■ یاسین نادر نازارێت لە مێژووی ئەمریکادا سەرۆکێکی هاوشێوەی ترەمپ دەدۆزرێتەوە کە هاوشێوەی ئەو ئەوەندە بەردەی پارەوپول بێت، کە لە دونیای ئەمڕۆدا وا دەیبینین، بەو پێیەی کە سعودیەکان پارەی بێشوماریان بەردەستە، بوونەتە هۆی ئەو زلهێزێکی وەک ئەمریکا هەمیشە شوێنپێی کاروبارەکانیان بگرێت و بەبێ هیچ ئەملاولاو گوتنێکی تر هەمیشە بەڕاستەوخۆ داوای پارە لەوان بکات. کە لەم نێوەندەشدا ئەوە بەڕوونی دیارە کە سعودیەکانیش دەیانەوێت خودێتییەکیان پیشانی ویلایەتە یەکگرتووەکان و دونیا بدەن کە ئێمەش هەبوونیەتێکمان هەیە. دیار نییە لەم ڕۆژانەدا سعودیە فەرمانبەرداری ئەمریکایە!! یان ئەمریکا فەرمانبەرداری ئەوە و لەو پەیڕەوی دەکات. بەڵام شتێک کە ڕوونە ئەوەیە کاریگەری پارەی سعودیا لەسەر ترەمپ و دونیای ئەمریکا بەگشتی تا ئێستاکە هەمیشە سعودیای وەک هاوبەشێکی ئەمریکا لە ناوچەکەو جێبەجێکەری سیاسەتەکانی ئەو دەردەخات. ترەمپ بەئاشکرا ئەوەی گووتوە کە تا تەواوی پارەی سعودیا نەخاتە گیرفانییەوە، واز لە سعودیەکان ناهێنێت، کە ئەم ئەگەرەش تا کۆتایی قۆناغی سەرۆکایەتی ئەو ڕەنگە بەدی بێت یانیش نەیەت. بە گەورەبوونی چیرۆکی تیرۆری ڕۆژنامەنووس و ڕەخنەگری سعودیایی "جەمال خاشقچی" لە باڵیۆزخانەی سعودیا لە تورکیا، زۆر کەس لە ویلایەتە یەکگرتووەکان لە چاوەڕوانیی ئەوەدان کە کاردانەوەی توند بەرانبەر بە سعودیاو کاربەدەستانیی ئەم وڵاتە بکرێت. ئیتر هەندێک لە بەرپرسانی ئەمریکاش ئەمە هەمیشە لەسەر زاریانە کە سزای وڵاتان بدەن؛ چ سعودیا لە ئێستاو هەر وڵاتێکی تریش بێت. بەڵام ترەمپ بەئاشکرا ڕایگەیاندووە کە ئامادە نییە بۆ تیرۆرکردن و گیانی لەدەستچووی نەفەریک، چەندسەد ملیارد دۆلار گرێبەستی خۆی لەگەڵ ئەم وڵاتەیەدا تێکو وێک بدات. بە ئەگەرێک لەم سەروبەندەدا، بەریتانیاو ئەمریکا ڕەنگە لە هەوڵی ئەوەدا بن، کۆنفڕانسی ئابووری لە سعودیا وەک سزایەک بەکار بێنن. لەلایەکی ترەوە هەندێک لە بەرپرسانی سعودیا ئەم حاڵە لاوازەیان لە ترەمپدا دۆزیوەتەوە و هەڕشەو گوڕەشەی ئەوەیان کردووە، لە ئەگەری هەر گوشاریک لە سەر وڵاتەکەیان نە تەنها گرێبەستە سەربازی و چەک پێفرۆشتنەکانیان لەگەڵ ئەمریکادا هەڵدەوشێننەوە، بەڵکوو هەوڵ دەدەن چەک و تفاقی پێویستیان لە ڕێگەی ڕوسیاو چینەوە دابین بکەن و هاوکاری ترەمپ لە سزادان و ئابڵۆقە نەوتییەکان لەسەر ئیراندا نەکەن و نرخی هەر بەرمیلە نەوتێک بە ٢٠٠دۆلار بگەیەنن و لە ناوچەکەش واز لە ململانێکرنی ئێران چیتر بێنن، تا ئێران لە ناوچەکە هەر بە سەیتەرەیی ڕۆڵی خۆی بهێڵێتەوە، شتێک کە هەندێک ئاماژەی بچووکیشی لە قەزیەی خاشقچییەوە بەنسبەت ئێرانەوە دەبینرێت کە تا ئێستاکە ئێران، سعودیەکان بەجۆرێک تاوانبار لەم قەزیە نازانن و لەبارەیەوە هیچ گوتویژ و باسێکیان لەسەر نەکردووە. ئەم چیرۆکەش گەر وردتر لێ بڕوانین تاڕادەیەک لە هاوشێوەی ئەو هەڕەشانەیە کە عەرەبستانی سعودی لە کاتی پەسەندکردنی یاسای "جاستا" لە دژی خۆی کردی و بووە هۆی ئەوە کە ڕاپۆرتی دەزگا هەواڵگریەکانی ئەمریکا کە بەئاشکرا سعودیایان بەرپرسی ڕووداوی یانزەی سیپتەمبەر دەزانی، لەسەر خۆی لابدات. یانیش کاتێک ڕیکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان ناوی سعودیای بەهۆی کوژرانی منداڵانی یەمەنی خستە لیستە ڕەشەوە، بە گووتەی سەرۆکی پێشووی ئەوکاتی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان، بەهۆی هەڕەشەی دارایی سعودیەکان، لەم بابەتەش لەوان بوران و لێخۆشبوونیان کرد. بەهەرحاڵ هەرچەندە ترەمپ و ئیدارەی ئەمریکا ئاوا هەڵسوکەوت گەلیک لەبارەی سعودیاوە بنوێنن، ئەوانیش بە گووتەی خۆیان هەنگاوی ئاراستە پێچەوانەیان بۆ ئەوان دەبێت کە هەموویان لە سەرچاوە داراییەکان لە قازانجی ئەمریکادا خۆی دەبینیتەوە. چاودێرانی سیاسی باش ئەوە دەزانن ترەمپ لە گرێبەستە سەربازیەکانی پەشیمان نابێتەوە. ئەگەر لەم نێوەندەشدا بەو پێیەی ئاماژەی پیکرا قسەو هەڕەشەکانیی سعودیا سەربگرێت و ئەو وڵاتانەی کە وەکوو ئەمریکاو بەریتانیا کە بانگەشەکەری مافیی مرۆڤ و ئازادی ڕادەربڕینن، بکشێنە دواوە، ئەوکات دەتوانین بڵێین عەرەبستان سواری قەزیەو باس و بارودۆخەکان لە ئێستادایەو توانیوێتی ڕەگە خەونبینینی هەموو وڵاتانیی ڕۆژئاوایی بگرێتە دەستەکانیی خۆیەوە. وڵاتانیی تر هەنگاوێکی سعودیەکانیان لەبارەی کەنەداوە لە ماوەکانیی ڕابردوودا لەبیر نەکردووە، کاتێک کە کەنەدا دژایەتیی هەڵسوکەوتی سعودیەکانیی لەبارەی گرتن و ئەشکەنجەدانی چالاکوانانی ژنانی سعودی کردبوو، لە هەنگاوی پەرچە کرداریدا سعودیەکان باڵیۆزی کەنەدایان لە وڵاتەکەیان ناردە ماڵەوە و هەنگاوی ئابووری تریشیان پەیوەست و پەیوەند بە کەنەداوە ڕەفز کردەوە و تا سەرمەشقێک بۆ هەنگاوانیکی تر بێت کە لە دژی سعودیا لە داهاتوودا ڕەنگە بە ئەنجام بگات یان بەئەنجام بگەیەنرێت.
■ بەختیار نامیق ڕیکەوتننامەی ستراتیژی ڕێککەوتنێکی دابەشکاریە و لە هەناویدا هەڵگری هاوسەنگی نێوان زۆنی زەرد و سەوزە و بە دابەشکاری جوگرافیای ئەودیو دێگەڵە و ئەم دیو دێگەڵەشەوە ، ئەگەر چی بزوتنەوەی گۆڕان و پڕۆژەکەی کاک نەوشیروان کارکردن بو لەسەر سڕینەوەی ئەم دابەشکاریە ، بەڵام تا ئێستاش ئەگەر کاڵ بوبێتەوە نەتوانراوە ئەم هێڵە دابەشکاریە بسڕرێتەوە ، ئەم دابەشکاریە دابەشکاریەکە کە خواستی ناوەکی نیە لە دەرەوە هێزە ناوچی و جیهانیەکان ( ئێران و تورکیا وئیستەش ئەمریکا ) هێلکاریان بۆ کردوە بە پێ ی بەرژەوەندی خۆیان ، بەلام ئەوەی لە واقعدا هەیە ( کە من تەواو دژی ئەمەم ) ئەوەیە هیچ هێزێکان (پارتی و یەکێتی ) ناتوانن حکومەت پێکبهێنن ئەگەر نەک (٥٠+١) دەنگەکان بەدەست بهێنن بە سێبەر و پاشکۆکانیشیانەوە ، بەڵکو هەر یەکێکیان ٨٠ کورسیش بهێنن هیچ لایەکیان ( پارتی و یەکێتی ) ناتوانێت حکومەتێک پێک بهێنێت کە حوکمی تەواوی هەردو زۆنەکە بکات ، گریمان پارتی بە کەمایەتیەکان و شوعی و حسکەوە دەتوانێ زیاتر لە (٥٠+١) ی هەبێت ، بە پێ ی یاسا دەبێت خۆی بتوانێت حکومەت پێک بهێنێت بێ گەڕانەوە بۆ یەکێتی یان کۆمەڵ یان گۆڕان یان بەشەکەی تری یەکگرتو ، بەڵام لەسەر بنەمای ڕێککەوتننامەی ستراتیژی دوا جار دەبێت هاوسەنگی هێز هەبێت و بە تەوافق حکومەت پێکبهێنرێت ، خۆ ئەگەر یەکێتی لەگەڵ کۆمەڵ و هاوپەیمانی و گۆڕان و نەوەی نوێ و باڵێکی یەکگرتو هەوڵی پێکهێنانی حکومەت بدات وەک لیستێکی هاوپەیمانی دیسان هەر ناتوانێ حکومەتی گشتی دروست بکات هەر دەبێت بگەڕێنەوە بۆ تەوافقی ڕێککەوتننامەی ستراتیژی ، چونکە نەپارتی دەستەڵاتی دانانی پۆلیسێک یان بەڕێوەبەری فەرمانگەیەکی هەیە لە زۆنی سەوزدا بێ ڕەزامەندی یەکێتی و پشک بە پشک نە پارتی ، هەمومان دەزانین ئەگەر بەڕێوەبەرێکی پارتی لە زۆنی سەوزدا بونی هەبێت لە بەرامبەردا دەبێت بەڕێوەبەرێکی یەکێتی لە زۆنی زەردا ببێت و هەردو بەڕێوەبەرەکە هیچ دەستەڵاتێکی نابێت بێ پرسی حیزبی دەستڕۆیشتوی ئەو زۆنە ، پۆستی حیزبەکانی تریش دابەشکراون لە سنوری هەردو زۆنەکەدا ، پارتی بە دراسە دەیویست ئەم دیوارە تێک بشکێنی و کاک نەوشیروانیش لە ڕێ ی گۆڕانەوە دەیویست کۆی دابەشکاریەکە هەڵوەشێنێ و پرۆژەیەکی نیشتمانی بێ جیاکاری جوگرافی و حکومداری شوێنی بگرێتەوە ، بەڵام پارتی وردە وردە خەریک بو تەواوی دەستەڵاتەکانی دەبردەوە هەولێر و زۆنی سەوزی کردبوە پاشکۆی خۆی وە جومگە هەستیارەکانی حکومەتی بۆ خۆی داگیرکردبو یەکێتی خستبوە ئینعاش و بێهۆشی کردبو ، بەڵام دوای هەڵپساردنی سەرۆکایەتی هەرێم و (١٦ ی ئۆکتۆبەر) و بە دیاری کروای سەرۆکی کۆماری عێراق بە تەواوی پارتی خستوە ناو چوارگۆشەی یەکەمی ساڵی ١٩٩٢ ، هەر بۆیە هیچ کامیان ناتوانن حکومەت پێکبهێنن بە بێ گەڕانەوە بۆ تەافقی ناو ڕێککەوتننامەی ستراتیژی ، بەشکاری لە پۆستەکاندا و حیزبەکانی تریش بە پێ ی قورسایی خۆیان پشکیان لەم تەوافقەدا دەبێت ، ئیتر هەرکامیان بڵێت خۆمان حکومەت پێکدەهێنین ئەوە تێکجونی هاوسەنگیە و هەرگیز ناتوانن ، ئەوەشی پێ ی دەلێن یاسا و دیموکراسی دەنگی زۆرینە دوا جار دەبێت بچێتەوە سەر هەمان ڕێکەوتن .
