌رج بۆ ناردنی موچه‌ی فه‌رمانبه‌ران.  له‌ناو ئه‌م دۆخه‌دا، سه‌رباری گه‌شبینییه‌كانی مه‌سرور بارزانی سه‌رۆك وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان، هێشتا پرسی موچه‌ی فه‌رمانبه‌ران له‌ناو تونێله‌ تاریكه‌كه‌ به‌ته‌واوه‌تی ده‌ربازی نه‌بووه‌.  به‌ربه‌ست و ئاڵنگارییه‌كانی به‌رده‌م نه‌وتی كوردستان له‌دوای بڕیاری 15ی شوباتی 2022ی دادگای فیدراڵی عێراقه‌وه‌، نه‌وتی هه‌رێمی كوردستان روبه‌ڕووی ژماره‌یه‌ك ئاڵنگاریی بووه‌ته‌وه‌، له‌وانه‌:  •    نه‌بوونی كه‌ڤه‌ری یاسایی بۆ پرۆسه‌ی نه‌وتی كوردستان. به‌هۆی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی یاسای نه‌وت و غاز به‌بڕیاری دادگای فیدراڵی، مه‌سرور بارزانی سه‌رۆكی هه‌رێم بڕیاری دادگای ره‌تكرده‌وه‌و دادگاكه‌ی به‌ ناده‌ستوری ناوبرد، به‌ڵام ئه‌مدواییه‌ به‌هۆی كێشه‌كانی هه‌ڵبژاردنه‌وه‌، سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێم كه‌ هاوكات جێگری سه‌رۆكی پارتی دیموكراتی كوردستانه‌، ناچار بوو په‌نا بۆ دادگای فیدراڵی ببات، ئه‌مه‌ وه‌كو دانپێدانان بوو به‌ بڕیاره‌كانی ئه‌م دادگایه‌ له‌باره‌ی نه‌وتی هه‌رێمه‌وه. بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ یاساییه‌كانی نه‌وت، حكومه‌تی هه‌رێم ده‌بێت به‌ر له‌ هه‌ر شتێك كه‌ڤه‌ری یاسایی بۆ نه‌وته‌كه‌ی دروست بكاته‌وه‌، كه‌ڤه‌ره‌كه‌ش ره‌نگه‌ له‌ باشترین دۆخدا ده‌ركردنی یاسای نه‌وت و غازی فیدراڵ بێت، دانوستانی هه‌ولێرو به‌غداد بۆ نوسینه‌وه‌و په‌سه‌ندكردنی یاسای نه‌وت و غازی فیدراڵ كه‌ یه‌كێك له‌ به‌ڵێنه‌كانی محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق بوو، شكستی هێنا، به‌م دۆخه‌وه‌ هه‌رێم كێشه‌ی یاسایی ده‌بێت له‌ به‌ڕێوه‌بردنی كه‌رتی نه‌وت و غازی خۆی، ئه‌وه‌ی ده‌مێنێته‌وه‌ پشتی پێ ببه‌ستێت، ته‌نیا ده‌ستوری عێراق ده‌بێت، ئه‌وه‌ش لێدانه‌وه‌ی جیاوازی له‌سه‌ره‌و بڕیاری دادگای فیدراڵی له‌م بواره‌دا له‌ به‌رژه‌وه‌ندی كوردستان نه‌بوو.  •    كێشه‌كانی به‌رده‌م هه‌نارده‌كردنی نه‌وت. حكومه‌تی عێراق كاتێك ده‌ستی به‌ گفتوگۆكردن كردووه‌ بۆ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم، كه‌  گرفتی هه‌نارده‌ی نه‌وتی كه‌ركوكی چاره‌سه‌ر كردووه‌و به‌مدواییه‌ هێڵی بۆری نه‌وتی كه‌ركوك- جه‌یهانی ئاماده‌كردوه‌ته‌وه‌ بۆ هه‌نارده‌كردن، بۆیه‌ بۆ هه‌نارده‌ی نه‌وتی كه‌ركوك چاوه‌ڕوانی به‌گه‌ڕكه‌وتنه‌وه‌ی بۆری نه‌وتی كوردستان ناكات، له‌پاڵ ئه‌مه‌شدا بۆ دورمه‌ودا حكومه‌تی عێراق كار له‌سه‌ر دروستكردنی هێڵی بۆری نوێی نه‌وت و غاز ده‌كات له‌گه‌ڵ توركیا، له‌ پرۆژه‌ی "رێگای گه‌شه‌"دا بۆری هه‌نارده‌ی نه‌وت و غاز له‌ نه‌خشه‌كه‌دا جێگیركراوه‌.   •    سه‌رباری ئه‌وه‌ی به‌پێی یاسای بودجه‌، چیتر داهاتی نه‌وتی هه‌رێم ناگه‌ڕێته‌وه‌ بۆ حكومه‌تی هه‌رێم و ده‌چێته‌ سه‌ر ژماره‌ حسابی وه‌زاره‌تی دارایی عێراق له‌ بانكی ناوه‌ندیی، به‌ڵام حكومه‌تی هه‌رێم ناچاره‌ هه‌وڵ بۆ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وت بدات، چونكه‌ یاسای بودجه‌ راده‌ستكردنی داهاتی نه‌وتی كردووه‌ به‌ مه‌رج بۆ خه‌رجكردنی پشكی هه‌رێمی كوردستان، بۆیه‌ چاره‌سه‌رنه‌بوونی ئه‌م كێشه‌یه‌، ده‌كرێت له‌ هه‌ركاتێكدا گرفتی دارایی بۆ هه‌رێمی كوردستان دروست بكات، به‌تایبه‌تی موچه‌ی فه‌رمانبه‌ران، ئه‌مه‌ جگه‌ له‌وه‌ی ئه‌گه‌ر هه‌نارده‌ به‌شێوه‌ی فه‌رمی و له‌رێگه‌ی بۆرییه‌وه‌ ده‌ستپێ نه‌كاته‌وه‌، گومانه‌كان له‌لایه‌ن به‌غداده‌وه‌ زیاتر ده‌بن سه‌باره‌ت به‌ پرسی به‌قاچاخبردنی نه‌وتی كوردستان به‌ تانكه‌ر، ئه‌مه‌ش جارێكی تر ناوبانگی هه‌رێمی كوردستان له‌سه‌ر ئاستی ده‌ره‌وه‌و بازاڕی جیهانی نه‌وت ده‌خاته‌ ژێر پرسیاره‌وه‌. 

مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو) دوێنێ، رۆژی شەمە رێکەوتی ٨-٦، سایتی درەو ھەواڵێکی بڵاوکردەوە کە پێویستی لەسەر وەستان و ئاوڕلێدانەوەیەکی ڕاستەقینە ھەیە. ھەواڵەکە باس لەوەدەکا کە لەماوەی ٤ ساڵدا زیاتر لە ٥٠٠ سیاسی و بەرپرس و میدیاكار لە عێراقدا بڕوانامەی دكتۆرایان بەدەستهێناوە. ھەروەھا درەو میدیا باس لەوەش دەکات کە سیاسی و بەرپرسانی حزبە باڵادەستەكانی عێراق، بەردەوامن لە كێبڕكێكردن لەسەر ناونیشانی زانستیی, بە دیاریكراوی لە مەسەلەی بڕوانامەی دكتۆرادا و زۆر بە ئاسانیش ئەم بڕوانامەیە بەدەستدەھێنن. بەر لە ھەمووشتێک بەدەستھێنانی ئەم بڕوانامانە پەیوەندیی بەوەوە ھەیە کە ئەمانە کەسانی پارەدارن و توانای کڕینی ئەو بڕوانامانەیان ھەیە. لە ناوچەکەشدا بازاڕێکی ئەکادیمیی بۆ فرۆشتن و بەدەستھێنانی ئەم بڕوانامانە دروستبووە و سیاسیی و بەرپرسانی پارت و نوخبە دەسەڵاتدارە پارەدارەکەی دوای کەوتنی ڕژێمەکەی سەدام حوسەین، دەتوانن بە ئاسانی بچنە ناو ئەم بازاڕە ئەکادیمییەوە و ئەو بڕوانامانە بکڕن کە دەیانەوێت بە تایبەتی بڕوانامەی ماجستێر و دکتۆرا، بووە. فرۆشتنی بڕوانامەش بووە بە چالاکییەکی ئابوریی بەرچاو لە ناوچەکەدا و  سیاسیەكانی عێراقیش بە ئاسانی دەتوانن ناونیشانی دكتۆرا بکڕن و بەدەستبهێنن. بازرگانە سەرەکییەکانی ئەم بڕوانامەفرۆشییە ژمارەیەک لە زانكۆكانی لوبنان و ئێران و قوبرس و هیندستان و روسیان. وەک ھەواڵەکە دەڵێت ئەم زانکۆیانە كێبڕكیانە لەسەر وەرگرتنی خوێندكاری عێراقی و ڕێخۆشکردن بۆ بەدەستھێنانی ناونیشانی ئەکادیمیی. لەم ڕووەوە نرخی وەرگرتنی بڕوانامەی ماستەر بە ٣ هەزار و دكتۆرا بە ٥ هەزار دۆلارە. ھەموو ئەمانەش بە ئاشکرا و بەبەرچاوی لایەنە بەرپرسەکانەوە لە عێرقدا رووئەدەن. ئەوەتا بەرپرسێك لە وەزارەتی خوێندنی باڵا باس لەوەدەکات کە لەماوەی ٤ ساڵی ڕابردوودا ٥٠٠ سیاسی و بەرپرسی حكومی، تەنانەت دادوەر و راوێژكار و هەندێك لە پێشكەشكارە ناسراوەكانی بەرنامە سیاسیە رۆژانەكانیش، بڕوانامەی دكتۆرایان بەدەستهێناوە. بێگومان لە ھەرێمیشدا ھەمان دۆخ ئامادەیە و لەشکرێک خاوەن بڕوانامەی ماستەر و دکتۆرا ھەن کە حیزبایەتی و پارە و پەیوەندیی تایبەت، لەپشتی وەرگرتنی بڕوانامەکانیانەوەیە.   بێ دوودڵیی دەکرێت سەرجەمی ئەو بڕوانامە کڕدراوانە لە ژێر ناوی بڕوانامەی ساختەدا کۆبکەینەوە. ڕاستە ئەو بڕوانامانە مەرجە یاساییە شکڵیەکانیان تێدایە و بەناو رەزامەندی چەندان دەزگای ئاکادیمیی تایبەتدا تێپەڕیون، بەڵام ھەموو ئەم رووکارە شکڵییانە جگە لە دیکۆرێکی ساختە زیاتر نییە و ھیچ شتێک لە ساختەبوونی ئەو بڕوانامانە کەمناکاتەوە. دۆکۆمێنت و بروانامەی ساختە بەشێکە لە مێژووی بڕوانامە و مێژووی مرۆڤی ساختە خۆیشی، بەڵام ھەرگیز ئەم دوو فۆرمەی ساختەکاریی بە ڕادەی ئەمڕۆکە بەربڵاو و سیستماتیک و رێکخراو نەبووە.  نە ئەو ھەموو بڕوانامە ساختانە بوونیان ھەبووە، نە ئەو ژمارە گەورەیە لە مرۆڤی ساختە کە ساختەبوونەکانیان بە دیکۆرێکی ئەکادیمی ساختە دادەپۆشن. خاڵێک لەم ئاستەدا گۆڕانێکی بەرچاوی بەسەردا ھاتووە ئەوەیە جاران ساختەکردنی بەڵگەنامە کارێکی نھێنیی و ژێرزەمینیی بوو، کەس نەیدەزانیی چۆن و کێ بەڵگەنامەکان ساختەدەکات، کەچی ئێستا ھەم ھەڵگرانی بڕوانامە ساختەکان ناسراون و ھەم ئەو شوێنانەش کە ئەو بڕوانامە ساختانە دەبەخشن. وەک ھێمام پێکرد ”بازارێکی ئەکادیمی“ دروستبووە کە بەرامبەر بە پارە، ھەم خوێندەواری ساختە و ھەم بڕوانامەی ساختە دروستدەکەن و وەک دەردێک بەناو کۆمەڵگادا بڵاویاندەکەنەوە. تا کۆتایی ساڵانی ھەفتای سەدەی بیستەم سیستمی خوێندن و فێربوون، ئەو سیستمەی بڕوانامەکانی دەبەخشی، سیستمێکی نیمچە سەربەخۆ و خاوەن قورسایی و بەھای تایبەت بەخۆی بوو. بڕوانامە دواھەمین دەرەنجامی تێپەڕین بوو بەناو ساڵانێکی دورودرێژی خوێندن و فێربووندا، لەناو سیستمەکەشدا میکانیزمی تایبەت ھەبوون بۆ جیاکردنەوەی کەسانی زیرەک و بەتوانا لە کەسانی کەمتر و زیرەک و کەمتر خاوەن توانا. ھاوکات جیاکردنەوەی ئەو کەسانەی کە توانا و شایانی ئەوەن زیاتر و زیاتر بخوێنن و لەم ڕێگایەشەوە، بڕوانامەی بەرزتر بەدەستبھێنن، لەوانەی کە ئەم توانایەیان نەبووە. بڕوانامە خۆیشی ئامرازی سەرەکیی جێگۆڕکێ و پێشکەوتنی کۆمەڵایەتیی بوو. ئەوانەی دەیانتوانی سەرکەوتوانە قۆناغە جیاوازەکانی سیستمی خوێندن و فێربوون ببڕن، دەبوون بە خاوەنی بڕوانامە و ئەو بڕوانامەیەش شوێن و جێ و پێگەیەکی کۆمەڵایەتیی بەرزتری بەو کەسانە دەبەخشیی. لە ئێستادا بڕی ھەرەزۆری ئەم شتانە نەک نەماون، بەڵکو بە شێوەیەکی سیستماتیک پەکخراون و لەناوبراون. دۆخەکە بە تەواوی پێچەوانە بۆتەوە. ئێستا ئەوە خوێندن و فێربوون و بڕوانامە نییە کە مرۆڤەکان دەباتە ناو پێگە کۆمەڵایەتیی و سیاسیی و ئیدارییە بەرزەکانەوە، بەڵکو ئامادەگیی پێشوەختیی خێزانیی و بنەماڵەیی و خێڵەکیی و حیزبییە لەو پێگانەدا، کە کەسەکان دەخاتە سەر کەڵکەڵەی بەدەستھێنانی بڕوانامە. لە ئێستادا ھەر لە سەرەتاوە پێگە سیاسیی و ئیدارییە بەرزەکان قۆرخکراون، دوای ئەو قۆرخکارییە ھەڵگرانی ئەو پێگانە بەدوای کڕین و بەدەستھێنانی