.gif)
رەحمان غەریب ....، بەڵام دەرنەچوونی كاندیدی كاك مەسعود بۆسەركۆماری عێراق، پێویستە دەرگا لەسەر بابەتێكی ئێجگار گرنگ بكاتەوە، كە رەگوڕیشەی لە زۆر رووداوی ئەم چەند ساڵەی دواییدایە: بۆچی دەبێت ململانێ سیاسییەكانی پارتی یەكسان بكرێنەوە بە ململانێ شەخسییەكانی كاك مەسعود؟ روونتر: كاك مەسعود كە سیاسییەكی قەدیری كوردستانە و لە تەواوی رووداوەكانی پەنجا ساڵی رابردووماندا هەیە، بۆچی هەموو ڕووداوە سیاسییەكان بە لایەنی دەروونیی ئەوەوە دەبەستنەوە؟ كەس نەیووتوە پارتی و تیمەكەی بارزانی، سازش لەسەر تێڕوانینەكانی بارزانی بكات، بەڵام لۆبی و مانۆڕی زیاد لە پێویست بۆ "بڕیار"ەكانی. ئەوە بەرهەمدەهێنی كە دەیبینین و دەبیستین بە نیگەرانییەوە دەڵێن گوایە: قسەی بارزانی شكێنراوە. راگەیاندنی پارتی و نەیارەكانی پارتی و راوێژكارەكانی بارزانی و رۆژنامەنووسی سەربەخۆیش، چەند ساڵێكە برەو بە تێڕوانینێكی خێڵەكی دەدەن، گوایە قسە قسەی بارزانییە و سازش نازانێت لە گفتوگۆ و دانوستانەكاندا نەرمونیانی نییە. لەبەر ئەوە دەبێت پێش هەموو كەسێك، دڵسۆزانی كاك مەسعود، سەرۆك لەو داوە ڕزگار بكەن كە كەم و زۆر لەگەڵ تێڕوانین و مێژووی سیاسییەكی وەكو بارزانیدا، یەكناگرێتەوە. ئەگەر ڕاستییەكیش لەوەدا هەبێت كە كارەكتەری خودی بارزانی ڕێژەیەك لەو خۆنەگری و كەمحەوسەڵەییەی هەبێت، ئەمە نابێت بێتە بواری گشتییەوە. ئاخر پێگەكەی بارزانی دەبێت بیرمان بخاتەوە كە هیچ شتێك بۆ ئەو شەخسی نییە و ئەوەی هەیە، ململانێی بەرژەوەندی و هەندێكجاریش جیاوازیی تێڕوانینی سیاسییە. بۆ بارزانی و پارتی و گەلی كوردیش وا باشە كە كار لەسەر تۆخكردنەوەی ئەو هێڵانە بكەن كە سكێچی كارەكتەرێكی بەئەزموونمان پیشان بدەن كە مێژووەكەی سەرشارە، لێوانلێوە لە رووداو، لەم ڕووداوانە و تەنها جووڵەیەك لە جووڵەكانی بارزانی دەگۆڕێت و ئەوراق تێكەڵ ناكات و گرژییەكی سەرتاسەری هەرێمی كوردستان ناگرێتەوە. نیسبەتی بارزانی بە تەحقیقكردنی خەونەكانی، نیسبەتی ماسییە بە ئاو. دەوترێت كە بارزانی مەبەستیەتی كە وەكو سەركردەیەكی مێژوویی و نەتەوەیی بچێتە مێژووەوە و بیەوێت كەلەبەری هەندێك ڕووداو پڕبكاتەوە. بۆیە باشترە پارتی هاوكاری بن وەكو سیاسییەكی خاوەن موبادەرە و سنگفراوان و بەئەزموون هەڵوێست وەربگرێت. ئەوەی ئێستا پارتی دەیكات دروستكردنی وێنەی سەرۆك حیزبێكی نەفەسكورتە كە لەو كاتەی ڕووداوەكان بە دڵی ئەو ناڕۆن، هەڵوێستی توند دەبێت و لە دڵی دەگرێت. دەبێت جەنابی بارزانی خۆی پێش هەموو كەس و دواتر تیمەكەشی ئەوە بزانن، كە مێژووی بارزانی و ئەو تەنگوچەڵەمانەی تووشی هاتوون، كارەكتەرێكیان دروست كردبێت بەرگەی ئەوە بگرێت كە هەندێك رووداو بە ویستی ئەو نەبن. بەڵكو دەبێت ئەو توانایەشی هەبێت وەبەرهێنان لەو ڕووداوانە بكات و بەكاریانبهێنێتەوە بۆ چەسپاندنی دید و تێڕوانینەكانی بۆ سیاسەت و بەڕێوەبردن. بۆ نموونە: كاك مەسعود ریفراندۆم و ئینجا هەڵبژاردنیشی لەكاتی خۆی كردو بۆی چۆیە سەر، ئێستا دەرنەچوونی كاندیدی پارتی بۆ سەركۆماری عێراق، دەبێتە بكرێتە دەرفەتێك كە بارزانی دەسەڵات و نفوزی خۆی بخاتە ئەو جێگەیانەوە كە پێشتر نەیتوانیوە. ئەمەیە كە دەوترێت سیاسەت فەنی مومكینە. بارزانی ڕێگەی دووەم و سێیەمی لەبەردەمدا نییە لە بەرامبەر دەرنەچوونی كاندیدەكەی، وەكو هەندێك ڕۆژنامەنووس دەیخەنەڕوو و پێیانوایە بارزانی ناچار كراوە بەدوای شەریكی نوێدا بگەڕێت بۆ پێكهێنانی حكومەتی هەرێم یاخود مامەڵە لەگەڵ یەكێتیدا بكات وەكو برا بچووكێك (لەسەر بنەمای ژمارەی كورسییەكان)، یان دورتریش دەڕۆن، وەك گەڕانەوەی دوو ئیدارەیی. تاكە ڕێگەی بارزانی ئەوەیە لەپاڵ خەونە نەتەوەییەكانیدا، پێشهاتە نوێیەكان موتوربە بكات لە دیدگاكانی خۆی و باشكردنی گوزەرانی خەڵك‌و هاوكار بێت لە هاندانی هەموان بۆ دروستكردنی حكومەتێكی بەهێز، كە بتوانێت ئاستێكی بەرزی عەدالەتی كۆمەڵایەتی دەستەبەر بكات. ئەمانەش ئەگەر خۆی بیەوێت، هەڵبەت.
■ جویس كەرەم هەڵبژاردنی بەرهەم ساڵح بە سەرۆكی عێراق‌و راسپاردنی عادل عەبدولمەهدی بۆ پێكهێنانی حكومەتی عێراق، هیوایەكی گەورەیە بۆ وڵاتی دوو رووبار لەساڵی 2003ەوە، بە سەركەوتنیان دەبێتە دەرفەتێك بۆ بوژانەوەی ئابورییەكەی‌و باشتربوونی پەیوەندییە هەرێمایەتییەكانی. ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكان‌و دەنگدانی هاوڵاتیان، دەسكەوتێكی مەزنی عێراقییەكان بوو، لەگەڵ بوونی ناكۆكییەكانی ئێران‌و ئەمەریكاو نمایشەكانی قاسم سولەیمانی، ئاماژەكانی دەركەوتنەوەی داعش لە پارێزگای ئەنبار، بەڵام دیسانەوەی هەڵبژاردن گرنگیی خۆی هەبوو، هەروەها دەبێتە كلیلی خۆپاراستنی بەغداد لە كێشە هەرێمایەتییەكانی داهاتوو. لەگەڵ ئەمەشدا، كەسایەتییە هەڵبژێردراوەكان دەرچەیەكی هیوایە بۆ عێراقییەكان، بەبەراورد بە ساڵانی رابردوو، ئەمەش بەهۆی سەربەخۆبونیان‌و میانڕەوییان‌و درككردنیان بە ئاڵنگارییە ئابوری‌و مەدەنییەكانی وڵات. كارەكانی حكومەتی داهاتوو زۆر سەخت دەبن، ئەمەش لەگەڵ نزیكبوونەوەی سزاكانی سەر كەرتی نەوتی ئێران. لەسەر ئاستی سەرۆكایەتی، سەرۆكی هەڵبژێردراوی عێراق، بەرهەم ساڵح خاوەنی لێهاتوویی‌و میانڕەوی‌و كراوەیە بەڕووی ناوخۆو دەرەوەدا، ئەمەش بەسە بۆ چاككردن‌و بەشداری رووەو چاكسازی‌و مەدەنیبوون لە دەسەڵاتدا. ئەوەش دیارە كە بەرهەم رۆژێ لە رۆژان چەكدار نەبووە، چوەتە بەریتانیاو لە زانكۆكانی ئەو وڵاتە خۆی پێگەیاندەوەو لە دەستی چەوسانەوەی بەعس هەڵاتووە، هەروەها كرانەوەی بەسەر هەموو لایەنەكان‌و كاركردنی بۆ پتەوكردنی پەیوەندی نێوان بەغدادو هەولێر، دەبێتە مایەی پتەوكردنی جومگەكانی عێراق‌و پاراستنی یەكپارچەییەكەی. یەكەم هەنگاوی بەرهەم ساڵح، راسپاردنی عادل عەبدولمهدی بوو بۆ سەرۆكایەتیكردنی حكومەت، لێرەوە باسی كەسایەتی عەبدولمەهدی دەكەین كە ژیانێكی دورودرێژی سیاسی بردوەتە سەر. لە بەعسێتییەوە بۆ شیوعێتی، پاشان بەرەو ئیسلامی شیعی، چەندین قوتابخانەی سیاسی تاقیكردوەتەوە پێش ئەوەی ببێتە كەسێكی سەربەخۆ، ئەم سەربەخۆبونەشی وای لێكرد شوێنێكی ناوازە بگرێت بۆ دروستكردنی حكومەتەكەی. عەبدولمەهدی پەیوەندییەكی باشی لەگەڵ ئێران هەیە، بەرهەم ساڵحیش پەیوەندییەكی پتەوی لەگەڵ ئەمەریكا هەیە، هەردووكیشیان سەربەخۆن‌و تەكنۆكراتن، ئەمەش كاریگەری دەبێت لەسەر رێرەوی سیاسەتی عێراق لە قۆناغی داهاتوودا. بەرهەم ساڵح لە رابردوودا وەزیری پلاندانان بووەو عەبدولمەهدی وەزارەتی نەوتی بەدەستەوە بووەو لە گفتوگۆكان بەشداربووە لەگەڵ سندوقی دراوی نێودەوڵەتی بۆ پتەوكردنی ژێرخانی ئابوری عێراق. حكومەتی عێراق لە داهاتودا رووبەڕووی كاری ئابوری زۆر سەخت دەبێتەوە، لەگەڵ نزیكبونەوەی سزا نەوتییەكانی سەر ئێران‌و رووبەڕووبونەوە لەگەڵ چوارەم دەوڵەتی بەرهەمهێنی نەوت‌و كێشەی كارەباو ئاو و بێكاری كە ئەمانە موستەحەقی عێراقییەكان نین. دەبێ رووبەڕووبونەوەی گەندەڵی‌و دانانی پلان بۆ ژێرخانی ئابوری دەركردنی یاسای نەوت لە ئەنجومەنی نوێنەران لە كارە یەكەمینەكانی حكومەتی داهاتوو بێت. لەسەر ئاستی سیاسی، پێویستە لە ناوخۆدا عێراقییەكان رێكبكەون‌و ئاشتەوایی بەرپابكرێت، پاشان میكانیزمی حوكم چاكبكرێت لەنێوان هەولێرو بەغداد، سەرەڕای بوژانەوەی ناوچەكانی ئەنبار لەڕووی ئابوری‌و ئاسایش‌و سیاسییەوە، ئەمەش ئارامی بۆ عێراق دەگێڕێتەوە. لەڕووی پەیوەندی دەرەوە، هەریەك لە بەرهەم ساڵح‌و عادل عەبدولمەهدی پەیوەندییەكی زۆر بەهێزیان هەیەو خۆشیان دامەزرینەری بوونە لەگەڵ رۆژهەڵات‌و رۆژئاوا، ئەمەش پێویستە لەئێستادا سودی لێوەربگێرێ. بێلایەنبوونی عێراق لە ململانێی هەرێمایەتی، چ لەنێوان ئەمریكاو ئێران یاخود توركیاو پارتی كرێكاران بە گرتنەبەری رێكاری میانرەوی دەتوانرێ بەسەریدا زاڵ بن. هەروەها ئەم بابەتی میانرەوییە، دەبێتە مایەی باشتربوونی پەیوەندی نێوان عێراق‌و هاوسێ عەرەبەكانی، لێرەدا سەردانی سەرۆكی پەرلەمان محمد حەلبوسی بۆ هەریەك لە كوەیت‌و میسر وەك یەكەم سەردانی دەرەوەی بە زەقی دەركەوت. ئاڵنگارییەكان بەرامبەر عێراق زۆرن، هەریەكەو بە قەبارەو مەترسی خۆی لەڕووی ئابوری‌و ئاسایشی‌و سیاسییەوە، بەڵام سەركەوتنی پرۆسەی سیاسی‌و گەیاندنی كەسایەتییە لێهاتووەكان بە پلە باڵاكانی وڵات هەلێك‌و تروسكایی هیوایە بۆ عێراقییەكان. قسەكانی حیدر عەبادی بە پیرۆزبایكردن لە عەبدولمەهدی ئەم هەلی هیوایە دەرەخسێنێ كە گوتویەتی" هیوای سەركەوتنتان بۆ دەخوازم لە پێكهێنان‌و دیاریكردنی باشترین كەس بۆ وەزارەتەكانی حكومەت بۆ پێشكەشكردنی باشترین خزمەت بۆ هاوڵاتیان‌و داوا لە خوا دەكەم لەسەر دەستی ئێوە عیزەت بۆ عێراق‌و گەلەكەی بێتەدی‌و ئاسایش‌و خۆشگوزەرانی بێتە كایەوە"، ئەم برایەتی‌و رێزە لە پرۆسەی گواستەوەی سیاسیدا ناوازەیە لە جیهانی عەرەبیداو جێگای شانازی عێراقییەكانە. جویس كەرەم الحرە
.gif)