■ جاسم شەمەری دوای 12 ساڵ له جڵه‌وگیری، حزبی ده‌عوه‌ی ئیسلامی گرنگرتین پۆستی حكومی له عێراق كە، پۆستی سه‌رۆك وه‌زیرانە جێیهێشت، ئه‌مه‌ش دوای ئه‌وه‌ی نوری ماليكی ئه‌مینداری گشتی حزبه‌كه چه‌ندین جار وتی" كه‌س ناتوانێ پۆسته‌كه به‌رێت، تا خۆیان نه‌یبه‌خشن"، دوور له‌و كه‌رتبوونه گه‌ورانه‌ی ئه‌م حزبه (كه له 12 ی ئۆكتۆبه‌ری 1957 دامه‌زراوه ) تووشی هاتووه، له ساڵی 2003 وه له دیارترین پارته سیاسییه‌كانی سه‌ر گۆره‌پانی سیاسی عێراق بووه. چیرۆكی ئه‌و حزبه لهگهڵ پۆسته باڵاكان له ساڵی 2006وه دەستپێدەكات كه نوری ماليكی بووه سه‌رۆك وه‌زیران و دواتریش له 2010 دووباره ئه‌و پۆسته‌ی وه‌رگرته‌وه، دواتر حه‌یده‌ر عه‌بادی له (2014 - 2018) كه ئه‌مه‌ش سێیه‌م قۆناغی حوكمڕانی ئه‌و حزبه بوو. حزبی دەعوە به‌ناچاری عه‌بادی كرده جێگره‌وه‌ی ماليكی له پۆستی سه‌رۆكی حكومه‌تدا، عه‌بادی لهسهر جەستەو هه‌گبه‌ی حزبه‌كه‌ی كه له 8 ساڵی حوكمڕانی ماليكیدا ئابڕوومه‌ندی له‌كه‌دار بوو، دەیویست وێنه‌ی خۆی جوان بكات، ئه‌م هه‌نگاوه ده‌رگای ململانێنی له‌نێوان ئه‌و دوو سه‌ركردەیەدا واڵا كرد تا گه‌یشته قۆناغی ڕه‌خنه‌گرتنی ڕاسته‌وخۆ له یه‌كتری، هه‌موو ئه‌مانه‌ش ئه‌و حزبه‌یان بنكۆڵ كرد كه له هه‌وڵی بڕینه‌وه‌ی دره‌خته‌كه‌ی ژێر خۆیان بوون. له دواين هه‌ڵبژاردندا حزبی دەعوە به دوو لیست بەشداریكرد ( یه‌كه‌م به‌ناوی ده‌وڵه‌تی یاسا به سه‌رۆكایه‌تی ماليكی و دووه‌میش به ناوی نه‌سر به سه‌رۆكایه‌تی عه‌بادی)، هه‌ردووكیان ئاره‌زووی گه‌رانه‌وه‌ی سه‌ر كورسی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانیان ده‌كرد، به‌ڵام به‌هۆی وه‌ستانه‌وه‌ی هه‌ندێك له هێزه سیاسییه‌كان دژ به ماليكی، ئاماژەكانی (مه‌رجه‌عیه‌ت) نه‌جه‌فیش به‌وه‌ی نابێت دووباره تاقیكراوه تاقیبكرێته‌وه و خواستی هێنانه پێشه‌وه‌ی كه‌سێكی به‌هێز، وایان له حزبی ده‌عوه كرد باوه‌ڕی ته‌واو به‌وه بێنیت كه خه‌ریكه سه‌رۆكایه‌تی وه‌زیران بۆ ئه‌وان ده‌بێته به‌شێك له ڕابردوو. له دیارترین ململانێی نێوان ئه‌و دوو سه‌ركرده‌یه‌ش هەڵوێستەكەی ماليكی بوو ( له 13 ی ئابی 2014 ) كه وتی پێسپاردنه‌وه‌ی كورسییه‌كه به عه‌بادی "پێشێلكارییه‌كی ده‌ستورییه و پڕۆسه‌ی سیاسی ده‌خات، ئه‌وانه‌ی بۆ پڕۆسه‌كه‌ش به‌په‌رۆشن، ده‌بێت هاریكاری یه‌كتربن بۆ وه‌ستاندنی یاخیبوونی به ئه‌نقه‌ستی دژ به ده‌ستور و پێشێلكردنی له به‌رژه‌وه‌ندی و ویستی سیاسی خه‌ڵكانی دیكه‌دا". دوای لێكدابڕانێكی چه‌ند ساڵه‌و له هه‌نگاوێكدا بۆ به‌رته‌سككردنه‌وه‌ی كه‌لێنی نێوان ئه‌و دوو سه‌ركردەیە، سه‌ركرده‌كانی ئه‌و حزبه له 22 ی سێبتێمبه‌ری 2018 له كۆبوونه‌وه‌یه‌كی گه‌ورەی به‌رپرسانی حزبه‌كه‌دا، توانیان ناوماڵی خۆیان ڕێكخه‌نه‌وه به لێكنزیككردنه‌وه‌ی مەكتەبی سیاسی و ئه‌نجومه‌نی شورای حزبه‌كه، كه له دۆخی په‌رت بوون و لێكهه‌ڵوه‌شاندا بوون، به‌مه‌ش ڕایانگه‌یاند كه "عه‌بادی تاكه پاڵێوراویانه"، به‌ڵام دیار بوو گه‌مه‌كه یه‌كلایی بوەته‌وه‌و ئه‌م چاكسازییانه‌ش له كاتێكی ناوه‌ختدا بوون. ئێستا كه عادل عەبدولمەهدی ڕاسپێردراوه بۆ پێكهێنانی كابینەی چواره‌م، پرسیارێكی گرنگ دێتە پێشەوە: ئایا حزبی ده‌عوه له‌نێوان ساڵانی (2006-2018) له حوكمڕانی عێراقدا سه‌ركه‌وتوو بووه ؟ لێره‌دا به خێرایی به‌ناو هه‌ندێك ئاماژه‌دا گوزه‌ر ده‌كه‌ین له ماوه‌ی حوكمڕانی ئه‌واندا به زه‌قی ده‌ركه‌وتوون: - گەشەكردنی بیری تایه‌فه‌گه‌ری له نیشتمانێك كه پێشتر پێی ئاشنا نه‌بووه. - زیادبوونی دیارده‌ی میلیشییاگه‌ری و گەشەكردنی له‌ژێر باڵی حكومه‌تدا، به‌تایبه‌تیش له‌ژیر سایه‌ی حوكمڕانی ماليكیدا و له سه‌رده‌می عه‌بادیشدا به فه‌رمی درێژه‌ی هه‌بوو. - حزبه‌كه له ماوه‌ی داگیركاری ئه‌مه‌ریكا بۆ عێراق حوكمڕانی ده‌كرد، ئه‌و هه‌ڵوێسته‌ش زۆر له‌و بنه‌مایانه به‌تاڵ ده‌كاته‌وه كه حزبه‌كه بانگه‌شیان بۆ ده‌كات! - قۆرغكردنی زۆرێك له پۆسته مه‌ده‌نی و سه‌ربازییه‌كانی ده‌وڵه‌ت. وێرانكاری بواره خزمه‌تگوزارییه‌كان درێژه‌ی هه‌بوو، ئه‌مه‌ش وای له ملیونان كه‌س كرد (به شاره شێعه‌نشینه‌كانیشه‌وه) له سه‌رتاسه‌ری ووڵاتدا بێنه سه‌ر شه‌قام، له باشووریش دروشمیان ده‌دا به‌وه‌ی به ناوی ئاینه‌وه دزی ده‌كرێت و دەبێت ئه‌وانه‌ش دادگایی بكرێن و چاكسازییه‌كانی عه‌بادیش چاكسازی روكەشن و جەوهەری نین. له ته‌مموزی 2015 ڕوداوه‌كان به‌شێوه‌یه‌ك په‌ره‌یان سه‌ند كه داواكاری لادانی نوری ماليكی جیگری سه‌رۆك كۆمار به‌رز بكرێته‌وه، ئه‌مه‌ش له ده‌رئه‌نجامی "كەوتنی كۆی سیسته‌می ئه‌منی له ماوه‌ی حوكمڕانی ئه‌ودا، ئهمه جگه له ته‌شه‌نه‌كردنی گه‌نده‌ڵی و ڕوودانی هه‌ڵه‌ی گه‌وره گه‌وره له‌ماوه‌ی حوكمڕانی ئه‌ودا وه‌ك سه‌رۆك وه‌زیران، داواكارییه‌كان گه‌یشتنه ئه‌و ئاسته‌ی به ناپاكی تۆمه‌تبار بكرێت و داوای له سێداره‌دانیشی بكه‌ن". پوخته‌ی قسه ئه‌وه‌یه، ئه‌و حزبه به‌رپرسیاریه‌تی یاسایی له‌ئه‌ستۆدایه له‌وه‌ی له عێراق له ساڵی 2006 وه تاكو ئه‌مڕۆ ڕوویداوه‌و ڕووده‌دات، چونكه له ساڵی 2003 وه درێژترین ماوه‌ی حوكمڕانی هه‌بوو له عێراقدا. پێموایه حزبی ده‌عوه هاوبه‌شێكی ئاسان نابێت له حوكمڕانی حكومه‌تی ئاینده‌دا، بۆیه له هه‌وڵی ئه‌وه‌دا ده‌بێت پێكهێنانی حكومه‌تی ئاینده دوابخات و به‌ربه‌ست بخاته به‌رده‌می، پێشموایه كێشەو گرێكوێره‌ی كورده‌كان له‌نێوان خۆیاندا سه‌باره‌ت به پۆستی سه‌رۆك كۆمارو ڕازینه‌بوونیان (پارته‌كه‌ی بارزانی) به میكانیزمی هه‌ڵبژارنی سه‌رۆك له‌لایه‌ن یەكێتییەوە هه‌روه‌ك ڕۆژی دواتر ووتیان كه "یەكێتی نیشتمانی كوردستان گه‌مه‌كه‌ی تێكداوه له پڕۆسه‌ی سیاسی نێوان كورده‌كاندا". حزبی ده‌عوه ئه‌و گرێكوێرەیە‌ی كورده‌كان ده‌قۆزێته‌وه، دوور نییه له پارتی دیموكراتی كوردستان نزیكبێتەوەو ئۆپۆزسیۆنێكی ڕاسته‌قینه له‌ناو په‌رله‌ماندا پێكبێنن و ئامانجه‌كه‌شی " گێرانه‌وه‌ی پڕۆسه‌ی سیاسیی بێت بۆ چوارگۆشه‌ی یه‌كه‌م"، ڕه‌نگه ئه‌م هه‌نگاوه (تەنانەت له‌دوای پێكهێنانی حكومه‌تیش كه وای داده‌نێین به‌ئارامی بێ چه‌قاوه‌سوویی سیاسی پێكدێت ) بمانگه‌یه‌نێته ئه‌وه‌ی كه عادل عه‌بدولمه‌هدی ڕاسپێردراو به پێكهێنانی حكومه‌ت ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌ی خۆی پێشكه‌ش بكات، ئه‌م هه‌نگاوه‌ش ده‌بێته هۆی گه‌رانه‌وه‌ی عه‌بادی یان ماليكی وه‌ك پاڵێوراوێكی دیاری كورسی سه‌رۆكایه‌تی وه‌زیران. حزبی ده‌عوه خاوه‌ن توانستێكی دارایی و سه‌ربازی ئه‌وتۆیه كه ده‌توانێ مێزه‌كه سه‌ره‌وژێر بكاته‌وه له وڵاتدا ( ئه‌وه ئه‌گه‌ر ئیداره‌ی ئه‌مه‌ریكاو ئێران پێكەوەو به سازانیان خه‌می دۆخه‌كه نه‌خۆن ) پێشموایه حزبی ده‌عوه دارده‌سته دیاره‌كه‌ی ناو دۆڵابی حكومه‌تی عه‌بدولمه‌هدی ئاینده ده‌بێت.
.gif)
■ هیوا ناسیح لێکۆڵینه‌وه‌ی زانستی هه‌ندێک له زانایان سه‌لماندویانه، که پێکهاته‌ی کیمیایی فرمێسکی داخ و ناخۆشی له فرمێسکی خۆشی جیایه، تا چه‌ند ئهمه راست و دروسته؟ بۆ که‌سانی زانستخواز و ئه‌و بواره‌ی به‌جێدێلم. ئه‌وه‌ی لێره‌دا مه‌به‌ستمه گێرانه‌وه‌ی فرمێسکی دوو که‌رکوکی، خه‌مزه‌ده و ئاواره و دووره وڵات، له دوو کات و شوێنی جیادا. رژانی دوو ڕۆندکی جیاواز بۆ که‌رکوک، ئه‌و شاره ده‌وڵه‌مه‌ند به نه‌وت و خێرله‌خۆ نه‌دیوه‌ی، که هه‌میشه یه‌که‌م و دوا قوربانیی کێشه‌ی کورده له عێراقدا و ته‌نانه‌ت له ململانێی نێوان حزبه‌کانیشدا، وه‌ک دوا جار بینیمان. له ته‌مه‌نی خۆمدا, به ئازادکردنی که‌رکوک و دواتر داگیرکردنه‌وه‌ی له لایه‌ن سوپای رژێمی به‌عسه‌وه، دوای هه‌فته‌یه‌ک له ئازاری ساڵی ١٩٩١دا، ئهمه دووه‌مین جاره، که شکستی کورد و داگیرکردنه‌وه‌ی ئه‌م شاره به چاو ببینم، به‌ڵام به راستی ئه‌مجاریان زۆرتر ئازاربه‌خش بوو، چونکه به ناپاکی و به ده‌ستی کورد شاره‌که درایه ده‌سته‌وه، بووه قوربانیی ململانێی نێوان یه‌کێتی و پارتی، که دیاره له‌مه‌یاندا یه‌کێتی به‌شی شێری به‌رده‌که‌وێت و بگره خۆی ده‌رهێنه‌ریی شانۆگه‌رییه قێزه‌ونه‌که بوو! سه‌مه‌د که‌رکوکی که له سویسرا نیشته‌جێیه، یه‌کێکه له پێشمه‌رگه دێرین و ئازاکانی یه‌کێتی له شاخدا و دوای ئه‌نفالیش پارتیزان بووه له گه‌رمیان. رۆژی ١٠ مانگی چواری ٢٠٠٣ به خێزانی له ماڵی ناوبراو میوان بووین. که هاوکات بوو لهگهڵ رۆژی ئازادکردنی شاری که‌رکوکی کوردستان که دوا شاری عێراق بوو، له میانه‌ی پرۆسه‌ی ئازدکردنی عێراقدا، ئازادکرا. ئێمه له‌و دووره‌وڵاتییه‌وه لهگهڵ ناوبراو به ماڵ و خێزانه‌وه به شه‌وق و خۆشی و په‌رۆشییه‌کی بێوێنه‌وه به دیار ته‌له‌فزیۆنه‌وه دانیشتبووین، که دیمه‌نی گه‌یشتنی یه‌که‌م پۆله پێشمه‌رگه بۆ ناو شاری که‌رکوک پیشانده‌دا. ئه‌م به‌روبه‌ری جاده‌کانی ناوچه‌کورده‌کانیش که پێشمه‌رگه‌‌کانی پێدا ده‌رۆیشتن پڕ بوو له خه‌ڵکی شاره‌که و به هه‌لهه‌له و هوتافکێشانه‌وه، به په‌رۆش و دڵسۆزییه‌کی بێ وێنه‌وه له پێشوازییاندا وه‌ستابوون! له‌م کات و ساته‌دا که زۆر هه‌ستێکی خۆش و کوردانه‌مان هه‌بوو، ته‌زووی شادی به گیانمادا ده‌هات، له خۆشییاندا خه‌ریک بوو باڵبگرین، که دوای ١٢ ساڵ بۆ یه‌که‌م جار کورد به ئازادانه پێ ده‌نێته‌وه که‌رکوک و ئه‌مجاره روخاندنی رژێمه‌که‌ی سه‌دام و به‌عسیشی له‌گه‌ڵدایه! له‌و کاته‌دا کچه‌که‌ی کاک سه‌مه‌د که ناوی ماردین بوو سه‌یرێکی منی کرد و به ئیشاره‌ت به منی گوت سه‌یری باوکم بکه، منیش سه‌یری کاک سه‌مه‌دم کرد، که له شادیدا خۆی پێنه‌گیرا بوو، له ژێر چاویلکه‌که‌یه‌وه فرمێس به چاوه‌کانیدا رێژنه‌یان به‌ستبوو، به ده‌ست ده‌یسڕینه‌وه. رۆژگار هات و رۆی، پارساڵ ٢٠١٧ ئه‌وه بوو له ١٣ تا ١٥ی ئۆکتۆبه‌ر کۆنفرانسی گشتیی کۆنگره‌ی نه‌‌ته‌وه‌یی کوردستان (که‌نه‌که) مان هه‌بوو، که له شاری ئایده‌هۆڤنی هۆڵه‌ندا سازکرا. دوای ته‌واو بوونی کۆنفرانس که رێکه‌وتی یه‌کشه‌ممه بوو حه‌مه‌عه‌لی خاڵۆبازیانی، که هاورێی نزیکمه له‌وێ بوو، ناوبراویش که‌رکوکییه و جگه له‌وه‌ی دایکی و چه‌ند که‌سی ئازیزی ئه‌نفالکراوه، چه‌ندان که‌سی نزیکیشی له شۆرشدا و لهگهڵ یه‌کێتیدا شه‌هید بوونه. داوای لێکردم که شه‌و بچمه‌وه ماڵی ئه‌وان و میوانیان بم، که له شارێکی نزیکی ئه‌وێ نیشته‌جێن. منیش لهگهڵ ناوبراودا رۆیشتم و شه‌و له ماڵی ئه‌وان بووین، هه‌موو لهسهر هه‌ست و گوێقوڵاخ و چاوه‌ڕوانی هه‌واڵی که‌رکوک و ده‌وروبه‌ری بووین، چونکه له رێگه‌ی هه‌واڵه‌کانه‌وه ئاگاداری هاتوچۆی نائاسایی هێزه‌کانی حه‌شدی شه‌عبی و پێشمه‌رگه له هێڵه‌کانی پێشه‌وه بووین. شه‌و تا کاتێکی دره‌نگ ماینه‌وه دواتر خه‌وتین. به‌یانی که ده‌یکرده ١٦ی ئۆکتۆبه‌ر، نزیکی سه‌عات ٩ له‌خه‌و هه‌ستاین، له ده‌نگی ته‌له‌فزیۆنه‌که‌یان به خه‌به‌ر هاتین که لهسهر که‌ناڵێکی کوردی بوو، به‌رده‌وام په‌یتا په‌یتا هه‌واڵی به په‌له‌ی لهسهر هێرشی هێزه‌کانی حکومه‌تی عێراقی و حه‌شد بۆ ناو که‌رکوک و داگیرکردن، یان راستتر بڵێم به ده‌سته‌وه‌دانی ئه‌و شاره نازدار و خۆشه‌ویسته‌ی بڵاوده‌کرده‌وه، هاوکاتیش وێنه‌ی گه‌یشتنی ئه‌و هێزانه‌ی بۆ ناو شار و گه‌ڕه‌که‌کان، هه‌روه‌ها دیمه‌نی هه‌ڵاتن و پاشه‌کشه‌ی هێزه‌کانی پێشمه‌رگه‌ی بۆ ده‌ره‌وه‌ی شاره‌که په‌خش ده‌کرد. ئێمه که زۆر زۆر دڵپڕ و خه‌مگین و بێزار لهگهڵ سه‌رجه‌م ئه‌ندامانی خێزانه‌که‌یاندا به دیار ته‌له‌فزیۆنه‌وه دانیشتبوووین، حه‌مه‌عه‌لی له په‌رۆشی و دڵشکاوی خۆیدا کێشای به سه‌ریدا و به‌ده‌نگی به‌رز ده‌ستی کرد به گریان! هه‌ر هاواری ده‌کرد: به خوا کاک هیوا فرۆشتیان، که‌رکوکیان فرۆشت، باوکه‌ڕۆ کورد خاینه!! من چارم نه‌ما، له کاتێکدا خۆشم زۆر دڵپڕ و بێتاقه‌ت و خه‌مبار بووم، دڵی ناوبراوم ده‌دایه‌وه، که ره‌نگه وا نه‌بێت و به‌م نزیکانه ئازاد بکرێته‌وه و مه‌رج نییه هه‌موو که‌رکوک داگیرکرابێت و ...هتد. به‌ڵام ئه‌و فرمێسکه‌کانی وشک نه‌ده‌بوون و به‌رده‌وامیش خۆی و هاوسه‌ره‌که‌ی ته‌ڵه‌فونیان بۆ که‌سوکار و خزمانی له ناو که‌رکوک ده‌کرد. زیاتر له سه‌عاتێک تێپه‌ڕی و به‌رده‌وام به‌دواداچوونمان بۆ هه‌واڵه‌کانی که‌ناڵه‌کان ده‌کرد. نایشارمه‌وه منیش کاتێک دیمه‌نی پێشمه‌رگه کانم بینی، به دڵی شکاو و شکۆی تێکشکاوه‌وه پاشه‌کشه‌یان ده‌کرد و له‌به‌رده‌م کامێرا ده‌گریان، منیش فرمێسک به‌چاومدا هاته خواره‌وه. چونکه ده‌مزانی، تاوانی ئه‌و کوڕه هه‌ژار و ئازا و دڵسۆزانه نییه، به‌ڵکو هۆکاری سه‌ره‌کی سه‌رکرده‌کان و لێپرسراو و حزبه‌کانیانن. من نازانم کاک سه‌مه‌د که‌رکوکی خۆشه‌ویست رۆژی ١٦ی ئۆکتۆبه‌ری پار له کوێ بوو، چۆن بیستی و بینی کاتێک هێزه‌کانی عێراق گه‌یشتنه که‌رکوک و کۆنترۆڵیان کرد، وه له‌و ساته‌دا هه‌ستی چۆن بووه؟ چه‌ند به‌داخ بووه بۆ به‌ده‌سته‌وه‌دانی که‌رکوک و فرمێسکی بۆ رشت یان نا؟ به‌ڵام دڵنیام ئه‌و رۆژه له دڵه‌وه کوڵاوه و پێی ناخۆش بووه، به تایبه‌ت که ده‌ستی کورد و روونتر لێپرسراوانی حزبه‌که‌ی خۆشی تێدا بووه، که له پرۆسه‌یه‌کی ناپاکیی نیشتمانی و نه‌ته‌وایه‌تیدا، که‌رکوک داگیرکرایه‌وه و ئاڵای ره‌شی حه‌شدی شه‌عبی تێدا هه‌ڵکرا! ئه‌و که‌رکوکه‌ی، که گه‌لی کورد جگه له خه‌ڵک و خاکه‌که‌ی، بۆ هه‌ر به‌رمیله نه‌وتێکی ره‌نگه به‌رمێلێک خوێنی بۆ ڕشتبێت!
