لەتیف فاتیح فەرەج  ئێستا لە سنوری قەزاكانی داقوق و خورماتوو ئەم گوندە كوردیانە وەك لەپی دەست خاڵین و هەندێك گوندی دیكەش تاپۆی كوردیان هەیەو عەرەبیان تیایە  ناوی گوندەكان : قەزای داقوق : 1-    جینگڵاوە  2-    ئاوای فەریق  3-    تۆپزاوە  4-    عەلی سەرای  5-    عەرەب كۆی  6-    عەلوەی پاشا  7-     شوكر جەیران  8-    شەشەكان  9-    تەپەی دووسەر  10-    سەی حوسێن  11-    سەی عەباس  12-    سەی نیعمەت  13-    شالیار  14-    هاواری گەرمیان  15-    رزگاری  16-    زەنقڕ یەك دووماڵی تیا ماوە  17-    سنور  18-    عەبدوڵا غانم  19-    عەنانە 20-    تەلمەغار  21-     مەتارە  قەزای خورماتوو 1-    پارە پارە  2-    خدر وەلی  3-    شۆراو  4-    پەڵكانەی سەیدەكان  5-    پەڵكانەی سەرحەد  6-    پەڵكانەی سالم  7-    غەڕە  8-    قوڕیچای نەهرەوان  9-    قوڕیچای گەورە  10-    بەلەگەی بچوك  دیارە شوێن و ناوچەكانی تری دەشتی نەینەواو سنوری دوبز و خانەقین باشتر نین خەراپتر نەبن . پێش ریفراندۆم ئێمە لە زۆربەی ئەو گوندانە چالاكی رۆشنبیری و هۆشیاری كۆمەڵایەتی و كاری رێكخراوەیی خۆبەخشانەمان كردووە ، تەنانەت داعشیش سەرەڕای داگیر كردنی هەندێكیان ، بەڵام نەیتوانی بە خەڵكەكەی چۆڵبكات ، بەشێك لە گوندەكانیش خۆیان هێزی خۆ پارێزیان دروستكردبوو ، ئێستا تەواوی ئەو گوندانە چۆڵن . ئەو گوندانە كە ناوم هێناون سەدان ساڵە ئاوەدانن و بە تاپۆ زەوی و زاری تاڵەبانی و داودی و كاكەیی و زەنگەنەو و كوردی دیكەن و لە سەردەمی بەعس و ئەنفال و پێشتریشا  بەشێكیان بە زۆر لە كورد سەندرابوون بۆ عەرەب ، لە دوای 200 ەوە خەڵكەكە بە خۆشیەوە گەڕانەوە ناوچەكانی خۆیان ، بەڵام لە 2017 بە دواوە خەریكە بە تەواوەتی لە دەست دەچن ، هەڵبەت ئەگەر هەر یەك لەمگوندانە بەلای كەمەوە  وا دابنەین 20 خێزانی تیابووە ، ئەوا بە گشتی 600 خێزان زیاتر دەكات خۆ ئەگەر هەر خێزانێكیش وا دانەین 5 كەسن ، كەواتەبە گشتی 3000كەس لەو گوندانەئاوارەو دەربەدەر كراون ، ئەوە لە كاتێكا زۆربەی ئەو گوندانە لە ڕووی خۆ بژێویەوە پشتیان بە خۆیان بەستبوو ، لێ‌ ئێستا لە دۆخێكی تردان .

رێبوار كەریم وەلی گوایە ئەردۆغان دەیەوێ بە درێژایی ٥٠٠ کم و قوڵایی ٣٠ کم ناوچەیەکی ئارام لەناو خاکی سوریا واتا کوردستانی رۆژئاوا درووست بکات و بەوەش ھەم مەترسیی تیرۆر لەسەر دەوڵەتی تورکیا کەم بکاتەوە و، ھەمیش بە درووستکردنی شارگەلێک لەو ناوچەیەدا، دوو ملیۆن ئاوارەی سوریایی لەو شارانە نیشتەجێ بکات. ئەو کردەوەیە بۆ تورکەکان وەکو داگیرکردنی عەفرین ناچێتەسەر، لەبەر چەندین ھۆکار. ١-رای گشتیی تورکیا بە ھیچ شێوەیەک لەگەڵ ئەوەدا نین کە وڵاتەکەیان لەوە زیاتر لە زەلکاوی سوریادا رۆبچێت و ئێستا خەڵکی تورکیا لەھەموو روویەکەوە و بەتایبەتیش ئابوری،مرۆیی و پەڕاوێزبوونی نێودەوڵەتی باجی سیاسەتە سەرەڕۆییەکانی ئاکەپە لە ھەمبەر سوریا دەدەنەوە. ٢- خەڵکی تورکیا باش دەزانن کە ئەوەی ئێستا، بۆ پەردەپۆشکردنی شکستی ئاکەپەیە لە ھەڵبژاردنەکان و، ئەو کردەوەیە وەکو دەرچەیەک بۆ دەربازبوون لە قەیرانی پەنابەرانی سوری لە تورکیا وێنا دەکات. ٣-تورکیا سەرباری رەزامەندیی ئەمریکا و ناڕەزایەتیی ئێران ئەگەر ئەو کارە بکات، دەبێتە داگیرکەر و پارچەکەری خاکی سوریا و، دوور نییە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی لەسەر ئاستی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی دژی ئەو کردەوە تاکلایەنانەیە بوەستنەوە کە بە دڵنیاییەوە کارەساتی مرۆیی بەدواوە دەبێت. ٤- لەمەودوا وەک ئەمریکاش دەڵێ ئیدی بەرپرسیاریەتیی ئەو داعشانە و ژنو منداڵەکانیان کەبەھەزاران کەس دەخەمڵێن و لەژێر کۆنتڕۆڵی ھەسەدە دان، دەکەوێتە ئەستۆی تورکیا و ئەردۆغان. ٥- لە حاڵەتێکدا کە تورکیا بتوانێ ئەو رووبەرەش داگیر بکات و بۆشی بچێتە سەر، دیسان ھەردەبێتەوە بە دراوسێی ھەسەدە! ئینجا تورکیایەک کە قەرزەکانی خۆی لە نزیکەی ٥٠٠ ملیار دۆلار داوە، بەکام پارە شاری نیشتەجێبوون بۆ ٣ ملیۆن ئاوارەی سوریایی پێ درووست دەکرێت؟ ٧- ئابوریی تورکیا بەرگەی ئەو شەڕە ناگرێت، ئەگەر درێژخایەن بێت و کورد بەرگری بکەن.

ئاسۆ حاجی   هەڵوێستی نوێی ئەمەریكا بە هەڵكردنی گلۆپی كەسك بۆ توركیا تا هێرش بكاتە سەر رۆژئاوای كوردستان گەلێك ئەگەر و پرسیاری دیكە دێنێتەپێش،ئایا توركیا لە سنووری نێودەولەتی سوریا دەوەستێ؟ ئامانج و داخوازی توركیا توركیا لە تەنها داگیركردنی رۆژئاوای كوردستان و باكوری سوریا فراوانترە،توركیا چاوی لەوەیە هؽزەكانی بگاتە شەنگال و تەلەعفەر بگرێت و رەنگە لە قۆناغی دووەمدا بگاتە موسڵیش. هاتنی توركیا بەو قوڵیە و ئەو روبەرە گەورەیە مەترسی جدی بۆ سەر هەرێمی كوردستانیش دروست دەكا لە كردنەوەی دەرگایەكی بازرگانی راستەوخۆ لەگەڵ بەغدا بكرێتەوە هەروەها بۆری راستەوخۆی نەوت لە ناوچەكانی عێڕاق و توركیا دروست بكرێ بەنێ تێپەڕبوون بە ناو خاكی هەرێمی كوردستان بەوەش لە رووی ئابوری گورزێكی گەورە لە هەرێمی كوردستان بدات. توركیا كە بە هەموو توانایەكیەوە كار بۆ زیندووكردنەوەی میساقی میللی سەردەمی عوسمانلی دەكا كە لە دوای تەواوبوونی تەمەنی رێككەوتننامەی سایكسپیكۆ بیكاتەوە ئەمری واقع و شەڕ بۆ گەڕاندنەوەی میراتی عوسمانلی بكات. ئەگەر توركیا هێرشی كرد و رۆژئاوای كوردستانی داگیركرد ئەوە جوگرافیایەك بەناوی رۆژئاوای كوردستان (كوردستانی سوریا) نامێنێ و كوردیش وەك نەتەوە دەبؽتە كەمینەیەكی لەبیركراو،چونكە ئامانجی گەورەی توركیا گۆڕینی دیمۆگرافیای ناوچەكەیە بە نیشتەجێكردنی عەرەبە سوریەكانی ئاوارەی توركیا كە خەلكی ئیدلب و حەلەب و ناوچەكانی دیكەن. پرسیاری گەورە ئەوەیە،بۆچی كورد لەو پارچەیەی كوردستان بەو چارەنووسە گەیشتن؟ئایا دەرفەت هەبوو ئەو مەترسیانە دروست نەببن و رێگایەكی دیكە بۆ درێژەدان بە حوكمڕانی خۆیان هەڵبژێرن، بە دڵنیایەوە دەكرا ئەگەر پەیەدە دەستبەرداری عینادی خۆی ببا و گوێیان لە ئەمەریكا و دۆستانی ئەوروپیان گرتبا بە دووركەوتنەوە لە قەندیل و نزیك بوونەوە لە خۆیان و هەوڵدان بۆ دروستكردنی ئیدارەیەكی هاوبەش لەگەڵ هێزە كوردیەكانی دیكە. ئایا ئێستا دەرفەتێك ماوە بۆ پاراستنی ئەوەی هەیە؟ بە بۆچوونی من تاكە دەرفەت كە لە پێش پەیەدە و رێڤەبەری خۆسەر ماوە ئەوەیە بە قسەی ئێرانی و روسیەكان بكەن و لەگەڵ حكومەتی سوریا بە هەرجۆرێك بێت رێك بكەوێ چونكە لایەنی كەم ئەو رێكەوتنە وجودی كورد لەو ناوچەیە دەپارێزێ و رەنگە بەشێك لە مافە نەتەوەیی و كلتوریەكانیش دەستەبەر بكەن.  

