درەو: 🔻 بەپێی راپۆرتێکی دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان لە ساڵی (2022)دا تایبەت بە ئۆتۆمبێلە تۆمارکراوەکانی کەرتی تایبەت؛ 🔹 کۆی ژمارەی ئۆتۆمبێلە تۆمارکراوەکان لە بەڕێوەبەرایەتییەکانی هاتوچۆی پارێزگاکانی هەرێم (120 هەزار و 143) ئۆتۆمبێل بوونە، کە (102 هەزار و 690) یان بە ڕێژەی (85.5%) ئۆتۆمبێلی نەفەر هەڵگر بە هەردوو جۆری(تایبەت و کرێ)وە و (17 هەزار و 453) ئۆتۆمبێلیان بە رێژەی (14.5%) بارهەڵگر بوونە. 🔹 لەسەر ئاستی پارێزگاکان، ژمارەی ئۆتۆمبێلی تۆمارکراو لە بەڕێوەبەرایەتییەکانی هاتوچۆ، لە پارێزگای هەولێر (81 هەزار و 22) ئۆتۆمبێل بە رێژەی (67%)، لە پارێزگای سلێمانی (27 هەزار و 463) ئۆتۆمبێل بە رێژەی (23%) و لە پارێزگای دهۆک (11 هەزار و 658) ئۆتۆمبێل بە رێژەی (10%) تۆمار کراون. 🔹 لە کۆی ئۆتۆمبێلە تۆمارکراوەکان (114 هەزار و 590) ئۆتۆمبێلیان بە رێژەی (95.4%)ی بە بەنزین و (5 هەزار و 509) ئۆتۆمبێلیان بە رێژەی (4.6%) بە دیزڵ و تەنها (44) ئۆتۆمبێلیان بە غاز و کارەبا کاردەکەن. یەکەم؛ ئاماری ئۆتۆمبێلە تۆمارکراوەکانی ساڵی (2022) لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان بەپێی راپۆرتێکی دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان تایبەت بە ئۆتۆمبێلە تۆمارکراوەکانی "کەرتی تایبەت" جگە لە تۆمارکردنی ئۆتۆمبێلە میرییەکان، لە ساڵی (2022)دا، لە سەرجەم بەڕێوەبەرایەتییەکانی هاتوچۆی پارێزگاکانی هەرێم (120 هەزار و 143) ئۆتۆمبێل تۆمار کراون، بە جۆرێک؛ (102 هەزار و 690) ئۆتۆمبێلیان بە ڕێژەی (85.5%) ئۆتۆمبێلی نەفەرهەڵگر بوونە بە هەردوو جۆری (کرێ و تایبەت)ەوە، کە (100 هەزار و 173) یان لە جۆری تایبەت و تەنها (2 هەزار و 517) ئۆتۆمبێلیان لە جۆری کرێ بوونە. هاوکات (17 هەزار و 453) ئۆتۆمبێلیان بە رێژەی (14.5%) بارهەڵگر بوونە، لە جۆرەکانی (پیکاب، ڤان، شاسی، قەلاب، تانکەر، لۆری، بەڕاد). هاوکات لەسەر ئاستی بەڕێوەبەرایەتییەکانی هاتوچۆی پارێزگاکان ئۆتۆمبێلە تۆمارکراوەکان، لە پارێزگای هەولێر (81 هەزار و 22) ئۆتۆمبێل بە رێژەی (67%)، لە پارێزگای سلێمانی (27 هەزار و 463) ئۆتۆمبێل بە رێژەی (23%) و لە پارێزگای دهۆک (11 هەزار و 658) ئۆتۆمبێل بە رێژەی (10%) تۆمار کراون. بڕوانە (خشتە و چارتی ژمارە (1)) خشتە و چارتی ژمارە (1) دووەم؛ ئاماری ئۆتۆمبێلە تۆمارکراوەکان لە نێوان ساڵی (2020) و (2022)دا لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان هەر بەپێی راپۆرتێکەی دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان تایبەت بە ئۆتۆمبێلە تۆمارکراوەکانی "کەرتی تایبەت" جگە لە تۆمارکردنی ئۆتۆمبێلە میرییەکان. لە ساڵی (2020)دا، لە سەرجەم بەڕێوەبەرایەتییەکانی هاتوچۆی پارێزگاکانی هەرێم (96 هەزار و 976) ئۆتۆمبێل تۆمار کراون، بەڵام وەک پێشتر ئاماژەمان پێدا ژمارەکە لە ساڵی (2022)دا گەیشتووە بە (120 هەزار و 143) ئۆتۆمبێل. بەم پێیەش (23 هەزار و 167) ئۆتۆمبێل بە رێژەی (24%) تۆمارکردن بەراورد بە ساڵی (2020) گەشەی کردووە. بە جۆرێک؛ لە چوارچێوەی جۆرەکانی ئۆتۆمبێلی نەفەر هەڵگردا؛ لە ساڵی (2020)دا  جۆری ئۆتۆمبێلی تایبەت لە (79 هەزار و 522) ئۆتۆبێلی تۆمار کراوەوە لەساڵی (2022)دا، بەرز بووەتەوە بۆ (100 هەزار و 173) ئۆتۆمبێل و بە ڕێژەی (26%) و (20 هەزار و 651) ئۆتۆمبێل زیادی کردووە. لە جۆری ئۆتۆمبێلی نەفەر هەڵگری کرێدا ژمارەکە لە (هەزار و 239) ئۆتۆمبێلەوە بە رێژەی (103%) گەشەی کردووە بۆ (2 هەزار و 517) ئۆتۆمبێلی تۆمارکراو لە ساڵی (2022)دا. هاوکات ژمارەی ئۆتۆمبێلی بارهەڵگر لە ساڵی (2020)دا لە (16 هەزار و 215) ئۆتۆمیلەوە بە رێژەی گەشەکردنی (8%) بەرزبووەتەوە بۆ (17 هەزار و 453) ئۆتۆمبێلی تۆمارکراو لە ساڵی (2022)دا. بڕوانە (خشتە و چارتی ژمارە (2)) خشتە و چارتی ژمارە (2) سێیەم؛ وزەی کارپێکەری ئاماری ئۆتۆمبێلە تۆمارکراوەکان لە نێوان ساڵی (2020) و (2022)دا لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان لە کۆی ئۆتۆمبێلە تۆمارکراوەکانی کەرتی تایبەت لە ساڵی (2022)دا کە ژمارەیان (120 هەزار و 143) ئۆتۆمبێل بووە، (114 هەزار و 590) ئۆتۆمبێلیان بە رێژەی (95.4%)ی بە بەنزین و (5 هەزار و 509) ئۆتۆمبێلیان بە رێژەی (4.6%) بە دیزڵ و تەنها (44) ئۆتۆمبیلیان بە غاز و کارەبا کاردەکەن. ئەمە لە کاتێکدایە لە کۆی ئۆتۆمبێلە تۆمارکراوەکانی ساڵی (2020)دا کە ژمارەیان (96 هەزار و 976) ئۆتۆمبێل بووە، (90 هەزار و 498) ئۆتۆمبێلیان بە رێژەی (93.3%)ی بە بەنزین و (6 هەزار و 393) ئۆتۆمبێلیان بە رێژەی (6.6%) بە دیزڵ و تەنها (85) ئۆتۆمبیلیان بە رێژەی (0.1%) بە غاز و کارەبا کاردەکەن. بڕوانە (خشتە و چارتی ژمارە (3)) خشتە و چارتی ژمارە (3) سەرچاوە دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان 2023، بەشی ئامار و گواستنەوەو گەیاندن، راپۆرتی ئاماری ئۆتۆمبێلەکانی کەرتی تایبەت لە هەرێمی کوردستان بۆ ساڵی 2022، هەولێر، تشرینی دووەمی 2023؛ https://bitly.ws/376QK      

مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو) لە دواهەمین هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی پارێزگاكاندا، لە ناوچەكانی دەرەوەی هەرێمدا، بە تایبەتی لە كەركوكدا، چەند هێزێك بە ئاشكرا دۆڕان،  یەكێك لە دۆڕاوە سەرەكیی و بەرچاوەكان ئیسلامییەكانی كوردستان بوون. لیستی هاوبەشی باڵە ئیخوانییەكەی ئیسلامی سیاسیی كە یەكگرتوی ئیسلامی نوێنەرایەتی دەكات، لەگەل باڵە سەلەفییە سیاسییەكەی ئیسلامی سیاسیدا، كە كۆمەڵی دادگەری، نوێنەرایەتی دەكات، دەنگێكی هێجگار كەمیان هێنا. سەرەڕای ئەو ڕاستییەی كە ئەوان لیستێكی هاوبەشیان هەبوو بەڵام دەنگدەرانی دەرەوەی هەرێم، ئامادەنەبوون متمانەی خۆیان بەم دوو هێزە و لە ڕێگای ئەوانیشەوە، بە ئیسلامی سیاسیی وەك بزاوتێكی ئایدیۆلۆژیی سیاسیی، ببەخشن. ئەمە لە كاتێكدایە كە ئیسلامییەكانی كوردستان زۆرجار، لە زۆربەی ئەو بابەتە گشتییانەدا كە لە پەیوەندیاندا بە دینەوە دێنەكایەوە، باس لە نوێنەرایەتیكردنی «زۆرینە»ی كۆمەڵگاكە دەكەن و موسڵمانبوونی بەشێكی بەرچاوی كۆمەڵگاكەش، وەك بەشێك لە شوناسی سیاسیی و ئاینیی خۆیان دەناسێنن. قسەكردن بەناوی زۆرینەی دینییەوە یەكێكە لە گوتارە سەرەكییەكانی هێزەكانی ئیسلامی سیاسیی، نەك تەنها لە هەرێمدا، بەڵكو لە كۆی ناوچەكەدا. هیچ شتێك هێندەی ئەنجامەكانی ئەم هەڵبژاردنە، ناڕاستیی ئەم روانین و بۆچوونەی ئیسلامی سیاسیی لە هەرێمدا، نەسەلماند. ئەو بۆچوونەی كە گوایە ئەوان بە شێوەیەكی ئۆتۆماتیكی نوێنەری ئەو زۆرینە دینییەن كە لە ناوچەكەدا دەژین. ئەم دەنگنەدانە بە هەردوو باڵەكەی ئیسلامی سیاسیی لە هەرێمەدا، باڵە ئیخوانیی و باڵە سەلەفییەكە، زۆرشتمان پێدەڵێت كە دەشێت هەرە گرنگەكانیان ئەمانە بن.   