راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت (878 هەزار) موچەخۆر تائێستا موچەی مانگی ئایاری رابردویان وەرنەگرتووە، پشووی جەژن كێشەی بۆ هاتنی پارەی لە بەغدادەوە بۆ هەرێمی كوردستان دروستكردووە، پەرلەمانی كوردستان كە چاودێرە لەسەر حكومەت ئەم رۆژانە سەرقاڵی دابینكردنی پاسەوان‌و جێگیركردنی ئیمتیازاتەكانی تری پەرلەمانتارانە، سەرۆكی حكومەت بۆ پشووی جەژن گەشتی دەرەوەی وڵاتی كردووە، وتەبێژی حكومەتیش وەڵامی تەلەفۆن ناداتەوە، (درەو میدیا) لەم راپۆرتەدا زانیاری زیاتر بڵاودەكاتەوە. تەنیا پێنج وەزارەت وەریانگرتووە زیاتر لە (40) رۆژە كابینەی نوێی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە سەرۆكایەتی مەسرور بارزانی دەستبەكاربووە، ئەم كابینەیە لەیەكەم ئەزموونی دابەشكردنی موچەدا، بەشێكی زۆر لە فەرمانبەرانی دوچاری دوودڵی كرد. بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو میدیا)، ئێستا لە كۆی (31) وەزارەت‌و سەرۆكایەتی‌و دەستە، تەنیا (5) وەزارەت موچەی مانگی ئایاریان وەرگرتووە، واتە لە كۆی (ملیۆنێك‌و 249 هەزار) موچەخۆر تەنیا (370 هەزار) موچەخۆر، موچەیان وەرگرتووە. (درەو میدیا) لەگەڵ چەند سەرچاوەیەكی باڵا لە حكومەتی هەرێم لەبارەی دواكەوتنی موچە قسەی كرد، ئەو بەرپرسانە دڵنیاییان دا كە هیچ مەترسییەك لەسەر موچەی فەرمانبەران نییە‌و هۆكاری دواكەوتنی موچەی هەندێك لە وەزارەتەكان، بۆ رۆتین‌و پشووی جەژنی قوربان دەگەڕێتەوە. بڕیارە حكومەتی عێراق لە رۆژانی (15 بۆ 17)ی هەموو مانگێك پارەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم بنێرێت، بەڵام ئەمجارە كاتی ناردنی پارەكە كەوتە رۆژانی جەژنی قوربانەوە، سەرباری پشووی جەژن هەندێك كەمتەرخەمیش لەلایەن بەرپرسانی هەرێمەوە هەبووە كە وایكردووە پارەكە لەكاتی خۆیدا نەگات. بەگوێرەی بەدواداچونەكانی (درەو میدیا)، ئەو (5) وەزارەتەی كە موچەی مانگی ئایاریان وەرگرتووە، لە پارەی فرۆشی نەوت‌و داهاتی ناوخۆی هەرێم موچەكانیان بۆ دابینكراوە. سەرۆكی حكومەت لە ماڵ نییە لەكاتێكدا بەشێكی زۆر فەرمانبەران بەهۆی دواكەوتنی موچەكانیانەوە دوچاری نیگەرانی‌و دوودڵی بوون، بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت بەبۆنەی پشووی جەژنی قوربانەوە گەشتی دەرەوە وڵاتی كردووە‌و بەوهۆیەوە پاش جەژن كۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیران نەكراوە. مەسرور بارزانی لە وتاری دەستبەكاربوونیدا وتی:" حكومەتێكمان وەرگرتووە كە چەندین ملیار دۆلار قەرزارە.. لە دەستپێكدا كابینەكەمان روبەڕووی دۆخێكی سەختی دارایی دەكاتەوە". ئێستا كە مەسرور بارزانی دەستبەكاربووە، كابینەی نوێ هێشتا ساڵی دارایی راستنەكردووەتەوە‌و زەمەن كە لە كۆتایی مانگی ئابدایە، بەڵام موچەخۆران موچەی مانگی ئایاری وەردەگرن. وتەبێژ قسە ناكات جوتیار عادل لەجێگەی سەفین دزەیی بووە بە وتەبێژ لە كابینەی نوێی حكومەتدا، ئەم پیاوە كەسێكی نزیكە لە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتەوە. لەگەڵ دەستبەكاربوونی كابینەی نوێدا، بەرپرسان لە لیستێكدا ژمارە تەلەفۆنی خۆیان بۆ رۆژنامەنوسان‌و هاوڵاتیان ئاشكراكرد، ئەمە ژمارە تەلەفۆنەكەی جوتیار عادل وتەبێژی حكومەتە (07504563485)، لەدوای دەستبەكاربونییەوە (درەو میدیا) چەندینجار بۆ چەندین بابەتی جیاجیا پەیوەندی لەگەڵ كردووە، بەڵام وەڵامی پەیوەندییە تەلەفۆنییەكان ناداتەوە. ئەمە لەكاتێكدایە وتەبێژ تەنیا یەك ئەركی هەیە، كە ئەویش قسەكردنە بۆ رۆژنامەنوسان‌و رایگشتی، لەبارەی دواكەوتی موچەی فەرمانبەرانەوە ئەم وتەبێژە هیچ قسەیەكی نەكردووە. تاوان‌و سزا "كاردەكەین بۆ چاكسازی لە كەرتی وەزیفەی گشتی، لە موچەخۆرو خانەنشین‌و چارەسەركردن‌و رێكخستنەوەی دەوام.." ئەمە خاڵی یەكەمی كارنامەی كابینەی نوێی حكومەتی هەرێمی كوردستانە. كابینەی نوێ كە ماوەی (42) رۆژە دەستبەكاربووە‌و تائێستا تەنیا (3) كۆبونەوەی كردووە، لەم ماوەیەدا یەك خاڵی كارنامەكەی جێبەجێكردووە كە ئەویش رێكخستنەوەی دەوامی فەرمانبەرانە. حكومەت بڕیاریداوە دەوامی فەرمانبەران ئاسایی بكاتەوە، واتە بارودۆخەكە بگەڕێنێتەوە بۆ پێش قەیرانی دارایی‌و پاشەكەوتی موچەی موچەخۆران. بەهۆی قەیرانی داراییەوە شوباتی ساڵی 2016 حكومەتی هەرێمی كوردستان رێژەی لەنێوان (25% بۆ 75%)ی موچەی موچەخۆرانی بڕی، ئەمە ناوی لێنرا "سیستمی پاشەكەوتی موچە"، شەپۆلێكی بەرفراوانی ناڕەزایەتی موچەخۆرانی بەدوای خۆیدا هێنا، بۆ هێوركردنەوەی توڕەیی فەرمانبەران، وەزارەتەكان فەرمانگەكانیان سەرپشك كرد دەوامی رۆژانە كەمبكەنەوە، بەڵام بەمەرجێك كەمكردنەوەكە كارنەكاتە سەر رایكردنی ئیشوكاری هاوڵاتیان. لەوكاتەوە تاوەكو دەستبەكاربوونی كابینەی نوێی حكومەت، زۆربەی فەرمانگەكان رۆژی پشووەكانیان زیادكردووە‌و كاتی دەوامی رۆژانەشیان كەمكردوەتەوە، لەم ساڵانەدا دیاردەی "تناوب" واتە جێگرتنەوە دەركەوت، كە ئەمەش كاركردنە بە تیمێكی كەم‌و فەرمانبەرێك لە شوێنی چەند هاوكارێكی تری كاروبارەكان رادەپەڕێنێت. حكومەت بەدوو قۆناغ لە مانگی ئازاری 2018 و دواجاریش لە مانگی ئازاری 2019 بەیەكجاری پاشەكەوتی موچەی فەرمانبەرانی هەڵگرت، بەهانەی فەرمانبەرانی بۆ ئاسایكردنەوەی دەوام بڕی. مەسرور بارزانی فەرمانیداوە هەموو وەزارەت‌و فەرمانگەكان لە كاتژمێر (8:00)ی سەرلەبەیانییەوە تاوەكو (3:00)ی پاشنیوەڕۆ دەوام بكەن، یەكەم سزادان لەسەر پەیوەستنەبوون بەم كاتە نوێیەوە لە سلێمانی دەستیپێكرد. بەڕێوەبەری گشتی كشتوكاڵی سلێمانی بەهۆی پابەندنەبوون بە كاتی نوێی دەوامكردنەوە، بەفەرمانێك (27) فەرمانبەری خۆی سزادا‌و پارەی رۆژێك دەوامكردنی لە موچەكانیان بڕی. هەر لە سلێمانی، (52) فەرمانبەرو موعیدو هەڵگری بڕوانامەی ماستەر لە زانكۆی سلێمانی سزا دران بەهۆی ئەوەی دژ بە دواكەوتنی موچەكانیان، بایكۆتی دەوامیان كرد. كابینەی نوێی هێشتا بڕیاری كابینەی پێشووی بۆ راگرتنی پلە بەرزكردنەوەی فەرمانبەران هەڵنەوەشاندوەتەوە‌و سەرباری ئەمەش كاتی دابەشكردنی موچەی مانگانەی فەرمانگەكانی جێگیرنەكردوەتەوەتەوە، بەڵام سزای لەسەر كارمەندان جێبەجێ دەكات ئەگەر پابەند نەبن بەكاتی نوێی دەوامكردنەوە. پەرلەمان سەرقاڵی خۆیەتی پەرلەمانی كوردستان كە بەپێی یاسا ئەركی یاسادانان‌و چاودێریكردنی دەسەڵاتی جێبەجێكردن (حكومەت)ە، ئەم رۆژانە سەرقاڵی كاروباری تایبەت بەخۆیەتی‌و هیچ قسەیەكی ئەوتۆی نییە لەبارەی دواكەوتنی موچەی فەرمانبەرانەوە. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو میدیا)، ئێستا پرسی گەرمی پەرلەمانی كوردستان بابەتی چۆنیەتی یەكلاكردنەوەی دۆسیەی پاسەوانی تایبەتی پەرلەمانتارانە. سامی جەلال بەڕێوەبەری دیوانی وەزارەتی ناوخۆی حكومەتی هەرێم رۆژی دووشەممە لە لێدوانێكدا ئاشكرایكرد، بۆ بابەتی دامەزراندنی پاسەوان بۆ پەرلەمانتارانی خولی نوێی پەرلەمانی كوردستان، دوو بیرۆكە لە ئارادایە:  بیرۆكەی یەكەم: هاوشێوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق پاسەوانیان بەشێوەی گرێبەست بۆ دابمەزرێنرێت. بیرۆكەی دووەم: وەكو خولەكانی پێشووی پەرلەمانی كوردستان بە دامەزراندنی هەمیشەیی بێت. (درەو میدیا) زانیویەتی، كۆدەنگییەك لەناو پەرلەمانتاران هەیە لەسەر ئەوەی هاوشێوەی خولەكانی پێشوو هەریەكەیان (3) پاسەوانیان بەشێوەیەكی هەمیشەیی بۆ دابمەزرێنرێت، بەڵام وەزارەتی ناوخۆ دەیەوێت بەشێوەی گرێبەست پاسەوانیان بۆ دابنرێت، چونكە خول لەدوای خول، پەرلەمانەوە ژمارەیەكی زیاتر پۆلیسیان بۆ زیادەكرێت، ئەمە لەكاتێكدایە بەپێی یاسا دوای تەواوبوونی خولەكانیان خانەنشینبونیان، هەر پەرلەمانتارێك پۆلیسێكی پاسەوانی لەگەڵدا دەمێنێتەوە. ئێستا لە وەزارەتی ناوخۆ تاوتوێی پێشنیازەكانی تایبەت بە پاسەوانی پەرلەمانتاران دەكرێت. بەگوێرەی زانیارییەك كە رۆژنامەنوس سەرتیپ وەیسی كەریم بڵاویكردوەتەوە" بەپێی فەرمانێكی حكومەت، هەفتەی داهاتوو هەر وەزیرێكی كابینەی نوێ ئۆتۆمبێلێكی جۆری توێتا لانگلۆزەر (وەنەوشە) وەردەگرێت، لەگەڵ دامەزراندنی هەشت پاسەوان (كە لە ڕابردوودا حەوت پاسەوانیان هەبوو) لەگەڵ پێدانی ڤێلایەك و میوانخانەیەك و شوێنی مانەوەی پاسەوانەكان". سەرتیپ وەیسی كەریم باسلەوەدەكات، ئەمە پەرلەمانتارانی نیگەران كردووە‌و جۆرێك لە ململانێی لەنێوان پەرلەمان‌و حكومەت دروستكردووە، چونكە" پەرلەمانتاران پێیانوایە، حكومەت بەبێ رەچاوكردنی یاسا بە ئارەزووی خۆیان ماف و ئیمتیازات بەخۆیان دەبەخشن، لەولاشەوە بەدەر لە یاسا مامەڵە لەگەڵ پەرلەمانتاران دەكەن، نایانەوێ پەرلەمانتار ئەو مافانەی بە یاسایی پێبدرێت". لەم بارودۆخەی نێوان پەرلەمان‌و حكومەتدا، كەس ئاگای لە دۆخی موچەخۆران‌و نیگەرانبوونیان لە دواكەوتنی موچەكانیان نییە. 

