كەمال چۆمانی   کێشەکانی قوباد تاڵەبانیی و مەسڕوڕ بارزانیی لەسەر چین؟ - لە کۆتایی هەشتاکانی سەدەی رابردوەوە کە یەکێتیی و پارتیی و هێزەکانی دی بەرەی کوردستانییان پێکهێنا، ئەو دو هێزە رێککەوتن ئیمزا دەکەن، یان رێککەوتنەکان نیوە کەمتر جێبەجێکراون، یان زۆر جار رێککەوتنەکان شەڕیان بەدوای خۆیاندا هێناوە. - یەکێک لە پێویستترین و کاریگەرترین رێککەوتننامەکان، رێککەوتننامەی واشنتن بو لە ١٩٩٨ کە راگرتنی شەڕی ناوخۆی لەگەڵ بو. سەرەڕای ئەوەی لەسەر دەستی زلهێزێکی وەک ئەمریکا رێککەوتن، کەچی ئەو رێککەوتنەش جێبەجێنەکرا. رێککەوتننامەی ستراتیژییش، رێککەوتننامەی دابەشکردنی سامان و دەستەڵاتدارێتیی بو. - لەدوای ٢٠٠٥ەوە هێزەکان رێککەوتن دەکەن. تەنانەت رێککەوتنی گۆڕان و پارتییش لە ٢٠١٣ کە چاوەڕێدەکرا رێککەوتنێکی جیاواز بێت، بە دەرکردنی وەزیرەکان و سەرۆکی پارلەمان کۆتایی هات. رێککەوتننامەی دەباشانی یەکێتیی و گۆڕانیش، بە هەڵکوتانە سەر بارەگای بزوتنەوەی گۆڕان کۆتایی هات. بەشداریی یەکگرتوی ئیسلامییش لەدوای ٢٠٠٣ لەگەڵ سەرکردایەتیی کورد -سەرەڕای ئەوەی ئیخوان موسلیمین رەخنەی لێی هەبو- بە هەڵکوتانە سەر بارەگاکانی یەکگرتو کۆتایی هات. - پارتیی لە رێککەوتندا بەدوای ئەوەدا ناگەڕێت خاڵە هاوبەشەکان پێشبخەن و حوکمڕانییەکی دیموکراتیک و تەندروست گەشەپێبدەن و جێبەجێیبکەن، بەڵکو بەدوای ئیحتیواکردندا دەگەڕێت. هەروەک چۆن یەکێتییش لە رێککەوتنەکانیدا، بە نمونە لە رێککەوتنی لەگەڵ گۆڕان، رێککەوتن بو بۆ ئیحتیواکردنی گۆڕان. - ئێستا جارێکی تر کێشە کەوتۆتە نێوان یەکێتیی و پارتیی لەلایەک، تا رادەیەکیش گۆڕان و پارتیی، بەڵام گۆڕان زۆر ئاماژەی پێناکات چونکە گۆڕان لە رابردودا توشی رەخنەیەکی زۆر گەورە بوە لەسەر بەشداریکردنی لە حکومەت و لای کەم لە ئێستادا کێشەکانی لەگەڵ پارتیی باسناکا. - کێشەکانی پارتیی و یەکێتیی کێشەی قوڵ نین، بەڵکو کێشەی ٣٠ ساڵ لەمەوبەرن، کێشەی هەژمون و کۆنترۆڵکردن وئیحتیواکردن و پەراوێزخستنن. پارتیی لەدوای ١٩٧٥ەوە و دروستکردنی قیادە موەقەتە دژی یەکێتیی، یەکێتیی بە لەمپەرێکی گەورە دەزانێت لەبەردەم ماڵی بارزانیی بۆ خۆسەپاندن بەسەر هەرێمی کوردستاندا، بەتەواوەتیی. پارتیی هەرگیز رێ بە هیچ هێزێک نادات لە کوردستان لەو بەهێزتر بێت، هەروەک چۆن مەلا مەستەفا بارزانیی لە ١٩٦٤ یەکەم هێرشی بۆ سەر باڵی مەکتەبی سیاسیی بو. پارتی بە هۆی شکستی شۆڕشی ئەیلولەوە، ئەو دەرفەتەی لەدەستدا کە خۆی بسەپێنێت. بەهێزبونی یەکێتیی لەو ماوەیەدا بە هۆی ئەو فەڕاغەوە بو کە پارتیی و بنەماڵەی بارزانیی تێیدا ئاوارەی ئێران بون، خۆ ئەگەر یەکێتییش دەستی بە شۆڕش نەکردبایەوە، پارتیی لەوانە نەبو قیادە موەقەتەی دروستبکردبوایە. لەدوای ١٩٩١ەوە، پارتیی تا رادەیەک هەمو نەیارە عەشائیرییەکانی خۆی لاواز و بێکاریگەر کردون، ئەگەر بە کوشتنیشیان بێت وەک حوسێن ئاغای سورچیی و زۆری تریش. ململانێشی لەگەڵ یەکێتیی، ململانێی دەستەڵاتدارێتیی و کۆنترۆل و هەژمون بوە. لە راستییشدا، بە هەر هۆکارێکی شەرعیی و ناشەرعیی بوبێت، سەرکەوتو بوە. هەروەک چۆن یەکێتییش لەو ململانێیەدا هۆکاری شەرعیی بەکارنەهێناون تا هۆکارەکانی پارتیی جێی شەرم بن لای ئەو حیزبە، هەربۆیەشە ٣١ی ئاب لای پارتیی سەرکەوتنە نەک خیانەت. بێگومانیش، خەڵکی دەرەوەی یەکێتیی دەتوانێت بە پارتیی بڵێت ٣١ی ئاب خیانەتە، بەڵام یەکێتیی ناتوانێت بە پارتیی بڵێت ٣١ی ئاب خیانەتە چونکە خودی شەڕی ناوخۆ گەورەترین خیانەت بو لە کوردستان و کورد و خەڵک. ئێستا جارێکی تر کێشەکان لەنێوان قوباد تاڵەبانیی و مەسڕوڕ بارزانیی دروستبونە بە هۆی ئەوەی مەسڕوڕ بارزانیی نایەوێت دەستەڵاتەکانی لەگەڵ تاڵەبانیی بەش بکا، یان دەستەڵاتی پێبدات. ئەو کێشەیە نوێ نییە. ریشەی مێژویی هەیە. پارتیی زیاتر لە چل ساڵە دەیەوێت ئەوەی یەکێتیی لە ١٩٧٥ەوە کۆنترۆڵی کردوە، لێی بسەنێتەوە چونکە پارتیی تەنها خۆیی و بنەماڵەی بارزانیی بە میراتگری شەرعیی بزوتنەوەی رزگاریخوازیی کوردستان دەزانن، هەر خۆشیان بە خاوەنی حوکمڕانیی کوردستان دەزانن. ئێستا