یەكەم: ئەم دوو هێزە بە هیچ مانایەك نوێنەرایەتی ئەو زۆرینە دینییە ناكەن كە گوایە لە كۆمەڵگاكەدا دەژین. دووهەم: ئەو زۆرینە موسڵمانەی لە هەرێمدا دەژین، نە شێوازی دیندارییەكەیان وەك دینداریی ئیسلامی سیاسیی بە هەردوو باڵەكەیەوە دەبینن، نە روانینیان بۆ سیاسەت وەك روانینی ئەو دوو هێزەیە. سێهەمیش: پێناچێت هیچ یەكێك لە گوتارە كۆمەڵایەتییە باڵادەستەكانی ناو هەرێم نەچێتەوە سەر گوتارە باڵادەستەكانی ئیسلامی سیاسیی. هەم ئەم هەڵبژاردنە و هەم لە راستیدا زۆربەی هەرەزۆری هەڵبژاردنەكانی كوردستان، لە سەرەتای ساڵانی نەوەدەوە تا ئەم ساتە، پەراوێزبوونی بەردەوامی ئەم هێزانە نیشانئەدات و بۆ هەمووانی دەسەلمێنێت كە ئیسلامی سیاسیی نە نوێنرایەتی دینیی و نە نوێنەرایەتیی سیاسیی و نە نوێنەرایەتی ئەخلاقیی و نە نوێنەرایەتی رەمزیی، زۆرینەی خەڵكی كوردستان ناكات. لە چەند رۆژی رابوردودا زیاد لە نووسەر و چالاكەوانێكی سەر بە ئیسلامی سیاسیی شیكردنەوەیان بۆ ئەم دۆخی دۆڕاندن و پەراوێزبوونە بەردەوامە كرد. لە زیاد لە شوێنێكدا زیاد لە نووسینێك لەم بارەیەوە بڵاوكرایەوە. من هەندێك لەو نووسینانەم بەرچاوكەوت و خوێندەوە. زۆر بە كورتیی، ئەوەی ئەو نووسینانە بەرگریی لێدەكەن ئەوەیە كە دەنگنەدان لە ئیسلامییەكان خەتای ئیسلامییەكان نییە، بەڵكو خەتای كۆمەڵگاكە خۆیەتیی. بە بۆچونی من ئەوەی لە زۆربەی هەرەزۆری ئەو نووسینانەدا دەگوترێت، هێما بۆ تێنەگەیشتن لە هۆكارەكانی دۆڕاندنی ئیسلامییەكان دەكات و جۆریك لە سەرسوڕمانمان نیشانئەدات كە بۆچی خەڵك دەنگ بە ئیسلامییەكان نادات، لە كاتێكدا ئەوان خۆیان بە نوێنەری راستەقینەی ئیسلام و نوێنەری ڕاستەقینەی ئیمان، دەزانن. بۆ نموونە، هەندێك لەو نووسەرە ئیسلامییانە باس لەوە دەكەن كە پارتە ئیسلامییەكان وەك هەر پارتێكی سیاسی تر كە لە سەدەی بیستەمدا لەم ناوچەیدا دروستدەبن دانەمەزراون، بەڵكو بەپێی هەندێك ئایەتی قورئان دامەزراون. واتە دامەزراندنیان پەیوەندیی بە دروستبوونی دۆخێكی سیاسیی و كۆمەلایەتی تازەوە نییە لە سەدەی بیستەمی كۆمەڵگاكانی خۆرهەڵاتی ناوەراستدا، بەڵكو پەیوەندیی بە ئایەتی قورئان و ئەمری خوداوە هەیە. واتە ئەوان لە دامەزراندنی ئەم پارتە سیاسیانەدا ئەمری خۆیان بەجێهێناوە و نوێنەرایەتی خودادەكەن. گوایە هەر خودی وشەی حیزبیش كە ئەوان بۆ ناونانی خۆیان بەكاریدەهێنن، لە قورئان خۆیدا هاتوە. ئەم تێگەیشتنە بۆ پارتی سیاسیی هەڵەی ژمارە یەكی ئەم جۆرە روانینەیە بۆ كاری سیاسیی لە مێژووی سەدەی بیستەم بەدوای كۆمەڵگاكانی ئەم ناوچەیەدا. جگە لە دروستكردنی ئەو سەرچاوە خوداییە بۆ كاری سیاسیی بەگشتیی و بۆ دروستكردنی پارتی سیاسیی بە تایبەتیی، ئیسلامییەكان، بۆ جاری هەزارەهەمین، پێ لەسەر ئەو دیدە نەرجسییە كوشندەیە دادەگرن كە هەركەسێك لەوان نزیكببێتەوە، ئەوا لە خودا و دین و موقەدەس نزیكبۆتەوە، تا ئەو شوێنەی كە بڵێن ئەوەی بەگوێی ئیسلامی سیاسیی بكات «عەقیدە و عیبادات و ئەخلاقیان پاكتر و باشتر و جوانتر» دەبێت، هاوكات دەگۆڕێت بۆ كەسێكی «دڵپاك و دەسپاك و داوێن پاك و خزمەت گوزار.  ئەم رۆحە نەرجسیە، كە زۆربەی جار تا ئەو شوێنە دەڕوات قۆرخی كۆی ئیمان و ئەخلاق و چاكەكاریی و دەستپاكیی بكات، بە شێوەیەكی ئۆتۆماتیكی هەموو ئەوانەی دەكەونە دەرەوەی هێزەكانی ئیسلامی سیاسییەوە، دەگۆڕن بۆ بوونەوەری كەمتر و نزمتر و بچوكتر لە خۆیان. ئەگەر نەیانگۆڕن بۆ بوونەوەری بێویژدان و بێئەخلاق و بێئیمان. لەم رووە ئەم هێزانە تاقە پێوەرێك كە هەیانبێت بۆ پۆلینكردنی كەسانیتر، ئیمانە بەو شێوەیەی ئەوان لێیتێگەیشتون. راستە هەندێكجار هەندێكیان باس لەوەدەكەن كە «هەموو ئیمانداران بەبرا و خوشكی خۆیان دەزانن» بەڵام ئەی بێئیمانەكان بەچی دەزانن و چی ئەوانن؟ ئەوانەی لەناو دیندا بەگشتیی و لەناو تێگەیشتنی ئەواندا بۆ دین بە تایبەتیی، نیشتەجێنین، چیان لێدێت؟  هەندێكی دیكەیان باس لەوە دەكەن كە بڕوایان بە «پێكەوە ژیان هەیە لەگەڵ هەموو حیزب و نەتەوە و ئایین و مەزهەبە جیاوازەكانا لەسەر بنەمای( لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ  ). لێڕەشدا ئەوەی خەڵكی شوێنێكی دیاركراو، كەسە جیاوازەكانی ناو كۆمەڵگایەك بەیەكەوە كۆدەكاتەوە و لەناو ژیانێكی گشتیی و هاوبەشدا نیشتەجێیان دەكات، پرنسیپە سەرەكییەكانی كۆمەڵگا هاوچەرخەكان نییە، لەوانەش بۆ نموونە، مەسەلەی هاوڵاتیبوون و مەسەلەی سەلماندنی ماف و ئازادیی و بەرپرسیاریەتیی یەكسان و هاوبەش بۆ هەمووان، بەڵكو پرنسیپی «دینی خۆم بۆ خۆم و دینی خۆت بۆ خۆتە» واتە (لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ  ). ئەم پرنسیپە دەشێت شتێك لەسەر چۆنیەتی رێكخستنی پلورالیزمی دینیی بلێت، بەڵام هیچمان لەسەر چۆنیەتی رێكخستنی كۆمەڵگا، بە تایبەتی كۆمەڵگا هاوچەرخەكان پێناڵێت. پرنسیپی ( لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ    ) لە مێژووی ئیسلامدا نەیتوانیوە دۆخی دابەشكردنی كۆمەڵگا لەسەر بنەمای دینیی بۆ «ئەهلی كتێب» و «ئەهلی زیمە» و «دیندار» و «بێدین» تێپەرێنێت، كە دابەشكردنێكی تەواو نایەكسانی مرۆڤەكانە لەسەر بنەمای دین لە كۆمەڵگادا. بە هیچ جۆرێك  پرنسیپی (لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ    ) ناتوانێت رۆڵی ئەو پرنسیپە هاوچەرخانە ببینێت كە بۆ ڕێكخستن و بەڕێوەبردنی ژیانی هاوبەش لە كۆمەڵگا هاوچەرخەكاندا داهێنراون. لەوانەش پرنسیپەكانی هاوڵاتیبوون و ماف و ئازادیی و بەرپرسیاریەتی یەكسان بۆ هەموو ئەوانەی لە كۆمەڵگایەكەدا بەیەكەوە دەژین. لای ئەم هێزانە، مەبەستم ئیسلامییەكانی دونیای ئێمەیە، گەرچی خۆیان بە هێزی سیاسیی هاوچەرخ دەزانن، بەڵام دیسانەوە نەیانتوانیوە لۆژیكی ( لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ  ) تێپەڕێنن بەرەو لۆژیكی هاوڵاتیبوونی یەكسان و دەستەبەركردنی ئازادیی و بەرپرسیارێتی یەكسان بۆ هەمووان، بە دیندار و بێدین و دژەدینەوە. ئەوەی ژێرخانی رێكخستن و بەڕێوەبردنی كۆمەڵگایە، دینە بەو شێوەیەی ئەوان وەك حیزب و گروپێكی سیاسیی دیاریكراو تێیگەیشتون، نەك مەسەلەی ماف و بەرپرسیارێتی یەكسان كە بەشێكن لە چەمكی هاوڵاتیبوون لە كۆمەڵگا هاوچەرخەكاندا. خاڵێك كە سەرجەمی هێزەكانی ئیسلامی سیاسیی بازی بەسەردا ئەدەن و نكوڵی لێدەكەن، مێژووی دینە. ئەوان دین وەك شتێكی پاك و بێگەرد دەبینن و مرۆڤی دینداریش وەك تاكە مرۆڤێكی ئەخلاقیی و چاكەكار. لە كاتێكدا مێژووی دینەكان، زۆربەی هەرەزۆری دینەكان، بە ئیسلامیشەوە، مێژووی جیاوازییە زۆر و گەورەكانی ناو دینە، بوون و ئامادەگیی چەندان دیدگا و بۆچوون و شێوازی جیاوازیی دینداریی ناكۆك و دژ بەیەكە، نەك تەنها لە نێوان دینە جیاوازەكاندا، بەڵكو لەناو یەك دین خۆیشیدا. بوونی دەیەها فیرەق و میلەل و نەحەلی جیاوازە لەناو هەر دێنێك لە دینەكاندا. ئینجا بوونی چەندان فۆرمی جیاوازی نادین و بێدین و دژەدین خۆیشی، كە بەسەر یەكەوە مێژووی هەر كۆمەڵگایەك لە كۆمەڵگاكان، بە تایبەتی كۆمەڵگا هاوچەرخەكان، دەگۆڕێت بۆ گشتێكی ئاڵۆز و پڕ ناكۆكیی، ئەو گشتە ئاڵۆزەش دروستدەكەن كە ناوی «كۆمەڵگا»یە، بە كورتییەكەی، هەر هێزێك بخوازێت بەناوی نوێنەرایەتیكردنی دینەوە، ئەوەی ناوی دینی راستەقینەی لێدەنێن، خۆی بناسێنێت و نوێنەرایەتی كۆمەڵگا بكات، یان لە باشترین دۆخدا پەیڕەوی لۆژیكی  ( ڵكُمْ دِینُكُمْ ۆلِێ دِینِ  ) بكات، بە شێوەیەكی ئۆتۆماتیكی خۆی دەخاتە دەرەوەی سەرجەمی ئەو دیندارانەوە كە وەك ئەو بیر لە دین ناكانەوە، ئینجا دەرەوەی ئەو دیندارانەی تریش كە دینی تریان هەیە، دوای ئەوانیش دەرەوەی كۆی ئەوانەی نادین و بێدین و دژەدینن، یان دین بابەت و مەسەلەی سەرەكیی و ژمارەیەكی ناو ژیانیان نییە.     لۆژیكی سیاسەتكردن و لۆژیكی دین دوو لۆژیكی لەیەك جیاوازن. كۆكردنەوەیان بەو شێوەیەی ئیسلامییەكانی كوردستان دەیكەن، لە فەشەلێكەوە بەرەو فەشەلێكی تریان دەبات. بە تایبەتی دوای بە سەلەفیبوونی زۆرینەی هێزەكان. ئەو گوتارە سادەیەش كە گوایە ئەوان دەستپاك و داوێنپاك و دڵپاكن و وەك هێزە «عەلمانییەكان» پاشەڵیان پیس نییە، فریای هیچ هێزێكی سیاسیی ناكەوێت. سیاسەت و حوكمرانیی، بە پلەی یەكەم. پێویستی بە دەزگا و پرنسیپ و میكانیزمی دەستەبەركردنی مافی یەكسان بۆ هەمووان، بە دیندار و بێدینەوە هەیە، ئینجا بە توانای لێپرسینەوە و مەحكومكردنی هاوبەش و گشتیی كۆی هاوڵاتییانەوە هەیە، بە دیندار و بێدینەوە، نەك بەو گوتارە ئەخلاقییە سادەیەی ئیسلامییەكان هەڵیانگرتوە، كە جنێودان بە عەلمانیەت بەشێكی سەرەكییەتیی، گوتارێك هەر كەسێك سەر بە ئیسلامی سیاسیی نەبێت دەكەوێتە دەرەوەی ئەخلاق و دەستپاكیی و داوێنپاكییەوە. ئەم نەرجسیەتە دینییە جگە لە نەفرەتی سیاسیی هیچ شتێكی دیكەی لێ سەوزنابێت.  