 راپۆرتی: محەمەد رەئوف قەیوم یاسایەك بۆ دوورخستنەوەی دەستی كورد لە دەسەڵاتە خۆجێییەكان، كورد لە باكوری كوردستان دابەش بووە بەسەر دوو جۆر لە كاری سیاسییدا، جۆری یەكەم خەباتی چەكداری سیاسییە لە چیا، ئەمە كورت بوەتەوە لە گەریلاكانی پارتی کرێکارانی کوردستان " پەكەكە" لە شاخ، رێككەوتن و دانوستان لەگەڵیان و پرۆسەی ئاشتی بە بنبەست گەیشتووە. جۆری دووەم خەباتی شارە، ئەمەیان كورت دەبێتەوە لە چەند هێزێكی سیاسی كە لە چوارچێوەی یاسا كارپێكراوەكانی توركیا كاردەكەن، تاكە رێگەی بەردەم خەباتی شار هەڵبژاردنە، دەوڵەتەكەی رەجەب تەیب ئەردۆغان چۆن دانوستان و پرۆسەی ئاشتی لەگەڵ ئاراستەی كاری سیاسی شاخ هەڵپەساردووە، پرۆسەی دیموكراسیشی لەبەردەم كاری سیاسیی شاردا بە چەند یاسایەك كۆت و بەندكردووە، یەكێك لەو یاسایانە ( یاسای قەیوم)ە.    قەیوم چیە؟  لەدوای كودەتا سەرنەكەوتووەكەی تەموزی ٢٠١٦، پەرلەمانی توركیا دوای یەك مانگ و لە ١٤ی ئابی ٢٠١٦ (پرۆژە یاسای قەیوم)ی پەسەند كرد، لە دەستوری توركیاشدا لە ماددەی 334دا یاسای (قەیوم) رێكخراوە،  بەپێی یاسای قەیوم  ئەو سەرۆك شارەوانییانەی پشتگیرییان لە "رێكخستنە تیرۆریستییەكان" كردووە، دەسەڵات بە وەزارەتی ناوخۆ دراوە سەرۆك شارەوانییەكان لەكار دووربخاتەوە و لە شوێنەكەی ئەوان كەسی دیكە، كە لەلایەن دەوڵەتەوە دەستنیشانكراوە دادەمەزرێنرێت.  قەیوم ئەو كەسانەیە كە حكومەتی توركیا لە دەرەوەی هەڵبژاردن بۆ سەرۆكی شارەوانیەكان دایاندەنێت ئەمەش دوای ئەوەی سەرۆكە هەڵبژێردراوەكان تۆمەتبار دەكات بە پشتگیری لە" رێكخستنە تیرۆریستییەكان" كە دەوڵەتی توركیا لێرەدا مەبەستی پەكەكەیە. یاسای قەیوم دەتوانێت بە ئاسانی بەبیانوی تیرۆرەوە سەرۆك شارەوانیەكان بگۆڕێت، رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا لە میانی كۆبوونەوەیەكی جەماوەرییدا لە شاری (یۆزگات)رۆژی ٢٥ی شوباتی ٢٠١٩ لەبارەی شارەوانییەكانی باكوری كوردستانەوە وتی: "ئەو توانایەی دەوڵەت دەیخاتە بەردەستتان، ئێوە رەوانەی قەندیلی دەكەن، ئێوە دەڵێن ئەو شارەوانییانەی كە لە رێگای قەیوم زەوتكراون و جارێكی دیكە دەیانبەینەوە، ئەگەر هاوڵاتیانم دەرفەت بە بردنەوەتان بدەن، ئەوا ئێمەش یەكسەر بەبێ چاوەڕوانی جارێكی دیكە قەیوم دادەنێینەوە. بەڵێ بەم شێوەیە درێژە بە رێگاكە دەدەین". سەپاندنی قەیوم دوێنێ لە راگەیەندراوێكدا  وەزارەتی ناوخۆی توركیا یاسای قەیومی بەسەر سەرۆك شارەوانییەكانی (ئامەد، مێردین ، وان)ی جێبەجێكردو لە كارەكانیان دوورخستەوە. وەزارەتی ناوخۆی توركیا هۆكاری دوورخستنەوەی ئەو سەرۆك شارەوانییانەی گەڕاندەوە بۆ"بوونی لێكۆڵینەوە لەسەریان لەبارەی تۆمەتی تیرۆرەوە" لەبری هەریەك لە سەرۆك شارەوانییەكانی گەورە شارەكانی ئامەد، وان و مێردین كەسانی تر دانران لە شوێنیان بەم شێوەیە: -    لەبری دكتۆر سەلچوك میرزاكلی، سەرۆكی گەورە شارەوانی ئامەد، حەسەن باسری گوزەل ئۆغڵو بووە سەرۆك شارەوانی قەیومی ئامەد. -    لەبری ئەحمەد تورك، سەرۆكی گەورە شارەوانی مێردین، مستەفا یامان، بووە سەرۆك شارەوانی قەیومی مێردین. -    لەبری بەدیعە ئۆزگۆكچە، سەرۆكی گەورە شارەوانی وان، محەمەدئەمین بیلمەز بووە سەرۆك شارەوانی قەیومی وان. پێشتریش لە دوای دەرچونی یاسای قەیومەوە لە 2016  لەكۆی ( 102) سەرۆك شارەوانی ناوچەكانی باكوری كوردستان سەربە هەدەپە،(94) سەرۆك شارەوانییان دورخرانەوەو قەیومیان لە جێگە دانرا و سەرۆكەكانیان یان زیندانی كراون یان لەكارەكانیان دوورخراونەتەوە بە پاساوی جۆراوجۆر كە زۆرترینیان بە تۆمەتی لایەنگری بۆ پەكەكە بووە.  لەم خولەشدا كە هەدەپە  ( 68) سەرۆكی شارەوانی بەدەستهێنا( 7 شارەوانی گەورە، 50 قەزاو 11 ناحیە)، لەكۆی سەرۆكی  (7) گەورە شارەوانی ، ئێستا ( 3 ) سەرۆك شارەوانیان دورخراونەتەوەو تەنها ( 4 ) سەرۆكی گەورە شارەوانی بەدەست هەدەپەوە ماوە.  وەزارەتی ناوخۆی توركیا لەگەڵ بڕیاری دوورخستنەوەی سەرۆك شارەوانیەكاندا(ئۆپەراسیۆنی دژ بەتیرۆر)ی لە چەند پارێزگایەكی باكوری كوردستان دەستپێكردووە، بەپێی ڕاگەیەنراوی وەزارەتی ناوخۆی توركیاش لە(29) شار ئۆپەراسیۆنی سڕینەوەی تیرۆر دەستپێكردووە لەو چوارچێوەیەشدا تائێست(418) كەس دەستگیركراون، كە زۆرینەی ئەندامانی ئەنجومەنی شارەوانییەكانی هەدەپەن. بێدەنگی بە واتای قبوڵكردنە!  لە راگەیەنراوێكداپارتی دیموكراتیی گەلان (هەدەپە)  داوا دەكات بێدەنگ نەبن و دەڵێت" بێدەنگی بە واتای قبوڵكردنە" بەپێی راگەیەنراوەكەی هەدەپە "هاوسەرۆكانی شارەوانییەكانی لە ئامەد بە ڕێژەی ٦٣%، لە مێردین بە ڕێژەی ٥٦% و لە وانیش بە ڕێژەی ٥٣%ی دەنگەكان هەڵبژێردران" هەدەپە ئەو هەنگاوەی وەزارەتی ناوخۆی توركیا بە"  كودەتایەكی نوێی سیاسیی" لەقەڵەم دەدات و پێی وایە" وەزارەتی ناوخۆ ناوەندی كودەتاكەیەو بڕیارەكانیشی دژ بە دیموكراسییە و ناوەندی چەواشەكاریی و زەوتكردنی ئازادی و مافەكانە"   هەدەپە دەلشَێت"هێندەی نوكە دەرزییەك ئەو دەسەڵاتە ڕەوایەتیی دیموكراتیكی نەماوە. ئێستا لە رێگەی زەوتكردنی ئیرادەی گەلەوە ئەوەی لە سەندوقەكان بەدەستیان نەهێنا، دەیانەوێت بە فێل و تەڵەكە و توندوتیژییەكانی دەوڵەت بەدەستیبهێنن و ئەوەش بووەتە شتێكی ئاسایی هاوپەیمانیی ئاكەپە – مەهەپە".    گویڵ و داود ئۆغڵۆ دژن عەبدوڵا گویڵ سەرۆك كۆماری پێشوی توركیا دوورخستنەوەی سەرۆك شارەوانییەكانی هەدەپە بە كارێكی " نادروست" لە قەڵەم دەدات، لە تویتێكدا نوسیویەتی"لابردنی سەرۆك شارەوانییە تازە هەڵبژێردراوەكان بۆ دیموكراسی توركیا كارێكی  دروست نییە".  ئەحمەد داود ئۆغڵۆ سەرۆك وەزیرانی پێشوی توركیا بڕیاری دوورخستنەوەی سەرۆك شارەوانیەكانی هەدەپە بە " پێشێلكردنی رۆحی دیموكراسی" ناو دەبات داود ئۆغڵۆ لە توێتێكدا نوسیویەتی"لابردنی سەرۆك شارەوانیە هەڵبژێردراوەكانی (مێردین، دیاربەكر، وان)و دانانی قەیوم لە جێگەیان، پێشێلكردنی رۆحی دیموكراسییە، چونكە ئەوەی لەرێگەی هەڵبژاردن و دەنگی خەڵكەوە هات، دەبێت بەهەڵبژاردن بروات".

لە كۆنگرەیەكی ڕۆژنامەوانیدا ئالان حەمە سەعید وەزیری پەروەردەی حكومەتی هەرێمی كوردستان ڕایگەیاند: ڕۆژی 1ی 9 ڕۆژی پەیوەندیكردنی مامۆستایانە، رۆژی شەممە  21ی 9  ڕۆژی دەستپێكردنی ساڵی نوێی خوێندنە لە هەرێمی كوردستان. یەکەمین کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزارەتی پەروەردە بەکۆى دەنگ بریاردرا  ئەنجومەنی وەزارەتی پەروەردە، ئەمڕۆ دووشەممە ڕێکەوتی (١٩/٨/٢٠١٩)، یەکەمین کۆبوونەوەی خۆی سازکرد لە هۆڵی کۆبوونەوەی نووسینگەی وەزیر، کۆبوونەوەکە کاتژمێر (١٠)ی بەیانی دەستیپێکرد، کاتژمێر (٦:٤٠)ی ئێوارە کۆتایی هات، پاش وتووێژ و تاووتوێکردنی سەرجەم تەوەرەکان، ئەنجومەنی وەزارەتی پەروەردە ئەم بڕیارانەی دا: 1-دیاریکردنی ڕۆژی (١/٩/٢٠١٩) بەڕۆژی دەستبەکاربوون (مباشرە)ی مامۆستایان و دیاریکردنی ڕۆژی شەممە، ڕێکەوتی (٢١/٩/٢٠١٩) بە یەکەم ڕۆژی دەستپێکی ساڵی نوێی خوێندن (٢٠١٩ – ٢٠٢٠) لە هەرێمی کوردستان. 2-پێکهێنانی لیژنەیەک لە ڕاوێژکار و بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی پارێزگاکان، بەسەرۆکایەتی بەڕێز مامۆستا (برهان عبداللە عادل)، تایبەت بە کەمکردنەوەی ڕۆتین و شۆڕکردنەوەی دەسەڵاتەکانی کارگێڕی پێویست بۆ بەڕێوەبەرایەتیە گشتیەکان لە پارێزگاکان و پەروەردەی قەزاکان، لەگەڵ پیادەکردنی پێوەری چاودێری پێویست. 3-پێکهێنانی لیژنەیەک بۆ ڕێکخستنەوەی میلاکاتی مامۆستایان و فەرمانبەران لە سەنتەری شارەکان، بەسەرۆکایەتی ڕاوێژکار مامۆستا (برهان عبداللە عادل) و ئەندامێتی هەریەک لە بەڕێوەبەرانی گشتی مامۆستا (احمد سمایل رحمان) و (شیلان خلیل جنید) و (جلال همزە کاکەشین) و بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی پارێزگاکان، بۆ ساڵی خوێندنی (٢٠٢٠ – ٢٠٢١). 4-پێکهێنانی لیژنەیەک بۆ دیاریکردنی میکانیزمی دانانی بانکی پرسیار تایبەت بە ئەزموونەکانی قۆناغی (١٢)ی ئامادەیی، بە سەرۆکایەتی مامۆستا (کریم لطیف) بەڕێوەبەری گشتی ئەزموونەکان، ئەندامێتی مامۆستا (کاوە عومه‌ر) و بەڕێوەبەرانی گشتی پەروەردەی پارێزگاکان، لەماوەی چوار مانگدا پێویستە کارەکانیان تەواو بێت. 5-ڕێگەنەدان بە کردنەوەی خولی بەهێزکردن و وتنەوەی پرۆگرامەکانی خوێندن لەو پەیمانگە پیشەییانەی کە لەلایەن وەزارەتی پەروەردەوە مۆڵەتی پیشەییان پێدراوه‌. 6-هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی بەئینگلیزی کردنی هەردوو بابەتی (بیرکاری و زانستە گشتیەکان) تایبەت بەقۆناغی فێرکردنی بنەڕەتی کە لە ساڵی خوێندنی (٢٠١٥ – ٢٠١٦)ەوە دەستیپێکردووە، هاوکات بڕیاردرا بۆ گرنگیدان بە خوێندنی زمانی ئینگلیزی ڕاوێژ و هەماهەنگی لەگەڵ پسپۆرانی بواری زمان لە زانکۆکانی کوردستان بکرێت.  7-پێکهێنانی لیژنەیەکی باڵا بەسەرۆکایەتی وەزیری پەروەردە و ئەندامێتی هەریەکە لە ڕاوێژکار مامۆستا (بورهان عه‌بدوڵا عادل) و بەڕێوەبەرانی گشتی (مەریوان بەگۆگ) و (بەکر کەریم) و بەڕێوەبەری قوتابخانە و پەیمانگە ناحکومیەکان (هۆزان تحسین)، بەمەستی پێداچوونەوە و بەدواداچوون لەبارەی جێبەجێکردنی یاسای ژمارە (١٤)ی ساڵی (٢٠١٢) و ڕێنمایی ژمارە (١)ی ساڵی (٢٠١٦)ی باخچە و قوتابخانە و پەیمانگە ناحکومیەکان.  

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- نامیق رەسوڵ ئەنجومەنی خانمان.. پۆستێك لە دەرەوەی دانوستان ماوەی (7) ساڵە ژنێك بە پلەی وەزیر‌و لەناو ئەنجومەنی وەزیراندایە‌و لە پۆستەكەی لانەچووە، ئەو ژنە (پەخشان زەنگەنە)یە كە پێشمەرگەیەكی كۆنی حزبی شیوعی كوردستانە، (7) ژنی تریش هەن كە پلەی بەڕێوەبەری گشتییان هەیە‌و بەهەمان شێوە (7) ساڵە لە پۆستەكەیان ماونەتەوە. ماوەی مانگێكە كابینەی نوێی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەستبەكاربووە، گۆڕانكاری لە سەرجەم وەزارەت‌و دەستە سەربەخۆكانی سەر بە حكومەتدا كراوە، بەڵام ئەم گۆڕانكارییانە ئەنجومەنی باڵای كاروباری خانمانی نەگرتوەتەوە. ئەنجومەنی باڵای خانمان سەربە ئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی هەرێمی كوردستانە، لە دانوستانەكانی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتدا هیچ دانوستانێكی لەسەر ئەم پۆستە نەكراوە‌و هیچ لایەنێك داوای نەكردووە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، مەسرور بارزانی سەرۆكی كابینەی نوێی حكومەت دەیەوێت ئەنجومەنی باڵای كاروباری خانمان هەڵوەشێنێتەوە. لەبارەی ئەنجومەنی خانمانەوە  ئەنجومەنی باڵای خانمان لە رۆژی 14ی كانونی یەكەمی ساڵی 2009 بڕیاری دامەزراندنی لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە دەرچووە، بەڵام فەرمانی دەستبەكاربوونی ئەندامەكانی لە شوباتی 2012 دەرچووە. بەپێی ئەوەی لە سایتی فەرمی حكومەتی هەرێمدا هاتووە، سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران سەرۆكایەتی ئەنجومەنی خانمان دەكات، وەزیرەكانی (ناوخۆ، دارایی، داد، رۆشنبیری، كارو كاروباری كۆمەڵایەتی، پەروەردە) ئەندامن تێیدا. ئەنجومەنی باڵای خانمان سەربە ئەنجومەنی وەزیرانە، سەرەتا كە بڕیاری دروستكردنی درا، هەوڵێك هەبوو بۆ ئەوەی كە ئەم ئەنجومەنە سەربە پەرلەمان بێت، بۆئەوەی پەرلەمان بتوانێت هەموو خولێك گۆڕانكاری لە پێكهاتەكەیدا بكات، بەڵام ئەو هەوڵە سەركەوتوو نەبوو. ئەمینداری گشتی ئەنجومەنی باڵای كاروباری خانمان، بەپێشنیازی ئەنجومەنی وەزیران لە تشرینی دووەمی 2010 بەبڕیارێكی سەرۆكایەتی هەرێم بەپلەی تایبەت (پلەی وەزیر) دامەزرێندراوە. (7) ژن كە لە بواری مافەكانی ژناندا چالاكن، بە بڕیارێكی ئەنجومەنی وەزیران وەكو ئەندام لە ئەنجومەنی باڵای كاروباری خانمان بۆ ماوەی یەك خولی (4) ساڵی دامەزرێندراون، بەپێی پەیڕەو ئەمانە تەنیا بۆ ماوەی یەك خولی تر دەتوانن بمێننەوە، واتە زۆربەیان بەپێی ئەو پەیڕەوەی كە نوسراوەتەوە بۆیان نییە لەم خولە نوێیەدا لە پۆستەكانیان بمێننەوە. ئەمیندارو ئەندامان كێن ؟ پەخشان زەنگەنە ئەندامی پێشووی مەكتەبی سیاسی حزبی شیوعی كوردستان، لە دامەزراندنییەوە تاوەكو ساتی نوسینی ئەم راپۆرتە ئەمینداری گشتی ئەنجومەنی باڵای كاروباری خانمانە بە پلەو موچەی (وەزیر)، واتە ماوەی (7) ساڵە ئەم ژنە لە پۆستەكەیدا ماوەتەوە. سەرەتای دروستكردنی ئەنجومەنی باڵای كاروباری خانمان، (9) ژن لە ئەنجومەنەكەدا ئەندامبوون، بەڵام ئێستا (7) ژن ماونەتەوە كە پلە‌و موچەی (بەڕێوەبەری گشتی)یان هەیە. بەپێی ئەو سیستمەی لە هەرێمی كوردستان كاری پێدەكرێت، موچەی مانگانەی وەزیر یان ئەو كەسەی كە پلەی وەزیری هەیە (8 ملیۆن‌و 500 هەزار) دینارە، ئەوانەشی كە پلەی بەڕێوەبەری گشتییان هەیە، مانگانە لانی كەم موچەكەیان دەگاتە (3 ملیۆن‌و 500 هەزار) دینار. لیستی ناوی ئەمیندارو ئەندامانی ئەنجومەنەكە: •    پەخشان زەنگەنە: ئەمینداری گشتی  •    كۆسار كەمال: ئەندامی ئەنجومەن (پارتی)  •    نازدار عارف: ئەندامی ئەنجومەن (پارتی) •    ئەمەل جەلال: ئەندامی ئەنجومەن (یەكێتی) •    روناك فەرەج: ئەندامی ئەنجومەن (یەكێتی)  •    پەروین حەسەن:  ئەندامی ئەنجومەن ( بزوتنەوەی گۆڕان) •    دڵخواز عەبدولقادر: ئەندامی ئەنجومەن (یەكگرتووی ئیسلامی) •    ئەدیبە عەبدول: ئەندامی ئەنجومەن (كۆمەڵی ئیسلامی) ئەمەل جەلال ئەندامی ئەنجومەنی باڵای كاروباری خانمان لە لێدوانێكدا بۆ (درەو میدیا) وتی:" ئەمیندارو ئەندامانی ئەنجومەن لەسەر بنەمای پشكێنەی حزبی دانەنراوە، ئێمە بە نوێنەرایەتی رێكخراوەكانی ژنان چوینەتە ناو ئەنجومەنەكە‌و ئەوان ئێمەیان دیاریكردووە". بەڵام لە هەرێمی كوردستان رێكخراوەكانی بواری ژنان زۆرینەیان سەربە حزبە سیاسییەكانن، پەروین حەسەن ئەندامی ئەنجومەنی باڵای كاروباری خانمان بۆ (درەو میدیا) پشتڕاستیكردەوە كە ئەو لەسەر پشكی بزوتنەوەی گۆڕان لەو پۆستە دانراوە. لە كابینەی هەشتەمدا كاتێك نێچیرڤان بارزانی بەبڕیاری حیزبەكەی (پارتی دیموكراتی كوردستان)، وەزیرەكانی بزوتنەوەی گۆڕانی لە حكومەت دەركرد، پەروین حەسەن كە نوێنەری گۆڕان بوو لە ئەنجومەنی كاروباری خانمان، لە پۆستەكەی مایەوە‌و دورنەخرایەوە، پەروین حەسەن بەرلەوەی گۆڕان بەشداری حكومەت بكات، وەكو نوێنەر لە ئەنجومەنەكە دانراوە. حزبی شیوعی‌و حكومەت حزبی شیوعی كوردستان كە لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستاندا یەك كورسی هەیە، بەشداری كابینەی نوێی حكومەتی نەكرد‌و ئۆپۆزسیۆنبوونی خۆی راگەیاند، بەڵام پەخشان زەنگەكە كە كادیرێكی باڵای حزبی شیوعییە هێشتا لە حكومەت نەكشاوەتەوە‌و ئەمینداری گشتی ئەنجومەنی باڵای كاروباری خانمانە. لە لێدوانێكدا بۆ (درەو میدیا)، پەخشان زەنگەكە رایگەیاند:" من ئەم پۆستەم لەسەر بنەمای بەشداری حزبی شیوعی لە حكومەت وەرنەگرتووە‌و نوێنەرایەتی حزبی شیوعی ناكەم لە حكومەت، من خۆم وەكو شەخسی داوام لێكراوە ئەم پۆستە وەربگرم‌و تائێستاش بەردەوامم". پەخشان زەنگەكە باسی لەوەكرد، تائێستا كە كابینەی نوێی حكومەت دەستبەكاربووە داوای ئەوەی لێنەكراوە دەستبەرداری پۆستەكەی ببێت‌و لەكاركردنی خۆی بەردەوامە. كاوە مەحمود سكرتێری حزبی شیوعی كوردستان لە لێدوانێكدا بۆ (درەو میدیا) وتی:" خاتوو پەخشان وەكو نوێنەری حیزب لە ئەنجومەنەكە نییە، خاتوو پەخشان بەدرێژایی ژیانی كاری سیاسی كردووە‌و پێشمەرگە بووە، كەسایەتییەكە لە بواری ژناندا كاری كردووە‌و بە كەفائەتی خۆی لەو پۆستە دانراوە، بەڵام ئێمە شانازی پێوەئەكەین كە كادیرێكی بەرچاوی ئێمەیە". بودجەی ئەنجومەنی خانمان ئەنجومەنی كاروباری خانمان بەهۆی ئەوەی تاوەكو ئێستا یاسای بۆ دەرنەكراوە، بودجەكەی دیارنییە‌و دامەزراوەكەش هێشتاو دوای (9) ساڵ لە دروستكردنی یەكەی ژمێریاری تایبەت بەخۆی نییە، ئەنجومەنی وەزیران خەرجییەكانی دابین دەكات. پەروین حەسەن ئەندامی ئەنجومەنی كاروباری خانمان لەبارەی بودجەی ئەنجومەنەكەوە بە (درەو میدیا)ی راگەیاند، لەسەرەتای دروستكردنی ئەنجومەنەكەوە بۆ ماوەیەكی كەم مانگانە بڕی (5 بۆ 6 ملیۆن) دینار وەردەگیرا، دواتر كرا بە (25 ملیۆن) دینار، لە ساڵی 2014و دوای هاتنی قەیرانی دارایی تاوەكو ئێستا بودجەی ئەنجومەنی باڵای كاروباری خانمان كراوە (6 ملیۆن) دیناری مانگانە. ئەنجومەنێك بەبێ یاسا ماوەی نۆ ساڵە ئەنجومەنی باڵای كاروباری خانمان دامەزراوە، بەبێ ئەوەی یاسایەكی تایبەتی لە پەرلەمانەوە بۆ دەربكرێت كە ئەنجومەنەكە بەپێی ئەو یاسایە كاروبارەكانی خۆی بەڕێوەببات. ئەنجومەنی باڵای كاروباری خانمان بەپێی پەیڕەوێك كاروباری خۆی بەڕێوەدەبات، لە پەیڕەوەكەدا ئەرك‌و ئامانجەكانی ئەنجومەنەكە بەمشێوەیە دیاریكراوە: •    پێشنیازی سیاسەتی گشتی تایبەت بە ژنان بۆ دامەزراوە دەستوریی‌و مەدەنییەكان. •    هۆشیاركردنەوە‌و هاندادنی دامەزراوە حكومییەكان بۆ پاڵپشتیكردنی ژنان تا رۆڵی خۆیان لە هەموو بوارەكانی ژیاندا بگێڕن. •    چەسپاندنی چەمكی یەكسانیی نێوان ژن‌و پیاو لە هەموو بوارەكاندا. •    داڕشتنی پلانێكی تۆكمە‌و واقیعی بۆ پەرەپێدانی ژنان لە بوارەكانی پەروەردە‌و تەندروستی و كار. •    كاراكردنی ئەو ماددە دەستورییانەی كە لە بەرژەوەندی مافەكانی ژناندان. •    پێشنیازكردن بۆ دامەزراندنی دامەزراوە‌و سەنتەری تایبەت بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی ژنان لە بوارەكانی كۆمەڵایەتی‌و تەندروستی‌و ئابوری‌و فێركردندا. •    بەشداریكردن لەو دەستە‌و لیژنانەی حكومەت دایاندەمەزرێنێت، بەتایبەتی ئەوانەی پەیوەندییان بە پرس‌و كێشەكانی تایبەت بە ژنانەوە هەیە. •    ئەنجامدانی كۆبونەوەی فراوان‌و سیمینار‌و كۆنفرانس‌و وۆرك شۆپ بۆ هۆشیاركردنەوەی ژنان‌و پەرەپێدانی وزە‌و تواناكانیان. •    كاركردن بۆئەوەی بڕیار‌و پەیماننامە نێودەوڵەتییەكان بكرێن بە بەشێك لە یاساكانی هەرێم‌و چاودێریكردنی جێبەجێكردنیان. •    كردنەوەی سەنتەری تایبەت بە ژنان بۆ كۆكردنەوەی داتاو زانیاری دەربارەی دۆخی مافەكانی ژنان‌و ئامادەكردنی راپۆرتی ساڵانە‌و وەرزیانە دەربارەی دۆخی ژنان لە هەرێمدا. •    پێشكەشكردنی راوێژ‌و راسپاردە بە دامەزراوە حكومییەكان لە پرسەكانی تایبەت بە ژنانن بە تایبەتی لەو یاسایانەی كە پەیوەندییان بە پرسی ژنانەوە هەیە. •    هاندانی زانكۆ‌و ناوەندە زانستییەكان بۆئەوەی توێژینەوەی زانستی دەربارەی كێشە‌و پرسەكانی ژنان پێشكەش بكەن. ئەنجومەنی وەزیران پرۆژەیاسایەكی بۆ ئەنجومەنی باڵای كاروباری خانمان ئامادەكردووە‌و بڕیارە پاش كۆتایهاتنی پشووەی جەژنی قوربان، پرۆژەكە بخرێتە ناو پەرلەمانەوە بەمەبەستی خوێندنەوە‌و پەسەندكردنی، هەڵبەت ئەگەر لە بنەڕەتەوە ئەم ئەنجومەنە لەكابینەكەی مەسرور بارزانیدا هەڵنەوەشێندرێتەوە.

 (درەو میدیا): بزوتنەوەی گۆڕان ئەمڕۆ بە فەرمی ناوی مستەفا سەید قادری وەكو كاندیدی خۆی بۆ پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم ئاڕاستەی نێچیرڤان بارزانی كرد. سەرچاوەیەك لە پارتی دیموكراتی كوردستان بە (درەو میدیا)ی راگەیاند، ئەمڕۆ بزوتنەوەی گۆڕان بەفەرمی‌و لە نوسراوێكدا ناوی (مستەفا سەید قادر)ی وەكو كاندیدی خۆی بۆ پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم ئاڕاستەی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم كردووە. چەند رۆژێكە لە میدیاكانەوە دەنگۆی یەكلابونەوەی كاندیدی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم بڵاوبوەتەوە، بەڵام بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) ئەمڕۆ بڕیاری كۆتایی لێدراوە‌و نوسراوی فەرمی بۆ دەركراوە. سێ كەس لەناو بزوتنەوەی گۆڕان خۆیان بۆ پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم كاندید كردبوو، ئەوانیش هەریەكە لە (مستەفا سەید قادر، محەمەد تۆفیق رەحیم، جەمال حاجی محەمەد) بوون، پێشتر جەمال حاجی محەمەد لە كابەرێتییەكە كشایەوە، رێكخەری گشتی كە دەسەڵاتی یەكلاكردنەوەی كاندیدەكەی پێدرابوو، دواجار لەنێوان مستەفا سەید قادرو محەمەد تۆفیق رەحیم، یەكەمی هەڵبژارد. زیاتر لە دوو مانگە نێچیرڤان بارزانی وەك سەرۆكی نوێی هەرێمی كوردستان دەستبەكاربووە، بەڵام هێشتا دوو جێگرەكەی مەرسومی دەستبەكاربوونیان بۆ دەرنەكراوە، بە گوێرەی زانیارییەكانی (درەو میدیا) چاوەڕوان دەكرێت لە رۆژانی داهاتوودا نێچیرڤان بارزانی لە یەك كاتدا دوو مەرسوم بۆ دەستبەكاربوونی جێگرەكانی (جەعفەر شێخ مستەفا- مستەفا سەید قادر) دەربكات. جگە لە پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم، بزوتنەوەی گۆڕان لە كابینەی نوێی حكومەت پۆستێكی باڵای تر وەردەگرێت كە ئەویش پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی چاكسازییە، بڕیارە سەرۆكی ئەنجومەنەكە ببێت بە یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری چاكسازی. جەلال جەوهەر ئەندامی خانەی راپەڕاندن كاندیدی بەهێزە بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی چاكسازی، بەڵام كاندیدی ئەم پۆستە هێشتا لەناو بزوتنەوەی گۆڕان بە فەرمی یەكلانەكراوەتەوە، چونكە ئەنجومەنەكە هێشتا دروستنەكراوە‌و پێویستی بەوەیە لە پەرلەمانی كوردستانەوە یاسای تایبەتی بۆ دەربكرێت، ئەمەش رەنگە چەند مانگێكی تر بخایەنێت.

(درەو میدیا): وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریكا " پێنتاگۆن" رایگەیاند  وڵاتەكەی ئامادەیە بۆ دەستپێكردنی چەند رێوشوێنێكی تایبەت بە دامەزراندنی ناوچەی ئارام لە باكوری سوریا‌و فەرماندەی پێشووی فەرماندەیی ناوەندیی ئەمریكاش دژی ئەوەیە ناوچەیەكی لەو شێوەیە لەلایەن توركیاوە كۆنترۆڵ بكرێت. شۆن رۆبەرتسۆ، وتەبێژی پێنتاگۆن لە لێدوانێكیدا بۆ ئاژانسی فرانس پرێس  رایگەیاند رێككەوتنەكەی ئەمریكا لەگەڵ توركیا دەربارەی دامەزراندنی ناوچەیەكی ئارام لە باكوری سوریا بە چەند قۆناغێك جێبەجێدەكرێت‌و چەند رێوشوێنێكی تایبەت بە رێككەوتنەكە بەمزوانە دەستپێدەكات. رۆبەرتسۆن وتی:" لەم كاتەدا سەرقاڵی بژاردەكانیش دەربارەی سەنتەری هەماهەنگی هاوبە لەگەڵ لایەنە سەربازییەكانی توركیا‌و رێوشوێنەكان بە چەند قۆناغێك جێبەجێ دەكرێت‌و ویلایەتە یەكگرتووەكان ئامادەیە بۆ دەستپێكردنی چەند رێوشوێنێك بە خیرایی‌و بەردەوامیش دەبین لە گفتوگۆ لەگەڵ توركیادا". هاوكات جۆزێف ڤۆتێل، ژەنەراڵی خانەنشین كە تا ئازاری رابردوو فەرماندەی فەرماندەیی ناوەندیی سوپای ئەمریكا بوو دژایەتی خۆی بۆ كۆنترۆڵكردنی ناوچە ئارامەكەی باكوری سوریا لەلایەن توركیاوە دەربڕی‌و جەختیكردەوە ئەو هەنگاوە كێشەی زیاتر بۆ هەموو لایەنەكان لەو ناوچەیە دروستدەكات. ڤۆتێل لە وتارێكی هاوبەشدا لەگەڵ گونۆڵ تۆل، شارەزایی كاروباری توركیا لە زانكۆی جۆرج واشنتۆن كە سایتی " ناشیوناڵ ئینترێست" بڵاویكردوەتەوە دەڵێت:" سەپاندنی ناوچەیەكی ئارام بە قوڵی 20 میل لە خۆرهەڵاتی فورات، ئەنجامی پێچەوانەی دەبێت،پێشبینیدەكرێت ببێتە هۆی ئاوارەبوونی 90%ی دانیشتوانی كوردی ناوچەكە، ئەوەش دۆخی مرۆیی ناوچەكە خراپتردەكات‌و ژینگەیەكی پڕ لە ناكۆكی‌و قەبران دەخوڵقێنێت".  