ئەم یان ئەو بڕوانامەدا دەگەڕێن. ستراتیژیەتی سەرەکیی ئەم دۆخە تازەیەش ستراتیژیەتێکی دووسەرەیە. لەسەرێکەوە، وێرانکردنی سیستمی خوێندن و فێربوون لە رێگای بێنرخکردنێکی تەواوی دواھەمین دەرەنجامی ئیشکردنی ئەم سیستمەوە، واتە بێنرخکردنی بڕوانامە لە رێگای کڕینیانەوە. دووھەم، سەندنەوەی ھەر ئەگەر و توانایەک بۆ پێشکەوتن و جێگۆڕکێی کۆمەڵایەتیی لە ڕێگای سیستمی خوێندن و فێربوونەوە. واتە داماڵینی سیستمی خوێندن و فێربوون لە سیستمی دەسەڵات و لە چۆنیەتی بەڕێوەبردنی کۆمەڵگا و ئەگەری پێشکەوتنی کۆمەڵایەتیی. بەمەش قۆرخکردنێکی تەواوی سەرجەمی پێگە گرنگەکانی ناو کۆمەڵگا و دابڕانیان لە ھەر میکانیزمێکی دەرەکیی کە بتوانێت ئەو پێگانە بەرووی کێبەرکێی زانستیی و کۆمەڵایەتییدا بکاتەوە. بۆ ڕوونکردنەوەی ئەم خاڵانە با سەرنجێک لەم بەسەرھاتە مێژووییە بدەین کە پێچەوانەی ئەوەی لەمڕۆدا ڕووئەدات، نیشانئەدات. ئەحمەد دەمەنھوری (١٦٩٨-١٧٧٨) منداڵێکی بێباوکی نیشتەجێی یەکێک لە لادێ دوورەکانی باشوری میسر لە سەدەی ھەژدەھەمدا، دەبێت بە سەرۆکی زانکۆی ئەزھەر وەک یەکێک لە دەزگا ھەرە سەرەکیی و ھەرە گرنگەکانی ئەو سەدەیە. منداڵێک بە پاشخانێکی گوندییەوە، بێباوک و بێ ھیچ پەیوەندییەک بە ناوەندە خوێندەوارەکەی قاھیرەوە، ئەو پێگە گەورەیە لەناو قاھیرە خۆیدا بەدەستدەھێنێت. ئەم جێگۆڕکێ کۆمەڵایەتیی و ئیدارییە گەورەیە پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆی بە سیستمی خوێندن و فێربوونی ئەو رۆژگارەوە ھەیە. لەو سەردەمەدا منداڵان، بە شێوەیەکی گشتیی، ئەو پیشانە فێردەبوون کە لە باوک و باپیرانیانەوە بۆیان دەمایەوە، کەچی لە دۆخی ئەم منداڵە بێباوکەدا، دەبینین بڕینی قۆناغە جیاوازەکانی سیستمی خوێندن و فێربوون بەو خاڵەی دەگەیەنێت ببێت بە سەرۆکی زانکۆ ئەزھەر. لەو ڕۆژگارەدا سیستمی خوێندن و فێربوون ھەڵگریی دوو ئاکاریی سەرەکیی بوو، کە سێ سەدە دواتر لە وڵاتێکی وەک عێراقدا، بە کوردستانیشەوە، بە تەواوی لەدەستیداوە. یەکەم: پێگە زانستییە گرنگەکانی ئەو رۆژگارە بەو کەسانە دەدرێن کە تواناکانیان دەیانباتە ئەو شوێنانەوە. منداڵێکی لادێیی بێباوک دەبێت بە سەرۆکی گرنگترین زانکۆی ناو جیھانی ئیسلام.(کام منداڵی ئەمڕکە لە دەرەوەی بازنەی بنەماڵە و خێڵ و حیزبە دەسەڵاتدار و حوکمڕانەکانی عێراق و کوردستاندا ئەگەری ئەوەی لەبەردەمدایە تەنانەت ببێت بە بەڕێوەبەری قوتابخانەیەکی سەرەتایی بەبێ رازیبوونی ئەو حیزب و بنەماڵە و نوخبە سیاسییە دەسەڵاتدارە). دووھەم: نیشاندانی ئەو ڕاستییە کە بڕوانامە و خوێندن ڕێگایەکی سەرەکیی بووە بۆ جێگۆڕکێی کۆمەڵایەتیی و پێشکەوتنی تاکەکەسیی. واتە بەھۆی خوێندنەوە منداڵێکی سەر بە چینەکانی خوارەوە دەتوانێت گەشەبکات و ببێتە ئەندامی چینە باڵادەست و خاوەن دەسەڵاتەکانی کۆمەڵگا.(لەمڕۆدا ئەم ئاکارە بە تەواوی لە سیستمی خوێندن و فێربوون و لە توانای بەدەستھێنانی بڕوانامە، سەندراوەتەوە).   ئەوەی ئەمڕۆکە لە پەیوەندیدا بە دیاردەی کڕین و بەدەستھێنانی بڕوانامەوە لەو بازاڕە ئەکادیمیەدا کە باسمکرد، ڕووئەدات، وێرانکردنێکی تەواوی سیستمی خوێندن و فێربوونە، ئەمەش بەشێکە لە ستراتیژیەتێکی گەورەتر: وێرانکردنی کۆمەڵگا

درەو: پارتی دیموكراتی كوردستان بە رەسمی كۆمسیۆنی ئاگاداركردووەتەوە لەوەی بەشداری هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا دەكات، لە ئێستادا كۆمسیۆن چاوەڕوانی مەرسومی نوێی سەرۆكایەتی هەرێمە بۆ دیاریكردنی رۆژێك بۆ هەڵبژاردن. ئەمڕۆ بە نوسراوی رەسمی پارتی دیموكراتی كوردستان فەرمانگەی رێكخراوو پارتە سیاسیەكانی لە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق ئاگاداركردووەتەوە كە بەشداری هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان دەكات لە 2024دا. رۆژی 10ی حوزەیران دیاریكرابوو بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، پارتی بڕیاریدا بەشداری نەكات، بە بیانووی ئەوەی ئەو هەڵبژاردنە پێشتر دیزانی بۆ كێشراوەو پێكهاتەكان دوورخراونەتەوە. دوای ئەوەی مەسرور بارزانی لە دادگای فیدراڵی سكاڵای تۆماركرد، دادگای رێوشوێنەكانی هەڵبژاردنی راگرت و دواتر دەستەی دادوەری هەڵبژاردن پێنج كورسی بۆ پێكهاتەكان گەڕاندەوەو كورسیەكانیشی دابەشكرد بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا، بۆیە لە ئێستادا پارتی دیموكراتی كوردستان رەزامەندی دەربڕیوە بەشداری هەڵبژاردن بكات. كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق بە نوسراوی فەرمی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستانی ئاگاداركردووەتەوە لە دیاریكردنی رۆژی هەڵبژاردن و پێشنیازی 5ی ئەیلولی كردووە، بەڵام تا ئێستا سەرۆكایەتی هەرێم وەڵامی كۆمسیۆنی نەداوەتەوە بۆ ئەوەی وادەیەكی نوێ دیاری بكات، چاوەڕوان دەكرێت لە چەند رۆژی داهاتوودا سەرۆكی هەرێم وادەیەك لە نێوان (15/9 بۆ 15/10) دیاری بكات بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان . تا ئێستا سەرۆكی هەرێمی كوردستان چوار جار مەرسومی سەرۆكایەتی دەركردووە بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان.    