راپۆرتی: درەو 🔻 پاڵپشت بە داتاو ئامارەکانی دەزگای لوتکە بۆ کاروباری پەنابەران، لە ماوەی (2015 - 2023)؛ 🔹 (757 هەزار و 323) هاوڵاتی عێراقی کە تەمەنیان لەسەروو (18) ساڵەوەیە، لە وڵاتانی ئەوروپا داوای مافی پەنابەرییان کردووە. 🔹 (557) هاوڵاتی عێراق بوون بە قوربانی کۆچی نایاسایی، بەجۆرێک (321) کەس گیانیان لەدەستداوەو (236) کەسیش بێ سەروشوێن بوونە.   یەکەم؛ ئاماری پەنابەرانی عێراقی کە داوای مافی پەنابەرییان کردووە لە وڵاتانی ئەوروپا (2015 - 2023) پاڵپشت بەو داتاو ئامارانەی دەزگای لوتکە بۆ کاروباری پەنابەران، بڵاو یکردووەتەوە، لە ماوەی (2015 - 2023)، ئەو هاوڵاتییە عێراقییانەی کە تەمەنیان لە سەرو (18) ساڵەوە لە وڵاتانی ئەوروپا داوای مافی مانەوەیان پێشکەش کردووە، ژمارەیان (757 هەزار و 323) کەس بووە. بە جۆرێک؛ ساڵی 2015؛ (183 هەزارو 422) کەس.   ساڵی 2016؛  (160 هەزارو 717) کەس.   ساڵی 2017؛  (92 هەزارو 691) کەس.   ساڵی 2018؛  (69 هەزارو 203) کەس.   ساڵی 2019؛  (53 هەزارو 240) کەس.   ساڵی 2020؛  (34 هەزار) کەس.   ساڵی 2021؛  (73 هەزارو 325) کەس.   ساڵی 2022؛  (71 هەزارو 225) کەس.   ساڵی 2023؛  (19 هەزارو 50) کەس.   چارتی ژمارە (1) دووەم؛ ئامار و ژمارەی هاوڵاتیانی (بێ سەروشوێن بوو)ی عێراق لە ڕێگای کۆچی نایاسایی (2015 - 2023) هەر پاڵپشت بەو داتاو ئامارانەی دەزگای لوتکە بۆ کاروباری پەنابەران، بڵاو یکردووەتەوە، لە ماوەی (2015 - 2023)، ئەو هاوڵاتییە عێراقییانەی بێ سەرو شوێن بوون لە ڕێگای گەیشتن بە وڵاتانی ئەوروپا، ژمارەیان (236) کەس بووە. بە جۆرێک؛ ساڵی 2015؛ (7) کەس.   ساڵی 2016؛  (54) کەس.   ساڵی 2017؛  (67) کەس.   ساڵی 2018؛  (25) کەس.   ساڵی 2019؛  (10) کەس.   ساڵی 2020؛  (17) کەس.   ساڵی 2021؛  (47) کەس.   ساڵی 2022؛  (7) کەس.   ساڵی 2023؛  (2) کەس.   چارتی ژمارە (2) سێیەم؛ ئامار و ژمارەی (گیان لەدەستدانی) هاوڵاتیانی عێراقی لە ڕێگای کۆچی نایاسایی (2015 - 2023) بەپێی ئامارەکانی دەزگای لوتکە بۆ کاروباری پەنابەران، لە ماوەی (2015 - 2023)، ئەو هاوڵاتییە عێراقییانەی لە ڕێگای گەیشتن بە وڵاتانی ئەوروپا گیانیان لەدەستداوە، ژمارەیان (321) کەس بووە. بە جۆرێک؛ ساڵی 2015؛ (25) کەس.   ساڵی 2016؛  (78) کەس.   ساڵی 2017؛  (29) کەس.   ساڵی 2018؛  (54) کەس.   ساڵی 2019؛  (47) کەس.   ساڵی 2020؛  (18) کەس.   ساڵی 2021؛  (46) کەس.   ساڵی 2022؛  (17) کەس.   ساڵی 2023؛  (7) کەس.   چارتی ژمارە (3) سێیەم؛ ئامار و ژمارەی قوربانی (گیان لەدەستدان و بێسەروشوێن بوونی) هاوڵاتیانی عێراقی لە ڕێگای کۆچی نایاسایی (2015 - 2023) بەگوێرەی ئامارەکانی دەزگای لوتکە، لە ماوەی (2015 - 2023)، ئەو هاوڵاتییە عێراقییانەی لە ڕێگای گەیشتن بە وڵاتانی ئەوروپا گیانیان لەدەستداوەو بێ سەروشوێن بوونە، ژمارەیان (557) کەس بووە. بە جۆرێک؛ ساڵی 2015؛ (32) کەس.   ساڵی 2016؛  (132) کەس.   ساڵی 2017؛  (96) کەس.   ساڵی 2018؛  (79) کەس.   ساڵی 2019؛  (57) کەس.   ساڵی 2020؛  (35) کەس.   ساڵی 2021؛  (93) کەس.   ساڵی 2022؛  (24) کەس.   ساڵی 2023؛  (9) کەس.   چارتی ژمارە (4)

گفتوگۆی رۆژنامەوانی: هێمن خۆشناو سیاسه‌تمه‌داری  به‌ ره‌چه‌ڵه‌ك كورد (محه‌مه‌د ئه‌مین ئه‌كمه‌ن)، له‌ شاری باتمان له‌ باكووری كوردستان له‌ دایك بووه‌. هه‌ڵگری بڕوانامه‌ی دیكتۆرایه‌ له‌ سیاسه‌تی نێوده‌وڵه‌تیدا. له‌ناو رێزه‌كانی پارتی داد و گه‌شه‌پێدان (AKP) ده‌ست به‌كاری سیاسی ده‌كات. له‌ خولی بیست و سێیه‌مینی په‌رله‌مانی توركیا ده‌بێته‌ په‌رله‌مانتاری ئه‌م پارته‌. دوای ئه‌وه‌ی رێزه‌كانی (AKP) به‌جێدێڵێت، له‌گه‌ڵ (عه‌لی باباجان) ده‌بێته‌ یه‌كێك له‌ دامه‌زرێنه‌ران و دواتریش جێگری سه‌رۆكی گشتی پارتی دیموكراتی و پێشكه‌وتن (DEVA)، له‌ هه‌ڵبژاردنی ئایاری 2023 به‌ په‌رله‌مانتاری شاری مێرسین هه‌ڵده‌بژێدرێت. له‌باره‌ی هه‌ڵبژاردنی داهاتووی شاره‌وانیه‌كانی (خۆجێی) كه‌ بڕیاره‌ له‌ 31 ئاداری 2024 ئه‌نجام بدرێت، له‌گه‌ڵ چه‌ند مه‌سه‌له‌یه‌كی دیكه‌ی ناو توركیادا ئه‌م دیمانه‌یه‌مان له‌گه‌ڵ كرد. پ: له‌ توركیادا چ جیاوازیه‌ك هه‌یه‌ له‌ نێوان هه‌ڵبژاردنی خۆجێی و هه‌ڵبژاردنی گشتی؟ وه‌ڵام: ئه‌گه‌ر له‌ رووی ته‌كنیكیه‌وه‌ وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره‌ بده‌ینه‌وه‌، یه‌كه‌مینیان بۆ دیاركردنی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی لۆكاڵیه‌ له‌ ئاستی پارێزگا و ناوچه‌كاندا. دووه‌مینیشیان بۆ دیاركردنی ئۆرگانه‌كانی یاسادان و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ناوه‌ندیه‌. په‌یوه‌ست به‌مه‌وه‌ له‌ یه‌كێكیاندا سیاسه‌ت و په‌یوه‌ندی خۆجێیانه‌ به‌ بنه‌ما ده‌گیرێت، له‌وه‌ی دیكه‌شیاندا سیسه‌تی گشتی و به‌رنامه‌ی پارته‌ سیاسیه‌كان رۆڵ ده‌بینێت. له‌ هه‌ڵبژاردنی خۆجێیدا ئه‌و پارته‌ سیاسیانه‌ی له‌ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ناوه‌ندی رۆڵ و پێگه‌یان هه‌یه‌، شه‌نسی سه‌ركه‌وتنیان زیاتره‌. سه‌ره‌ڕای ئه‌مه‌ش له‌ هه‌ڵبژاردنی خۆجێیدا  كاندید و پڕۆفیلی كاندیده‌كان رۆڵێكی گرنگ ده‌بینێت له‌ دوورخستنه‌وه‌ی ده‌نگده‌ر له‌و لایه‌نه‌ی له‌ هه‌ڵبژاردنی گشتیدا ده‌نگی بۆ داوه‌. پ: له‌ هه‌ڵبژاردنی خۆجێی له‌ ساڵی 2019 پارتی ده‌سه‌ڵاتداری توركیا له‌ ئیستانبۆڵ، ئه‌نقه‌ره‌ و چه‌ندین شاری دیكه‌ی گرنگ تووشی شكست هات. له‌ هه‌ڵبژاردنی داهاتوودا (31 ئاداری 2024) چاوه‌ڕێی چ ئه‌نجامێك ده‌كه‌ن؟ وه‌ڵام: ده‌سه‌ڵات ته‌نیا هه‌ڵبژاردنی خۆجێی له‌ ده‌ستنه‌دا، به‌ڵكو له‌ هه‌ڵبژاردنی گشتی و سه‌رۆكایه‌تی كۆماریشدا به‌ جیاوازیه‌كی زۆر كه‌م سه‌ركه‌وتنی به‌ده‌ستهێنا‌. هه‌رچه‌ند ئۆپۆزسیۆن تووشی جۆرێك له‌ بێ باوه‌ڕیش هاتبێت و مشتومڕ و كێشه‌ هه‌بێت له‌ نێوان لایه‌نه‌كاندا، به‌ڵام جارێكی دیكه‌ ئه‌گه‌ری سه‌ركه‌وتن له‌ ئارادایه‌ به‌و مه‌رجه‌ی لایه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆن له‌گه‌ڵ یه‌كتر راوێژ بكه‌ن و به‌ لۆژیكێكی بیركاریانه‌ هه‌ڵبژاردنی خۆجێی تاوتوێ بكه‌ن. پ: له‌ هه‌ڵبژاردنی سه‌ركۆمار و هه‌ڵبژاردنی گشتیدا دۆخه‌كه‌ گۆڕانكاری به‌سه‌ردا نه‌هات. جارێكی دیكه‌ (هاوپه‌یمانی كۆمار) سه‌ركه‌وتنی به‌ده‌ستهێنا. ئه‌گه‌ر له‌ هه‌ڵبژاردنی خۆجێیدا هه‌مان ئه‌نجام دووباره‌ بێته‌وه‌، واته‌ دۆخێك له‌ به‌رژه‌وه‌ندی ده‌سه‌ڵات بێته‌ ئاراوه‌، ئێوه‌ وه‌كو پارتێكی سیاسی چی ده‌كه‌ن؟ وه‌ڵام: له‌ بنه‌مادا ده‌سه‌ڵات و هاوبه‌شه‌كانی رێژه‌یه‌كی به‌رچاوی ده‌نگیان ( 9٪) له‌ده‌ستدا. له‌ هه‌ڵبژاردنی سه‌ركۆمار كه‌وته‌ گه‌ڕی دووه‌مین و به‌ جیاوازیه‌كی كه‌م یه‌كلایی كرایه‌وه‌. ئێمه‌ وه‌كو پارتی دیموكراسی و ێشكه‌وتن (DEVA) متمانه‌مان به‌خۆمان هه‌یه‌. بیرمان له‌وه‌ كردۆته‌وه‌ كه‌ به‌ كاندیده‌كانمان به‌شداری له‌ هه‌ڵبژاردن بكه‌ین و متمانه‌ی میلله‌ته‌كه‌مان به‌ده‌ست بێنین. ئه‌نجامه‌كان هه‌رچیه‌ك بن سیاسه‌ت پڕۆسه‌یه‌ی دوور و درێژ و ململانێی به‌رده‌وامه‌. نیازی پاشه‌شكه‌كردن و وازهێنانمان نیه‌. پ: پێشتر سه‌ركۆمار ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان رایگه‌یاندووه‌، به‌ تایبه‌تی بۆ ئه‌وه‌ی سه‌رۆكایه‌تی شاره‌وانی ئیستانبۆڵ به‌ده‌ست بێنێته‌وه‌ به‌شێوه‌یه‌كی گشتگیر خۆی ئاماده‌ ده‌كات. له‌مباره‌یه‌شه‌وه‌ ده‌ڵێـت:"بێگومان له‌ ئیستانبۆڵ سه‌رده‌كه‌وین". بۆ سه‌ركه‌وتن له‌ ئیستانبۆڵ ده‌سه‌ڵات چ رێگا و شێوازێك ده‌گرێته‌به‌ر؟ بۆ ئاسته‌نگكردنی ده‌سه‌ڵات ئاماده‌كاریتان كردووه‌؟ وه‌ڵام: له‌ هه‌ڵبژاردنی خۆجێی رابردوودا ده‌سه‌ڵات نه‌وه‌كو جارێك به‌ڵكو دوو جار له‌ ئیستانبۆڵ تووشی شكه‌ست بوو، هه‌روه‌ها له‌ هه‌ڵبژاردنی گشتیشدا ئۆپۆزسیۆن له‌ ئیستانبۆڵ و ئه‌نقه‌ره‌ به‌ (4٪) ده‌نگه‌كان له‌ پێش بوو. ده‌سه‌ڵات له‌ هه‌ڵبژاردنه‌كاندا به‌ هێزێكی زۆر هێڕش ده‌كات. پارته‌ سیاسیه‌كان جگه‌ له‌ كه‌مپینێكی باش و خاوه‌نداریه‌تی كردن له‌ سندوقه‌كانی ده‌نگدان شتێكی دیكه‌ نیه‌ تا بیكه‌ن. هه‌ماهه‌نگی، كه‌مپینێكی باش و خاوه‌نداریه‌تی كردن له‌ سندوقه‌كان به‌شی سه‌ركه‌وتن ده‌كات. پ: وه‌كو ده‌زانرێت ده‌سه‌ڵات له‌ ته‌واوی توركیا و به‌ تایبه‌تی له‌ ئیستانبۆڵ له‌ چه‌ندین كاتی جیاوازدا به‌ شێوازی جۆراوجۆر راپرسی ئه‌نجامداوه‌ بۆ ئه‌وه‌ی رێژه‌ی ده‌نگه‌كان و سه‌نگی خۆی بزانێت. له‌م سۆنگه‌یه‌وه‌ ده‌گووترێت ئه‌گه‌ر ده‌سه‌ڵات بزانێ ریسكی شكستهێنانی له‌ ئاستێكی به‌رز دایه‌، ئه‌وه‌ بۆ به‌ده‌ستهێنانی ده‌نگی كورد له‌گه‌ڵ پارتی دیموكراسی و یه‌كسانی گه‌لان (DEM)  به‌دوای زه‌مینه‌ گفتوگۆ كردن ده‌گه‌ڕێـت. ئێوه‌ ئه‌مه‌ چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنن؟ بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌مه‌ روونه‌دات چ رێگا و رێبازێك ده‌گرنه‌به‌ر؟ وه‌ڵام: ئه‌ردۆغان بۆ ئه‌وه‌ی سه‌ركه‌وتن به‌ده‌ست بێنێت، ناچاربوو له‌گه‌ڵ شه‌ش پارتی سیاسی له‌ هوداپاره‌وه‌ بگره‌ تا مه‌هه‌په‌، له‌ پارتی ره‌فای نوێ بگره‌ تا پارتی چه‌پی دیموكرات رێككه‌وتن واژو بكات. له‌ به‌ره‌ی ده‌سه‌ڵاتدا هه‌موو كه‌س زۆر شه‌كه‌ت بووه‌. كۆمه‌ڵگا به‌ شێوه‌یه‌كی دیار تووشی بێ متمانه‌یی بووه‌، به‌دوای ده‌موچاوی نوێدا ده‌گه‌ڕێت. یه‌كه‌مین ئاماژه‌ی ئه‌م راستیه‌ له‌ هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیران به‌دیاركه‌وت. بۆ هه‌ڵبژاردنی خۆجێی هێشتا كاندیده‌كانیان ئاشكرا نه‌كردووه‌. بۆ هه‌ڵبژاردنی خۆجێی داوا هیچ كۆمێنتێكم نیه‌، به‌ڵام به‌ پێویستی ده‌زانم پارتی دیموكراسی و یه‌كسانی گه‌لان (DEM) و پارتی داد و گه‌شه‌پێدان (AKP) بۆ چاره‌سه‌ری كێشه‌ی كورد و كێشه‌كانی دیكه‌ له‌ توركیادا رووبه‌ڕوو گفتوگۆ بكه‌ن. (AKP) بۆ پێنج ساڵ ده‌سه‌ڵاتی وه‌رگرتووه‌، ئه‌م پارته‌ موخاته‌بی ره‌خنه‌ و داواكاریه‌كانمانه‌، بۆیه‌ پێویسته‌ خۆی له‌ گفتوگۆ نه‌دزێته‌وه‌. به‌ ره‌هایی گفتوگۆ به‌ واتای گه‌یشتنه‌ رێككه‌وتن و هه‌ماهه‌نگی نایێت. هه‌ستیاری سیاسی جه‌ماوه‌ری (DEM) له‌به‌ر چاوانه‌. ناكرێت چاوه‌ڕێ بین له‌م گفتوگۆیانه‌دا هه‌موو شتێك بگاته‌ كۆتایی. پ: هه‌ردوو پارتی سه‌عاده‌ت و دواڕۆژ له‌ناو په‌رله‌مانی توركیا یه‌كیان گرت و فڕاكسیۆنیان دروست كرد. نه‌چوونه‌ ناو فراكسیۆنی ئه‌م دوو پارتیه‌ كه‌ نزیكن له‌ ئێوه‌. ده‌رباره‌ی كار و چاڵاكیه‌كانتان له‌ په‌رله‌مانی توركیا له‌ داهاتوودا چ شێوازێك ده‌گرنه‌به‌ر؟ وه‌ڵام: به‌ راستی نازاین پارتیه‌كی سیاسی كه‌ تازه‌ دروست كرابێ، بچێت له‌ ژێر ناو و ئالای پارتێكی دیكه‌دا كار بكات. له‌به‌ر ئه‌مه‌ نه‌چووینه‌ پاڵ ئه‌م دوو پارته‌. ئه‌گه‌ر هه‌ڵومه‌رج له‌بار بوو هه‌ڵبه‌ته‌ وه‌كو پارتی (DEVA) ده‌خوازین فڕاكسیۆن دروست بكه‌ین. هه‌نگاو به‌ هه‌نگاو به‌ره‌و ئه‌مه‌ ده‌چین. سیاسه‌تی توركیا هه‌موو كاتێك ده‌رفه‌تی نوێ ده‌ڕه‌خسێنێت، به‌و مه‌رجه‌ی‌ له‌گه‌ڵ پڕه‌نسیپ و به‌رنامه‌كه‌مان بگونجێت ده‌رگامان بۆ هه‌موو كه‌س كراوه‌یه‌. پ: ئایا پارتی (DEVA) به‌ناوی خۆی به‌شداری له‌ هه‌ڵبژاردنه‌ خۆجێیه‌كان ده‌كات؟ له‌ كام پارێزگاكان ده‌چنه‌ ناو پێشبڕكێی هه‌ڵبژاردن؟ ئایا له‌گه‌ڵ پارته‌كانی دیكه‌ بۆ دروستكردنی هاوپه‌یمانی گفتوگۆتان هه‌یه‌؟ وه‌ڵام: هه‌ڵبه‌ته‌ به‌ناو و لۆگۆی خۆمان به‌شداری له‌ هه‌ڵبژاردن ده‌كه‌ین. تا ئێستا 51 كاندیدمان دیاری كردووه‌. هه‌فته‌ی داهاتوو مه‌ڕاسیمی ناساندنی كاندیده‌كانمان ساز ده‌كه‌ین. به‌شێوه‌یه‌كی گشتی ناچینه‌ ناو هیچ هاوپه‌یمانیه‌تیه‌ك، به‌ڵام له‌ ئاستی ویلایه‌ته‌كاندا له‌وانه‌یه‌ له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌كان له‌سه‌ر ناوی كاندیدێكی هاوبه‌ش سازش بكه‌ین. پ: ده‌سه‌ڵات و ده‌وڵه‌ت، له‌ جوگرافیای كوردنشیندا (باكووری كوردستان) به‌ ساڵانه‌ كارده‌كه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌لته‌رناتیفێك بۆ پارتی (DEM) بكه‌ن. له‌مباره‌یه‌وه‌ هوداپار (HÜDAPAR)  كاندیده‌ تا ببێته‌ ئه‌لته‌رناتیفی (DEM)، هه‌روه‌ها باس له‌وه‌ ده‌كرێت كه‌ له‌لایه‌ن پارتی ده‌سه‌ڵاتدار پشتگیری له‌ هوداپار ده‌كرێت و هانده‌درێت.‌ پشتگیری كردنی هوداپار له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاته‌وه‌ چۆن ده‌خوێنه‌وه‌؟   وه‌ڵام: ناوبه‌ناو گوێمان له‌م بانگه‌شانه‌ ده‌بێت، به‌ڵام تۆمه‌تباركردنی پارتێكی سیاسی له‌لایه‌ن به‌رپرسی پارتێكی دیكه‌ی سیاسی به‌ راست نازانم. هوداپار به‌ گوێره‌ی یاساكانی توركیا دامه‌زراوه‌، پارتێكی سیاسیه‌ شتێكی پێچه‌وانه‌ و مه‌ترسیداری له‌گه‌ڵ ده‌ستووری توركیا نه‌كردووه‌. ئه‌ندامانی ئه‌م پارته‌ سیاسیه‌ له‌ رابردوودا هه‌ر چۆنێك ناسرابن، بۆ ئه‌مڕۆ موكڕن له‌ زه‌مینه‌یه‌كی ره‌وادا سیاسه‌ت بكه‌ن كه‌ ئه‌مه‌شیان زۆر گرنگه‌. پ: له‌ داهاتوودا هوداپار ده‌بێته‌ ئه‌لته‌رناتیفی پارتی (DEM)؟ په‌یوه‌ست به‌م مه‌سه‌له‌یه‌ ده‌كرێت هه‌ندێك زانیار و بۆچوونی خۆت بخه‌یته‌ڕوو؟ وه‌ڵام: بیر له‌ ئه‌گه‌رێكی به‌م شێوه‌یه‌ ناكه‌مه‌وه‌. هه‌رچه‌نده‌ ئه‌م دوو پارته‌ چه‌قی كاری سیاسیان له‌ یه‌ك ناوچه‌ی جوگرافیه‌‌، به‌ڵام دونیای بینی جیاوازیان هه‌یه‌. له‌ رووی هه‌بوون و واقیعدا له‌یه‌كتر جیاوازن. پ: بانگه‌شه‌ ده‌كرێت به‌ تایبه‌تی له‌ناوچه‌ كوردیه‌كاندا هوداپار ده‌خزێندرێته‌ ناو دامه‌زراوه‌كانی ده‌وڵه‌ت و ده‌سه‌ڵاتیش سازشی له‌گه‌ڵ ده‌كات. له‌مباره‌یه‌وه‌ چی ده‌ڵێن؟ وه‌ڵام: زانیاری تایبه‌تیم نیه‌، به‌ڵام به‌ گوێره‌ی بارودۆخی توركیا شاگه‌شكه‌ نابم به‌م بانگه‌شه‌یه‌. چونكه‌ پارتیه‌ سیاسیه‌كانی ناو هاوپه‌یمانیه‌تی كۆمار له‌ناو دامه‌زراوه‌ بیرۆكراتیه‌كانی ده‌وڵه‌تدا ده‌رفه‌تیان بۆ ره‌خساوه‌ و به‌دوای ده‌ستكه‌وت ده‌گه‌ڕێن. لایه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆن رووبه‌ڕووی گوشار لێكردن ده‌بنه‌وه‌، به‌ڵام ده‌سه‌ڵات و هاوپه‌یمانانی یان ئه‌وانه‌ی رێككه‌وتن له‌گه‌ڵیاندا كراوه‌، به‌ شێوه‌یه‌كی جیاواز هه‌ڵسوكه‌وتیان له‌گه‌ڵدا ده‌كرێت. پ: په‌یوه‌ست به‌ هه‌ڵبژاردنی خۆجێی له‌ نێوان ده‌سه‌ڵات و هوداپار گفتوگۆ به‌رده‌وامه‌. له‌مباره‌یه‌وه‌ ده‌گووترێت بۆ ئه‌وه‌ی هوداپار چه‌ند شاره‌وانیه‌ك له‌ناوچه‌ كوردیه‌كان به‌ده‌ست بخات پشتگیری له‌ پارتی ده‌سه‌ڵاتدار وه‌رده‌گرێت. راستی ئه‌م بانگه‌شانه‌ هه‌یه‌؟ وه‌ڵام: به‌ دڵنیایی له‌ نێوانیاندا رێككه‌وتن یان هه‌ماهه‌نگیه‌ك له‌ ئارادایه‌. له‌باره‌ی له‌ چه‌ند ویلایه‌ت، شارۆچكه‌ و شاره‌دێ رێككه‌وتوون ده‌نگۆی به‌هێز هه‌یه‌. چۆن له‌ هه‌ڵبژاردنی گشتی چوار كوورسی په‌رله‌مانیان بۆ مسۆگه‌ر كردن له‌ هه‌ڵبژاردنی خۆجێیش هه‌مان شت دووباره‌ ده‌بێته‌وه‌. پ: وه‌كو پارتی (DEVA) له‌ناوچه‌ كوردیه‌كاندا چۆن به‌شداری له‌ هه‌ڵبژاردن ده‌كه‌ن. له‌ چه‌ند شاره‌وانی له‌ خۆتان راده‌بینن و ئامانجتان سه‌ركه‌وتنه‌؟ وه‌ڵام: ئێمه‌ نه‌وه‌كو ته‌نیا له‌ پڕۆسه‌ی هه‌ڵبژاردندا، به‌ڵكو له‌و ساته‌ی ده‌ستم به‌كاری سیاسی كردووه‌، وه‌كو هاووڵاتیه‌كی ئه‌م ناوچه‌یه‌ ئه‌وه‌ی له‌ ده‌ستم بێت بۆ هاوشاری و هاوناوچه‌یه‌كانم ده‌كه‌م. له‌و كاته‌ی هه‌موو كاندیدانمان دیاری ده‌كه‌ین ده‌كرێت له‌باره‌ی ئامانجه‌كانمان و ئه‌و شاره‌وانیانه‌ی چاومان له‌سه‌ریانه‌ قسه‌ ده‌كه‌م.  

راپۆرتی: درەو 🔻 وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی تا کۆتایی تشرینی یەکەمی ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ 🔹 تا کۆتایی تشرینی یەکەمی ساڵی (2023)، کۆی پوختەی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە) زیاتر لە (106 ترلیۆن و 843 ملیار دینار بووە. 🔹 کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، پتر لە (90 ترلیۆن و 642 ملیار و 811 ملیۆن) دینار بووە، کە (88.6%)ی بۆ خەرجی بەگەڕخستن و (11.4%) بۆ خەرجی وەبەرهێنان بووە. 🔹 هەر بەپێی ئامارەکان تا کۆتایی تشرینی یەکەمی ئەمساڵ، دوای لێدەرکردنی سەرجەم خەرجییەکان لە کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی، بەڕێژەی (12.9%) و زۆرتر لە (16 ترلیۆن 200 ملیار) دینار داهات لە خەرجی زیاتر بووە و سەرڕێژی کردووە. یەکەم؛ داهات و خەرجی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق تا کۆتایی تشرینی یەکەمی (2023) رۆژی (14ی کانونی یەکەمی 2023) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی تا کۆتایی مانگی تشرینی یەکەمی ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ 1.     داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە سێ چارەکی یەکەمی 2023 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، کە دواترینیانی بۆ تشرینی یەکەمی ساڵی (2023) لە (14ی کانونی یەکەمی 2023) بڵاو کردووەتەوە، کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (108 ترلیۆن و 519 ملیار و 582 ملیۆن و 950 هەزار و 517) دینار، بەجۆرێک بڕی (101 ترلیۆن و 49 ملیار و ملیۆنێک و 380 هەزار و 139) دیناری بەڕێژەی (92.9%)ی لە داهاتی نەوتەوە سەرچاوەی گرتووە. بڕی (7 ترلیۆن و 470 ملیار و 581 ملیۆن و 570 هەزار و 378) دینار، بەڕێژەی (7.1%)ی داهاتی نانەوتی پێکیهێناوە. بڕی (ترلیۆنێک و 676 ملیار و 486 ملیۆن و 640 هەزار و 206) دیناری لە داهاتی ئاڵوگۆڕ (الارادات التحویلیە) کورتی هێناوە و بە پوختی (106 ترلیۆن و 843 ملیار و 96 ملیۆن و 310 هەزار و 311) دینار، کۆی داهاتی وەزارەتی دارایی بووە. بەم پێیەش و بە تێکڕا داهاتی مانگانە زیاتر لە (10 ترلیۆن و 684 ملیار و 631 ملیۆن) دینار و رۆژانە پتر لە (356 ملیار و 143 ملیۆن) دینار بووە. سەبارەت بە وردەکاری هەر یەک لە مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار، نیسان، ئایار، حوزەیران، تەموز، ئاب، ئەیلول و تشرینی یەکەمی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (1)). خشتەی ژمارە (1)       2.     خەرجی گشتی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ی وەزارەتی دارایی عێراق تا تشرینی یەکەمی 2023 هەر بەپێی بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە مانگی یەک، دوو، سێ، چوار، پێنج، شەش، حەوت، هەشت، نۆ و دەی ساڵی (2023)، کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (90 ترلیۆن و 642 ملیار و 811 ملیۆن و 866 هەزار و 929) دینار، بەجۆرێک بڕی (80 ترلیۆن و 505 ملیار و 718 ملیۆن و 818 هەزار و 544) دیناری بەڕێژەی (88.6%)ی لە لەبواری خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (10 ترلیۆن و 137 ملیار و 93 ملیۆن و 48 هەزار و 385) دیناری بەڕێژەی (11.4%)ی بۆ بواری خەرجی وەبەرهێنان تەرخان کراوە. سەبارەت بە وردەکاری مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار، نیسان، ئایاری، حوزەیران، تەموز، ئاب، ئەیلول و تشرینی یەکەمی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (2)). خشتەی ژمارە (2) دووەم؛ بوارەکانی خەرجی وەبەرهێنانی وەزارەتی دارایی عێراق تا کۆتایی تشرینی یەکەمی 2023 خەرجییە گشتییەکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە بواری خەرجی وەبەرهێنان تا کۆتایی یەکەمی ساڵی (2023)، کەرتەکانی (کشتووکاڵ، پیشەسازی، گواستنەوەو گەیاندن، بیناسازی و ڕێگاوبان و  پەروەردەو فێرکردن)ی گرتووەتەوەو بە سەرجەمیان بڕی (10 ترلیۆن و 137 ملیار و 93 ملیۆن و 48 هەزار و 386) دیناری بەڕێژەی (11.4%)ی خەرجییە گشتییەکانی بۆ تەرخان کراوە، بە جۆرێک؛ 1.    کەرتی کشتوکاڵ بڕی (439 ملیار و 78 ملیۆن و 358 هەزار و 183) دیناری بە ڕێژەی (4.3%)ی بۆ خەرج کراوە. 2.    کەرتی پیشەسازی بڕی (ترلیۆنێک و 137 ملیار و 735 ملیۆن و 913 هەزار و 971) دیناری بە ڕێژەی (11.2%)ی بۆ خەرج کراوە. 3.    