■ ئیدریس عەبدوڵڵا ئەگەر چاوێک بەمێژوویگەلی کورد لە چارەگی کۆتایی سەدەی بیستەمدا بخشێنیەوە، جگە لەماڵ وێرانی و کورد کوشتن شتێکی ئەو تۆ بەدیناکەین، هەرچەند سەرەتای هەڵگیرسانی شۆڕشی ئەیلول 1961خەڵک ئومێدێکی زۆری لەسەر هەڵچنی بوو کۆمەڵگای کوردی بەجۆش و خرۆشەوە بەژداریان لەشۆڕشدا کرد، بۆ ئەو ڕۆژگارە تورسکایەک بەدیدەکرا بەتایبەت دوای بەیان نامەی 11 ئازاری 1970 کەلە مێژوودا بەگرنگ ترین دەسکەوت بۆ گەلی کورد هەژمار دەکرێ، ئەوێ ڕۆژێ سیاسیەکانی کورد و کۆمەڵگای کوردی هەنگاوێک نزیک بوونەوە لەبەدەستهێنانی مافی ڕەوای خۆیان، بەڵام ئەم خۆشیە زۆری نەخایەند بەهۆی ڕێکەوتن نامەی جەزائیری 1975 لەنێوان ئێران و ئێراق بەناوی پاراستنی سنوری نێوانیان، مەبەستی سەرەکی لێی لەناو بردنی بزوتنەوەی ڕزگاری خوازی کورد بوو، بەڵام کاڵفامی سیاسی کورد لەوڕۆژگارە بەتایبەت بارزانی نەیتوانی سود لەبارو دۆخەکە ببینێ ئاش بەتاڵی ڕاگەیاند، ڕەنگە زۆر بەمان ئەو لێدوانەی دکتۆر محمود عسمان مان بیربێ کاتێ دەڵێ: لەگەڵ بارزانی چوین بۆ ئێران بۆ کۆبوونەوە لەگەڵ شا بارزانی لەدوای چەند سعات لەکۆبوونەوەکە هاتە دەرەوە پێمانی وت چەک دادەنێین، ئێمەش پێمان گووت: تۆ خۆت بڕیارت داوە چەک دانێی ئێمە شۆڕش دەکەین، گوتی هەرکەس شۆڕش درێژە پێبدا دەیکوژم تازە من وەعدم داوە، ئەرێ گەلۆ من دەپرسم شۆڕش کردن وەعدە یان ئیرادەو جورئەت و داواکردنی مافە، لەکاتێدا شۆڕشی کورد لەقیمەدابێ، بەسەدان هەزار پێشمەرگە ئامادەی گیان بەخت کردنبێ، وەلێ وەعدەکەی ڕاست دەرچوو، کاتێ بزوتنەوەی ڕزگاری خوازیکورد بەڕێبەرایەتی جەنابی مام جەلال جاڕی شۆڕشیاندا لەساڵی لە1_6_1976 کەلە مێژوودا بەهەڵسانەوەی شۆڕشی دوای دوای ئاش بەتاڵ ناودەبرێ، بەداخەوە ئەمان بوونە ڕێگرو لەیەکەم زەنگی هەڵگیرسانی شەڕی براکوژی کارەساتی هەکاریان لەساڵی 1978 یان خوڵقاند پۆلێک لە سەرکردەو پێشمەرگەیان شەهید کرد، کەتا ئەمڕۆش پەڵەیەکی ڕەشە بەنێو چەوانی مێژووی کوردەوە، بۆ ئەوێ ڕۆژێ و سەرەتای دروست بوونەوەی شۆڕش و ڕێکخستن و دروستکردنی ئەم سەرکردانە کارێکی هەروا ئاسان نەبووبێ، بەڵام ئێوەبوون جارێکیتر شەڕی براکوژیتان هەڵگیرساند و پڕیشکی ئەم ئاگرەش درێژەی کێشا تائەمڕۆشی لەگەڵابێ، دواتر ولەساڵانی هەشتاکانی سەدەی ڕابردوو ئەم گەلە خێر لەخۆ نەدیوە بەهۆی ناتەبایی و ناڕێکی نێوماڵی کورد توشی سەدان کارەسات و ماڵ وێرانی بووە، بەدرێژایی جەنگی هەشت ساڵەی نێوان عێراق و ئێران ناوچەکانی باشورو ڕۆژهەڵاتی کوردستان مەیدانی شەڕبوو، کەلەدوایدا کارەساتی ئەنفال و کیمیا بارانی هەڵەبجەو گۆپتەپەو سێوسێنان ....هتد ناوچەکانی تری لێکەوتەوە،کەلەسەر کارەساتی ئەنفال و کیمیا باران چەندان توێژینەوە کراوە و بەوردی ڕەهەندەکانی خراوەتنە ڕوو، وەلێ دەبێ ئەوەش بڵێین بەشێکی خۆمان بووین بەهۆی خیانەتی جاشایەتیەوە، دوربین و کاریزمای جەنابی مام جەلال و هەڤاڵەکانی بوو جاڕی ڕاپەڕین یان داو هەڵساینەوە توانیمان ڕاپەڕین بکەین، ئەندازیاری ڕاپەڕین یەکێتی نیشتمانی کوردستان بەرنامەداڕێژەری بوو، کاتێ زەنگی ڕاپەڕین لەڕانیەی دەروازەی ڕاپەڕین لێیدا و سەرجەم شارو شارۆچکەکانی گرتەوە بەکەرکوکی قودسی کوردستانەوە، کەدواتر کۆچ ڕەوی بەکۆمەڵی لێ کەوتەوە،بۆ ئەو ڕۆژگارە دەرچونی بڕیاری 688 ئەنجومەنی ئاسایش و دیاریکردنی ناوچەی دژە فڕین دەستکەوتێکی گەورەبوو، بۆیەکجار لەمێژوودا ناوچەیەکی ئارام بۆ کوردەکان دیاریکرا، لەدوای هەڵبژاردنی یەکەم پەرلەمانی کوردستان لەساڵی 1992 دامەزراندنی کابینەی حکومەتی هەرێمی کوردستان، دۆزی کورد پێینایە قۆناغێکیتر لەمێژووی خەباتی ئەم گەلە ستەم دیدەیە، بەڵام مخابن زۆری نەخایاند بەهۆی ناکۆکی و ناتەبای خۆمان جارێکیتر بەرەو هەڵدێرو لێک ترازان چوو، وەک حاجی دەڵێ: کوردی ئێمە نەزان و پاشکەوتن پێکەوە پوش و ئاگر و نەوتن ڕەنگە زۆزبەی نوسەرو مێژوو نوسان و ڕۆشنبیران ئەو ڕاستیە بزان و وڵامی ئەم پرسیارەیان لابێ کێ بوو دەبابەی ڕژێمی بەعس هێنایەوە سەر پەرلەمان لە31 ئابی 1996؟؟؟؟ کێ بووە کەوا سوری بەرلەشکری بێگانەو لاپەڕەیەکیتری خیانەتی تۆمار کرد؟؟؟؟، هەرچەند کوردەواری دەڵێ چەپڵە بەدەستێک لێنادرێ، بەڵام هێنانەوەی سوپای ڕژێم لەژێر هەرناوێک بێ هیچ پاساوێک هەڵناگرێ و پەڵەیەکی ڕەشە بەنێو چەوانی مێژووی کوردەوە، لەدوای چەندساڵ لەشەڕی ناوخۆ وهێنانە کایەی دووئیدارەیی، جارێکیتر لەسەردەستی خاتوو ئۆڵبراید هەردوولا دەستیان لەناو دەستی یەک کرد کۆتایی بەشەڕی ناوخۆ هێنرا، بەڵام بەداخەوە نەمان توانی پەند لەمێژوو وەرگرین، هەردەم مێژوو خۆی دووبارە دەکاتەوە، لەدوای چەندساڵ لەم شێوە خۆ بەڕێوە بردنە نەمان توانی خۆمان ڕێکخەین بۆ فرسەتێکی مێژوویتر لەدوای ڕووخانی ڕژێم فرسەتێکی زێڕین بۆ گەلی کورد هاتەپێش بۆ جیابوونەوە لەعێراق و گەیشتن بەمافی چارەی خۆنوسین، بەڵام بەرژەوەندی ئەوسای دەوڵەتە زلهێزەکان وای دەخواست عێراڤی فیدڕاڵ کەتێیدا کورد و عەرەب و تورکمان و کلدو ئاشوری پێکەوە بژین و خۆیان وڵاتێکی دیموکرات بەڕێوە ببەن، ڕەنگە بەشێکی پەیوەندی بە دووربینی و کاریزمای جەنابی مام جەلالەوە هەبێ کە ئەو تاکە سەرۆکی هەڵبژێردراوی عێراق بوو توانی هەموو دەنگ و ڕەنگە جیاوازەکان لەسەر یەک مێزی گفتوو گۆ کۆبکاتەوە بەهەر شێوەیەک بێ توانرا بەشێک لەمافە ڕەواکانی کورد لەچوارچێوەی دەستوری عێراقدا جێبکرێتەوە کورد توانی بەهاوبەش لەبەڕێوە بردنی عێراقدا بەژداری پێبکرێ، لەدوای نەخۆش کەوتنی جەنابی مام جەلال عێراق و هەرێمی کوردستان بەرەو دوڕیانێکی نادیار هەنگاوی هەڵێنا، لەبەغدا عەرەبەکان هەوڵی بەهێزکردنی ناوەندیان ئەداو لەهەرێمیش کاک مسعود بانگەشەی دەوڵەتی دەست پێکرد، بەجۆرێک زیاتر بەرەو لێکترازان هەنگاوی دەنا، لەگەڵ هاتنی داعش بۆناوچەکەو لەدوای گرتنی شاری موسڵ هاوکێشەکە بەجۆرێک گۆڕا کەلە تەسەوری هیچکام لەسیاسیەکان کورد و عەرەبێشدا نەبوو، لەکاتێکدا هەندێک لەسەرکردەعەرەبەکان و چەند سەرکردەیەک کوردیش تۆمەتبا کرا بەخیانەت و تێوەگلان لەپەلکێش داعش، هاتنی داعش هەرچەند بۆ کورد بەتایبەت لەدوای داگیر کردنی شنگال لەسالی 2014 بەدیل گرتنی هەزاران کچ و ژنی یەزیدی و فرۆشتنیان لەبازاڕەکانی عێراق و سوریای ژێر دەستی داعش، هێندەیتر دۆخەکە ئاڵۆز بوو، چونکە هێزەکانر پارتی دیموکراتی کوردستان لەناو شنگال بوون بەبێ تەقە ئەوشارەیا چۆڵ کردوو بووەهۆی ڕوودانی ئەم کارەساتە، کەلەمێژوودا بەجینۆ سایدی یەزیدیەکان ناساوە، ئەم ڕووداوە دەنگدانەوەیەکی گەورەی نێودەوڵەتی لێکەوتەوە خەڵکێی زۆر لەکوردانی یەزیدی لەچیای شەنگال ئاوارەبوون بەجۆرێک ڕێگیان لێگیرابو لەئاسمانەوە بەکۆپتەر خواراک و پێداویستیان بۆ فڕێ دەدارایە خوارەوە، سەرئەنجام بەهاوکاری هێزی هاوپەیمانان توانرا ئاوارەکان ڕزگاربکەن، ڕەنگە کرۆکی بابەتە لێرەبێ، کاتێک شنگال بەم دەردەبراو ناوچە جێناکوکەکان کەبەمادەی 140 ی دەستوری عێراقی مامەڵەی لەگەڵدا دەکرا، چارەنوسی بەجۆرێک گۆڕدرا هێزەکانی پێشمەرگەی کوردستان توانیان لەجەنگی دژی داعش بەجۆرێک بجەنگن، کەسەرنجی میدیا جیهانیەکان و زۆربەی دەوڵەتان بخەنە سەرکورد هێزەکانی هاوپەیمان هەموو هاوکاریەکی مادی و چەک و پێداویستی جەنگ بۆ هێزەکانی پێشمەرگە دابین بکەن، لەکاتێکدا نێوماڵی کورد هێندە تەباو ڕێک بوو، ڕەنگە مێژوو نوسان ساڵی 2014 بەسەردەمی زێڕینی فەرمانڕەوای کوردی ناوبنێن لەباشور، بەداخەوە زۆری نەخایان غروری سیاسی سەرکردایەتی کورد بەجۆرێک گۆڕا لەساڵی 2015 بەهۆی هەمواری یاسای سەرۆکایەتی هەرێمەوە پەرلەمان پەک خراو وەزیرەکانی بزوتنەوەی گۆڕان نێردرانە ماڵەوە لەپێناو کورسیەکەی سەرۆک کوردستان کەوتە گێژاوی سیاسی و دارایی بەجۆرێ خەڵک باری دارای هێند خراپ بوو بەدوومانگ چارەگە مووچەیەک دابەش نەدەکرا، ئەمە هێندەیتر لێکترازان ڕوویدا، لەگەڵ ئەم باروو دۆخەشدا هێشتا ئومێد هەبوو کوردستان بەرەو کەنارێکی ئارام هەنگاو بنێ، بەڵام کاڵفامی سیاسی سەرکردایەتی کورد نەیتوانی کاپتنێکی باش بێ و کەشتیەکی ماندووی ڕێگای خەبات و کوردایتی بەرەو کەنارێکی ئارام هەنگاو بنێ، توشی گێژەلولکەی دەریای کردوو، بەناوی ڕیفراندۆمەوە و بەفیتی دەوڵەتێکی دراوسێ جاڕی ڕیفراندۆمیدا، ڕەنگە لێکۆڵینەوە لەڕووداوەکان هۆکار و دەرئەنجامەکانی ڕیفراندۆم و دواتر هێنانی سوپای حەشدی وەحشی بۆسەر کەرکوک ناوچە جێناکۆکەکان، داخل بوونی سوپای تورکیا لەدەروازەی ئیبراهیم خەلیل بۆئەوەی بەشێکی کوردستان و ویلایەتی موسڵ بلکێنرێ بەتورکیاوە هەڵدەگرێ چەندان تێزێکی ماجستێرو دکتۆرای لەسەربنوسرێ، ڕوونە من نەتوانم لێرەدا بەوردی لێی بدوێم و بەشێک لەمێژوو نوسان و توێژەران کەم یازۆر نەیان توانیوە بەوردی دیراسەی زانستی لەبارەوە بکەن، چونکە دەست بردن بۆ ڕاستیەکان بڤەیە!!!!!!! ڕەنگ بەشێک لەکارەکتەرەکان بۆ ئەمڕۆ بەچەک وڵام بدەنەوە بەڵام ڕۆژێک دادێ ڕاستیەکان دەخرێنە سەر لاپەڕەی مێژوو......