■ سەرتیپ وەیسی كەریم پێكهاته‌ى ئه‌نجومه‌نى كۆمسیاران به سه‌رۆكه‌وه له 9 كه‌س پێكدێت به‌م شێوه‌یه : پارتى : 3 ئه‌ندام یه‌كێتیی : 2 ئه‌ندام گۆڕان : 2 ئه‌ندام كۆمه‌ڵ :1 ئه‌ندام یه‌كگرتوو: 1 ئه‌ندام له‌باره‌ى په‌سه‌ندكردنى ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردنه‌كان چه‌ند ڕێگه‌و سیناریۆى جیاواز هه‌یه به‌م شێوه‌یه‌ى خواره‌وه : * هه‌رچه‌نده له 29ى ئه‌یلول ئه‌نجومه‌نى كۆمسیاران بڕیاریدا: په‌سه‌ندكردنى ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردن به ده‌نگى دوو له‌سه‌ر سێى ئه‌ندامانى ئه‌نجومه‌نى كۆمسیاران بێت، به‌ڵام یه‌كێتیى له دادگا تانه‌ى له‌و بریاره‌داوه‌و پێیوایه: له یاسایى كۆمسیۆنى باڵاى سه‌ربه‌خۆى هه‌ڵبژاردنه‌كانى ساڵى 2014، هیچ بڕگه‌یه‌كى له‌م شێوه‌یه نه‌هاتووه، كه باس له دوو له‌سه‌ر سێى بكات بۆ یه‌كلایكردنه‌وه‌ى بڕیاره‌كان، به‌مه‌ش له‌ڕووى یاسایه‌وه ئه‌گه‌ر به كۆنكرێتى باس له دوو له‌سه‌ر سێ نه‌كرێت، ئه‌وا تۆماتیكى سه‌رجه‌م بڕیاره‌كان به زۆرینه یه‌كلایده‌كرێته‌وه؛ واته له كۆیى 9 ئه‌ندام پێنج ئه‌ندام ده‌توانن ده‌نگ بۆ په‌سه‌ندكردن بده‌ن نه‌ك شه‌ش ئه‌ندام، هه‌ربۆیه‌ش ئه‌گه‌رى زۆر لایه‌نه ناڕازییه‌كان له‌م كه‌یسه‌دا بدۆڕێنن، نه‌توانن به‌ر له‌م هه‌نگاوه بگرن. *بۆتانه‌دان له‌سه‌ر رێككاره‌كانى په‌سه‌ندكردنى ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردن و ته‌واوى پڕۆسه‌كه، به‌پێى یاسایى كۆمسیۆن سێ دادوه‌ر له دادگایى پێداچوونه‌وه‌ى هه‌رێم ده‌بێت یه‌كلایبكه‌نه‌وه، ئه‌و سێ دادوه‌ره‌شى دانراون بۆ ئه‌م كه‌یسه دوانیان پارتین و ئه‌ویتریان یه‌كێتیه، بۆیه ئه‌گه‌ره‌كانى په‌سه‌ندنه‌كردن، له لایه‌ن لایه‌نه ناڕازییه‌كان به ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردن له دادگاش زۆر لاوازه. * له هه‌ردوو ئه‌گه‌رى ده‌نگى زۆرینه، یاخود دوو له‌سه‌ر سێى ئه‌ندامانى ئه‌نجومه‌نى كۆمسیاران بۆ په‌سه‌ندكردنى ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردن دوو سیناریۆی دیكه له‌به‌رده‌م په‌سه‌ندكردنى ئه‌نجامه‌كان هه‌یه : ئه‌گه‌ر پارتى و یه‌كێتیى و لایه‌نه ناڕازیییه‌كان له ڕێگه‌ى كۆمسیۆنه‌وه رێكبكه‌ون له‌سه‌ر یه‌كلایكردنه‌وه‌ى سكاڵاكان و ده‌نگه ساخته‌كانى چه‌ند سندوقێك باتڵبكرێته‌وه، كه ببێته هۆكارى گۆڕانكارى له ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردن، ئه‌وا ئه‌نجامه‌كان په‌سه‌ند ده‌كرێن، به ڕه‌زامه‌ندى نوێنه‌رانى زۆربه‌ى لایه‌نه‌كان له كۆمسیۆن. ئه‌گه‌ر له حاڵه‌تێك پارتى و یه‌كێتیى ڕێكبكه‌ون له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى ئه‌نجامى ته‌واوى هه‌ڵبژاردنه‌كان په‌سه‌ندبكه‌ن، به كشانه‌وه‌ى سكاڵاو چاوپۆشیكردن له سوتانى ده‌نگى به‌شێك له سندوقه‌كان، ئه‌وكاتیش له ڕێگه‌ى زۆرینه‌ى كۆمسیۆن و دادگا ده‌توانن ئه‌و كه‌یسه له‌به‌رژه‌وه‌ندى خۆیان یه‌كلابكه‌نه‌وه. له حاڵه‌تى به ته‌نهاى چوونه پاڵى یه‌كێتیى، یاخود پارتى له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌كانى دیكه، ئه‌وا په‌سه‌ندكردنى ئه‌نجامه‌كان قوڕس ده‌بێت. * ئه‌گه‌رێك هه‌یه ئەنجامەکان وەک ئەوەی په‌رله‌مانى عێراق به سیاسى بكرێت و بەکۆمەڵێ فلته‌رى یاسایی و پەرلەمانی و دادگادا بڕوات و لەکۆتاییدا ئه‌نجامه‌كان وه‌كو خۆى په‌سه‌ند بكرێت. *ڕه‌تكردنه‌وه‌ى ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردنه‌كان له‌ڕووى یاسایه‌وه هیچ به‌هایه‌كى نییه، هه‌روه‌ك چۆن له هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى عێراق ئه‌و لایه‌نانه‌ى ڕه‌تیانكرده‌وه، به‌ڵام دواجار هه‌رچوونه په‌رله‌مان و سوێندى یاسایان خوارد، به‌ڵام ئه‌گه‌ر ڕه‌تكردنه‌وه به نه‌چوونه په‌رله‌مان بێت دیسانه‌وه به‌پێى یاسا به‌ركاره‌كان، یاخود ده‌ركردنى یاسایى نوێ، كورسییه‌كان ئۆتۆماتیكى ده‌چێته سه‌ر لایه‌نه بڕاوه‌كان، به‌مه‌ش كورسییه‌كانى پارتى و یه‌كێتیى زیاد ده‌كات. * له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى تاوه‌كو ئێستا نه‌وه‌ى نوێ به ئاشكرا ڕایگه‌یاندوه: ئه‌گه‌ر ئه‌نجامه‌كان به‌م شێوه‌یه‌ى ئێستا بمێنێته‌وه ناچنه په‌رله‌مان، به‌ڵام ئه‌وه‌ش تاوه‌كو ئێستا ڕوون نه‌بۆته‌وه‌و، كه ئایه ته‌نها فشارو تاكتیكه بۆ گفتووگۆكردن، یاخود ڕاستییه ؟! ئه‌گه‌ر گریمان ڕاستیش بێت، دیسانه‌وه ئه‌مه خزمه‌تكردنه به پارتى و یه‌كێتیى. كه‌واته به‌پێى ئه‌و ئه‌زموونه‌ى ئێمه له‌گه‌ڵ هه‌ڵبژاردن هه‌مانه، په‌سه‌ندكردن و په‌سه‌ندنه‌كردنى ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى كوردستان، ته‌نها له چوارچێوه‌ى هه‌ڵاى ڕاگه‌یاندنه‌كان ده‌مێنێته‌وه، ڕه‌نگه كۆمه‌ڵێك لایه‌نیش بیانه‌وێ كورسى و ده‌گى تریان بۆ بگه‌ڕێته‌وه، به‌ڵام دواجار په‌سه‌ند ده‌كرێت و هه‌مووشیان به خۆشى و ناچارى قبوڵى ده‌كه‌ن.
.gif)
■ عەلی مەحمود محەمەد كاتێك 4 ساڵ لەمەوپێش رێكخراوەكانی ژنانی عێراقی و ئێمەش پشتیوان, دەستكرا بە هەڵمەتی نۆبَڵی ئاشتی بۆ نادیە, هەوڵەكە سادەو ساكار هاتنە پێش چاو, وەلێ هاتە دی, نایشارمەوە پێشتر 12 ساڵ بەر لە ئەمڕۆ خەونم بەوەوە دەبینی خەڵاتەكە بۆ لەیلا زانا بێت و بە هەوڵەكانمان چوە پێشبڕكێكەوە" یەكەم هەوڵی كوردان بوو", لێ ئێسستا كە بەخشرا بە نادیە زیاتر دڵ خۆش بووم, وەك خێزانە گەورە مرۆڤایەتیەكە, خەڵاتەكە وەڵام بو بە 1194 ساڵ جینۆسایدی بەردەوامی ئیزیدییەكان و 74 فەرمان لە دژیان, ئەوانەی هاواریان لێ هەڵستاوە بەهۆی ئەوەی نادیە نەیوتووە كوردم, هیچ ئەركێكی ئەخلاقیان لە ئاست 1194 ساڵ جینۆسایدی بەردەوامی ئێزیدییەكان نەنواندووە, بۆیە هاوارەكەی ئەمرۆیان بێنرخە. لەو 72 فەرمانەی پێشوو ( پێش 2003), پیاوانی موسڵمانی كورد لە ژێر پەرچەمی ئایندا بەشداریان لە كۆی تاوانەكاندا كردووە, هەندەك جاریش خۆیان سەركردایەتی جێبەجێكردنی فەرمانەكانیان كردووە, لە مێژووشدا هەندێكیان بە پاڵەوانی ئەفسوناوی و قارەمانی نەتەوەیی بەمڕۆكەشەوە هەژمار كراون, پیاوە كوردە ناسیۆنالست وئیسلامییە سونیەكانیش تا ئێستا شانازییان پێوە دەكەن, هەرچەندە ئەوان لە مێژوودا تاوانبارن بە ئەنجامدانی جینۆساید, لە فەرمانی 74 یشدا وەك نادیە لە یەكەم دیداریدا گێڕایەوە " گەنجێكی تەلەعفەری و كوردێكی سۆرانی و عەرەبێكی سوری" بۆیەكەمجار لە موسڵ پەلاماریان داوە, واتا لە فەرمانی 74 یشدا كوردە سۆرانیەكەی بارگاوی بە ئایدۆلۆژیای ئیسلامی سیاسی ئامادەیە و چالاكانە بەشدارە لە تاوان, كچێكی ئێزیدی لە لایەك كراوە بە كەنیزەك, كوڕێكی كوردی سۆرانی ئیسلامی لە لایەكی دیكەی چیرۆكەكە, قوربانی و تاوانكار كوردن, یەكیان كوردی ئێزیدی ئەوی دی كوردی ئیسلامی سونی, ئێمەش سەرزەنشتی قوربانییەكە دەكەین و داوای لێبوردن لە هەمبەر تاوانی تاوانبارەكە ناكەین. لە دوا فەرمانی 74ی رۆژی یەك شەمە رەشەكەی 3ی ئۆگستسی ساڵی 2014 ەدا, كە بە سەركردایەتی پیاوانی ئیسلامی توندڕەوی عەرەبی سونە مەزهەب و بە بەشداری پیاوانی دەیان نەتەوەی دیكەی ئیسلامی سیاسی سونی ئەنجامدرا, لە ژێر ناوی سوپای داعش, لێ بەشی زۆری پیاوانی كورد نەك ئەمجارە پێچەوانەی جارانی پێشوو, بەشێك نین لە پرۆسەكە و ئەكتەری چالاك نین لە تاوانەكە, داگیر كەری گەلی عەلی بەگ و بەردەڕەشە نین, بگرە بە هەڵمەتی هەموو ئێزیدین قۆناغێكی نوێ دێننە پێشەوە, پێچەوانەی فەرمانەكانی پێشوو, دەستە بژێرێك بەرەو روی تەواوی رابردووە رەشەكە دەبنەوەو زۆربەش شانازی بە نادیە مورادەكەیانەوە دەكەن, یەك شەمە ڕەشەكەی نادیە دەبێتە دوا فەرمان و دوا كۆمەڵكوژی ئێزیدیەكان و دادگاییكردنی كۆی تاوانەكانی پێشوو , سەرجەم فەرمانەكانی رابردوو لە ئاوێنەی یاداوەریدا زیندو دەكاتەوە, دەیانكات بە بەشێكی بێزلێكراو لە مێژوو , مێژوو لێرەدا پێچەوانە دەبێتەوە , 3ی ئاب لە تاوانەوە دەگۆرێت بۆ دادگای مێژووی تاوانە هاوچەشنەكانی رابردوو, دادگاییكردنی 72 فەرمانی رابردوو كە لە ژێر ناوی ئایندا ئەنجامدراوەو پیاوانی كوردیش لە بەشێكی تاكە قارەمان و تاكە تاوانبارن و لە بەشەكانی دیكە ماشینی تاوانەكەن, بەخشینی نۆبڵی ئاشتیش بە نادیە موراد رابردووی پڕ تراژیدی ئێزیدیەكانی كردە دادگایەكی نێو نەتەوەیی. لە فتواكانی ئەحمەدی كوڕی حەنبەل( ( 780-855 م ەوە , تا فتواكانی لەیسی سەمەرقەندی و مەسعودی و ئەبو سعودی عەمادی بەم هەموو پلەو پایە ئاینییەیاوە ("خگیب المفسرین" شیخ الإسلام, مفتی القسگنگینیە,) كە ئێزیدییەكانی بە لە كافر كافرتر لە جوو و كریستان و .... ناو زەد كردبوو, فتوای كوشتنی پیاوان و بە كەنیزەك كردنی ژنانی وەك نادیە مورادەكانی دەردەكرد, هەموو ئەوانەی بە فتواو فەرمان بەشداری جینۆسایدی ئێزیدیەكانیان لە مێژوودا كرد, جارێكی دیكە لەبەردەم ئاوێنەی تاوانەكانی داعش خرانەوە ناو قەفەسی دادگای مێژوو و ویژدانەوە, ئیتر لێرەوە عەمادی شێخ الئیسلامی ئومەیەك نیە لای ئێمە, بەڵكە فتوا دەری تاوانێكی مێژوویی بەردەوامە بۆ زیاتر لە دوو سەدە و تاوانباری جینۆسایدە,و قوربانیەكەشی سومبلی ئاشتیخوازی جیهانە, سەدان فەرمان لە بەر رۆشنایی فتواكەیدا دەردەچێت و پێكهاتەیەك هەوڵی سڕینەوەی لە بنەچەوە دەدرێت, ئەوەی داعش كردی, عەمادی درێژ ماوەترین موفتی ئاستانە چوار سەدەو نیو لەمەوپێش بڕیاردەری بوو, بەرامبەر بە ئێزیدییەكان بە تاوانكاری زیاترەوەو دڵڕەقانەتر لەوەی ئەمڕۆ جێبەجێكرا . قڕ كردنی ئێزیدییەكان لە ساڵی 224ی كۆچییەوە, لە سەردەمی خەلیفە موعتەسەمی عەباسییەوە دەستی پێكرد, وەلێ فتوای ئەبو سعودی عەمادی لە ساڵی 1560 