کەرتی گواستنەوە گەیاندن بڕی (2 ترلیۆن و 188 ملیار و 901 ملیۆن و 572 هەزار و 206) دیناری بە ڕێژەی (21.6%)ی بۆ خەرج کراوە. 4.    کەرتی بیناسازی و ڕێگاوبان بڕی (5 ترلیۆن و 205 ملیار و 189 ملیۆن و 243 هەزار و 761) دیناری بە ڕێژەی (51.3%)ی بۆ خەرج کراوە. 5.    کەرتی پەروەردەو فێرکردن بڕی (ترلیۆنێک و 166 ملیار و 187 ملیۆن و 960 هەزار و 625) دیناری بۆ بە ڕێژەی (11.5%) بۆ خەرج کراوە. بۆ وردەکاری خەرجییەکانی وەبەرهێنان لە کەرتە جیاوازەکان لە ماوەی دە مانگی یەکەمی ساڵی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (3)). خشتەی ژمارە (3) سێیەم؛ بەراوردکردنی کۆی داهات و خەرجی وەزارەتی دارایی عێراق تا کۆتایی تشرینی یەکەمی 2023 لە دە یەکەمی ساڵی (2023)دا، کۆی گشتی خەرجییەکانی عێراق بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (90 ترلیۆن و 642 ملیار و 811 ملیۆن و 866 هەزار و 929) دینار. لە کاتێکدا کۆی پوختەی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (106 ترلیۆن و 843 ملیار و 96 ملیۆن و 310 هەزار و 311) دینار. واتە بڕی (16 ترلیۆن و 200 ملیار و 284 ملیۆن و 443 هەزار و 382) دیناری بەڕێژەی (12.9%) لە داهاتی گشتی ماوەتەوە. سەبارەت بە وردەکاری مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار، نیسان، ئایار، حوزەیران، تەموز، ئاب، ئەیلول و تشرینی یەکەمی ساڵی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (4)). خشتەی ژمارە (4) چوارەم؛ خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق تا کۆتایی تشرینی یەکەمی 2023 لە دە مانگی یەکەمی ساڵی (2023)، کۆی خەرجییەکانی هەر سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق (ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی وەزیران)، بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (8 ترلیۆن و 138 ملیار و 423 ملیۆن و 443 هەزار و 733) دینار. بە جۆرێک؛ 1.    ئەنجومەنی نوێنەران بڕی (464 ملیار و 844 ملیۆن و 91 هەزار و 900) دیناری خەرجکردووە، لەو بڕەش تەنها (317 ملیۆن و 126 هەزار و 550) دیناری بە کەمتر لە (0.1%) خەرجییەکانی لە بواری خەرجی وەبەرهێنان بووە. 2.    سەرۆکایەتی کۆمار بڕی (48 ملیار و 308 ملیۆن و 904 هەزار و 698) دیناری خەرجکردووە، (100%)ی خەرجییەکانی لە بابی خەرجی بەگەڕخستن بووە. 3.    ئەنجومەنی وەزیران بڕی (7 ترلیۆن و 625 ملیار و 270 ملیۆن و 447 هەزار و 135) دیناری خەرجکردووە، بڕی (5 ترلیۆن و 883 ملیار و 226 ملیۆن و 161 هەزار و 420) دیناری بە ڕێژەی (77%) لە چوارچێوەی خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (ترلیۆنێک و 742 ملیار و 44 ملیۆن و 285 هەزار و 715) دیناری بە ڕێژەی (23%) بۆ وەبەرهێنان بەخەرج دراوە. بۆ وردەکاری خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە لە دە مانگی یەکەمی ساڵی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (5)). خشتەی ژمارە (5)   سەرچاوەکان؛ 1.    ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق؛ -    حساب الدولة لغایة کانون الثاني لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة شباط لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة آذار لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة نیسان لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة ایار لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة حزیران لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تموز لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة اب لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة ایلول لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تشرین الاول لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة سەرجەم ڕاپۆرتەکان لەم لینکەی خوارەوە بەردەستن؛ https://bitly.ws/YMZ3    

داهاتی باج بە رێژەی (609%) زیادی کردووە راپۆرتی: درەو 🔹 لە ساڵی (2012)، بەراورد بە ساڵی (2022) داهاتی گەشتی باج لە نزیکەی (128 ملیار و 797 ملیۆن) دینارەوە، هەڵکشاوە بۆ زیاتر لە (912 ملیار و 588 ملیۆن) دینار،  بەم پێیەش بڕی زیاتر لە (783 ملیار و 792 ملیۆن) دینار بە ڕێژەی (609%) داهاتی باج زیادی کردووە. 🔹 حکومەتی هەرێم لە سێ سەرچاوەی (باجی کۆمپانیاکان، باجی دەرامەت و باجی میری) باج وەردەگرێت، کە ژمارەیان نزیکەی (ملیۆنێک و 850) باجدەرە. 🔹 گەورە باجدەرانیش لە هەرێمی کوردستان (687) کۆمپانیای گەورەن و (533) کۆمپانیایان لە هەولێر، (102) کۆمپانیان لە سلێمانی و (52) کۆمپانیان لە پارێزگای دهۆکە. داهاتی گشتی باج لە هەرێمی کوردستان (2012 - 2022) پاڵپشت بە داتاو زانیارییەکانی وەزارەتی دارایی حکومەتی هەرێمی کوردستان، لە دوای ساڵی (2019) لەگەڵ دەستبەکاربوونی کابینەی نۆیەم، داهاتی گشتی باج بە ڕێژەیەکی بەرچاو بەرزبووەتەوە و بازێکی گەورەی داوە بەراورد بە ساڵانی پێشتر. بەشێوەیەکی گشتی لە ساڵی (2012)، بەراورد بە ساڵی (2022) داهاتی گەشتی باج لە (128 ملیار و 796 ملیۆن و 730 هەزار و 635) دینارەوە، هەڵکشاوە بۆ (912 ملیار و 588 ملیۆن و 802 هەزار و 373) دینار،  بەم پێیەش بڕی (783 ملیار و 792 ملیۆن و 71 هەزار و 738) دینار بە ڕێژەی (609%) داهاتی باج زیادی کردووە. بەپێی ساڵانەش لە ماوەی (2012 - 2022) داهاتی باج بەجۆرێک گەشەی کردووە بەم شێوەیەی لای خوارە؛ (بڕوانە چارت و خشتەی ژمارە (1))؛ 1.    لە ساڵی (2012) بڕی (128 ملیار و 796 ملیۆن و 730 هەزار و 635) دینار داهاتی گشتی باج بووە. 2.    لە ساڵی (2013) بڕی (161 ملیار و 551 ملیۆن و 782 هەزار و 596) دینار داهاتی گشتی باج بووە، بەم پێیەش بڕی (32 ملیار و 755 ملیۆن و 51 هەزار و 961) دینار بە ڕێژەی (25%) بەراورد بە ساڵی (2012) داهاتی باج زیادی کردووە. 3.    لە ساڵی (2014) بڕی (212 ملیار و 700 ملیۆن و 452 هەزار و 17) دینار داهاتی گشتی باج بووە، بەم پێیەش بڕی (51 ملیار و 148 ملیۆن و 669 هەزار و 421) دینار بە ڕێژەی (32%) بەراورد بە ساڵی (2013) داهاتی باج زیادی کردووە. 4.    لە ساڵی (2015) بڕی (190 ملیار و 164 ملیۆن و 472 هەزار و 407) دینار داهاتی گشتی باج بووە، بەم پێیەش بڕی (22 ملیار و 535 ملیۆن و 979 هەزار و 610) دینار بە ڕێژەی (11%) بەراورد بە ساڵی (2014) داهاتی باج کەمی کردووە. 5.    لە ساڵی (2016) بڕی (179 ملیار و 14 ملیۆن و 265 هەزار و 28) دینار داهاتی گشتی باج بووە، بەم پێیەش بڕی (11 ملیار و 150 ملیۆن و 207 هەزار و 379) دینار بە ڕێژەی (5%) بەراورد بە ساڵی (2015) داهاتی باج کەمی کردووە. 6.    لە ساڵی (2017) بڕی (206 ملیار و 697 ملیۆن و 763 هەزار و 96) دینار داهاتی گشتی باج بووە، بەم پێیەش بڕی (27 ملیار و 683 ملیۆن و 498 هەزار و 68) دینار بە ڕێژەی (15%) بەراورد بە ساڵی (2016) داهاتی باج زیادی کردووە. 7.    لە ساڵی (2018) بڕی (308 ملیار و 535 ملیۆن و 562 هەزار و 258) دینار داهاتی گشتی باج بووە، بەم پێیەش بڕی (101 ملیار و 837 ملیۆن و 799 هەزار و 162) دینار بە ڕێژەی (49%) بەراورد بە ساڵی (2017) داهاتی باج زیادی کردووە. 8.    لە ساڵی (2019) بڕی (627 ملیار و 424 ملیۆن و 94 هەزار و 321) دینار داهاتی گشتی باج بووە، بەم پێیەش بڕی (318 ملیار و 888 ملیۆن و 532 هەزار و 63) دینار بە ڕێژەی (103%) بەراورد بە ساڵی (2018) داهاتی باج زیادی کردووە. 9.    لە ساڵی (2020) بڕی (578 ملیار و 87 ملیۆن و 38 هەزار و 165) دینار داهاتی گشتی باج بووە، بەم پێیەش بڕی (49 ملیار و 337 ملیۆن و 56 هەزار و 156) دینار بە ڕێژەی (8%) بەراورد بە ساڵی (2019) داهاتی باج کەمی کردووە. 10.    لە ساڵی (2021) بڕی (796 ملیار و 287 ملیۆن و 671 هەزار و 746) دینار داهاتی گشتی باج بووە، بەم پێیەش بڕی (218 ملیار و 200 ملیۆن و 633 هەزار و 581) دینار بە ڕێژەی (38%) بەراورد بە ساڵی (2020) داهاتی باج زیادی کردووە. 11.    لە ساڵی (2022) بڕی (912 ملیار و 588 ملیۆن و 802 هەزار و 373) دینار داهاتی گشتی باج بووە، بەم پێیەش بڕی (116 ملیار و 301 ملیۆن و 130 هەزار و 627) دینار بە ڕێژەی (15%) بەراورد بە ساڵی (2021) داهاتی باج زیادی کردووە.     سەرچاوەکانی باج و باجدەران لە هەرێمی کوردستان بەشێوەیەکی گشتی سەرچاوەکانی باج لە هەرێمی کوردستان بریتین لە باجی (کۆمپانیاکان، دەرامەت و میری) پێکەوە لە سالی (2021)دا (ملیۆنێک و 849 هەزار و 994) باجدەریان پێکهێناوە بە جۆرێک؛ کۆمپانیا باجدەرەکان ژمارەیان (24 هەزار و 196)، باجدەرانی دەرامەت (415 هەزار و 445) باجدەر و لە کەرتی خانوبەرەشدا ژمارەیان (ملیۆنێک و 410 هەزار و 380) باجدەربووە. گەورە باجدەرانیش لە هەرێمی کوردستان (687) کۆمپانیای گەورەبوونەو (533) کۆمپانیایان لە هەولێر، (102) کۆمپانیان لە سلێمانی و (52) کۆمپانیان لە پارێزگای دهۆک بوونە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (2 و 3)).     سەرچاوەکان •    وەزارەتی دارایی حکومەتی هەرێمی کوردستان، ڕوونکردنەوەیەک لە وەزارەتی دارایی و ئابوورییەوە، تایبەت بە داهاتی باج لە هەرێمی کوردستان، (14/12/2023)؛ https://bitly.ws/363Ih •    درەو میدیا، گرفتەکانی بەرێوەبردنی داهاتی ناوخۆ، ڕاپۆرتی:  ڕێکخراوی ستۆپ، (28/6/2022)؛ https://bitly.ws/363In    

🔻كورد (7) كورسی، عەرەب (6) كورسی، توركمان (2) كورسی 🔻یەك كورسی كۆتا بۆ (بابلیۆن + یەكێتی) درەو: 🔹یەكێتی: 5 كورسی 🔹هاوپەیمانی عەرەبی: 3 كورسی 🔹بەرەی توركمانی : 2 كورسی 🔹پارتی: 2 كورسی 🔹هاوپەیمانی عروبە: 1 كورسی 🔹هاوپەیمانی قیادە: 2 كورسی 🔹بابلیۆن + یەكێتی: 1 كورسی مەسیحی