دۆخێکی سیاسیی، ئابوریی و عەسکەریی نوێ دروستبوە کە پارتیی نایەوێت بە قۆناغی فیفتی-بە-فیفتی مامەڵە لەگەڵ یەکێتیی و هێزەکانی دی بکات. بۆ پارتیی قۆناغی فیفتی-بە-فیفتی قۆناغی راگوزەر بو، قۆناغی تێپەڕاندنی دۆخێک بو کە پارتیی توانی زۆر بەباشی بیقۆزێتەوە بۆ خۆقایمکردن و خۆبەهێزکردن و خۆبەسێنترالکردن. ئێستا پارتی نایەوێت دەستەڵاتەکان بە تاڵەبانیی بدات کە لە کابینەی رابردو هەیبون. لەڕوی قانونییەوە، هیچ کێشەیەک لەوەدا نییە. سەرۆک وەزیران دەبێت سەرۆک وەزیران بێت و جێگریش جێگر. بۆ چەسپاندنی حوکمڕانیی تەندروست، پێویستە ئەو فیفتی-بە-فیفتییە کۆتایی بێت. پارتیی بەرچاوی رونە و دەزانێت چی دەکات، بەڵام ئەوە هێزەکانی دین نازانن چی دەکەن و لە پارتیی و بنەماڵەی بارزانیی تێناگەن. لەگەڵ ئەوەشدا، پارتیی ئەوەی لەبیریچوە کە ئەو حکومەتەی پێکهاتوە، حکومەتی هاوپەیمانێتییە نەک حکومەتی زۆرینە. پارتیی بەغداد دەیەوێت هاوبەش بێت، بەڵام لە هەولێر دەیەوێت تاکڕەو بێت. مەسڕوڕ بارزانیی خۆی جێگری بۆ خۆی دیارینەکردوە تا خۆیشی بە ویستی خۆی دەستەڵاتەکانی بداتێ، هەرچەندە لە رێککەوتنەکەدا باسی دەستەڵاتەکان نەکراوە و لەڕوی قانونییشەوە، بارزانیی ئەو دۆکیومێنتە قانونییانەی لەبەر دەستن، یان دەتوانێت بیانشەرعێنێت، کە دەستەڵاتەکان لەگەڵ جێگرەکەی هاوبەشیی پێ نەکات. بناغەی ئەو کێشەیە لە خودی رێککەوتنەکە دایە. بۆ ئەوەش، خودی یەکێتیی و گۆڕان خۆیان رەخنەبکەن. ئەوەی ئەوان لەگەڵ پارتیی لەسەری رێککەوتون، دابەشکاریی پۆستەکانە نەک ئاژێندای کابینەی حکومەت. ئایا کێشەکانی یەکێتیی و پارتیی، تا رادەیەکیش پارتیی و گۆڕان، لەسەر ئاژێندای کابینەکەیە یان لەسەر چەند دەستەڵاتێکە کە پێویستە بدرێتە فڵان وەزیر یان جێگری سەرۆک وەزیران؟ بۆچی شەڕەکە ناکەنە شەڕی ئاژێندا و زیاتر شەڕەکەتان بۆ دەستەڵاتی پۆستەکانە؟ ئەوەی گرنگە، قوباد تاڵەبانی دەبێت لەوە تێبگات ئەو لەگەڵ مەسڕوڕ بارزانیی سیاسەت دەکات. بارزانی پێیوایە میراتگری مەلا مستەفای بارزانییە، تەنها خۆی، نەک نێچیرڤان بارزانیی و مەکتەبی سیاسیی و ئەوانیدی. مەسڕوڕ و قوباد دو کاراکتەری تەواو لەیەک جیاوازن. ئەو دو کاراکتەرە ناتوانن بەیەکەوە کاربکەن. تاڵەبانی لەناو یەکێتییشدا لاوازە، ئەو لاوازییەی وای لێ کردوە پارتییش و بەتایبەتییش مەسڕوڕ بارزانیی، وەک کاراکتەرێکی بەهێز تەماشای نەکات. ئەو دەستەڵاتانەی کە قوباد داوایدەکات، مەسڕوڕ لای خۆی دەیانپارێزێت بۆ ئەوەی بتوانێت وەلائی زۆر لە ئەندامانی مەکتەبی سیاسیی یەکێتیی پێ بباتەوە. مەسڕوڕ بارزانی پیاوی ناو ململانێ سیاسییەکان و کۆنترۆڵکردن و کڕین و فرۆشتن و ترساندن و تۆقاندان و هەواڵگریییە، ئەو دەزانێت چۆن خۆی بسەپێنێت. بە قسەی خۆش و نەرمونیانیی لەگەڵ ئەو پیاوە ناکرێت. ئەو بە رادەیەک خۆی پێ گەورەیە، پێیوایە جێگرەکەی و تەواوی وەزیرەکان فەرمانبەری بن-دەستی ئەون، وەک تەواوی ستافەکەی کە فەرمانبەری بارزانیین و بێ ئەو، نە کاردەکەن، نە قسەدەکەن، نە روئیایان هەیە، نە لە قسەشی لادەدەن. مەسڕوڕ بارزانی کوڕە گەورەی مەسعود بارزانییە، ئەو هێندەی وەک سوڵتان مامەڵەدەکات، وەک حکومڕانێکی مۆدێرن مامەڵەناکات. ئەو تا ئێستا کەس نازانێت حەزی لە میوزیکە، تەماشای تۆپیی پێ دەکا، کام یاریی حەز لێیە، چ کتێبێکی خوێندۆتەوە، بە کام نوسەر سەرسامە، ئایا هیچ رۆمانێک هەیە سەرنجی راکێشابێت، تەماشای فیلم دەکات یان کام ئەکتەری سینەمایی خۆشدەوێت. مەسڕوڕ بارزانی پێی وایە بەر لە خۆی هەمو حکومڕانەکان، بە نێچیرڤان بارزانیی زاوا و ئامۆزاشیەوە، گروپێک گەندەڵی وێرانکەر بون. ئەو پێیوایە خۆی رزگارکەرە، وەک محەمەد بن سەلمان، بۆیە پێویستیشە هەموان بێ-سێ-و-دو پشتیوانیی بن بۆ رزگارکردنی کوردستان لە نەهامەتییەکان و سەرکەوتن بەسەر ئاڵنگاریی و گەندەڵەکان. ئەوەی ئەوە نەزانێت، خۆی گێل دەکات. هەرکەسێکیش لەناو حکومەتی مەسڕوڕ بارزانیی پۆستی هەیە، ئەگەر ئەوەی قبوڵنەبێت، ئەمڕۆش نەبێت دەبێت سبەی حکومەت جێبهێڵێت. هەر بۆیە بەجێهێشتنی ئەمڕۆ شەڕافەتمەندانەیە، بەجێهێشتنی سبەینێ بەرژەوەنخوازانەیە.

