شرۆڤە: د. هەردی مەهدی میکە ( تایبەت بە درەو) 

فرەڕووگەییەکی کوشندە
دیسان لەشکری "ڕۆم "کە ئەوەندە شوومە لە شەخسیش دەخا زەرەر"(١) هاتەوە، هەقیەتی پەیمانێکی ۷۹ساڵ لەمەوپێشی "سێ سنوور"، بیری سیاسەتوانانی جوڵانەوەی چوارپارچەی کوردستان بخرێتەوە. ساڵی نۆسەدوچلودووە، لەسەر چیای داڵامپەڕ  (پنتێکی کوردستانەوە بەسەر سێلای سنووری دەسکردی ئێران، تورکیا و عێراقدا دەڕوانێت) نوێنەرانی کوردستانی ڕۆژهەڵات، باشوور و باکوور کۆبوونەوە، لەوبەرزاییەوە تێگەیشتن دەبێت کوردی هیچ پارچەیەک لانیکەم نەبێتە پلە و مەقاشی دەوڵەتی سەردەستەی ئەوی دیکە و بەکارنەهێنرێت بۆ لێدانی جوڵانەوەی هەقی کوردی پارچەیەکی دی. لەوبەرزاییەوە ئایندە و دنیا و مەزڵومی خۆیان و چەندپارچەیی کوردییان بینی، تێگەیشتن کە تەنها پەلامار و پایماڵی بێگانە یەکێک نابێ لە مەترسییەکان، بەڵکو ناتەبایی و بەمەقاشبوونی پارچەیەک دژی پارچەیەکی دی بۆ جوڵانەوەی کوردستان مەترسیدارترە.(٢)
 هەروا بوو، وا جارێکی دی لەشکری تورکیا، وەک نەریتی ستەمکارانەی سوپاکەی، ڕووی کردەوە کوردستان، هێزێکی کوردستانی باکور لەبەردەم دڵڕەقی نەوەکانی ئەتاتورکدا تەنیان و بەرەنگاری دەبنەوە، سێپارچەکەی دیکەش بینەر. ئەمە یەکەمجاری تورکان و دواجاریشی نابێت، ئێرانیش کە دێت دنیا دەکاتە چەرمەچۆلەکە لە کورد و هەر لەم دووهەفتەی کە ڕابوورد سەد ئینسانی مەدەنی کورد دەسگیردەکات، سێپارچەکەی تر زەق زەق سەیردەکەن. ئەوکاتیش کەرکوک و داگیرکرا، ئەوانی تر سەیرکەر بوون. هەمووان سەیری یەک دەکەن وەک ئەوەی دوێنێیان بەسەریاندا نەهاتبێت و سبەینێیەکی نزیکی ترسناکتریش ڕووندەداتەوە.

کێشەی سیاسەتی گشتی هێزە کوردستان تەنها ئەوە نییە کە سوپای دەوڵەتانی سەردەستە هەرکات بیانەوێ پەلامارییان دەدەن و هەرکاتێکیش بیانەوێت دەستی بەناوئاشتییان بۆ درێژدەکەن، بەڵکو ئەو سیاسەتە کورتمەودا و بێستراتیژەیە کە ئایندەبینی و میکانیزمی بەرەنگاریی سبەینێی نییە و چاوەڕێی بەسەرداکەوتنەوەی ڕووداو و هەمان سیناریۆیە. لەبری سیاسەتڕێژیی هەمەلایەنە، یەکپاکێجسەیرکردنی نزیک و دووربینی پرسی کورد.
بزووتنەوەی ڕزگارییخوازیی کوردستان لە ڕەوایی، خوێن و قوربانییدا یەک دۆسێیە، بەڵام لە هاوئاهەنگی، جیاوازیی سیاسیی و جۆری بەرەنگارییدا یەک نییە و فرەڕووگەیە نەک دانەیەک چوار زیاتریشی هەیە، ئەم فرەڕووگەیییە ڕەنگە کورتمەودا چەکوچۆڵ و جوڵانەوەی پارچەیەکی درێژتر کردبێت، بەڵام  نەک دەردی کوردانی دەوانەکردووە بەڵکو بەرهەمی سەدساڵیی لە چیرۆکێکی سیزیفی بێئەنجامدا خولاندووەتەوە، هەر ڕۆژێک دەوڵەتێکی سەپێنراو مافی ئینسانەکانی و ئیرادەی پارچەیەکی جوڵانەوەکەی پایماڵ دەکات.