درەو: •    پێكهاتەی كورد: 239,730 دەنگ بەرێژەی (44%) •    پێكهاتەی عەرەب: 208,252 دەنگ بەرێژەی (38%) •    پێكهاتەی توركمان: 96,281 دەنگ بەرێژە (18%) پێكهاتەی كورد:  239,730 دەنگ (44%) •    یەكێتی: 155,048 •    پارتی: 52,065 دەنگ •    نەوەی نوێ: 25,585 دەنگ •    یەكگرتوو + كۆمەڵ: 6655 دەنگ •    سۆسیالیست: 377 دەنگ پێكهاتەی عەرەبی:  208,252 دەنگ (38%) •    هاوپەیمانی عەرەبی كەركوك: 100,521 دەنگ •    هاوپەیمانی قیادە: 60,513 دەنگ •    هاوپەیمانی عروبە: 47,218 دەنگ پێكهاتەی توركمان: 96,281 دەنگ (18%) •    بەرەی توركمانی: 74,169 دەنگ •    هاوپەیمانی كەركوكنا: 22,112 دەنگ  

راپۆرت: دره‌و به‌گشتی سێ سیناریۆو (7) ئه‌گه‌ر له‌به‌رده‌م پرۆسه‌ی پێكهێنانی حكومه‌تی خۆجیی كه‌ركوكدا هه‌یه‌، (به‌ره‌ی توركمانی) تاكه‌ لایه‌نه‌ كه‌ له‌ هه‌موو سیناریۆو ئه‌گه‌ره‌كاندا ئاماده‌گیی هه‌یه‌و به‌بێ ئه‌و ناتوانرێت حكومه‌تی خۆجێی كه‌ركوك ته‌شكیل بكرێت، پارتی و یه‌كێتیی به‌یه‌كه‌وه‌ ئه‌گه‌ره‌كانی به‌رده‌میان زیاتره‌، به‌ڵام به‌بێ یه‌كتر، ئه‌گه‌ره‌كانی به‌رده‌م پارتی زۆر لاوازه، سه‌ره‌تای دانوستان بۆ دابه‌شكردنی (5) پۆستی سه‌ره‌كیی پارێزگاكه‌یه‌ كه‌ پۆسته‌كانی (پارێزگارو دوو جێگر- سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌ن و یه‌ك جێگر)ه‌، ورده‌كاری سیناریۆو ئه‌گه‌ره‌كان له‌م راپۆرته‌دا.  نه‌خشه‌ی سیاسی كه‌ركوك دوای هه‌ڵبژاردن ئه‌نجامی به‌رایی هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان، كورسییه‌كانی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوكی (15 كورسی گشتیی+ 1 كورسی كۆتای مه‌سیحی) به‌مشێوه‌یه‌ دابه‌شكرد به‌سه‌ر لایه‌نه‌ سیاسییه‌كاندا:  •    یەكێتیی: 5 كورسی •    هاوپەیمانی عەرەبی: 3 كورسی (ئه‌م هاوپه‌یمانێتییه‌ (راكان جبوری) پارێزگاری بەوەكالەتی كەركوك سه‌رۆكایه‌تیی ده‌كات، هەریەكە لە پرۆژەی عەرەبی خەمیس خەنجەرو كەرامە‌و یەكێتی هێزە نیشتمانییەكان لەخۆدەگرێت‌) •    بەرەی توركمانی: 2 كورسی •    پارتی: 2 كورسی •    قیادە: 2  كورسی (ئه‌مه‌ هاوپه‌یمانێتییه‌ محەمەد تەمیم سەرۆكایەتی دەكات‌و هەریەكە لە حزبی (تەقەدوم)ی محه‌مه‌د حه‌لبوسی ‌و (سیادە)ی خه‌میس خه‌نجه‌ر لەخۆدەگرێت)‌ •    عروبە: 1 كورسی (ئه‌م هاوپه‌یمانێتییه‌ وه‌سفی عاسی سه‌رۆك هۆزی عوبێد سه‌رۆكایه‌تیی ده‌كات و هاوپه‌یمانی عه‌زمی موسه‌ننا سامه‌ڕائی و به‌ره‌ی یه‌كگرتووی عه‌ره‌بی له‌خۆده‌گرێت) •    بابلیۆن: 1 كوسی "كۆتا"ی مه‌سیحی (ره‌یان كلدانی له‌چوارچێوه‌ی ریككه‌وتنێكداو به‌ پشتیوانی یه‌كێتیی ئه‌م كورسییه‌ی برده‌وه‌) له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌م ئه‌نجامه‌و به‌گوێره‌ی رێوشوێنه‌كانی یاسای ژمارەی (10)ی ساڵی 2018ی هەمواری سێیەمی یاسای پارێزگا ناڕێكخراوەكان لەچوارچێوەی هەرێم، سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاو جێگره‌كه‌ی له‌گه‌ڵ پارێزگارو دوو جێگره‌كه‌ی هه‌ڵده‌بژێرێن. سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌ن چۆن هه‌ڵده‌بژێردرێت ؟ یاسای ژمارەی (10)ی ساڵی 2018ی هەمواری سێیەمی یاسای پارێزگا ناڕێكخراوەكان لەچوارچێوەی هەرێم، لە ماددەی  (7)دا، رێوشوێنی هەڵبژاردنی سەرۆك‌و جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگاكانی بەمشێوەیە دیاریكردووە:  •    لە رێكەوتی پەسەندكردنی ئەنجامەكانی هەڵبژاردنەوە، پارێزگار لەماوەی 15 رۆژدا بانگەواز دەكات بۆ سازدانی كۆبونەوەی ئەنجومەنی پارێزگا، ئەگەر پارێزگار بانگەوازی نەكرد بۆ سازدانی كۆبونەوەی ئەنجومەنی نوێ، بەشێوەیەكی ئۆتۆماتیكی لە رۆژی شانزەیەمدا ئەنجومەنی پارێزگا خۆی كۆدەبێتەوە.  •    یەكەم كۆبونەوەی ئەنجومەنی پارێزگا بە سەرۆكایەتی بەتەمەنترین ئەندامی ئەنجومەنەكە بەڕێوەدەچێت، لەم كۆبونەوەیەدا سەرۆك‌و جێگری سەرۆكی ئەنجومەن بە دەنگی (زۆرینەی رەها)ی ئەندامانی ئەنجومەن هەڵدەبژێردرێت، مەبەست لە زۆرینەی رەها دەنگی (50+1)ی تێكڕای ئەندامانی ئەنجومەنەكەیە. واتا ئه‌و كه‌سه‌ی ده‌بێت به‌ سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك، ده‌بێت له‌كۆی (16) ئه‌ندام (9) ئه‌ندام ده‌نگی پێبده‌ن.   به‌ته‌مه‌نترین كاندیدی سه‌ركه‌وتوو بۆ ئه‌نجومه‌نی نوێی پارێزگای كه‌ركوك (راكان جبوری) پارێزگاری به‌وه‌كاله‌تی ئێستای كه‌ركوكه‌، به‌هۆی ئه‌وه‌ی تا هه‌ڵبژاردنی پارێزگاری نوێ راكان جبوری ده‌بێت له‌ پۆستی پارێزگاردا بمێنێته‌وه بۆئه‌وه‌ی بۆشایی یاسایی دروست نه‌بێت‌، بۆیه‌ جبوری له‌ دانیشتنی یه‌كه‌می ئه‌نجومه‌نی پارێزگادا به‌شداری ناكات و له‌دوای ئه‌و به‌ته‌مه‌نترین ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌ن بریتییه‌ له‌ (په‌روین فه‌تاح) له‌ لیستی یه‌كێتیی نیشتمانی و ئه‌م ژنه‌ سه‌رۆكایه‌تیی دانیشتنی یه‌كه‌م ده‌كات.  پارێزگار چۆن هه‌ڵده‌بژێردرێت ؟ بەپێی یاسای پارێزگا ناڕێكخراوەكانی لەچوارچێوەی هەرێمدا، پارێزگارو دوو جێگرەكەی بە دەنگی (زۆرینەی رەها)ی ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگا هەڵدەبژێردرێن، ئەمە لە ماوەیەكدا كە (30) رۆژ تێپەڕ نەبووبێت بەسەر رێكەوتی یەكەم دانیشتنی ئەنجومەندا، واتا هاوشێوه‌ی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌ن، پارێزگاریش ده‌بێت له‌كۆی (16) ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌ن، (9) ئه‌ندام ده‌نگی پێبده‌ن . به‌ڵام ئەگەر هیچ یەكێك لە كاندیدەكان بۆ پۆستی پارێزگار دەنگی (زۆرینەی رەها)ی ئەندامانی ئەنجومەنی بەدەست نەهێنا، لەهەمان دانیشتنی ئەنجومەندا دەنگدانێكی تر رێكدەخرێت، لە دەنگدانی دووەمدا هەر كاندیدێك زۆرینەی دەنگەكانی بەدەستهێنا، دەبێت بە پارێزگار.  ئەوەی لە یاسای (پارێزگا ناڕێكخراوەكان لەچوارچێوەی هەرێم) تێبینی دەكرێت ئەوەیە مەرجی دیاری نەكردووە بۆ ئەوەی ئەو كەسەی خۆی بۆ پۆستی پارێزگار یان جێگرانی پارێزگار كاندید دەكات دەبێت ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگا بێت، واتا كه‌سانی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا مافی خۆكاندیدكردنیان بۆ پۆسته‌كه‌ هه‌یه‌. یاساكە لەم بوارەدا ناڕوونی تێدایە، هەندێك لەو شارەزا یاساییانەی كە (درەو) لەمبارەیەوە قسەی لەگەڵ كردوون، پێشبینی دەكەن دوای هەڵبژاردنە خۆجێییەكان، ئەم یاسایە روبەڕووی شەپۆلێك تانەی یاسایی ببێتەوە لە دادگای باڵای فیدراڵی. پۆستی پارێزگار بۆ كێ ده‌بێت ؟ براوه‌ی یه‌كه‌می هه‌ڵبژاردن له‌ پارێزگای كه‌ركوك، یه‌كێتیی نیشتمانی كوردستانه‌، ئه‌م حزبه‌ له‌ دوای رووداوه‌كانی 16ی ئۆكتۆبه‌ری 2017وه‌ پۆستی پارێزگاری كه‌ركوكی له‌ده‌ستدا، له‌وكاته‌وه‌ تائێستا پۆستی پارێزگاری كه‌ركوك به‌وه‌كاله‌ت له‌لایه‌ن (راكان جبوری)یه‌وه‌ به‌ڕێوه‌ده‌برێت، كه‌ سه‌ربه‌ پێكهاته‌ی عه‌ره‌بی كه‌ركوكه‌.  له‌ یه‌كه‌م هه‌ڵبژاردنی خۆجێیی دوای كه‌وتنی رژێمی پێشووی عێراقدا كه‌ ساڵی 2005 به‌ڕێوه‌چوو، ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك له‌ (41) كورسی پێكهاتبوو، كورسییه‌كان به‌مشێوه‌یه‌ به‌سه‌ر پێكهاته‌كانی كه‌ركوكدا دابه‌شبوو بوو:  •    پێكهاته‌ی كورد: 26 كورسی (كورد ئه‌وكات به‌ لیستی برایه‌تی كه‌ركوك به‌شدار بوو كه‌ زۆرینه‌ی حزبه‌ كوردییه‌كانی له‌خۆگرتبوو، له‌م هه‌ڵبژادنه‌دا كورد رێژه‌ی 63%ی تێكڕای كورسی پارێزگای وه‌رگرتبوو).  •    پێكهاته‌ی توركمان: 9 كورسی (به‌ره‌ی توركمانی و هاوپه‌یمانی ئیسلامی توركمانی نوێنه‌رایه‌تی ئه‌م كورسیانه‌یان ده‌كرد). •    پێكهاته‌ی عه‌ره‌بی: 6 كورسی (گردبوونه‌وه‌ی عه‌ره‌بی و گردبوونه‌وه‌ی نیشتمانی عێراق نوێنه‌رایه‌تی ئه‌م كورسیانه‌یان ده‌كرد) ساڵی 2005 له‌چوارچێوه‌ی رێككه‌وتنی حكومه‌تی خۆجێی كه‌ركوكدا كورد پۆستی پارێزگاری برد (عه‌بدولڕه‌حمان مسته‌فا پۆسته‌كه‌ی وه‌رگرت، وه‌كو سه‌ربه‌خۆیه‌ك و به‌ نوێنه‌رایه‌تی پێكهاته‌ی كورد)و  دواتر جێگری پارێزگاری كەركوك درایە (راكان جبوری) له‌چوارچێوه‌ی رێككه‌وتنه‌كه‌دا، پۆستی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا پێكهاتەی توركمان وەری نەگرت (رزگار عەلی ) بووە سەرۆكی ئەنجومەن و (رێبوار تاڵەبانی) كرایە جێگری، سێ سیناریۆو حه‌وت ئه‌گه‌ر ئێستاو له‌به‌ر رۆشنایی ده‌ره‌نجامی هه‌ڵبژاردنی نوێی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكاندا، ده‌كرێت چه‌ند سیناریۆیه‌ك بۆ هه‌ڵبژاردنی پۆستی پارێزگاری كه‌ركوك پێشبینی بكرێت، به‌ڵام به‌ر له‌ نوسینی سیناریۆكان ده‌بێت بڕگه‌ی (چواره‌م) له‌ مادده‌ی (13)ی یاسای ژماره‌ی (4)ی ساڵی 2023 (هه‌مواری سێیه‌می یاسای هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران و ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان) له‌به‌رچاو بگیرێت. بڕگه‌ی (چواره‌م)ی ئه‌م مادده‌یه‌ ده‌ڵێ:" ده‌سه‌ڵات به‌ نوێنه‌رایه‌تییه‌كی دادپه‌روه‌رانه‌ دابه‌شده‌كرێت، به‌جۆریك زامنی به‌شداری هه‌موو پێكهاته‌كان پارێزگای كه‌ركوك بكرێت، به‌بێ له‌به‌رچاوگرتنی ئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردن)، له‌ به‌ر رۆشنایی ئه‌م بڕگه‌ یاساییه‌دا، ده‌بێت له‌ هه‌موو سیناریۆكانی پێكهێنانی حكومه‌تی خۆجێی كه‌ركوكدا، به‌شداری سێ پێكهاته‌ سه‌ره‌كییه‌كه‌ (كورد+ عه‌ره‌ب+ توركمان) له‌به‌رچاو بگیرێت.  سه‌ره‌تای دانوستان بۆ پێكهێنانی حكومه‌تی خۆجێی كه‌ركوك له‌سه‌ر دابه‌شكردنی (5) پۆستی سه‌ره‌كی ده‌بێت كه‌ ئه‌مانه‌ن:  •    پۆستی پارێزگار •    پۆستی جێگری یه‌كه‌می پارێزگار •    پۆستی جێگری دووه‌می پارێزگار •    پۆستی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا •    پۆستی جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا به‌هۆی ئه‌وه‌ی له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا ته‌نیا به‌ره‌ی توركمانی به‌ سه‌رۆكایه‌تیی (حه‌سه‌ن تۆران) نوێنه‌رایه‌تیی پێكهاته‌ی توركمان ده‌كات و (2) كورسی بردووه‌، له‌ هه‌موو سیناریۆكانی پێكهێنانی حكومه‌تی خۆجێی كه‌ركوكدا به‌ره‌ی توركمانی ئاماده‌گیی هه‌یه‌، ئه‌مه‌ چانسێكه‌ كه‌ حزبه‌كانی تری سه‌ربه‌ پێكهاته‌كانی تر نییانه‌.  