درەو: 🔻 بەگوێرەی روپێوییەکی تۆڕی "ئەلساعە" لەدوای (2003)ەوە (640) کەسایەتی دیار، رۆژنامەنوسی (ناوخۆیی و بیانی)، مامۆستای زانکۆ، پزیشک، دادوەر، پارێزەر، نوخبەی سیاسی، بەرپرسی حکومی، سەربازی پلە باڵا، چالاکوانی مەدەنی و سەرۆک هۆزو عەشیرەت تیرۆرکراون و بەشی زۆریان بکوژەکانیان نادیارن! بە جۆرێک؛ 🔹 (268) رۆژنامەنوسی عێراقی کوژارو تیرۆرکراون بە رێژەی (42%). 🔹 (25) رۆژنامەنوسی بیانی لە عێراق کوژارو تیرۆرکراون بە رێژەی (4%). 🔹 (36) چالاکوانی مەدەنی لە عێراق کوژارو تیرۆرکراون بە رێژەی (6%). 🔹 (167) کەس لە نوخبەی ئەکادیمی و مامۆستای زانکۆ، پزیشک، دادوەرو پارێزەر کوژارو تیرۆرکراون بە رێژەی (26%). 🔹 (39) کەسایەتی پلە باڵای دەزگا ئەمنییەکان لە عێراق کوژارو تیرۆرکراون بە رێژەی (6%). 🔹 (66) فەرمادە میلیشیایی و سەرۆک هۆز و عەشیرەتەکان لە عێراق کوژارو تیرۆرکراون بە رێژەی (10%). 🔹 (31) بەرپرسی سیاسی لە عێراق کوژارو تیرۆرکراون بە رێژەی (5%). 🔹 لەدوای ساڵی (2017)ەوە (8) چالاکوانی دیاری تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان لە عێراق کوژارو تیرۆرکراون بە رێژەی (1%). زنجیرە کوشتن و تیرۆرەکان لە عێراقی دوای ساڵی (2003) بەگوێرەی روپێوییەکی تۆڕی "ئەلساعە" لە دوو دەیەی ڕابردوودا لە عێراق، (640) کەسایەتی دیار، رۆژنامەنوسی (ناوخۆیی و بیانی)، مامۆستای زانکۆ، پزیشک، دادوەر، پارێزەر، نوخبەی سیاسی، بەرپرسی حکومی، سەربازی پلە باڵا، چالاکوانی مەدەنی و سەرۆک هۆزو عەشیرەت تیرۆرکراون و بەشی زۆریان بکوژەکانیان دەستگیر نەکراون و نادیارن! بە جۆرێک؛ یەکەم؛ کوشتن و تیرۆرکردنی رۆژنامەنوسی عێراقی لەدوای ساڵی (2003)ەوە (268) رۆژنامەنوسی عێراقی لەکات و شوێنی جیاواز کوژارو تیرۆرکراون، لە خشتەی یەکەمدا زانیاری ورد لە بارەی کات و شوێن و تۆمەتباران و جۆر و شوێنی کاری رۆژنامەنوسە تیرۆرکراوەکان ئاماژەی پێدراوە. خشتەی یەکەم دووەم؛ کوشتن و تیرۆرکردنی رۆژنامەنوسی بیانی لە عێراق لە دوو دەیەی ڕابردوودا (25) رۆژنامەنوسی بیانی لە عێراق و لە کات و شوێنی جیاواز کوژارو تیرۆرکراون، لە خشتەی دووەمدا زانیاری ورد لە بارەی کات و شوێن و تۆمەتباران و جۆر و شوێنی کاری رۆژنامەنوسە تیرۆرکراوەکان ئاماژەی پێدراوە. خشتەی دووەم سێیەم؛ تیرۆرکردنی چالاکوانانی مەدەنی و ڕێکخەرانی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکان لەماوەی دوو دەیەی ڕابردوودا چەندین چالاکوانی مەدەنی لە عێراق تیرۆر کراون، بەڵام گەورەترین هەڵمەتی تیرۆرکردن لە دوای شۆڕشی ئۆکتۆبەری ساڵی (2019) دەستیپێکرد. لە ماوەی چەند ساڵێکدا دیارترین کەسایەتییەکانی نێو خۆپیشاندەران و چالاکوان و ڕێکخەرانی ناڕەزایەتییەکان کە بەشداریان "شۆڕشی ئۆکتۆبەر"دا کردبوو تیرۆر کران. تەنها لەدوای ئەو ناڕەزایەتییەوە (36) چالاکوانی مەدەنی لە عێراق کوژارو تیرۆرکراون. لە خشتەی سێیەمدا زانیاری ورد لە بارەی کات و شوێن و تۆمەتباران و تیرۆرکراوەکان ئاماژەی پێدراوە. خشتەی سێیەم چوارەم؛ تیرۆرکردنی شارەزایان و ئەکادیمی و پزیشک و دادوەر و پارێزەران لەدوای ساڵی (2003)ەوە (167) کەس لە نوخبەی ئەکادیمی و مامۆستای زانکۆ و پزیشک و دادوەرو پارێزەر کوژارو تیرۆرکراون. لە خشتەی چوارەمدا زانیاری ورد لە بارەی کات و شوێن و تۆمەتباران و تیرۆرکراوەکان ئاماژەی پێدراوە. خشتەی چوارەم   پێنجەم؛ تیرۆرکردنی ئەفسەر و پلە باڵاکانی عێراق لەدوای ساڵی (2003)ەوە (39) حاڵەتی کوشتن و تیرۆرکردنی ئەفسەر و کارمەندی پلە باڵای دەزگا ئەمنی هەواڵگرییەکان لە عێراق تۆمار کراوە، لە خشتەی پێنجەمدا زانیاری ورد لە بارەی کات و شوێن و تۆمەتباران و تیرۆرکراوەکان ئاماژەی پێدراوە. خشتەی پێنجەم شەشەم؛ تیرۆرکردن و کوشتنی فەرماندەی ملیشیا چەکدارەکان و سەرۆک هۆزەکان (66) حاڵەتی کوشتن و تیرۆرکردنی فەرماندەی ملیشیا چەکدارەکان و سەرۆک هۆز و عەشیرەت تۆمار کراوە، لە خشتەی شەشەمدا زانیاری ورد لە بارەی کات و شوێن و تۆمەتباران و تیرۆرکراوەکان ئاماژەی پێدراوە. خشتەی شەشەم حەوتەم؛ تیرۆرکردن و کوشتنی و کەسایەتی و بەرپرسی سیاسی (31) حاڵەتی کوشتن و تیرۆرکردنی بەرپرسی دیاری سیاسی لە عێراق تۆمار کراوە، لە خشتەی حەوتەمدا زانیاری ورد لە بارەی کات و شوێن و تۆمەتباران و تیرۆرکراوەکان هاتووە. خشتەی حەوتەم هەشتەم؛ تیرۆرکردن و کوشتنی چالاکوانی توڕە کۆمەڵایەتییەکان (31) حاڵەتی کوشتن و تیرۆرکردنی چالاکوانی دیاری بواری تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان لە دوای ساڵی (2017)ەوە لە عێراق تۆمار کراوە، لە خشتەی هەشتەمدا زانیاری ورد لە بارەی کات و شوێن و تۆمەتباران و تیرۆرکراوەکان ئاماژەی پێدراوە. خشتەی هەشتەم سەرچاوە رصد خاص لشبكة الساعة، شبكة الساعة تحصي سلسلة الاغتيالات في العراق بين 2003-2024 https://alssaa.com/post/show/24550