هونەر تۆفیق تراکسود لەبەرەکان ، ئەو گەنجە توڕە و پەڕاویزخراوانەن لە عێراقدا ، لەگەڵ هەر هەڵچونێکی سیاسیدا ، ئەوانیش لە توڕەیی خۆیاندا بەگەرمی هەڵدەچن . لە بوئسی بێکاری و ناڕۆشنی داهاتوویاندا هەر جارەی بەر شەپۆلێک دەکەون . شەپۆلێک تراکسود لەبەر پەیوەندیان بەهێزە سەربازی و ئەمنیەکانی عێراقەوە کرد و تێکەڵاوی کەرتی عەسکەری بوون . بەدوایدا شەپۆلێکی دیکەی تراکسود لەبەر لە موسڵەوە لەگەڵ هاتنی داعشدا بوونە چەکداری دەوڵەتە ئیسلامیەکەی خەلیفە بەغدادی و تراکسود لەبەرەکانی سپایکەریان کۆمەڵگوژ کرد . دواتر شەپۆلێکی تریان چوونە ناو حەشدی شەعبیەوە و شەڕێکی قورسیان لەگەڵ داعشداکرد . بەکارهێنانی تراکسود لەبەرەکان لەهەڵچونە سیاسیەکانی عێراقدا ، هەمیشە لەو شوێنانەدایە کە توندوتیژی تیادایە و کوشتاری لێدەکەوێتەوە . لەپاش شەڕی داعش ، تراکسود لەبەرەکان کە بە توڕەیی ڕاهێنراون و گۆشکراون ، بەشوێن چارەنووسی خۆیاندا دەگەڕێن . بۆ پاڵەوانێک دەگەڕێن نوێنەریان بێت و سەرکردایەتیان بکات . پرسی گواستنەوەی جێگری سەرۆکی دەزگای دژە تیرۆری عێراق ( عەبدولوەهاب ساعدی ) بووە مایەی خرۆشاندنی ئەو توڕەییە داخراوەی لەناو تراکسود لەبەرەکانی عێراقدا هەیە . هەڵچونی ئەمجارەیان لە دوور خستنەوەی ساعدیەوە دەستپێدەکات و نازانرێت لە کوێدا کۆتایی پێدێت ؟! توڕەیی ئەمجارەی ئەو تراکسود لەبەرانە نێوەندی سیاسی و حوکمڕانی عێراقی توشی شڵەژان کردووە . مەرجەعیەت بێدەنگە و دوو ڕۆژە هیچ لێدوانێکی ڕاستەوخۆی نیە . مالیکی بێ بەری بوونی خۆی لە تراکسود لەبەرەکان ڕاگەیاند . سەدر و حەکیم دەڵێن ئێمە ئاگاداریان نین . حەشدی شەعبیش ڕایانگەیاند ئەوان لەپشتی ئەو تراکسود لەبەرانەوە نین . ئەمریکا زۆر بەسادەیی لەو هەڵچون و خۆپیشاندانانەی تراکسود لەبەرەکان دەڕوانێت . وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا هیچ هۆشداریەکی نەداوە بەو ئەمریکاییانەی لە عێراقدان و ئاژێری ئالەرمی بۆ هەڵنەکردوون . ئێرانیش بە تەواوی بێدەنگە . ئایا ئەو تراکسود لەبەرانە ، لەناو بێدەنگی و بێ پشتوپەنایی هەموو ئەو لایەنە کاریگەرانەدا دەتوانن بەردەوامی بەو فشارانەبدەن کەلە خۆپیشاندانەکانەوە خستویانەتە سەر حکومەت ؟ ئەگەر بتوانن ، دڵنیا داهاتووی سیاسی عێراق بۆ تراکسود لەبەرەکان دەبێت ، گۆڕانکاریەکان لەسەر دەستی تراکسود لەبەرەکانەوە لەعێراقدا دەست پێدەکات .

لەتیف فاتیح فەرەج  عیراقیەكان توڕەن ، لەوەشدا هەقیانە ، ناكرێت لە وڵاتێكا مانگی بای پێنج شەش ملیار دۆلار نەوت بفرۆشرێت و ئەوەش حاڵی شارو خزمەتگوزاری و ئاوو كارەباو تەندروستی و پەروەردە بێت كە هەیە ، هەندێك لە بەرپرسەكان پێیانوایە ، باش بوون واتە جوانكردن و رازاندنەوەی ئۆفیس و ژوورەكەی خۆی ، ئەوانەی لە كۆشك و تەلارە قەشەنگەكانەوە سەیری وڵات دەكەن ، نەهامەتی و كوێرەوەری خەڵك نابینن ، عیراقیەكان لەو نەبینینە توڕەن ، لەوە گەڕێ‌ وڵات لیپە لەگەندەڵی و مافیا هەیەو كێ‌ لە پشت خۆپیشاندەرانەوە یە ، ئەوە جاری یەكەم نیە عیراقیەكان بەو جۆرە توڕەبن، بەڵام جاری یەكەمە موقتەداو هەندێ‌ كارەكتەری ئاشكراو دیاری لە پشتەوە نیە ، خۆ پیشاندانەكان بە كوێ‌ دەگەن  گرنگ نیە گرنگ ئەوەیە داواكاریە رەواكان  بەردەوام دەبن . توڕەیی ئێستای لاوان و خۆپیشاندەرانی عیراق ، هەمانتوڕەیی خۆپیشاندانەكانی هەرێكی كوردستان بوو لە ستەم و نادادی و مافیای نەوت ، بەڵام جیاوازیەكە ئەوەیە لە عیراق بەغدا سەنتەری توڕەبونەكەیەولە هەرێم هەرگیز رێگەی هەناسە دان بە هەولێریەكان نەدرا ، دەنا هەرێمی كوردستانیش  لیپە لەنادادی ، سەیر نەكردنی دۆخی خەڵك ، لەوەڕاندنی كەمینەیەك بۆ جوانكردنی سیستمەكە و لە پەل و پۆ خستنی زۆرینە ، ئەوە جگەلەوەی ئێستا دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستان ،بە دەر لەوەی خۆیانباسی نزیكەی 25 ملیاردۆلار  قەرزاری دەكەن ، كە كەس نازانێ‌ لە پای چی ئەو هەموو قەرزە ،چارەیەكی خەیاڵی هاووڵاتیانیش كەوتوەتە لایانەوە كە زۆر ئەستەمە بدرێتەوە ، ئەوانیش لە كۆشك و ڤێللاو شەوە سورەكانی خۆیاندا هیچ ئاگایانلە دۆخی هاونیشتمانیەكانیان نیە  . ئەگەر بە زەبرو زەنگ خۆپیشاندانەكان كپنەكرێنەوە ، ئەمجارە بەرگرتن بە توڕەیی خەڵكقورس دەبێت وئەوان گەرەكیان سەر لەبەری سیستەمەكە بگۆڕن ، خۆ ئەگەر لە ئاكامی توڕەیی خۆپیشاندەراندا كاردانەوەی سوپاو هێزە چەكدارەكان توند و تیژی لێبكەوێتەوە زۆر دوور نیە جۆرێك لە كودەتا درووست بێت ، ئێستا لە عیراقدا هەموو ئەگەرەكانبە كراوەیی ماونەتەوە  ، ئەوەمانبیر بێت كەتوركیاوئێران و ئەمەریكاوسعودیە هەریەكەو لە دیدی خۆیانەوە و بۆ بەرژەوەندی خۆیان رۆڵیان لە هەموو روداوێكی گەورەو بچوكی ئەم وڵاتەدا هەیە ، خۆ پیشاندانەكان پەندو عیبرەتێكی نوێن بۆ دەسەڵاتدارانی عیراق بە گشتی ، ئەگەر بواری ئەوەیانهەبێت پەند و عیبرەت وەربگرن . 