.jpg)
■ شاناز ئیبراهیم ئه‌حمه‌د سێوەکەی ئادەم و حەوا ، سێوەکەی ئیسحاق نیووتن ، سێوەکەی ستیڤن جۆبس و سێوەکەی بارزانی..!! لاتان سەیرنەبێت کە دەڵێم سێوەکەی بارزانی ڕێڕەوی دنیای گۆڕی .! ئاخر ئەو سێوە بوو (سوننە و شیعە) و (تورکیا و ئێران) و (ئێران و عێراق) و (ئێران و ئەمەریکا) و (تورک و فارس و عەرەب)ی کردەوە بە برای گیانی بەگیانی بۆ گیانی کورد و خاکەکەی ، بەڵێ ئەو سێوەی گوایە وەیخڕ پاشا لەنێوان کورد و عەرەبدا عێراقی پێ لەتکرد ڕێڕەوی ئەو دنیایەی کورد و دوژمنەکانی گۆڕی کە سەدساڵ بوو لەپێناویدا تێکۆشاین و قوربانی بۆ درا..!! ئەو سێوەی فڕۆکەخانە و گومرگ و نەوت و غاز و خاکی پێ تەسلیمی عێراق کرایەوە ، ئەو سێوەی کوردی پێ دوو لەت کرا و پێشمەرگەی پێ قاش کرا ، ئەو سێوەی خوێنی دوو هەزار پێشمەرگەی شەڕی داعشی پێ بەفیڕۆچوو ، ئەو سێوەی برینی هەزاران برینداری دژبەتیرۆری کولاندەوە ، ئەو سێوەی بووە خەنجەرێکی ژەهراوی کە هێواش هێواش بۆ هەنجن هەنجن کردنی جەستەی قودسی کوردستان تیژدەکرایەوە ، ئەو سێوەی ڕەنج و خوێنی سەدساڵەی کوردی پێ بە هەدەردرا..!! لەت کردنی ئەوسێوە نەبوایە چ هێزێک دەیتوانی ئەو ڕێڕەوە بگۆڕێ و بەوجۆرە دوژمن زاڵ و سەرکەوتوو ئێمەش پەنجا ساڵ بۆ دواوە بگەڕێینەوە ؟
.gif)
■ هۆشیار عەبدوڵا ریفراندۆم تەنها هەڵەیەکی سیاسیی نەبوو ،بەڵکو گەورەترین تاوانی سیاسیی و مێژوویی بو بەرامبەر سەربەخۆیی نیشتیمانیی کرا . ریفراندۆم سوتاندنیی کارتی راپرسی بو بۆ سەربەخۆیی ، دورخستنەوەی ئامانجی باڵای سەربەستی بو دەیان فرسەخ ئەمە هەڵەیە یان تاوان؟! . شانزەی ئۆکتۆبەر زادەی ئەو تاوانە بو کە بەکارتی راپرسیەوە کرا ، پارتی و یەکێتی پێکەوە لە هەردوکیان بەرپرسیارن . چەند مانگێک پێش ئەنجامدانی ریفراندۆم گوتمان ، راگرتنی ئەوەی پارتی ناوینابوو شەمەندۆفێری ریفراندۆم ئەرکێکی نیشتیمانیە، کەمبون ئەوانەی گوێیان گرت!. ریفراندۆم لە کەرکوک و سلێمانی و هەڵەبجە بێ یەکێتی چۆن ئەکرا ؟! پارتی بە چ پێوەرێک بێ بەریە لە شانزەی ئۆکتۆبەر ؟! ئەو دو حزبە کاتێک لەسەر ریفراندۆم و شانزەی ئۆکتۆبەر دەستی پیس بەیەک ئەسڕن ، حەق نیە خەڵکی تر بۆیان تەواو بکات . قسە راستەکە ئەوەیە ، ریفراندۆم و سوتاندنی کارتی راپرسی ، شانزەی ئۆکتۆبەر و بەکوشتدانی دەیان گەنج و سوتماک بونی سەدان ماڵ و ژیانی هەزاران هاوڵاتی یەکێتی و پارتی پێکەوە لێی بەرپرسیارن ، جیایان مەکەنەوە
محەمەد هەورامی دوای یەكلایبونەوەی پارتی بۆ بنەماڵەی بارزانی، بەدرێژایی مێژوو پارتی لەسەر یەك میتۆد كاری كردووە ئەویش (چۆن بنەماڵەی بارزانی پارێزراوبن؟) ئیتر هیچ گوێیەکیان نەداوە بەوەی ئەو كارەی دەیكەن (خیانەتە یان نیشتمان پەروەری) بۆیە هیچ كات بڕیاری سیاسی لای پارتی لەموبارەكەی ڕێكەوتنەكان یان تیرۆرو كوشتنی كەسەكان هەمیشە بریارەكە لای دەمسپی بارزانیەكان بووە (مەلا موستەفا، پاشان ئیدریس‌و مەسعود، ئێستاش نێچیرو مەسرور) بارزانی، بۆیە پارتی لەدوای داڕنینی باڵی مەكتەبی سیاسی هەمیشە ئەندامەكانی لەخزمەتی ئەو كەمپینەبوون كە بنەماڵەی بارزانی ئامانجیان بووە. بەهادین نوری سكرتێری پێشوی حیزبی شیوعی كوردستان سەردەمانێكی زۆر یەكێكبووە لەو كەسانەی تێكەڵاوی لەگەڵ كەسی یەكەمی پارتی‌و یەكێتی هەبووە، ئەو لەدواهەمین كتێبیدا باسی ئاشبەتاڵ دەكات‌و دەڵێت "مەلا موستەفا وەكو سەرۆك خیڵێك بە شای ئێرانی وت شۆرش تەواو و ئاشبەتاڵی كرد بەبێ گەڕانەوە بۆ سەركردایەتی پارتی) لەكاتێكدا دەكرا شۆرش بەردەوامی پێبدرێت. تەنانەت سەددام كاتێك باسی عێراقچیەتی سەركردە كوردەكان دەكات لەوەڵامی یەكێك لەهاوڕێ بەعسیەكانی دەڵێت "مەسعود بارزانی كەسێكی جوداخوازی عێراقی نیە"، هاوكات مەسعود بارزانیش خۆی لەكتێبە تایبەتیەكەی ئەو خواستەی بۆ عێراقیبوونی خۆی نەشاردوەتەوە زۆر بەخۆشەویستیەوە باسی بەغداد دەكات كە لەسەردەمی قاسمدا لەگەڵ ئیدریسی برای تێدا گەڕاون و لەسەر شەرەفی قاسم داوەت بوون. هەموو ئەم نمونانەم پەیوەستن بەیەك ڕوداوەوە ئەویش ١٦ی ئۆكتۆبەر كە پارتی‌و بارزانی لەو ڕۆژەدا خیانەتێكی نەتەوەیی تریان هاوشێوەی ئاشبەتاڵیان بەسەر كوردا هێنا. ١٦ی ئۆكتۆبەر كێ خیانەتی كرد؟ بەپێی چەندین ڕاپۆرتی هەواڵگری (پێشمەرگەو ئەمریكا) دوای ڕوداوەكە بەردەستی من كەوتوون وەكو نوسەرێك؛ پێش ڕوداوەكە دراون بەبارزانی، سەرجەمیان ئاماژەن بۆ مەترسی لەسەر شاری كەركوك بەهۆی ڕیفراندۆمەوە، بەڵام پلانی بارزانی ئەوەبوو كەركوك بەشەڕێكی شكڵی بدرێت بەدەستەوە كە هێزەكانی یەكێتی‌و خەڵكی كەركوك تێدا قوربانی بێت! بۆ ئەو مەبەستەش لەڕێگەی فازڵ بەرواریی (بەشێوەیەکی گوماناوی لەهەولێر کۆچی دوایکرد)و فەرماندەی ئەوکاتی هێزە ئاڵتونییەکانی عێراق بوو لەگەڵ سەركردە سەربازییەكانی پارتی‌و سوپای عێراق هەموو ئامادەكارییەك كرا بۆ هێرشکردنە سەرکەرکوک، پلانەكەی بارزانی كەركوك‌و پێشمەرگەو خەڵكی شارەكەی بەلاوە گرنگ نەبوو؛ تەنها یەك شتێک بەلاوە گرنگ بوو؛ بوترێت كەركوك شەڕی تیاكراوەو قسەی بارزانی نەشكێت، لەگەڵ ئەوەش تۆڵە لەجەماوەری یەكێتی بكرێتەوە كە زۆرینەی كەركوك یەكێتیە. كاتێك هێزەكانی عێراقی دەستیان بەجوڵە کرد بەئاڕاستەی کەرکوک هەست بەگەورەیی مەترسیەكە كرا لەسەر ئەو شارە، دواتر بەهۆی لۆبی بەهێزی كەسایەتیە سەربازیی‌و هەواڵگرییەكانی یەكێتییەوە بەر بەو پیلانە گیراو كەركوك لەشەڕێك پارێزرا كە دەكرا لەلایەن سوپای عێراقەوە وەكو (عەفرین‌و موسڵ)ی لێبكرێت بەپێی (ڕاپۆرتی هەواڵگری پێشمەرگە) کە ئاڕاستەی ناوەندی هاوبەشی هێزەکانی هاوپەیمانان کراوە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی داعش لەعیراق‌و سوریا. بۆچی پارتی ١٦ی ئۆكتۆبەر بەخیانەت ناودەبات؟ بارزانی كاتێك زانی هەموو پلانەكانی تێكچوون‌و تەنانەت بیرەنەوتی (عەین زالە) كە لەلایەن مەسرو بارزانیەوە نەوتەكەی بەقاچاخ دەفرۆشرا لەگەڵ (هاڤان‌و بای حەسەن) لەدەستی چوون، سوپای عێراق بەبێ شەڕ گەڕایەوە کەرکوک‌و دواتر بەفشاری ئەمریكا بارزانی وازی لەكورسی دەسەڵات هێناو لەسەر شانۆی سیاسی کوردستان بۆ ماوەی چەندین مانگ بەبێدەنگی هێڵرایەوەو تووشی شۆكێكی گەورە هات، چونكە هەموو پیلانەكانی لەدەستچوون بەكورسییەكەوە كە خەونی بوو، بارزانی ئەم ڕۆژە وەكو دەستپێكی ڕۆژە ڕەشەكانی پارتی هەژمار دەكات چونكە لەم ڕۆژەوە پارتی ڕۆژ بەڕۆژ تووشی شكستی گەورە دەبێت‌و لەهاوكێشەكان قسەكەری یەكەم نیە. پەنهانی ١٦ی ئۆكتۆبەر زۆر شتی هەڵگرتووە، بەڵام لەڕاستیدا ئەگەر گروپێكی ناو یەكێتی نەبوونایە، نەك كەركوك‌و ناوچە جێناكۆكەكان، بەڵكو هەولێریش دەكەوت.
.gif)
■ خه‌بات عه‌بدوڵڵا ئه‌و هێڵه‌ی ئێستا بۆته سنوری نێوان هه‌رێمی کوردستان و عێراق، سه‌ره‌تا هێڵی هودنه‌یه‌کی رانه‌گه‌یه‌ندراو بوو، دوای راماڵین و کشانه‌وه‌ی سوپای عێراق له پارێزگاکانی سلێمانی و هه‌ولێر و دهۆک له هاوینی 1991دا، هه‌مان هێڵ بۆوه به هێڵی جیاکه‌ره‌وه‌ی نێوان ده‌سه‌ڵاتی کوردی و عێراقی به‌عس. پاش روخانی فاشیزمی به‌عسی و به‌گوێره‌ی رێکه‌وتنێکی نه‌نوسراو له نێوان ده‌سه‌ڵاتی ئه‌مه‌ریکا له عێراق و ده‌سه‌ڵاتی کوردیدا، وه‌کو هه‌ڵه‌یه‌کی مێژوویی گه‌وره، هه‌مان هێڵ کرایه‌وه به سنوری نێوان ناوه‌ند و حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان و هه‌موو ناوچه کوردستانییه‌‌کانی ده‌ره‌وه‌ی قهڵهمڕۆی حکومه‌تی هه‌رێم به‌پێی مادده‌ی 58 و پاشتر مادده‌ی 140، کرانه ناوچه‌ی "کێشه‌له‌سه‌ر". روپێوی هه‌رێمی رزگاركراوی كوردستان به ده‌وروبه‌ری 40,000 كیلۆمه‌تری چوارگۆشه مه‌زه‌نه ده‌كرێت، به‌و پێیه روپێوی هه‌رێم ده‌یه‌كی خاكی ئێستای عێراقه (روپێوی عێراق به‌كوردستانه‌وه 437,393 كیلۆمه‌تری چوارگۆشه‌یه). سنوری هه‌رێمی رزگاركراوی كوردستان به هێڵێك گه‌ر له باشوری خۆرهه‌ڵاته‌وه ده‌ست پێبكه‌ین، شارۆچكه‌كانی قۆره‌تو و مه‌یدان و كه‌لار و كفری ده‌خاته ناو سنوره‌كه‌یه‌وه و هێڵی سنور به‌ره‌و باكور و باكوری خۆرئاوا شارۆچكه‌ی قادركه‌ره‌م وه‌کو ناوچه‌یه‌کی "کێشه‌له‌سه‌ر" جێ ده‌هێڵێت، ئینجا به چه‌مچه‌ماڵ و شواندا ره‌ت ده‌بێت و یه‌كه‌میان ئازادكراو و دووه‌میان دیسانه‌وه به ناوچه‌یه‌کی "کێشه‌له‌سه‌ر" داده‌نرێت، ناوچه‌کانی داره‌مان و قوشته‌په و هه‌نجیرۆك ده‌كه‌ونه هه‌رێمه ئازادكراوه‌كه‌وه و قه‌ره‌باغ، کورتیان، قازیخانه، گرده‌لانکه و هه‌موو قه‌زای مه‌خمور بوونه‌ته ناوچه‌ی کێشه‌له‌سه‌ر و پاشان هێڵی سنور به ته‌نیشت ئه‌لكێش و شێخان و فایده‌ی ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێمی رزگارکراوی کوردستاندا ره‌ت ده‌بێت و باخته‌مه به ئازادكراوی له‌خۆ ده‌گرێت و دواجار به‌شێك له كه‌ناره‌كانی ده‌ریاچه‌ی موسڵ و روباری دیجله له‌وپه‌ڕی باكوری خۆرئاوای هه‌رێمه‌كه ده‌كاته هێڵی جیاكه‌ره‌وه‌ی نێوان ناوچه‌كانی ژێر ده‌سه‌ڵاتی كورد و عێراق. جگه له قه‌زای مه‌خموری سه‌ر به پارێزگای هه‌ولێر و روپێوێكی بچوكی سه‌ر به پارێزگای دهۆك، ئیتر هه‌رێمی رزگاركراوی كوردستان هه‌ر سێ پارێزگای سلێمانی و هه‌ولێر و دهۆكی به هه‌موو قه‌زا و ناحیه‌كانیانه‌وه له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتدایه و له‌ڕووی دابه‌شبوونی ئیداریشه‌وه چه‌ند ناوچه‌یه‌كی رزگاركراوی كوردنشینی سه‌ر به پارێزگاكانی نه‌ینه‌وا، سه‌لاحه‌دین، دیاله و که‌رکوکی تێكه‌ڵ به سنوره ئیدارییه‌كه‌ی خۆی كردووه. له رووی عه‌سکه‌رییه‌وه هێڵی سنور لهگهڵ ئێستای عێراقدا شێوه‌یه‌كی رێك (مستقیم)ی هه‌یه، جگه له پارێزگای سلێمانی كه شێوه‌یه‌كی رووچاڵانه‌ی لهگهڵ ناوچه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێمی رزگارکراوی کوردستاندا هه‌یه، ئیتر هێڵی سنور قۆقزانه و به شێوه‌یه‌كی ترسناك روو له هه‌ردوو شاری هه‌ولێر و ناوچه‌كانی بادینانه. * * * به‌شی گه‌وره‌ی ئه‌و ناوچانه‌ی كه به ناوچه‌ی "كێشه‌له‌سه‌ر" ناوزه‌دكراون، ئه‌و ناوچانه‌ن كه له سه‌رده‌می فاشیزمی به‌عسیدا و له روانگه‌ی ئاسایشی ده‌وڵه‌تی عێراقه‌وه دژ به "مه‌ترسی كورد"، وه‌كو زۆنێكی ئاسایش مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا كراوه و له‌و پێناوه‌شدا فاشیزمی به‌عسی له‌رێی داڕشتنی كۆمه‌ڵێك ته‌وه‌ره‌ی ستراتیژییه‌وه كه مه‌به‌ست لێیان به پله‌ی یه‌كه‌م پاراستنی هه‌ر سێ شاری كه‌ركوك و موسڵ و خانه‌قین بووه، ته‌نگی به كورد هه‌ڵچنیوه. ئه‌و ته‌وه‌رانه به جۆرێك داڕێژراون كه هه‌موو ناوچه ستراتیژییه‌كان، ناوچه ئابورییه‌كان، ناوچه قه‌ره‌باڵغه‌كانی نیشته‌جێبوونی دانیشتوان، گرێكانی هاتوچۆ، ناوچه‌كانی نزیك ناوچه عه‌ره‌بنشینه‌كان، له ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی جاران داببڕێت و ئه‌گه‌ری جیابوونه‌وه‌ی كوردستان له عێراق له‌ناو ببات. ئه‌و ته‌وه‌رانه به‌شێوه‌یه‌ك داڕێژراون، كه قوڵایی ستراتیژیی و جوگرافیی بۆ كه‌ركوك و موسڵ و خانه‌قین و ده‌روبه‌ره‌كه‌یان دروست بكه‌ن. ئه‌مه‌ش به گۆڕینی ئیداریی ناوچه‌كانی كوردستان و ده‌ركردنیان له سنوری ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی و پاشان راگواستن و ته‌عریب كردنیان. له‌و سۆنگه‌یه‌وه فاشیزمی به‌عسی، قه‌زا كوردنشینه‌كانی(دوزخورماتوو، كفری، كه‌لار، چه‌مچه‌ماڵ)ی به هه‌موو ناحیه‌كانیانه‌وه، له سنوری كارگێڕیی پارێزگای كه‌ركوك دابڕی و به‌سه‌ر پارێزگاكانی سه‌لاحه‌دین و دیاله‌و