راپۆرتی: درەو میدیا پێشبینی دەكرێت تەنها لە رۆژانی جەژنی قورباندا زیاتر لە ( 250 هەزار) گەشتیار روو لە ناوچە گەشتیاریی و شارەكانی هەرێمی كوردستان بكەن، خۆ ئەگەر هەر گەشتیارێك تەنها 300 دۆلار خەرجبكات ئەوا تەنها لە رۆژانی جەژندا زیاتر لە 75 ملیۆن دۆلار دێتە بازاڕەكانی هەرێمی كوردستانەوەو بەپێی پێشبینیەكانی دەستەی گەشتوگوزار بۆ ساڵی 2019 گەشتیاران زیاتر لە یەك ملیار دۆلار دەهێننەوە ناو بازاڕەكانی هەرێمەوە  ژمارەی گەشتیاران  بە پێی پێشبینییەكانی دەستەی گەشتوگوزاری هەرێمی كوردستان ژمارەی گەشتیاران لە ڕۆژانی جەژنی قورباندا  ( 250 هەزار )گەشتیار  تێدەپەڕێنێت، ئەویش بەلەبەرچاوگراتی جەژنی رەمەزانی رابردوو كە ژمارەی گەشتیاران ( 250 هەزار) گەشتیاربووە.  بەپێی ئاماری فەرمی دەستەی گەشتوگوزاری هەرێمی كوردستان لەماوەی شەش مانگی رابردوودا ( ملیۆنێك و 750 هەزار) گەشتیار سەردانی هەرێمی كوردستانیان كردووە. دەستەی گەشتوگوزار  پێشبینی دەكات ژمارەی گەشتیاران لە ساڵی 2019 دا ( 3 ملیۆن و 500 هەزار) گەشتیار تێپەڕێنێت، بەو پێیەی ژمارەی گەشتیاران لە شەش مانگی یەكەم كەمتر دەبێت لە شەش مانگی دووەم.  هاتنی گەشتیاران بۆ هەرێمی كوردستان زیاتر لە مانگەكانی ( تەموز ، ئاب ، ئەیلول) و لە وەرزی گەرمادا دەبێت، بۆیە پێشبینی دەكرێت ژمارەی گەشتیاران لە شەش مانگی دووەم زۆر زیاتر بێت. ئەگەر تەنها پێشبینیەكەی دەستەی گەشتوگوزار لەبەرچاوبگیرێت كە ژمارەی گەشتیاران لە 2019 دا ( 3 ملیۆن و 500 هەزار) گەشتیار دەبێت و هەر گەشتیارێك لە ماوەی مانەوەی لە هەرێمی كوردستان  تێكڕا(300 )دۆلار خەرج بكات، ئەوا كۆی گشتی ئەو پارەیەی كە گەشتیاران دەیهێننە بازارەكانی هەرێمی كوردستانەوەو خەرجی دەكەن دەگاتە (ملیارێك و 50 ملیۆن) دۆلار.   توانای گەشتیاری هەرێم  هەرێمی كوردستان سەرەڕای هاوینەهەوارەكانی خاوەنی (4 هەزار و 500 )شوێنی مێژوویی و شوێنەوارییە. لە ڕیزبەندی 30 لە بەناوبانگترین ناشناڵ پاركەكانی جیهانیشدا، ناشناڵ پاركی سەكران لە پلەی هەژدەهەمدایە.  نەورۆز مەولود وەزیری پێشووی  شارەوانی و گەشتوگوزار ساڵی رابردوو لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، لە هەرێمی كوردستان(  هەزار و 63 )هۆتێل و مۆتێل و گوندی گەشتیاری هەن كە( 760 )یان خاوەن ئەستێرەی گەشتیارین و ئەوانی دیكە هۆتێلی میللین، بە هەمووشیان( 70 هەزار )سەرینیان هەیە و لەكاتی فشاری زۆری گەشتیاراندا دەتوانرێت زیادبكرێت. بەپێی خشتەیەكی دەستەی گەشتوگوزاری هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2016دا ژمارەی هۆتێل و شوێنی مانەوەی گەشتیاران بەم شێوەیە بووە: -     هۆتێل: 430  -    مۆتێل: 271 -    گوندی گەشتیاری: 91 -    ریستۆرانت و كافتریا: 768 -    ژمارەی ژوور : 23851   گەشتیاران 900% زیادیانكردووە بەپێی ئامارەكانی دەستەی گەشتوگوزاری هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2007 بۆ 2019 ژمارەی گەشتیاران بەرێژەی 900% زیاد دەكات و داهاتەكەشی لە (90 ملیۆن) دۆلارەوە بۆ زیاتر لە (یەك ملیار )دۆلار بەرز بۆتەوە. بەپێی ئامارەكە لە ساڵی 2007 ژمارەی گەشتیاران لە هەرێمی كوردستان ( 377 هەزارو 397 ) گەشتیار بووە، بەڵام بۆ 2019 دەبێتە ( 3 ملیۆن و 500هەزار) گەشتيار، واتا زیاتر لە ( 3 ملیۆن و 122 هەزار) گەشتیار زیاد دەكات، ئەم زیادبونەش بەرێژەی سەدی دەكاتە  ( 900%) هەروەها ئەو پارەیەی كە گەشتیاران لە 2007 لە كاتی مانەوەدا لە هەرێم خەرجیانكردووە ( 90 ملیۆن ) دۆلار بووە، بەڵام لە 2019 دەبێتە ( 1 ملیار و 50 ملیۆن) دۆلار. ژمارەی قەرەوێڵە لە ساڵى 2007 دا ( 10 هەزارو 501 ) بووە بەڵام لە 2019 بۆ زیاتر لە ( 70 هەزار) قەرەوێڵە زیادی كردووە، ئەم زیادبونەش بەرێژەی سەدی دەكاتە  (700%) زیادیكردووە. لە ساڵی 2007 داهاتی باج و رسومات (450 ملیۆن) دینار بووە بەڵام لە 2019 دەبێتە زیاتر لە ( 5 ملیار) دینار، ئەم زیادبونەش بەرێژەی سەدی دەكاتە  1000% زیادی كردووە.      گەشتیاری بیانی كەمیكردووە بەپێی ئامارە فەرمییەكان زۆرینەی گەشتیارن كە دێنە هەرێمی كوردستانەوە هاوڵاتی پارێزگاكانی باشور و ناوەڕاستی عێراقن. ساڵی رابردوودا 91% گەشتیاران لە شارەكانی خوارو ناوەراستی عێراق هاتبوونە هەرێمی كوردستان، لەبەرامبەردا گەشتیاری بیانی رێژەی 9%ی پێكدەهێنا كە ئەوانیش هاوڵاتیانی توركیا و ئێران  و بیانین.  بەڵام لە ساڵی 2017 بەپێی ئاماری وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار، 70%ی گەشتیاران لە خواروو و ناوەڕاستی عێراقەوە هاتبوون، 30%ی دیكەش لە ئێران و توركیا و وڵاتانی دیكە هاتبوون. ژمارەی گەشتیارانی بیانی بۆ هەرێمی كوردستان لەچاو ساڵانی رابردوو كەمیكردووە، بەتایبەتیش گەشتیاری ئێرانی ئەویش بەهۆی دابەزینی بەهای دراوەكەیان و ئەو قەیرانە داراییەی رویكردۆتە وڵاتەكەیان. لە ساڵی 2016 لە كۆی ( ملیۆنێك و 603 هەزارو 400) گەشتیاری هەرێمی كوردستان ( 376 هەزارو 111 ) گەشتیاریان بیانی بوون بەتایبەتیش ( ئێران ، توركیا) كە دەكاتە ( 24%) ی كۆی گەشتیارانی هەرێمی كوردستان، بەڵام لە ئێستادا ژمارەی گەشتیارانی بیانی كەمیكردووەو گەشتیاری باشور و ناوەڕاستی عێراق زۆر زیادیكردووە. 

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف- نامیق رەسوڵ نێچیرڤان بارزانی چاوی لە گواستنەوەی قوباد تاڵەبانییە لە پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەتەوە بۆ جێگیری سەرۆكی هەرێم، بزوتنەوەی گۆڕان دوای پشووی جەژن كاندیدی خۆی بۆ پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم یەكلادەكاتەوە، حەمەتۆفیق رەحیم دەڵێ" من معامەلە ناكەم"، جەعفەر شێخ مستەفا بە فەرمی كاندید كراوە بۆ پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم، بەڵام هێشتا لە فەرماندەی هێزەكانی 70ی ئۆفێسەكەی چۆڵنەكردووە، (درەو میدیا) لەم راپۆرتەدا نوێترین زانیارییەكان لەبارەی پرسی دانانی جێگرەكانی سەرۆكی هەرێم بڵاودەكاتەوە. ئەمڕۆ ماوەی دوو مانگی تەواوە نێچیرڤان بارزانی وەكو سەرۆكی نوێی هەرێمی كوردستان دەستبەكاربووە، بەڵام دوو جێگرەكەی هێشتا مەرسومی دەستبەكاربونیان بۆ دەرنەچووە. بەپێی ئەو رێككەوتنەی سیاسییەی كە لەنێوان پارتی‌و یەكێتی لەلایەك‌و پارتی‌و بزوتنەوەی گۆڕان لەلایەكی تركراوە‌و لە هەمواری یاسای سەرۆكایەتی هەرێمدا جێگیركراوە، سەرۆكی نوێی هەرێمی كوردستان بەپێچەوانەی خولەكانی پێشووەوە، لەخولی ئەمجارەدا دوو جێگری دەبێت، یەكێك لە جێگرەكان یەكێتی دەبێت‌و ئەوی تر كەسێك دەبێت لە بزوتنەوەی گۆڕان. كێشەیەكی یاسایی رۆژی 8ی ئایاری رابردوو پەرلەمانی كوردستان "یاسای كاراكردنەوەی دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم‌و هەمواری شێوازی هەڵبژاردنی سەرۆك تا پەسەندكردنی دەستوری"ی پەسەندكرد. لە برگەی (دووەم)ی ماددەی (3)ی یاساكەدا هاتووە:" سەرۆكی هەرێم دوو جێگری دەبێت، ئەرك‌و دەسەڵاتەكانیان لەلایەن سەرۆكی هەرێمەوە دیاری دەكرێت". لە هەموارە نوێیەكەی یاسای سەرۆكایەتی هەرێمدا دەسەڵاتی جێگرەكانی سەرۆكی هەرێم رادەستی سەرۆكی هەرێم كراوە، واتە نێچیرڤان بارزانی دەسەڵات بە جێگرەكانی دەدات نەك یاسا دەسەڵاتی بۆ دیاریكردبن. هەموارە نوێیەكە هیچ وادەیەكیشی بۆ كاتی دەستبەكاربوونی جێگرەكانی سەرۆكی هەرێم دیاری نەكردووە، لەكاتی هەموارەكەدا هەوڵێك لەناو پەرلەمان هەبوو بۆ ئەوەی لەیاساكەدا بچەسپێندرێت سەرۆكی هەرێم دوای (15) رۆژ لە دەستبەكاربوونی دەبێت مەرسومێك بۆ دەستبەكاربووتی جێگرەكانی دەربكات، بەڵام ئەم هەوڵە سەری نەگرت‌و لەیاساكەدا ماوەكە بەكراوەیی هێڵدراوەتەوە، ئەمە وادەكات ئەگەر بۆ ماوەیەكی زیاتریش جێگرەكانی سەرۆكی هەرێم دەستبەكارنەبن، هیچ بۆشاییەكی یاسایی رونەدات. یەكێتی لە دامەزراوەی سەرۆكایەتیدا یەكێتی نیشتمانی كوردستان دوای دانوستانێكی زۆر دواجار پارتی دیموكراتی كوردستانی ناچاركرد لە سەرۆكایەتی هەرێم پۆستێكی باڵای پێبدات. پارتی كە پێشتر هەڕەشەی دەكرد ئەگەر فراكسیۆنی یەكێتی لەناو پەرلەمان دەنگ بۆ هەڵبژاردنی نێچیرڤان بارزانی نەدات وەكو سەرۆكی هەرێم، هیچ پۆستێك لە سەرۆكایەتی بە یەكێتی نادات، دواجار لە هەڕەشەكانی پاشەكشێی كرد، یەكێتی دەنگی بۆ هەڵبژاردنی نێچیرڤان بارزانی نەدا، بەڵام سەرباری ئەوەش پارتی بەناچاری جێگرێكی تری بۆ پۆستی سەرۆكی هەرێم زیادكرد‌و ئەو پۆستەی بە یەكێتی دا. یەكێتی بە فەرمی ناوی (جەعفەر شێخ مستەفا) فەرماندەی هێزەكانی (70)ی وەكو كاندیدی خۆی بۆ پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم ئاڕاستەی پارتی‌و نێچیرڤان بارزانی كردووە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، سەرباری ئەوەی ناوی (جەعفەر شێخ مستەفا) ئاڕاستەی نێچیرڤان بارزانی كراوە، بەڵام ئەگەری گۆڕینی كاندیدەكەی یەكێتی لە (جەعفەر شێخ مستەفا)وە بۆ كەسێكی تر لەئارادایە. (درەو میدیا) زانیویەتی، پێشتر نێچیرڤان بارزانی بەشێوەی زارەكی داوای لە كۆسرەت رەسوڵ كردووە، كەسێك بۆ پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم كاندید بكەن كە زمانزان‌و دیپلۆماتكار بێت، بەوپێیەی ئەگەر ئەو بەهەر هۆكارێك لە پۆستی سەرۆكی هەرێم نەمێنێت یاخود گەشتی دەرەوەی وڵات بكات، جێگرەكانی لە كوردستان لەشوێنی ئەو پۆستی سەرۆكی هەرێم بەڕێوەدەبەن. سەرچاوەیەكی باڵا لەناو یەكێتی بە (درەو میدیا)ی راگەیاند، نێچیرڤان بارزانی خوازیارە یەكێتی بۆ پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم (قوباد تاڵەبانی) یاخود (عومەر فەتاح) كاندید بكات. (عومەر فەتاح) لە كابینەی پێنجەمی حكومەتی هەرێمدا جێگری نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەت بوو، (قوباد تاڵەبانی)ش لەكابینەی هەشتەمدا، واتە هەردووكیان ئەزمونی كاركردنیان وەكو جێگر لەگەڵ نێچیرڤان بارزانیدا هەیە. ئەگەر قوباد تاڵەبانی كە دۆستێكی نزیكی نێچیرڤان بارزانییە دەستبەرداری پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەت ببێت‌و پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم وەرگرێت، رەنگە دەرباز كۆسرەت رەسوڵ پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەت وەرگرێت. رۆژی 7ی تەموز، كۆسرەت رەسوڵ عەلی جێگری یەكەمی سكرتێری گشتی یەكێتی بەفەرمی لە نوسراوێكدا ناوی (جەعفەر شێخ مستەفا)ی وەكو كاندیدی یەكێتی بۆ پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم ئاڕاستەی نێچیرڤان بارزانی كرد، بەڵام بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، هێشتا (جەعفەر شێخ مستەفا) دەستبەرداری پۆستی فەرماندەی هێزەكانی (70)ی یەكێتی نەبووە‌و ئۆفیسەكەی لە فەرماندەیی رادەست نەكردووە، ئەمە لەكاتێكدایە رۆژی 31ی تەموز یەكێتی بەفەرمی (مستەفا چاوڕەش)ی لە شوێنەكەی (جەعفەر شێخ مستەفا) لە پۆستی فەرماندەی هێزەكانی (70) دیاریكرد. بزوتنەوەی گۆڕان لە دامەزراوەی سەرۆكایەتیدا بزوتنەوەی گۆڕان لە دەستپێكی دانوستانەكانی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتدا، لەناو سێ سەرۆكایەتییەكەدا (سەرۆكایەتی هەرێم، سەرۆكایەتی حكومەت، سەرۆكایەتی پەرلەمان) چاوی لە وەرگرتنی پۆستێكی باڵابوو لەناو پەرلەمان، بەوپێیەی لە خولی پێشوودا پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی بەدەستەوە بوو، بەڵام پارتی هیچ پۆستێكی لە دەستەی سەرۆكایەتی خولی نوێی پەرلەمان بە گۆڕان نەدا. بزوتنەوەی گۆڕان دواجار لە بری پەرلەمان، قایل بوو بە وەرگرتنی پۆستێك لە سەرۆكایەتی هەرێم، ئەوكات كە بزوتنەوەی گۆڕان‌و پارتی رێككەوتنی سیاسییان كرد، بەپێی یاسای كارپێكراوی سەرۆكایەتی هەرێم، سەرۆكی هەرێم تەنیا یەك جێگری هەبوو، گۆڕان ئەو تاكە جێگرەی بۆخۆی یەكلاكردبووەوە. بەڵام دواتر پارتی لە دانوستانەكانیدا بۆ قایلكردنی یەكێتی بەڵێنیدا جێگرێكی تر بۆ پۆستی سەرۆكی هەرێم زیادبكات‌و ئەو پۆستە بە یەكێتی بدات، ئەمە بزوتنەوەی گۆڕانی نیگەران كرد. بەپێی یاسا، سەرۆكی هەرێم فەرماندەی گشتی هێزی پێشمەرگەی كوردستانە، جێگرەكەشی دەبێت بە جێگری فەرماندەی گشتی هێزی پێشمەرگە، ئێستا یەكێتی چاوی لەوەیە نێچیرڤان بارزانی دەسەڵاتە سەربازییەكە بدات بە جێگرە یەكێتییەكەی، بەوپێیەی یەكێتی خاوەنی هێزی چەكداری زۆنەكەی