ی زاینی رەوایەتی ئاینی و پیرۆزی پێ بەخشی لە پۆششی ئایندا, ئەم فتوایە بووە هەوێنی دەیان فەرمانی مەرگ هەموو رەشتر و دڵەڕەقتر لە 3-8-2014, چڕترینیان فەرمانەكانی قڕكردنەكانی سەدەی نۆزدە بوو , سەدەیەكی پڕ نەهامەتی و تاوان بوو بۆ ئێزیدییەكان , ئەم فەرمانانە تەنها خەلیفە و پاشا عەرەب و توركەكان پێی هەڵنەستان ,لە ساڵانی 1832 و 1834 پاشای كۆرەی رەواندز و فەرمانی بەدرخان بەگ لە ساڵی 1844 دا لە ناو فەرمانە زۆرو زەبەنەكاندان, لە موسڵیش دوای 3ی ئاب پیاوانی كورد ئەگەر بە لاوازیش بێت شوێن پێی پاشای كۆرەو بەدرخان بەگ هەڵدەگرنەوە, ئەمجارە كچۆڵەیەك دەبێتە قوربانی ترسی لە گێڕانەوەی تاوانەكە نییە و دەبێتە حكایەتخوانی, ئەو تاوانە لە پیرۆزییەوە دەكاتە ناشرینترین , حكایەتخوانی ئەمجارەمان بەشان و باڵی میرو بەگ و شا و خەلیفەكاندا هەڵنادات, بگرە لە ئاوێنەی تاوانەكانی موسڵمانە سونییە تەلەعفەری و كوردە سۆرانییە سونیەكەو عەرەبە سوریە سونەكەوە یەك مێژووی 1194 ساڵەی رابردوو دادگایی دەكات, زاكیارەكان لە ویژداندا دەژێنێتەوەو مرۆڤایەتی بەرەو روی مێژویەكی رەش دەكاتەوە, دەبێتە حكایەتخوانی زیاتر لە هەزارەیەكی پڕ لە تاوان, حكایەتێك هەزاران چیرۆكی ناو پەرتووكە پیرۆزەكانی رابردوو ناشرینە كات, حكایەتەكەی ئەو پیرۆزییەكان وردو خاش دەكات و مێژوو سەرەو واژوو دەكاتەوە, ئەو حەكایەتەی ژنانی ئەنفال نەیانتوانی ببنە سوارچاكی لەو دیو پەردەكانەوە چیرۆكەكانی خۆیان لە ترسی داب و نەرێت بە شاراوەیی و كزی گێڕایەوە. دەبێت نۆبڵەكەی نادییە ببێتە هۆكارێك بۆ پێداچونەوە بە مێژووی 1194 ساڵەی رابردوو, بۆیە لە بەر رۆشنایی و ئاوێنەی تاوانەكانی داعشدا, دەبێت بە پێگەی كەسایەتی ئەو كەسایەتیانەدا بچینەوەو لە دادگای مێژوودا دادگایی بكرێنەوە, راستە هەر مرۆڤێك لە مێژوودا مرۆڤەكان بە شێوازێك دەیخوێننەوە, وەلێ تاوان بە تاوانی دەمێنێتەوە, تاوانكار لە سزا نابێت رزگاری بێت, دەبێت پێگەی راستەقینەی خۆی پێببەخشرێتەوە لە گۆڕیشدا بێت, نابێت گۆڕەكانیان ببێتە شوێنی پیاوچاكان و دڵنەوایی نزای لێقەوماوان كە تاوانكاری ئەنجامدەری جینۆسایدە , هەموو هێماكانی گەورە نیشاندانی ئەو تاوانكارانە لە مێژوو و یاداوەری گەلدا پێویستە تێك بشكێنرێت . دیارە نادییە ئەگەر نەفیسەی كۆهنەوەرد بۆ یەكەمجار چیرۆكەكەی بە جیهان نەناساندایە, وێڕای ئازایەتی خۆی كە یەكەم ژنە حكایەتخوانی ئێزیدی بوو, ئەوا ئەستەم بوو بتوانێت ببێتە خاوەند گەورەترین حەكایەتی تاوانلێكراو. نادیە لە بازنەی قوربانی دەستدرێژی دەرچوو, كاتێك شووی كرد,دوای وەرگرتنی نۆبڵ ئەركی قورسترە لە جاران, خەبات بۆ داكۆكی لە مانەوەی ئێزیدی و بەرەو روبونەوەی كۆمەڵكوژی لەسەر بنچینەی ئاینی و نەتەوایەتی, خەبات بۆ كۆمەڵگایەكی ئێزیدی پێشكەوتنخوازی كراوە , بەرەو روو بونەوەی داب و نەرێتی كۆنەخوازی ئێزیدی, بەرەو روبونەوەی جینۆساید ورێزگرتن لە یاداوەری قوربانیانی جینۆساید لە جیهان بە گتشی و ئێزیدی بە تایبەتی, پشتیوانی لە مافی گەلان و كەمایەتی ئاینی و مافی ژنان وەك سومبلێكی جیهانی خەباتی ئەوی قورستر كردووە, ئەو بۆ ئەوەی گەورەتر بێت پێویستە خەڵاتەكەی ببەخشێتە قوربانیانی ژنانی ئێزیدی لە 1194 ساڵی رابردوو, مۆنمێنتێك بە ئەندازەی گەورەیی قوربانیانی 1194 ساڵ جینۆسایدی بەردەوامی پێ دروست بكات.
.gif)
■ ئاراس فەتاح چەند رۆژێکە بابەتی خەڵاتی ئاشتیی ساڵی 2018 کە بەھاوبەشیی بە ھەریەک لەنادیە موراد و دێنیس موکویچ بەخشرا، بووە بە بابەتێکی گەرمی ناو رووبەری گشتیی لە ھەرێمی کوردستان. لەکاتێکدا زۆرینەی ھاونیشتیمانیانی ئاسایی کوردستان نادیە موراد وەکو سەرمایەیەکی رەمزیی گەلەکەی خۆیان تەماشادەکەن، ھەندێکی تر رەخنە لەوەدەگرن کە نادیە موراد خۆی بە سەرمایەیەکی رەمزیی گروپی ئێیزیدییەکان نماییشدەکات و تەنانەت لە بیۆگرافییەکەشیدا تەنھا باس لە گروپێکی ئاینیی دەکات لە ”باکووری عێراق“ و دان بە کوردبوونی خۆیدا نانێت. سەرەتا دەبێت ئەو راستییە باسبکەین کە خەڵاتەکە لەجەوھەردا خەڵاتێکی پڕبەھای گرنگی نێونەتەوەییە و پەیامێکە دژ بە توندوتیژی سێکسیی و بەکارھێنانی وەک چەکێک لەکاتی جەنگدا، ئەوسا ئەو جەنگە ناوخۆیی بێت یان ناسیۆنالیستیی یاخود ئاینیی، ھیچ لە بەھای خەڵاتەکە ناگۆڕێت. لەتەنیشت ئەم رەھەندەوە راستییەکی تر بۆ ئێمە کورد بەرجەستەبوو کە دەبێت دوور لە گوتاری ناسیۆنالیستیی و تەخویکردن، شیکاری سۆسیۆلۆژی و عەقلانیی ئەگەری پرۆسەی بەئەتنیبوونی ئێزیدییەکان بکەین و بزانین چی روودەدات. بە بۆچوونی من بەھا رەمزییەکانی ئەم خەڵاتە چەندە رەخنەیەکی توندە و روبەڕوی ناسیۆنالیزم و فەندەمێنتالیزم و جەنگ و سێکسیزم دەبێتەوە، ھێندەش بەدیوێکی تردا رەخنەیە لە ئەزموونی ناسیۆنالیزمی ھەرێمیی (القومية القطرية) کوردیی کە ساڵانێکە پارتی و یەکێتی بونیاتیان ناوە و پارتی دیموکراتی کوردستانیش لەو ناوچەیەدا رابەرایەتی دەکات کە گروپی ئێزیدییەکانی تێدا دەژی. ئەم هەرێمە لەژیر باڵادەستی دوو دەسەڵاتدارێتیی سوڵتانیی لوکاڵییدا بووە بە رووبەری ھەیمەنەی سیاسیی و سەربازیی و ئەمنیی و کولتووریی و کۆمەڵایەتی و ئابوریی حیزبیی. زمانی خوێندنی کوردییان کرد بە دوو دیالێکتی جیاواز، رەمزە نیشتیمانییە هاوبەشەکانیان نەھێشت، خەیاڵی سیاسی هاوبەشیان وێرانکرد، نموونەیەکمان نییە بەناوی سەروەری نیشتیمانیی ھاوبەش و سەرکەوتنی هاوبەش، تاوەکو ھاونیشتیمانیانی ھەرێمی کوردستان شانازیی پێوەبکەن. ھەرچی شکستە سیاسیی و نیشتیمانییەکانیشە کردوویانە بە موئامەرەی حیزبیی و دەیخەنە ملی یەکتر. مێژووی گەلەکەیان و ئابوریی نیشتیمانییان کردووە بە مێژوو و ئابووری حیزبیی و خێزانیی. پێشمەرگەیان کردووە بە لەشکری حیزبیی و شەهیدەکانیش ھیچ مانایەکی نەتەوەییان نەماوە، بەڵکو کراون بە مێژوو و موڵکی حیزبیی. ئەم پرۆسەی دابەشبوونە لە دەزگاکانی میدیا و راگەیاندنەوە دەستپێدەکات درێژدەبێتەوە و تادەگات بە کایەی وەرزش و تەنانەت کۆمپانیای مۆڵەتی تەکسیش کە ھەرھەمووی کراون بە موڵکی تایبەت و حیزبیی و لە رەھەندی نیشتیمانیی دابڕێنراون. بەکورتیی ھەموو سەرمایە ھەقیقەیی و رەمزییەکانی ئەم کۆمەڵگایە لە سەرمایەی نیشتیمانییەوە کراون بە سەرمایە و رەمزی حیزبیی. لەئەمڕۆشدا ھیچ لایەک لەم دوو حیزبە ناتوانن ئەم خانمە بکەن بە سەرمایەی حیزبیی خۆیان، چونکە ھەر ئەو کولتوورە لە حیزبییکردن دەناسن و ھەر ئەو میکانیزمە حیزبییەش لە نیشتیمانییکردن دەناسن، بۆیە خەڵاتەکەی نادیە مورادیش بووە بە سەرمایەی رەمزیی گروپەکەی خۆی و ئەو مرۆڤانەی کە تێگەیشتنێکی جیاوازتریان بۆ کوردبوون ھەیە وەک لە تێگەیشتنی پارتی و یەکێتی. نادیە موراد تەنھا چیرۆکی تراژیدیی خانمێکی ئازای کەموێنە نییە کە مێژووی جینۆسایدکردنی ئەم گروپە ئاینییەی کوردستانی باشووری بە جیھانی دەرەوە ناساند، بەڵکو لەھەمانکاتدا ھەڵگری رەگەز و ماکی چیرۆکی دابڕانێکی ئاینیی و کولتوورییشە لە جەستەی کۆمەڵگای کوردستان کە ئەگەر و ھێزی ئەوەی تێدایە لەداھاتووی دووردا بکرێت بە سەرمایەیەکی رەمزیی و دابڕانێکی ئەتنی و سیاسییش لە کوردبوون بەرھەمبھێنێت. ھەر ئەم راستییەشە وامانلێدەکات بڵێین نادیە موراد ھەڕەشە نییە لە سەر کوردبوون، بەڵکو ھەڕەشەیە لەو مۆدێلە ناسیۆنالیستییە ھەرێمییەی کە پارتی و یەکێتی لە ٢٧ ساڵی ڕابردوودا لە کوردستانی باشووردا بەرھەمیان ھێنا. نادیا موراد نوێنەری دابڕانێکی ڕەمزییە لە جەستەی سیاسیی کۆمەڵگای کوردستان و وەڵامی نائومێدبوونێکی سیاسییە لە کوردبوون بەو مانایەی کە حومکڕانێتی پارتی و یەکێتی لە پرۆسەی بەکۆمەڵگابوونی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی و کولتوورییدا بەرھەمیانھێنا. ئەم پرۆسەیە ھێندەی پەراوێزخستن و تەرەکردنی کۆمەڵایەتیی و ئابووریی و سیاسیی ئەم گروپەی بەرھەمھێنا، ھێندە نەیتوانی ئامێزانیان بکات. ھێندەی بەتەنھا بەرامبەر بە جینۆسایدکردن بەجێھێڵرا، ھێندە نەتوانرا بەرگریی لێبکرێت. ھێندەی لەپێناو مەرامی سیاسییدا سازشی پێکرا، ھێندە نەتوانرا بپارێزرێت. ئەوە راستە کە بەعسیزم لەرابردوودا ھەموو ھەوڵێکی دا بۆئەوەی ئەم گروپە لە کورد جیابکاتەوە، بەڵام ئەزموونی ئەم دەسەڵاتدارێتییە کوردییە لەماوەی ئەم ٢٧ساڵەی حوکمڕانییدا خۆی بووە ھۆکاری سەرەکیی دابڕانی کولتووریی ئەم گروپە، چونکە نەک ھەر نەیتوانی لە ھەڕەشەی جینۆسایدبوون لەسەردەستی داعش بیانپارێزێت، بەڵکو پێشتر کاری لەسەر قووڵبوونەوەی ئەم دابڕانە دەکرد و ئێزیدیی وەک ھاونیشتیمانیی پلەدوو مامەڵەدەکرد. ئەم پرۆسەی چەوساندنەوە و پەراوێزخستنە کولتووریی و ئاینییەی ئێزیدییەکان لەناوچەکانی خۆیان و لەژێر ھەیمەنەی پارتیدا، بوو بە ھۆکاری پەرتەوازەبوونیان لە شارەکانی تری ھەرێم و عێراق و دەرەوەی وڵات بۆئەوەی ھەلی کار دابینبکەن و ژیانێکی پارێزراوتر و باشتر بۆخۆیان مەیسەر بکەن. پاش جینۆسایدکردنیان لەلایەن داعشەوە و ھەڵھاتنی ھێزی پێشمەرگە و بەرگریی لێ نەکردنیان، ئەم پرۆسەیە قووڵتر بووەوە و بوو بە برینێکی ئەنترۆپۆلۆژیی لای ئەم گروپە و ئەزموونێکی تاڵی سیاسیی و کولتووریی لەتەک کوردبووندا. پرۆسەی ئەتنیبوون، پرۆسەی بەرھەمھێنانی چەند وێنا و حیکایەتێکە دژ بە پەراوێزخستن و