 عەدنان عوسمان هەڵبژاردنی خانەی راپەڕاندنی نویێ گۆڕان، هەرچەندە لە روی دەستوری بزوتنەوەکەوە، کارێکی ئاسایی و رۆتینی بو، کە دوو ساڵ جارێک پیادەئەکرێت، بەڵام بەهۆی باری خراپ و قەیرانی سەرکردایەتی لە حزبی کوردیدا، ئەم روداوە بو بەجێگای سەرنجی میدیاو ناوەندی سیاسی کوردستان. بە دیوی تریشدا لای خودی گۆڕانەکانیش مایەی هیواو وزەبەخشین و تەکانێکی گەورە بو لە ژیانی بزوتنەوەکەیاندا. پرسیارە گەورەکە، دوای تەواو بونی گەرموگوڕیی گۆڕانکاریەکە، ئەوەیە: ئەم بزوتنەوەیە لە ئێستادا بەنیازی چیە و دەیەوێت چی بگۆڕێت؟ بە چ میتۆدێک کارئەکات و ئاراستەی سیاسەتەکانی بۆ کوێ دەبێت؟ گەر بەنیازی گۆڕانکاریشە، ئەی ئەبێ هێزە مرۆییەکەی چۆن بخاتەگەڕ، بەتایبەت پاش ئەو هەمو نیگەرانی و زویر بون و تەنانەت وازهێنانەش کە جەستەی گۆڕانی ماندو کردوە؟ وەک گۆڕانخوازێک و ئەندامێکی نوێی خانەی راپەڕاندن، ئەمەوێت بە کورتی خاڵ بخەمە سەر ئەو پیتانەی گۆڕان بەنیازە تۆخیان بکاتەوە: پێشتر ، پیاوێکی پیری بەئەزمون، بە ورەی شۆڕشگێڕ و توانای گەنج و روحێکی یاخیەوە، توانی نەک هەر قەڵایەکی گەورەی بەرەنگاربونەوەو بەخشینەوەی هیوا بە ژیانێکی باشتر بنیات بنێت، بەڵکو توانی بە دڵفراوانیەوە، ئەو دامەزراوەیە گەشەپێبدات و لەسەرکەوتنێکەوە بۆ سەرکەوتنێکی تری ببات. لە ئێستادا ئەو گۆڕانە، هەم رابەرەکەی کۆچی کردوەو هەم دەنگ و سەنگی دابەزیوەو هەمیش کورسی پەرلەمانی بۆ نیوە داکشاوە. ئەرکی ستافی رابەرایەتی گۆڕانە( خانەو هەردوو جڤات) بە وردی لێکۆڵینەوە لە هۆکارەکانی ئەو دۆخە نوێیەی بزوتنەوەکە بکەن. بەڵام بەڕای من بەشی شێری پەیوەندی بە گوتاری بزوتنەوەکە هەیە بۆ دەرەوەی خۆی و کۆمەڵگا. گۆڕان چەقی جوڵەو گۆڕانکاریەکان بو، کە ئەوەش بە جەربەزەیی و وریایی و جورئەت و حەماسەوە پیادە دەکرا. ئێستای گۆڕان دەبێ بگەڕێتەوە سەر هەمان نەریت لە بەرهەمهێنانی جوڵە، لە قسەکردن لەسەر سەرجەم پرسە گرنگەکانی کۆمەڵگا، لە بونی گوتاری رونی ئازایانە، لە پەیوەستبونی ئەزەلی بە خەڵک و بەتایبەت زەحمەتکێشان و چینی مامناوەندی کۆمەڵگاوە. گرەوی بەهێزبونی گۆڕان و وەرگرتنەوەی متمانەی بەشێکی بەرفراوانی دۆست و لایەنگر و خەڵکی کوردستان، لەوەدایە گوتاری سیاسی بەهێز و رۆشن بەرهەمبهێنێت، خاوەنی جوڵەی سیاسی بەردەوام و ئازایانە بێت، سەنگەرێکی بەهێزی دەنگی ناڕەزایەتی و ریفۆرمخوازی و چاکەی گشتی بێت. گردەکەو بزوتنەوەکە ببنەوە قەڵایەکی قایمی هەمو دەنگێکی دڵسۆزانەی ئازادیخوازان. بەرامبەر ئەو کارە گرنگە، پێویستە گۆڕان پیاچونەوەیەکی ورد بە ژیانی ناوخۆیی خۆی بکات و وەک یەکەم تاقیکردنەوەی شێوازی ئاسۆیی حزبایەتی لە کوردستاندا، لە کۆنفرانسی گشتی داهاتویدا، ئەو کەلتور و پرەنسیپانە جێگیر بکات و ببێتە پێشەنگی گۆڕانکاری ریشەیی لە پەیکەرەی سەرکردایەتی و رابەرایەتی لە حزبی کوردیدا. پاراستنی شادەمارەکانی پەیکەرەی رێکخستنی ئێستای گۆڕان، واتە رابەرایەتی فەرشی و ئاسۆیی، ئەوەی کاک نەوشیروان و هاوڕێکانی بە وریاییەوە نەخشەیان بۆ کێشا، گرەنتی بەردەوامی گیانی گۆڕانکاری و هێنانە پێشەوەی وزەو توانای تازەو بەردەوامبونیەتی لەسەر پایە ئەسڵیەکانی خۆی، کە ئەوەش رێگە لە هیچ گۆڕانکاریەک ناگرێت لەهەر جومگەیەکی گۆڕان کە پێویستی بە پیاچونەوە بێت.

سەرتیپ جەوهەر  پرسی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لەسوریا و پەلاماری توركیا یەكێكە لەپرسە ئاڵۆزەكانی سوریا، هەر چەند مانگ جارێك ئەو پرسە دێتەوە گۆڕێ و جگە لەكورد بەشێك لەوڵاتانی ئەوروپاو ناوچەكە هاواریان لێ هەڵدەستێ‌. ئەوەی ئێستا توركیا داوای دەكات پەلاماردانی رۆژئاوای كوردستانە لە سەرێ كانیەوە بۆ گرێ سپی، بەدرێژایی زیاتر لە 100 كیلۆمەترو قوڵایی 5 كیلۆمەتر كە تەواوی گوندو شارەكانی سنورەكە دەگرێتەوە. بەپێی لێدوانی رەسمیی، ئەنقەرە دەیەوێت ناوچەیەكی ئارام دروستبكات و ئاوارەكانی سوریا لە توركیا لەو ناوچەیە نیشتەجێ بكات. ئەو ناوچەیەی توركیا دەیەوێ هێرشی بكاتەسەر زۆربەی هەرە زۆری دانیشتوانەكەی عەرەب نشینن. لە راستیدا دەیەوێ كورد لە رۆژئاوای كورستان بەدرێژایی سنورەكەی بڕبڕ بكات و جموجۆڵ و بەیەكگەیشتن لاواز بكات، واتە جزیرە لەكۆبانیی بەتەواوی داببرێت هەروەك كۆبانیی بەتەواوی لەعەفرین دابڕی. هاوكات ئەو ئەگەرەش بەتەواوی لەبار ببات كە گوایە كورد دەیەوێت دەستی بەئاوی دەریای ناوەڕاست بگات. بەپێی ئەو زانیارییانەی بەردەستن و مەنتقی مانەوەی هێزو هاوكێشەی ناوچەكە، پرسی كشانەوەی ئەو هێزانە زۆر زەحمەتە. لەلایەك ئەمریكا 6 سەربازگەی گەورەی لەرۆژئاوای كوردستان دروستكردووەو دووان لەو سەربازگانە بۆ ئەوە دروستنەكراون ئەو هێزانە بەمزوانە بكشێنەوە. هاوكات روسیاو ئێران كە نفوزێكی گەروەیان لەسوریا هەیە، ئەستەمە رێگە بەتوركیا بدەن، ئەمە سەرباری رێگریی بەشێك لەوڵاتانی ئەوروپا بەتایبەت فرەنساو ئەڵمانیا لەپەلامارێكی ئاوهای توركیا. خولاسەی كەلام، پێدەچێت وەك لەسەرەتای ئەمساڵ جارێكی دیكە دۆناڵد ترەمپ لەناكاو و بەبێ‌ ئاماژەی پێشوەختە كشانەوەی هێزەكانی لەسوریا راگەیاندو دوای ماوەیەك بەچەند قۆناغێك خۆی دزیەوە لەكشانەوەی هێزەكان و بگرە ئەمریكا هێزو هاوكاریی زیاتری رەوانەی رۆژئاوا كرد. ئەمجارەش بەهەمانشێوە لەدوێنێوە پاشەكشەیەك لەقسەكانی ترەمپ بەدیدەكرێت و ناڕەزاییەكانی ئیدارەكەی و لێپرسراوانی ئەمریكا بەروونی دیارە. هێشتا روون نییە، بەڵام ئەگەری بەهێز ئەوەیە ئەمجارەش ئەمریكا پەشیمان ببێتەوەو لەبەرامبەر پەشیمانبونەوەیشی بڕێك هاوكاریی دارایی لەوڵاتانی ئەوروپاو كەنداو بەدەستبهێنێت.

پەیكار عوسمان  - سیاسەت ئەگەر مانایەکی هەبێ، هونەری پاراستنی ژیانە، نابێ حەماسەت و هاشوهوشی شۆڕشگێڕی، خاڵیمانکاتەوەو لە هونەرو ژیان بفەوتێنین! - سەدساڵە کورد خۆی، نیوەی کێشەکانی خۆیەتی، ئەو نیوەیەش لە چاوی شۆڕش و لە لوولەی چەكی ئەبینم! چەك هەمیشە دۆخێکی ناکاو ئەخولقێنێ و لە دۆخی ناکاویشدا عەقڵ میوان نیەو بیرناکرێتەوە. ئێمەش کە لەسایەی چەکەوە، هەمیشە لە دۆخی ناکاوداین، یەعنی هەمیشە لە دەرەوەی عەقڵانییەتداین، دەردی ئێمەش هەر ئەوەیە. - هەمیشە "بەرگری"، بە خەیاڵی سەرکەوتن، ئەمانباتە شەڕەوەو لەوسەرەوە ئەمانداتە دەست شکست! هەمیشە بە خەیاڵی "مانەوە" چەك ئەکەینە شانمان و ئەو چەکە ڕووبەڕووی خراپترین جۆری لەناوچوون و نەمانەوەمان ئەکاتەوە! هەمیشە "شۆڕش" بە خەیاڵی ڕزگاری مەستمان ئەکاو کاتێ هۆشمان دێتەوە، شۆڕش خۆی لەپاڵ چوار سەردارەکەی تردا، ئەبێتە سەرداری پێنجەم و ئێمەش هەر بندەست! - کێشەی شەڕ پاساوەکانی شەڕە. هیچ شەڕێك نیە کە پاساوی نەبێت، بەرگری و ڕەوایەتی بەرگریش، هیچ نیە جگە لە پاساوێکی شەڕ! جا تا پاساوەکانی شەڕ "بە ڕەواو ناڕەواوە" لەپێ نەکەین، هەر پێڵاوێکی دڕاوین لەپێ ی شەڕداو ئاشتی نابینین. - لێرەدا من بانگەشەی تەسلیمبوون ناکەم و خۆم بە ئەوپەڕی بەرگریکار لە ماف ئەزانم، بەڵام دیدێکی ترم هەیە بۆ بەرگری و بۆ ماف و بۆ تەسلیمبوون! پێموایە یەك بەرگری هەیە کە بمانباتەوە سەر مانەوە، تەنیا بەرگری ناتوندوتیژ. هەرچی بەرگری توندوتیژیشە، هیچ نیە جگە لە ڕێگایەکی تری لەناوچوونی ئێمەو ئەگەر دوژمن سەرچاوە دەرەکییەکەی نەمانەوەمان بێت، شۆڕش ڕێك سەرچاوە خۆماڵییەکەی هەمان شتە. - تەسلیمبوونیش هیچ نیە جگە لە تەسلیمبوون بە سیحری چەك، ئاخر کێشەی چەك هەر ئەوەیە کە سیحری هەیە! سیحرەکەشی هەر ئەوەیە کە ئینسان بە سروشت، کائینێکی غەریزییەو بە کۆشش ئەبێ بە کائێنێکی بیرکەرەوە. وە ئینسان حەزی لەو کۆششە نیەو مەیلی بۆ لایەنە غەریزییەکەی هەیە کە هیچ ماندوبوونێکی ناوێ. هێزو چەك و کاردانەوەی توندیش، کۆدێکە بەر دیوە غەریزییەکەی ئینسان ئەکەوێ و بێ کۆشش یەکسەر سیگناڵ ئەبێ و شتەکە بیرکردنەوەیەکی ناوێ، بۆیە دایمە جمهوری زۆرەو بازاڕی