به‌گشتی سێ سیناریۆو (7) ئه‌گه‌ر له‌به‌رده‌م پرۆسه‌ی پێكهێنانی حكومه‌تی خۆجیی كه‌ركوكدا هه‌یه‌، (به‌ره‌ی توركمانی) تاكه‌ لایه‌نه‌ كه‌ له‌ هه‌موو سیناریۆو ئه‌گه‌ره‌كاندا ئاماده‌گیی هه‌یه‌و به‌بێ ئه‌و ناتوانرێت حكومه‌تی خۆجێی كه‌ركوك ته‌شكیل بكرێت، پارتی و یه‌كێتیی به‌یه‌كه‌وه‌ ئه‌گه‌ره‌كانی به‌رده‌میان زیاتره‌، به‌ڵام به‌بێ یه‌كتر، ئه‌گه‌ره‌كانی به‌رده‌م پارتی زۆر لاوازه‌. ‌  سیناریۆی یه‌كه‌م ئه‌گه‌ر پارتی و یه‌كێتیی له‌چوارچێوه‌ی رێككه‌وتنێكدا ناكۆكییه‌كانیان به‌لادا بخه‌ن، پێكه‌وه‌ ده‌بن به‌ خاوه‌نی (8) كورسی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا (یه‌كێتیی 5 كورسی و پارتی 2 كورسی + 1 كورسی بابلیۆن)و له‌م حاڵه‌ته‌دا بۆ وه‌رگرتنی پۆستی پارێزگار ته‌نیا پێویستیان به‌ یه‌ك كورسی تر ده‌بێت: بۆ ئه‌م بژارده‌یه‌ چه‌ند ئه‌گه‌رێك له‌به‌رده‌ستدایه‌: •    ئه‌گه‌ری یه‌كه‌م: كورد به‌ (8) كورسییه‌وه‌ له‌گه‌ڵ هاوپه‌یمانی عروبه‌ ریككه‌وتن بكات كه‌ خاوه‌نی (1) كورسی ئه‌نجومه‌نی پارێزگایه‌و (وه‌سفی عاسی) سه‌رۆك هۆزی عوبێد سه‌رۆكایه‌تیی ده‌كات و له‌گه‌ڵ موسه‌ننا سامه‌ڕایی سه‌رۆكی هاوپه‌یمانی عه‌زم شه‌ریكه‌، به‌تایبه‌تیش كه‌ موسه‌ننا سامه‌ڕایی له‌گه‌ڵ یه‌كێتیی نزیكایه‌تیی هه‌یه‌. له‌م سیناریۆیه‌دا، به‌ره‌ی توركمانی وه‌كو تاكه‌ نوێنه‌ری پێكهاته‌ی توركمان به‌ (2) كورسییه‌وه‌ ئاماده‌یی ده‌بێت. له‌م سیناریۆیه‌دا یه‌كێتیی وه‌كو براوه‌ی یه‌كه‌م هه‌ڵبژاردن ده‌كرێت پۆستی پارێزگار ببات و به‌ره‌ی توركمانیش پۆستی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا، هاوپه‌یمانی عروبه‌ پۆستی جێگری یه‌كه‌می پارێزگارو پارتی پۆستی جێگری دووه‌می پارێزگار ببات (هاوكات پارتی قسه‌ی هه‌بێت له‌ دیاریكردنی كاندیدی پارێزگاردا)، جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نیش بدرێت به‌ كورسی "كۆتای"ی مه‌سیحییه‌كان كه‌ سه‌ربه‌ ره‌یان كلدانی-یه‌. •    ئه‌گه‌ری دووه‌م: كورد به‌ (8) كورسییه‌وه‌ هاوپه‌یمانی له‌گه‌ڵ (هاوپەیمانی عەرەبی) بكات كه‌ (3) كورسی هه‌یه‌و راكان جبوری پارێزگاری بەوەكالەتی كەركوك سه‌رۆكایه‌تیی ده‌كات، هەریەكە لە پرۆژەی عەرەبی خەمیس خەنجەرو كەرامە‌و یەكێتی هێزە نیشتمانییەكان لەخۆدەگرێت‌، له‌م سیناریۆیه‌شدا به‌ هه‌مان شێوه‌ به‌ره‌ی توركمانی به‌ (2)  كورسییه‌وه‌ی ئاماده‌یی هه‌یه‌. له‌م سیناریۆیه‌دا ده‌كرێت یه‌كێتیی وه‌كو براوه‌ی یه‌كه‌می هه‌ڵبژاردن پۆستی پارێزگار وه‌ربگرێت و هاوپه‌یمانی عه‌ره‌بی وه‌كو براوه‌ی دووه‌می هه‌ڵبژاردن پۆستی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا وه‌ربگرێت، پارتی دیموكراتی كوردستان پۆستی جێگری یه‌كه‌می پارێزگارو به‌ره‌ی توركمانیش جێگری دووه‌می پارێزگار وه‌ربگرێت و بابلیۆن پۆستی جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا وه‌ربگرێت وه‌كو نوێنه‌ری پێكهاته‌ی مه‌سیحیی له‌ كه‌ركوك. •    ئه‌گه‌ری سێیه‌م: ‌ كورد به‌ (8) كورسییه‌وه‌ هاوپه‌یمانێتی له‌گه‌ڵ هاوپه‌یمانی (قیادە) بكات كه‌ 2  كورسی هه‌یه‌و محەمەد تەمیم سەرۆكایەتی دەكات‌و هەریەكە لە حزبی (تەقەدوم)ی محه‌مه‌د حه‌لبوسی ‌و (سیادە)ی خه‌میس خه‌نجه‌ر لەخۆدەگرێت، له‌م سیناریۆیه‌شدا به‌ هه‌مان شێوه‌ی به‌ره‌ی توركمانی به‌ (2) كورسییه‌وه‌ ئاماده‌یی هه‌یه‌. له‌م سیناریۆیه‌شدا به‌هه‌مان شێوه‌ ده‌كرێت یه‌كێتیی وه‌كو براوه‌ی یه‌كه‌می هه‌ڵبژاردن پۆستی پارێزگاری كه‌ركوك ببات و پۆستی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا بدرێت به‌ هاوپه‌یمانی قیاده‌، به‌ره‌ی توركمانی جێگری یه‌كه‌می پارێزگارو پارتی جێگری دووه‌می پارێزگار وه‌ربگرێت، جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاش بدرێت به‌ بابلیۆنی ره‌یان كلدانی. ‌ سیناریۆی دووه‌م ئه‌گه‌ر یه‌كێتیی و پارتی وه‌كو نوێنه‌ری پێكهاته‌ی كورد له‌نێوان خۆیان نه‌گه‌نه‌ رێكككه‌وتن و به‌جیا بچنه‌ ناو دانوستان بۆ پێكهێنانی حكومه‌تی خۆجێی كه‌ركوك، ئه‌وكاته‌ هه‌ریه‌كه‌یان له‌به‌رده‌م چه‌ند بژارده‌یه‌كدان، له‌ هه‌موو بژارده‌كانی ئه‌م سیناریۆیه‌شدا به‌ره‌ی (توركمانی) وه‌كو تاكه‌ نوێنه‌ری پێكهاته‌ی توركمان ئاماده‌یی هه‌یه‌و ئه‌مه‌ واده‌كات مه‌رجه‌كانی خۆی له‌ دانوستاندا به‌سه‌ر هه‌ریه‌كه‌ له‌ یه‌كیتیی و پارتیدا بسه‌پینێت، به‌ڵام یه‌كێتیی وه‌كو براوه‌ی یه‌كه‌م هه‌ڵبژاردن چانسی زیاتره‌، ئه‌گه‌ره‌كانی به‌رده‌م پارتی و یه‌كێتیی ئه‌مانه‌ن:  •    ئه‌گه‌ری یه‌كه‌م: یه‌كێتیی به‌ (6) كورسییه‌وه‌ (5 كورسی خۆی+ 1 كورسی كۆتای مه‌سیحی) له‌گه‌ڵ به‌ره‌ی توركمانی (2 كورسی)و هاوپه‌یمانی عروبه‌ (1 كورسی) رێككه‌وتن بكات، ده‌توانێت (9) كوسی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا كۆبكاته‌وه‌ بۆ هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌ن و پارێزگار. له‌م سیناریۆیه‌دا ده‌كرێت یه‌كێتیی وه‌كو براوه‌ی یه‌كه‌می هه‌ڵبژاردن پۆستی پارێزگار ببات و پۆستی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نیش بۆ به‌ره‌ی توركمانی بێت، هاوپه‌یمانی عروبه‌ پۆستی جێگری یه‌كه‌می پارێزگار ببات و پۆستی جێگری دووه‌می پارێزگاریش بدرێت به‌ به‌ره‌ی توركمانی، پۆستی جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاش بۆ پیكهاته‌ی مه‌سیحی (بابلیۆن) بێت. •    ئه‌گه‌ری دووه‌م: یه‌كێتیی به‌ (6) كورسییه‌وه‌ هاوپه‌یمانێتیی  له‌گه‌ڵ به‌ره‌ی توركمانی (2 كورسی)و هاوپه‌یمانی عه‌ره‌بی راكان جبوری بكات كه‌ (3) كورسی هه‌یه‌، له‌م سیناریۆیه‌دا ده‌كرێت یه‌كێتیی پۆستی پارێزگار ببات و پۆستی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا بدرێت به‌ پێكهاته‌ی عه‌ره‌ب كه‌ هاوپه‌یمانی عه‌ره‌بی وه‌كو براوه‌ی دووه‌م  هه‌ڵبژاردن نوێنه‌رایه‌تی ده‌كات، پۆستی جێگری یه‌كه‌می پارێزگا بدرێت به‌ به‌ره‌ی توركمانی و جێگری دووه‌می پارێزگاش بدرێت به‌ كه‌سێك له‌ پێكهاته‌ی مه‌سیحی، هاوكات پۆستی جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاش هه‌ر بۆ به‌ره‌ی توركمانی بێت.  •    ئه‌گه‌ری سێیه‌م: ئه‌گه‌ر یه‌كێتیی به‌ (6) كورسییه‌وه‌ له‌گه‌ڵ به‌ره‌ی توركمانی (2 كورسی)و هاوپه‌یمانی قیاده‌ (2 كورسی) رێككه‌وتن بكات، له‌م سیناریۆیه‌دا یه‌كێتیی پۆستی پارێزگار ده‌بات، پیاده‌ پۆستی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا، به‌ره‌ی توركمانی جێگری یه‌كه‌می پارێزگارو جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا ده‌بات، جێگری دووه‌می پاریزگاریش بۆ پێكهاته‌ی مه‌سیحی (بابلیۆن) ده‌مێنێته‌وه‌.  •     ئه‌گه‌ری چواره‌م: ئه‌گه‌ر پارتی له‌ دانوستاندا پێش یه‌كێتیی بكه‌وێت و به‌ (2) كورسییه‌وه‌ له‌گه‌ڵ هه‌موو براوه‌كانی پێكهاته‌ی عه‌ره‌ب و توركمان رێككه‌وتن بكات ئه‌وا ده‌توانێت به‌ تێكڕا (10) كورسی كۆبكاته‌وه‌و یه‌كێتیی له‌ پرۆسه‌ی سه‌ركردایه‌تیكردنی پێكهێنانی حكومه‌تی خۆجێی كه‌ركوك دروبخاته‌وه‌، له‌م سیناریۆیه‌دا پێكهاته‌ی عه‌ره‌بی باڵاده‌ست ده‌بێت، چونكه‌ به‌تێكڕا (6) كورسی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای بردوه‌ته‌وه‌، بۆیه‌ پۆستی پارێزگا ده‌بات، له‌دوای ئه‌ویش به‌ره‌ی توركمانی (2) كورسی هه‌یه‌و له‌گه‌ڵ (2) كورسییه‌كه‌ی پارتیدا به‌تێكڕا ئه‌م به‌ره‌یه‌ (10) كورسی ده‌بێت و ده‌توانێت یه‌كێتیی له‌ پرۆسه‌كه‌ دوربخاته‌وه‌، به‌ڵام ئه‌گه‌ سیناریۆیه‌كی لاوازه‌.  سیناریۆی سێیه‌م پێكهاته‌ی عه‌ره‌ب به‌ (6) كورسییه‌وه‌ له‌ناو خۆیاندا ریكبكه‌ن و كوتله‌یه‌كی به‌هێز له‌ناو ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك دروست بكه‌ن و دانوستان بكه‌ن بۆ پێكهێنانی حكومه‌تی خۆجێی كه‌ركوك، له‌م حاڵه‌دا به‌ره‌ی توركمانیان له‌گه‌ڵ بێت به‌ (2) كورسییه‌وه‌، له‌م سیناریۆیه‌دا عه‌ره‌ب و توركمان به‌ تێكڕا (8) كورسی ئه‌نجومه‌نیان ده‌بێت و ته‌نیا پێویستیان به‌ (1) كورسی ده‌بێت بۆ یه‌كلاكردنه‌وه‌ی حكومه‌تی خۆجێیی، پارتی و یه‌كێتیی هه‌ریه‌كێكیان به‌شداری له‌م سیناریۆیه‌دا بكه‌ن پۆستی پارێزگاریان پێنادرێت، بۆیه‌ ئه‌مه‌ش سیناریۆیه‌كی لاوازه‌. 

(دره‌و): تورکیا راگرتنی گەشتەکانی بۆ فڕۆكه‌خانه‌ی سلێمانی تا ٢٢ی ٦ی ٢٠٢٤ درێژکردەوە، رۆژی 3ی نیسانی ئەمساڵ، توركیا گەشتە ئاسمانییەكانی بۆ فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی راگرت، بڕیاربوو ئەم راگرتنە تاوەكو مانگی تەموزی ئه‌مساڵ بەردەوام بێت، بەڵام رۆژی 3ی ته‌موز دەسەڵاتدارانی توركیا راگرتنی گەشتەكانیان بۆ فڕۆكەخانەی سلێمانی تاوەكو 3ی كانونی دووەمی 2024 واتا بۆ ماوەی (6) مانگی تر، درێژكردەوە. دەسەڵاتدارانی توركیا دەڵێن راگرتنی گەشتەكانی فڕۆكەخانەی سلێمانی بۆ دەربڕینی نیگەرانییە دژی زیادبوونی جموجوڵی پارتی كرێكارانی كوردستان لە سنوری پارێزگای سلێمانی. رۆژی 7ی نیسانی رابردوو، دوای سێ رۆژ لە راگرتنی گەشتە ئاسمانییەكانی سلێمانی، فڕۆكەیەكی بێفڕۆكەوانی توركیا لەكاتی گەڕانەوەی مەزڵوم كۆبانێ فەرماندەی هێزەكانی سوریای دیموكرات، موشەكێكی ئاڕاستەی ناوچەیەكی نزیك لە كارگۆی فڕۆكەخانەی سلێمانی كرد، هێرشەكە هیچ زیانێكی بەدواوە نەبوو، تەنیا بۆ گەیاندنی پەیامێك بوو لەبارەی ئەوەی توركیا ئاگاداری سەردانەكەی مەزڵوم كۆبانێیە بۆ سلێمانی. فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكانی توركیا، ناو بەناو لە سنوری پارێزگای سلێمانی هێرش ئەنجام دەدەن‌و بەرپرسانی پارتی كرێكاران دەكەنە ئامانج. لەدوای راگرتنی گەشتەكانی فڕۆكەخانەی سلێمانی، قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان سەردانی توركیای كرد‌و بەرپرسانی ئەو وڵاتەی بینی، بەڵام ئه‌مه‌ كاریگه‌ریی له‌سه‌ر بڕیاره‌كه‌ی توركیا نه‌بوو.