چەساندنەوەی ئایینی و نەتەوەیی و کولتووریی کە لەمەودای دووردا دەتوانێت ببێت بە ستراتیژێکی سیاسیی و پرۆسەی دابڕانی کۆمەڵایەتیی و جوگرافیی بەرھەمبھێنێت. ئەزموونی کورد وەکو گەل، خۆی بەرھەمی ئەم پرۆسەیەیە، چونکە گەر کورد نەچەوسابایەتەوە و ھەڕەشەی جینۆسایدی لەسەر نەبایە و وەک ھاوڵاتی پلە دوو مامەڵەی لەگەڵدا نەکرابایە، شتێک لەدایک نەدەبوو کە ناوی ناسیۆنالیزمی ئەتنی کوردیی بێت لەپارچەکانی کوردستان. ھەمان پرۆسەش لەمڕۆدا رووبەڕوی ئێزیدییەکان دەبێتە، چونکە گروپێکن کە نە دەسەڵاتدارێتی ھەرێمی کوردستان و نە دەوڵەتی نوێی عێراق نەیانتوانی وەکو ھاونیشتیمانییەکی ھاوماف و ھاوبەش مامەڵەی لەگەڵدا بکەن و لە ھەڕەشەی جینۆسایدی داعش بیانپارێزن و رزگاریانبکەن. ھەروەکو چۆن ئێمەی کورد کاوەی ئاسنگەر و لەیلا قاسم و مامەریشەمان ھەیە، لەئەمڕۆشدا ئێزیدییەکان چەند رەمزێکیان ھەیە، کە دەتوانن ھەموو چرکەساتێک ئەکتیڤی بکەن و وەکو سەرمایەیەکی کولتووری و سیاسیی بەکاریبھێنن و بیخەنە ناو پرۆسەی دابڕانێکی سیاسیی ئەتنییە. یەکێک لە رەمزە ھەرە گەورە و کاریگەرەکانیانشیان لەمڕۆدا کە رەھەندێکی نێونەتەوەییشی وەرگرتووە، نادیە مورادە. نەتەوە پێویستی بە حیکایەت ھەیە، ئەمڕۆ نادیا موراد یەکێکە لەو حیکایەتانەی کە ھەم کوردبوونێکی تر لە دەرەوەی پارتی و یەکێتی دەتوانێت بیکات بە بەشێک لە سەرمایەی رەمزیی و مێژوویی خۆی، ھەم ئێزییەکانیش دەتوانن بیکەن بە بەشێک لە پڕۆژەیەکی سیاسیی و سەرمایەیەکی رەمزیی بۆ خۆدابرانیان لەو مۆدێلە ناسیۆنالیسییە شکستخواردووەی کە پارتی و یەکێتی لە کوردستاندا بەرھەمیانھێنا. ھەربۆ وەیادخستنەوە، من لە یەکەم لێکۆڵینەوەم بۆ چەمکی نەتەوە و گروپە ستراتیژییەکان لە ساڵی 1996 شیکاری ئەگەری پرۆسەی بەئەتنییبوونی ئێزیدییەکانم کردووە و لەم کۆتاییەشدا لە 2014دەدا و بەتایبەت لەدوای پرۆسەی جینۆسایدکردنیان لەلایەن داعشەوە ئەم ئەگەرەم جارێکی تر تاووتوێکردووە. ڕاڤەی ئەوەم کردووە کە ئێزیدییەکان وەکو گروپ ھەموو کەرەسەکانیان بۆ ئەم پرۆسەیە لەبەردەستدایە، بۆئەوەی دابڕانێکی کولتووریی و ئاینیی و سیاسییش بەرھەمبھێنێت. زانستی سیاسەت ئەو ڕاستییە تیۆرییەی سەلماندووە کە ھەر کاتێک گروپێک یەکەم حیزبی سیاسیی تایبەت بەخۆی دروستکرد، دەتوانێت ئەکتیڤانە دەستکاری چەمکی نەتەوە بکات و پرۆسەی ئەتنییبوون وەگەڕبخات. لە ڕووی تیۆرییەوە ئێزیدییەکانیش لە جینۆسایدکردنیانەوە و لە دوای نادیە مورادەوە خاوەن سەرمایەیەکی سیمبوڵی گەورەی مێژوویین، ھەموو رەگەزەکانی پرۆسەی ئەتنیبوون و خۆدابڕانیان لە کورد تێدایە، چ لە ڕووی ئایینییەوە، چ لە ڕوی جوگرافییەوە و چ لە ڕووی بوونی نادادی کۆمەڵایەتی و ئابوورییەوە تادەگات بە پرۆسەی جینۆسایدکردنیان. شایانی باسە کە دەرھاویشتەی ئەم پرۆسەی پەراوێزخستن و تەرەکردنە تەنھا بەئەتنیبوونی ئێزیدییەکان نییە، بەڵکو بەپلە و چڕیی جیاواز ھەورامییەکان و زازاییەکان و کاکەییەکان و چەندین گروپی تریش دەگرێتەوە کە لەداھاتوودا ھەڵگری ئەم ئەگەرەن. لەمڕۆشدا نادیا موراد دوای وەرگرتنی خەڵاتی ئاشتی سەرمایەیەکی رەمزیی دروستکرد کە دەشێت پرۆسەی دابڕانی ئەم گروپە قوڵتربکاتەوە و ماڵئاوایی لەو مۆدێلە فاشل و شکستخواردووە لە کوردبوون بکات کە پارتی و یەکێتی لە ھەرێمی کوردستاندا بەرھەمیانھێنا. بۆئەمەش جگە لەو مێژووە درێژە تراژیدییەی کە لەگەڵ چەوساندنەوەی ئایینی و کۆمەڵایەتییدا لەگەڵ دەسەڵاتدارێتی ناسیۆنالیزمی ھەرێمیی عێراقیی و کوردییدا ھەیانە، خاوەن مێژوویەکی تایبەتمەندی جینۆسایدیشن لەسەر دەستی داعش. بۆئەوەی ئەم سەرمایە رەمزیی و تراژیدیا ئینسانییەش بکەن بە ستراتیژێکی سیاسیی بۆ خۆدابڕانی ئەتنیی، پێویستیان بە رۆشنبیر و حیزب و رێکخراوی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی ھەیە کە نوێنەرایەتییان بکات و مێژووی تایبەت بەخۆیان بۆ بنووسێتەوە و وشیاری دەستەجەمعییان بۆ بەرھەمبھێنێت و کار لەسەر ئەکتیڤکردنی ئەم پرۆسەیە بکات. ئەو فاکتە سۆسیۆلۆژیی و سیاسییانەی لەبەردەستماندان، وامان لێدەکەن نەک تەنھا رەخنە لەو دیدگا ناسیۆنالیستییە کاڵفامە بگرین کە ئێزیدییەکان بە کەمکورد و بە موئامەرەچیی لە ناسیۆنالیزمی کوردیی دەبینن، بەڵکو پرۆسەی ئەتنییبوونی ئێزیدییەکان وەک دەرئەنجامی شکستی ئەزموونی ئەم مۆدێلە لە ناسیۆنالیزمی کوردیی تەماشابکەین کە نەیتوانی وێنەیەکی نوێ لە شوناس و وێنایەکی نوێ لە کوردبوون بەرھەمبھێنێت و پێشکەشی ئەم گروپە زوڵملێکراوەی بکات، تاوەکو وەلائەتی بۆی ھەبێت و ھەستبکات کە ھاونیشتیمانییەکی ھاوماف و ھاومێژوو و ھاوخاک و ھاوچارەنووسە و دەبێت لەھەموو چەوساندنەوەیەکی ئایینی و ھەڕەشەیەکی جینۆسایدکردن بپارێزرێت.
.gif)
■ دانا هەڵەبجەیی ئەمڕۆ زۆربەی میدیاکانی جیهان، هەواڵی خەڵاتی نۆبڵی بۆ ئاشتی بڵاوکردەوە، کە پێشکەش بە خاتو نادیە مورادکە قوربانییەکی دەستی توندوتیژی و شەڕانگێزیی سێکسییە لە عێراق و دکتۆر دێنس مۆکویگە، کە ڕزگارکاری ژنانی قوربانیی دەستدرێژی سێکسییە لە کۆنگۆ، کرا. هەندێک سەرکردەی باشور و کورد کە جاران ئەیانویست بیکەنە خۆراکی ڕیکلامی حیزبیی خۆیان، و هەندێكی تریش کە بۆ مۆنۆپۆڵکردنی دۆزەکەی بۆ دەسکەوتی حیزبی، ویستیان بەکاری بهێنن. بەڵام ئەم خاتونە نەچووە ژێربارییان، هەر بۆیە لە باشور پێشوازی و خێرهاتنیان نەکرد. کەچی ئیستا لە ماراسۆن و هەڵپەی و پیرۆزباییدان و خۆیان ئەکەنە خاوەنی ڕزگاربوونی و سەرکەوتنەکانی،،،. من زۆر لام ئاساییە، چونکە لە سیاسیەت ئاوایە؛ سەرکەوتن زۆر باوکی هەیە و شکست بێ باوک و هەتیوە، هەربۆیە پیرۆزباییەکانی سیاسی و سەرکردەکان، بڵقی ئاوە و بەندوداوە. زۆر لە خەڵک و کەسایەتی و نوسەر و ڕۆژنامەوانیش، هەریەکە بە دیدگەی خۆی شایەستەگی و پیرۆزبایی بۆ گوزارشت ئەکات،،،. بەڵام ئەوەی توشی وڕمان و سەمەرەی کردم، ئەو کۆمەڵە نوسەر و ڕۆژنامەوان و خەڵکە سادەن، کە گلەیی لە خاتو نادیە موراد ئەکەن، تەنانەت تا ئاستی تاوانبارکردنیشی، کە گوایە ئەم خاتونە کورد نییە، نەیوتووە کوردم، بە کوردی نانوسێت و نائاخافتوە، یاخود زۆر لەخۆباییانە خەڵاتی نۆبڵ بێ بەها ئەکەن، بە سیاسەتی ڕۆژئاوا و ئیمپریالیزمی ئەزانن!، لە دژی ئیسلام. ئەم کچە داماوە جگە لەوەی شەش برا و دایکیشی بەدەستی داعش کوژران، خۆیشی قوربانییەکی دەستی دەستدرێژی سیکسی دڕندانەی پیاوەکانی دەوڵەتی ئیسلامی بوو. کەچی هێشتا تاوانباری ئەکەن کە بۆ خۆی بە کورد نازانیت وەک ئێزیدییەکی باکوری عێراق ناوزەندیان کردووە،،،. ئاخر خۆ ئەو و کەسوکارەکەی لەبەر ئەوە پەلامار نەدراون کە عەرەب نین، بەڵکو لەبەر ئەوە خۆی و خەڵکەکەشی ئەنفال کران کە موسڵمان نەبوون. نادیە موراد خاوەنی ئاینێکە کە پەرتوکە پیرۆزکەی (مەسحەفا ڕەش) بە کوردی نوسراوە، ئیتر چ کەچفامێک ئەتوانێت لە کوردبوونی بێ بەری کات؟. هەرچەند داعش داب و نەریتی دورگەی عەرەبی و پەیامی ئاینێکی بە عەرەبی نوسرای هەڵگرتبو، بەڵام پەلاماری شەنگالی نەدا لەبەر ئەوەی عەرەب نەبون یان عەرەبییان نەزانییوە، ئیتر بۆ ئەم هەڵچونە نەژادپەرستی و قەومچییە، بەو کڵۆل و هەناوسوتاو و بێ باوانە ئەڕژن.... بۆ لە ناو داعشدا کوردی کەم هەبوو، کە بە بەرگ و بە زمانی کوردی، پەیامی پەیامبەریان ئەگەیاند و خەڵکیان سەرئەبڕی؟. پێشمەرگە وەک دۆخی جەنگ و ڕوبەروبونەوە و ئازادمەندانی گەلەکەی لەگەڵ داعشدا لە شەڕدا بوو، نەک وەک قوربانی و قۆچ و بەکەنیزەکراو، هەربۆیە حکومەتی سوریاش کە عەرەبن لە دژی داعش لە شەڕدا بوون، وەک پێشمەرگە،،. ئیتر بۆ ئەیکەن شەڕی کورد و عەرەب؟. تۆ ئەوەندە نەتەوەپەرەستی، جارێ بڕۆ دابونەریتی بەزۆر سەپێنراوی دورگەی عەرەب لە خۆت بکەرەوە، ئەوسا بانگی کوردایەتیە خەڵەفاوەکە بدە بەگوێماندا. ئەی هەر کوردایەتە نەبوو کە سەدان هەزاریان بۆ بەکوشتدا، و هەزارانی تریشی کردوەتە ملێونەر، ئیتر بۆ داوا لەو سەرزلانە ناکەن کە کوردایەتی کردونی بە سوڵتان، خەڵاتی ئاشتیتان بۆ فەراهەم بکات. چیتان داوە لە کچە ئەتکراوێکی دەستی داعش؟. ئەی ئەوە نییە، هەر وەک چۆن کەنیسەی فەڵەکانی بەغدایان ئەتەقاندەوە، چونکە موسڵمان نەبون، ئاواش بەتەمابوون لە نزیک کەرکوک پەلاماری کاکەییەکان بدەن و بە سەبایا و کەنیزە و ئەنفالیان بکەن، نەک لەبەر ئەوەی کوردن، بەڵکو دیسان لەبەر ئەوەی کە موسڵمان نەبوون و نین. کەسێک کە ئێزیدی بێت و خەڵاتی نۆبڵ وەربگرێت، وەک قوربانییەک، وەک بەزییەک، وەک ئەوەی سەرەڕای مردنی گیانیی خۆشی، کەچی وەک چالاکوانێک دەنگی کچان و ژنانی هاوشێوەی خۆی و گەلەکەی کە ئێزیدین، بە دونیا گەیاندووە، ڕوی ڕاستەقینەی داعشی بە دنیا ناساند، بۆ ئەبێت ئیرەیی پێ بەریت و تاونباری بکەیت کە بە سۆرانی قسەی نەکردووە!،،،. ئاخر کەسێک دەردی و ئازاری ئەنفال و ژەهرە ئاسمانیی هەڵەبجەی نەچشتبێت، لە ئاگری ناو دڵی نادیەش ناگات،،،. ئایا وەک مرۆڤێک(بێ دەمارگیری قەومچییەتی) مافی خۆت نییە کە شایستەگەی ئەو خەڵاتە بەڕوا بزانیت، کە دراوە بە کیژێک و خانمێکی پێشێلکراوی دەستی هەوەسی جاهیلیانەی مرۆڤە دڕندەکان؟. هەر کیژێک بۆ خولەکێک، خۆی بخاتە جێی خاتو نادیە، نەک خەڵاتی نوبڵ، گەنجی قارونیش بدەرێ، ئەو ئازاری کزەی جەرگەی خامۆش ناکات. تکایە بۆ خولەکێک بیر لە کارەساتەکەی نادیە بکەرەوە و هیچی تر مەڵێ، چونکە ئەوە بەنرخترین خەڵاتە بۆی،،،. . 05/10/ 2018 لاهای