گەرمە! - مافیش هەر ئەوەیە کە ئینسان بژی. بەهەر بیانوویەك بیدەی بە کوشت و ژیانی لێوەرگریتەوە، مافی پێشێل ئەکەیت. (لێرەوە پیاهەڵدان و تەقدیسکردنی بەرگری و شەهید، ئەوپەڕی پێشێلکارییە بە حەقی مرۆڤ، چونکە پێشەکیو موقەدیمەی بەکوشدانیانە). مانەوە خۆی بەرگرییە، بەرگری مانەوە نیە. ژیان خۆی بەرخودانە، بەرخودان ژیان نیە. - کورد دوو کێشەی سیاسی هەیە. لەناوخۆ کێشەی عەقڵانییەتی سیاسی. لەدەرەوە کێشەی ئەخلاقی سیاسی. سیاسەتی کوردی لەنێوان دوو خیتابی تەواو ناعەقڵانیدا گیری خواردووە. یەکێکیان ناعەقڵانیانە دەوڵەتی ئەوێ. یەکێکیان ناعەقڵانیانە دەوڵەتی ناوێ. ئەمیان نوێنەرایەتی حەزیكی خۆڕسك و مافێکی ڕەوا ئەکات، بەڵام خراپترین نوێنەرایەتی، چونکە تەنیا بوونی "حەزو ڕەوایەتی" بەس نیە بۆ فڕێدانی کورتانی دەوڵەت. ئەویتریان بە دیوەکەی ترا کورتانی فڕێداوەو جوگرافیایەك و خەڵکێك و سوپایەك و حوکمداریەکی سەربەخۆی ئەوێ، بەڵام دەوڵەتی ناوێ، لەکاتێکا دەوڵەت لەپێناسەیەکیدا هەر ئەوەیە! تۆ کە دەوڵەتت ئەوێ، فەرموو بناغەو کۆڵەکەکانی دامەزرێنە، کە سەرەکیترینیان پشتبەخۆبەستنەو تۆ داغانت کردوە! تۆ کە دەوڵەتت ناوێ، بۆ هەموو بناغەکانت چەسپاندوە بە پشتبەخۆبەستنیشەوە؟ دەی لەبری ئەمانە خۆت لەگەڵ دیمەشق تێهەڵکیشکردایە. - سیاسەتی عەقڵانی هەر ئەوەیە کە بژین و مەرگ بەسەر خۆماندا نەهێنین. بەڵام ئێمە لەبری ژیان و مانەوە، خەیاڵی سەرکردەکانمان کردوە بە چەقی سیاسەت! چۆن لەباشور خەیاڵی مەسعود ڕازیکەین و چۆن لە ڕۆژئاوا تیۆرەکانی ئاپۆ جێبەجێکەین، ئەگەرچی لەسەر حسابی مانەوەشمان بێت! مناڵێکی کورد زۆر لە خەوەکانی مەسعودو خەیاڵەکانی ئاپۆ گرنگترە، ئاخر تۆ دەوڵەتەکەی ئێرەو خۆسەرییەکەی ئەوێ، بۆ ئەو مناڵە دروست ئەکەیت، کە مناڵەکەت یا بەکوشت، ئیتر دەوڵەت و خۆسەری بۆ کێ؟ - دواتر ئەمەی ئێستا هەیە، جیهان بە حەربێکی عالەمیی دروستیکردوە، بە چوار کڵاشینکۆفی ئێمە هەڵناوەشێتەوە. کاری دروستیش هەر ئەوەیە کە بژین و بمێنینەوە تا جیهان خۆی گۆڕانێکی تر بەخۆی ئەدا. نەکئەوەی بمرین و نەمێنین لەپێناو موجازەفەیەکی مەسعود یان تێکستێکی ئاپۆ، یان بەتەمابین به چەکی پێشمەرگەو گەریلا سیستەمی جیهان بگۆڕين! - گرنگە ئاپۆ وەکو نوسەرو ئاپۆ وەکو سەرکردە جیابکەینەوە! چونکە ئەگەر وانەکەین، ئیتر توشی ئەو وەهمە ئەبین، كه ئەو چی لەکتێبەکانیا نوسی، ئێمە دێین لەسەر ئەرز جێبەجێ ی بکەین! خۆ ڕەنگە جوانبێت، بەڵام ڕەنگە لەدنیای واقعدا جێی نەبێتەوەو هەر زوو سەرمان بەر بەردی سیستەمی جیهانی بکەوێت و لە خەوە خۆشەکە خەبەرمان بکەنەوە. لێرەدا ئاپۆ چەن بیرمەندبێ و مەسعود چەن نابیرمەندبێ، لەوەدا هیچ فەرقیان نیە کە خەیاڵی هەردوکیان پەنی گەورەمان پێئەداو لە سیستەمی ئێستای جیهاندا جێ ی نابێتەوە. - کێشە دەرەکی و ئەخلاقییە جیهانییەکەش، هەرئەوەنیە کە دنیا کۆمپیوتەری دەوڵەتەو داتای نادەوڵەتی ناخوێنێتەوە. بەڵکو کێشەکە ئەوەیە کە سیاسەتی جیهانی بەرەو بێشەرمی و خاڵیبونەوەیەکی تەواو لە ئەخلاق ئەچێت کە پێشتر وانەبووە! مەسەلەن سەرۆکەکانی پێشتریش سعودییەیان هەر دۆشیوە، بەڵام وەکو ترەمپ بە ئاشکراو بێ شەرمانە داوای سەرانەیان نەکردوە! مەسەلەن گۆڕینی دیمۆگرافیاو سڕینەوەی دانیشتوانی ئەسڵی نیشتمانێك، بە هەموو میساق و پێودانگە جیهانییەکان پێشێلی ئەخلاقی سیاسیی و ئینسانییە.. دەی ئەردۆگان بە نهێنی نا، ئاشکرا هاوارئەکاو ئەڵێ سێ ملیۆن ئاوارە ئەبەمە ئەوێ!! ئەم کردە نائەخلاقیانە پێشتریش هەر کراون، بەڵام لەژێر پەردەو لەپشتی بانگەشەی ترەوە. هەر خودی سیاسەت "بە مانا نائەخلاقییەکەی" بریتییە لە دروستکردنی پەردەی ئەخلاقی بۆ ئەو شتە نائەخلاقیانەی لە پشتی پەردەوە ئەگوزەرێن. (بەڵام سیاسەتی ئێستای جیهان، بەتەواوی پەردەو دەرپێ ی بێ شەرمیی فڕێداوە.) - لەم دۆخەدا قسە هەزارەو چوار نا تەنیا یەکێکی بەکارە! هەرچی تەنازول خوا دروستی کردوە، بیکەن و ئەو شەڕە لادەن و ناوچەکە لە کاولکاری و سڕینەوەی دیموگرافی بپارێزن. چونکە ئەگەر وانەکەن، دواتر هەمان تەنازولەکان، زائید زەرەری شەڕەکەش دێتە گەردنمان. وەهمی قارەمانێتی بخەنە لاوەو بۆ جارێکیش بێت، با پێش ئەوەی ببین بە قوربانیی، قوربانیبوونی خۆمان ڕاوەستێنین! ئازایەتی ئەوەنیە مەرگەسات بەسەر خۆماندا بهێنین و دواتر بەسەر خۆماندا بگرین، ئازایەتی ئەوەیە لەمسەرەوە شتێك بکەین و نەگەینە لوشکەلوشكەکەی ئەوسەر! لەمپێناوەشدا نەك هەر لەگەڵ سوریاو ڕوسیا.. بەڵکو تەنانەت لەگەڵ خودی تورکیاش بکەونە گفتوگۆو هەنێ تەنازول و دۆڕانی بەشێکی شتەکان، باشترە لە دنیایەك شکست و دۆڕانی هەمووی. - خوایە گیان تۆش ئاوێ بکە بەو ئاگرەیا، دەی خۆ خوایەتی هەر بۆ دوو شتی وا باشە، خۆشت باشتر ئەزانیت.

 هیوا سەید سەلیم       لەماوەی تەنیا ساڵێكدا دوناڵد ترامپ ئەوە جاری دووەمە بە كتوپڕی و بەبێ ڕاوێژ لەگەڵ هیچ كەس لە ئیدارەی كۆشكی سپی بڕیار لەسەر كشانەوەی هێزەكانی لە سوریا دەدات، جاری یەكەم لە رێگەی تویتێك و ئەمجارەشیان لە رێگەی ڕاگەیەندراوی كۆشكی سپی ئەو بڕیارەی دا  . كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا بەو كتوپڕیە ئاماژەیە بە فەشەلی سیاسەتی ترامپ، بە تایبەت لەبەرامبەر ڕكابەرەكانی لە بەرەی رووسیا و ئێران و سوریا، وەك ئەوەی ماكگورگ نێردەی تایبەتی سەرۆكی ئەمەریكا بۆ شەڕی داعش لە خوولی سەرۆكایەتی ڕابردوو ووتی: (ئەو هەڵوێستەی ترامپ دیاریە بۆ رووسیا و ئێران و توركیا و داعش)  سەرۆكی ئەمەریكا لەو بڕیارەی ئەمجارەیدا باس لە ئایندەی دیلە داعشەكان دەكات، لەوبارەیەوە گازاندە لە فەڕەنسا و ئەلمانیا دەكات كە ئامادە نەبوون خۆیان لە هاوڵاتیەكانیان بە خاوەن بكەن، لە هەمان كاتدا ئۆباڵی چارەنووسی ئەو تیرۆرستانە دەخاتە ئەستۆی ئەورپا و توركیا و وڵاتانی ناوچەكە.   لە ئێستادا كە كۆشكی سپی چرای سەوزی بۆ داگیركردنی رۆژئاوا بۆ توركیا هەڵكردووە، دەكرێت هێزەكانی رۆژئاوایی كوردستان بەهەمان شێوە یاری بە كارتی دیلە داعشەكانی ژێردەستیان بكەن، وە بیانكەنە كارتی فشار لەسەر ڕای گشتی.  چونكە لە راستیشدا ئاسان نابێت بۆ هێزەكانی هەسەدە لە دووبەرە بكەونە جەنگ، بەرەیەك شەڕی پاشماوەی داعش و بەركەی دیكەش شەڕی داگیركاری توركیا.   تا ئێستا روون نیە كە  ئایا وەك جاری پێشوو ترامپ لەو هەڵوێستەی پەشیمان دەكرێتەوە یان نا، یان وەك خۆی ووتەنی ( بۆیەكجارەكی لەو شەڕە درێژخایەنە دێتە دەرەوە)   شەڕی توركیا و رۆژئاوایی كوردستان ئەگەر هەڵبگیرسێت، لەهەموو بوارێكدا زۆر نابەرابەر دەبێت، بۆیە كاتی ئەوە هاتووە كە رۆژئاوای كوردستان لە شێوەی هەلوێستەكەی ترامپ كەلك لە كارتی دیلە داعشەكان وەرگرێت، بیكاتە كارتی فشارە لەسەر هاوپەیمانی نێودەوڵەتی و وڵاتانی ناوچەكە.  شایانی باسە دوای شكستی داعش لەسەر دەستی هێزەكانی سوریای دیموكراتی لە باهۆز بە هەزاران چەكداری داعش بە خۆیان و كەسوكاریان كەوتنە دەست هێزەكانی هەسەدە، كە ئێستا بەشی زۆریان لە كەمپی هۆڵ دەستبەسەرن، كە خاوەنی وڵاتانامەی جۆراوجۆرن لەسەر ئاستی جیهان، لە ئەورپاوە بگرە تا ئەفریقا و وڵاتانی عەڕەبی .   لەماوەی ڕابردوو ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری رۆژئاوا هەوڵی زۆری دا لە رێگەی دامەزراندنی دادگایی نێودەوڵەتی چارەنووسی ئەو چەكدارە داعشانە یەكلایی بكاتەوە، بەڵام ڕای گشتی وەك پێویست لەو داواییەی رۆژئاوا نەهاتە پێش. بۆیە ئێستا كاتی هاتووە كە كارتی داعشە دیلەكان بكرێتە فشار تا جیهان بە گشتی و ئەورپا بە تایبەتی بۆ ئەو مەترسیە بێتە سەرخەت، هەروەها كاردانەوەی یەكێتی ئەورپاش لەسەر ئەو پێشهاتانەی ئێستای سوریا دەكرێت بكرێتە دەستپێك بۆ رێگری لە داگیركاری توركیا بۆ رۆژئاوای كوردستان و پەشیمانكردنەوەی ئەمەریكا لەو هەڵوێستە نا بەرپرسانەی لە بەرامبەر رۆژئاوایی كوردستان.     