زانا عەبدولڕەحمان  لەوانەیە لەم باردۆخە باشترین وەسف  بۆ یەكێتی ئەوەبێت كە حیزبی كوڕوزانەوە و خولانەوەیە لە ناو یادەوەری  سەردەمی زێرینی خۆی كە سەرۆك مام جەلال  رابەرایەتی تێدا كردوە . هەركاتێك كە ئەكەونە ناو هەر گرفتێكی ناوخۆی و دەركی هاوار بۆ مام جەلال ئەبەن  و باسی حیكمەتی ئەو ئەكەن بۆ چارەسەر و تێپەراندن تەنگانەكان ،بەڵام كەس ئەو پرسیارە ناكات   ئێوە   لەگەڵ ( مام )چیتان كردوە بەدرێژایی ئەو هەموو ساڵە  چی فێربوون لێ  ئەی بۆ كار بە حیكمەت و پرنسیپەكانی ناكەن. بەتەمان تاكەی بە فرمێسكی تیمساحی و ووشەی عاتفی هەڵمانخەڵەتێن،  ئێوە كە خوێندكاری "قۆپی چی قوتابخانەی مامن و هیچ فێرنەبوون بۆ خۆتان كردۆتە میراتگری  هەر خەریكی شین رۆڕۆن ” من بەم تەمەنە كەمەی خۆم شەرم ئەكەم بچمە سەرگۆری مام چونكە ئەزانم لە جێبەجێكردنی پرەنسیپەكانی  كەمتەرخەم بووم ،ئێوە چۆن رووتان دێت بە هەموو هەڵە و كەم كورتی  راو رووتەی رۆژانە ئەیكەن ئەچنە سەرگۆڕەكەی و قسەی زل ئەكەن بە خەڵك ئەڵێن لەسەر رێبازی مام بەردەوامین  ئەرێ پێم ناڵێن: رێبازی مام بەچی تێگەیشتوون؟ ئێوە كە ئیرادەی هەموو كادری یەكێتی تان تەسلیمی پارتی كردوە  لە پێناو و پارە و پۆستی بێدەسەڵات،   ئێوە كە  لەترسی ئەوەی دڵی پارتی عاجز نەبێت چاوتان لە قودسەكەی (مام جەلال )پۆشیوە بەدێڕێك باسی دانانی پارێزگاری كەركوك ناكەن . ئێوە كە هیچ رێزێكتان لەناو حیزبەكەی نەهێشتوە هەزار تۆمەت و قسە بە ئاشكرا بە یەكتری ئەڵێن.   ئێوە تەنها خەیاڵتان لای ڤێلا و شوقە  و مۆڵە بە خەوی شەویش لە بیری خانووە قورەكان نین و بیر لەوێ‌ هەر ناكەنەوە. چۆن لە رووتان دێت بچنە سەرگڵكۆی مام ؟ ئێوە كە  هەر لە خەمی دۆزینەوەی پۆست و بازرگانین بۆ كچ و كوڕەكانتان  پاسەوانیش بە كوڕی خەڵكی تر رەوا نابینن و كۆمپانیاتان بۆ داناوە  چۆن لە رووتاندێت بچنە سەرگۆڕی مام ؟ رێككەوتن یان تەسلیم بوونی یەكجاری.... هەركاتێك گرژی دروست ئەبێت و رەخنە لە جۆری رێككەوتن ئەگرین  یەكسەر باسی ئەو سەردانەی (مام جەلال )ئەكەن بۆ لای  بارزانی لەسەری رەش دوایی شەڕی ناخۆ وەكو حیكەمەت بۆ تەبایی باسی لێوەدەكەن. بەڵام كەس باسی لێكەوتەكانی ناكات ،باسی ئەو دابەشكاریە و هاوسەنگی ناكات كە مام كردبووی لە نیوان پارە وپۆستەكانی یەكێتی و پارتی . لە كوێی مام جەلال ووتویەتی بەس بۆ ئەوەی دڵی پارتی زیز نەبێت هەمووشتێك قبوڵ بكەن بۆ رێككەوتن ؟ ئێمە هەموومان لەگەل رێككەوتنین بەڵام دژی تەسلیم بوون و خۆبەدەستەوەدانین. دژی ئەوەین داوی ئەوهەموو قوربانیەیی یەكێتی بۆ كوردستان دای. چاوەڕێی پارتی بن و پۆست و دەسەڵاتمان پێبدات و هەموو پۆستێك لیستێك ناو بنێرن بۆ سەری رەش تا بەدڵی خۆیان كەسێك هەڵبژێن ئەمە لە كوێی رێبازی مام جێگەی بۆتەوە؟ لاهور تاڵەبانی  وەك بەربەست بەرپرسێكی باڵای پارتی بە پێكەنینەوە پێووتم  ئەگەر لاهور نە ئەبوو  ئێستا سلێمانیش هی ئێمەبوو  بە  تەجروبەی ئەو چەند ساڵەی لە هەولێربووم ئەو قسەیە تەواو راستە هەركاتێك ئەكەوتینە ژێر فشارو هەرەشەیی پارتی   تەنها لاهور تاڵەبانی فریمان ئەكەوت هێزی لە سلێمانیەوە ئەناردین بۆ پاراستنمان. تەنانەت بۆ پاراستنی پەلەرمانتارەكانی گۆران و لایەنەكانی تریش هەر لاهور تاڵەبانی پارێزەربوو، بەڵام بەرپرسەكانی یەكێتی لە هەولێر موبایلەكانیان لەسەر دائەخستین ئێمە بە تەنها لە ژێر هەڕەشەی پارتی جێئەهێشت. راگەیاندكارێكی پارتی پێووتم : لاهور تاڵەبانی ماڵی پارتی وێران كردوە هەموو مانگێك سێ بۆ چوار ملیون دۆلار  لە خەڵك و سۆسیال میدیا سەرف ئەكەن بۆ شكاندنی و تۆمەت دروستكردن بۆ لاهور كەچی ئەو هەر گەورە ئەبێت و هەژموونی زیاتر دەبێت . بۆیە تاكە كەس كە رێگرە لەبەردەم هەژموونی پارتی، تەنها شێخ لاهورە كە بۆتە مۆتەكە بۆیان و سلێمانی تەسلیم ناكات و لەسەر پرنسیپەكەی مام جەلالە  لەگەڵ رێككەوتنە و دژی تەسلیم بوونە. ئەو ئێستا تاقانەكەی رێگەی مامە و  ئەوانەی كە ئەیانەوێت رێ یان لێ وون نەكرێت  بەجێپێ لاهور بڕۆن ئەوە رێگە راستەكەی رێبازی مامە. سلاو لە روحی مام جەلال رابەری بزووتنەوەی  كوردایەتی   ئەوانەی ئەیانەوێت لەسەر رێبازەكەی مام بن پێوست ناكات بچنە سەرگۆرەكەی بەڵكو پێوستە لەسەر رێگەكە راستە كەبن