سلێمانیدا په‌رشوبڵاوی كردنه‌وه. به‌پێچه‌وانه‌ی كه‌ركوكه‌وه و به‌هۆی كه‌مبوونه‌وه‌ی دانیشتوانه كورده‌كه‌ی ناوشاری موسڵ و ده‌وروبه‌ری و به‌مه‌به‌ستی پاراستنی شاره‌كه له "مه‌ترسی كورد"، عێراقی به‌عس قه‌زا كوردنشینه‌كانی(تلكێف، ئاكرێ، شێخان، حه‌مدانیه، شه‌نگار، ته‌له‌عفه‌ر)ی به هه‌موو ناحیه‌كانیانه‌وه، له ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی دابڕی و له‌ڕووی كارگێڕییه‌وه به پارێزگای نه‌ینه‌واوه‌ی گرێدان. پاشان قه‌زاكانی(خانه‌قین، مه‌نده‌لی، به‌دره، كفری)ی به هه‌موو ناحیه‌كانیانه‌وه، به‌سه‌ر هه‌ردوو پارێزگای دیاله و واسیتدا دابه‌ش كرد. به‌پێی ئه‌و سنوره بێت كه عێراقی به‌عس له ساڵی 1974 دا و پاش شكستهێنانی گفتوگۆكانی كورد و ده‌وڵه‌تی عێراق بۆ "ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی" دایڕشت و به كوردستانی له‌قه‌ڵه‌مدا، ته‌نیا (36,374) كیلۆمه‌تری چوارگۆشه‌ی له هه‌موو خاكی كوردستانی باشور هێشته‌وه كه مه‌ڵبه‌نده‌كانی هه‌ر سێ پارێزگای سلێمانی و هه‌ولێر و دهۆك و بیست و یه‌ك قه‌زا و حه‌فتا ناحیه‌ی له‌خۆگرتبوو. رووبه‌ری كوردستانی باشور ده‌وربه‌ری (85000) كیلۆمه‌تری چوارگۆشه‌یه، ئه‌و روبه‌ره‌ی كه كورد ده‌سه‌ڵاتی به‌سه‌ریدا ده‌شكێت و به هه‌رێمی كوردستان ناسراوه، به نزیكه‌ی (40000) كیلۆمه‌تری چوارگۆشه مه‌زه‌نده ده‌كرێت، ئه‌مه‌ش به‌و مانایه‌ی كه نیوه‌ی خاكی باشور هێشتا له ده‌ره‌وه‌ی قهڵهمڕۆی كوردیدایه و به‌پێی مادده‌ی 140ی ده‌ستوور به ناوچه‌ی "كێشه‌له‌سه‌ر" پێناسه‌كراوه. به‌و پێیه و به گوێره‌ی سنوری كارگێڕیی سه‌رده‌می به‌عس، پارێزگای كه‌ركوك به هه‌موو قه‌زا و ناحیه‌كانیه‌وه، قه‌زای مه‌خموری سه‌ر به پارێزگای هه‌ولێر، هه‌موو قه‌زا و ناحیه كوردستانییهكانی سه‌ر به پارێزگای موسڵ جگه له قه‌زای ئاكرێ، هه‌موو قه‌زا و ناحیه كوردستانییهكانی سه‌ر به پارێزگای واست، قه‌زای دوزخورماتووی سه‌ر به پارێزگای سه‌ڵاحه‌دین، ئه‌و ناوچانه‌ن كه پێویسته له‌رێی مادده‌ی (140)ه‌وه چاره‌نوسیان یه‌كلایی بكرێنه‌وه. * * * ناوچه كوردستانییه‌كان له عێراقدا سێ جۆرن: ئه‌وانه‌ی له راپه‌ڕیندا رزگارکران و ئێستا پێیان ده‌وترێت هه‌رێمی کوردستان، ئه‌وانه‌ی كه كوردستانین و به‌عس داگیری كردبوون، ئنجا ئه‌وانه‌ی كه ده‌شێت ناكۆكییان لهسهر بێت. ئه‌گه‌رچی ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی جاران هه‌موو خاكی كوردستانی باشوری نه‌ده‌گرته‌وه، به‌ڵام به‌عسییه‌كان له گفتوگۆكانی خۆیان لهگهڵ سه‌رانی كورد دانیان به‌وه‌دا ده‌نا له سۆنگه‌ی ئاسایشی نیشتمانی عێراقه‌وه ئاماده نین هه‌ندێك ناوچه‌ی كوردیی بخه‌نه‌وه ناو قهڵهمڕۆی ئۆتۆنۆمییه‌وه. كه‌چی كه به‌عس روخا سه‌ركردایه‌تی سیاسی كورد بێ سێ و دوو ئاماده بوو هه‌مان ئه‌و سنوره‌ی ساڵانی 1991 - 2003 بكات به سنوری نێوان خۆی و ده‌سه‌ڵاتی ئه‌مه‌ریكاییه‌كان و هه‌ر به‌و پێیه‌ش ئاماده بوو هه‌موو ناوچه كوردستانییهكانی تر هه‌ر له گۆتره و له میانه‌ی مادده‌ی 58ی قانونی به‌ڕێوه‌بردنی ده‌وڵه‌تی عێراق و پاشان مادده‌ی 140ی ده‌ستوردا، وه‌كو "ناوچه‌ی كێشه‌له‌سه‌ر" دابنرێن. نه‌ك هه‌ر ئه‌وه چاره‌نوسی هه‌موو ئه‌و ناوچانه‌شی لهگهڵ چه‌ند ناوچه‌یه‌كی كێشه‌له‌سه‌ری نێوان شیعه و سوننه‌دا گرێدا و ئاماده‌ش بوو له‌رێی راپرسییه‌‌وه یه‌كلایی بكرێنه‌وه. راپرسی وه‌کو میکانیزمێک بۆ یه‌کلاییکردنه‌وه‌ی خاوه‌ندارێتی ناوچه‌یه‌ک یان هه‌رێمێک، میکانیزمێکی ئێجگار هه‌ڵه و پڕ مه‌ترسییه. پێده‌چێت سه‌رکردایه‌تی سیاسی کورد له دانانی ئه‌م میکانیزمه‌دا وه‌کو دواقۆناغی جێبه‌جێکردنی مادده‌ی 140 پشتیان به‌و پێشنیازه به‌ستبێت که کاتی خۆی له گفتوگۆی نێوان به‌عس و بزوتنه‌وه‌ی رزگاریخوازانه‌ی کورد له ساڵی 1970دا، مه‌لا مسته‌فای ره‌حمه‌تی وه‌کو چاره‌سه‌رێک بۆ کێشه‌ی که‌رکوک خستبویه به‌رده‌ستی به‌عسییه‌کان. ئه‌وه‌تا له به‌ندی 14ی به‌یاننامه‌ی 11ی ئازاردا هاتوه: " هه‌نگاوی پێویست بگیرێته‌به‌ر بۆ یه‌کخستنی ئه‌و پارێزگا و یه‌که ئیدارییانه‌ی که زۆرینه‌ی کورد نیشته‌جێن تیایدا، به‌گوێره‌ی ئه‌و سه‌رژمێرییه ره‌سمیانه‌ی که پاشان ئه‌نجام ده‌درێن". ئاخر مه‌رج نیه ناوچه‌ی کێشه‌له‌سه‌ر ته‌نها ئه‌و ناوچانه بن که خه‌ڵکیان تێدا نیشته‌جێیه و بۆ به‌لاداخستنی کێشه‌که پرسوڕا به خه‌ڵکه‌که‌ی بکرێت. ده‌شێت ناوچه‌یه‌ک (بۆ نمونه: هه‌ندێک ناوچه‌ی بیاباناوی، روبه‌ره ئاوییه‌کان، چیابه‌رزه‌کان، ... هتد)، به ناوچه‌ی کێشه‌له‌سه‌ر دابنرێت و هیچ که‌سێکیشی تێدا نه‌ژی. کوردستانیبوونی ئه‌م یان ئه‌و ناوچه به‌وه یه‌کلایی ناکرێته‌وه که سبه‌ی دانیشتوانه‌که‌ی بڕیار ده‌ده‌ن بێنه‌وه سه‌ر هه‌رێمی کوردستان یان نا، ئهمه گه‌مه‌یه‌کی ترسناکه و نه‌ده‌کرا سه‌رکردایه‌تی سیاسی کورد چاره‌نوسی به‌شێکی گه‌وره‌ی خاکه‌که‌ی به راپرسییه‌ک بسپێرێت که هیچ که‌سێک ناتوانێت گه‌ره‌نتی ئه‌نجامه‌که‌ی بکات. ئهمه له‌لایه‌ک، له‌لایه‌کی دیشه‌وه تا ئێستاکه رۆشن نیه ئاخۆ ئه‌گه‌ر کارێکی له‌و جۆره چووه واری کارپێکردنه‌وه، راپرسی لهسهر چ ئاستێک ئه‌نجام ده‌درێت؟ لهسهر ئاستی پارێزگا یان قه‌زا و ناحیه؟ راستیه‌که‌ی سه‌ركردایه‌تی سیاسی كورد خۆشی نازانێت و بێئاگایه له چۆنێتی سازدانی ریفراندۆم له‌و ناوچانه‌ی كه به‌پێی مادده‌ی 140 به "ناوچه‌ی كێشه‌له‌سه‌ر" ناوزه‌د كراون، چونکه له مادده‌که‌دا به هیچ شێوه‌یه‌ک باس له چۆنێتی جێبه‌جێکردنه‌که‌ی نه‌کراوه، له‌كاتێكدا هه‌ندێك پێیانوایه كه پێویسته ریفراندۆم لهسهر ئاستی پارێزگا به‌ڕێوه‌بچێت، هه‌ندێكی تر پێیان باشه لهسهر ئاستی قه‌زا و ناحیه بێت. ئه‌گه‌رچی سازدانی ریفراندۆم لهسهر ئاستی پارێزگا ده‌شێت له پارێزگایه‌کی وه‌کو كه‌ركوكدا له خزمه‌تی كوردا بێت، به‌ڵام سازدانی هه‌مان پرۆسه له پارێزگاكانی نه‌ینه‌وا و سه‌لاحه‌دین و واسیت، نه‌ك له خزمه‌تی كوردا نابێت بگره چه‌ندین قه‌زا و ناحیه‌ش كه حاڵی حازر به ده‌ست كورد خۆیه‌وه‌ن، ئه‌وانیش له ده‌ست ده‌درێن، به‌هۆی ئه‌وه‌ش كه تا حاڵی حازر سنوری كارگێڕیی پارێزگاكان و به‌تایبه‌تیش پارێزگای كه‌ركوك هه‌ر هه‌مان ئه‌و سنوره‌یه كه فاشیزمی به‌عسی له ساڵی 1977دا و له روانگه‌ی ئاسایشی ده‌وڵه‌تی عێراقه‌وه، هه‌موو قه‌زا كوردنشینه‌كانی كفری و كه‌لار و چه‌مچه‌ماڵ و دووزخورماتووی لێ جیاكرده‌وه و به‌سه‌ر پارێزگاكانی سلێمانی و سه‌ڵاحه‌دین و دیاله دابه‌شیكرده‌وه، بۆیه مه‌حاڵه گه‌ر لهسهر ئاستی پارێزگاش له كه‌ركوكدا ریفراندۆم ئه‌نجام بدرێت، مادده‌ی 140 به دڵی كورد به‌ڕێوه بچێت. * * * کێشه‌ی کورد له عێراقدا کێشه‌یه‌کی سیاسییه نه‌ک قانونی، ئه‌مه‌ش به‌و مانایه‌ی که دواجار پێویسته له‌ڕێی دانوستانی سیاسییه‌وه نه‌ک له هۆڵی پارله‌مان کێشه‌که یه‌کلایی بکرێته‌وه. کێشه‌ی کورد جیاواز له کێشه‌ی گه‌لانی تری عێراق، کێشه‌یه‌کی نه‌ته‌وه‌ییه و ره‌گوڕیشه‌ی مێژوویی هه‌یه، كێشه‌ی کورد کێشه‌ی پشکداریی نیه له ده‌سه‌ڵاتدا، راستییه‌که‌ی حه‌زی گرتنه‌ده‌ستی ئه‌م یان ئه‌و پۆستی به‌غدا حه‌زێکی کوردییانه نیه، کێشه‌ی کورد کێشه‌ی گه‌لێکه سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی خاکه‌که‌ی به‌زۆر به عێراقه‌وه لکێنراوه، به‌درێژایی مێژووی ئه‌م ده‌وڵه‌ته‌ش هه‌وڵی سڕینه‌وه و قڕکردنی ده‌درێت. هه‌ڵه‌ی سه‌رکردایه‌تی سیاسی کورد ئه‌وه بوو کێشه‌که‌ی له ناوه‌ڕۆکه سیاسییه‌که‌ی داماڵی و کردیه کێشه‌یه‌کی قانونی و وه‌کو زۆرێک له کێشه لاوه‌کییه‌کانی تری عێراق به ده‌ستوری سپارد. مادده‌ی 140 که گوزاره‌یه له چاره‌سه‌ری قانونییانه‌ی داوا ئه‌رزییه‌کانی کورد، مادده‌یه‌کی کێشه‌ئامێزه. هه‌مان ئه‌و گرفتانه‌ی که ساڵانی پێشوو رێگر بوون له‌به‌رده‌م جێبه‌جێکردنی مادده‌یه‌کی له‌و جۆره‌دا، هێشتا هه‌ر به‌رده‌وامن. ئهمه جگه‌له‌وه‌ی ده‌نگی لایه‌نی به‌رامبه‌ر به بیانووی به‌سه‌رچوونی مادده‌که و هه‌وڵدان بۆ سڕینه‌وه‌ی پاش هه‌موارکردنی ده‌ستور، زۆر له جاران بڵندتره. له‌ڕاستیدا هیچ گه‌ره‌نتییه‌ک بۆ جێبه‌جێکردنی مادده‌ی 140 له‌ئارادا نه‌ماوه، بۆیه حاڵی حازر دوو رێگه له‌به‌رده‌م سه‌رکردایه‌تی سیاسی کورددان بۆ یه‌کلاییکردنه‌وه‌ی چاره‌نوسی ئه‌و ناوچانه، ئه‌وانیش یان به‌کارهێنانی هێز و سه‌پاندنی دیفاکتۆیه له‌و ناوچه کوردستانییانه‌ی که چاره‌نوسیان به مادده‌ی 140 سپێردراوه، یاخود ساغکردنه‌وه‌ی چاره‌نوسیانه له‌ڕێی دانوستانی نێوان سه‌رکردایه‌تی سیاسی کورد و حکومه‌تی به‌غدادا. ئاخر له‌کاتێکدا سه‌رکردایه‌تی سیاسی کورد خه‌ریکی لێک نزیککردنه‌وه و رێکخستنه‌وه‌ی ناوماڵی به‌رامبه‌ره‌که‌یه‌تی، ئا له‌م ده‌مه‌دا و ته‌نانه‌ت له غیابی ده‌وڵه‌ت و حکومه‌تدا، هه‌ندێک له لایه‌نه ده‌سڕۆیشتووه‌کانی ناو پرۆسه‌ی سیاسی عێراق تازه‌به‌تازه خه‌ریکی دووباره ته‌عریبکردنه‌وه‌ی ناوچه کوردستانییه دابڕێنراوه‌کان و ته‌نگ پێهه‌ڵچنینی دانیشتوانه کورده‌که‌ی ئه‌و ناوچانه‌ن. * * * رووبه‌ری عێراق بێ له كوردستان (350,052) كیلۆمه‌تری چوارگۆشه‌یه، له‌و رووبه‌ره (168,552) كیلۆمه‌تری چوارگۆشه كه نزیكه‌ی نیوه‌ی خاكه‌كه‌ی ده‌كات و به‌شی گه‌وره‌ی دانیشتوانه عه‌ره‌به سوننه مه‌زهه‌به‌كانی تێدا نیشته‌جێن، بیابانه و سه‌رچاوه گرنگه‌كانی ژیانی تێدا نیه، ئه‌وه‌شی كه ده‌مێنێته‌وه روپێوێكی تێكه‌ڵه‌ی خاكه گردۆڵكه‌یی و ده‌شته لیته‌ییه‌كانه كه جگه له ره‌شه خاكه‌كانی كه‌ناره‌كانی هه‌ردوو روباری دیجله و فورات، ئیتر له به‌شێكی گه‌وره‌یدا رووبه‌ره ئاوییه‌كانی زۆنگاو و عه‌ماراوه‌كان دایده‌پۆشن، بۆیه عێراق (جگه له ناوچه‌كانی ئه‌وپه‌ڕی باشوری)، ئیتر له بژێوی خۆیدا پشتی ته‌واوی به كوردستان به‌ستووه. ئه‌گه‌ر هه‌رێمی كوردستان به سه‌رچاوه ئاوییه‌كانیه‌‌وه ده‌وڵه‌مه‌ند بێت، ئه‌وا ناوچه كوردستانییه دابڕێنراوه‌کان به سه‌رچاوه زۆروزه‌وه‌نده‌كانی په‌ترۆڵه‌وه ده‌نازێت. جگه له بایه‌خی ئابوری، له رووی ستراتیژی عه‌سكه‌رییه‌وه، شاره‌كانی سه‌ر به‌م ناوچانه و به‌تایبه‌تیش شاره‌كانی كه‌ركوك و موسڵ و خانه‌قین هه‌میشه گرێی هاتوچۆی داگیركردن و هه‌ڕه‌شه‌كردن بووه له‌م به‌شه رزگاركراوه‌ی كوردستان. بۆ ئه‌وه‌ی کورد به ئاسوده‌یی بژی، ده‌بێت ده‌سه‌ڵاتی به‌سه‌ر موسڵ وکه‌رکوک وخانه‌قیندا هه‌بێت، گرنگی ئه‌و سێ شاره هه‌ر له‌وه‌دا نیه كه سێ ناوچه‌ی كوردیی ژێر ده‌سه‌ڵاتی سوپای عێراقن، ئه‌و سێ شاره له‌مڕۆدا گرێی هاتوچۆی داگیركردنه‌وه‌ی ناوچه‌كانی هه‌رێمی رزگاركراوی كوردستان و له باری رزگاربوونیاندا سێ داشی سواری قه‌واره‌ی كوردستان ده‌بن به‌سه‌ر عێراقی داهاتوی دراوسێیه‌وه. مه‌حاڵه هه‌رێمی كوردستان له‌داهاتوودا بێ له‌و ناوچانه، ئاماده‌بێت بیر له سه‌ربه‌خۆیی بكاته‌وه، یان ته‌نانه‌ت وه‌كو قه‌واره‌یه‌كی نیمچه سه‌ربه‌خۆش بتوانێت درێژه به مانه‌وه‌ی خۆی بدات. سەرنج: * سه‌باره‌ت به داتا و نه‌خشه و زانیارییه‌کانی دووتوێی ئه‌م وتاره، بڕوانه: خه‌بات عه‌بدوڵڵا: بنه‌ما تیۆرییه‌کانی جوگرافیای عه‌سکه‌ریی کوردستانی باشور، سلێمانی، 2005. * نەخشەکانی بۆ ئەم باسە دانراون؛ یەکەمین نەخشەی بڵاوکراوەی هەرێمی کوردستان و ناوچە دابڕاوەکانی کوردستانە کە ساڵی ١٩٩٥ کێشاومن و لەمیانەی وتارێکی چوار ئەڵقەیی بەناونیشانی: [تەوەرە ستراتیژییەکانی هەرێمی کوردستان] لە کوردستانی نوێدا بڵاوم کردوونەتەوە.