زانا عەبدولڕەحمان  لە ووتاری پێشوومدا كە دەربارەی (یەكێتی و دۆخی سلێمانی و شێخ لاهور) نوسیبووم، لە لایەن هەندێ كەسەوە، وەها لێكدانەوەیان بۆ كردبوو كە بەندە تەنها بەشان و باڵی (شێخ لاهور)دا هەڵمداوە. لەكاتێدا تەنها باسی حەقیقەتێكم كردووە كە خۆم تیادا ئامادەگیم هەبووە. بەوجۆرە ناچارم لەم ووتارە دا هەندێك ووردتر بۆتان رووبكەمەوە . كە دەڵێم :تەسلێم بوون لەو سۆنگەیەوەیە كەخەریكە بێ ئاگادەبین لەوەی، پارتی رۆژ دوای رۆژ لە رێگەی سێكتەری بزنس و میدیا و كڕینی خەڵك ....هتد. خەریكە لە سنوری سلێمانی لق و پۆی لێدەبێتەوە و هەژموونی خۆی فراوان دەكات. هەركەسێك بە قوڵی یان بە سادەیی تەماشایی پرۆسەی كردنەوەی نوسینگەی رووداو لە سلێمانی بكات. تێدەگات لەوەی كە بازرگانەكانی سلێمانی چۆن بەڕیز وەستابوون بۆ ئەوەی نۆرەیان بێت تا قسەبكەن وەسف بكەن. هەندێكیان ئەوەندە بە زەلیلی قسەیان كرد ، بەش بەحاڵی خۆم شەرم دایگرتم چونكە كە كەسیاتیەكانی شارەكەی خۆم لە چ دۆخێكدان پەلە پروسكێیان بوو تا لە تیڤییەوە پەیام ئاراستەی ئەو سەركردانەی پارتی بكەن كە بەرپرسن بە رامبەر بە سیاسەتی رووداو ،. لەدڵەوە بەزەیم بەسلێمانیدا هات ئەمانە ئیستا واجهیەی بن دەمەوێت روو لە خەڵكی ئەم شارە بكەم روو لە یەكێتییەكان بكەم لێیان بپرسم ، ئەگەربێت و كەناڵێكی سەر بە یەكێیتی لەهەولێری پایتەخت بكرایەتەوە، یەك دانە بازرگانی ژێر دەسەڵاتی پارتی زاتی ئەوە ئەكرد بچیت ئامادەیی مەراسیمی كردنەوەی ئەو كەناڵەی یەكێتی بێت و بەقسەكانی بەشان و باڵی هەڵبدات و وەسفی بێسنوری بكات ؟ یاخود پارەكەی بخاتە خزمەتی ئەجێنداكانی و سپۆنسەری بەرنامەكانی بكات و ریكلامەكانی لەوێ بڵاو بكاتەوە، بێگوومان هەر ئەو پرسیارە وەڵامەكەی خێرا دەدرێتەوە كەكەس زاتی ئەوە ناكات ئەو سنورە بشكێنێت كە پارتی بۆی دیاری كردووە بەڵام ئەی بۆ ئەو بازرگانانەی دەساڵ لەمەو بەر هیچ نەبوون، لە سێبەری یەكێتیدا دەوڵەمەند بوون و ملیاران دۆلاریان كۆكردۆتەوە و یەكێتی بەچەكی خۆی دەیان پارێزێت ، بۆ بەو خێراییە دەگۆڕێن و كەسیش لێیان ناپرسێتەوە؟ بۆ تەنها گەنجە هونەرمەند و پەرلەمانتارەكانی سلێمانی لە سۆسیال میدیا هێرشیان لەسەرە ؟ ئەوە كێ یە كچە دەركەتووەكانی سلێمانی وەك سۆزانی وێنائەكات ؟ تەنها بۆ ئەوەی وێنەی سلێمانی ناشیرن بێت لە ئێوە ئەپرسم حیزبەكانی سنوری سلێمانی (سۆسیالیست و یەكگرتوو گۆران )و ئەوانی تر ئیستا لەكام بەرەدان لە بەرەی پارتین یاخودن بەرەی یەكێتی، سەپۆرتی كام سیاسەت ئەكەن ئەوەی لە هەولێر بەڕێوە دەچێت یان ئەوەی سلیمانی ؟ حیزبەكانی رۆژهەڵات كە هەموویان لە زۆنی سەوزەدان كەچی بەداخەوە بەشێكی زۆریان سەپۆرتی سیاسەتی پارتی ئەكەن. میدیاكارەكانی سلێمانی لە كام زۆن گەشەیان كرد ؟ ئەی ئێستا سەپۆرتی كام سیاسەت ئەكەن ؟ هونەرمەندە گەنجەكانی سلێمانی و كچەكانی ئەم شارە چی ئەكەن لە كەناڵەكانی هەولێر؟ شەقام و كوچەو كۆڵانەكانی سلێمانی ریكلامەكانی دراوە بەكام كۆمپانیا و كێن خاوەنەكانیان و كێش هاوبەشیانە؟ فێستڤاڵی هونەری و ئیڤێنتەكان پارەكانیان بۆ بەدزیەوە لە هەولێرە دێت بۆ سلێمانی؟ خاوەن زانكۆ ئەهیلەكانی سلێمانی كێن؟ سەپۆرتی سیاسەتی كێ ئەكەن؟ خاوەنە راستەقینەكانیان كێن ؟ تۆزێك وورد ببنەوە ئەزانن. مۆڵەكانی سلێمانی كێ خاوەنیانە؟ لە كوێ وە هاتوون ؟ دەی شار واتای چیە ئەگەر بازرگانی و هونەر و میدیا و شەقام و سەرچاوەی مرۆیی كە گەنجەكان چاویان لەكوێییە، بزانن سلێمانی چی لێكراوە،تێبگەن بە دزی ئێوەوە بەشێكی زۆری سلێمانی تەسلیم بەكێ كراوە، دیمەنەكان روونە ؟ ئێوە لێرە بێخەم سلێمانی تان بەجێهشتووە هیچ رێگریەك لەهەژموونی پارتی ناكەن بەڵام لاهور تاڵەبانی دێتە ناو جەرگەی هەولێر بۆ پارستنی ئێمە چۆن سوپاسی ناكەم ئەمەوێت هەڵوێستێكی (لاهور تاڵەبانی) بگێڕمەوە، سەوربەندی كاری پەرلەمانتاری شەوێك هەولێر بەهۆی دۆخی سیاسییەوە ئاڵۆزی تێكەوت چونكە بەیانی كۆبوونەوەیە بۆ گۆڕینی سیستەمی سەرۆكایەتی بۆ پەلەرمانی. پارتی فشاری زۆری بۆ پەرلەمانتارەكان هێنابوو، بە زەبری پارە بۆ كڕین ،بەزبری هێز بۆ ترساندن بەڵام خۆشبەختانە كەس مل نەدا. لەگوندی ئیتالی هەولێر گەمارۆ دراین. كۆبونەوەی پێنچ قۆڵی دەستێ پێكرد، هاوار بۆ هەركەس دەبەیت خۆی حەشار ئەدا و بەو نیازەی ئاگرە سورە لەخۆی دوورخاتەوە. لەپر كۆمەڵێك گەنجی خوێن گەرم بە چەك و ئۆتۆمبێلەوە خۆیان گەیاندە ناو گوندی ئێتاڵی لە هەولێر. تەلەفوونیان كرد ووتیان: كە ئێمە لەلای (لاهور تاڵەبانی ) یەوە هاتوونین تا ئەركی پاراستنی سەرجەم پەرلەمانتارەكان لەئەستۆی خۆمان بگرین لەهەر روودواێكی نەخوازراو. بۆهەواڵ پرسین سەرۆكی پەرلەمان تەلەفوون ئەكات بۆ سەرۆكی فراكسیونی یەكێتی گوێم لێی بوو ئەڵێت : كەس لەگردكەی گۆڕان لە سلێمانی وەڵام ناداتەوە. چی بكەین منیش "بە چرپە پێم ووت: بڵێ هێزەكە گەیشتوون" چی ئەبێت باببێت كاتێك گەیشتن ئێمە لەماڵی دكتۆر عیزەت سابیر كۆدەبووینەوە، بەشێكی زۆر پەرلەمانتارەكانی گۆران وكۆمەڵ و یەكگرتوو لای ئێمەبوون . كوڕە گەنجەكانی هێزەكانی (دژە تیرۆر)، زۆر ووریایانە بۆ پاراستنی ئێمە ئامادەگیان هەبوو، بەسەر چەند خاڵێك لە دەوروبەری پەرلەمانتارە گەمارۆ دراوەكان دابەش بوون ، بەتەواوەتی پلانی پاراستنی ئێمەیان كرد، بوونە دوو گروپ گروپێك بۆ پاراستنی سەرجەم پەرلەمنتارەكان ئەویتر لە دەوری ماڵی یوسف محەمەدی سەرۆكی پەرلەمان بوون هەتا هێوربونەوەی دۆخی هەولێر بە ئۆتومبێلی درع و چەكەوە سەرۆكی پەرلەمانیان پاراست. لەو كاتەدا تەنها هیوا ئەو هێزەی دژە تیرۆر بوو كە بۆ پاراستنمان ئامادەییان هەبوو. بەشێكی بەپرسەكانی یەكێتی بە بیانوی ئەوەی ئێمە هەڵەین خۆیان كردە كەڕەی شەربەت. لە ئێوەئەپرسم من پەرلەمانتاری حیزبێك بم، سەد هەزار چەكداری هەیە بەڵام سی گەنجی دژە تیرۆر بە فریامان كەوتن و ئێمەیان لە هەڕەشەكانی پارتی پاراست. ئەوە مێژووییەكە هەرگیز ئەو هەڵوێستە لە یاد ناكرێت. لەهەر ئەو شەوەكۆبونەوەو گفتووگۆداین، تەلەفۆنێك هات دوو پەرلەمانتاری پارتی كە ماڵیان لە هەمان كۆڵانی نزیك ئێمەبوو لەكاتی گەڕانەوەیان بۆ ماڵ،هێزەكەی دژە تیرۆر ئەیانگرن، تەلەفوونیان بۆ كردین ووتیان: كاكە وا نابێت لە میدیا ئەڵین فشارتان لەسەرە كەچی ئێوە ئیمەتان گرتووە! بە هاوكاری دژە تیرۆر نەجاتمان بوو. ئیتر بۆ لاهور تاڵەبانی فریاد رەس نیە؟ بۆ كورە گەنجەكانی دژەتیرۆر پاڵەوانین ؟ ماویەتی