دڵشاد ئەنوەر هیچ گومانی تێدا نیە، خۆپیشاندانی ناوچە جیاجیاكانی عێراق، دەرئەنجامی توڕەیی خەڵكە، دەرئەنجامی ناعەدالەتی و گەندەڵی و خراپ بەكارهێنانی دەسەڵاتە، بەڵام ئەوەی لە پشتەوە دەگوزەرێت شتێكی ترە. ئەو گەنجەی كراسەكەی لەناو قەدی ئاڵاندووە و بەرد دەوەشێنێت مەزڵومە، ئەو پیاوەی سنگی بەرامبەر دەزگا ئەمنیەكان دەرپەڕاندووە و باكی بە فیشەك نیە، ژیان ماندووی كردووە و ناعەدالەتی هێناویەتیە سەر شەقام، ئەو ژنەی خۆپیشاندەران هاندەدات، نەبوونی و دەست نەرۆیی پاڵنەریەتی و دەیەوێ لە نائومێدی، ئومێد دروست بكات. ئەوەی لێرەدا مەبەستمە، بیڵێم: دیوی پشت ڕووداوەكانە، ئەو دیوەی كە گەنجە دڵ گەرمە بەرد وەشێنەكانی بەغدا و ناسریە لێی بێ ئاگان، ئەوەی كە سەركردەكانی شیعەی تۆقاندووە. پێشتر سەدریەكان تەنها هێز بوون كە جڵەوی شەقامیان لابوو، بەڵام ئێستا شەقام خرۆشاوە و جڵەو لای ئەوان نەماوە، هێزە عێراقیەكانی تر لە دۆخی ترس و مت بووندان و سەركردەكانیان  لەناوچەی سەوزەوە، چاوەروانی دەرئەنجامی ئەم مناوەرە سیاسیە گەورەیەن كە ڕوو دەدات . دواجار شەقام لە مناوەرەی سیاسی تێ ناگات، ئاو و كارەبای دەوێ، خزمەتگوزاری و بژێوی دەوێ، بۆیە شیعەكان دەترسن هەینی دۆخەكە قەرەباڵغتر بێت و لە دەست دەربچێت، یاخود هەندێك مەلا و زانا، بەپیری داوای چالاكوانانەوە بچن، كە داوایانكردووە رۆژی چلە، جەماوەر ڕوو لە بەغدا بكات بۆ ڕووخانی حكومەت نەك لە كەربەلا. واتە شەقام بێ ئاگا لە موناوەرە سیاسی و مشت و مڕی پشتەوە خرۆشاوە، بەرەی سعودیە و توركیا و هەندێ لایەنی تر دەیانەوێ دۆخەكە بقڵیشێتەوە، ئێرانیش بەهەموو هێزێكی لە خەتە بۆ تێكشاندنی پلانە گەورەكە. دۆخی ئێستا لەهەندێك ڕووەوە لە سەردەمی داعش دەچێت، چۆن هەوڵدرا، لە رێگەی داعشەوە عێراق لەت بكرێت و لە بن دەستی شیعە دەربهێنرێ، ئێرانیش لەخەت بوو بۆ شكاندنی پلانەكە و دواجاریش شكاندنی، ڕەنگە ئەنجامی ئەم ڕووداوانەش هەر وابێ. هەفتەیەك لەمەوبەر سونەكان بە ئاگاداری كورد كۆبوونەتەوە و ئامادەكاریان بۆ ئەم دۆخە كردووە، سونەكان دەیانەوێ ریزەكانیان یەكبخەن و خۆیان لە ژێر دەستەیی شیعە قوتار بكەن. كورد و بەدیاریكراوی پارتی، دڵخۆشن بۆ ئەوەی پارچە پارچە بوونی عێراق ببێتە ئەمری واقیع و چیتر زومی ناوەند لەسەر هەرێم نەبێت. توركیاش دەیەوێ ئەو توڕەییەی كە بەهۆی پشتیوانیكردنی ئەمەریكاوە لە یەپەگە لەسوریا هەیەتی، لە عێراق بیرژێنێت ، بەوەی ئەم ڕووداوانە ببنە هۆی پارچە بونی عێراق و ویلایەتی موسڵ زیندوو و بكاتەوە، بەهاوكاری نجێفیەكان. سەركردەكانی شیعە ئاگاداری وردەكاری هەموو شتێكن، بۆیە بە وریاییەوە لە دۆخەكە دەروانن و بەچڕی لەخەتن، بۆ شكستپێهێنانی، بەڵام دەر ئەنجامی ڕوداوەكان، ئایندەی عێراق دیاری دەكەن.   

د. سەنگەر سەید قادر خۆپیشاندانەكانی عێراق ماوەی دوو ڕۆژە دەستی پێكردوە و لە كۆی ١٤ پارێزگاێ عێراق لە ٩ پارێزگا خۆپیشاندەران هاتوونەتە سەر شەقام و توندوو تویژی زۆری لێكەوتووەتەوە بە جۆرێك لە دوو ڕۆژدا ٨ كوژراو زیاتر لە ٤٠٠ برینداری لێكەوتووەتەوە. -خۆپیشاندانەكان چۆن دەستی پێكرد: ڕەنگە هۆكاری ڕووكەشی خۆپیشاندانەكان گەندەڵی و دانەمەزراندن و بێكاری و خراپی دۆخی ئابوری و خزمەتگوزاریەكان بێت بەڵام ئەم هۆكارانە تەنها ڕووكەشن و چەندین ساڵە بوونی هەیە و تازە نیە، بۆیە هۆكاری ڕاستەقینەی خۆپیشاندانەكان ململانێی ئەمەریكا و ئیسرائیل و ئێرانەوە هەیە چونكە وابڕیاربوو هەفتەی داهاتوو پەرلەمان لەسەر پرسی هێرشەكانی ئیسرائیل و دەركردنی هیزە بیانیەكان لە ڕێگای پرۆژەیاسایەكەوە كۆببێتەوە كەئەوەش شەرعیەتی هێزەكانی ئەمەریكا لەعێراق دەخاتە ژێر پرسیارەوە هۆكارێكی تر پەیوەستە بە ململانێ ئەمەریكا و ئێران لەسەر گۆرینی حكومەتی عێراق، سەرەتای تەقینەوەی ململانێكان لەدوای ئەوەهات عادل عبدلمەهدی ڕۆژی ٢٣ مانگی ڕابردوو لەسەر داوای تاڵب شغاتی سەرۆكی دەزگای دژەتیرۆری عێراق بڕیاری لە كار دوورخستنەوەی عبدالوهاب ساعدی فەرماندەی هێزی دژەتیرۆری دەركرد و ڕۆژی شەمەی ڕابردوو بڕیارەكە ئاشكرا و ناڕەزایەتی زۆری لێكەوتەوە لەبەر چەند هۆكارێك: ١- عبدالوهاب ساعدی خاوەن هێزێكی جەماوەری زۆرە بەتایبەت پارێزگا سونەكان و وەك پاڵەوانی شەڕی داعش ناسراوە ٢- عبدالوهاب ساعدی كەسێكی نزیكی حیزبی دەعوەیە و ئەوەش مالیكی و حیزبی دەعوەی نیگەران كرد ٣- هێزی دژە تیرۆری عێراق