درەو: ئەوەی تا ئێستا بە نافەرمی راگەیەندراوە، لە پارێزگای كەركوك دەنگی پارتی (5%) زیادی كردووە بەراورد بە هەڵبژاردنی پێشوو، كورسیەكانیشی وەك خۆیەتی، دەنگی یەكێتی (88%) زیادی كردووە، (2) كورسی زیاتری بەدەستهێناوە لە هەڵبژاردنی پێشوو، نەوەی نوێ بە نزیكەی هەمان دەنگی پێشووی هێناتەوە، بەڵام هیچ كورسیەكی بەدەست نەهێناوە. بە پێی دوایین ئاماری نافەرمی دەنگدانی گشتی و تایبەت، دەنگی یەكێتی و پارتی و نەوەی نوێ لە پارێزگای كەركوك بەم شێوەیە بووە: یەكێتی: ئەنجامی دەنگ و كورسی یەكێتی لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك كە لە 18/12/2023 بەڕێوە چوو : یەكێتی لە 2023: ژمارەی دەنگ: (155,048) دەنگ ژمارەی كورسی: 5 كورسی یەكێتی لە 2021: ژمارەی دەنگ: (82,286) دەنگ ژمارەی كورسی: 3 كورسی جیاوازی دەنگ: 72,762 دەنگ بەرێژەی 88% زیادی كردووە جیاوازی كورسی: 2 كورسی بەرێژەی 40% زیادیكردووە پارتی: ئەنجامی دەنگ و كورسی پارتی لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك و ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 2021 - 2023: پارتی لە 2023: ژمارەی دەنگ: (52,065) دەنگ ژمارەی كورسی: 2 كورسی پارتی لە 2021: ژمارەی دەنگ: (49,538) دەنگ ژمارەی كورسی: 2 كورسی جیاوازی دەنگ: 2,527 دەنگ بەرێژەی 5% زیادی كردووە جیاوازی كورسی: وەك خۆی نەوەی نوێ: ئەنجامی دەنگ و كورسی نەوەی نوێ لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك و ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 2021 - 2023: نەوەی نوێ لە 2023: ژمارەی دەنگ: (25,556) دەنگ ژمارەی كورسی: 0 كورسی نەوەی نوێ لە 2021: ژمارەی دەنگ: (25,391) دەنگ ژمارەی كورسی: 1 كورسی جیاوازی دەنگ: 165 دەنگ بەرێژەی 0.6% زیادی كردووە جیاوازی كورسی: 1 كورسی كەمیكردووە ئەنجام: یەكێتی ژمارەی دەنگ و كورسیەكانی زیادیكردووە پارتی ژمارەی دەنگەكانی زیادی كردووەو كورسیەكانی وەك خۆیەتی نەوەی نوێ ژمارەی دەنگەكانی زیادیكردووە كورسی نەهێناوە.    

درەو: دەنگی لیستە كوردییەكان لە هەڵبژاردنە گشتییەكانی كەركوكدا ساڵی 2025: (237,350 ) دەنگ ساڵی 2010: (277,942) دەنگ ساڵی 2014: ( 301,649) دەنگ ساڵی 2018: (216,038) دەنگ ساڵی 2021: (160,121) دەنگ ساڵی 2023: (217,774) دەنگ  

  درەو: زیاتر لە (17) هەزار دەنگدەری لیستە كوردییەكان تەنیا دەنگیان بە لیستەكان داوەو دەنگیان بە كاندیدەكان نەداوە، لیستی یەكێتی (5%) و پارتی (8%) و نەوەی نوێ (20%) و یەكگرتوو و كۆمەڵ (19%) و سۆسیالیست (40%) دەنگیان بە كانیدید نەداوەو تەنیا دەنگیان بە لیستەكە داوە. بە پێی راگەیەندراوی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق: لیستی یەكێتی (هاوپەیمانی هێزو ئیرادەمانە): •    لیستی یەكێتی (139,373) دەنگی بەدەستهێناوە •    كۆی دەنگی كاندیدەكانیان: 133,126 دەنگ •    دەنگی نەدراو بە كاندید: 6,247 دەنگ واتا (5%) دەنگدەرانی یەكێتی كاندیدەكانیان بە دڵ نەبووەو تەنیا دەنگیان بە لیستەكەیان داوە. لیستی پارتی: •    لیستی پارتی: (46,749) دەنگی بەدەستهێناوە •    كۆی دەنگی كاندیدەكانیان: 42,199 دەنگ •    دەنگی نەدراو بە كاندید: 4,550 دەنگ واتا (8%) دەنگدەرانی پارتی كاندیدەكانیان بە دڵ نەبووەو تەنیا دەنگیان بە لیست داوە. نەوەی نوێ: •    لیستی نەوەی نوێ (24,620) دەنگی بەدەستهێناوە •    كۆی دەنگی كاندیدەكانیان: 19,762 دەنگ •    دەنگی نەدراو بە كاندید: 4,858 دەنگ واتا (20%) دەنگدەرانی نەوەی نوێ كاندیدەكانیان بە دڵ نەبووەو تەنیا دەنگیان بە لیستەكەیان داوە. یەكگرتوو كۆمەڵ: •    هاوپەیمان مەشخەڵی كەركوك (یەكگرتوو+ كۆمەڵ),  (6655) دەنگی بەدەستهێناوە •    كۆی دەنگی كاندیدەكانیان: 5,392دەنگ •    دەنگی نەدراو بە كاندید: 1,263 دەنگ واتا (19%) دەنگدەرانی یەكگرتوو و كۆمەڵ كاندیدەكانیان بە دڵ نەبووەو تەنیا دەنگیان بە لیست داوە. لیستی سۆسیالیست: •     لیستی سۆسیالیست (377) دەنگی بەدەستهێناوە •    كۆی دەنگی كاندیدەكانیان: 2,55 دەنگ •    دەنگی نەدراو بە كاندید: 152 دەنگ واتا (40%) دەنگدەرانی سۆسیالیست كاندیدەكانیان بە دڵ نەبووەو تەنیا دەنگیان بە لیستەكیان داوە.  

درەو: لە پارێزگاكانی (كەركوك, نەینەوا, سەڵاحەدین, دیالە) پارتی و یەكێتی (400) هەزار دەنگیان بەدەستهێناوە، یەكێتی (217) هەزار دەنگ و پارتی (182) هەزار دەنگی بەدەستهێناوە، لەو ناوچانە یەكێتی و پارتی (15) كورسیان بەدەستهێناوە، یەكێتی (9) كورسی و پارتی (6) كورسی بەدەستهێناوە. 🔹 یەكێتی: لە (كەركوك, نەینەوا, سەڵاحەدین, دیالە) یەكێتی (217,475 ) دەنگی بەدەستهێناوە بە جۆرێك •    كەركوك: 139373 دەنگ و (5) كورسی •    نەینەوا: 45939   دەنگ و (2) كورسی •    دیالە: 23715  دەنگ و (1) كورسی •    سەڵاحەدین: 8448 دەنگ و (1) كورسی كۆی گشتی لە (كەركوك, نەینەوا, سەڵاحەدین, دیالە) یەكێتی (217,475 ) دەنگ و (9) كورسی بەدەستهێناوە. 🔹پارتی: لە (كەركوك, نەینەوا, سەڵاحەدین, دیالە) پارتی (182,662) دەنگی بەدەستهێناوە بە جۆرێك •    كەركوك: 46749 دەنگ و (2) كورسی •    نەینەوا: 127938   دەنگ و (4) كورسی •    دیالە: 6804  دەنگ و (0) كورسی •    سەڵاحەدین: 1171 دەنگ و (0) كورسی كۆی گشتی لە (كەركوك, نەینەوا, سەڵاحەدین, دیالە) پارتی (182,662) دەنگ و (6) كورسی بەدەستهێناوە.    

درەو: راپۆرتی (پاول ئیدۆن) بە ناونیشانی " لە كۆتایدا رەنگە كوردستانی عێراق بەرگری ئاسمانی بەدەستبهێنێت دوای ساڵانێك لە هێرشی بێ پاساو بە موشەك و فرۆكەی بێفرۆكەوان" كە لە گۆڤاری (فۆربس)ی ئەمریكی بڵاوكراوەتەوە. 🔹یاسای رێگەپێدانی بەرگری نیشتمانی گشتی بۆ ساڵی (2024) كە كۆنگرێس بڕیاری لێداوە, بڕگەیەكی تایبەت لە خۆ دەگرێت پەیوەستە بە چەكداركردنی هێزی پێشمەرگە لە كوردستانی عێراق بە سیستمی بەرگری ئاسمانی. 🔹هەنگاوێكی لەوشێوەیە جێگەی پێشوازی دەبێت لەوناوچە ئۆتۆنۆمیە, بەهۆی ئەوەی روبەڕوی هێرشی چەندبارە بووەتەوە بە موشەك و فرۆكەی بێفرۆكەوان, لەلایەن ئێرانی دراوسێی و میلیشیاكانی هاوپەیمانیەوە. 🔹ئەو بڕگەیەیەی لە پرۆژە یاساكەدا هاتووە, لەدەقەكەیدا دەڵێت" پلانی كار دابنرێت بۆ پێدان و راهێنان كردن بە هێزە ئەمنیە عێراقیەكان و هێزەكانی پێشمەرگەی كوردستان, بۆ بەرگریكردن دژی هەر هێرشێك بە موشەك و چەكی تر, ئەوەش لە یەكی شوباتی (2024)داو, جێبەجێكردن و ئامادەكردنی لەماوەی (90) رۆژدا. 🔹لەساتی هەڵگیرساندنی جەنگی نێوان ئیسرائیل و حەماسەوە لە غەزە, هێزەكانی ئەمریكا روبەڕووی چەندین هێرش بوونەتەوە بە موشەك و فرۆكەی بێفرۆكەوان لە عێراق و سوریا, كە بنكەی هێزەكانی ئەمریكای لە فرۆكەخانەی نێودەوڵەتی هەولێر كردووەتە ئامانج. 🔹زۆرێك لەم هێرشانە ئامانجی ئەوەیە توانای ئەو میلیشیایانە بۆ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەربخات لە پێكانی ئامانجەكانی, تەنانەت لەناو سنوری هەرێمی كوردستانیش, كە بەشێوەیەكی رێژەیی ناوچەیەكی ئارامە, ئەوەش هێزەكانی ئەمریكا روبەڕوی مەترسی راستەوخۆ دەكاتەوە. 🔹بەپێچەوانەی گەڕەكەكانی دەوروبەری ناوچەی سەوز لە بەغدادی پایتەخت, گەڕەكەكانی دەوروبەری فرۆكەخانەی هەولێر, چەندین باڵەخانەی بەرز لەخۆ دەگرێت,  زۆرێكیشیان لە سەروبەندی دروستكردندان. 🔹سەربازە ئەمریكیەكان  پێشتر خۆیان لاداوە لە بەركارهێنانی سیستمی"سی رام" دژە موشەك و گولە هاوەن و تۆپ لەمیانی هێرشی (15) شوباتی (2021) بۆ سەر فرۆكەخانەی هەولێر, بەهۆی ئەوەی ترسیان هەبووە باڵەخانە بەرزە نزیكەكانی شارەكە بەهەڵە بەربكەون. 🔹 هێرشەكانی ئێران و ئەوانی تریش, بەروونی خاڵە لاوازەكانی لە هەرێمی كوردستان دەرخست. 🔹هێزەكانی ئەمریكا لە فرۆكەخانەی هەولێر بەردەوام دەبن لە پاراستنی بنكەكەیان بە بەكارهێنانی سیستمی "سی رام", كوردەكانیش پێویستیان بە بەرگری ئاسمانی گەورەتر هەیە. 🔹هەر سیستمێكی بەرگری ئاسمانی كە ویلایەتە یەكگرتووەكان رەزامەندی لەسەر پیشانبدات بە دابینكردنی بۆ هەرێمی كوردستان, پێناچێت وەك سیستمی "ئێم ئەی ئێم-104 پاتریۆت"ی بەناوبانگ و دورمەودا پێشكەوتووبێت. 🔹پێشكەوتوترین سیستمی بەرگری ئاسمانی لەئێستادا لای سوپای عێراق سیستمی "بانتسیر-ئێس1" روسی كورت مەودایە, بەڵام ئەگەری زۆرە بەغداد دژی ئەوەبێت هەرێمی كوردستان هەر سیستمێك بەدەستبهێنێت لەوەی خۆی پێشكەوتوتربێت. 🔹پێدەچێت ویلایەتە یەكگرتووەكان سیستمی كورت مەوداو مامناوەند بدات بەهەرێمی كوردستان, توانای دژە هێرشی موشەكی میلیشیاكان و فرۆكەی بێفرۆكەوانی هەبێت, كە بێگومان كوردستان تەنها بە ئامانجی بەرگری بەكاریدەهێنێت. 🔹بەدڵنیایی ئێران ناڕەزایی دەردەبڕێت, بەكرداریش دوای رونكردنەوەی كردووە لەبارەی ئەو پرسە, كاتێك ئەو بڕگەیە دەركەوت كە پەیوەست بەچەكداركردن, بەڵام بەدور دەزانرێت ئێران وا تەماشای ئەوە بكات, ئەگەر كوردستان ئەو چەكە بەدەستبهێنێت, وەك هەڕەشەیەكی ستراتیجی دەبێت لەسەری. 🔹پێشمەرگە ئەو سیستمە بەدەستبهێنێت, لەگەڵ هەندێك موشەكی زەوی بە ئاسمانی, كە لەسەر شان دەتەقێنرێت دژی فرۆكەی بێفرۆكەوان, بێگومان زۆر لە نەبوونی باشترە.