خۆیەتی. ئەگەر دەسەڵاتی جێگری سەرۆكی هەرێم وەكو جێگری فەرماندەی گشتی هێزە پێشمەرگە بدرێت بە كاندیدەكەی یەكێتی، بەپێی یاسا هیچ رۆڵێكی ئەوتۆ بۆ جێگرەكەی بزوتنەوەی گۆڕان لە سەرۆكایەتی هەرێم نامێنێتەوە، بەڵام هەموارە نوێیەكەی یاسای سەرۆكایەتی دەسەڵاتی ئەوە بە نێچیرڤان بارزانی دەدات بە ویستی خۆی دەسەڵات بە جێگرەكانی بدات‌و رەنگە لەو رێگەیەوە چارەسەری كێشەكە بكرێت. ئێستا لەناو بزوتنەوەی گۆڕان تەنیا دوو كەس بۆ وەرگرتنی پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم كاندیدن، ئەوانیش بریتین لەو (محەمەد تۆفیق رەحیم)‌و (مستەفا سەید قادر)، كۆتایی هەفتەی رابردوو (جەمال حاجی محەمەد) سكرتێری جڤاتی نیشتمانی لە كاندیدبوونی بۆ پۆستەكە كشایەوە. جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان كە بەپێی دەستوری ناوخۆیی بزوتنەوەكە بەرزترین دەسەڵاتی بڕیاردانە، رۆژی 27ی تەموز دەسەڵاتی خۆی بۆ دیاریكردنی كاندیدی پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم بەخشی بە (عومەر سەید عەلی) رێكخەری گشتی بزوتنەوەكە. عومەر سەید عەلی رەتیدەكاتەوە هیچ یەكێك لە ئەندامانی خانەی راپەڕاندنی بزوتنەوەكە پۆستی حكومی وەرگرن، ئەمە وایكرد هەمان رۆژی كۆبونەوەكەی جڤات، (محەمەد تۆفیق رەحیم) دەستی لە پۆستی ئەندامێتی خانە بكێشێتەوە. نزیكەی (15) رۆژە دەسەڵات بە عومەر سەید عەلی رێكخەری بزوتنەوەی گۆڕان دراوە كاندیدی پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم یەكلابكاتەوە، بەڵام بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) هێشتا بە فەرمی ناوی كاندیدەكەی یەكلانەكردوەتەوە. لە لێدوانێكدا بۆ (درەو  میدیا)، محەمەد تۆفیق رەحیم كاندید بۆ پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم رایگەیاند، بزوتنەوەی گۆڕان دوای پشووی جەژنی قوربان كاندیدی خۆی بۆ پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم یەكلادەكاتەوە. محەمەد تۆفیق رەحیم وتی: من لە كاندید بونم بۆ پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم نەكشاومەتەوە‌و معامەلە لەسەر ئەو پۆستە ناكەم. (درەو میدیا) زانیویەتی، ئەگەر رێكخەری گشتی دوای جەژن كاندیدەكە یەكلانەكاتەوە، دورنییە جارێكی تر پرسەكە بگەڕێتەوە بۆ جڤاتی نیشتمانی، واتە جڤانی نیشتمانی بە دەنگدان كاندیدەكە یەكلابكاتەوە. بەپێی پێوەرەكەی نێچیرڤان بارزانی كە داوای كاندیدی زمانزان‌و دیپلۆماتیی لە یەكێتی كردووە، دەبێت بزوتنەوەی گۆڕان محەمەد تۆفیق رەحیم كاندید بكات بۆ پۆستەكە، بەڵام ئەمە ئەگەرێكی لاوازە، بەوپێیەی لەلایەك كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا پشتیوانی دانانی مستەفا سەید قادر دەكەن‌و لەلایەكی تریش بەكاندیدكردنی بۆ پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم، عومەر سەید عەلی دەیەوێت مستەفا سەید قادر لە حیزب دوربخاتەوە، چونكە بەپێی زانیارییەكان ئەگەر بۆ پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم كاندید نەكرێت، مستەفا سەید قادر لە رۆژی 14ی ئەیلولی داهاتوو خۆی بۆ پۆستی رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان كاندید دەكات. موچە‌و دەرماڵەی سەرۆكی هەرێم‌‌و جێگرەكانی یاسای ژمارە (13)ی ساڵی 2010ی پەرلەمانی كوردستان موچە‌و دەرماڵەی سەرۆكی هەرێم‌و جێگرەكەی‌‌و بڕی موچەی خانەنشینی بەمشێوەیە دیاریكردووە: •    موچەی مانگانەی سەرۆكی هەرێم (15 ملیۆن) دینارە. •    دەرماڵەی مانگانەی سەرۆكی هەرێم بەڕێژەی 50%ی موچەی مانگانەكەیەتی كە دەكاتە (7 ملیۆن 500 هەزار) دینار. •    كۆی موچە‌و دەرماڵەی مانگانەی سەرۆكی هەرێم دەگاتە (22 ملیۆن‌و 500 هەزار) دینار. •    سەرۆكی هەرێم لەكاتی خانەنشینبوونیدا موچەی خانەنشینی وەردەگرێت كە 80%ی موچە‌و دەرماڵًەكەیەتی‌و دەكاتە (18 ملیۆن) دینار. موچە‌و دەرماڵەی جێگری سەرۆكی هەرێم: •     موچەی مانگانەی جێگری سەرۆكی هەرێم (13 ملیۆن) دینارە. •    دەرماڵەی مانگانەی جێگری سەرۆكی هەرێم بەڕێژەی 50%ی موچەی مانگانەكەیەتی، كە دەكاتە (6 ملیۆن 500 هەزار) دینار. •    كۆی موچە‌و دەرماڵەی مانگانەی جێگری سەرۆكی هەرێم (19 ملیۆن‌و 500 هەزار) دینارە. •    جێگری سەرۆكی هەرێم بەرێژەی 80%ی كۆی موچە‌و دەرماڵەكەی خانەنشین دەبێت، كە دەكاتە (15 ملیۆن‌و 600 هەزار) دینار. بە گوێرەی هەمان یاسا، پاش تەواوبوونی ئەركی سەرۆك، یان جێگرەكەی، حكومەت هەموو پێداویستییەكانی (نیشتەجێبوون، پارێزگاریكردن، گواستنەوەی گونجاو، ئیمتیازاتی تر)یان بۆ دابیندەكات. بۆ یەكەمجار ساڵی 2005 سەرۆكی هەرێم لەناو پەرلەمانەوە هەڵبژێردرا، لەو كاتەوە تاوەكو رۆژی 29ی تشرینی یەكەمی 2017 مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێم بووە‌و كۆسرەت رەسوڵ عەلی جێگری بووە، ئێستا‌و دوای هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم لەلایەن پەرلەمانەوە، مەسعود بارزانی بە (18 ملیۆن دینار)ی مانگانە خانەنشین دەبێت، كۆسرەت رەسوڵ عەلیش بە (15 ملیۆن‌و 600 دینار) خانەنشین دەبێت، هەرچەندە كۆسرەت رەسوڵ پێشتر سەرۆكی حكومەت بووە. بودجەی سەرۆكایەتی هەرێم بە گوێرەی دوایین پرۆژە یاسای بودجەی ساڵی 2013ی هەرێم، دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم (430) كارمەندی هەیە، بودجەی ئەو ساڵەی دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم (42 ملیار) دینار بووە، كە دەكاتە رێژەی 0,36%ی كۆی گشتی بودجەی هەرێم لەو ساڵەدا. لە ساڵی 2013وە بەهۆی قەیرانی داراییەوە هەرێمی كوردستان پرۆژە یاسای بودجەی نەبووە، پەرلەمان پرۆژە یاسای بودجەی پەسەندنەكردووە، ئەگەر لەمساڵدا پرۆژە یاسای بودجە دابنرێت‌و پەرلەمان پەسەندیبكات‌و جێگرێكی تر بۆ سەرۆكی هەرێم زیادبكرێت، بودجەی سەرۆكایەتی هەرێم زیاتر دەبێت.  

(درەو میدیا): بڕیاری دوای پشووی جەژنی قوربان وەفێدی باڵای هەرێم بۆ تاوتوێكردنی ناكۆكییەكانی نێوان هەرێم‌و ناوەند سەردانی بەغداد بكات‌و بە گوێرەی چەند سەرچاوەیەكیش وەفدەكەی هەرێم چەند پێشنیازێكی بۆ چارەسەركردنی كێشەكان ئامادەكردووە. چەند سەرچاوەیەكی ئاگادار لە هەرێمی كوردستان بە رۆژنامەی " ئەلعەرەبی ئەلجەدید"ی قەتەریان راگەیاند وەفدەكەی هەرێم پێنج دۆسیە لەگەڵ حكومەتی ناوەندا تاوتوێدەكات كە بریتین لە: * موچەی فەرمانبەرانی هەرێم * پشكی هەرێم لە بودجەی گشتی * داهاتی نەوتی هەرێم * گەڕانەوەی هێزی پێشمەرگە بۆ ناوچە جێ ناكۆكەكان * داهاتووی پارێزگای كەركوك بەوتەی ئەو سەرچاوانە هەرێمی كوردستان خوازیارە هەموو كێشەكان بە شێوەی دۆستانە لەگەڵ بەغدا چارەسەر بكات، لە هەمان كاتیشدا دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستان پابەندی هەموو ئەو مافانەن كە دەستوری هەمیشەیی عێراق بە هەرێمی بەخشیوە، لەگەڵ بەندەكانی ئەو رێككەوتنانەی لەگەڵ هێزە عێراقییەكاندا ئیمزاكراون. هەرێم ئامادەیە نەوتەكەی رادەستبكات هێڤیدار ئەحمەد پەرلەمانتاری پارتی دیموكراتی كوردستان بە رۆژنامەكەی راگەیاندوووە وەفدەكەی هەرێم دوای جەژنی قوربان دەچێتە بەغداد بە ئامانجی گەیشتن بە رێككەوتنی كۆتایی لەسەر دۆسیەی نەوت‌و پشكی هەرێمی كوردستان لە بودجەی عێراق. ئەو پەرلەمانتارە جەختیشیكردوەتەوە كە هەولێر ئامادەیە داهاتی  نەوت رادەستی بەغداد بكات، ئەگەر حكومەتی ناوەندی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم دابین بكات. بەغداد موچە نابڕێت عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی عێراق لە نوێترین لێدوانیدا دانینا بە بوونی ناكۆكی لە نێوان هەولێر‌و بەغدا، بەڵام جەختیكردەوە كە موچەی فەرمانبەرانی هەرێم نابڕێت. عەبدولمەهدی لە دیدارێكیدا لەگەڵ ژمارەیەك رۆژنامەنوسی عێَراق وتی هەرێم 250 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە رادەستی حكومەتی فیدراڵی ناكات كە لە یاسای بودجەدا هاتووە، لەبەرئەوە بەبەهای ئەو بڕە نەوتە لە پشكی بودجەی هەرێم دەبڕدرێت.

راپۆرتی: محەمەد رەئوف – فازل حەمەرەفعەت  ئەنجومەنی وەزیرانی نوێی هەرێمی كوردستان لیژنەیەكی پێكهێناوە بۆ ئامادەكردنەوەی یاسای "چاكسازی لە خانەنشینی‌و موچەو دەرماڵەو بەخشین‌و ئیمتیازاتەكانی دیكە لە هەرێمی كوردستان-عێراق" یاسایەك كە لە خولی پێشووی پەرلەمان پەسەندكراو دواتر بەهۆی ناڕەزایەتی خەڵك‌و ناكۆكی حزبەكانەوە پەسەندكرنەكەی رەتكرایەوە. ئەنجومەنی وەزیران لیژنەیەكی پێكهێناوە بۆ ئامادەكردنەوەی یاساكە، بەپێی پێشبینییەكان ئەگەر پرۆژەكە وەكو خۆی پەسەندبكرێت زیاتر لە (100 ملیار) دینار دەگەڕێتەوە بۆ سەر داهاتی گشتی، كێ خاوەنی پرۆژەی چاكسازییە ؟، (درەو میدیا) لەم راپۆرتەدا وردەكاری زیاتر لەبارەی ناوەڕۆكی پرۆژەكەوە بڵاودەكاتەوە. كێ خاوەنی پرۆژەی چاكسازییە ؟ رۆژی 14ی تشترینی دووەمی 2017 لە گەرمەی قەیرانی دارایی هەرێم‌و كاركردن بۆ ئامادەكردنی رەشنوسی یاسای بودجەی عێراق، وەفدێكی حكومەتی هەرێم سەردانی پەرلەمانی كوردستانیان كرد. وەفدەكەی حكومەت پێكهاتبوو لە (ئامانج رەحیم) سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران‌و (رابەر سدیق) وەزیری دارایی بەوەكالەت، ئەم دوو كەسە لەگەڵ دەستەی سەرۆكایەتی ئەوكاتی پەرلەمان‌و لیژنەی دارایی پەرلەمان كۆبونەوە. ئامانجی سەردانی وەفدەكەی حكومەت بۆ پەرلەمان، گفتوگۆكردن بوو سەبارەت بە پرسی چۆنیەتی چارەسەركردنی قەیرانی دارایی هەرێم‌و چۆنیەتی گفتوگۆكردن لەگەڵ بەغداد سەبارەت بە گێڕانەوەی پشكی هەرێم لە بودجەی ساڵی 2018ی حكومەتی عێراقدا. سۆران عومەر یەكێك لەوانە بوو كە بەشداری كۆبونەوەكەی نێوان وەفدی حكومەت‌و پەرلەمانی كرد، ئەو كە بۆ ئەم خولەش لە پەرلەمان ماوەتەوە، لە خولی پێشوودا ئەندامی لیژنەی دارایی بوو. "كاتێك وەفدی حكومەتی هەرێم باسیان لە قەیرانی دارایی كرد، من پێم راگەیاندن بارودۆخی حكومەتی بۆ خراپە، ئەگەر خراپە بۆ چاكسازی ناكەن، بەتایبەت چاكسازی لە خانەنشینی سەربازیدا، كە بارگرانییەكی زۆری خستوەتە سەر حكومەت مانگانە زیاتر لە 100 ملیار دینارە، كێشەكە لەوێوەیە" سۆران عومەر بەمشێوەیە باسی ناوەڕۆكی دیدارەكەی نێوان وەفدی حكومەت‌و پەرلەمانی بۆ (درەو میدیا) گێڕایەوە، كە دواتر لەو كۆبونەوەیەوە بیرۆكەی پرۆژە یاسای چاكسازی گەڵاڵەكرا. دوای گەڕانەوەی لە كۆبونەوەكەی لەگەڵ پەرلەمان، ئامانج رەحیم پێشنیازی چاكسازییەكە لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەت‌و قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت باس دەكات، ئەوان رەزامەندی دەردەبڕن لەسەر ئەوەی پرۆژەیەك ئامادە بكرێت سەبارەت بە چاكسازی. سەرۆكی حكومەت‌و جێگرەكەی ئامانج رەحیم سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران رادەسپێرن پرۆژەیەك بۆ چاكسازی ئامادەبكات، پرۆژەكە ئامادەكرا‌و دواتر ئەنجومەنی وەزیران لە رۆژی 30ی كانونی یەكەمی 2017دا پرۆژەكەی پەسەندكرد‌و رەوانەی پەرلەمانی كوردستان كرا. پەرلەمانی كوردستان لە رۆژی 27ی شوباتی 2018 پرۆژەیاساكەی پەسەندكرد، رۆژی 4ی ئازاری 2018 بەبەهانەی ناڕەزایەتی شەقام دژی بە هەندێك لە بڕگەكانی یاساكە، پەرلەمان پەسەندكردنی یاساكەی هەڵوەشاندەوە‌و چارەنوسی یاساكەی بۆ ئەم خولەی پەرلەمان بەجێهێشت. سۆران عومەر بە (درەو میدیا)ی راگەیاند" ئەگەر د. ئامانج رەحیم نەبوایە پرۆژە یاسای چاكسازی سەری نەدەگرت". حكومەتی هەرێم دوای (25 ساڵ) بۆیەكەمجار لە كۆتاییەكانی ساڵی 2017دا بڕیاریدا بەشێوەیەكی جددی هەنگاو بە ئاڕاستەی چاكسازیدا هەڵگرێت، ئەوەی حكومەتی ناچاركرد بیر لە چاكسازی بكاتەوە قەیرانی دارایی‌و دابەزینی نرخی نەوت‌و بڕینی بەشەبودجەی هەرێم لە عێراق‌و بارگرانییەكانی شەڕی "داعش"ە بوو، بەڵام لایەنە سیاسییەكان بۆ بانگەشە هەریەكەیان خۆیان بە خاوەنی پرۆژەكە دەزانن. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو میدیا)، سۆران عومەر پەرلەمانتاری كۆمەڵی ئیسلامی خاوەنی یەكەمی بیرۆكەی پرۆژەیاساكەیە‌و ئامانج رەحیم سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران ئامادەكارو خاوەنی  پرۆژەیاساكە بووە. بایۆمەتری.. هەنگاوێكی بێكەڵك بەر لە نوسینەوەی پرۆژەیاسایەك بۆ چاكسازی لە بواری موچە‌و دەرماڵە‌و ئیمتیازاتەكانی تر، حكومەتی هەرێم رێگەیەكی سیستمی "بایۆمەتری"ی تاقیكردەوە، بەڵام بێ ئەنجام بوو. بایۆمەتری یەكەم هەنگاوی حكومەت بوو لەناو قەیرانی دارایدا بەئاڕاستەی رێكخستنەوەی لیستی موچەخۆران‌و بڕینی موچەی ئەو كەسانە بوو كە زیاتر لە موچەیەكیان لە بودجەی هەرێم بەشێوەی "گەندەڵی" وەردەگرت، لە كۆتایشدا زیادكردنی داهات. جێبەجێكردنی ئەم سیستمە سەرباری ئەوەی كاتێكی زۆرو خەرجییەكی تریشی بۆسەر خەرجییەكانی حكومەت زیادكرد، نەك پارەی موچەی كەمنەكردەوە، بەڵكو زیاتری كردو هیچ بڕە پارەیەكی بۆ حكومەت نەگەڕاندەوە. بەر لەوەی سیستمی بایۆمەتری بخرێتە بواری جێبەجێكردنەوە ژمارەی‌ موچەخۆرانی‌ هەرێم (1 ملیۆن‌و 378 هەزار) موچەخۆر بوو، ئەم رێژەیە مانگانە پێویستی بە (868 ملیار) دیناری خەرجی موچە هەبوو.  دوای جێبەجێكردنی سیستمی بایۆمەتری، ژمارەی موچەخۆران كەمیكرد بۆ (1 ملیۆن‌و 249 هەزارو 481) موچەخۆر، واتە نزیكەی (129 هەزار) موچەخۆر كەمكرایەوە، ئەم كەمبونەوەیە لە ژمارەی موچەخۆراندا نەبووە هۆی كەمبونەوەی بڕی ئەو پارەیەی كە دەبوو حكومەت مانگانە بۆ موچەی موچەخۆرانی دابین بكات، چونكە لە سیستمی بایۆمەتریدا (100 هەزار) موچەخۆر ئەژمارنەكرابوون كە ئەوانیش خوێندكارانی زانكۆ‌و پەیمانگاكان بوون‌و دەرماڵەی مانگانەی خوێندنیان وەردەگرت. بەر لە جێبەجێكردنی سیستمی بایۆمەتری ئەو پارەیەی كە دەبوو حكومەت مانگانە بۆ موچە دابینی بكات (868 ملیار) دینار بوو، بەلام دوای جێبەجێكردنی سیستمەكە خەرجی موچە بوو بە (890 ملیار) دینار، واتا بایۆمەتری نەك هەر پارەی نەگەڕاندەوە بەڵكو (22 ملیار) دیناری بۆسەر خەرجی موچە زیادكرد، ئێستا ژمارەی موچەخۆرانی هەرێم بەم شێوەیەیە:  •    خانەنشین: (244 هەزارو 656) موچەخۆر •    خانەوادەی‌ شەهیدان و ئەنفالكراوان: (96 هەزارو 53) موچەخۆر •    كەمئەندام‌و چاودێری كۆمەڵایەتی:‌ ‌(159 هەزار) موچەخۆر •    كەرتی فەرمانبەرانی شارستانی بە پۆلیسەوە: (483 هەزار) موچەخۆر •    پێشمەرگەو ئاسایش (266 هەزارو 465) موچەخۆر  رەنگە تاكە سودی جێبەجێكردنی سیستمی بایۆمەتری نەهێشتنی دیاردەی وەرگرتنی چەند موچەیی بێت، نوری عوسمان سەرۆكی پێشووی فەرمانگەی هەماهەنگی‌و بەدواداچوون جارێك لە لێدوانێكدا وتی:" 68 هەزار كەس لە هەرێمی كوردستان هەن كە دوو موچەو سێ موچەو چوار موچە وەردەگرن". هەوڵێكی نوێ دوای ئەوەی خولی پێشووی پەرلەمان، پرۆژەیاساكەی رەتكردەوە، پرۆژەكە گەڕایەوە بۆ حكومەت، ئێستای كابینەی نوێی حكومەت دەیەوێت بە هەندێك گۆڕانكارییەوە جارێكی تر پرۆژە یاساكە بنێرێتەوە بۆ پەرلەمان بەمەبەستی پەسەندكردنی.     ئەنجومەنی وەزیرانی نوێی هەرێم تائێستا تەنیا (4) كۆبونەوەی كردووە، لە كۆبونەوەی دووەمدا گفتوگۆی لەسەر پرۆژە یاسای چاكسازی كرد، لەو كۆبونەوەیەدا بریاردرا سەرلەنوێ لیژنەیەك تایبەت بەو پرۆژەیاسایە دروستبكرێت. لیژنە نوێیەكە بە هەماهەنگی لەگەڵ لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان كارەكانی خۆی لەسەر پرۆژەیاساكە دەكات، چونكە حكومەت نایەوێت وەكو خولی پێشوو پەسەندكردنی پرۆژەكە لە پەرلەمان گرێوگۆڵی تێبكەوێت، بۆیە هەر لەئێستاوە پەرلەمان بەشدار دەكات لە ئامادەكردنەوەی پرۆژەكەدا. (درەو میدیا) زانیویەتی، لیژنەكەی حكومەتی هەرێم كەمترین دەستكاری پرۆژە یاساكە دەكات، لەبەر ئەوەی پرۆژە یاساكە لە بنەڕەتەوە پرۆژەی خۆیەتی‌و پێشتر بە چەندین فلتەردا تێپەڕێوە. پێشبینی دەكرێت پەسەندكردنی پرۆژەیاسای "چاكسازی لە خانەنشینی‌و موچەو دەرماڵەو بەخشین‌و ئیمتیازاتەكانی دیكە لە هەرێمی كوردستان-عێراق" یەكەم كاری پەرلەمانی كوردستان بێت دوای كۆتایهاتنی پشووی وەرزی یەكەمی یاسادانان. لەبارەی یاساكەوە  پرۆژەی یاسای "چاكسازی لە خانەنشینی‌و موچەو دەرماڵەو بەخشین‌و ئیمتیازاتەكانی دیكە لە هەرێمی كوردستان-عێراق" كە لە (24) ماددە پێكهاتووە، بەپێی وتەی زۆرێك لە پەرلەمانتاران بە پەسەندكردنی ئەم پرۆژە یاسایە، مانگانە زیاتر لە (100 ملیار) دینار بۆ حكومەت دەگەڕێنێتەوە.  ئەم یاسایە كە پێشتر لە پەرلەمان پەسەندكراو دواتر هەڵوەشێندرایەوە، لەكاتی خۆیدا نیگەرانی زۆری دروستكرد، ئەوكات نیگەرانییەكان زیاتر لەسەر چەند خاڵێك چڕبووبونەوە: •     یاساكە كەمترین موچە بۆ هەر فەرمانبەرێك بە (300 هەزار) دینار دیاریكردبوو، پەرلەمان داوای دەكرد كەمترین ئاستی موچە (400 هەزار) دینار بێت، حكومەت رەتیدەكردەوە بەوپێیەی لەناو قەیرانی دارایدا بوو. •    موچەی خانەنشینی وەزیرو پەرلەمانتارو پلە باڵاكان كە لە یاساكەدا بە زیاتر لە (4 ملیۆن) دینار دیاریكرا بوو، ناڕەزایەتی لە شەقام دروستكرد، بەڵام لایەنی باشی یاساكە ئەوە بوو كە دەرگای بۆ هەموو پلە باڵاكان (وەزیرو پەرلەمانتار) كردبووەوە كە ئەگەر موچەی خانەنشینی رەتبكەنەوە، دەتوانن بگەڕێنەوە بۆسەر كاری پێشوویان، بەمەش بەهانەی هەموو ئەوانەی دەبڕی كە باسیان لەوەدەكرد موچەی خانەنشینی زۆریان ناوێت‌و دەیانەوێت بگەڕێنەوە بۆسەر كاری پێشوویان، بەڵام یاسا رێگەیان پێنادات. •     حكومەتی هەرێمیش كێشەی لەگەڵ دەرماڵەكاندا هەبوو، دەیویست لە یاساكەدا كەمبكرێنەوە، بەڵام لیژنەكانی پەرلەمان پێیانوابوو ئەگەر لەناو یاساكەدا ڕێكبخرێت زۆربەی دەرماڵەكان نامێنن، بۆیە پەرلەمان دەیوت ‌چۆن پێشتر حكومەت خۆی بە بەڕێنمایی دەرماڵەی ڕێكخستووە، دەبێت هەر بەوشێوەیە خۆی كەمیبكاتەوە، حكومەت دەیویست لیكەوتەكانی بڕیارەكە بخاتە ئەستۆی پەرلەمان، پەرلەمانیش تۆپەكەی هەڵدایەوە گۆڕەپانی حكومەت.   سەرباری ناڕەزایەتی‌و ناكۆكییەكان، یاساكە خاڵی گرنگی تێدابوو بەئاڕاستەی چاكسازی‌و بەرژەوەندی گشتی، پەرلەمانی كوردستان لە رونكردنەوەیەكدا كە رۆژی دوای پەسەندكردنی یاساكە دەریكرد، لایەنە باشەكانی یاساكەی لەم خاڵانەدا كورتكردوەتەوە (ئەم رونكردنەوەیە پێش هەڵوەشاندنەوەی پەسەندكردنی یاساكە دەرچووە): * زامنكردنی مافی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان لەو موچەیەی لە ماوەی رابردوو بە ناوی پاشەكەوت لێیان بڕدراوە، بەشێوەیەك بخرێتە سەر حیسابی بانكیی فەرمانبەران‌و لە داهاتووش بە پەیڕەوێكی تایبەت شێوازی مامەڵەپێكردنی رێكبخرێت‌و فەرمانبەران بتوانن بەكاری بهێنن. * ئەوە جێگیركراوە كە هیچ خانەنشینێك نابێت لە سێ سەد هەزار دینار كەمتر مووچەی خانەنشینی وەربگریت. * هەڵوەشاندنەوەی خانەنشینیی پلەباڵاو پلەتایبەتەكان كە رۆژێك لە رۆژان ئەم پۆستانەیان نەبینیوە.  * راستكردنەوەی موچەی خانەنشینی یان هەڵوەشاندنەوەی خانەنشینیی سەرجەم ئەو كەسانەی كە بەدەر لە یاسا یان بە پلەی بەرزتر لە پلەی شایستەی خۆیان خانەنشینكراون. * یەكخستنەوەی سەرجەم بەڕێوەبەرایەتی‌و فەرمانگەو یەكە كارگێڕییەكان كە موچەی خانەنشینییان لێ خەرج دەكرێت بە سەربازی‌و مەدەنی لەناو بەڕێوەبەرایەتیی خانەنشینیی سەر بە وەزارەتی دارایی. * یەكخستنەوەی یەكەكانی ژمێریاریی سەربە یەكەی حەفتاو هەشتا لەناو وەزارەتی پێشمەرگە، كە ئەمە هەنگاوێكی گرنگ‌و پیرۆزە بەرەو یەكخستنی تەواوی هێزی پێشمەرگەی كوردستان. * دانانی میكانیزم‌و كاتی دیاریكراو بۆ پاككردنەوەی لیستی شەهیدان‌و زیندانیانی سیاسی‌و كەمئەندامانی سەنگەر، لە رێگای پێكهێنانی لیژنەی تایبەتمەند كە ئەمە خواستی خەڵكی كوردستانە. * دەستنیشانكردنی ژمارەی پاسەوانی بارەگاو دامەزراوەو پلەباڵاكانی هەرێم لەچوارچێوەی پەیڕەوێك كە حكومەت‌و پەرلەمان لەماوەی شەست رۆژ پەسەندی دەكەن.  * رێكخستنەوەی دەرماڵەكان‌و زیاتر لە یەكجار سوودمەندبوون لە بودجەی گشتی بە ئیستسناكردنی كەسوكاری شەهیدان‌و خاوەن پێداویستیی تایبەت. * دروستكردنی سندوقی خانەنشینی‌و قەدەغەكردنی خەرجكردنی هەر بڕە پارەیەك لەم سندوقە. * سەبارەت بە خانەنشینیی پلەباڵاكان لە سەرۆكایەتیی هەرێم‌و حكومەت‌و پەرلەمان‌و وەزیرو پەرلەمانتارو وەكیل وەزیرو راوێژكارو بەڕێوەبەری گشتی‌و سەرجەم پلە تایبەتیەكان، میكانزمێك پەسەندكراوە بە بەراورد بە یاسا بەركارەكانی پێشوو كە هەبوون بۆ خانەنشینكردنی ئەمانە رێژەیەكی زۆری خانەنشینییان كەمكراوەتەوەو هەوڵدراوە ساڵانی خزمەت‌و بڕوانامەو تەمەن لە بەرچاو بگیرێت‌و لە رێژەی بیست‌و پێنج لە سەد لە موچەكەیان دەستپێدەكات بۆ ئەوانەی تەمەنیان لە خوار پەنجا ساڵە نابێت لە شەست لەسەدی مووچەكەیان زیاتر بێت‌و ئەوانەشی لە پەنجا ساڵ زیاترن نابێت لە حەفتا لە سەدی موچەكەیان زیاتر بێت، لە كاتێكدا پێشتر هەمویان بە هەشتا لە سەد خانەنشین دەكران، هەروەها خانەنشین بوون ئارەزوومەندانەیەو هەریەك لەم پلەتایبەتانە دەتوانن بگەڕێنەوە سەر وەزیفەی پێشووی خۆیان. خانەنشینی پلەباڵاكان ئێستا هەر پلەباڵایەك بەدیاریكراوی (وەزیرو پەرلەمانتاران)ی خانەنشینكراو بەبێ جیاوازی (تەمەن، ساڵی خزمەت) بەرێژەی 80%ی كۆی موچەكانیان خانەنشینكراون، كۆی موچەی وەزیرو پەرلەمانتار (8 ملیۆن‌و 200 هەزار) دینارە، واتە موچەی خانەنشینی هەر پەرلەمانتارو وەزیرێك لە یەك مانگدا (6 ملیۆن‌و 560 هەزار) دینارە. بەپێی ئەو پرۆژەیاسایەی كە ئێستا لەبەردەستدایە، موچەی خانەنشینی وەزیرو پەرلەمانتاران لەچوارچێوەی یاسای خانەنشینی عێراقدا چارەسەری بۆ دیاریكراوە. بەڵام پێشتر پەرلەمانی كوردستان بڕگەی تایبەت بە خانەنشینی پلەباڵاكان وەكو ئەوە جێگیرنەكرد كە لە یاسای خانەنشینی عێراقدا هەیە، لە یاسای خانەنشینی عێراقدا هەركەسێك تەمەنی نەگەیشتبێتە تەمەنی خانەنشینی‌و ماوەی 15 ساڵ خزمەتی نەبێت، موچەی خانەنشینی نایگرێتەوە. پەرلەمانی كوردستان بەر لە هەڵوەشاندنەوەی یاساكە، پرۆژەكەی بەوجۆرە پەسەندكرد " هەر پەرلەمانتارو وەزیرێك كە تەمەنی لەسەرو 50 ساڵیەوە بێت، بەرێژەیەك خانەنشین دەبێت كە 70%ی موچەكەی زیاتر نەبێت". 70%ی موچە، واتە وەزیر یان پەرلەمانتارێك كە هەموو پێوەرەكانی خانەنشینبوونی تێدابێت مانگانە (5 ملیۆن‌و 740 هەزار) دینار موچەی خانەنشینی وەرگرێت. بەڵام ئەگەر تەمەنی لەخوار 50 ساڵیەوە بێت، بەپێی ئەوەی پەرلەمانی خولی پێشوو پەسەندی كرد، دەبێت پلەباڵاكان بەرێژەیەك خانەنشین بكرێن كە لە 25%ی موچەكانیانەوە دەستپێدەكات بۆ رێژەی 60%. واتە ئەگەر كەسێكی پلەباڵا بەرێژەی 60%ی موچە خانەنشین بكرێت، مانگانە بڕی (4 ملیۆن‌و 920 هەزار) دینار موچەی خانەنشینی وەرگرێت، ئەوانەشی كە هیچ پێوەرێكی خانەنشینبونیان تێدا نییە بەرێژەی 25%ی موچەكانیان خانەنشین بكرێن كە مانگانە دەكاتە (2 ملیۆن) دینار.  بەپێی قسەی پەرلەمانتار سۆران عومەر بۆ (درەو میدیا)، موچەی خانەنشینی بۆ هەر سێ سەرۆكایەتییەكەی هەرێم، بە خانەنشینی وەزیرو پەرلەمانتارانەوە بۆ ساڵێك (75 ملیار) دینارە. روون نییە ئایا خولی نوێی پەرلەمان‌و كابینەی نوێی حكومەتی هەرێم لەسەر چ میكانیزمێك سەبارەت بە خانەنشینی پلەباڵاكان رێكدەكەون. خانەنشینی سەربازی بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) كێشەی سەرەكی ناو پرۆژەیاساكە، پرسی خانەنشینی سەربازییە. لە هەرێمی كوردستان (244 هەزارو 656) خانەنشین هەیە، كە (133 هەزارو 435) خانەنشینی بواری سەربازییە بەرێژەی (54%).   خانەنشینی سەربازی بەجۆرێك كاریگەری لەسەر بودجە هەیە كە بەپێی بەدواداچونەكانی پەرلەمانتار سۆران عومەر، لە مانگی 11ی 2012دا (64 هەزارو 967) خانەنشینی پێشمەرگە لە هەرێمی كوردستاندا هەبووە، بەڵام لە 2013دا ئەم رێژەیە بەرزبوەتەوە بۆ (92 هەزارو 641) خانەنشین، واتا تەنها لە ساڵی 2013دا كە پرۆسەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان هەبووە (27 هەزارو 674) كەس زیادیكردووە. بەپێی قسەی پەرلەمانتار سۆران عومەر، موچەی خانەنشینی سەربازی بۆ یەك مانگ (100 ملیار) دینارە. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو میدیا)، لە پرسی چاكسازیكردن لە لیستی خانەنشینی سەربازیدا، یەكێتی نیشتمانی كورستان زەرەرمەند دەبێت، چونكە پارتی پێش هەڵوەشاندنەوەی فەرمانگەی رێكخراوەكان كە تایبەت بوو بە بڕینەوەی موچە بۆ كادیرانی حیزب، زۆربەی كادیرو لایەنگرانی خۆی بەشێوەی یاسایی گواستوەتەوە بۆسەر خانەنشینی وەزارەتەكانی تر، بەڵام یەكێتی ئەم كارەی نەكردووە‌و لەحاڵی پەسەندكردنی یاساكەدا روبەڕووی شەپۆلی ناڕەزایەتی لایەنگرانی دەبێتەوە، سەرباری ئەمە خانەنشینەكانی پارتی زۆربەیان دۆسیەی یاسایی‌و خزمەتیان بۆكراوە، بەڵام خانەنشینەكانی یەكێتی زۆربەیان ئەم دۆسیە یاساییەیان نییە.       