و هێزە ئاڵتوونیەكانی عێراق ئەوو دوو هێزەن كە تاڕادەیەك لە ژێر كۆنترۆڵی ئەمەریكادان و ئێران دەیویەوێت لە لاوازی حكومەت و سوپای عێراقدا دەست بەسەر ئەو هێزەدا بگرێت و تاكە ڕێگریش لەبەردەم ئێراندا عبدالوهاب ساعدی بوو لەلایەكی ترەوە ئەمەریكا نیگەرانە لە دۆخی لاوازی حكومەت و سوپا و دەزگای هەواڵگری عێراق كەلەلایەن ئێرانەوە دەستی بەسەردا گیراوە و بۆیە دەیویست لە ڕێگای هێزی دژەتیرۆرەوە سنورێك بۆ حەشدی شەعبی دابنێت و لە جێگای تاڵب شغاتی عبدالوهاب ساعدی بكات بە فەرماندەیدوزگای دژەتیرۆر و ئێران و عبدالمەهدیش ئەوەیان بەكودەتا ناوبرد و ڕێگریان لێكرد ٣- دۆخی حكومەتی ئێستای عێراق بۆ ئەمەریكیەكان جێگای مەترسیە و پلانی گێڕانەوەی حیزبی دەعوەیان هەیە بۆ دەسەڵات چونكە حكومەتێكی بەهێزی عێراق ڕێگری لە دەسەڵات و نفوزی ئێران دەكات - كێ لەپشت خۆپیشاندانەكانەوەیە: ئەوەی ڕوونە كە جوڵێنەری ڕاستەوخۆی خۆپیشاندانەكان ئەمەریكایە بەڵام لە ڕێگەی هێزە عێراقیە كاریگەرەكانەوە كە بەرژەوەندیان هاوتەریبی ئەمەریكایە لە ڕووخاندنی حكومەتەكەی عبدالمەهدیدا ئەو هێزانەش بریتین لە: ١- حیزبی دەعوە و خودی مالیكی كە كۆنترۆڵی هێزی دەوڵەتی قوڵی عێراقی كردوە و خەونی گەڕانەوەی هەیە بۆ دەسەڵات وی ئەمەریكاش پشتیوانی ئەم هەنگاوە دەكات هەربۆی مالیكی و دەعوە وەك یەكەم هێزی سیاسی پشتیوانی خۆی بۆخۆپیشاندانەكان دەربڕی ٢- موقتەدا سەدر: موقتەدا سەدر لەبەردەم ئیحراجیەكی گەورەی لایەنگرانی دایە بەتایبەت كە ئێستا هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان نزیك بووەتەوە چونكە سەدر مانگی ١٠(تشرینی یەكەم)ی ساڵی ڕابردوو كاتێك متمانەی بە عبدالمەهدی دا ڕایگەیاند تەنها ساڵێك مۆڵەت دەدات بە عبدالمەهدی ئەگەر دۆی عێراق نەگۆڕێت متمانەی لێدەسەنرێتەوە بۆیە ئێستا ساڵەكە تەواو بوو و هەوڵیكی جدیش هەبوو بۆ لەكاردانی عبدالمەهدی حكومەتەكەی بەڵام لە كۆتا ساتدا و هەفتەی ڕابردوو علی خامەنەئی لە ڕێگەی نامەیەكەوە بە سیاسیە عێراقیەكانی ڕاگەیاند كە عبدلمەهدی دەبێت لەجێگای خۆی بمێنێتەوە ئەوەش سەدری توشی بێ ئومێدی كرد بۆ یە بەناڕاستەوخۆ پشتیوانی خۆپیشاندەران دەكات چونكە نایەوێت پەیوەندی لەگەڵ ئێراندا تێكبچێت. ٣- هێزە سونەكان: بەشێكی زۆری هێزە سونەكان لەبەردەم مەترسی گەورەدان بە هۆی ئەو دەسەڵاتە فراوانەی ئێران بەسەر عێراقدا كە بووە تە هۆی گۆڕینی دیموگرافیای شارەكان و هێزە سونەكان كەنارگیرخراوان ٤- لە نێوان بەرەی سونە و شیعەدا ئەیاد عەلاوی یەكێكی ترە لەوانەی پشتیوانی خۆپیشاندەران. دەكات بە ئاشكرا و جگە لە عەلاوی هەموو ئەو هێزە بچوكانەی میلیشای چەكداریان نیە پشتیوانی خۆپیشاندەران دەكەن چونكە هێزیان نەماوە وبەرژەوەندیە ئابوریەكانیان كەوتووەتە مەترسیەوە - ئایندەی خۆپیشاندانەكان بە كوێ دەگات : هەرچەندە پێشبینی كردنی گۆڕانكاریەكان بۆ عێراق قورسە چونكە شیكاری سیاسی پشت بە بنەما زانستی و عەقڵیەكانی سیاسەت كردن دەبەستێت و ئەو عەقڵیەتە لە عێراق بوونی نیە بۆیە زۆر جار شیكاریەكان پێچەوانە دەبێتەوە بەڵام بەكورتی ئەوەی چاوەڕێ دەكرێت خۆپیشاندانەكان بۆ چەند ڕۆژێك بەردەوامی دەبێت و دواتر بە هەندێك بڕیار و گۆڕانكاری سەرپێی خۆپیشاندەران سارد دەكرێنەوە و ئێرانیش لە ڕێگای بەلاڕێدابردنی خۆپیشاندانەكان بۆ توندوتیژی و ئاژەوەگێری خۆپیشاندانەكان لە ئامانجەكەی دوردەخاتەوە و بەلاڕێیدا دەبات چونكە فەسەڵات نفوزی ئێران لە عێراق زۆر لە ئەمەریكا بەهێزترە و ڕێگەنادات پیلانەكەی ئەمەریكا سەربكەوێت - كورد ڕۆڵی چی دەبێت لە جۆپیشاندانەكاندا: بۆ كورد ڕەنگە باشترین بژاردە بەردەوامبوونی خۆپیشاندانەكان بێت تا كۆتای ئەمساڵ بەشێوەیەكی ئاشتیانە كە ئەمە قورس و مەحاڵە ڕووبدات، بۆیە بژاردەی دووەم هەمان خواستی ئێرانی لە بەرژەوەندی كوردە بە كۆتایهاتن بە خۆپیشاندان و مانەی عادل عبدلمەهدی لە جێگای خۆیدا چونكە بوونی حكومەتێكی لاواز و پركێشە و ململانێ لە بەغداد لە بەرژەوەندی كوردە و دەتوانێت كارتە سیاسیەكانی باشتر بەكار بهێنت بەتایبەت لە پرسی بودجە و هەڵبژاردنی ناوچە جێناكۆكەكاندا، بەڵام بەهۆی لاواز و دابەش بوون و نەبوونی پلانەوە كورد ناتوانێت ڕۆڵی گرنگی هەبێت لە چنینەوەی دەستكەوتەكاندا و تەنها چاوەڕی لێكەوت و بەركەوتەكان دەكات و هیچی تر.