  عه‌داله‌ت عه‌بدوڵڵا   شه‌راكه‌ت و تاكڕه‌وی له‌ فه‌رمانڕه‌واییدا، دووانه‌یه‌كی دژ به‌یه‌ك و پێچه‌وانه‌ن. ده‌بێ كۆمه‌كی به‌رپرسانی هه‌رێم بكه‌ین كه‌ خۆیان نه‌خه‌نه‌ داوی دووانه‌یه‌كی وه‌هاوه‌، یان به‌ سیاسه‌تی، عه‌ره‌ب وته‌نی(الكیل بالمكیالین) هه‌ڵوێست وه‌رنه‌گرن!. به‌ڵێ هه‌موومان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ین كه‌، ئه‌گه‌رچی كورد، به‌ به‌راورد، به‌ نه‌ته‌وه‌ی عه‌ره‌ب له‌ عێراق و هه‌ردوو پێكهاته‌ی شیعه‌و سوننه‌، كه‌مینه‌یه‌، ئه‌گه‌رچی له‌ په‌رله‌مانیشدا به‌ رێژه بێت‌ ناگاته‌ 19%ی كورسییه‌كانی ئه‌م دامه‌زراوه‌ ده‌وڵه‌تییه، به‌ڵام به‌رده‌وام داوای وابووه‌ كه‌ ده‌بێ، وه‌ك دووه‌م نه‌ته‌وه، ره‌چاو بكرێت و له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌ما سیاسییه‌ش له‌ فه‌رمانڕه‌واییدا هاوبه‌ش بێت.     واته‌، خۆمان، وه‌ك كورد، ده‌زانین كه‌ ئه‌و شه‌راكه‌ته‌ی له‌ به‌غدای داوای ده‌كه‌ین بنه‌مای یاسایی و دیموكراتیی نییه‌، به‌ڵكو بنه‌ماكه‌ی ته‌نها سیاسییه‌، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا پێداگری ده‌كه‌ین، له‌مه‌شدا كارێكی خراپمان نه‌كردووه‌، ئه‌مه‌، هیچ نه‌بێ، گره‌نتی ئه‌وه‌ ده‌كات كه‌ به‌ناوی زۆرینه‌وه، سته‌م له‌ كورد نه‌كرێت‌.    ئه‌وه‌ی كه‌ خراپه‌، ئه‌وه‌یه‌ كه‌، ئێمه‌ له‌ به‌غدا داوای شه‌راكه‌ت بكه‌ین له‌ كاتێكدا كه‌ كه‌مینه‌ین، به‌ڵام له‌ هه‌رێمدا ئه‌م پره‌نسیپه‌ به‌ ناوی زۆرینه‌ی په‌رله‌مانییه‌وه‌ پێشێل بكه‌ین و شه‌راكه‌ت له‌گه‌ڵ هێزه‌ سیاسییه‌ كوردییه‌كاندا ره‌ت بكه‌ینه‌وه‌!. لێره‌شدا مه‌به‌ستمان روون و راشكاوه‌. پارتی دیموكرات، ئیمزای رێككه‌وتنامه‌ی شه‌راكه‌تی له‌گه‌ڵ یه‌كێتیدا كردووه‌، به‌ڵام له‌ڕێگه‌ی زۆرینه‌ی په‌رله‌مانی و باڵاده‌ستیی خۆیه‌وه‌ له‌ ناو حكومه‌تدا، ئه‌م شه‌راكه‌ته‌ ره‌چاو ناكات!. هه‌ڵه‌ی گه‌وره‌ش ئه‌وه‌یه‌ كه‌ وا ته‌قدیر بكرێ، ئه‌و زۆرینه‌یه،‌ مافی ئه‌وه‌ت پێده‌دا رێككه‌وتنامه‌كان پشتگوێ بخه‌یت و به‌ ئاره‌زوو هه‌ڵوێست وه‌ربگریت و لایه‌نه‌كانی به‌رامبه‌ریش بێده‌نگ و ملكه‌چ!.     له‌دواهه‌ڵبژاردنی(2018)ی هه‌رێمدا، پارتی دیموكرات ته‌نها له‌ دهۆك و هه‌ولێردا براوه‌ بوو‌، له‌ سلێمانی و هه‌ڵه‌بجه‌دا‌ نه‌ك وه‌ك ركابه‌ره‌كانی له‌ هه‌ولێر و دهۆك نه‌بوه‌ هێزی دووه‌م و سێیه‌م‌، به‌ڵكو دوای دروستبوونی نه‌وه‌ی نوێ، هێزی چواره‌م و پێنجه‌میشی پێك نه‌هێنا!، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌وڵده‌دات كه‌، به‌هۆی كۆنترۆڵكردنی دامه‌زراوه‌ ره‌سمییه‌كانه‌وه‌، هه‌م هه‌ژموونی خۆی به‌سه‌ر ناوچه‌كانی ركابه‌ره‌كه‌یدا بسه‌پێنێ و هێزی ركابه‌ریان تێدا بێ ده‌سه‌ڵات بكا، هه‌م به‌ ناوی زۆرینه‌شه‌‌وه، شه‌راكه‌ته‌كه‌ی له‌گه‌ڵ هێزه‌كانی ترداو رێككه‌وتنه‌كانی‌، له‌كاری په‌رله‌مانی و ‌حكومه‌تیشدا، پشتگوێ بخات!.     ئاماژه‌كانی پشت ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ مه‌ترسیدارانه‌، چین؟: -  یه‌كه‌م: كۆكردنه‌وه‌ی زۆربه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌كانی حكومه‌ت له‌ده‌ستی سه‌رۆك وه‌زیرانداو بێده‌سه‌ڵاتكردنی ته‌واوه‌تی جێگره‌كه‌ی ته‌نانه‌ت له‌وه‌ی كه‌ وه‌ك رابردوو له‌سنوری نفوزی حزبه‌كه‌شیدا(سلێمانی و هه‌ڵه‌بجه‌) ده‌سه‌ڵاتی هه‌بێت كه تیایاندا یه‌كێتی یه‌كه‌می هه‌ڵبژاردنه‌كانه‌!. ئه‌مه‌ش یه‌كه‌مجاره‌، دوای 27 ساڵ، شتی وا رووبدات!.  دووه‌م: دانانی كۆمه‌ڵێك یاریده‌ده‌ر بۆ سه‌رۆك وه‌زیران كه‌ زۆربه‌یان به‌ ئینتیما سه‌ربه‌ پارتی دیموكراتن، ئه‌وه‌ش له‌و بوارانه‌دا كه‌ وه‌زاره‌تی تایبه‌ت به‌ خۆیان هه‌یه‌و پێویستییان به‌وه‌ نییه‌ یاریده‌ده‌ریان بۆ دابنرێت!. سێیه‌م: رێگری زۆرێك له‌ بریكاره‌ وه‌زیره‌كانی پارتی دیموكرات‌ له‌كاری وه‌زیره‌كانیاندا كه‌ سه‌ربه‌ یه‌كێتی و گۆڕاندا بن(له‌م باره‌یه‌وه‌، به‌ڵگه‌ هه‌یه‌ كه‌ بریكاری وه‌زیری ئه‌وتۆ هه‌یه‌ ته‌نانه‌ت بڕیاری جێگری سه‌رۆك وه‌زیرانیشی راگرتووه‌!). چواره‌م: هه‌ڕه‌شه‌ی ئیستفزازییانه‌ی په‌رله‌مانتارانی پارتی دیموكرات بۆ تێپه‌ڕاندنی هه‌ر بڕیارو یاسایه‌ك به‌ لۆژیكی زۆرینه به‌بێ حسابكردن بۆ تێزی هێزه‌ سیاسییه‌كانی تر.‌ پێنج: ره‌چاونه‌كردنی سیاسه‌تی یه‌كێتی و گۆڕان و هێزه‌ ئیسلامییه‌كان له‌ حكومه‌تدا سه‌باره‌ت به ئاشكراكردن و رێكخستنه‌وه‌و چاكسازی له‌ سه‌رچاوه‌كانی داهات و سیاسه‌تی نه‌وتی هه‌رێم. له‌مه‌دا، پارتی دیموكرات نایه‌وێت (250) هه‌زار به‌رمیلی نه‌وت راده‌ستی كۆمپانیای سۆمۆ0-ی عێراقی بكرێت و موماته‌ڵه‌ له‌م پرسه‌دا ده‌كات، ئه‌و هێزانه‌ی تریش پییانوایه‌ ئه‌مه‌ دواجار ده‌نگی به‌رهه‌ڵستكارانی به‌شه‌ بودجه‌ی هه‌رێم له‌ناوه‌نده‌ ره‌سمی و جه‌ماوه‌رییه‌كانی عێراقدا زاڵ ده‌كات و ئاكام ده‌بێته‌ هۆی بڕینی به‌شه‌ بودجه‌ی هه‌رێم له‌ موازه‌نه‌ی 2020دا و ئه‌گه‌ری سه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌ی قه‌یرانی ئابووریی هه‌رێم.‌    به‌ مانایه‌كی تر، خاڵی زۆر مه‌ترسیدار له‌ رێگه‌ی كابینه‌ی نوێدا ئه‌وه‌یه‌ كه‌، رێككه‌وتنامه‌كانی شه‌راكه‌تی نێوان هێزه‌ سیاسییه‌كان، مردار بكرێنه‌وه‌و حساب بۆ هێزه‌ سیاسییه‌كانی تر نه‌كرێت و سبه‌ی رۆژیش مه‌‌زه‌نده‌ بكرێت كه‌ كابینه‌كه‌ هیچ كێشه‌یه‌ك روی تێ ناكات!.     له‌ شوێنێكی تریشدا وتومانه‌ كه‌ ‌تا ئێستا روون نییه‌ ئه‌مه‌ی رووده‌دات سیاسه‌تی پارتی دیموكرات خۆیه‌تی‌، یان هی خودی سه‌رۆكی حكومه‌ت!، چونكه‌ هه‌موو ئاگادارین كه‌ ئه‌مه‌ سیاسه‌تی پارتی نه‌بووه‌ له‌ قۆناغی نێچیرڤان بارزانیدا. له‌ده‌ورانی ئه‌ودا، جێگری سه‌رۆك وه‌زیران ده‌سه‌ڵاتی به‌سه‌ر ناوچه‌كانی نفوزی حزبه‌كه‌یدا هه‌بوو، بۆیه هێشتا، ئه‌م پرسه‌ روون نییه‌،‌ ئه‌وه‌ی كه زۆر‌ به‌ زه‌قی روونه‌ ئه‌وه‌یه‌، ئه‌م سیاسه‌ته‌ تازه‌یه‌، هی هه‌ر كێ بێت، مینێكی چێنراوه‌و دره‌نگ یان زوو به‌ پایه‌كانی كابینه‌كه‌و به‌ دیاریكراویش به‌ په‌یوه‌ندیی هه‌ردوو هێزه‌ سه‌ره‌كییه‌كه‌دا ده‌ته‌قێته‌وه‌و ته‌نها له‌سه‌ر بڕیاری یه‌كێتی وه‌ستاوه‌‌.     ئه‌وه‌ی له‌ سنوری زانیاریی ئێمه‌دا بێت، یه‌كێتیی نیشتمانی قبوڵ ناكات كه‌ له‌سنوری ده‌سه‌ڵاتی خۆیدا كه‌ هێزی یه‌كه‌مه‌، بێ ده‌سه‌ڵات بێت، رێگه‌ نادات زوو زوو وه‌زیره‌كانیشی سكاڵای بێ ده‌سه‌ڵاتیی له‌ ناو حكومه‌تدا بۆ به‌رز بكه‌نه‌وه‌و له‌ دیاریكردنی سیاسه‌تی حكومه‌تدا وه‌زیری كارتۆنی بن‌، چونكه‌ هه‌موو ئه‌وانه‌ پێشێلكردنی رێككه‌وتنامه‌كانی شه‌راكه‌تن له‌ نێوان هه‌ردوو هێزه‌كه‌دا كه‌ به‌بێ ئه‌و رێككه‌وتنامانه‌ نه‌ په‌رله‌مان ده‌یتوانی له‌فۆرمێكی نیشتمانیدا كۆبێته‌وه‌، نه‌ حكومه‌تیش پێك ده‌هێنرا‌، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر هه‌ردووكیشیان هه‌بان، ئه‌وا ته‌نها وه‌ك په‌رله‌مانی حزبێك و چه‌ند هاوپه‌یمانێكی و ئیداره‌ی زۆنێكی دیاریكراو ده‌مایه‌وه‌.      ئێستا، دیسانه‌وه‌، په‌یوه‌ندییه‌كان ئاڵۆزن ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر به‌ زه‌قیش گوزارشتیان لێ نه‌كرێ. یه‌كێتی داوای دانیشتنی له‌ پارتی كردووه‌ بۆ چاره‌سه‌ركردنی ئه‌و كێشانه‌و پارتی ره‌تی كردۆته‌وه‌، ئه‌مه‌ش گومانی زۆری لای سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتی دروستكردووه‌، بۆیه‌ له‌ ئێستادا دیراسه‌ی چه‌ند سیناریۆیه‌ك ده‌كرێت بۆ چاره‌سه‌ركردنی ئه‌و كێشانه‌و پابه‌ندكردنی پارتی دیموكرات به‌ رێككه‌وتنامه‌كانی شه‌راكه‌ته‌وه‌، ئه‌گه‌ر هه‌وڵه‌كان سه‌ربگرن ئه‌وا ره‌نگه‌ كابینه‌ی حكومه‌تیش، قۆناغ به‌ قۆناغ، كارنامه‌كه‌ی له‌سه‌رتاسه‌ری هه‌رێمدا بچێت بواری جێبه‌جێكردنه‌وه‌، ئه‌گه‌ر سه‌ریش نه‌گرن و له‌ جێی شه‌راكه‌ت هه‌وڵی تاكڕه‌وی و پشتگوێخستنی تێزی هێزه‌ سیاسییه‌كانی تر بدرێت، به‌تایبه‌تیش یه‌كێتی كه‌ خاوه‌نی ناوچه‌ی نفوزی خۆیه‌تی و هێزی براوه‌ی یه‌كه‌مه‌ تیایدا، ئه‌وا چاوه‌ڕوانكراوه‌ كه‌ تاوتوێكردنی پلان(B)ی یه‌كێتی، سه‌رله‌نوێ، بێته‌ ئاراوه‌، ئه‌وه‌ش به‌ پشت به‌ستن به‌ مادده‌ی(119)ی ده‌ستوری عێراقی!، پێش ئه‌و پلانه‌ش، چڕبوونه‌وه‌ی گفتوگۆش له‌باره‌ی ئه‌گه‌ری كشانه‌وه‌ له‌ حكومه‌ت و په‌رله‌مان.