■ ئیسماعیل خورماڵی هەفتەیەکە دەیان تەلەفۆن و سەدان نامە و کۆمێنتم بۆ هاتووە داوا دەکەن کە ئەنجامەکان واژۆ نەکەین، چونکە ساختەکاری کراوە و وەک تەنها بژاردە لێی دەڕوانرێت. بەو پێیەی ماستەرم لەکاگێڕی ستراتیجی هەیەو، یەکێک لەو بابەتانەش کەزۆر حەزم لێیەتی و بەخوول دەیڵێمەوە بیرکردنەوە ستراتیجیە، بۆیە بەکورتی حەز ئەکەم سەرنجی خۆم لەو بارەیەوە بخەمەڕوو: ئێمە چ بژاردەیەکمان لەبەردەستە؟ بژاردەی یەکەم: ڕەتکردنەوەی ئەنجامەکان و واژۆ نەکردنی، ئەوەی زۆرینەی خەڵکی داوای دەکات،،، ئەنجامەکەی: دەبینە پاڵەوان و ماوەیەک میدیاکان و تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان گەرم دەکەین، ئەنجامەکانیش وەک ئەوەی بەغداد بەکۆمەڵێ لەف و دەورانی یاسایی و پەرلەمانی و دادگا و هەڵای میدیاییدا دەڕوات و لەکۆتاییدا وەزعەکە وەک دەیان ساڵی ڕابردوو بەردەوام دەبێت و زەرەرمەندی یەکەم خەڵکی کوردستان و سودمەندی یەکەم ساختەکارانە. بژاردەی دووەم: بەجدی و بوێرانە کار بکەین بۆ دۆزینەوەی ساختەکاریەکان، یەکلاکردنەوەی سکاڵاکان و بەدواداچوونی کەمووکوڕییەکان. بەکورتی پوچەڵ کردنەوەی دەنگە ساختەکان، نەک سندوقەکان، چونکە پوچەڵکردنی سندوقەکان نادادگەرانەیە، دەنکی حەڵاڵ نابێت بسوتێت بەهۆی دەنگی حەرامەوە. ئەنجامەکەی: دەنگی ساختەکاران دەسوتێت و بەشێک لەمافی خەڵکی دەگەڕێتەوە، ڕاگەیاندنی ئەنجامی کۆتایی زۆر جیاواز دەبێت لە ئەنجامە بەراییەکان... واتە ژمارەی دەنگ و کورسیەکان گۆڕانکاری بەسەردا بێت و جۆرێک لە هاوسەنگی بۆ هاوکێشەکان بگەڕێتەوە. بەڕای من، بژاردەی دووەم ئەرکی سەرەکی ئێمەیە. ئەگەر بتوانین بەوکارە هەستین کۆمەڵە خاڵێکی ئەرێنی دەبێت وەک: ۱- یەکەم جار دەبێت لەمێژووی عێراق و کوردستان کۆمسیۆن پیشەییانە کار بکات و گۆڕانکاری لەئەنجامەکان بکات. ۲- بەرپاکردنی جۆرێک لەدادگەری و گەڕاندنەوەی ئومێد و هیوا بۆ خەڵکی بەپرۆسەی هەڵبژاردن. ۳- دامەزراوەیەکی بەهێز و پیشەیی بونیاد دەنرێت کەزۆر گرنگە بۆداهاتووی ئەم وڵاتە. ٤- ئاشتەوایی دروست دەکات و پێکهێنانی حکومەتی داهاتوو ئاسان دەکات بەهیوای خزمەتی خەڵکی و خۆشگوزەرانی بۆ خەڵکی کوردستان. چەندین خاڵی تری گرنگ کە نوسینەکە درێژ دەکاتەوە... بۆیە بەباشی دەزانم تا ئەو شوێنەی بوار دەبێت و لەتوانادایە، ئیمە کار لەسەر بژاردەی دووەم بکەین، ئەوە ڕێگا دروست و تەندروستەکەیە بۆ کارو خزمەت. هەرکات بەبنبەست گەیشتین و نەمانتوانی بەو ئەرکە هەستین، ئەو کات بیر لەبژاردەی یەکەم و هەر بژاردەیەکی تر ی گونجاو بکەینەوە... وێنەکە: لیژنەی باڵای سکاڵاکان بە ئامادەبوونی نوێنەری نەتەوە یەکگرتووەکان. کەتەنها لەکۆبونەوەی ئەمڕۆ ٥۸ سکاڵای سور و زیاتر لە ٥۰ سکاڵای سەوز و هەمان ژمارەش زەرد هەبوو لەهەولێر ، کە دەیان هەزار دەنگ پووچەڵ دەکاتەوە. بەئومێدی کوردستانێکی بەهێز و ئارام و بەراکردنی چاکسازی و ئاشتەوایی و گەشەپێدان و نوێبوونەوە. * ئەندامی ئەنجومەنی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن و راپرسی هەرێم
.gif)
■ مەریوان وریا قانع ھەموو ئەوانەی وادەزانن بەخشینی خەڵاتی نۆبڵ بە نادیە موراد بەخشینیەتی بە یەکێک لە قوربانییەکانی داعش بەھەڵەداچوون، ھەڵەیەکی گەورەش. ئەم خەڵاتە بە قوربانییەک نەدراوە کە ھێزێکی ترسناک بێبەزەییانە و بە مەبەستی وێرانکردنی جەستە و شێواندنی ڕۆحی دەستدرێژێ کردۆتە سەر. شوناسی نادیە موراد لە وەرگرتنی ئەم خەڵاتەدا شوناسی قوربانیی نییە، شوناسی ژنێک نییە کە بەزەییپیاھاتنەوە ستراتیژیی دەرکەوتن و ئامادەبوونی بووبێت لەبەردەمی دونیادا. بە پێچەوانەوە ئەم خەڵاتە بە ژنێک دراوە بەسەر قوربانیبوونی خۆیدا سەرکەوتوە و بووە بە بکەرێکی چالاکیی ناو ڕووداوە کارەساتاوییەکانی ژیانی خۆی و ژیانی سەردەمەکەی، بووە بە بوونەوەرێکی خاوەن بوێریی و چاوقایمییەکی کەم وێنە، بە کەسێک خاوەنی زمانێکی ئینسانیی بۆ گێڕانەوەی حیکایەت و وردەکاریی برینە ترسناکەکانی. نادیە موراد بە تەنھا قوربانیی نییە، ئەسڵەن ئەم ژنە کەسێک نییە تەسلیم بە قوربانیبوون بووبێت و لەناو ڕۆڵ و پێگەی قوربانیدا چەقیبێت، نەک ھەر ئەمە بەڵکو تەسلیم بە قەدەری ژنبوون و یەزیدییبوونیش نەبووە و ھیچ یەکێک لەم دووانە وایان لێنەکردوە بێدەنگ و بێجوڵە و بێحیکایەت و شەرمن و سەرکز بێت. نادیە موراد نموونەی ژنێکی ھێجگار بوێر و ئازایە کە ھەم ئیرادەی گێڕانەوەی کارەساتەکانیی ھەیە، ھەم زمانێکیشی ھەیە توانای ئەوەی ھەیە گێڕانەوە ئەو کاراساتەنە بکات بە ڕووداو، ھەم خاوەنی ئیرادەیەکە کە دەیکات بکەرێکی چالاک و کەموێنە و نەترس. مێژووی ئێمە و ناوچەکە پێویستیەکی حەیاتیی گەورەیان بەمجۆرە بکەرانە ھەیە، پێویستیان بە کەسانێکە نە ترسی سیاسیی و نەترسیی دینیی و نەترسیی کولتوریی نەتوانێت بێدەنگیان بکات. کەسانێکی قسەکەر کە زمان وەک دینامیت بەکاربھێنن و بوێری ئەوەیان ھەبێت برینەکانیان بگڕێنەوە و گێڕانەوەکانیش بگۆڕن بۆ ڕووداو. سڵاو لە نادیە مورد کە ھەموو ھێزە کۆنەپەرست و ترسنۆکەکانی دونیای ئێمە لێیئەترسن. سڵاو لە قوربانییەک کە لەڕێگای قسەکردنەوە قوربانیبوونی خۆی ناشت و زمانێکی بە دونیا بەخشی بۆ تێڕامان و گوێگرتن و لێکدانەوە لە کارەساتەکانی. ئەم خەڵاتە دیارییەک نییە بە نادیە مورادی قوربانیی دراوبێت، بەڵکو دانپیانانێکە بەو نادیە مورادە کە بەسەر قوربانیبوونی خۆیدا زاڵبووە. جارێکی تر سڵاو کەم ژنە ئازایە.
■ ئومێد جاف کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و راپرسی بەیاسایی ژمارە (٤ی ساڵی ٢٠١٤) دامەزراوە، پەیرەوی ناوخۆی ئەم کۆمسیۆنە لەلایەن ئەنجومەنەکەی دارێژراوە و پەسەندکراوە و بەفەرمی لە وەقایعی کوردستان بەژمارە (١٨٧ لە ١٤/٥/٢٠١٥) بڵاوکراوەتەوە. واتە پێویستە ئەنجومەنی کۆمیسیاران لە چوارچێوەی یاساو پەیرەی ناوخۆ بریارەکانی دەربکات. یاخود مافی هەمواری پەیرەویان هەیە بەمەرجێک پێچەوانەی بنەماکانی یاسا نەبێت، هەموارەکە دەچێتە بواری جێبەجێکردن لە دوای ئەوەی لە وەقایعی کوردستان بڵاو دەکرێتەوە. لە یاساو پەیرەوی ناوخۆی کۆمسیۆن دەقێک نەهاتووە کە ماف بدات بە ئەنجومەنی کۆمسیۆن باس لە پەسەندکردن یان نەکردنی ئەنجامە سەرەتاییەکان بکات، بەڵکو کۆمسیۆن وەک لایەنی جێبەجێکار کاری ئاشکراکردنی ئەنجامە نەک پەسەندکردن یان نەکردن. لەبەر ئەوەی کۆمسیۆن بە یاسا بێلایەنە و کاری جێبەجێکردن و راگەیاندنی ئەنجامی سەرەتای‌و کۆتایی و یەکلایی کردنەوەی سکاڵاکانە، سەرجەم ئەم قۆناغەکان رێکاری تایبەتی بۆ دیاریکراوە کە بە دەنگی کەمینەو زۆرینەی ئەنجومەن یەکلایی دەکرێتەوە. لایەنی زەرەرمەند مافی هەیە تانە بدات لەبریاری کۆمسیۆن لەبەردەم دەستەی دادوەری بۆ هەڵبژاردن لە دادگای پێداچونەوەی هەرێمی کوردستان، بریاری دادگا کۆتاییە بۆیەکلایی کردنەوەی کێشەکان. بریاری کۆمسیۆن بە ژمارە (٥٥ لە ٢٩/٩/٢٠١٨) لە برگەی (٥) کە باس لە پەسەندکردنی ئەنجامەکانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بە دەنگی (٣/٢) ئەنجومەن، یەک ناگرێتەوە لەگەڵ بنەماکانی یاسای کۆمسیۆن و پەیرەوی ناوخۆ، چونکە دەسەڵاتەکانی کۆمسیۆن بە حصری هاتووە لە ماددە (٥) یاسای کۆمسیۆن و ماددە (٣) لە پەیرەوەی ناوخۆی کۆمسیۆن، کە پێویستە لە هەموو قۆناغێک بریاری یەکلایی کەروەوەی هەبێ ئەنجومەن، ئەگەر ئەندامێک خۆپارێزی هەبێ لە بریارێکی ئەنجومەن دەتوانیت خۆپارێزیەکەی بە نوسین پێشکەش بە ئەنجومەن بکات و هاوپێچی کۆنوسی کۆبوونەوەی ئەنجومەن بکرێت. بەپێچەوانەوە بەئیلزامی لە ماددە (٣٧)ی یاسای هەڵبژارد ژمارە (١ی ساڵی ١٩٩٢) هەموارکراو هاتووە کە کۆمسیۆن رێژەی سەدی هەرقەوارەیەک بەدەستی هێناوە لەگەڵ ژمارەی کورسیەکانی رادەگەیەنێت، هەروەها ناوی پاڵیوراوە سەرکەوتووەکان رادەگەیەنێت. هەروەها بە ئیلزامی لە ماددە (٤ برگەی ٩)ی یاسای کۆمسیۆن هاتووە ئاشکراکردنی ئەنجامە سەرەتایەکان بەمەرجێک لە (٧٢) کاتزمێر تێپەر نەکات. بۆیە لە ئێستادا پێویستە ئەندامانی ئەنجومەنی کۆمسیارانی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن هەوڵی تەواو بدەن بۆ یەکلایی کردنەوەی ئەو سکاڵایانەی کە لەلایەن هاوڵاتی و قەوارەسیاسیە بەشدارەکان پێشکەش‌کراوە، لەگەڵ بە دواداچون بۆ ناوەرۆکی راپۆرتی رێکخراوە نێودەوڵەتی و ناوخۆیەکان، وردبینیکردنی تەواو پێش ئەوەی بریای قبول یان ردکرنەوەی سکاڵاکان بدەن. پارێزەرو شارەزای بواری هەڵبژاردن ئومید حمەرشید جاف
.gif)