سەركۆ یونس  حكومەتی هەرێم لەڕێگای وەزارەتی داراییەوە هەوڵ دەدات بۆ ساڵی دارایی (2020) بودجەی هەرێم ڕێكبخات و دوای شەش ساڵ حكومەتی هەرێم ببێتەوە بەخاوەنی بودجەی ساڵانە و هەوڵدەدرێت ببرێتە پەرلەمان و كوتلە پەڕلەمانیەكان گفتۆگۆی لەسەر بكەن و خەرجی و داهاتەكانی بودجە دیاری بكرێت و دەسەڵاتی جێبەجێكردن پابەندی یاساكە بكەن، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا حكومەتی هەرێم دەتوانێت بودجەی هەرێم دابنێت؟! لەئێستادا حكومەتی هەرێم نزیكەی (24) ملیار دۆلار قەرزدارە، كە(8)ملیار و (900) ملیۆن دۆلاری قەرزی مووچەخۆرانی خۆیەتی كەبەهۆی قەیرانی دارایی و پێنەدانی بەشەبودجەی هەرێم لەلایەن بەغداوە دروست بووە و حكومەتی هەرێم بە سیستەمی پاشەكەوت ڕێژەیەكی بەرچاوی موچەی فەرمانبەران و موچەخۆرانی خۆی كەمكردەوە كە زیاتر لە چوار ساڵی خایاند و هەرێمی كوردستان بەبارودۆخێكی نائاسایی گوزەری كرد و بەشەكەی تری قەرزی كۆمپانیا نەوتییەكان و هەندێ قەرزی ترە بۆ دابینكردنی خەرجییەكانیان. بەغداو قەرزەكانی سەر هەرێم: تائێستا حكومەتی عیراق ئامادە نییە قەرزەكانی سەرهەرێم بداتەوە و پاكتاوی بكات، هەرچەندە لەڕێككەوتنی ساڵی ڕابردوودا بەغدا ڕێگەی داوە بە هەرێم نەوتەكەی بفرۆشێت تاكو قەرزەكانی دەداتەوە، بەڵام وادیارە تا ئێستا هەرێم نەیتوانیوە پاكتاویان بكات، پێمانوایە حكومەتی هەرێم هەوڵ بدات تاكو بەڕێز دكتۆر عادل عبدالمهدی سەرۆك وەزیرانە، بگەن بە ڕێككەوتن و ڕێككەوتنەكەش بۆ ساڵێك نەبێت و تەنانەت هەوڵ بدرێت تا كۆتایی كابینەكەی دكتۆر عبدالمهدی بێت، بۆ ئەوەی هیچ نەبێت تا هەڵبژاردنی داهاتوی پەڕلەمانی عیراق بخایەنێت و هەوڵ بدرێت لەپەرلەمانی عێراقەوە بە یاسا ڕێككەوتنەكە بكرێت بۆ ئەوەی دەسەڵاتدارانی بەغدا ناچار بكرێن جێبەجێی بكەن، بەڵام تا ئێستا حكومەتی عیراقی لەم بارەوە هیچ بڕیاریكی نەداوە و حكومەتی هەرێمیش چارەسەركردنی قەرزەكانی كردووە بەمەرج بۆ ڕادەستكردنی نەوت بەبەغدا و لەئێستادا ئەم بابەتە بەربەست و گرفتی سەرەكی بەردەم گفتوگۆكانی هەولێرو بەغدایە. بۆیە پێویستە تیمی دانوستانكاری كورد تەنها گفتوگۆ لەَگەڵ بەرێز عبدالمهدی نەكات، بەڵكو پێویستە گفتوگۆكان فراوان بكەن لەگەڵ سەرجەم كوتلەكانی ناو پەرلەمان و تەنانەت مەرجەعیەتی باڵای شیعەكانیش تا بتوانن پشگیرییەكی باش بۆ خواستەكانی كورد لەناو بودجەدا جێبكەنەوە، لەبەرئەوە ئێمە دەزانین كە بەڕێز سەرۆك وەزیران خاوەنی كوتلەی پەڕلەمانی بەهێز نییە. گرفت و كێشەكان: یەكێك لە گرنگترین كێشەكانی هەرێم و ناوەند پێنەدانی پشكی هەرێمە لەو قەرزانەی كە حكومەتی عیراقی لە وڵاتان و ناوەندە داراییەكانی كردووە بۆ جێبەجێكردنی پڕۆژە خزمەتگوزاری و ئابورییەكان، ئەم گلەییانە لەحكومەتی هەرێمەوە چەندین جار ئاڕاستەی حكومەتی ناوەند كراوەو هەندێجار نوێنەرایەتی نەتەوەیەكگرتووەكان و ئەمەریكا و وڵاتانی كۆمەكبەخش و قەرزدەری لێ ئاگادار كراونەتەوە، بەڵام تا ئێستا هەرێم بێ وەڵام ماوەتەوە. یەكێكی تر لە كێشە ستراتیژییەكان لەحاڵەتی پێدانی بەشە بودجەی هەرێم كەمكردنەوەی ڕێژەی (%17) ساڵانی دوای پڕۆسەی ئازادی بووە بۆ كەمتر لە (12.67%) ی كۆی گشتی بودجەی گشتی عیراق ئەمەش لەدوای بڕینی بودجەی هەرێم لە (2014) لەلایەن حكومەتی ئەوكاتی عێراق بەسەرۆكایەتی نوری مالكی و نەدانی بودجە بە هەرێم . یەكێكی تر لە كێشەكانی حكومەتی هەرێم ئەوەیە هەرێم ناتوانێت نەوت بە نرخی جیهانی بفرۆشێت و ڕەنگە حكومەتی عیراقیش هەندێ كێشەی یاسایی و سیاسی بۆ دروست بكات بەتایبەت كێشەی ئەو سكاڵایەی كە كابینەی نوری مالیكی لە توركیای كردووە بەوەی حكومەتی ئەنكەرە ڕاستەوخۆ مامەڵەی لەگەڵ هەولێر كردووە و بەغداش پێیوایە ئەمە پێشێلكردنی سەروەری دەوڵەت و حكومەتی عیراق دەزانێت و دوور نییە ئەمەش ببَیتە كێشەیەك لە داهاتوودا . حكومەتی هەرێم هەر زوو ئامادەیی خۆی پیشان داوە بۆ ڕێككەوتن لەگەڵ حكومەتی ناوەند و ئامادەی خۆیان پیشان داوە بۆ ئەم ڕێككەوتنە و بەپێی دەستوری عیراق، تاكە ئومێد و هیوایەك هەبێت بە سەرۆك وەزیرانە كە پیاوێكی میانڕەوە و بەوە ناسراوە لەگەڵ ڕێككەوتندایە لەگەڵ هەرێم، كوردیش دكتۆر عبدالمهدی بە دۆست و خەمخۆر دەزانێ، بەڵام ئەوەی گرنگە ئەوەیە ئایا كابینەكەی عبدالمهدی دەتوانێت كوتلە سیاسی و لایەنە عیراقییەكان ڕازی بكات بەڕێككەوتن و پێدانی بەشە بودجە و چارەسەركردنی كێشەكان لەگەڵ هەرێمدا، ئەوەی تێبینی دەكەین بەشێكی زۆری كوتلە سیاسی و لایەنە عیراقییەكان هەر لە ئێستاوە هەڕەشەی ئەوە دەكەن كە پڕۆژە یاسای بودجەی گشتی ساڵی دارایی (2020) بەئاسانی تێپەڕ نابێت لەپەرلەمان و بەشێكیان پێیانوایە ئەو بڕە پارەیەی عبدالمهدی وەك نیازپاكی لە (2019 ) ناردویەتی نابێت بەبێ بەرامبەر ببێت و داوای بڕینی دەكەن. بەڵام ئەگەر هاتوو بەغداو هەولێر ڕێكنەكەوتن ئەمەش ئەگەرێكی لاواز نییە لەم حاڵەتەدا كورد