عه‌بدولستار مه‌جید      ئەگەرچی چاکسازیی هەرکەس ئەنجامی بدات جێگەی دەستخۆشیی و مایەی پشتیوانیکردنە چونکە سودی گشتیی تێدایە، بەڵام ئێمە لە هەرێمی کوردستان دەژین کە هێزە دەسەڵاتخوازەکانی هەرچی بێحورمەتییە بە یاسا کردوویانە و سڵیشیان لێ نەکردۆتەوە و چاوەڕێی ئەوەشیان لێ ناکرێت بەو یاسای چاکسازییەی باسی دەکەن دەست لە گەندەڵیی هەڵبگرن!خۆی هەندێک شت تاوانە و تاوانیش یاسای هەیە و یاساش سزای بۆ داتاوە، بۆ نمونە ئێمە بە (دزی) دەڵێین (گەندەڵیی) و بە (دز)ـیش دەڵێن (گەندەڵ)!ئێ شوێنی "دز" زیندانە نەک کورسی دەسەڵات و ئیدارەدانی کاروباری خەڵک، دزی تاوانە و دەستگیرکردنی جێبەجێکردنی یاسای دەوێ کە یاساکە خۆی هەیە و جێبەجێکردنی یاساش ئیرادەی دەوێت!باشە کەسانێک کە چەندین ساڵە پیسخۆری دەکەن و لە دزینی هیچ شتێکی موڵکی گشتیی سڵ ناکەنەوە و پشتی قایمیشیان هەیە، گرەنتی چیە بە دەرکردنی یاسایەک دەستی ئەمانە لە گیرفانی خەڵک و خەزێنەی گشتیی بهێنرێتە دەرەوە!چاکسازیی بەرلەوەی پێویستی بە یاسا هەبێت، لەسەر سێ پایەی گرنگ وەستاوە کە ئەوانیش (کەس و دەسەڵاتی چاک و نیەتی جدی و ئیرادەی بەهێز)ە ، دەسەڵاتێک خاوەنی ئەم سێ پایەیە نەبێت، هەزار یاساشی بۆ دەربکرێت، ٢٨ ساڵە چی کردووە و چۆنی هێناوە، دڵنیابە باشتر ناکات و چاوەڕێی باشتریشی لێ ناکرێت !بە هەرحاڵ ئێستا کە باس لە یاسای چاکسازیی دەکرێت، ئێمە هەموو توانای خۆمان لە فراکسیۆن لە چەسپاندنی عەدالەتی کۆمەڵایەتی و نەهێشتنی زوڵم و دزی و گەندەڵیدا خەرجدەکەین . هەر هێز و فراکسیۆنێکیش دژ بە چاکسازیی و نەهێشتنی گەندەڵیی بێت، ئەوا دەبێ وەڵامی جدی خەڵک بداتەوە و خەڵکیش چیتر ئەم دۆخە قبوڵ ناکات !

د،كامه‌ران مه‌نتك   توركیا ماوه‌یه‌كه‌ هه‌ڕه‌شه‌ی په‌لاماردانی رۆژئاوای كوردستان ده‌كات، له‌م چه‌ند رۆژه‌ی دوایی سه‌رۆكی توركیا رایگه‌یاند، ئه‌مڕۆ یا سبه‌ی هێرشه‌كه‌ ئه‌نجام ده‌ده‌ین، سه‌رباری ئه‌وه‌ی هێزه‌كانی سوریای دیموكرات به‌گوێره‌ی ریككه‌وتنی ئه‌مریكاو توركیا ده‌رباره‌ی ناوچه‌ی ئارام هیزه‌كانی خۆیان له‌ هه‌ندێك ناوچه‌ كشانده‌وه‌. ئه‌مشه‌و سه‌رۆكی توركیا په‌یوه‌ندیه‌كی له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی ئه‌مركیا ئه‌نجامداوه‌، ئێستا هه‌واڵی ئه‌وه‌ بڵاوبۆته‌وه‌ ئه‌مریكا له‌ چه‌ند خاڵێكدا هێزه‌كانی خۆی له‌ سه‌رسنووره‌كانی توركیا له‌ رۆژئاوای كوردستان كشاندۆته‌وه‌، ئه‌مه‌ش رێگا كردنه‌وه‌یه‌ بۆ سوپای توركیا بۆ ئه‌وه‌ی په‌لاماری رۆژئاوا بدات، واته‌ دووباره‌ بوونه‌وه‌ی سیناریۆی عه‌فرین، كاتیك به‌ر له‌ رۆژێك له‌ هێرشی سوپای توركیا رووسه‌كان هیزه‌كانی خۆیان كشانده‌وه‌! ئه‌م دۆخه‌ له‌ دوو ئه‌گه‌ر زیاتر هه‌ڵناگرێت، یاخود رێككه‌وتنیك له‌نێوان توركیاو ئه‌مریكا كراوه‌ و به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی خۆیان له‌سه‌ر حیسایی كورد یه‌كخستووه‌، یاخود ئه‌مریكا ده‌یه‌وێت توركیا بكه‌وێته‌ ناو گێژه‌نی رۆژئاوای كوردستانه‌وه‌، به‌ داخه‌وه‌ به‌گوێره‌ی ئه‌زموونی ئه‌مریكا له‌ ناوچه‌كه‌، وه‌ك له‌ جۆرجیاو چه‌چان و ئۆكرانیا بینیمان، ئه‌گه‌ری یه‌كه‌م زیاتر به‌ هه‌ند وه‌رده‌گیرێت. له‌به‌رئه‌وه‌ی له‌م رۆژانه‌ له‌سه‌ر خاكی سوریا گۆڕانكاری جدی له‌ هاوسه‌نگی هیز به‌دیده‌كریت. دوای ئه‌وه‌ی رووسیا یارمه‌تی رژێمی به‌شار ئه‌سه‌دی دا بۆ ئه‌وه‌ی زۆربه‌ی ناوچه‌كانی ژێر ده‌سه‌ڵاتی ئه‌وه‌ی پێی ده‌گوترا ئۆپۆزسیۆنی سه‌ربازی بگه‌ڕێنیته‌وه‌ ژێر ده‌سه‌لاتی خۆی‌، له‌ ناوچه‌ی ئه‌دله‌ب له‌سه‌ر داوای روسیا و بۆ له‌یه‌كگه‌یشتن له‌گه‌ڵ توركیا ماوه‌یه‌ك هێرشه‌كانیان راگرت، له‌ دونێوه‌ هێزه‌ ئاسمانیه‌كانی روسیا ناوچه‌ی ئه‌لب بۆردومان ده‌كه‌ن، ئه‌مه‌ش جۆره‌ سازشكردنیك نیشان ده‌دات له‌ نێوان توركیاو روسیا، ئه‌دلب به‌رامبه‌ر رۆژهه‌ڵاتی فورات، كه‌ ده‌كاته‌ رۆژئاوای كوردستان. كه‌واته‌ له‌و هاوكێشه‌یه‌دا ئاڵوگۆڕیك به‌دیده‌كرێت ( ئۆپۆزسیۆنی سوریا به‌رامبه‌ر كورد)، ئه‌مه‌ش زه‌نگێكی مه‌ترسیداره‌ بۆ كورد و واتای گه‌ڕانه‌وه‌ی هاوسه‌نگی هێزه‌ بۆ دۆخی به‌ر له‌ هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی بلۆكی رۆژهه‌ڵات، واته‌ گۆڕانی هاوسه‌نگی هێزی جیهانی ده‌ستپێكردنه‌وه‌و جێگیربوونه‌وه‌ی قۆناغێكی تر له‌ شه‌ڕی سارد!. كه‌ ئه‌مه‌ش واتای گه‌ڕاندنه‌وه‌ی سه‌روه‌ری و یه‌كێتی خاكی ئه‌و ده‌وڵه‌تانه‌ی كوردستانیان به‌سه‌ر دابه‌شكراوه‌، كه‌ به‌داخه‌وه‌ وا پێده‌چێت دیسان په‌رده‌یه‌كی ره‌ش به‌سه‌ر قۆناغێكی تر له‌مێژووی كورددا دابدرێته‌وه‌!.