■ سەرتیپ وەیسی كەریم دوای ئه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی كۆمسیارانی سه‌ر به كۆمسیۆنی باڵای سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌كان و ڕاپرسی هه‌رێم، به چه‌ند مانگێك به‌ر له هه‌ڵبژاردنی 30ی ئه‌یلولی په‌رله‌مانی كوردستان، بڕیاریدا بۆ هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان له ڕۆژی ده‌نگدان ته‌نها یه‌كێك له به‌ڵگه‌نامه‌كانی ( پاسه‌پۆرت، نفوس، ڕه‌گه‌زنامه‌و، كارتی نیشتمانی ) به‌كاربهێنرێت، هه‌ریه‌ك له پارتی و یه‌كێیتی ئاماده‌كارییان ده‌ستپێكرد، به‌مه‌به‌ستی دروستكردنی نفوس و ڕه‌گه‌زنامه‌ی ساخته. به‌ر له مانگێك زیاتر پارتی دیموكراتی كوردستانی به هه‌زاران ڕه‌گه‌زنامه‌و نفوسی به‌یه‌كه‌وه ساخته كرد، له‌به‌رامبه‌ردا یه‌كێتیی نیشتمانی كوردستانیش به ته‌نها زیاتر له 150 هه‌زار ڕه‌گه‌زنامه‌ی ساخته‌كرد، به‌بێ نفوس. به‌پێی زانیارییه‌كانی یه‌كێتیی، پارتی زیاتر له 200 هه‌زار ڕه‌گه‌زنامه‌و نفوسی به‌یه‌كه‌وه ساخته‌كرد بۆ ڕۆژی هه‌ڵبژاردن، پارتیش زانیاری ته‌واوی هه‌بوو یه‌كێتیی 150 هه‌زار ڕه‌گه‌زنامه ساخته‌كردوه به‌م شێوه‌یه: 120 هه‌زار ڕه‌گه‌زنامه بۆ سه‌رۆك لیست و 30 هه‌زاریش بۆ كاندیده‌كانی دیكه‌ی حزبه‌كه‌ی. پارتی زانیاری ته‌واوی هه‌بوو یه‌كێتیی ده‌یه‌وێ له ڕێگه‌ی ( ئاسایش و ده‌زگای دژه تیرۆر، چه‌ند ده‌زگایه‌كی دیكه‌ی سه‌ربازی) ساخته‌كاری بكات، به‌وه‌ی هه‌ركه‌سێك له كارمه‌ندانی ئه‌و هێزانه خۆیان و خانه‌واده‌كه‌یان له چه‌ندین بنكه‌و وێسته‌گه‌ی جیاواز هه‌ریه‌كه‌یان چه‌ندین جار ده‌نگ بده‌ن، بۆ به‌رگه‌گرتن له‌م هه‌وڵه‌ی یه‌كێتیی و به‌تاڵكردنه‌وه‌ی پلانه‌كه‌یان، پارتی ڕێگه‌و پلانی خێراو جیاوازی گرته‌به‌ر. له‌گه‌ڵ هه‌وڵی شكستهێنان به ساخته‌كارییه‌كه‌ی یه‌كێتی، پارتیش له سنووری خۆیدا پلان و ئاماده‌كارییه‌كانی بۆ ئه‌نجامدانی پلانی ساخته‌كاری، له سه‌دان بنكه‌و وێستگه‌ی ده‌نگدانی لاچه‌پ و شاراوه به ته‌واوی ئاماده‌بوو. شه‌وێك به‌ر له هه‌ڵبژاردن ( 29ی ئه‌یلول) پارتی دیموكراتی كوردستان، له ڕێگه‌ی نوێنه‌ره‌كانیه‌وه كۆمسیۆنی له‌و پلانه‌ی یه‌كێتیی ئاگاداركرده‌وه، بۆئه‌مه‌ش هانی هه‌ریه‌ك له ئیسماعیل خورماڵی ، ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی كۆمسیاران و نوێنه‌ری یه‌كگرتووی ئیسلامی و ڕێزان حه‌مه‌ڕه‌شیدی له گۆڕاندا، تاوه‌كو داوای كۆبوونه‌وه ئه‌نجومه‌ن بكه‌ن و له‌وباره‌یه‌وه بڕیارێ نوێ ده‌ربكه‌ن و، به‌ر له‌و ساخته‌كاریه گه‌وره‌یه بگرن، پارتی توانیشی قه‌ناعه‌ت به‌و كه‌سانه بێنێت ، به‌ڵام ئه‌و نوێنه‌رانه‌ی گۆڕان و یه‌كگرتوو نه‌یانده‌زانی پارتی بۆئه‌مه ئامانجی دیاریكراوی خۆی هه‌یه، كه فه‌شه‌ل هێنانه ساخته‌كاریه‌كه‌ی یه‌كێتیه. دوای ئه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی كۆمسیاران به چه‌ند كاژمێرێكی كه‌م به‌ر له ڕۆژی ده‌نگدان و دره‌نگانی شه‌وی 29ی ئه‌یلول، به بێ ڕه‌زامه‌ندی یه‌كێتیی له‌وباره‌یه‌وه كۆبوونه‌وه‌و كۆمه‌ڵێك بڕیاریان ده‌ركرد، یه‌كێك له بڕیاره‌كانیش ئه‌وه‌بوو: كه پێویسته له ڕۆژی ده‌نگدان نفوس و ڕه‌گه‌زنامه به‌یه‌كه‌وه به‌كاربهێنرێت، به‌مه‌ش هه‌وڵه‌كه‌ی یه‌كێتیی بۆ ساخته‌كاری شكستیپێهێنرا له لایه‌ن پارتيیه‌وه به هاوكاری گۆڕان و یه‌كگرتوو. یه‌كێتیی هه‌مان شه‌و له ڕێگه‌ی سه‌رۆكی لیسته‌كه‌ی و مه‌كته‌بی هه‌ڵبژاردن ڕایگه‌یاند: ئه‌وه گه‌له‌كۆمه‌ی پارتیيه له دژی یه‌كێتیی بۆئه‌م كاره‌شیان نوێنه‌رانی گۆڕان و یه‌كگرتوویان به‌كارهێناوه. له دوای بڕیاره‌كه‌ی كۆمسیۆن، یه‌كێتیی له ڕێگه‌ی (...) په‌یوه‌ندی به هه‌ریه‌ك له ( نێچیرڤان بارزانی و عومه‌ری سه‌ید علی و علی باپیرو سه‌ڵاحه‌دین بهائه‌دین) كرد، تاوه‌كو فشار له‌سه‌ر نوێنه‌ره‌كانیان بكه‌ن له كۆمسیۆن، بۆ ڕه‌تكردنه‌وه‌ی ئه‌و بڕیاره به‌په‌له، به‌ڵام سه‌ركه‌وتوو نه‌بوون. دره‌نگانی هه‌مان شه‌و (29 ئه‌یلول) دوای ئه‌وه‌ی یه‌كێتیی بێئومێد ده‌بێت له‌و چوار حزبه، په‌یوه‌ندی به پارتی دیموكراتی كوردستان ده‌كه‌ن و په‌یامی خۆیان ده‌گه‌یه‌نن، به‌وه‌ی به‌یانی پڕۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن له سنووری پارێزگای سلێمانی و هه‌ڵه‌بجه ڕاده‌گرن، به‌ڵام پارتی بێباكی خۆی نیشان ده‌دات و نایه‌ته ژێرباری هه‌ڕه‌شه‌كانی ئه‌و حزبه. دواتر سه‌رۆكی لیستی یه‌كێتیی به تیمه‌كه‌ی و حزبه‌كه‌شی ڕاده‌گه‌یه‌نێت : تازه بڕیاره‌كه دراوه‌و ده‌بێ مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا بكه‌ن و ڕه‌تكردنه‌وه‌ی ئه‌سته‌مه. به‌یانی 30ی ئه‌یلول هه‌ڵبژاردن ده‌ستیپێكرد پارتی دیموكراتی كوردستان پێیوابوو: تازه گۆڵی خۆی له یه‌كێتیی كردوه‌و له سنووری خۆشیدا به‌پێی پلانه‌كه‌ی خۆیان و به‌شێوازێكی ڕێكخراو ساخته‌كاریان ئه‌نجامدا، له‌به‌رامبه‌ردا یه‌كێتیی له دوای عه‌سر هه‌وڵیدا ئه‌و كاره ئه‌نجامبدات، به‌ڵام به ته‌واوی سه‌ركه‌وتوو نه‌بوو، هه‌ربۆیه‌ش هه‌ڵسا به‌جێبه‌جێكردنی پلانی Bی. به‌ر له چه‌ند خوله‌كێك به‌ر له‌ته‌واوبوونی پڕۆسه‌كه، یه‌كێتیی به‌شێكی پلانه‌كه‌ی به‌وه جێبه‌جێكرد، كه ته‌ركیزی خه‌ڵك و لایه‌نه سیاسییه‌كان و كۆمسیۆنی به ئاڕاسته‌یه‌كی دیكه‌دا برد، ئه‌مه‌ش دوای ئه‌وه‌ی سه‌عدی پیره، وته‌بێژی ئه‌و حزبه له به‌غداوه ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كانی ڕه‌تكرده‌وه‌و هێرۆ ئیبراهیم ئه‌حمه‌دیش به‌یاننامه‌یه‌كی له‌باره‌ی دژایه‌تی خۆی بۆ به‌رهه‌م ساڵح ده‌ربڕی بۆ بوون به سه‌رۆك كۆمار. یه‌كێتیی له نیوه‌رۆی هه‌مان ڕۆژ له ڕێگه‌ی د. رێبین، به‌ڕێوبه‌ری گشتیی كۆمسیۆن ده‌ستیكردبوو به جێبه‌جێكردنی پلانه‌كه‌ی، له‌سه‌ره‌تادا ئۆفیسی سلێمانی په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ ئۆفیسی گشتیی له هه‌ولێر بڕی و، هیچ داتاو زانیارییه‌كی نه‌نارد له نێویشیان ڕێژه‌ی به‌ژداریكردن له سنووری سلێمانی. یه‌كێتیی له سنووری هه‌ڵه‌بجه نه‌یتوانی كاری ساخته‌كاری ئه‌نجامبدات، به‌هۆی ئه‌وه‌ی به‌ڕێوبه‌ری گشتیی كۆمسیۆن له‌و پارێزگایه سه‌ر به كۆمه‌ڵی ئیسلامی بوو. ئه‌و په‌یوندیيه‌ی ئۆفیسی سلێمانی و ئۆفیسی سه‌ره‌كی به پچڕاوی مایه‌وه، تاوه‌كو 3 كاتژمێر دوای پڕۆسه‌كه؛ واته تاوه‌كو كاتژمێر 9ی شه‌و ئۆفیسی گشتیی ئاگای له هیچ له داتاو زانیارییه‌كانی ئۆفیسی سلێمانی نه‌بوو. زانیارییه‌كان ئاماژه‌به‌وه‌ده‌كه‌ن: له ماوه‌ی ئه‌و 3 كاتژمێره‌دا هیچ كه‌س نه‌یده‌زانی ڕێژه‌ی به‌ژداریكردن له‌و پارێزگایه چه‌نده، هه‌ربۆیه‌ش له‌وماوه‌یه‌دا یه‌كێتیی توانی به‌شێك له پلانه‌كه‌ی جێبه‌جێبكات، ڕێژه‌ی به‌ژداریكردنی هاووڵاتیانی سلێمانی بۆ له 54 % به‌رزكرده‌وه، له كاتێكدا ئه‌و رێژه به‌ژداریكردنه به‌ده‌ربوو له هه‌موو پێشبینییه‌كان و، جگه‌له‌وه‌ش له (8ی به‌یانی تاوه‌كو 12 نیوه‌ڕۆ) به‌پێی ئاماری كۆمسیۆن ڕێژه‌ی به‌ژداریكردن له‌و پارێزگایه له 9% بوو. پاش 3 كاتژمێر ئینجا لقی سلێمانی كۆمسیۆن ده‌ستیكرد به ناردنی داتاو زانیارییه‌كان، ئه‌م ڕه‌فتاره‌ی لقی سلێمانی كۆمسیۆن، به‌شێك له ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی كۆمسیارانی زۆر توڕه‌كردو، له‌ماوه‌ی ئه‌و چه‌ند كاتژمێره‌دا له كۆمسیۆن شه‌ڕو ده‌مه‌قاڵی له‌نێوان نوێنه‌رانی لایه‌نه‌كان دروستبوو، نوێنه‌ره‌كه‌ی یه‌كگرتوو له‌گه‌ڵ گۆڕان دوای پڕۆسه‌كه له كۆنگره‌یه‌كی ڕۆژنامه‌وانیان دا سازكردو هۆشداریان له‌وباره‌یه‌وه دا. زانیارییه‌كان ئه‌وه‌ده‌خه‌نه‌ڕوو: له ماوه‌ی سێ كاتژمێره‌ی دوای كۆتایی پڕۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن پارتی و یه‌كێتیی، كۆمه‌ڵێك په‌یوه‌ندی ته‌له‌فۆنی خێرایان له‌گه‌ڵ یه‌كدا ئه‌نجامداوه‌و، هه‌ردووك لا چاوپۆشیان له زۆر مه‌سه‌له‌ی په‌یوه‌ست به هه‌ڵبژاردن و ساخته‌كاری كردوه‌و، بارودۆخه‌كه‌شیان به‌ره‌و ئاڕاسته‌یه‌كی هێمنتر بردوه، چونكه به‌هۆی لێدوانه‌كه‌ی وته‌بێژی یه‌كێتیی و ڕه‌تكردنه‌وه‌ی ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كان، دۆخه‌كه به‌ره‌و ئاڵۆزی چووه‌و هه‌ڕه‌شه‌ی هه‌ڵدانه‌وه‌ی مه‌له‌فی یه‌كتریان كردووه. به‌پێی زانیارییه‌كان هه‌رچه‌نده یه‌كێتیی له‌وماوه‌یه‌دا له جێبه‌جێكردنی پلانی دووه‌مدا توانی به‌شێكی زۆر له ڕێژه‌ی ده‌نگه‌كانی زیادبكات، به‌ڵام ئه‌و ساخته‌كاریيه‌ی یه‌كێتیی له قۆناغی دووه‌مدا ئه‌نجامیدا، له ئاستی چاوه‌ڕوانی ئه‌واندا نه‌بوو، نه‌شیتوانی شوێنی پلانی یه‌كه‌میان بگرێته‌وه كه پارتی شكستیپێهێنا. ئێستا كه هه‌ڵبژاردن ته‌واوبووه‌و تاڕاده‌یه‌ك ئه‌نجامه سه‌ره‌تاییه‌كان دیاره، پارتی به ڕێژه‌یه‌كی یه‌كجار زۆر له پێشه‌وه‌یه، یه‌كێتیی پێیوایه: پارتی پلانی هه‌بووه بۆئه‌وه‌ی رێژه‌ی كورسییه‌كانی گه‌یاندۆته (44 بۆ 45) كورسی، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا 10 كورسی كۆتاو دوو كورسی لیستی سه‌رده‌م و سۆشالیستیش هی ئه‌و حزبه‌یه، چونكه پارتی ڕۆڵی هه‌بووه له هێنانی ده‌نگ بۆ ئه‌و لایه‌نانه، ئامانجی سه‌ره‌كی پارتیش ئه‌وه‌یه له حكومه‌ت و په‌رله‌مانی داهاتوودا زیاتر ده‌ستكراوه بێت. پارتی و یه‌كێتیی له‌ماوه‌ی پێش هه‌ڵبژاردن ناكۆكییی زۆریان هه‌بوو له‌باره‌ی پۆستی سه‌رۆك كۆمار، به‌ڵام له دوای ئه‌و گه‌له‌كۆمه‌ی پارتی له دژی یه‌كێتیی، زیاتر په‌یوه‌ندییه‌كان به‌ره‌و ئاڵۆزی ڕۆیشت، یه‌كێك له‌و هۆكارانه‌ی كه یه‌كێتیی له به‌غدا كاندیده‌كه‌ی نه‌كشانده‌وه په‌یوه‌ندی به‌و شه‌ڕه‌ی پشت په‌رده‌وه هه‌بوو، كه له هه‌ڵبژاردندا له دژی یه‌ك ئه‌نجامیاندا. ئه‌مه ته‌واوی ناوه‌ڕۆكی چیرۆكه‌كه نییه‌و، كۆتایی چیرۆكه‌ش نییه، هێشتا دونیایه‌ك زانیاری له‌وباره‌یه‌وه شاردراوه‌ته‌و، مه‌گه‌ر هه‌ر پارتی و یه‌كێتی و خوا بزانن، له‌ماوه‌ی ئه‌و 24 كاتژمێره‌دا چی ڕوویداوه ؟! مافی بڵاوكردنه‌وه‌ی پارێزراوه به‌بێ ناوهێنانی سه‌رچاوه‌كه‌ی ...