■ دانا ئیسماعیل بەدوور لە هەر خوێندنەوەیەکی ئایدۆلۆژی و سادەلەوحانە، دەمانەوێت ئیستێک لەسەر ڕووداوی شازدەی ئۆکتۆبەر بکەین. ئەوەی ڕوویدا تەنها لەدەستدانی جوگرافیا نەبوو، تەنها کوژرانی چەند ڕۆڵەیەکی نیشتیمان نەبوو، تەنها بێڕێزی نەبوو بەسیمبوولە نیشتیمانییەکان، لەهەموو ئەوانە تراژیتر مامەڵەکردن بوو لەگەڵ بەربەریترین هێزدا کە (حەشدی شەعبییە). جارێکی دیکە جەختکردن بوو لەوەی کە چەمکی خیانەت بە هەمیشەیی لە یادەوەریماندا بە چەسپاوی بمێنێتەوە. گەر ڕامانێکی خێرا بە مێژووی کورد دا بکەین، بەدیاریکراوی لەماوەی پێنج شەش سەدەی ڕابردوودا، داهێنانی گەورەو سەرسووڕهێنەر دەبینین لەخیانەت و لاقەکردنی فەرهەنگ و کلتوور. کۆمیدیایە چاوەڕوانیت لە نەتەوەیەک هەبێت، کەتوانای لێپرسینەوە و دادگاییکردنی مرۆڤە بێ مۆڕاڵ و خائینەکانی نەبێت! بە پێچەوانەشەوە جارێکی دیکە متمانە بداتەوە بەو هێزانەی کە نیشتیمانیان لاقە کرد و هەزاران خانم و نەوەی ئێزیدیان ڕادەستی بەربەریترین هێز کرد ، کە ئەقڵ موتەحەییرە لە ڕاڤە کردنیدا. پڕکێشی دەکەین و دەپرسین چ نەتەوەیەکی دیکە وەک کورد توانای بەرهەمهێنانی هەزاران جاش و خۆفرۆشی هەیە؟! ئیدی لێکژەری ئەوەمان نییە لەسەر جینۆساید و تراژیدیکانمان ئەوانی دیکە بە خەتابار بزانین، لەبەر ئەوەی بێ یادەوەرترین نەتەوەین لەسەر ڕووی زەمین. جڤاکی کوردیی توانای شۆک و واقوڕمانی لە دەستداوە، چوونکە شەنگال و شازدەی ئۆکتۆبەر ڕای نەچڵەکاند! لە کاتێکدا دەبوو نەفرەتی لە هەموو بتەکانی نێو دیوەخانی سیاسەتی کوردی بکردایە و بە تووندی دادگایی بکردنایە، بەڵام ڕێک بە پێچەوانەوە هەمان ئەو دەم و چاوانە دێنەوە سەر شانۆی سیاسی و پێمان دەڵێن: چۆن سیاسەت بکەین، چۆن لە ئایندە بڕوانین، فێرمان دەکەن چۆن ملکەچ بین و دەست و پەنجە لەگەڵ ستەمکاریدا نەرم بکەین. فێرمان دەکەن کە چۆن کاراکتەرێکی هەشش و هەزیل پەروەردە بکەین، کە توانا و جورئەتی پرسیاری جدی نەبێت لە بەرامبەر ملهووڕە بێ کەڵچەرەکاندا. لێرەوە بەو بەرئەنجامە دەگەین کە غیابی ئەقڵ لە نێو هەر فەزا و کلتوورێکدا زەمینە خۆشدەکات بۆ دروستوونی هێزگەلی ئایدۆلۆژی ترسناک. لە دیدی ئێمەدا ئایدۆلۆژیا بەکوللی دژ بەهەر جۆرە بیرکردنەوەیەکی زانستییە، کە مرۆڤە ئازاد و خاوەن جیهان بینییەکان بەرهەمدێنێت. ماوەتەوە بڵێین: لەنێو کلتوورێکدا کە سیخناخ بێت بە جەهل و نائەقڵانییەت، بۆ تێگەیشتن لە چەمکی خیانەت هەمشە بۆ ئایندە بڕوانە نەک ڕابروو، چونکە خیانەت هەمیشە لە پێشمانەوەیە. ئەمەش ڕستە سەڕەتانییەکەیە.
.gif)
■ هێرش عەبدولڕەحمان یەکەم ھەفتەی نۆڤەمبەر جارێکیتر ھاوڵاتیانی ئەمریکی ڕو دەکەنە سندوقەکانی دەنگدان و نوێنەرەکانیان دیاریدەکەن ، لەبچوکترین دەزگاوە تا دەگاتە ئەنجومەنی پیران ، ئەو ھەڵبژاردنە ھەموو چوار ساڵ جارێک لەمانگی ١١ دا بەڕێوەدەچێت ، ئەکەوێتە نیوەی کۆتایی پۆستی سەرۆکایەتی ئەمریکا ، براوەی ئەم ھەڵبژاردنە جڵەوی دەیان ساڵی داھاتووی سیاسەتی ئەمریکا دەگریتەدەست . ئیتر ئەمریکیەکان بڕیار دەدەن ئایا دەیانەوێت وەک دوو ساڵی ڕابردووبن و ترامپ سەرۆکیان بێت ، یان ڕوو دەکەنە دژەکانی ترامپ و ئەوان ھەڵدەبژێرن . ھەلبژاردن بۆ ئەو کورسیانە دەکریتەوە : ٣٥ کورسی ئەنجومەنی پیران . ٤٣٥ کورسی کۆنگرس . ٣٦ ویلایەت حاکمی تازەی ویلایەتەکانیان ھەڵدەبژێرنەوە . لەئێستادا ھەردوو ئەنجومەنی پیران و کۆنگرس لەژێر کۆنتڕۆڵی کۆماریەکانە ، ئەوەی ویستویانە لەدوو ساڵی ڕابردوودا جێبەجێیان کردوە ، بە چاکو خراپەوە ، ئێستا کە نزیکبونەتەوە لەھەڵبژاردنەکانی ناوەڕاستی خولی سەرۆکایەتی ترسیان لێ نیشتووە کە لەناحیەو قەزاکان ، تا دەگاتە بەرزترین دامەزراوە کەئەنجومەنی پیرانە رێژەیەکی باشی کورسی بدۆڕێنن بەدیموکراتەکان . شانازییەکانی ترامپ . بەردەوام لەدەرکەوتنەکانی باسی ئەوە دەکات کە لەسەر دەستی ئەو ئابوری بوژاوەتەوەو ھەزاران ھەلی کاری ڕەخساندوە ، لەناوخۆی ئەمریکادا ، کە لەھیچ سەردەمێکدا وەک ئێستا نەبووە !. جارێکیتر شکۆی گەڕاندۆتەوە بۆ ئەمریکاو ، لەئاستی نێودەوڵەتیداو ڕکەبەرەکانی ناچارن بڕیارەکانی قەبوڵبکەن . زیانەکانی ترامپ . تویتەر ، گەورەترین کێشەی ترامپە ، بێ پرسکردن بە دەوروبەر ھەر کات بیەوێت قسەیەک فرێئەدات . ھاوپەیمان و دۆستی بە ئەمریکاوە نەھێشتووە ، بەردەوام ئەڵێ ئەمریکا بۆ من لە ھەمووتان گرنگترە . پشتگیریکردنی کۆمەڵێک یاسا ، کەبۆتە ھۆی توڕەبوون و دابەشبونی کۆمەڵگای ئەمریکی ، بەسەر دوو بەرەدا . پەیوەندی خراپی ھەیە لەگەڵ تەواوی میدیای ئەمریکی ، ئەوانیش ڕەحمی پێناکەن و ڕۆژانە باش ئەیکوتن ، وەک گەڵای پایز دەنگدەری کۆمارییەکانی لێ دووردەخەنەوە . قسەو باسەکان. بەھەموو ئەو ڕاپرسی قسەی دیموکراتەکان بێت ئەوان کۆنترۆلی ھاوس ( کۆنگرس ) دەکەنەوە ، بەبردنەوەی ٢٣ کورسی ، ئیتر بڕیاری زۆرینەی کۆنگرس دەکەوێتە دەست خۆیان ، کۆماریەکانیش ھەمان خەونیان ھەیە ، کەکورسیەکان دەپارێزن وەک زۆینە دەمێنەوە . دەنگدەری کۆماریەکان تائیستا ڕوون نیە کەبەشداری دەنگدان دەکەن ، یان جارێکیتر دەنگ دەدەنەوە بەکۆماریەکان ، یان دەنگ دەدەن بەکاندیدی دیموکراتەکان ، لێرە دەنگدەری ئەمریکی حزب و مێژووی لاگرنگنیە ، ئەو دەنگ دەدات بەپلان و خۆشگوزەرانی ئایندەی مناڵەکانیان . بەپێی ڕاپرسییەکان کەکراوە ، پێشبینی دەکرێت ئەم ھەڵبژاردنە جیاواز لەڕابردوو ، رێژەیەکی زۆر دەنگدەر بچێتە سەر سندوقەکانی دەنگدان ، ھەردوولا چاویان لەدەنگدەری گەنجە بەتایبەت دیموکراتەکان ، کەمپەینی سەرتاسەریان دەست پێکردوە بۆ ھاندانی گەنجان تا بتوانن بەدەنگەکانیان گۆڕانکاری دروست بکەن و ، زۆرینە بۆ دیموکراتەکان مسۆگەر بکەن . ترس لەچی ؟ لەم ھەڵبژاردنەدا هەرچی کاندیدی کۆماریەکانە پێی شەرمە لەھەڵمەتی ھەڵبژاردنەکان ترامپ لەکەمپەینەکەی دەرکەوێت و ، پشتگیری بکات ، خۆیانی لێ دووردەخەنەوە ، دوعا دەکەن لەتویتەریشدا ترامپ باسیان نەکات ، تا توشی شکستیان نەکات . کۆمارەیەکان لەناوخۆی حزبدا کۆمەڵێک گرفتیان ھەیە ، کەترامپ توشی کردون ، بەھۆی ھەنگاوەکانی دەنگدەرێکی زۆری کۆماری بێ ئومێدکردوە لێیان ، بەس سەرکردایەتی کۆماریەکان بە ناچاری پشتگیری دەکەن ، تاکێشەکانی ناو حزب لەوەی ئێستا ھەیە ، نەبێتەھۆی لەدەستدانی زۆرینەی کورسیەکانیان ، کە دەبیتە ھۆی ھەڵنەبژاردنەوەی ترامپ و ، لەدەستدانی کورسی سەرۆکایەتی لەساڵی٢٠٢٠ . پلانی دیموکراتەکان . پلانی دیموکراتەکان دوای بردنەو ، جوڵاندنی ھەموو سکاندەڵەکانیە کە ترامپ تێوەی گلاوە ، ھەر لەمەلەفی سکانداڵی سەکسیەوە ، تا دەستێوەردانی ھەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی لە لایەن ڕوسیاوە ، ئەگەر لێک تێگەیشتن نەبێت لە نێوان کۆماریەکان و دیموکراتەکان ، بەجوڵاندنی ئەو کەیسانە ململانێکە بەئاراستەی خراپدا دەبات . لە ئێستاوە باسی ئیمپیچکردنی ترامپ و دوور خستنەوەی لە ڕێگای زۆرینەی کۆنگرسەوە ڕووپەڕی میدیاکانی گرتووە . ئەگەر دیموکراتەکان ببنە زۆرینە ، دەبنە ڕێگر لەتەواوی ئەجێنداکانی ترامپداو ، ناھێڵن ئەو دوو ساڵە بەئاسانی بەڕێ بکات و ھەر یاسایەک کە لەکۆنگرس دەرچێت ڕێگا خۆش دەکەن تا ھەڵبژاردنی داھاتوو بەجیاوازی زۆرەوە ترامپ لە کورسیەکە دێننە خوارەوە . چی ماوە ؟ کۆمەڵێک مەلەفی گرنگ ھەیە لە سەرەتای ئیشکردنندان ، ھەر لەمەلەفی ئیران و کۆریا و عیراق و سوریا گرینگتریانن ،جارێ ئەو مەلەفانە کراوەن ، دەکرێت زۆرینەی دیموکراتەکان بەو مەلەفانەدا بچنەوەو جیاوازتر لەوەی ترامپ پلان و ئەجێندای تازەیان خۆیان دەبێت . دوو ساڵی ڕابردوو سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا زۆر ناڕۆشن بوو ، تەواوی دنیا چاوی لەوە بوو بزانێت ترامپ دەیەوێت چۆن مامەڵەیان لەگەڵبکات ، ئەوەی ئەو دوو ساڵە ترامپ ھەنگاوی بۆ ناوە زۆرینەیەکی دیموکراتەکان تێکی ئەداتەوەو یاساکانی خۆیان دێننە کۆنگرێسەوە ، ھەوڵ ئەدەن تێیانپەڕێنن ، ئیتر ترامپ دوای ئەوە کات بەڕێ دەکات تا تێرمەکەی تەواو دەبێت ، وای لێدەکەن نەتوانێت ھیچ بریارێکی گرنگبدات و ، ناتوانێت ئاڵوگۆڕ لەپۆستەکان بکات ، یان کاندیدی ھەبێت بۆ ھیچ پۆستێک ، خۆ ئەگەر پێچەوانە بویەوە ، کۆماریەکان تا ساڵی ٢٠٣٠ حوکم دەکەن .
.gif)
■ ئومێد خۆشناو له ١٦ی ئۆکتۆبه‌ر پێكدادانی ئەقڵییەتە نەزۆكەكان لەلایه‌ن گروپێکی ناو یەكێتی تۆختربۆوه، بۆیە مافی هەر تاكێكی كوردە پرسیار بكات كە ئەم چەشنە لەسیاسەتی خیانەتكردنی تاقمێكی ناو یەكێتی، بۆ چی، بۆ كێ و بەرەو كوێیە؟ ئەگەر ئامانجی سیاسەت بەلای ئەوانەوە خۆفرۆشی نییەو كۆمەڵگەیە، ئەوە كۆمەڵگە كەرامەت و غیرەتی هەیە، واتە وەك ئەوان بێ كەرامەت و بێ غیرەت نییە و نابێ، ئەگەریش رەفاهیەتی كۆمەڵگەیە، ئەوە كۆمەڵگە دووركەوتنەوە لە نەهامەتییەكان و نزیكبوونەوە لەخۆشییەكانی مەبەستە، نەوەك داگیركاری و ستەم و عروبچیەتی و بێگانه په‌رستی ...؟!! ئیتر لە دوای داستانی سیحێلا و پردێ و محمودیه‌و مه‌خمور بۆ خۆفرۆشان مەعلوم بوو كە هیچ ئیردایەكی خۆسه‌پێن بوونی نیە بتوانێ بە زۆرە ملێ و ملهوری تاقمێكی هەرزەكار ناسنامەی كوردستانیەتی كەركوک بسڕێتەوە ، ئیدی پێشمەرگە و خه‌ڵکی کوردستان ئامادە نین سەر بۆ هیچ هێزێك بچەمەێنن،ته‌نها ئه‌و مرۆڤه موتووربه‌کراوه‌نه‌ی په‌روه‌رده‌ی خیانه‌ت نه‌بێ که، هه‌رده‌م ئاماده‌ی خۆفرۆشی و خیانه‌ت و خۆ چه‌ماندنن. به‌نه‌فره‌ت بێ ئه‌و ڕۆژه‌ی که خیانه‌ت وه‌ک باران به‌سه‌رمان داباری و فوو له چرای هیوای گه‌لێک کرا،ڕوو ڕه‌شی هه‌میشه‌ی بۆ ئه‌نجام ده‌رو بکه‌رانی خیانه‌ت....