 (درەو میدیا): حكومەتی سوریا رێككەوتنی ئەمریكا‌و توركیا بۆ دامەزراندنی ناوچەی ئارام لە باكوری سوریا ( رۆژئاوای كوردستان) رەتدەكاتەوە‌و بە دەستدرێژی بۆسەر سەروەریی‌و یەكێتی خاكی سوریای لە قەڵەمدەدات‌و كوردیش پێشوازی لێدەكات. ناوەرۆكی رێككەوتنەكە دوای هەڕەشەی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆن بۆسەر رۆژهەڵاتی روباری فورات‌و وەڵامدانەوەی لەلایەن وەزیری بەرگری ئەمریكاوە، دواجار وەفدی وەزارەتی بەرگری ئەمریكا ( پێنتاگۆن) لەگەڵ بەرپرسانی توركیا لەسەر دامەزراندن‌و بەڕێوەبردنی ناوچەی ئارام لە باكوری سوریا رێككەوتن. بە گوێرەی رێككەوتنەكە: * سەنتەرێكی هاوبەشی ئۆپەراسیۆن بۆ هەماهەنگی‌و بەڕێوەبردنی ناوچەكە لە ئەنكەرە دادەمەزرێنرێت. * ناوچە ئارامەكە وەك رێڕەوێك بۆ ئاشتی دادەمەزرێت. * رێوشوێنە پێویست بۆ گەڕانەوەی ئاوارە سورییەكان دەگیرێتەبەر. ئەمریكا‌و توركیا پێشتر لەسەر رووبەری ناوچە ئارامەكە ناكۆك بوون، ئەنكەرە دەیەوێت ناوچەكە هەموو ئەو ناوچانە بگرێتوە كە لەژێر دەسەڵاتی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری كورددان‌و واشنتۆنیش ئەوە رەتدەكاتەوە، لە بەیاننامەی كۆتایی رێككەوتنەكەدا هیچ ئاماژەیەك بە وردەكاری ناوچە ئارامە نەكراوە بە تایبەتی رووبەرەكەی‌و ئەو لایەنەشی بەڕێوەیدەبات، تەنها باس لەوەكراوە كە سەنتەرێكی ئۆپەراسیۆنی هاوبەش بۆ بەڕێوەبردنی ناوچەكە پێكدەهێنرێت، ئەوەش ئاماژەیەكە بۆئەوەی كە توركیاو ئەمریكا بە هاوبەشی ناوچە ئارامەكە بەڕێوەدەبەن. كورد پێشوازی لێدەكات بەڵام...  ئاڵدار خەلیل، بەرپرسی ناوەندی پەیوەندییە دیپلۆماسییەكانی تەڤگەری دیموكرات (تەڤدەم)، و خۆشحاڵی خۆی بە رێككەوتنەكەی ئەمریكا‌و دەربڕی، بەڵام جەختیشیكردەوە كە هێشتا وردەكاری رێككەوتنەكە نادیارە‌و روون نییە. خەلیل لە لێدوانێكیدا بۆ ئاژانسی (فرانس پرێس) وتی:"ئەم رێككەوتنە دەبێتە سەرەتایەم بۆ شێوازێكی نوێ‌، بەڵام ئێمە پێویستمان بەوەیە وردەكارییەكەی بزانین، بەگوێرەی پێشهاتەكان دۆخەكە هەڵدەسەنگێنین‌و پشت بە ناونیشان نابەستین".  هاوكات بەدران چیاكورد، راوێژكاری ئیدارەی خۆسەری كورد لە لێدوانێكیدا بۆ ئاژانسی رۆیتەرز، هۆشداریدا لە هێرشی توركیا بۆسەر باكوری خۆرهەڵاتی سوریا‌و رایگەیاند ئەگەر ئیدارەی ئەمریكا شكستبهێنێت لە هەوڵەكانی بۆ وەستاندنی پلانەكانی توركیا، ئەوا " جەنگێی گەورە" بەرپادەبێت. چیاكورد جەختیكردەوە وەك ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری رۆژئاوای كوردستان، خوازیاری چارەسەری سیاسیین‌و دانوستانیان وەك بژاردەیەكی ستراتیژی داناوە، بەڵام لە كاتی هێرشی توركیا بۆسەر ناوچەكە, ئەوا زۆربەی هێزەكانیان لەسەر سنوری سوریاو توركیا بڵاوەپێدەكەن‌و ئەوكاتەش ناتوانن بەردەوام بن لە راوەدونانی شانە متبووەكانی داعش‌و پارێزگاریكردن لە هەزاران زیندانیی ئەو رێكخراوە. دیمەشق رەتیدەكاتەوە لە یەكەمین كاردانەوەیدا حكومەتی سوریا رێككەوتنەكەی ئەمریكاو توركیا رەتكردەوە‌و  بە پێشێلكردنی سەروەریی‌و یەكێتی خاكی سوریای وەسفكرد. سەرچاوەیەكی رەسمی وەزارەتی دەرەوەی سوریا لە لێدوانێكیدا بۆ ئاژانسی هەواڵەكانی سوریا ( سانا) رایگەیاند" كۆماری عەرەبی سویا بە رەهایی و بە تەواوەتی ئەو رێككەوتنە رەتدەكاتەوە كە لەلایەن ئەمریكای داگیركەر‌و توركیا دەربارەی ئەوەی پێدەوترێت ناوچەی ئارام راگەیەندراوە‌و ئەو رێككەوتنە دەستدرێژییەكی روون‌و ئاشكرایە بۆسەر سەروەری‌و یەكێتی خاكی سوریا‌و پێشێلكارییەكی ئاشكرای بنەماكانی یاسای نێودەوڵەتی‌و پەیماننامەی نەتەوە یەكگرتووەكانە". سەرچاوەكەی وەزارەتی دەرەوەی سوریا بەرپرسیارێتی ئەو رێككەوتنە دەخاتە ئەستۆی چەند لایەنێكی كورد‌و دەڵێت:" چەند لایەنێكی سوریا لە هاوڵاتیانی كورد كە قایل بوون ببنە ئامرازێك لەو پرۆژە شەرانێگڕزانەی ئەمریكا‌و توركیا، بەرپرسیارێتی مێژووی ئەو دۆخەیان دەكەوێتە ئەستۆو كاتی ئەوەیە بە حساباتی خۆیاندا بچنەوە بگەڕێنەوە بۆ باوەشی نیشتمان." سەرچاوەكەی وەزارەتی دەرەوەی سوریا داواش لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی‌و نەوە یەكگرتووەكان دەكات" ئیدانەی شەڕی ئەمریكا‌و توركیا بكەن كە زۆر مەترسیدارەو هەڕەشەیە بۆسەر ئاشتی‌و سەقامگیری ناوچەكە‌و جیهان‌و هەموو هەوڵێك بۆ دۆزینەوەی دەرچەیەك بۆ قەیرانی سوریا لەناودەبات".  

درەو میدیا: ئاسۆ مامەند ئەندامی مەكتەبی سیاسیی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان رایگەیاندووە" بەپێی رێكەوتنی نێوان یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان ئەندازیار تەیب جەبار كاندیدی لیستی برایەتیی كەركوكە بۆ پارێزگاری كەركوك، بۆ ئەو مەبەستەش لە چوارچێوەی رێكەوتنەكەی نێوانماندا كە ئیمزاكراوە، 45 رۆژ وەك سەقفی زەمەنی بۆ دانانی پارێزگاری كەركوك دانراوە و هیوادارین رێكەوتنەكە بچێتە بواری جێبەجێكردنەوە.  ئاسۆ مامەند بە رۆژنامەی كوردستانی نوێی زمانحاڵی حزبەكەی راگەیاندووە"چاوەڕوان دەكەین لە رۆژانی داهاتوودا كۆبوونەوەیەك لەنێوان لیژنە هاوبەشەكەی یەكێتی و پارتی بۆ ئاساییكردنەوەی دۆخی كەركوك لەگەڵ لیستی برایەتیی كەركوك بەڕێوەبچێت و پرسی دانانی پارێزگاری كەركوك تەوەرێكی ئەو كۆبوونەوەیە دەبێت" پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتیمانی كوردستان رۆژی 11ی تەموزی رابردووی لەدوای كۆبونەوەیان بەرەسمی ناوی ( تەیب جەبار)یان وەك كاندید بۆ پارێزگاری كەركوك راگەیاند، بەو پێیەش كە 28 رۆژ بەسەر راگەیاندنی ناوی كاندیدی پارێزگاری كەركوكدا تێپەریوە بۆیە تەنها 17 رۆژی ماوە بۆ ئەو سەقفە زەمەنیە( 45 رۆژ)ەی لە رێككەوتنی نێوان پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتیمانی كوردستاندا هاتووە.    

(درەو میدیا): سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر رونكردنەوەیەك لەسەر لێدوانێكی خۆی دەدات كە بۆ سایتی فەرمی پارتی داوەو (درەو میدیا) بڵاویكردوەتەوە. عەلی رەشید سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر رونكردنەوەیەكی بڵاوكردەوە‌و تێیدا كرۆكی هەواڵێك رەتدەكاتەوە لە پەیجی فەرمی (درەو میدیا) بڵاوبوەتەوە. لە رونكردنەوەكەیدا سەرۆكی ئەنجومەن رەتیدەكاتەوە هیچ لێدوانێكی بۆ (درەو میدیا) دابێت سەبارەت بە پرسی گۆڕانكاریكردن لە پۆستی بەڕێوەبەرە گشتییەكانی هەولێردا. لەوەڵامی ئەم رونكردنەوەیەدا، (درەو میدیا) بە رایگشتی‌و بەڕێز سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر رادەگەیەنێت، ئەو هەواڵەی كە لە رونكردنەوەكەی بەڕێز سەرۆكی ئەنجومەندا باسكراوە، لە سایتی فەرمی پارتی دیموكراتی كوردستان (KDP ) بڵاوبوەتەوە‌و (درەو میدیا) تەنیا هەواڵەكەی گواستوەتەوە. بۆ بەرچاوڕوونی رایگشتی‌و بەڕێز سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر (درەو میدیا) وێنەی هەواڵەكەی سایتی فەرمی پارتی بڵاودەكەینەوە كە تا سایتی بڵاوبونەوەی ئەم هەواڵە لە پەیجی فەرمی سایتەكەدا ماوە، بەڵام ناوەڕۆكی هەواڵەكە لە سایتەكەدا سڕاوەتەوە. 

(درەو میدیا): مارك ئیسپەر، وەزیری بەرگری ئەمریكا ئەمڕۆ رایگەیاند هیچ ئۆپەراسیۆنێكی سەربازی توركیا بۆسەر باكوری سوریا ( رۆژئاوای كوردستان) قبوڵ ناكەن‌و واشنتۆن رێگە لە هەر هاتنێكی تاكلایەنە دەگرێت. ئیسپەر لە میانی سەردانێكیدا بۆ ژاپۆن لە لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەنوسان وتی:" هەر جوڵەیەكی تاكلایەنە مایەی قبوڵكردن نیە‌و رێگە لە هاتنە ناوەوەی تاكلایەنە دەكەین كە كاریگەری دەبێت لەسەر بەرژەوەندییە هاوبەشەكانی ئەمریكا‌و توركیا‌و هێزەكانی سوریای دیموكرات لە باكوری سوریا". وەزیری بەرگری ئەمریكا جەختیشیكردەوە كە ئەمریكا بەنیاز نیە واز لە هێزەكانی سوریای دیموكراتی بهێنێت. ئەم لێدوانەی وەزیری بەرگری ئەمریكا دوای ئەوە هات كە رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا رۆژی یەكشەممە رایگەیاند ئۆپەراسیۆن بۆسەر ناوچەكانی خۆرهەڵاتی رووباری فورات دەستپێدەكەن‌و ئەمریكا‌و روسیاشیان لەوە ئاگاداركردوەتەوە. ماوەیەكە ئەنكەرە‌و واشنتۆن لە دانوستان‌و گفتوگۆدان لەسەر دامەزراندنی ناوچەیەكی ئارام لە نێوان توركیا‌و رۆژئاوای كوردستان، بەڵام تائێستا نەگەیشتونەتە رێككەوتن‌و توركیا دەخوازێت ناوچە ئارامەكە هەموو رۆژئاوای كوردستان بگرێتەوە‌و كۆتایی بە دەسەڵاتی خۆجێیەتی كورد لەو بەشەی كوردستان بهێنێت، بەڵام واشنتۆن ئەوە رەتدەكاتەوە. ئێستا تیمێكی وەزارەتی بەرگری ئەمریكا " پێنتاگۆن" لە توركیایەو لە گفتوگۆدایە لەگەڵ بەرپرسانی توركیا لە بارەی ئەو ناوچە ئارامەوەو وەزیری بەرگری ئەمریكاش هیوای خواست لەگەڵ ئەنكەرە بگەنە رێككەوتن.