سەلام عەبدوڵا   تێزێكی‮ ‬بەربڵاو لە عێراق و وڵاتە عەرەبییەكان هەیە كە هەرچی‮ ‬روودەدات،‮ ‬بەتایبەتیش ناڕەزایی‮ ‬خەڵك دەگێڕنەوە بۆ ئەوەی‮ ‬كە ئەوە پیلانی‮ ‬دەرەكییە،‮ ‬بەتایبەتیش وڵاتانی‮ ‬رۆژئاواو لەمەودواش ئیسرائیلی‮ ‬پێ تاوانبار دەكرێ،‮ ‬كە ئەمەش ئاسانترین‮ ‬ڕێگەیە بۆ شاردنەوە و پەردەپۆشی‮ ‬هۆكارە بنەڕەتییەكان و چەواشەكردنی‮ ‬جەماوەر‮. ‬ ئێستا ئەم تێزە گواستراوەتەوە بۆ وڵاتانی‮ ‬دەوروبەر و هەرچی‮ ‬لەناوخۆی‮ ‬خۆیاندا روودەدات ئەوا بە فیت و پیلانی‮ ‬دراوسێكانی‮ ‬لە قەڵەم دەدەن،‮ ‬چونكە تێزی‮ ‬پیلانی‮ ‬رۆژئاوا خەریكە ئەو بایەخەی‮ ‬نامێنێ و ناتوانرێ وەك پێشوو جەماوەری‮ ‬پێ فریو بدرێت،‮ ‬فەرموون ئەوەتا سەركردەی‮ ‬حزبێكی‮ ‬مەزهەبی لە عێراق زۆر بە‮ ‬ڕاشكاوانە دەڵێت‮: »‬ئەم خۆپیشاندانانە خەڵكی‮ ‬خاوەن بڕوانامەن و بە فیتی‮ ‬عیزەت دووری‮ ‬دێنە سەر شەقام و دژایەتی‮ ‬حكوومەت دەكەن‮!«.‬ جا ئەم عوزرە لە قەباحەت خراپترە،‮ ‬چونكە هەموومان دەزانین كە رژێمی‮ ‬پێشووی‮ ‬عێراق چ دڕندەیەك بوو بەرامبەر گەلانی‮ ‬عێراق و بەتایبەتیش گەلی‮ ‬كورد،‮ ‬كەوابێت هۆكار چییە دوای‮ ‬شانزە ساڵ لە حوكمڕانی‮ ‬لە عێراق،‮ ‬خەڵكی‮ ‬بەفیت و فەرمانی‮ ‬سەرانی‮ ‬رژێمی‮ ‬پێشوو بڕژێنە سەر جادەو كۆڵانەكانی‮ ‬بەغداو بەگژ دەسەڵات و حكوومەتدا بچنەوە‮. ‬ بەوپێیە بێت دەبێ لای‮ ‬خۆپیشاندەران و خەڵكی‮ ‬تووڕەی‮ ‬سەرشەقامەكان هێندە ئەم دەسەڵاتەیان لا قێزەون بووە كە خوازیاری‮ ‬رژێمی‮ ‬پێشوون بە هەموو تاوان و نادادی‮ ‬و هەمەجییەتییەوە و ئەوانیان لە حوكمڕانانی‮ ‬ئەمڕۆی‮ ‬بەغدا لاپەسەندترە‮.‬ لە‮ ‬ڕاستیدا گەر پاساوی‮ ‬ئەو سەركردە مەزهەبییە ئەوە بێت،‮ ‬ئەوا دیارە بەشێوەیەكی‮ ‬زۆر بێ مانا پەردەپۆشی‮ ‬ناڕەزایی‮ ‬خەڵك دەكات‮.‬ بەڵام ئەمانە بۆ‮ ‬ڕاستی‮ ‬ناڵێن؟ ئەمە،‮ ‬نە،‮ ‬زادەی‮ ‬تیۆری ‮ ‬پیلانگێڕانەو نە فەرمانی‮ ‬كۆنە بەعسییەكانیشە‮.‬ ئەمە زادەی‮ ‬گەندەڵییەكی‮ ‬لە‮ ‬ڕادەبەدەرەو حوكمڕانی‮ ‬بێسەروبەری‮ ‬بەرپرسانی‮ ‬پلە باڵای‮ ‬عێراقییە،‮ ‬فەرموون بزانن بە داتاو دۆكۆمێنت‮ ‬ڕادەی‮ ‬گەندەڵی‮ ‬لەم عێراقەدا گەیشتۆتە كوێ‮:‬ ‮- ‬عێراق دوانزەهەمین وڵاتی‮ ‬گەندەڵە لە جیهانداو شەشەمیشە لەنێو وڵاتانی‮ ‬عەرەبیدا‮- ‬شەفافیەتی‮ ‬نێودەوڵەتی‮.‬ ‮- ‬قەبارەی‮ ‬پارەی‮ ‬بەفیڕۆدراو لە عێراقدا لە كەوتنی‮ ‬سەددامەوە تاكو ئێستا‮ ‬(450)‮ ‬ملیار دۆلارە‮.‬ ‮- ‬رێژەی‮ ‬بێكاری‮ ‬گەنجان لە‮ ‬%40ی‮ ‬دانیشتوانی‮ ‬عێراقە‮- (‬عێراق‮ ‬37‮ ‬ملیۆنە‮) ‬واتا‮ ‬14.8‮ ‬ملیۆن بێكارە‮- ‬سندوقی‮ ‬دراوی‮ ‬نێودەوڵەتی‮.‬ ‮- ‬%80ی‮ ‬ژنانی‮ ‬عێراق بێكارن،‮ ‬رێكخراوی‮ ‬النما‌‌و ‮- ‬بڕی‮ ‬قەرزی‮ ‬كەڵەكەبووی‮ ‬سەر عێراق‮ ‬(125)‮ ‬ملیار دۆلارە‮ – ‬سندوقی‮ ‬دراوی‮ ‬نێودەوڵەتی‮-.‬ ئەمانە چەند‮ ‬ڕاستییەكن كە لە خەڵكی‮ ‬عێراق دەشاردرێنەوەو لە بڕی‮ ‬تێزی‮ ‬پیلانگێڕی‮ ‬دەكەنە پۆشاكی‮ ‬ئەو هەموو گەندەڵییە،‮ ‬ئیدی‮ ‬ئەم خۆپیشاندانانەی‮ ‬بەغداو خوارووی‮ ‬عێراق بۆچی‮ ‬بەهۆی‮ ‬ناڕەزایی‮ ‬خەڵكەوە نەبێت و بخرێتە سەر هۆكاری‮ ‬دیكە‮.‬

کامەران مەنتک ئەو خۆنیشاندانانەی چەند رۆژێكە بەغدای پایتەخت و ژمارەیەك لە شاری تری لە ناوەڕاست و باشووری ئێراق گرتۆتەوە، بەر لەهەموو شتێك دەرئەنجامی ئەو گەندەڵی و پاشاگەردانی و نا دادپەروەرییە، كە لەو ناوچانە دەگوزەرێت، سەرباری ئەو هەڵبژاردنە ساختەو بێهیوایانەی ئەنجام دەدرێت، دەسەڵاتی سیاسی لە بەغدا هیچ رەوایەتیەكی نەماوە، بۆیە هەموو مرۆڤێكی ئازادیخواز پێویستە پاڵپشتی و لایەنگری ئەو خۆنیشاندانانە بكات. بەڵام ئەمە تەنیا دیوێكی مەسەلەكەیە، دیوەكەی تری پەیوەندی بە رەهەندە هەرێمی و جیهانییەكەوە هەیە، كە چۆن ئەو مافە رەوایانانەی خەڵك دەخەنە دوو توێی بەرژەوەندە سیاسی و هاوسەنگیە هەرێمایەتیە ئاڵۆزەكان!.  بێگومان ئەمەش شتێكی ئاساییە، لەبەرئەوەی ئێستا ئێراق وەكو دەسەڵاتی سیاسی و جوگرافی كەوتۆتە ژێر كاریگەری راستەوخۆ و نا راستەوخۆی هێزە هەرێمی و جیهانیەكان، كە هەر لایەنەی دەیەوێت بەرژەوەندیه ستراتیژیەكانی خۆی بپارێزێت. دەرئەنجامی ئەو خۆنیشاندانانە هەرچیەك بێت هیچ لە بایەخی ئەوە ناگۆڕێت، كە سەرەتای قۆناغێكی نوێیە لە ئێراق بە ڕێوەیە، ئەو سەرەتایە بەرەو دوو ئاڕاستەی پێچەوانەی یەكتر كاردەكات، لە لایەك بۆ نەهێشتنی گەندەڵی دامەزراندنی دەسەڵاتێكی دادپەروەرانەتر، لە لایەكی تر بۆ قووڵكردنەوەی نا سەقامگیریەكان و بە سوریا كردنی ئێراق هەنگاو دەنێت. بەهۆی بوونی میلیشیاو هێزی چەكداری زۆرو جیاواز، بۆ ماوەیەكی رەنگ بێت زۆر دوور نا، ئەگەری دووەم بەهێزترە، كە بە داخەوە ئەمە دۆخەكە زۆر ئاڵۆزتر دەكات و دواتر دەگاتە ئەو ئامانجانەی خەڵك كاری بۆ دەكات، ئەمەش ماوەیەكی دەوێت و دەوەستێتە ئەو مامەڵە سیاسی و جیۆپۆلەتیكانەی لە پشت پەردەكانەوە لە نێوان هێزە هەرێمی و نێودەوڵەتیەكان ئەنجام دەدرێت. بڵێسەی سەركەوتنی ئەو خۆنیشاندانانە گومانی تیا نیە بۆ زۆر شوێن دەپەڕێتەوە چوارچێوە جوگرافیەكەی خۆی دەبەزێنێت و رەنگه بێت لە كۆتایدا سیستەمی سیاسی هەموو ناوچەكە بخاتە مەترسیەوەو گۆڕانكاریەكی بنەڕەتی لە فەزای سیاسەتی هەرێمی دروست بكات.  بەڵام ئەوەی گومانی تیانیە ئەو بڵێسەیە بەر لە هەموو شوێنێك دەپەڕێتەوە هەرێمی كوردستان!. ئەگەر لەبەغدا دەستكەوتی باش بە دەست بێت!. راستە دۆخی هەرێمی كوردستان بە بەراورد لەگەڵ پارچەكانی تری ئێراق جۆرە جیاوازیەكی هەیە، بەڵام لە رووی سیاسەوە دەسەڵاتدارانی ئەو هەرێمەش دووچاری هەمان ئەو نەخۆشیانە هاتوون، كە دەسەڵاتدارانی ئێراق تووشی بوون، تووڕەیی و بێزاری خەڵكی كوردستان هەرگیز لە تووڕەیی و بێزاری ناوچەكانی تری ئێراق كەمتر نیە، وەكو ئەوان متمانە بە دەسەڵاتداران و پڕۆژەی هەڵبژاردن نەماوە، دوا هەڵبژاردن رێژەی بەشدارینەكردنی خەڵك، كە زۆرینەیەكی رەها بوو ئاماژەیەكی روونە بۆ ئەوەی خەڵك لە كوردستانیش باوەڕی بە خەباتی سیاسی و پەرلەمانی نەماوە، ئەمە ئەگەری توندو تیژی و رووبەرووبوونەوەی چەكداری زیاتر دەكات لە هەر گۆڕانكاریەك لە هەرێم بێتە ئارا.  بە داخەوە زۆر لە خوێندەواران و چاودێرانی كورد پێیان وایە بەهۆی بێهیوابوونی خەڵكی كوردستان، ئەگەری پەڕینەوەی خۆنیشاندانەكان بۆ هەرێم زۆر نیە، بەڵام بە پێچەوانەوە، بێهیوابوونی خەڵك بەهۆی ملكەچ بوونەوە نیە بۆ ئەو دۆخە سیاسی و ئابوورییەی سەپێنراوەتە سەری، بەڵكو تەنیا ‌ بێ متمانەییە بەو هێزانەی لەسەر گۆڕەپانی سیاسیدا وەك گەڕۆكێك (مهرج) ێك نواندن دەكەن‌، نەك بێ متمانە بوون بە زەرورەتی گۆڕانكاری و دامەزراندنی دەسەڵاتێكی تر، كە رەنگدانەوەی ویست و خەونەكانی خەڵك بێت. ئەو هێزانەی لە گۆڕەپانەكەدان، هیچ كامێكیان ناتوانێت سەركردایەتی و پیشەنگی گۆڕانكاریەكی لەو شێوەیە بكات، بەڵام گۆڕانكاریە پۆزەتیڤەكانی ئێراق، ئەگەر لەبەرژەوەندی خەڵك بشكێتەوە دەبێتە هۆی سەرهەڵدانی خەڵك و دروست بوونی سەركردایەتی مەیدانی نوێ، ئەو كاتە ئەو هێزانەی لە ئارادان، بە هەموو رەنگەكانیانەوە دەخرێنە بەردەم دادگای خەڵك و بەرپرسیاریەتی ئەو هەموو تاوان و گەندەڵی و نادادپەروەریەیان دەخرێتە ئەستۆ. دەسەڵاتدارانی كوردی بە تەواوی دركیان بەمە كردووە بۆیە هەر لە ئێستاوە سیناریۆ بۆ‌ كەمكردنەوەو بڕینی هێڵەكانی ئەنتەرنێت و تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان دادەنێن.بەڵام ‌ لە كۆتایدا، كە زەنگی حەشرەكە لێیدا هیچ شتێك فریایان ناكەوێت!.  