.gif)
■ کاروان عه‌لی شامار (1) له‌دوای ساڵێک له داگیرکاری که‌رکوک و ناوچه دابڕێنراوه‌کان، ڕۆژ به ڕۆژ ڕاستی زیاتر لهسهر ڕوداوه‌کانی 16ی ئۆکتۆبه‌ر بۆ کۆمه‌ڵانی خه‌ڵکی کوردستان ده‌رده‌که‌وێ. به هه‌موو پێودانگه‌کان 16ی ئۆکتۆبه‌ر ده‌رئه‌نجام بوو هۆکاری سه‌ره‌کیی رودانیشی ریفراندۆمه‌که‌ی پارتی و بارزانی بوون، ساده‌تر بڵێین گه‌ر ریفراندۆم نه‌کرایه هه‌رگیز سوپای عێراق نه‌یده‌توانی به‌وخێراییه ئه‌و هه‌موو پێشڕه‌وییه بکات و زیاتر له نیوه‌ی خاکی هه‌رێمی کوردستان به شه‌و ڕۆژێک داگیر بکات! (2) پارتی به‌هۆی ئه‌وه‌ی که‌مترین ده‌نگ و سه‌نگی له که‌رکوکدا هه‌یه‌و هه‌میشه له‌پلانگێڕیدایه‌و هه‌ر جاره‌و سیناریۆیه‌کی نوێی تاقیکردۆته‌وه جارێک داعش دێنێتە سەری و جارێکیش به ناوی ناسیونالیزمی کوردییه‌وه عه‌ره‌ب و تورکمانه ره‌سه‌نه‌کانی شاره‌که‌ی له دۆستایه‌تییه‌وه دەکا به دژ، کۆتا جاریش به‌هۆی به‌شداری نه‌کردنی له هه‌ڵبژاردنه‌کاندا کورد دوو کورسی په‌رله‌مانی عیراقی له‌ده‌ستدا! (3) جگه له نامه‌که‌ی تیله‌رسن بۆ بارزانی که زۆر به‌ڕاشکاوانه مه‌ترسی و لێکه‌وته‌کانی ریفراندۆمی باسکردبوو له هه‌مان کاتدا وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریکا به‌رپرسانی یه‌کێتیشی له‌و مه‌ترسیانه ئاگادار کردبووه‌و پێشی وتبوون که به‌هیچ شێوه‌یه‌ک ڕێگه مه‌ده‌ن له که‌رکوک و ناوچه دابڕێنراوه‌کان ریفراندۆم ئه‌نجام بدرێت لێ بارزانی سورتر بوو لهسهر ئه‌نجامدانی ئه‌و پرسه چون بارزانی له‌و کاته‌یا ته‌نها ریفراندۆمی به‌ده‌سته‌وه مابوو بۆ ئه‌وه‌ی خه‌ونی له مێژینه‌ی بێته‌دی که ئه‌ویش بریتی بوو له وێرانکردن و به حه‌له‌بکردنی شاری که‌رکوک! (4) سه‌رکرده پرۆپارتییه‌کان و لاوازی میدیاو سۆسیال میدیاکانی یه‌کێتی فاکته‌ری سه‌ره‌کی بوون بۆ ئه‌وه‌ی پارتی وه‌ک پاڵه‌وان نیشان درێت و یه‌کێتیش وه‌ک خیانه‌تکار! نه‌ک ته‌نها ڕۆشنفکرو خه‌ڵکه هۆشیاره‌که لێ عه‌وامه‌کانیش درکیان به‌وه کردبوو ئه‌وه‌ی له هه‌گبه‌ی پارتیدا بوو لە پێداگری بۆ ئەنجامدانی ریفراندۆم جێبه‌جێکردنی پلانێکی مه‌ترسیداری ئیقلیمی بوو بۆ خاپورکردنی شاری که‌رکوک. جووت که‌ناڵی ئامۆزاکان له‌بری دیوه راسته‌که دیوێکی تری ڕوداوه‌کانیان نیشان خه‌ڵک ده‌دا! (5) ئه‌وه‌ی ماڵباتی بارزانی له ریفراندۆمه‌که‌دا دژ به هاونیشتیمانیان کردیان له هه‌ر وڵاتێکی تری دنیا بایه وا به سانایی لێی قەبوڵ نه‌ده‌کرا له‌به‌رامبه‌ریشدا حیکمه‌ت و ژیری به‌شێک له به‌رپرسانی یه‌کێتی به‌تایبه‌ت سه‌رکرده گه‌نجه‌کانی نه‌بایه ئه‌وا ئافاته‌کانی ریفراندۆم کوردستانی به‌ده‌ردێک ده‌برد که ده‌یان ساڵی پێویست بایه بۆ پارسه‌نگکردنی ئه‌و باره لاره‌ی که بارزانی عه‌رابه‌که‌ی بوو. (6) کۆتایی... گه‌ر 16ی ئۆکتۆبه‌ر لای پارتی و هاو ئاوازه‌کانی خیانه‌ت بێ ئه‌وا لای زۆرینه‌ی خه‌ڵک شانازییه‌و قۆناغی به‌هێزبوون و هه‌ستانه‌وه‌ی یه‌کێتی و باش بوونی دۆخی ئابوریی و کۆمه‌ڵایه‌تییە لە هه‌رێمی کوردستان، ئهمه وێرای پاراستنی ناوچه دابڕێنراوه‌کان له ئه‌گه‌ری خاپوربوون و ڕودانی کاره‌ساتێکی گه‌وره‌ی مرۆییدا. هه‌ر ئه‌م ڕوداوانه‌ش بوون به‌هۆی دورخستنه‌وه‌ی بارزانی له کورسی سه‌رۆکایه‌تی که زیاتر له سی ساڵه خاوه‌ندارێتی کردبوو. هه‌ڵسه‌نگاندنێکی بابه‌تیانه بکه‌ین بۆ روداوه‌کانی دوای 16ی ئۆکتۆبه‌ر ئه‌وا ده‌سکه‌وتی باشی لێ به‌ده‌ست هاتووه‌و یه‌قینم نه‌وه‌کانی ئاینده به ئینسافه‌وه له ده‌وری یه‌کێتی و ئه‌و سه‌رکردانه ده‌ڕوانن که عه‌قڵمه‌ندانه ڕووبه‌رووی پلانگێرییه‌کانی پارتی و بارزانی بونه‌وه.
■ عەبدوڵا مەحمود چارەکی کۆتایی ساڵی ٢٠١٦، دوو ڕووداوی گەورە روویاندا، یەکێکیان شکستی سەربازی داعش لەدواین بەرەکانی جەنگدا و ئەوی تریان ئەنجامدانی ریفراندۆم بوو لەکوردستان... کە خەڵکی کوردستان بە پەرۆشەوە و بە هیوای دەستراگەیشتن بە خەونی سەربەخۆیی بەشداری بەرچاویان تیایدا کرد. ئەم دوو رووداوە، ئاڵوگۆرێکی بەرچاوی لەسەر ئاستی عێراق و کوردستاندا بەدوای خۆیدا هێنا، جگە لەوەش پێگەو باڵانسی بزوتنەوە سیاسییە کۆمەڵایەتیەکان و حزبەکانی باڵادەستی ناو ئەو بزوتنەوە کۆمەڵایەتیانەی، گۆڕی... سەرکەوتنی سەربازی بەسەر داعشدا، پیگەی بزوتنەوەی ئیسلام-ناسیونالیستی تایفی شیعی لەسەر ئاستی عێراقدا چ لەبەرامبەر ناسیونالیزمی سونی عەرەبیدا و چ لەبەرامبەر ناسیونالیزمی کوردا، بەهێز کرد و غروری ئەو بزوتنەوەیەیەی بردە سەرەوە، هاوکات تا رادەیەک ریزەکانی سوپا و هێزە میلیشیاکانی سێبەری ئەو سوپاو هیزە چەکدارانەی رێکخستەوە. ئەو ئاڵوگۆرە ئەرک و چاوخشاندنەوەی خستە بەردەم هێزەکانی سەرکەوتوو بەسەر داعشدا. لەوچوارچێوەیەدا و لەهاوسەنگی هێزی تازەدا، حەل و فەسڵی دۆسیە هەڵپەسێردراوەکان، زێدەڕۆیەکان، ئاساییکردنەوەی ئەو دۆسیانەی لەگەڵ هاتنی داعشدا، سەریان هەڵدابوو، تادەگاتە تەسفیە حسابی ناوخۆیی لەناو خانەوادی ئیسلامی سیاسی شیعیدا... بوونە مەسەلەی رۆژ و دەبوو بجوڵینرین و بەرەو یەکلاییکردنەوە، ببرێن. بۆ بزوتنەوەی ناسیونالیزمی کوردیش، کۆتاییهاتنی جەنگ لەدژی داعش، دەورەیەکی نوێ بوو، هێزە خاوەن بریارەکانی ئەو بزوتنەوەیە، بۆیان رۆشن بوو کۆتاییهاتنی جەنگ لەدژی داعش و شکانەوەی بەسودی بزوتنەوەی ناسیونال-ئیسلامی شیعی، دەروازە دەکاتەوە بۆ راگەیاندنی تەماحەکانیان و لە پیش هەمووشیانەوە یەکلاییکردنەوەی هەردوو دۆسیەی کیڵگە نەوتیەکان، گێرانەوەی ئەو ناوچانەی بەهۆی هاتنی داعشەوە لەلایەن هیزە چەکدارەکانی کوردایەتیەوە دەستی بەسەردا گیرابوو. بزوتنەوەی کوردایەتی و زۆر بەتایبەتیش پارتی لەو چوارچیوەیەدا، دۆسیەی ریفراندۆمی هێنایە گۆڕ... جوڵاندنی ئەم دۆسیەیە لەو سەروبەندەدا لایەنێکی سەرەکی وەڵامی پێشگیرانەی پارتی بوو، بەدۆخی دوای داعشدا، تالەو رێگایەوە هەم بتوانێت پێگەی خۆی لەسەر ئاستی کوردستان بە‌هیزتر بکات و دەستکەوتی خۆی لەشەری دژی داعشدا بچنێتەوەو هەمیش خۆی بە پرسێکەوە هەڵبواسێت، کە لەبنەرەتدا پرسی خەڵکی کوردستانەو پاشانیش وەکو کارتێکی سیاسی بۆ مامەڵەی خۆی لەگەڵ ناوەندو تەنانەت وڵاتانی ناوچەکەش بەدەستیەوە بگرێت. دیارە هێزەکانی تری سەر گۆرەپانی سیاسی کوردستان، لەوانە بزوتنەوەی گۆڕان ناڕۆشن و هاوکات لەدۆخێکی شلۆق و ناسەقامگیردا بوو. رەوتی روو لە لێژی دوای مردنی نەوشیرواندا، بەتەواوی بە بزوتنەوەی گۆڕانەوە دیار بوو. یەکێتی نیشتیمانیش بەجیا لە پەک کەوتەیی تەواوەتی تاڵەبانی، ململانێی ناو باڵ و لاباڵەکانی، لێکترازان و نەبوونی سەرچاوەیەکی بریاردان... یەکێتی کردبووە، هێزێكی داوەشاوی چەند سەرەی بێ ئاسۆ و بێ بریار و تەنانەت بی نەخشی کاریگەر لە ساحەی سیاسی عێراق و کوردستاندا. لەهەل و مەرج و دۆخێکی ئاوادا، کە لەلایەکەوە داعش لە باری سەربازییەوە شکاو و ڕاونراوە، ئیسلامی سیاسی شیعی پیگەی زۆرتر و کاریگەر تر بووە، لەلایەکی ترەوە پارتی وەکو هێزی خاوەن بریار هەڵمەتی پێش وەختەی بۆ بەرگری دەستپێکردووەو دەستی بە ریفراندۆمەوە گرتووەو، پاشان ریفراندۆم ئەنجامدراو بەگشتیش خەڵکی کوردستان پێشوازییەکی گەورەیان لێی کرد... لەم ململانێیەدا کە لەلایەکەوە ناوەند و هێزی ئیسلامی سیاسی شیعی وەستاون و لەلاکەی ترەوە پارتی وەکو لایەنی باڵادەستی ناو بزوتنەوەی ناسیونالیستی کورد، وەستاوە. هێزەکانی ئیسلامی سیاسی شیعی، کە کۆنترۆڵی دەسەڵاتی ناوەندی کردووە، بۆ جێبەجێکردنی نەخشەکانی دوای جەنگی داعش، بەدوای هیزو لایەنی نزیک خۆیدا دەگەرا، لەو نێوەدا، یەکێتی نیشتیمانی کە لەقوتبی ئێران نزیکە بەتایبەتیش باڵی بنەماڵەی تاڵەبانی باشترین مەقاشی یاریپێکردن و بەکارهێنانە. لەو کەش و ژینگە تایبەتیەدا، تەنها بیست رۆژ بەدوای ئەنجامدانی ریفراندۆمی کوردستان و هاوکات لەگەڵ شکستی سەربازی داعش لەدواین بەرەکاندا، باڵی بنەماڵەی تاڵەبانی و نۆکەر پیشەی ناو یەکێتی نیشتیمانی کوردستان، بەمەبەستی گوزر وەشاندن لە خەونی سەربەخۆیی خەڵکی کوردستان و ریفراندۆمەکەی و بەمەبەستی راستکردنەوەی باڵانسی هێز لەبەرامبەر پارتییدا، چ لە ناوەندو چ لەناو کوردستاندا، هاوکاتیش بۆ جیگا پەیداکردن لەناو تەلاری رێکخراوەیی یەکێتی نیشتیمانی کوردستاندا، چوونە پاڵ سیاسەت و نەخشەی ناوەند و دەستی هێزەکانی حەشدی شەعبییان گرت و ئیرادەی خۆیان رادەستی قاسمی سلێمانی کرد و لەماوەیەکی کورتدا، ناوچەیەکی فراوانیان، لە قەڵەمرەوی ژیر دەسەڵاتی بزوتنەوەی کوردایەتی، بە کەرکوکی" قودس و دڵی" کوردستانیشەوە، رادەستی هیزەکانی حەشدی شەعبی و سوپای!! عێراق کردوە. هیرشی دەوڵەتی ناوەندی بە هاوکاری و خۆشخزمەتی یەکێتی و پیگەی بزوتنەوەی ناسیونالیستی بەرەو داکشانێکی گەورە برد، چ لەئاستی عێراق و چ لە ئاستی ناوچەکەشدا، پاشەکشەیەکی گەورەی سەپاند بەسەر جێگەو رێگەی ناسیونالیزمی کورددا. لەم رووداوەدا، بەجیا لە گێرانەوەی دەسەڵاتی تایفی بۆ هەموو ئەو ناوچانەی لەساڵی ٢٠٠٣ وە، لەلایەن حزبەکانی بزوتنەوەی کوردایەتییەوە کۆنترۆڵ کرابوو، وە ببووە ئەمری واقع، هاوکات ژمارەیەک پێشمەرگە، غافڵگیر کراون بوونە قوربانی، وە جەماوەرێکی زۆریش ئاوارە بوون. ئامانجی ئەو باڵەی یەکێتی لەو کردەوە دژە ئینسانییەدا، گۆرینی پارسەنگی هێز لەگەڵ پارتی مەسەلەی میحوەری بوو، بەڵام بەو هۆیەوە چ ئێران و چ کرێگرتەکانی لە حەشدی شەعبی و حکومەتی ناوەندی بەغدا، تەنها وەکو کرێگرتەیەک تەماشای ئەو نۆکەر پیشەییەیان کرد، کەرکوک و زۆریک لەو ناوچە کیشە لەسەرەکان کە ناوچەی جێگا نفوزی یەکێتی نیشتیمانی بوون، بۆ یەکیتی نەک نەبوو بەدەستکەوت، بەڵکو خۆشیان بوونە یاساغ لە ناوچانەو بەدەستی بەتاڵ لەو گەمە سەرشۆرانەیەدا هاتنە دەرەوەو ئێستاشی لەگەڵ بێت، ئەوەی دەسەڵاتی بەدەستە لەو پانیاییە فراوانەدا، دەسەڵاتی ناوەندی و حەشدی شەعبییە. یەکیتی نیشتیمانیش لە پیگەی دەسەڵاتدارێتیەوە بۆتە چاودێرێکی سیاسی دۆخەکە، ئەوە بەجیا لەوەی گورزێکی کەمەر شکینیشی لە پیگەی یەکێتی لەسەراسەری کوردستاندا، وەشاند. پارتی لەگەڵ ئەوەدا بێ زیان دەرنەچوو، بەڵام نەبووە نێچیرێکی شکستخواردو تا یەکێتی بە قازانجی خۆی، سودی لێوەربگرێت... لەناو تەلاری رێکخراوەیی یەکێتیدا، ئەو باڵەی نۆکەر پیشەیی و پێشلەشکری کرد، تا رادەیەک توانیان هەژموونی خۆیان دابسەپێنن و پایەکانی تەوریسی سیاسی، بەهیز بکەن و وەکو میراتگری تاڵەبانی ببنە قوتبێکی زاڵی ناو یەکێتی، بەڵام ئەو قوتبی بوونەی باڵی بنەماڵەی تاڵەبانی لەناو خۆی یەکێتیدا، بە