درەو: حكومەتی هەرێمی كوردستان رازی بووە بە لیست ناوی هێزی سەربازی و پێشمەرگە بنێرێت بۆ بەغداد، بەڵام هێزە ئەمنی و هەواڵگرییەكان بە كۆد دەنێرێت "دژەتیرۆر، پاراستن، زانیاری، ئاسایش، هەواڵگری" بەكۆد دەنێردرێت. ماوەی نزیكەی (65)رۆژە هێزە ئەمنی و سەربازییەكانی هەرێمی كوردستان موچەی مانگی نیسانیان وەرنەگرتووە، حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدراڵ رێككەوتوون لەسەر ناردنی لیستی هێزە ئەمنییەكانی هەرێم بۆ بەغداد بەمەبەستی خەرجكردنی موچەی مانگەكانی نیسان و ئایاری هێزە ئەمنی و سەربازییەكان كە نزیكەی (350) ملیار دینارە، بۆیە شاندێكی چاودێری دارایی عێراق دێنە هەرێمی كوردستان بۆ ئەوەی لەگەڵ چاودێری دارایی هەرێم ووردبینی لە لیستی هێ.ە ئەمنییەكاندا بكەن. بە پێی نوسراوێكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران كە بۆ وەزارەتەكانی پێشمەرگەو ناوخۆی ناردووە، داوا دەكات بەمەبەستی ووردبینی، لیستی ناوەكانیان بدرێتە چاودێری دارایی هەرێم و بەغداد، لیستەكە بە دوو شێوە دەبێت: لیست بەناو:  هێزە سەربازییەكانی سەربە دیوانی وەزارەتەكانی پێشمەرگەو ناوخۆ، یەكەكانی (70 و 80)، فەرماندەیی پێشمەرگەی زێرەڤانی و بەرگری فریاكەوت، بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی پاراستنی نەوت و گاز. لیستە بە كۆد:  ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێم، هێزەكانی ئاساییش، دژەتیرۆری یەكێتی، دژەتیرۆری پارتی، دەزگای زانیاری، ئاژانسی پاراستن، هەواڵگری پێشمەرگە. كۆی موچەی هێزە ئەمنی و سەربازییەكان وەزارەتی ناوخۆ، وەزارەتی پێشمەرگە، ئەنجومەنی ئاساییش دەكاتە (350) ملیار دینار لە كاتێكدا ناوی بەشێكی زۆری فەرمانبەرانی مەدەنی لە وەزارەتەكانی ناوخۆ و پێشمەرگەو خانەنشینانی سەربازی لەگەڵ فەرمانبەرانی مەدەنی موچەیان وەرگرتووە، كە كۆی موچەكانیان نزیكەی (100) ملیار دینارە بەو پێیەش كۆی موچەی هێزە ئەمنی و سەربازییەكان و ئەوانەی لە سلكی ئەمنی و سەربازیدا كاردەكەن (450) ملیار دینارەو دەكاتە (47%ی كۆی موچەی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان.  

ئامادەكردنی: هێمن خۆشناو: بڕیار وابوو‌ له‌ 11 ئه‌م مانگه‌ (حوزه‌یرانی 2024) له‌ حه‌وت كانتۆنی باكووری رۆژهه‌ڵاتی سوریا، بۆ دیاركردنی سه‌رۆك و ئه‌ندامانی ئه‌نجوومه‌نی 133 شاره‌وانی هه‌ڵبژاردنی خۆجێی بكرێت. به‌ڵام ئه‌مڕۆ (6 حوزه‌یرانی 2024) به‌ بڕیاری كۆمسیۆنی باڵا، تا ناوه‌ڕاستی مانگی ئابی داهاتوو هه‌ڵبژاردنه‌كه‌ دواخرا. له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا دوو ملیۆن و 500 هه‌زار كه‌س مافی ده‌نگدانی هه‌یه، له‌ ناوچه‌یه‌كدا كه‌ پێشبینی ده‌كرێت ژژماره‌ی دانیشتووانی له‌ نێوان (5 – 6 ملیۆن) كه‌س بێت‌. هه‌روه‌ها 33 پارتی سیاسی به‌شداری له‌م هه‌ڵبژاردنه‌ ده‌كه‌ن، كه‌ هه‌ندێكیان له‌ رێگای هاوپه‌یمانی له‌گه‌ڵ پارته‌كانی دیكه‌ و هه‌ندێكیشیان به‌ ته‌نیا ده‌چنه‌ ناو پێشبڕكێیه‌كه‌وه‌. رێژه‌ی نوێنه‌رایه‌تی ژنان و پیاوان له‌ ئۆرگانه‌كانی شاره‌وانیدا وه‌كو یه‌ك ده‌ستنیشان كراوه‌، هه‌ر ره‌گه‌زێك 50٪ كوورسیه‌كانی بۆ دیاریكراوه‌. له‌ باكووری رۆژهه‌ڵاتی سوریادا، چه‌ندین ساڵ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی خۆسه‌ر دامه‌زراوه‌، كه‌ سیسته‌مێكی تایبه‌ت به‌خۆی و چه‌ندین دامه‌زراوه‌ی ئیداری و یاسایی هه‌یه‌. هێزێكی تایبه‌تی سه‌ربازی هه‌یه‌، پۆلیس، ئاسایش، دژه‌ تیرۆر و دادگای خۆی هه‌یه‌. ساڵی رابردوو په‌یماننامه‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی له‌سه‌ر شێوازی ده‌ستووری كه‌ 134 مادده‌ له‌خۆ ده‌گرێت نووسرایه‌وه‌ و ره‌زامه‌ندی له‌سه‌ر دراوه‌. بۆ ئه‌وه‌ی ئیداره‌ی خۆسه‌ر ببێته‌ پێكهاته‌یه‌كی دانپێدانراو ژێرخانی پێویستی بۆ ئاماده‌ كراوه‌. له‌ ساڵانی رابردوودا میكانیزمێكی ئیداری سه‌قامگیر له‌ كانتۆنه‌كانی ئیداره‌ی خۆسه‌ر دروست بووه‌. بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م میكانیزمه‌ به‌ ئیداره‌ی خۆجێی له‌ زه‌مینه‌یه‌كی دیموكراتی به‌هێز بكرێت، ئاماده‌كاری بۆ پڕۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن كراوه‌. به‌ڵام وه‌كو هه‌ندێك لایه‌ن