■ سەردەشت حەمەساڵح رێبازێكی دی، جیاوازە بۆ چەند نەوەیەكی راهێنراو بە چەمك و سیاسەتەكانی چەند دەیەی رابردو. بافڵلیزم، وێستگەیەكی نوێ بۆ سیاسەت و كاركردن. رەنگە زوبێ قسە لەسەر تەمەندرێژی بكرێ بۆ ئەم رێبازە، هەروەك زوشە قسە لەسەر باش بون یان باش نەبونی بكرێ. ئەم رێبازە، جۆرێ لە جوڵەو خەونی قەتیسماوی تیایە، كە پێشتر لەبەر بونی كاریزما یان كەسی یەكەمی حزب نەتروكاوە، بەڵام دوای نەمانی ئەوان دەرچەیان بۆ لواوەو تروكاون و پەلاماری خێران و بەرەو خەونی بیرلێكراوەو گەڵاڵەبو جەسورن. بەگشتی سەردەمەكە پێویستی بە جۆرێك لە سیاسەتی نوێ هەیە، بۆیە بافڵلیزم بازدانەكانیان بەسەر چەقبەستوییدا خێران، هەربۆیەش چاوەكان خراونەتەسەریان و لەسەریان وەستاون، بەتایبەت ئەم جوڵانەی بافڵ تاڵەبانی لە پرۆسەی سیاسی و كایەكەدا نوێن. نوێییەكە هەر لە جوڵەكانیدا نییە، بەڵكو رێبازەكە لەهێرش دەچێ، كە تیایدا پەلەكاری هەیە بۆ روخان و تواندنەوەی ئەو سەهۆڵە سیاسیەی لەوەوبەر كە بێزراوە! بەگورجی دەرگای خەونی رێبازەكە دەكرێنەوەو لە حەزی خەڵكیش ئاڵاوە. بەتایبەت بەرگێكی پێوەیە كە باوەڕی بە بونیادی باوك و دایكیش نییە، ئەم بێباكییە بۆ رابردو سەرنجبەرە! كاتێك كاری نوێ نمایش دەكات. لە چەند ساڵی رابردودا شەقام و نارەزایی هیچی لێ سەوز نەبو، بۆیە ئومێدەكە یان رونتر بڵێم تۆپەكە هاتۆتەوە یاریگای دەسەڵات، بۆیە بافڵ تاڵەبانی بە گۆڵكەری یاریگاكە دەبینرێت. باشترە ئەم رێبازە تەنها بەرامبەر ركابەرەكانی هەنگاو نەگرێتەبەر، بەڵكو گرنگتریشە كار لەسەر خودی ئەو ژینگەیە بكات یان ئەو حزبە بكات كە كارەكتەرە سەرەكییەكانی ئەم رێبازە تێیدا گەورە بون و ئێستا خاوەنی دەرفەتن. دەرفەتێك كە دەتوانێ كاریزمایی بەدەست بهێنێت. دوای رۆشتنی كەسە یەكەمەكان، ئاشكرا تر بڵێم، دوای كۆچی جەلال تاڵەبانی و نەوشیروان مستەفا، بێ مۆڕاڵی زەق بۆتەوە، سەنگەرگۆڕكێ سانا بوە، سەوداكاری بە كەسیەتیەوە بڵاوە، تەنانەت ئەوانەی موریدو نزیكی هەردو سەركردە دەردەكەوتن، وێنەی بێوەفایی و بێ باكییان جوان دەبینرێ، حزبەكانیان وەك ئەو پۆلەی لێهاتوە كە مامۆستای لێ نەبێ، فەوزایەكی بێتام. بۆیە بافڵلیزم، جیا لەوەی پێناسەیەكی نوێیە بۆ كارو سیاسەت، فۆڕمێكیشە بۆ بەرگرتن لە بەڕەڵایی و بەرژەوەندخوازی كارەكتەرە سیاسییەكان. كە چەند دەیەیەكە بە كۆن و نوێكانەوە بەرگی رۆژگار دەپۆشن و بەربەستن بۆ گۆڕانكاری راستەقینە، لەبەر یارییەكانی خۆیان و بەرژەوەندییە شەخسییەكانیان ناهێڵن ئەو بەستەڵەكە بشكێ كە ناوی ( ئۆخەی ئۆخەی، هەركەس بۆخۆی ) دەگونجێ بۆی. بافڵلیزم، وا دەریخستوە كە هەڵگری خەونی خەڵك و شەقامە، دەیەوێ بڵێ هیوا بەدی دەهێنم، لێ من دەترسێم، دەترسێم ئەمیش دواجار بچێتەوە سەر تموحاتەكانی پێشتر، دەترسێم تەنها بەرگێكی گۆڕی بێ. ترس بۆ؟ ئەم ترسە لەوەوە سەرچاوەی گرتوە كە سەرەتای رێبازەكە بە كڕین و پێدانی پلەو پۆست كارەكتەر كۆدەكاتەوە، كە ئەوە خامەیەكی تاقیكراوەن و باش نین و لە تاقیگەی خەڵك و رۆژگاردا ستۆكن. چونكە ئەوەی بكڕدرێ، دەشفرۆشرێ!. بەڵام ئەگەر كڕدراوەكان بۆ ئەوەبێ، سیاسەتی ئەم رێبازە وابخوازێ هەمویان بكڕێ و دواتر لەگەنجینەیەكدا فڕیان بدا كە شوێنی شیاویانە، ئەوا بەرەو دروستی دەڕوا. ئەگەریش بۆ مۆنۆپۆڵی دەسەڵات بێ و بیەوێ نەوە كۆنەكان بدات بەیەكدا، ئەوا رێبازێكی عومر كورت دەبێ و ناگاتە مەكتەب!. ئەوەی گرنگە بۆ رێبازی بافڵلیزم، تەنها سەركێشی نییە، بەڵكو گرتنەبەری سیاسەتێكی عەقڵانییە. مەرج نییە نوێكاری روخاندنی قەڵا كۆنەكان و دروستكردنی قەڵای نوێ و پتەوبێ، بەڵكو دەشێ هەندێ قەڵای كۆن بەدەمی ئەمڕۆ نۆژەن بكرێنەوە. ژیرانەتریشە بافڵلیزم، سەرقاڵی ئاهەنگی سەركەوتنەكانی نەبێ، بەڵكو ئامادەیی بكا بۆ سەركەوتنی بەردەوام. هیوادارم دوايی نەڵێین ( الیوم مثل بارحە) .
.gif)
■ باقر زوبەیدی ترەمپ بە روونی رایگەیاند كە سەرقاڵی دامەزراندنی " ناتۆی عەرەبییە" كە لە وڵاتانی كەنداو و میسر و ئوردن پێكدێت و بە پارەی سعودیە- كەنداو بۆ بەرنگاربوونەوەی " شەڕی داهاتوو". لەسەر عێراق پێویستە لە ئێستاوە خۆی ئامادەبكات بۆ فراوانكردن و دامەزراندنی سوپایەكی عەقائیدی ( حەشدی شەعبی و عەشایەری) بۆئەوەی ژمارەیان بگاتە 3 ملیۆن شەركەر بۆ رووبەڕووبونەوەی ئەو هێزانەی لە پشتی دەریا دێن وڵاتانێك لەناوچەكەدا گیرۆدەی كاروبارەكانییان پێویستیان بەو جۆرە بەرگرییەیە. شكستی چەند دەوڵەتێك كە بە گەورە ناونراون لە فراوانتركردنی بازنەی داعش لە عێراق و سوریا و هەروەها شكستیدا لە شەڕی یەمەن، وایلێكردوو پلانەكەی لە بەكارهێنانی قاعیدە و داعشەوە بگۆڕێت بۆ پلانی دامەزراندنی هێزێكی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی كە ببێتە ئەڵتەرناتیڤی ناتۆ، دوای ئەوەی كە ویلایەتە یەكگرتووەكان نەیتوانی پەیمانی ناتۆ ملكەچ و گوێڕایەڵ بكات و قۆڵی ئەوروپا بابدات. ئەمریكا بەڕێوەیە.. بەهەموو رێگا و ئامرازێك جەنگ لەدژی روسیا، چین، ئێران، ئەوروپا و چەند وڵاتێكی عەرەبی و ئیسلامیی بەرپادەكات، ئایا ئەو وڵاتانە سەركەوتوو دەبن لە بەرەنگاربووونەوەی هاوپەیمانی شەڕ و بەرەنگاریكردنی؟ و ئایا سەركەوتوو دەبن لە جڵەوكردن و شكستپێهێنانی ئەو پلانە شەڕەنگێزانە مەترسیدارەی لە رۆژئاواوە دێت؟ هۆشداری دەدەین.. كە وڵاتانی كەنداو دەبنە گۆڕەپانی ململانێكە و كوانوی ئەو شەڕەی كە دێت.
.gif)
■ كەمال چۆمانی لەدوای ٢٠٠٣ەوە، یەکێتیی/بنەماڵەی تاڵەبانیی و پارتیی/بنەماڵەی بارزانیی هەمو پۆست و ئیراداتێکی وڵاتیان برا-بەش کردوە، بە هەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار لە دەرەوەی ئەو رێککەوتنە، بۆ یەکەمجار بە پراکتیکیی رێککەوتننامەی ستراتیجیی لەقدەبێت. هێشتاش هەڵنەوەشاوەتەوە چونکە بەرژەوەندییەکان ئەو دوانە هەمیشە لەوە گەورەترن پرسی سەرۆک کۆمار بەتەواوی رێککەوتنە نادیموکراتیک و نانیشتیمانییەکانیان کۆتایی پێ بێنن. پارتیی دەڵێت 'ئەو پۆستە [سەرۆک کۆمار] و شێوازی دانانی ئەمجارەی، بە نوێنەرایەتیی و ئیستحقاقی گەلی كوردستانی نازانین." پرسیارێکی سادە بۆ پارتیی: ئێوە خۆتان لە خولی یەکەمدا چونەتە ناو کێبڕكێکەوە، کاندیدەکەتان دەرنەچوە، زانیوتانە دەرناچێت ئینجا كشاونەتەوە. ئێوە ئەگەر لە بنەڕەتدا نەچوبانە ناو هەڵبژاردنەکەوە، رێیتێدەچو ئێستا ئەو گلەیییە بکەن، بەڵام ئێستا ئەو گلەیییەتان نرخی نییە. پرسیارە سادەکەی من ئەوەیە؛ ئەگەر فوئاد حوسێن لە هەڵبژاردنەکە بیبردایەتەوە، ئەوکاتیش دەتانگوت ئەوە "نوێنەرایەتیی و ئیستیحقای گەلی کوردستان" نییە؟ نەخێر، واتان نەدەگوت. پارتیی هێشتا پێیوایە سیاسەتی کوردیی دەبێت لەلایەن بارزانییەوە دابڕێژرێت، تەنها هێزیش کە بە شایانی پشکداریی دەبینن، یەکێتیی و بنەماڵەی تاڵەبانیین. هیچ کاندیدێکی دیکەی کوردیشیان لا گرنگ نەبو، تەنها کاندیدەکەی یەکێتیی. ئەو عەقڵیەتیی تەماشاکردنی کوردستان وەک موڵکی کەسیی و بنەماڵەیی و حیزبیی، ویستی فاشیستانەی لە پشتە. لەناو سونەدا، بە هەمان میکانیزم کاندیدێک هەڵبژێردرا کە بەهێزترین کاندیدی سونە کە لە شەڕی داعشیش دەوری هەبوە و پێشتر وەزیر بوە، بەرانبەر گەنجێکی سونە دۆڕا. شیعەکانیش لە سونە و کورد باشتر بون؛ ئەوان کە زانیان کەس ناتوانێت کاندیدێکی خۆی یەکلابکاتەوە، رێککەوتن لەسەر کاندیدێکی بێلایەن، هەرچەندە بە هەمان میکانیزم بوە و ئێستا کاندیدەکە زیاتر کاندیدی "کوتلەی ئەکبەر"ە، بۆ نمونە کوتلەکەی عەبادیی ئیمزای لەسەر ئەو بەیاننامەیە نەکردوە کە داوا لە سەرۆک کۆمار دەکات بۆ راسپاردنی سەرۆک وەزیران عادل عەبدولمەهدی. بەڵام دەبێت پارتیی لەوە تێبگات ئەو کەڵەگایییەی لە هەولێر دەیکات، لە بەغداد ئاسان نییە چونکە بەغداد سەرکەوتوتر بوە لە دەستاودەستکردنی دەستەڵات لە بەغداد لەدوای ٢٠٠٣. ئەوە پێنجەم سەرۆک وەزیران و سێیەم سەرۆک کۆماری فیعلیین دەگۆڕێن، لە کاتێکدا لە هەرێمی کوردستان تەنها بۆ ماوەی دو ساڵ سەرۆک وەزیرانێک گۆڕاوە کە دەستەڵاتەکانی تەنها لە چوارچێوەی سلێمانیی و هەندێک پرسدا بو لە هەولێر و دهۆک. هەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار لە دەرەوەی رێککەوتنی یەکێتیی و پارتیی و هەردو بنەماڵەی تاڵەبانیی و بارزانیی، هەنگاوێکی پۆزەتیڤە -پێشتریش لەو بارەیەوە نوسیومە- بەڵکو ئەمە هەنگاوێک بێت بۆ ئەوەی لەناو پارلەمانی عێڕاق لەو چوار ساڵە هێزەکان چیتر لەسەر بنەمای ئێثنیسیتیی و طائیفە هاوپەیمانێتیی دروستنەکەن و پرسەکان پێشنەخەن، بەڵکو ئەو سیاسەتی موحاسەسە و بنەما ئێثنیسیتیی و طائیفییانە تێبپەڕێنن. ئەوکات چیتر هێزە راستڕەوە توندەکانی بەغداد و هەولێر ناتوانن کوردایەتیی و عوڕوبە و مەزهەبگەرایی بەکاربێنن بۆ گەوجاندنی خەڵک. بەڵکو ئەوە ببێتە بنەمایەک بۆ ئەوەی لە هەڵبژاردنی داهاتوی عێڕاقدا، لەبری ئەوەی دوای هەڵبژاردن هاوپەیمانێتییەکان دروستببن بۆ پێکهێنانی حکومەت، بەڵکو لە هەڵبژاردن هێزی کوردیی و شیعیی و سونیی و هتد... ببینین هاوپەیمانێتیی جیاواز دروستبکەن و دیموکراسیی لە عێڕاقدا هەنگاوێک بچێتە پێش. ئەوانەی دەڵێن ئەمە مەحاڵە، دەیانەوێت ئەو دۆخە هەنوکەیییە بمێنێتەوە. بۆ ئەوەی ئەو دۆخە تێبپەڕێت، دەبێت هێزەکان جورئەتیان هەبێت و عەقڵییەتی سیاسیی خۆیان بگۆڕن. شیعە و سونە و کورد زۆر نادیموکراتیکانە سێ پۆستی باڵای عێڕاقیان لەسەر خۆیان تاپۆکردوە، کەچی باسی مافی نەتەوە و ئاین و ئاینزاکانی دیکەی عێڕاق دەکەن. تاوەکو ئەو دابەشکارییە بمێنێت، هەرگیز نابینین ئێزیدییەک، کاکەیییەک، مەسیحییەک، کەلدۆ-ئاشورییەک یان ئەرمینیی و شەبەکێک ببنە سەرۆک وەزیران و سەرۆک پارلەمان و سەرۆک کۆمار، لە کاتێکدا لەوانەیە لەناو ئەو پێکهاتانە دەیان کەسی لێهاتوتر هەبێت بۆ ئەو پۆستانە. ئەمە دوەم تێكشکانە بۆ مەسعود بارزانیی دوای تێكشکانەکەی ریفراندۆمی ساڵی پار. پشکی سەرەکیی ئەو تێکشکانە بۆ دیکتاتۆرییەت لە قەرار دروستکردن دەگەڕێتەوە لەناو پارتییدا. پارتیی قبوڵی نییە قەرارەکان لەسەر بنەمای خوێندنەوەی هەمەلایەنەی مەسەلەکان دروستببن، بەڵکو ویستێکی کەسیی، بنەماڵەیی و حیزبییان هەیە و دەیانەوێت بیسەپێنن. ئەم کەڵەگایییە بۆ هەولێر دەخوات و دەتوانن سەرۆک پارلەمان دەربکەن و پارلەمان دابخەن، بەڵام کە دێتە سەر پارلەمانی بەغداد و ئەو پرسانەی کە پەیوەستن بە ئیقلیم و وڵاتانی دەرەوە، پارتیی دەبێت باشتر راوێژ بکات و بارزانییش لە تەواوی پرسەکان ئاگاداربکرێتەوە. بارزانی جاری دوەمیەتی لێکدانەوەی هەڵە بۆ روداو و پرسەکان دەکات، هەردو جاریش بە شکستی خۆی تەواوبوە.