پارتی و پەکەکە؛ هەم دەرد و هەم دەرمان
هەر مرۆڤێکی کورد، پیی خۆش بێت یان نا، جڵەوی ئێستای جوڵانەوەی کوردستان بەدەست دوو هێزی ناتەباوەیە، پەکەکە و پدک. کورد ئەمانەی لێزیاد نییە، بەڵام هەر خۆشیان بوونەدە دەردی جوڵانەوەکە، لە یەکتر لاوازکردن و سڕینەوەی ئەوانی دیکەدا ئەلهەق وەستان. لە بیانوو دان بە دەستی سەردەستەکانیشدا لە مێژوو ئێستادا بەهەق یان لە ئێستاشدا نەیانکردبێت لە مێژوویاندا درێغیان نەکردووە. ئەڵبەت مانای وانییە هێزەکانی دیکە پاکن، بەڵکو لێرەدا تەنها باس لەو دوانە دەکرێت، چونکە کاریگەرتن.
١. پارتی و پەکەکە لەبری ستراتیژی دانپیانان و قەبوڵکردنی یەکتر و هێزی پارچەکانی دی، دەستی دووی خۆیان درووستکردووە و هێزە ڕاستەقینەکانی ئەوپارچانەیان فەرامۆش یان لەناوبردووە، بەمشیوەیە هەم ڕەوایەتی هەبوونی خۆیان و هەم ڕەوایەتی پرسەکەیشیان لەرزاندووە.
۲. پشتیوانی مەرجدار و مەترسیداری دووژمنانی دراوسێیان پێباشتر بووە لە یارمەتی خۆبەخشانەی بێمەرجیی پارچەکانی تر.
وەک ئەو کۆمەکەی پدک لە شای ئێران و جمهوری ئیسلامی وەردەگرت، وەک ئەو هەماهەنگیەی پەکەکە و حکومەتی عێراق کە ئامادەیە خاکی کوردستان لە ڕۆژئاوا و موسڵ بداتە حەشد و بەشارئەسەد، بەڵام هیچیان ئامادە نین ستراتیژێکی هاوبەش داڕێژن و سوود لە نەرمەهێز و توندەهێزی یەکتر وەرگرن، تا گۆشتی لاڕانەیان پێباشتر بێت لە منەتی جەلادانی دراوسێ.

کوردایەتی ڕەجعییەتی تەختایی و چەکی تەنگانە
کوردایەتی وەک چەمک و وەک مێژوو، کوردبوونیش وەک ڕۆحی نێوپرۆسەکە، هیچکات سەربە تاقە مەزهەب، دین، ڕێباز و ئایدۆلۆژیایەکی ڕاست، چەپ، لیبراڵ و نەتەوەیی پەڕگیر نەبووە، بەڵکو جوڵانەوەیەکی ڕەوای مرۆیی ئینسانی کوردە دژی ستەم، چەترێکە هی هەمووان و هی هیچییان. چەکووشی دەستی چەپی مارکسیی و گۆچانی دەستی مەلایەکی ئیسلامە، هەوێنی هەستانەوەی دژە چەوساندنەوە بووە، شینی بۆ ئەو ئینسانە هەم بۆ شوناسی هەبوویەک داگیرکاران بە زیادەیان زانیووە. هێمنی موکریانی جوان و ورد مەزڵومییەتی پرسی ئینسانی و کوردبوونی ترنجادە چەند بەیتێکی شیعرەکەیەوە (بە تامی ڕۆمانێک):
لێم گەڕێ با دەربڕم سۆزی دەروون
لێم گەڕێ با ھەڵوەرێنم ئەشکی روون
شیوەنی من شیوەنی ئینسانییە
بانگی ئازادی و گڕووی یەکسانییە
شیوەنی من شینی کوردی بێ بەشە
ئەو گەلەی حاشا دەکەن لێی و ھەشە
ئەمە چەترە و کۆکەرەوەی هەموویەتی لە ناسیۆنالیستەوە تا چەپگەرا، هەرکەسیش لەم ڕێیەدا پەڕگیری کردبێت بەر لە نەیارانی خۆی بەشکستداوە و زەمەن و چەرخەی مێژوو گەڕاندوویەتییەوە. 
گرفتێکی ڕیشەیی جوڵانەوەی کوردستان، ئەوەیە هێزە سەرەکییەکانی لە کاتی تەختاییدا لەخۆبایی و لە کاتی نشێوییاندا ستراتیژیی هەماهەنگیی کوردستانییان بیردەکەوێتەوە. 