وڵات بۆی ده‌چن، ئه‌م پڕۆسه‌یه‌ ریفڕاندۆم نیه‌، چونكه‌ نیازی جیابوونه‌وه‌ له‌ سوریا و بوونه‌ هێزێكی سه‌ربه‌خۆ له‌ ئارادانیه‌. له‌ سه‌ره‌تای دامه‌زراندنیه‌وه‌‌ هێزه‌كانی سوریای دیموكراتی (هه‌سه‌ده‌) تا ئه‌مڕۆ دووپاتی ده‌كه‌نه‌وه‌ كه‌ ئه‌وان بیرۆكه‌ی دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تێكی جیاوازیان نیه‌. ئه‌م هێزه‌ كه‌ به‌ بزوێنه‌ری دامه‌زراندنی ئیداره‌ی خۆسه‌ر داده‌نرێت له‌مباره‌یه‌وه‌ ده‌ڵێـت:" ده‌خوازین له‌گه‌ڵ دیمه‌شق به‌یه‌كه‌وه‌ كار بكه‌ین. ده‌ستوورێكی فیدڕالی ئاماده‌ بكرێت، تا له‌ چوارچێوه‌ی ده‌ستوورێكی دیموكراتی فیدڕالی له‌ناو سوریادا به‌یه‌كه‌وه‌ بژین. بیرۆكه‌ و بانگه‌شه‌ی دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تێكی جیاوازمان نیه‌". له‌م رۆژانه‌ی دواییشدا هێزه‌كانی سوریای دیموكراتی، ئه‌ندامانی ئه‌نجوومه‌نی سوریای دیموكراتی به‌رده‌وام ئه‌م لێدوانانه‌ بڵاو ده‌كه‌نه‌وه‌ و جه‌خت له‌وه‌ ده‌كه‌نه‌وه‌ كه‌ هه‌ڵبژاردنی خۆجێی نه‌ بۆ دیمه‌شق و نه‌ بۆ ئه‌نقه‌ره‌ و نه‌ هیچ وڵاتێكی دیكه‌ نابێته‌ هه‌ڕه‌شه‌. ته‌نیا بۆ دیاریكردنی نوێنه‌رانی خه‌ڵكه‌ له‌ناو ئه‌نجوومه‌نی‌ شاره‌وانیه‌كان كه‌ پێشتر به‌ بڕیاری ناوه‌ند ده‌ستبه‌كاربوون. بۆچی ئه‌مریكا داوای دواخستنی هه‌ڵبژاردنه‌كانی كرد؟ لۆژیكی نیه‌، به‌ر له‌ گرتنی ئه‌م بڕیاره (ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردنی خۆجێی)‌ نوێنه‌رانی ئۆرگانه‌ ئیداری و سه‌ربازیه‌كانی باكووری رۆژهه‌ڵاتی سوریا راوێژیان به‌ ئه‌مریكا و هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تی بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی داعش نه‌كردبێت. نه‌مومكینه‌ بێ راوێژ بڕیارێكی به‌م شێوه‌یه‌ گیرابێ، به‌ تایبه‌تی دوای ئه‌زموون و ئه‌نجامی ریفڕاندۆم له‌ هه‌رێمی كوردستاندا. له‌ ساڵانی رابردوودا، سه‌ره‌ڕای هه‌موو گوشاره‌كانی توركیا، هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تی و ئه‌مریكا له‌ هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ (هه‌سه‌ده‌) هه‌نگاویان بۆ دواوه‌ نه‌نا، سوور بوون له‌سه‌ر هاوپه‌یمانی هه‌ماهه‌نگی مه‌یدانی له‌گه‌ڵ ئه‌م هێزه‌. بۆیه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌مریكا له‌سه‌ره‌تاوه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردنی خۆجێی نه‌بووبێت نه‌مومكینه‌ ئیداره‌ی خۆسه‌ر ئه‌م بڕیاره‌ بدات. كه‌واته‌ بۆچی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا داوای دواخستنی ئه‌م هه‌ڵبژاردنه‌ ده‌كات؟ ده‌كرێت له‌ گۆشه‌نیگای ئه‌گه‌ره‌كانه‌وه‌ وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره‌ بدرێته‌وه‌: ئه‌گه‌ر یه‌كه‌م: له‌ ساڵانی رابردوودا، ناوه‌نده‌كانی بڕیار له‌ ئه‌مریكا ده‌رباره‌ی سوریا ناكۆكیان هه‌بووه‌، لێكدانه‌وه‌ی جیاوازیان بۆ رووداوه‌كان نیشانداوه‌. كاتێك له‌ 9 ئۆكتۆبه‌ری ساڵی 2019 (دۆناڵد تره‌مپ) سه‌رۆكی پێشووی ئه‌مریكا چرای سه‌وزی بۆ له‌شكركێشی توركیا هه‌ڵكرد، له‌ نێوان وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی توركیا، په‌نتاگۆن و ئه‌نجوومه‌نی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی جیاوازی و ناكۆكی هه‌بوو. ئه‌مڕۆش دوورنیه‌ هه‌مان شت له‌ ئارادابێ، لایه‌نێكی ئه‌مریكی نزیك له‌ناوه‌ندی بڕیار، به‌ شێوه‌یه‌ك له‌ شێوه‌كان له‌گه‌ڵ ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردنی خۆجێی بێت، به‌ڵام كه‌ مه‌سه‌له‌كه‌ ده‌بێته‌ بڕیار و ده‌نگدانه‌وه‌ی ده‌بێت، لایه‌نه‌كانی دیكه‌ دژ به‌م بڕیاره‌ ده‌رده‌كه‌ون و داوای دواخستنی ده‌كه‌ن! ئه‌گه‌ری دووه‌م: كه‌ ئه‌گه‌ری به‌هێزه‌ و په‌یوه‌سته‌ به‌ گوشاره‌كانی توركیا به‌ تایبه‌تی له‌م رۆژانه‌ی دواییدا، كه‌ ئه‌مریكا ئه‌وه‌نده‌ به‌هێزنیه‌ تا رووبه‌ڕوو به‌ توركیا بڵێت: به‌تۆ چی، ئه‌م مه‌سه‌له‌یه‌ په‌یوه‌ندی به‌ تۆ نیه‌. ئه‌م هه‌ڵبژاردنه‌ به‌ ده‌ستپێخه‌ری و ره‌زامه‌ندی من ده‌كرێت! ئه‌گه‌ری سێیه‌م: لاوازی دیموكراسی و بیروڕای ئازاد، ره‌نگه‌ هۆكارێكی دیكه‌ بێت، تا ئه‌مریكا ملكه‌چی گوشاره‌كانی توركیا بێت و داوای دواخستنی هه‌ڵبژاردنی كردبێت. له‌ رابردووشدا چه‌ندین ناوه‌ندی دیموكراتی و مافی مرۆڤ ده‌رباره‌ی چه‌ندین ته‌وه‌ره‌ راپۆرته‌ ره‌خنه‌یان ئاراسته‌ی رای گشتی جیهان كردووه‌ له‌مباره‌یه‌وه‌. (فیدانت باتیل) گوته‌بێژی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا سه‌باره‌ت‌ به‌ ‌لێدوانه‌كه‌ی