گفتوگۆی رۆژنامەوانی: درەو میدیا تائێستا كاتی بەستنی كۆنگرەی چوارەمی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بڕیاری لەسەرنەدراوە، تەنها مەكتەبی رێكخستن پێشنیازیكردووە رۆژی 21ی تشرینی دووەم كە رۆژی شەهیدانی یەكێتییە كۆنگرەی چوارەم ببەسترێت، فەرید ئەسەسەرد ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە گفتوگۆیەكی رۆژنامەوانیدا لەگەڵ (درەو میدیا) باسی چۆنیەتی بەستنی چوارەمین كۆنگرەی یەكێتی‌و ئەو پرۆژانە دەكات كە بۆ ئەو كۆنگرەیە ئامادەكراون. ئەسەسەرد باسلەوەدەكات، سەرجەم كۆنگرەكانی تری یەكێتی بە جۆرێك لە تەوافق و رێككەوتن بەستراون‌و بۆ كۆنگرەی چوارەمیش جۆرێك لە تەوافق گەرەنتی سەركەوتنی كۆنگرەكە دەدات. دەقی گفتوگۆ رۆژنامەوانییەكە: درەو میدیا: مەكتەبی رێكخستن رۆژی 21/11ی وەكو رۆژی بەڕێوەچوونی كۆنگرە دیاریكرد، بەپێی پەیڕەوی ناوخۆ لەناو یەكێتی كێ بڕیار لە كاتی كۆنگرە دەدات؟ فەرید ئەسەسەرد: مەكتەبی رێكخستن پێشنیازیكردووە، رۆژی كۆنگرەی دیاری نەكردووە، بەپێی پەیڕەوی ناوخۆ كاتی دیاریكردنی كۆنگرە لە ئەنجومەنی سەركردایەتی دەبێت، بەرنامەی كۆنگرەش، واتە پەیڕەوی ناوخۆی حزب لەلایەن ئەنجومەنی ناوەندەوە دادەنرێت. درەو میدیا: مەلا بەختیار بۆچوونی وایە دەبێت ئەنجومەنی ناوەند بڕیار لە كاتی كۆنگرە بدات، چونكە ئێستا تەنیا ئەو دامەزراوەیە لەناو یەكێتیدا شەرعیەتی ماوە ؟ فەرید ئەسەسەرد: ئەمە مەسەلەیەكە تێڕوانینی جیاوازی لەسەرە، پەیڕەوی ناوخۆ باس لەوە دەكات ئەگەر كۆنگرە نەبەسترا, ئەوا سەركردایەتی شەرعیەتی خۆی لە دەستدەدات، بەڵام ئەم سەركردایەتییە تەنیا ئێستا شەرعیەتی لەدەستنەداوە، واتە كاتێك كاك بەختیار ئەم قسەیەی كردووە نزیكەی شەش ساڵ بووە كە سەركردایەتی شەرعیەتی لەدەستدابوو، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئەمە یەكێكە لەو تێڕوانینانەی كە باسمكرد، ئەكرێت دواتر مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت، لە حاڵەتی ئێستادا من پێموایە نەرمییەك بنوێنرێت سەبارەت بە مەسەلەی پەیڕەوی ناوخۆو شێوەی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەم مەسەلەیە، لە هەموو حاڵەتێكدا ئێمە جگە لە دەقێكی پەسەندكراوی كۆنگرە، لە پەیڕەوی ناوخۆدا هیچ دەقێكی ترمان نییە. درەو میدیا: ئێستا باس لە سازدانی كۆنگرەی تەوافوقی دەكرێت، هەندێكیش دژی ئەمەن، ئەمە لەكاتێكدایە هەموو كۆنگرەكانی پێشتری یەكێتی بە تەوافوقی پێشوەختە بەڕێوەچوون، بە بۆچونی ئێوە كۆنگرەی چوارەمی یەكێتی چۆن دەبێت؟ فەرید ئەسەسەرد: ئێمە سێ كۆنگرەمان بەستووە، لە هەرسێ كۆنگرەكەدا جۆرێك تەوافوق هەبووە، بۆ نمونە كۆنگرەی یەكەم لە ساڵی 1992 تەوافوقەكە لە ئاستێكی نزمدا بوو، تەنیا لەسەر ئاستی سكرتێری گشتی‌و سكرتێری كۆمەڵەی رەنجدەران‌و سكرتێری یەكێتی شۆڕشگێڕانی كوردستان بوو، واتە تەنیا ئەو سێ كەسە بە تەزكییە‌و تەوافوق دەرچوون‌و ئەوانی تر كۆنگرە راستەوخۆ هەڵیبژاردن، هەموو ئەندامەكانی تری سەركردایەتی هەمووی بەدەنگدان دەرچوون، لە كۆنگرەی دووەمیش تەوافوقێك لەسەر ئاستێكی دیاریكراو لەسەر پێشنیازی بەڕێز مام جەلال هاتەئاراوە سەبارەت بە ئەندامانی دەستەی دامەزرێنەری یەكێتی‌و چەند كەسێكی تر، بەدەر لەمانە، ئەوانی تر هەمویان بەشێوەیەكی ئازاد‌و بە دەنگدان دەرچوون، لە كۆنگرەی سێیەمیش جۆرێك تەوافوقی تێدابوو لەسەر ئاستی بەڕێز مام جەلال‌و دوو جێگرەكەی، ئەوانی تر هەمووی بە دەنگدان بوو، ئەكرێت شتێكی لەم بابەتە لە كۆنگرەی داهاتوودا پەیڕەو بكرێت، بەڵام بەدڵنیاییەوە من پێموانییە ئەندامانی خۆمان رەزامەند بن بە تەوافوقی 100% لە هەمان كاتیشدا رەنگە بەبێ ئاستێكی دیاریكراوی تەوافوق رەنگە كۆنگرەكە هەندێك كێشەی لەبەردەمدا بێت، من لەگەڵ ئەوەم رێگەیەكی مامناوەندی لەنێوان هەردوكیاندا پیادەبكرێت، بەوجۆرەی كە لە سێ كۆنگرەكەی پێشوو پیادەكراوە. درەو میدیا: لەنێوان تەوافوق‌و ناتەوافوقدا چارەنوسی پۆستی سكرتێری گشتی یەكێتی چی لێدێت، باس لە سیستمی هاوسەرۆكایەتی دەكرێت، هاوشێوەی پەكەكە‌و حزبەكانی نزیك لە پەكەكە، ئەمە سیستمێكی گونجاوە بۆ بەڕێوەبردنی یەكێتی ؟ فەرید ئەسەسەرد: لە دۆخێكدا كە تائێستا پرۆژەیەكی پەیڕەوی ناوخۆ لەئارادا نییە، كە بە رەسمی درابێت بە ئەندامانی سەركردایەتی، هەرچی باسدەكرێت لەمبارەیەوە پرۆژەیە یان پێشنیارە، لە هەموو حاڵەتەكاندا لە كۆبونەوەكاندا دەتوانین یەكێك لەو پرۆژانە یاخود یەكێك لەو پێشنیازانە پەسەند بكەین، بەڵام لە هەموو حاڵەتەكاندا ئەتوانین پیادەی شێوەی هەڵبژاردنی سكرتێری گشتی وەكو سێ كۆنگرەكەی پێشتر بكەین، پاشان ئەكرێت شێوازی تریشی بۆ دیاری بكرێت، لە هەمانكاتیشدا ئەكرێت سەركردایەتییەكیشی بۆ دیاری بكرێت، بەڵام تائێستا هیچ بڕیارێك لەمبارەیەوە نییە، من پێموایە دوو دەزگای سەرەكی ئەتوانن بڕیار لەسەر ئەم مەسەلەیە بدەن ئەوانیش ئەنجومەنی سەركردایەتی‌و ئەنجومەنی ناوەندن.  درەو میدیا: كۆنگرە چۆن بەڕێوەدەچێت ؟ ئەندامانی كۆنگرە چۆن دیاری دەكرێن ؟  فەرید ئەسەسەرد: لە پەیڕەوی ناوخۆدا ئەم مەسەلەیە یەكلاكراوەتەوە، ماددەیەك هەیە باسلەوەدەكات كێ بەشداری لە كۆنگرەدا دەكات. درەو میدیا: واتە بەپێی پەیڕەوە كۆنەكە كۆنگرە دەكەن‌و هیچ پرۆژەیەكی تر بۆ سازدانی كۆنگرە لەئارادا نییە ؟ فەرید ئەسەسەرد: ناتوانرێت، تائەوكاتەی كۆنگرە نەبەسرێت هەر كار بەم پەیڕەوە دەكرێت، واتە تا هەموارنەكرێتەوە یان هەڵنەوەشێندرێتەوە هەر كاری پێدەكرێت، پەیڕەو لە كۆنگرەوە بۆ كۆنگرەیە، لە كۆنگرەیەك پەسەند ئەكرێت‌و لە كۆنگرەیەكی داهاتوو بەشێوەیەكی ئۆتۆماتیكی هەڵدەوەشێتەوە‌و پەیڕەوێكی تر جێگەی ئەگرێتەوە یاخود هەموار ئەكرێتەوە، ئەو پەیڕەوەی ئێمەش هەروایە، بەڵام لەبەرئەوەی ماوەیەكی زۆر بەسەر بەستنی كۆنگرەدا تێپەڕیووە هەندێك كێشە هەیە رەنگە زەمەنیش تێی پەڕاندبێت یاخود هەندێك بابەتی تازە هاتبێتەئاراوە، ئەكرێت نەرمییەك سەبارەت بە شێوەی مامەڵەكردن لەگەڵ پەیڕەودا بكرێت، بۆ نمونە بەپێی پەیڕەو دەبێت هەزار كەس بەشداری لە كۆنگرەدا بكەن، بەڵام ئەكرێت لەوەش زیاتر بێت‌و ئەكرێت لەوەش كەمتر بێت، شەرت نییە پابەندبونەكە دەقاودەق بێت، پێداویستی سەركەوتنی كۆنگرە پێموابێت ئەوەیە، ئەگەر بكرێت بە پێوەر.  درەو میدیا: ئەگەر كار بە پەیڕەو دەكرێت كەواتە گرنگی ئەو پرۆژانە چین كە بۆ بەستنی كۆنگرە ئامادەكراون، بەپێی زانیارییەكانی ئێمە تائێستا چوار پرۆژە هەن‌و یەكێك لە پرۆژەكان پرۆژەی بەڕێزتانە ؟ فەرید ئەسەسەرد: ئەوەی شێوەی پرۆژەی وەرگرتووە تەنیا دوو پرۆژەیە، پرۆژەی مەكتەبی رێكخستنە كە ئەمە بەمانای وشە پرۆژەیە واتە مەرجەكانی پرۆژەی تێدایە، پرۆژەیەكی تریش هەیە كە هی ئەنجومەنی ناوەندە، ئەویش بەمانای وشە بە پرۆژە ئەژمێردرێت، بۆچونەكانی من پرۆژەنین، هەندێك تێڕوانین سەبارەت بە هەندێك بابەتی دیاریكراو كە پەیوەندییان بە كۆنگرەوە هەیە، ئەوەی كاك بەختیاریش من پێموانییە نابێت بخرێتە قاڵبی پرۆژەوە، بەڵام هەندێك تێڕوانینە سەبارەت بە هەندێك بابەتی دیاریكراو كە پەیوەندییان بەشێوەی بەستنی كۆنگرەوە هەیە، مەسەلەكان بەوشێوەیەن، بەڵام لە هەموو حاڵەتەكاندا ئێمە دەتوانین هەردوو پرۆژەكە ببەین بۆ كۆنگرە لەوێ یەكلایی بكەینەوە، لەهەمان كاتیشدا ئەتوانین گفتوگۆ لەسەر هەردووكی بكەین بە یەك‌و بە یەك پرۆژەوە بچین. درەو میدیا: بەبۆچونی ئێوە كۆنگرەی چوارەم یەكێتی كۆدەكاتەوە یان دابەشی دەكات بەسەر چەند حزبێكی تردا ؟ فەرید ئەسەسەرد: من پێموایە ئەگەر بڕیارماندا لەسەر بەستنی كۆنگرە، ئەبێت پێشوەخت پێداویستییەكانی كۆنگرەیەكی سەركەوتومان دابین كردبێت. درەو میدیا: كۆنگرە لەكاتی خۆیدا دەكرێت، واتە ئەوكاتەی كە باسدەكرێت گوایە بەر لە كۆتایی ئەمساڵ ؟ فەرید ئەسەسەرد: رۆژێكی دیاریكراو دەستنیشان نەكراوە وەكو بڕیار، مەكتەبی رێكخستن پێشنیازی رۆژێكی كردووە لە كۆتایی ئەمساڵدا، لە هەموو حاڵەتێكدا من تا ئەندازەیەكی زۆر دڵنیام لەوەی كە كۆتایی ئەمساڵ كۆنگرە دەبەستین، پێشموایە كۆنگرەكە سەركەوتوو ئەبێت. درەو میدیا: دوای نۆ مانگ مشتومڕ، دواجار یەكێتی لەگەڵ پارتی رێككەوتنی كرد‌و بەشداری دەسەڵاتی كرد، ئێوە بە پشكی یەكێتی لە حكومەت رازین ؟ فەرید ئەسەسەرد: ئەم رێككەوتنە هاتە ئەنجومەنی سەركردایەتی‌و خرایە دەنگدانەوە، بەكۆی دەنگ پەسەندكرا. درەو میدیا: بەڵام یەكێك لە پۆستە وزارییەكانتان (خالید شوانی) تەنیا وەكو وەزیری هەرێم ماوەتەوە‌و هیچ ناونیشانێكی پێنەدراوە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) پارتی ئەو پۆستە وەكو خۆی بەبێ ناونیشان ئەهێڵێتەوە، هەندێكی پۆستی تری وەكو دەستەكان هێشتا یەكلانەبونەتەوە ؟ فەرید ئەسەسەرد: لەسەر دەستەكان تیمی حكومی ئەتوانێت لەگەڵ پارتیدا رێكبكەوێت، بەڵام مەسەلەی ئەوەی پێی ئەوترێت وەزیری هەرێم، لەسەرەتادا وەزیری تەواو هەیە كە خاوەنی دەسەڵاتی تەواوە، وەزیری دەوڵەتیش هەیە، لە هەرێم ئەمە پێی دەوترێت وەزیری هەرێم، ئەمە یان ئەركێكی دیاریكراوی بۆ دیاری دەكرێت یاخود بەگشتی ئەهێڵدرێتەوە، ئەوەی ئێمە تائێستا بەگشتی هێڵدراوەتەوە، بەڵام بەگشتی ئەگەر پێویستی كرد ئەكرێت ئەركێكی دیاریكراوی پێ بسپێردرێت‌و ناوەكەشی ئەوكاتە ئەبێت بە وەزیری هەرێم بۆ كاروباری فڵان مەسەلە. درەو میدیا: بەڵام بەپێی بەدواداچوونی ئێمە پارتی دەڵێن ئێمە تەنیا لەسەر پێدانی وەزیرێكی هەرێم لەگەڵ یەكێتی رێككەوتوین بەبێ دیاریكردنی ناونیشان‌و ئەركەكەی، ئەمە لەكاتێكدایە دوو وەزیری تری هەرێم هەن كە ناونیشانیان پێدراوە ؟ فەرید ئەسەسەرد: بەڵێ راستە، من پێوایە ئەوەی ئەوان دەیڵێن راست بێت، بەڵام ئەگەر پێویست بێت ئێمە وتووێژ لەسەر ئەو مەسەلەیە دەكەین، ئەگەر نەشگەیشتین بە رێككەوتن ئێمە پۆستەكەمان هەر هەیە‌و ئەتوانێت ئەركەكانی خۆی جێبەجێ بكات.  درەو میدیا: هەر لەبارەی رێككەوتنەكەتانەوە لەگەڵ پارتی دەمانەوێت بپرسین پرسی دانانی پارێزگاری كەركوك بەكوێ گەیشت، ئێوە نۆ مانگ لەسەر دانانی پارێزگاری كەركوك پێكهێنانی حكومەتتان دواخست، بەڵام دواجار حكومەت پێكهات‌و تائێستا پارێزگار دانەنراوە، یەكێتی پاشەكشێ كردووە؟ فەرید ئەسەسەرد: ئێمە پاشەكشێمان نەكردووە، بەڵام هەندێك پێشهاتی تازە هاتوەتەئاراوە، ئەمانەوێت بەجۆرێك چارەسەری بكەین كە كێشەی گەورەتری لێنەكەوێتەوە، ئەوەیە مەسەلەكە.