هێزێکی وەک پەکەکە لە خەبات و ئەدەبیاتی بەرەنگارییدا سڵی نەکردووەتەوە لە بەڕەجعی ناساندنی جوڵانەوەی کوردایەتی و خاڵیکردنەوەی شکۆی سەرکردەکانی جوڵانەوەکان و یەکسانکردنیان بە دەرەبەگ و پاشکۆی ئیمپریالیزم، لە سمکۆی شكاک و پێشەوا قازی محەمەدەوە تا دەگاتە هاوچەرخەکانی ئێستا، بە بەکرێگیراو و فیوداڵ و داردەست وەسفیان دەکات، لە تەختاییدا کوردایەتی بە ڕێگری ڕزگاریی کوردستان دەزانێت. بەڵام کاتێک تورکی فاشی ڕەفتار و ئەردۆگانی تینوو بە خوێن، پەلاماری دەدات، ئەوکات بیری ستراتیژیی نەتەوەیی دەکەوێتەوە. با بیانووبەدەستدانەکانی بووەستێت، کە تێکڕای ئەو شوێنانەی پێشتر لێیان بووە ئەمڕۆ بەدەست سوریا و تورکیاوەن. 
هەرچی پدک-ەشە ئەوا لەتەختاییدا بیری کۆنگرەی نەتەوەیی و ستراتیژیی هەماهەنگی دەکەوێتەوە، لەسەر پۆست و شوناس و مافی پارچەکانی تێهەڵدەچێتەوە و لەگەڵ پەکەکەدا لەسەر دابەشکاریی کورسییەکان ڕێکناکەون، یاخود لە ئانی لێقەومانێکدا وەبیری دێتەوە، دەی دیارە پارچەکانی دیکە لە تۆڵەی ئەو بێباکییەی ئێمە لە لێقەومانی ئەواندا بەرامبەریان کردوومانە، نایەنە پێش و بینەر دەبن.
کوردانی ڕۆژهەڵات و پارچەکانی دیکە هیچ کات چەوساندنەوە و لێدانی کۆتایی شەستەکان تا کۆتایی نەوەدەکانی پارتی و یەکێتی، کوردانی باکور و ڕۆژئاوا و ڕۆژهەڵاتیش، ئەو ناسۆرەی پەکەکە لە هەشتاکانەوە تا ئێستا خستیەسەر دڵیان لە سڕینەوە و پەلامار و پەراوێزیان بیر ناچێتەوە.

ئێستا کاتی هەڵدانەوەی لاپەڕەی نوێ و نوێکردنەوەی پەیمانی داڵانپەڕە، کاتی ستراتیژێکە کە ڕێگر بێت لە دووبارەبوونەوەی پایماڵکردنی مافی کورد و لەشکرکێشی بێگانەی تورکی و فارسی و عەرەبی. کاتیەتی هەرلایەک سازشێک لە قولەی قافی خۆیی و لوتکەی دۆڕاویی میلەتەکەی بێتەخوار، تا شاهێدی بەمەقاشبوونی یەکدی، تا ئەو مێژووانە دووبارەنەبنەوە کاتێک کوردانی شیعەی عەلەوی ١٩٢١ ڕاپەڕینی قۆچگیریان کرد و جینۆساید کران کوردانی سوننی سەیریان دەکردن، تا ئەوەش نەبینرێتەوەکە کوردانی ڕۆژهەڵات لێرەو بنێرینەوە ژێر پەتی سێدارە، تا بۆردوومانی گارە و هی دیکەش نەبینرێنەوە، دەبێت نیوەهاوکاری هێزێکی کوردی گرنگتر بێت لە چەکوچۆڵی مەرجداریی ئەنکەرە، تاران، شام و بەغا. 
ئیرادەی یەکگرتووە ڕێ لە نسکۆ دەگرێت، نەک خۆبەهێزکردن لەسەر بنەمای سڕینەوە و خۆبەهەقزانین. ستراتیژیی هەماهەنگی کوردی-کوردی واتە بنبڕکردنی پاساودان بە دوژمن و سوودگۆڕکێ و سیاسەتی براوە-براوە و لانیکەمی زیان، واتە یەکپاکێجی پرسی ڕەوای کورد.
حاڵی حازر باکور پیویستی بە هاوکارییە و بێدوودڵی پشتیوانی پێویستە، درێغکردن لە پشتیوانیدا شکستدوورینی سبەینێیە بۆ پارجەکانی دیکەی کوردستان.
بەڵام حەیف کورد وەک ئەوەی هەبێت بۆ بیرچوونەوە، وەک کۆچێرا دەڵێت کوردەکان ئەو سوێندە مێژووییەی داڵامپەریان بیرچوویەوە. 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
١. ئەو کۆتەیە وەرگیراوە لە بەیتێکی سالمی شاعیر: (زستانی ئەووەڵین بوو دڕا بەرگی شێخ هەباس
ڕۆمی ئەوەندە شوومە لە شەخسیش دەخا زەرەر)، کە لە چامەکەیدا هەواڵی داگیرکاریی تورکانی عوسمانی(ڕۆمی) لە سلێمانی بە قەسیدەی "جانم فیدای سروەکەت ئەی بادەکەی سەحەر" وەڵامی نالیی هاوڕێی دەداتەوە، لە مێژووی ئەدەبیاتی کوردییدا بە "دووچامەکەی نالی و سالم" ناسراوە.
٢. بڕوانە: کریس کۆچێرا(١٩٩٩): خەباتخوازیی کورد؛ هەژار موکریانی: چێشتی مجێور، بابەتی مەئمورییەت لە ژ.کافدا.