بۆ دواخستنی هه‌ڵبژاردنی خۆجێی له‌ باكووری رۆژهه‌ڵاتی سوریادا له‌ رۆژی (31 ئایاری) رابردوو ده‌ڵێت:" بۆ ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردن پێویسته‌ كه‌شی دیموكراتی و شه‌فافیه‌ت هه‌بێـت. له‌مباره‌یه‌وه‌ چه‌ندین كێشه‌ هه‌یه‌". له‌م سۆنگه‌یه‌وه‌ داوای دواخستنی هه‌ڵبژاردن ده‌كات، داوای ئه‌نجامنه‌دانی هه‌ڵبژاردن ناكات، به‌ڵكو داوای دواخستنی ده‌كات‌. گوته‌بێژه‌كه‌ی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا به‌ تۆنێكی زۆر كز له‌به‌رده‌م ده‌زگاكانی راگه‌یاندن، ئه‌م داوایه‌ی ئاراسته‌ی باكووری رۆژهه‌ڵاتی سوریا كرد! كه‌ ئه‌مه‌ش چه‌ندین پرسیار و خوێندنه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ خۆیدا دروست ده‌كات. ئه‌گه‌ر ئه‌مریكا، ناتۆ و وڵاتانی ئه‌وروپا له‌ سه‌ره‌تاوه‌ دژ به‌م پڕۆسه‌یه‌ بن، ئه‌وه‌ نه‌مومكینه‌ بڕیارێكی به‌م شێوه‌یه‌ له‌لایه‌ن ئیداره‌ی خۆسه‌ر بدرێت. له‌م سۆنگه‌یه‌وه‌ پێناچێت خواستی ئه‌مریكا بۆ دواخستنی هه‌ڵبژاردن ستراتیژیانه‌ و ده‌مدرێژ بێت. چونكه‌ ئه‌مریكا خوازیاره‌ و هه‌موو هه‌وڵێك ده‌دات تا له هه‌ردوو كانتۆنی‌ (دێره‌زور) و (ره‌قا)، عه‌شیره‌ته‌ عه‌ره‌به‌كان په‌لكێشی ناو ئه‌م پڕۆسه‌یه‌ بكات و له‌ رێگای هه‌ڵبژاردنی خۆجێی كاردانه‌وه‌ی خه‌ڵكی ئه‌م ناوچه‌یه‌ نه‌رم بكاته‌وه‌. بۆیه‌ ده‌كرێت هه‌ڵوێسته‌كه‌ی ئه‌مریكا بادانه‌وه‌یه‌كی كاتی بێت. ئایا تا مانگی ئابی داهاتوو، ئیداره‌ی خۆسه‌ر له‌ باكووری رۆژهه‌ڵاتی سوریا، كه‌ كورد پێكهاته‌ی سه‌ره‌كیه‌تی ده‌توانێت، له‌سه‌ر ئه‌رز خاڵه‌ لاوازه‌كانی بنبڕ بكات، له‌ رووی دیپلۆماسیشه‌وه‌ پشتگیری ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردن به‌ده‌ست بێنێت. ره‌نگه‌ ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردنی خۆجێی له‌م ناوچه‌یه‌ زۆر شت بگۆڕێت و ئاسۆی كردنه‌وه‌ی گرێكوێره‌كان دیاری بكات. به‌ پێچه‌وانه‌ش ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردنی خۆجێی له‌م به‌رواره‌ی بۆی دیاریكراوه‌ نه‌كرێت، ئه‌وه‌ كێشه‌ و قه‌یرانه‌كان ئاڵۆزتر ده‌بن و له‌گه‌ڵ خۆیان قه‌یران و كێشه‌ی دیكه‌ دروست ده‌كه‌ن، كه‌ ره‌نگه‌ چاره‌سه‌ركردنیان ئاسان نه‌بێت و كورد زه‌ره‌رمه‌ندی سه‌ره‌كی بێت.    

درەو: وەزیری سامانە سرووشتییەکانی هەرێمی کوردستان بە وەکالەت رایدەگەیەنێت، کێشەی سەرەکیی بەردەم هەناردەکردنەوەی نەوتی کوردستان بەپێی وتەی وەزارەتی نەوتی عێراق، زۆریی تێچووی بەرهەمهێنانە. چاوەڕوانیش دەكەین بەمزووانە هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم دەستپێبكاتەوە. کەمال محەمەد ساڵح وەزیری سامانە سروشتییەكانی هەرێمی كوردستان بە وەكالەت: کێشەی سەرەکیی بەردەم هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی کوردستان ئەوەیە کە وەزارەتی نەوتی عێراق دەڵێت تێچوونی بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێم زۆرە. هۆکارەکە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کۆمپانیاکان لە کەرتی نەوتی وەبەرهێنانیان کردووە. بەڵام عێراق ساڵانە چەندین تریلیۆن دینار بۆ کەرتی نەوتەکەی تەرخان دەکات. بۆیە بەڕێوەبردنی کەرتی نەوت لە عێراق و هەرێمی کوردستان جیاوازن. لە عێراق کەرتی گشتییە و لە هەرێم کەرتی تایبەتییە. لە ئێستادا عێراقیش گەیشتووەتە ئەم قەناعەتە دەست بە هەناردنی نەوتی هەرێمی کوردستان بکرێت. بڕیارە رۆژی یەكشەممە 9ی ئەم مانگە شاندی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان لەگەڵ کۆمپانیاکانی کەرتی نەوت سەردانی بەغدا بکات. چاوەڕێ دەکەین بەم نزیکانە هەناردەکردنی نەوتی هەرێم دەستپێبکاتەوە، کۆمپانیاکانی بە بڕە پارەیەکی زۆر وەبەرهێنانیان لە کێڵگەکانی نەوتی هەرێم کردووە و پێویستە بەغدا ڕەچاوی ئەمە بکات. سه‌ره‌تای هه‌فته‌ی داهاتوو وه‌فدی حكومه‌تی هه‌رێم و كۆمپانیا بیانییه‌كانی نه‌وت ده‌چنه‌ به‌غداد بۆ گفتوگۆ له‌باره‌ی ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وت، له‌ خشته‌كانی بودجه‌دا بڕی 2 ترلیۆن و 700 ملیار دینار بۆ خه‌رجی به‌رهه‌مهێنانی نه‌وت ته‌رخانكراوه‌، ئه‌ندامی لیژنه‌ی نه‌وت و غازی په‌رله‌مانی عێراق ده‌ڵێ خه‌رجی به‌رهه‌مهێنانی هه‌ر به‌رمیلێك نه‌وت له‌ هه‌رێمی كوردستان له‌ 6 دۆلاره‌وه‌ زیادكراوه‌ بۆ 14 تا 15 دۆلار، به‌مه‌ش كێشه‌ی نرخی به‌رهه‌مهێنان چاره‌سه‌ر بووه‌و چاوه‌ڕوان ده‌كرێت دوای جه‌ژنی قوربان هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم ده‌ستپێبكاته‌وه‌.