.gif)
■ یاسین تەها زۆربەی لایەنە پەیوەندیدارەكانی عێراق كۆڵێك هیوایان بە عادل عەبدولمەهدی هەیە. ناوبراو ئیداری و سیاسییەكی قورس و بیرمەندو نوسەرێكی ئابوریی‌و ستراتیژیی ناسراوی عێراقە. سەدرییەكان بە دەستەگوڵی خۆیانی دەزانن بەوپێیەی لەئێستادا سەربەخۆیەو مەرجەكانی نەجەفەی تێدایە. حەكیم و مەجلیسی ئەعلا پێیانوایە ئەوان براوەن بەڕاسپاردنی، چونكە پێشتر سەركردەیەكی دیاری ریزەكانی ئەم ڕەوتە بووە. پارتی‌و یەكێتی شاگەشكەن بە هەڵبژاردنی، چونكە هاوڕێی نزیكی بنەماڵەی تاڵەبانی‌و بارزانییەو پێشتر چەندین جوتە پێڵاوی سەردەمی خەباتی لە چیاكانی كوردستاندا دڕاندووە. ئێران بە كەسێكی وەلائیی دەزانێت، چونكە نزیكترین كەس بوو لە محەمەد باقر حەكیم‌و عەبدولعەزیزی برای. باكگراوەندە كۆنەكەشی لە دەورانی چەپ، لای رەوتی مەدەنی خۆشەویستی كردووە، رەگەزنامە فەڕەنسییەكەی‌و هەردوو بڕوانامە ماستەرەكەی لە بواری كارگێڕی‌و ئابووری نزیكی دەكاتەوە لە ئەمەریكی و ئەوروپییەكان. خەڵكی باشوری عێراق پێی دڵخۆشن، بەوپێیەی لەئەسڵدا بنەماڵەكەی خەڵكی ناسریەن‌و بەقسەی خۆیان "شروگی"یەو ئەزانێت لە خەموژانی شۆرەكاتی ئاو. بەڵام سەرباری هەموو ئەمە، رێگای ناوبراو پڕە لەدڕك‌و داڵ‌و قۆناغێكی سەخت چاوەڕێی دەكات، تەنها یەك ساڵیش مۆڵەتی پێدراوە بۆ ئەوەی وێنەیەكی جیاواز لە خەراباتێكی گەورەدا پێشكەش بكات. عەبدولمەهدی لە 12 مانگدا دەبێت بەرەنگاری زۆر دۆسیە ببێتەوە لەوانەش: قەرزەكانی سەر عێراق، جێبەجێكردنی یاسای حەشد، كێشەی كەركوك‌و ناوچەی جێناكۆك، چەكی عەشایەر لە باشوور، كێشەی وشكەساڵی‌و كەمئاوی، شەڕەقۆچی ئەمەریكاو ئێران لەسەر خاكی عێراق، مەترسیی پاشماوەكانی داعش، مافیاتی فەسادو گەندەڵی حیزب‌و وەزارەتەكان، ئاوەدانكردنەوەی شارە كاولەكانی پاش شەڕو زۆر دۆسیەی تری ئاڵۆز. هاتنی عادل كۆتاییهێنا بە 15 ساڵ حوكمڕانی حیزبی دەعوە، بەڵام ئەگەر شكست بهێنێت رەنگە لەگەڵیدا سیستمی پاش 2003 بەتەواوی هەرەس بكات‌و ئەمیش كۆتا سەرۆك وەزیرانی ئەم تایپە حوكمڕانییە بێت، چونكە بارودۆخ بەبەرییەوە نەماوە. زۆربەی لایەنەكان یەكدەنگ بوون لە كاندیدكردنی عەبدولمەهدی، بەڵام ناوبراو هیچ كوتلەو هاوپەیمانێتییەكی راستەوخۆی نییە لە پەڕلەمان تا پشتیوانی بكەن‌و بەڕوونی نازانرێت لەمەولا كێ پاڵپشتی یاسایی بۆ هەنگاوەكانی دابین دەكات؟ جگە لەوەش تەمەنی هەڵكشاوە بۆ سەروو 75 ساڵ‌و وەك جاران حەوسەڵەی نەماوە. جاران لەتافی گوڕی خۆیدا هەمیشە وازنامەیەكی نوسراوی لە گیرفاندا بوو، چ جای ئێستا كە هەم تەندروستی‌و هەم بارودۆخەكە سەختترە. سەرباری هەموو ئەمانەش هێشتا گەشبینی بۆ سەردەمی ئەو زاڵترە لەهەموو ئەگەرێكی تر بەتایبەت كە برادەری نزیكی سەرۆك كۆمارەو پێكەوە گونجانی زۆر هەیە لەنێوانیان.
.gif)
■ كەمال رەئوف چەند مانگێك پێش وەفات كردنی تاڵەبانی، بۆ جاری سێهەم لەدەباشان چوومە دیدەنی، ئامانجی سەردانەكە گەیاندنی پەیامێكی گللەیی ئامێزی كاك نەوشیروان بوو، لەسەر جێبەجێنەكردنی هەندێك لەوخاڵانە، كە بریار بوو وەك دەستپێكی رێككەوتنێكی فراوانتری هەردولایان، یەكێتی وەك نیشاندانی نیەت پاكی ئەنجامی بدات. لە سەرەتای بەهاری 2012 سەردانەكان دەستی پێكردبوو، لەیەكێك لەسەردانەكان كە چاوپێكەوتنێكی رۆژنامەوانیم ساز كرد بۆ هاوڵاتی، ئارا ئیبراهیم هاوكارم بوو. دانیشتنەكان وا رێكدەخرا دوو بەدوو بێت، كۆتا جاری دیدەنیش، ناوەراستی مانگی هەشت بوو، ئەوكاتە مام جەلال بۆ چەند رۆژێك هاتبوەوە بۆ سلێمانی، لەودەمەدا پەیوەندیەكانی نێوان بزووتنەوەی گۆران یەكێتی، رووی لەهێوركردنەوە كردبوو، مەوعیدەكە پێشتر دانرابوو، دەبوو بۆ یەكتر بینینەكە بچمە دەباشان، ئەو رۆژە پێش ئەوەی بچمە دەباشان، شەو بەتەلەفۆن قسەم لەگەڵ كاك نەوشیروان كرد و ئاگادارم كردەوە لەمەوعیدەكە، ئەویش داوای كرد پێشتر بچمە لای لە گردی زەرگەتە تا لەنزیكەوە لەسەر سەردانەكە قسە بكەین، بەڵام ئەم جارە بینینەكە بەتەنها نەبوو، كاك نەوشیروان بۆ ئەوەی هەندێك لەبرادەرەكانی لەسەردانەكە ئاگاداربكاتەوە ئامادەی كردبوون و داوای كرد لەزمانی منەوە باسی ئاكامی سەردانەكانی پێشوو بكەم، تائەوانیش سەرنج و تێبینیەكانی خۆیان بخەنە سەر پەیامەكەی كاك نەوشیروان. دوایی وەرگرتنی پەیامەكە راستەوخۆ چوومە دەباشان، لەوێ مام جەلال چاوەرێ بوو، مام جەلال وەك سروشتی خۆی نیوەرۆخوانێكی رێكخستبوو، زۆر بە ئارامییەوە گوێی بۆ پەیامەكە راگرت، دواتر وتی" ئەوان هەقی خۆیانە رەنگە برادەرەكانی ئێمە كەمتەرخەمیان كردبێت، بەڵام وادەكەم ئەو گرفتانە بەخێرایی چارەسەر بكەین". چەند پێشنیارێكی تری بۆ نزیك بوونەوەكە كرد، لەوانە ئاگادار كردنەوەی پارتی و كاك مەسعود، چونكە رەئی وابوو بۆ ئەوەی ئەوان واتێنەگەن ئەم نزیك بونەوەیە بۆ پیلانە لەدژی ئەوان، دواتر باسی لەمیكانیزمی چارەسەرەكانیش كرد و پێشنیاری كرد سەردانی كاك مەسعود بكەم، دواتر وەك هەموو جارێك بەحورمەتێكی زۆرەوە باسی رۆڵی كاك نەوشیروانی كرد، بەجۆرێك قسەی دەكرد كە مرۆڤ نەتوانێت گومان و شكی هەبێت سەبارەت بە خۆشەویستی و پەرۆشی بۆ كاك نەوشیروان. ئەركی من ئەوەبوو هەندێك لەسەرنجە جدیەكان تۆماربكەم و وەك خۆیی بیگەیەنمەوە، بەشێكی تری قسەكان، كە گشتی بوون وەك وتووێژ باسم دەكرد. هەركەس كە لەنزیكەوە كاك نەوشیروانی ناسیبێت دەزانێت، كە ئەو بەسروشتی خۆی گوێگرێكی باش بوو، بەئارامی گوێی دەگرت، لەهەمانكاتیشدا حسابی بۆ بچوكترین دەربرین دەكرد، بۆ كۆتا جاریش هەستم كرد كە كاك نەوشیروان و مام جەلال لەخۆم باشتر لە پەیامەكانی یەكتر تێدەگەن و دەمزانی ویستێكی زۆر دروست بوە لەهەردولاوە بۆ نزیك بوونەوەی زیاتر. ئەمە جگە لەوەی دواتر زانیم لەپاڵ ئەو هەوڵەدا هەوڵی تریش لەئارادابووە بۆ نزیككردنەوە و لێكتێگەیشتنی نێوانیان، كە ئێرە شوێنی نییە باسی بكەین. هەر لەو ماوەیەدا بۆ چەند جارێك چاویان بەیەكتر كەوتبوو، لە 24/9/2012 وەك شاندنی گۆران سەردانی دەباشان كرا و بە رەسمی لە میدیاكانەوە بڵاوكرایەوە، دوا چاو پێكەونیش ئەو سەردانەی تاڵەبانی بوو بەچەند رۆژێك پێش نەخۆشكەوتنی سەردانی ماڵی كاك نەوشیروانی كردبوو. رۆژی 17/12/2012 هەواڵی نەخۆشكەوتنی مام جەلال لەمیدیاكانەوە بڵاوكرایەوە، من لەئۆفیسی رۆژنامەی هاوڵاتی لەگەڵ هاوكارەكانم سەرقاڵی ئیشكردن بووین، كەس زانیاری وردی لانەبوو كەچی رویداوە، هەندێك لایان وابوو وەفاتی كردوە، هەندێكی تریش گومانیان بۆشتی تر دەچوو، ئێمە وەك هاوڵاتی تەنها هەواڵی نەخۆشكەوتنەكەیمان بڵاوكردوە، پاش چەند دەقیقەیەك لەبڵاوكردنەوەی هەواڵەكە، كاك نەوشیروان تەلەفۆنی كردو پرسیاری ئەوەی كرد، چیت دەبارەی تەندروستی مام جەلال لەلایە. دوای قسەكردن وتم ئەگەر بە گوێی من ئەكەی تەلەفۆنێك لەگەڵ هێرۆخان بكە، دیاربوو پێشنیارەكەی قبوڵ بوو، بەڵام هیچی نەوت، پاش نیوسەعات تەلەفۆنی كردەوە، وتی تەلەفۆنم لەگەڵ كرد و پێشموتون چی بەمن ئەكرێت بیكەم، دواتر وتی دیارە باری تەندروستی جێگیر نییەو رەنگە بیبەنە دەرەوەی وڵات. چەند هەفتەیەك بەسەر نەخۆشكەوتنی مام جەلال تێپەریبوو، ئومێدی چاكبونەوەی خێرا و گەرانەوەی نەبوو، هەواڵەكان تەنها ئەوەبوون گەیەنراوەتە ئەڵمانیاو دكتۆرەكان دەڵێن هەموو هەوڵەكان بۆ ئەوەیە لەمردن رزگاری بكەن. لەنێوان یەكیتی و گۆرانیش نزیككەوتنەوەو رێككەوتن پەكیان كەوتبوو، چونكە پێشتر بە ئامادەیی هەردوكیان هەندێك گفتوگۆ لەسەر رێككەوتنەكە هەبوو هیچ كەس لە گۆران و یەكێتی ئاگاداری وردەكارییەكانی نەبوون. لەو سەروبەندەدا بەكارێك چووم بۆلای كاك نەوشیروان ئەو لەژوورەكەی خۆی بەپێوە وەستابوو، چەند كەسێكی تری لابوو، هێشتا بەپێوە بوو هەواڵی دەنگوباسی لێپرسیم، پاشان خۆی باسی تەندروستی مام جەلالی كردو بەتاسەوە وتی"ئەم جارە مام جەلال لەهەموومان رۆیی، چونكە ئەو رێككەوتنەكەی بەراست بوو، پرۆژەكەی ئێمەی بە گرنگ دەزانی و بەڵینی دابوو بیخاتە سەر سككە" بۆیەكەم جاربوو لەدوای ئەو هەموو یەكتر بینینە كاك نەوشیروان ئاوا ببینم كە بروای بەوەهێنابێت، مام جەلال بەراستیەتی بۆ رێككەوتن، بۆیە هەستم بەوەكرد بەنەخۆشكەوتنی مام جەلال كاك نەوشیروانیش بێئوێد بوو لەسەر كەوتنی رێككەوتن، بۆیە بە قوڵی وتی "مام جەلال لەئێمە رۆیی".
.gif)
.png)
.jpg)
.jpg)