نرخی پاشەکشەی یەکێتی لەسەراسەری کوردستاندا شکایەوە. ئەمرۆ یەکێتی نیشتیمانی کوردستان، لە پێگەیەکی زۆر لاوازتر لە پێشوودایە لەچاو رەقیبە مێژوویەکەی "پارتی"دا... ئەم پاشەکشەیەی یەکێتی نەک هەر لە ئاستی کوردستاندا، بەڵکو لەسەر ئاستی عێراق و ناوچەکەشدا، راستیەکی ئینکار هەڵنەگرە. ئیستا دوای زیاتر لە ساڵیک بەسەر ریفراندۆم و ساڵیك بەسەر روداوی ١٦ ئۆکتۆبەردا، بزوتنەوەی ناسیونالیستی کورد بەگشتی لە مەقعیەتێکی لاوازتر و هاوکات بەرگرییەکی هەمیشەییدایە لەگەڵ ناوەند.. دۆسیە هەڵپەسێردراوەکانی نێوان هەولێر و بەغدا فراوانتر و کەلێنی نیوانیان گەورەتر و ئاسۆی چارەسەر و یەکلاییکردنەوەشیان قورستر... بووە. بزوتنەوەی ناسیونالیستی کورد، لە ئێستادا لە زوربەی بوارەکاندا، لەژێر کۆنترۆڵی ناوەندایە. زوربەی هەرەزۆری کێڵگە نەوتییەکان و دەرهێنان و فرۆشتنی تا دەگاتە فرۆکەخانەکان، خاڵەکانی سنوری نێوان عێراق-ئیران و عێراق- عیراق-تورکیا و عێراق- سوریا... چاودێری بەغدای لەسەرە. هاوکات بری بودجەی هەرێم لە ١٧% و هێنراوەتە خوارەوە بۆ ١٢،٤٧% ... وە شاری کەرکوک و زوربەی هەرەزۆری ناوچە کێشەلەسەرەکان، لەدەست و ژێر کۆنترۆڵی دەسەڵاتی ناوەندیدایە، یان ئەوان تیایدا باڵادەستن. لەسەر ئاستی ناوچەکەش پەیوەندی هەرێم ناسەقامگیرو لاوازترە. یەکێتی نیشتیمانی کوردستان، و باڵی زاڵی ناوی کە باڵی بنەماڵەی تاڵەبانییە، لەگەڵ ئەوەدا لەناو یەکێتیدا، خاوەن و سەنگی زاڵ و بریاردەرن و ئۆرگانە حزبیەکانیان کردۆتە کاریکاتۆر و هەموو جومگە هەستیارەکانی دەسەڵاتدارێتی زۆنی سەوزو داهاتی ئەو زۆنەیان، پاوانی خۆیان کردووە، بەڵام لە ئاستی کوردستاندا نەیانتوانیووە پاشەکشە بە رەقیبەکەیان کە پارتییە بکەن و پیگەی جەماوەریان بەرەو هەڵکشان ببەن، بەپێچەوانەوە لەچاو کاتی بەر لە ١٦ ئۆکتۆبەر لە جێگاو رێگایەکی لەخوارتر دان و جغرافیای قەڵەمرەوی سیاسیان، بەرتەسک تر بۆتەوە و لە زۆنەشدا کە خاوەنی دەسەڵاتن، هاوبەشیان بۆ دروست بووە و بێ رێگری نین... هەروەها هیشتا ململانێی ناوخۆیی و بێ رابەری معتەبەر، لەپاڵ نەبوونی ئەجندایەکی سیاسی رۆشن، یەکێتی بەرەو داخورانی ناوخۆیی زیاتر دەبات. روداوی ١٦ ئۆکتۆبەر، بەپێچەوانەی خەونی باڵی نۆکەر سفەتەوە، یەکێتی لاوازکرد، نەک بەهێز، لە هەمیشەش زیاتر ریسوای کردو کردیە خاوەنی فایلێک کە بەئەنەندازەی فایلی ٣١ ئاب، باجی سیاسی و جەماوەری و متمانە لەدەستدانی، دەوێت. ئەم جێگاو رێگایە کە سەرجەم بزوتنەوەی ناسیونالیستی کوردی لەدوای ١٦ ئۆکتۆبەرەوە، بۆی ماوەتەوە، لاوازو ناسەقامگیرە. لە چوارچێوەی عێراقدا. ئەو پیگەیە لەناوخۆی کوردستانیشدا، روبەرووە لەگەڵ نارەزایەتی جەماوەری و بەئاقاری گۆرانی هاوسەنگی هیزدا، هەنگاو دەنێ... نارەزایەتی جەماوەری لەکوردستاندا، کە ریشەی لە دزی و تاڵانی و گرانی و بیکاری و سەرکوت و بێمافیەکان و نۆکەری پیشەیی دەسەڵاتی بزوتنەوەی کوردایەتیدایە، ڕێگای گەرانەوەی لێگیراوە و رۆژ بەرۆژ بەرەو هەڵکشان دەچیت... دیارە هیشتاش، ١٦ ئۆکتۆبەر و ٣١ ئابی تر قابیلی پێشبینین و ئایندەی سیاسی کوردستان، لەچوارچیوەی عێراقدا، ئایندەیەکی لێڵە. ئەوەی کە دەتوانێت... ئەم چارەنووسە نادیار و لێڵە بگۆرێت، لە گرەوی کۆتایی هێنان بە دەسەڵاتی میلیشیییا و درۆی فیدرالیزمی قەومی لەگەڵ عێراق و دەست گرتنە بە ئاکامی ریفراندۆمەوە، کە دەتوانێت، ئایندەی سیاسی کوردستان بە ئاقارێکی تر ببات و بەریش بگرێت... لەوەی ١٦ ئۆکتۆبەرەکانی، دوبارە ببنەوە.
.gif)
■ لاوك ئەحمەد کێ لە ماڵی خۆیدا هەست بە دڵنیایی دەکات؟ کێ دەزانێ سبەی منداڵەکانی چ ژیانێک بەسەر دەبەن؟ کێ دەتوانێ بەدەر لەو ئاژاوە و هەراوهوریایەی کە سەرتاپا دونیای گرتۆتەوە، دۆخێکی باشتر بۆ ژیان دەستنیشان بکات؟ لە هەموو ساتێک زیاتر هەست بەوە دەکەم دونیا بەرەو هەڵدێر دەڕوات. لەم ساڵانەی دواییدا دیموکراسیەت تەنانەت لە وڵاتە دەوڵەمەندەکانی وەک ئەلمانیا وبریتانیا وئەمەریکا وسوید وهۆلەندا بە تەوژمە توندرەوەکان تەنراون. ئەم تەوژمانە هەر لە خۆرا نەبوونەتە هەرەشە لە هێنانەوەکایەی سیستمێکی ئیستبدادی گشتگیر، بەداخەوە لە بری ئەوەی شنەی دیموکراسیەتی رۆژئاوا بەرەو لای ئێمە هەڵبکات، بە پێجەوانەوە حکومەتەکانی رۆژئاوا تەکنیکەکانی دۆزەخی رۆژهەڵاتیان بەکارهێنا بۆ هەر شوێنێک کە چووبن، ئەوەی جێی تێبینیە تەنانەت لە پاش گەرانەوەیان بۆ وڵاتەکانی خۆیان ئاسەوری ئەو سیاساتانە لە مامەڵەکردن لەگەڵ کەیسە یاساییەکانی خۆشیاندا رەنگیداوەتەوە، نموونەیەکی سادە، تەماشای کاردانەوەی ئەمریکا لەسەر پرسی کۆچکردن بکە؛ دونیایەک کاردانەوە و ململانێی لەسەر ئاستی کە لتووری لە ناو کۆمەڵگەدا بەجێهێشتووە، بەهەمان شێوە، لە بریتانیا هەمان ململانێی ئایینی وکەلتووری بە روونی لە قوتابخانەکاندا دیارە. ئەم گۆرانکارییە دیموگرافی و کەلتووریانە بەرەو سەردەمێک بە کێشمان دەکەن کە تا دێت پانتاییەکانی دڵنیایی سیاسی و کۆمەڵایەتی تیا کەم دەکەنەوە ومتمانە بە یاساکان وسیستمەکان لاواز دەکات و دواجار نامێنیت. دیموکراسیەتی رۆژئاوا کە لە ماوەی دوو سەدەی رابردوودا گەشەی کردووە و بەرهەمی دونیایەک گۆرانکاری ئابووری و پیشەسازی و پەروەردەیی بووە، توانیویەتی خەڵک لە شارەکاندا کۆبکاتەوە و رێکیان بخاتەوە و پێکەوە لە کارگەکاندا کار بکەن. ئەم پرۆسەیە گواستنەوەی خەڵک بووە لە قۆناغی "مانەوە"دا کە دڵنیای سیاسی و کۆمەڵایەتی تیانەبووە بۆ قۆناغی "گەشەکردن و دڵنیایی و گەران بەدوای بەهای هەستپێکراوی وەک ئازادی دەربریندا. ئەم گواستنەوەیە دواتر لە سەر بنەمای بوونی مەعریفەی کار لە هەموو سەکتەرەکاندا کەناری کردووە. لە خاڵە گرنگەکانی پرۆسەی دیموکراسیەت هێنانەکایەی دڵنیایی سیاسی و کۆمەڵایەتیە هەروەها گواستنەوەی ئاشتیانەی دەستەڵات و هەڵبژاردنی سەرکردەکانە دوور لە توندوتیژی و خوێن رشتن، هەرچەندە ئەم پرۆسەیە گرێنتی ئەوە نادات کە سەرکردە زیرەک و لێهاتووەەکان هەمیشە هەڵدەبژێردرێن، بەڵام دواجار رێگەجارە هەر پرۆسەی دیموکراسیەتە. مەرج نییە هەموو پێشکەوتنێکی پیشەسازی ببێتە مایەی هێنانەدی و پاراستنی پرۆسەی دیموکراسیەت لە مەودایەکی درێژدا، بۆ نموونە وڵاتێکی وەک چیین لە پاش ماوتسۆنگ پشتیان بە ئابووری بازار بەست و وڵاتێکی خۆشگوزەرانیان دامەزراند و شێوازێکی تایبەتیان لە هەڵبژاردنی سەرکردەکانیان هێنایە کایەوە بە پەیرەوکردنی ئاستی تەمەن کە نابێت لە ٧٠ ساڵ تێپەر بکات و مانەوەی سەرکردە لە دەستەڵاتدا لە پێنچ ساڵ زیاتر نەبێت، بەڵام ئایا ئەو دەزگایانەیان هەیە کە ئەم مەرجانە بپارێزێت. رەنگە تا ئەم ساتە ئەم شێوازە ئیستبدادیە لە ئیدارەدانی حکومەت هەر لە چیندا سەرکەتوو بوو بێت بەڵام وەک وتمان بۆ مەودای درێژ دڵنیایی نییە کە بەردەوام دەبێت. ئابووریەک لەسەر بنەمای مەعریفە دامەزرا بێت زیاتر لە کۆمەڵگە کراوەکاندا گەشە دەکات. دیموکراسیەت بە تایبەتی لە سەدەی بیستدا زۆر جار دووجاری گرفت و کۆسپ بووە، راستە، لە سەرەتادا ئەو وڵاتانەی کە دیموکراسیەتیان تێدا پیادەکراوە زۆر نەبوون و بە پێی ستاندەردەکانی ئێستاش نەبوون. گەورەترین شکستی دیموکراسیەت لە ساڵانی ١٩٣٠ بوو، ئەوکاتەی فاشییەت پەرەی سەند، خراپی باری ئابووری لە ئەوروپا لە فاکتەرە سەرەکییەکان بوو، بەڵام دواتر دیموکراسیەت هەر هەڵسایەوە. لە ساڵانی ١٩٨٠دا پشتیوانیکردنی سیستمە ئیستبدادیەکان پەرەی سەند بوو. لە ساڵی ٢٠١٥ دا، پارتە توندرەوەکان و ئەوانەی دەیانەوێت پەیرەوەی سیستمێکی توند بکەن رێژەی ٪١٢ دەنگیان هێنابوو لەو ٣٢ دەوڵەتە دیموکراسیەی لە جیهاندا هەن. لە دانمارک و هۆلندا و سویسرا بوونە یەکێک لە پارتە گەورەکان کە بە پلەی یەکەم یان دووەم دەهاتن، لە هەنگاریا و پۆلندا کۆنترۆلی حکومەتیان کرد. لە ٢٠١٦دا رۆلاند ترەمپ بە ئاشکرا رقی خۆی لە هەڵمەتی هەڵبژاردندا بەرامبەر نەتەوەکان دەردەخست و ئەمەریکای بە مەزن ناوزەند دەکرد، بێ گوێدانە ئەوەی کە ئەم پەیامە لەلای کەسی ئاسایی چۆن دەکەوێتەوە و بێ گوێدانە کاریگەرە مەترسیەکانی ئەو پەیامانە. لە ئەمریکا، لە نێوان ساڵانی ١٩٧٠ بۆ ٢٠١٥ رێژەی ئیسپانیەکان لە ٪٥ بۆ ٪١٨ بەرزبۆتەوە، لە وڵاتی سوید لە ساڵانی حەفتاکاندا دانیشتوانەکەی کەمایەتییە سویدیەکان بوون ئێستا ئەو بێگانانەی کە لەوێ لە دایکبوون ٪١٩ دانیشتووان پێک دەهێنن، ئەلمانیا ٪٢٣. لێکۆڵەوەران دەڵێن پانتای نێوان دیموکراسیەت و ئیستبداد بە رێژەی بوونی دڵنیایی خەڵک لە بوونیان دەپێورێت واتە چەند خەڵک هەست بە دڵنیایی سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابووری بکەن ئەوەندە ئاستی پیادەکردنی سیستمێکی دیموکراسی بەرجەستەیە. کێ دەتوانێت بڵیت من لە ژیانی خۆم و لە ئاییندە بۆ منداڵەکانم لە ئێستادا دڵنییام؟ هەمیشە سیاسەتی رق و کینە دەبێتە ستراتیجیەتێکی پیادەکراو کە سەرچاوە و دارایی بەشی دانیشتوانی نەکردووە، هەروەک ملمڵانێی دوو خێڵ وایە لەسەر کانیاوێک یان سەرچاوەی ئاوێک، هەر بۆیە ترەمپ هەمیشە داوای پارە لە هەموو لایەک دەکات! ئەو ململانێ نێودەوڵەتییەی لە رۆژهەڵاتی ناوەراست لە پاش رووخاندنی سۆڤیەتی پێشووەوە بەو جۆرە خوێناوییەی کە روودەدات، ململانێیە بۆ داگیرکردنەوەی سەرچاوە وزەی ئاییندە لە ژێر چەندان جۆر لە ناونیشان و شێواندنی کۆڵەکەکانی مێژوودا. ئەو راپرسی و لێکۆڵینەوانەی کە بۆ ئەم دۆخە کراون خەڵکیان دابەشکردۆتە نێوان دوو ئاست یان دوو بەش ئەوانەی بە ماتریالیست ناسراون کە ئەوانن داوای دڵنیایی ئابووری و ئاسایش دەکەن، داوای کەمکردنەوەی نرخ دەکەن، داوای پەرەسەندنی زیاتری ئابووری دەکەن، لەگەڵ جۆرەکەی دووەم کە بە پۆست ماتریالیست ناسراون ئەوانەن کە ئاسایش لە لایان دەستەبەرە و تەرکیزیان لەسەر بوونی ئازادییەکانە تا خەڵک دەنگی زیاتری هەبێت لە پرۆسەی بریاردانی حکومەتدا، ئەمە زۆر بە روونی لە هەڵبژاردنەکانی دوایی ئەمەریکادا رەنگیدایەوە. کوشتنی رۆژنامەنوووسێکی وەک جەمال خاشەقجی دۆخی ساڵانی شەستەکان و حەفتاکانمان وەبیردەهێنێتەوە کە لە سایەی بوونی رژێمێکی ئیستبدادا ئەو جۆرە کوشتنانە ئەنجامدەدرا، لێرەدا باسی کەسایەتی عەدنان ناکەیەن بەڵکو ئەو دۆخە نێودەوڵەتییە ئیستبدادیە دەست نیشان دەکەین کە زەمینە خۆش دەکات بۆ ئەوەی ئیتر هەر دەنگێکی جیاوازهەبێت رووبەرووی کوشتن دەبێتەوە. ترەمپ بە روونی رای خۆی دەڵێ: رێکەوتنی ئابووری ناکاتە قوربانی بەها و مافەکانی مرۆڤ لەهەر کۆیەک بێت.
.gif)
.png)
.jpg)
.jpg)