(دره‌و): سه‌ره‌تای هه‌فته‌ی داهاتوو وه‌فدی حكومه‌تی هه‌رێم و كۆمپانیا بیانییه‌كانی نه‌وت ده‌چنه‌ به‌غداد بۆ گفتوگۆ له‌باره‌ی ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وت، له‌ خشته‌كانی بودجه‌دا بڕی 2 ترلیۆن و 700 ملیار دینار بۆ خه‌رجی به‌رهه‌مهێنانی نه‌وت ته‌رخانكراوه‌، ئه‌ندامی لیژنه‌ی نه‌وت و غازی په‌رله‌مانی عێراق ده‌ڵێ خه‌رجی به‌رهه‌مهێنانی هه‌ر به‌رمیلێك نه‌وت له‌ هه‌رێمی كوردستان له‌ 6 دۆلاره‌وه‌ زیادكراوه‌ بۆ 14 تا 15 دۆلار، به‌مه‌ش كێشه‌ی نرخی به‌رهه‌مهێنان چاره‌سه‌ر بووه‌و چاوه‌ڕوان ده‌كرێت دوای جه‌ژنی قوربان هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم ده‌ستپێبكاته‌وه‌. سەباح سوبحی ئه‌ندامی لیژنه‌ی نه‌وت و غاز له‌ په‌رله‌مانی عێراق رایگه‌یاند، شاندی حکومەتی ھەرێمی کوردستان، دانوستان لەگەڵ بەغدا لەبارەی ھەناردەکردنەوەی نەوتی ھەرێمی کوردستان دەستپێدەکاتەوەو خۆیان ئامادە کردووە کێشەو گرفتەکان بەپێی دەستور چارەسەر بکرێن. ئه‌م ئه‌ندامه‌ی فراكسیۆنی پارتی كه‌ قسه‌ی بۆ سایتی فه‌رمی حزبه‌كه‌ی كردووه‌، باسی له‌وه‌ كردووه‌، شاندی هه‌رێمی كوردستان خۆی ئاماده‌ كردووه‌ بۆ ئه‌وه‌ی تێچووی دەرھێنانی نەوت چارەسەر بکرێت، بە جۆرێک لەگەڵ کۆمپانیاکان بگونجێت. "دوو ترلیۆن و ٧٠٠ ملیار دینار تەرخانکراوە بۆ دەرھێنانی نەوت، کە لە خشتەکانی بودجەدا پەسەند کراوە، ئەمەش کارێکی باشەو ئیرادەیەکی باش لەلایەن سەرۆک وەزیرانی عێراق ھەیە ئەو گرفتە چارەسەر بکرێت" سه‌باح سوبحی وا ده‌ڵێ. له‌دوای راوه‌ستانی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم له‌ 25ی ئازاری 2023، یه‌كێك له‌ به‌ربه‌سته‌ سه‌ره‌كییه‌كانی به‌رده‌م پرۆسه‌ی ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وت، نرخی ده‌رهێنانی نه‌وت بوو له‌ كوردستان، كه‌ ناكۆكی له‌نێوان هه‌ولێرو به‌غداد دروستكردبوو، ئه‌مه‌ له‌ پاڵ ناكۆكی له‌باره‌ی گرێبه‌سته‌ نه‌وتییه‌كانی هه‌رێم له‌گه‌ڵ كۆمپانیا بیانییه‌كان، سه‌باح سوبحی ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌كات" وەزیری نەوتی عێراق ھەندێک تێبینیی لەسەر گرێبەستەکان ھەیە، کە ئەوانیش چارەسەر دەکرێن و دواتر مەلەفی نەوت کۆتای پێدێت". دوێنێ ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان كۆبوونه‌وه‌ی هه‌بوو، له‌ كۆبوونه‌وه‌كه‌دا بڕیاردرا سه‌ره‌تای هه‌فته‌ی داهاتوو وه‌فدی وه‌زاره‌تی سامانه‌ سروشتییه‌كان و كۆمپانیا بیانییه‌كانی كه‌رتی نه‌وتی هه‌رێم بچنه‌ به‌غداد بۆ گفتوگۆ له‌باره‌ی ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم، له‌ كۆبوونه‌وه‌ی حكومه‌تدا میكانیزمی دانوستان له‌باره‌ی ئه‌م پرسه‌ بۆ وه‌زاره‌تی سامانه‌ سروشتییه‌كان دانرا.  سه‌باح سوبحی ده‌ڵێ: پێشتر عێراق بۆ تێچووی دەرھێنانی ھەر بەرمیلێک نەوت شەش دۆلاری دانابوو، کۆمپانیاکانیش داوای ٢٢ دۆلاریان دەکرد، ئێستا لە بودجەی پەسەندکراودا کراوەتە ١٤ بۆ ١٥ دۆلار، کە رێژەیەکی باشە بۆ ئەوەی ئەو گرفتە چارەسەر بکرێت". به‌پێی قسه‌ی ئه‌م ئه‌ندامه‌ی لیژنه‌ی نه‌وت و غاز له‌ په‌رله‌مانی عێراق، چاوەڕێ دەکرێت لە دوای جەژن پرۆسەی ھەناردەکردنەوەی نەوتی ھەرێمی کوردستان بۆ دەرەوە دەستپێبکاتەوە. به‌پێی یاسای بودجه‌ی عێراق، له‌حاڵی ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتدا، ده‌بێت هه‌رێم نه‌وته‌كه‌ی راده‌ستی كۆمپانیای به‌بازاڕخستنی نه‌وتی عێراق بكات بۆ فرۆشتن و داهاتی نه‌وته‌كه‌ش به‌شێوه‌ی راسته‌وخۆ بگه‌ڕێته‌وه‌ بۆ وه‌زاره‌تی دارایی فیدراڵ.