مەریوان وریا قانع  ئەمڕۆ لەسەر شەقامی ژمارەیەک لە شارەکانی عێراقدا تادێت خوێنی زیاتر دەڕژێت و خەڵکی زیاتر دەکوژرێت. عێراق بەرەو ئەوە دەڕوات ببێتە گۆمێکی تری خوێن. کێشەکانی ئەم وڵاتە تا دێت گەورەتر و قووڵتر دەبێتەوە، تا دێت دەرەنجامە وێرانکەرەکانی ساڵانێکی درێژی خراپ بەکارھێنانی دەسەڵات و داھات و ھێز لە وڵاتەکەدا بەرجەستەتر دەبێت. تا دێت وڵاتەکە زیاتر و زیاتر باجی دروستبوونی نوخبەیەکی سیاسیی و ئابووریی تەواو گەندەڵ و دز و مافیایی ئەدات، نوخبەیەک لە دەرەوەی لانی ھەرەکەمی بەرپرسیارێتی سیاسیی و ئەخلاقیی و مێژووییدا، نوخبەیەک وڵاتەکە وەک قاسەیەکی گەورە ئەبینن بۆ دزین. ئەوانەی ئەمڕۆکە حوکمی ئەو وڵاتە دەکەن ھەموو ماناکانی وڵاتبوون و دەوڵەتبوون و نەتەوەبوونیان لەو وڵاتە و لە خەڵکەکەی سەندۆتەوە. عێراقی ئەمڕۆکە ھەرچییەک بێت ”دەوڵەتی نەتەوە“ نییە، دەوڵەتێک نییە حوکمی نەتەوە یان میلەتێک بکات بەناوی ”نەتەوە“ یان ”میلەتی عێراق“ەوە، یان نەتەوە و میلەتێک بێت دەوڵەتێکی ھەبێت بەناوی ”دەوڵەتی عێراق“ەوە. ئەوەی ھەیە و لە عێراقدا ئامادەیە نە دەوڵەتە و نە نەتەوە. لە عێراقدا دەوڵەت بوونی نییە چونکە یەکێک لە مەرجە ھەرە سەرەتاییەکانی بوونی دەوڵەت ”مۆنۆپۆڵکردنی بەکارھێنانی توندوتیژیی“ە. ئەمڕۆ لە عێراقدا تەنھا دەوڵەت خاوەنی ھێزی سەربازیی نییە کە ماف و توانای بەکارھێنانی توندوتیژیی شەرعی ھەبێت، بەڵکو چەندان ھێزی میلیشیایی گەورەو بچووک، بە ئینتیمای دینیی و تائیفیی و ئەتنیی و ئیقلیمی جیاوازەوە ھەن و کاردەکەن. خاوەن چەک و جبەخانەی گەورەن و لەم سەری وڵاتەکەوە بۆ ئەو سەری وڵاتەکە، بە ھەرێمی کوردستانەوە، تەڕاتێن دەکەن. ھەم زۆرێک لە پارتە سیاسییەکان میلیشیای خۆیان ھەیە، ھەم ھێزە دینییەکان و ھەم ھەندێک کەسایەتی تایبەتی نوخبە حوکمڕانەکە. ئەمەش وادەکات ئەو مەرجە سادەیەی کە دەوڵەتێک دەکات بە دەوڵەت لە عێراقدا بوونی نییە. لەمەش بترازێت دەوڵەتی عێراقیی دەسەڵاتی بەسەر ئەو زەمینە جوگرافییەدا ناشکێت کە زەمینی ئەوە و بە ھیچ شێوەیەک توانای پاراستنی سنوورەکانی وڵاتەکەی نییە. نەک ھەر ئەمە، بەڵکو ناوچە سەوزەکەی بەغداد، کە سێنتەری حکومەت و حوکمڕانانی وڵاتەکەیە، تەواو لە سەرجەمی وڵاتەکە دابڕاوە و ھێزی تایبەت و سوپای تایبەت لە خەڵکی وڵاتەکە دەیپارێزن. عێراق نەتەوەش نییە چونکە ھاوبەشێکی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی، ھاوبەشێکی فەرھەنگیی و ڕەمزیی، لانی ھەرە کەمی ھەستی ھاوڵاتیبوون و ھاونیشتیمانبوون بەو خەڵکە نابەخشێت کە لەو وڵاتەدا بەیەکەوە دەژین. فۆرمە سەرەکیی و بنەڕەتییەکنی شوناس لە وڵاتەکەدا فۆرمی تائیفیی و دینیی، ئەتنیی و ناوچەیین، ئینجا فۆرمی خێڵەکیی و عەشایەریی و خێزانین. دانیشتوانی وڵاتەکە ھاوبەشێکی واقیعیی و ڕەمزیی بەیەکەوە کۆیان ناکاتەوە و بەشێکی بەرچاویان بەسەر شوناسیی ناکۆک و ناحەزانەدا دابەشبوون. تەنانەت توڕەبوون و بەرگریکردن و بەگژاچوونەوەشیان بۆ دۆخە ناھەموارەکەی ناو عێراق بەیەکەوە کۆیانناکاتەوە و لەمەشدا ھەم پارچەپارچە و دابەشن. کاتێک خەڵکی کوردستان لە ١٧ شوباتدا ناڕەزاییان دەردەبڕیی، خەڵکی شارەکانی تری عێراق تەماشاکەرێکی سلبی بوون، ئێستاش کە لە شارە شیعییەکانی عێراقدا خۆپیشاندان ڕووئەدات، خەڵکی کوردستان و خەڵکی بەشێکی زۆری شارە سوونییەکان تەماشاکەرن. کە چەند ساڵێک بەر لە ئێستاش سونەکانی عێراق لەسەر شەقامەکان بوون نە خەڵکی کوردستان و نە شارە شیعییەکان بێکردە و پەرچەکردار بوون. لەڕاستیدا دابەشبوونەکان زۆر فراوانتر و قووڵترن لەوەی تەنھا دابەشبوونبێت لەنێوان کورد و سونە و شیعەدا، بەڵکو لەناو ھە یەکێک لەو سێ لایەنەشدا چەندەھا دابەشبوونی دوژمنانەی ناوەکی تر ھەیە، کە ڕێ لە لانی ھەرە کەمی کۆگیریی و کاری پێکەوەیی دەگرێت. تاقە کۆگیریی و ھاوچارەنووسیەک ئەمڕۆکە لە عێراقدا بوونی ھەبێت و ئامادەبێت، کۆگیریی و ھاوچەنووسی نوخبە سیاسیی و ئابوورییە حوکمڕان و گەندەڵەکەی ئەو وڵاتەیە، بە ھەرێمی کوردستانەوە. ئەوەی ئەم نوخبە حوکمڕانە کۆدەکاتەوە، ئەوەی دەیانکات بە پشت و پەنای یەکتری، ئەوەی وەک برای یەکتریان لێدەکات، بوونی پرۆژەیەکی سیاسیی ھاوبەش بۆ وڵاتەکە نییە، بوونی خەونێکی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی نییە بۆ ھەموو وڵاتەکە، بەڵکو ھاوبەشییە لە گەندەڵیی و دزیی و تاوانکارییدا. نوخبەی حوکمڕان لە وڵاتەکەدا، لە بەسرەوە بۆ زاخۆ و لە فاوەوە بۆ ھەڵبەجە، گەندەڵیی وەک برا لەسەر خوانی نەوت و غازی دزراوی وڵاتەکە کۆیاندەکاتەوە. ئەوەی ئەمڕۆ لە بەغدا و شارە شیعییەکاندا ڕووئەدات، بەشێک نییە لە بزوتنەوەیەکی سەرتاسەریی، تا ئەم ساتەش سنووری ناکۆکیی و جەنگی ناوەکیی شیعەکانی لەگەڵ یەکدا تێنەپەڕندوە. لەھەموو عێراقدا یەک پارتی سیاسیی بوونی نییە کە عێراقیی بێت و لە ھەموو ناوچەکانی ئەو وڵاتەد ئامادەبێت، بزوتنەوەیەک نییە بەشە جیاوازەکانی ئەو وڵاتە بەیەکەوە گرێبدات. ئەوەی ڕووئەدات توڕەبوونی خەڵکێکی ھەژارکراو و نائومێدکراوە کە ئاسۆیەکی بۆ کاری پێکەوەیی لەگەڵ بەشەکانی تری عێراقدا پێ نییە. ئەوەی ڕووئەدات ئەوەیە ھەندێک دەکوژرێن و ھەندێکی تریش، ھەمووان نا، خەمبارانە تەماشا دەکەن.

  فارس نەورۆڵی   خۆپیشاندانەکانی عێراق بابەتێکی نوێ نییە، بە درێژایی مێژووی عێراق، وڵاتێکی نا سەقامگیرو ناھاوسەنگ بووە، بەڵام لە دوای ٢٠٠٣ ڕوخانی بەعسیەکان، کە عێراق گەڕایەوە بۆ کێشە قوڵە مەزھەبیەکان، لێرەوە بەریەککەوتنەکان لەنێوان دوئاگای دوو مەزھەبدا، بەردەوام توندتر دەبوو، بۆیە ھیچ نەپەرژانە سەر خزمەتی خەڵک، عێراق غەرقی گەندەڵی بوو، تا کارگەیشتووەتە ئەوەی ئاوی خواردنەوەلە زۆربەی شارەکان ئەستەم دەست بکەوێت . لەلایەکی دیکەوە بێکاری و ھەژاری وای کردووە، لاوانی عێراق توشی خزان ببێت. بە شێوەیەکی گشتی عێراق لە خراپترین دۆخی ئابووری و سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئاسایشدایە، بۆیە ناوەناوە خۆپیشاندان لە شارە جیاجیاکان دروست دەبێت، لەم کاتانەشدا حزبێک سواری شەپۆلەکە دەبێت و، بۆ بەرژەوەندیەکانی خۆی بەکاری دەھێنێت ، بۆیە ھیچ کات داواکاری خەڵک جێبەجێ نابێت و، وەڵامی پرسیارەکانی خەڵک بێ ئەنجام دەبێت، بەڵام پێ دەچێت خۆپیشاندانەکانی ئەم جارە جیاوازتربێت، لە خۆپیشاندانەکانی پێشوو، ئێستا خۆپیشاندانەکان دژی گەندەڵی و نادادی و بێ کارییە، بەڵام ڕەھەندێکی سیاسی بە پلەی ئیمتیاز ھەیە، ئەویش بەریەککەوتنی بەرژەوەندییەکانی وڵاتانی جیھان و ناوچەکەیە، وەک ئەمەریکا و بریتانیاو ئێران و ڕوسیاو ئیسرائیل و عەرەبستانی سعودیە، لە ناوچەکەدا واتە دەرەنجامی ئەم خۆپیشاندانانە ھەموو ئەگەرێکی لێ چاوەڕوان دەکرێت، بەتایبەتی گۆڕانکاری لە عێراقدا، سروشتی گۆڕانکارییەکانی بەرژەوەندی ھێزە گەورەکان نەخشەی دەکات، واتە وەڵامی پرسیارەکان بە کراوەیی دەمێنێتەوە. کورد چی بکات ؟ ھەنگاوی یەکەم یاخود بیرکردنەوە لە ھەر بژاردەیەک لە ھەرێمی کوردستان، پاراستنی ئاسایشی ھەرێمی کوردستانە، ئەمەش بەوە دەست پێدەکات، ھێزە سیاسیەکان قوڵ بیر لە ڕووداوەکان بکەنەوە، بۆ ئەم قۆناغە جیاوازییەکانیان سڕبکەن، تەنھا لەبەرژەوەندی باڵای ھەرێم ھەرکردارێک بیانەوێت، بینوێنن، دۆخی ئێستا تاڕادەیەک لەبەرژەوەندی کوردە، ئەگەر یەکێتییەکی ئاگای سیاسی ھەبێت، بۆ جوڵاندنی کارتەکانی. ئێستا ناوچەکە بەرەو گۆڕانکاریی دەڕوات، ھەر ھێزو لایەن و دەوڵەتێک بەڕێگای بەرژەوەندی خۆیدا دەڕوات ، ئەگەرچی خاڵی ھاوبەشیش لەنێوانیاندا ھەبێت، کەواتە کورد دەبێت ھاوسەنگی بەرژەوەندییەکانی لەگەڵ دەوروبەر ڕابگرێت، بەڵام شاڕێگا، ڕێگای بەرژەوەندی ھەرێمە، کە دەبێت بە ئاگاییەوە پێیدا بڕۆین، ئەمەش دەبێت تێگەیشتنی دروستمان بۆ کۆی ڕووداوەکان ھەبێت. چۆن تێگەیشتنی دروست بەدەستدێت؟ لە ڕێگای ڕەگوڕیشەی تێگەیشتنی پێشتر بە پێدا چونەوەی ھەڵە و ڕاستییەوە، لەگەڵ بەراوردی ڕووداوەکانی ئێستا، بە بیرکردنەوەیەکی قوڵ و ئەرێنی، چونکە ھەموو شتێک بەبێ بیرکردنەوە ناکامڵە، توشی یەقینی موزەیەفمان دەکات، بۆیە تێگەیشتنی ئێمە بۆ ئەم ڕووداوانە، بە پلەی ئیمتیاز ئەوەیە، ھیچ لایەنێک بۆ بەرژەوەندی خۆی، کورت بینانە خۆی نەداتە دەست شەپۆلەکە، بەڵکو دەبێت، کورد لە ئاڕاستەی شەپۆلەکەش تێبگات و، خۆی لێ لابدات، بۆ دۆزینەوەی ئەو ڕێگایەی کەبەرەو بەرژەوەندی باڵای ھەرێمی