هیچ ڕێگایەكی تری نامێنێت جگەلە فرۆشتنی نەوتەكەی بەسەربەخۆیی ئەوكاتەش بودجەی هەرێم پێك دێت لە فرشتنی نەوت و داهاتەكانی ناوخۆ هەندێ هاوكاری كە لەلایەن هاوپەیمانیانەوە دەدرێت بەبەشێك لە هێزی پێشمەرگەی كوردستان، گومانی تێدا نییە لەم حاڵەتەدا ناتوانرێت هەرێم هەموو پێداویستیەكانی دابین بكات لەبەر زۆری خەرجییەكان و كەمی داهاتەكان. هیوادارین حوكمەتی هەرێم بتوانێت پڕۆژەیاسای بودجەی خۆی دوای شەش ساڵ ڕێكبخات و بڕواتە پەڕلەمانەوە و لایەنەكانی ناو پەڕلەمان گفتۆگۆیەكی زانستی و واقیعی لێ بكەن، بەڵام ئەوەی تێبینی دەكرێت زۆر ئەستەمە لە ئێستادا بەبێ ڕێككەوتن لەگەڵ بەغدا بتوانرێت بودجەی هەرێم دابنرێت، ئەمە سەرەڕای ئەوەی بودجەی گشتی عێراق و هەرێم زیاتر لە (%90) ی پشت بە داهاتی نەوتی فرۆشراو دەبەستێت كەهەمیشە و بەردەوام مەترسی لەسەرە و لەئێستادا بودجەی گشتی عیراق ساڵانە بە كورتهێنانێكی زۆرەوە تێدەپەڕێنرێت، كە ڕێژەكەی بە (22) ملیار دۆلار ساڵانە دەخەملێنرێت. ئەوەشمان لەبیر نەچێت ئابووری عیراق پڕمەترسییە و بڕی قەرزەكانی (124) ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە و تەنها لە ساڵی (2019) بڕی (7) ترلیۆن دیناری لە سندوقی خانەنیشینی قەرزكردوە. *ئابوریناس

سەرتیپ وەیسی كەریم  مامه‌ڵه‌كردنه‌ی پارتی و سه‌رۆكی حكومه‌ت، له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌ سیاسییه‌كان به‌ تایبه‌ت یه‌كێتیی و گۆڕان، به‌ خۆدزینه‌وه‌ له‌ رێككه‌وتنی سیاسی نێوانیان له‌باره‌ی حكومه‌ت و شۆڕكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌كان بۆ خواره‌، دروستكردنی مه‌ركه‌زیه‌تی ته‌واو له‌ لایه‌ن سه‌رۆكی حكومه‌ت، ئاماژه‌یه‌كی ڕوونه‌ كه‌ به‌رده‌وام بوون له‌سه‌ر ئه‌م جۆره‌ سیاسه‌ته‌ داهاتووی كابینه‌ی نوێ باش نابێت و له‌ماوه‌یه‌كی نزیكدا به‌ریكه‌وتن له‌گه‌ڵ ئه‌و لایه‌نانه‌ ڕووده‌دات، چونكه‌ هێشتا سێ مانگ تێنه‌په‌ڕیووه‌ ئه‌و لایه‌نانه‌ی كه‌ به‌شداری كابینه‌ی نوێیان كردوه‌، به‌ بارودۆخه‌كه‌ ڕازی نین و پێیانوایه‌ به‌ رێژه‌یه‌كی زۆر كه‌م رێككه‌وتنه‌كه‌یان له‌گه‌ڵ پارتی جێبه‌جێكراوه‌. یه‌كێتیی جگه‌ له‌وه‌ی كێشه‌ی پارێزگاری كه‌ركوكی له‌گه‌ڵ پارتی هه‌یه‌، له‌ هه‌مانكاتدا جێگره‌كه‌ی له‌ حكومه‌ت ده‌سه‌ڵاتی پێنه‌دراوه‌و ئه‌وه‌ی له‌سه‌ر كاخه‌زی ئه‌و رێككه‌وتنه‌ی له‌گه‌ڵ پارتی نوسراوه‌ هیچی جێبه‌جێنه‌كراوه‌. هه‌روه‌ك چۆن گۆڕان پاڵپشتێكی باش بوو تاوه‌كو پارتی بتوانێت كابینه‌ی نوێ به‌ ئاسانی كۆنتڕۆڵ بكات، له‌ هه‌مانكاتیشدا زۆربه‌ی یه‌كێتییه‌كان له‌ نێوشیان قوباد تاڵه‌بانی و پارتییه‌كانی نێو یه‌كێتیی په‌له‌ په‌لیان بوو له‌سه‌ر رێككه‌وتن، به‌بێ ئه‌وه‌ی بزانن چی ده‌كه‌ن، هه‌مووجار قوباد تاڵه‌بانی ده‌یوت : مه‌كته‌بی سیاسی ده‌یه‌وێ سواری سه‌ر ملی خۆیان بن نه‌چنه‌ حكومه‌ت و ببنه‌ ئۆپۆزسیۆن. مام جه‌لال هیچ كات باوه‌ڕی به‌وه‌ نه‌بوو كوڕه‌كانی سیاسه‌ت بكه‌ن و بێنه‌ پێشه‌وه‌ وهیچ گرینگی به په‌روه‌رده‌كردنی سیاسی دوو كوڕه‌كه‌ی نه‌ده‌دا، هه‌ربۆیه‌ش ئێستا ئه‌وان له‌به‌رده‌م ماڵی بارزانی زۆر زه‌لیل و بچووك ده‌رده‌كه‌ون ( گرته‌ ڤیدیۆیه‌كی دوێنێ شه‌ویش باشترین ئاماژه‌یه‌ بۆ ئه‌مه‌). بزوتنه‌وه‌ی گوڕان ئه‌و كاته‌ی هاته‌ پاڵ پارتی و باڵانسی هێزی گۆڕی و شه‌وانه‌ خه‌ونی خۆشیان به‌چوونه‌ حكومه‌ت ده‌بینی، له‌ماوه‌ی ئه‌و سێ مانگه‌دا بۆیان ڕوونبۆته‌وه‌، كه‌ ده‌سه‌ڵاتی وه‌زیره‌كانیان له‌ فه‌رمانبه‌رێك زیاتر نییه‌، هێشتا هیچ نه‌بوو سه‌رۆكی حكومه‌ت به‌ دانانی یاریده‌ده‌ر كابینه‌ له‌ ناو كابینه‌ دروست ده‌كات و ئیستفزازیان ده‌كات به‌ دانانی رێباز حه‌ملان و محه‌مه‌د حاجی. تاوه‌كو مامه‌ڵه‌ی هێزه‌ سیاسییه‌كانی سلێمانی به‌و شێوه‌یه‌ بێت له‌گه‌ڵ پارتی، هه‌ر به‌ پاشكۆیی ده‌مێننه‌وه‌، چونكه‌ له‌ ساڵی شه‌سته‌كانه‌وه‌ ئه‌و باشووره‌ به‌سه‌ر دوو زۆن و باڵ دابه‌شبووه‌، به‌ره‌ی پارتی و به‌ره‌كه‌ی دیكه‌ كه‌ یه‌كێتی و لایه‌نه‌ نه‌یاره‌كانی پارتی نوێنه‌رایه‌تی ده‌كه‌ن، تاوه‌كو به‌ره‌ی ئه‌ولا له‌گه‌ڵ یه‌كدا نه‌بن پارتی كه‌متر دێته‌ ژێر بار. هه‌میشه‌ش ئه‌و حزبه‌ گره‌و له‌سه‌ر په‌رته‌وازه‌یی به‌رامبه‌ره‌كه‌ی ده‌كات و تاوه‌كو ئێستاش سه‌ركه‌وتوو بووه‌، باشترین به‌ڵگه‌ش بۆئه‌مه‌ له‌وكاته‌ی نه‌وشێروان موسته‌فاو هێرۆ ئیبراهیم ئه‌حمه‌د له‌ ساڵی 2016 رێككه‌وتنێكی سیاسیان كرد، پارتی ئامانی لێ هه‌ڵساو هه‌موو شتی كرد تاوه‌كو ئه‌و دوو هێزه‌ لێك بكات. یه‌كێتیی و گۆڕان هه‌موو كات له‌یه‌ك به‌ فێل بوون، هه‌ركات پارتی ناكۆكی له‌گه‌ڵ گۆڕان هه‌بێت یه‌كێتیی خۆی له‌ پارتی نزیك ده‌كاته‌وه‌، به‌ پێچه‌وانه‌كه‌شی هه‌ر ڕاسته‌، به‌ڵام هه‌رگیز له‌و مل شكاندنه‌ی یه‌كتر قازانجیان نه‌كردووه‌!!!

ئەبو کاروان له‌نێو پێداویستی خه‌ڵكی كوردستان بۆ ده‌یان یاسا و هه‌موواری یاسا خوێنه‌ری ئازیز سه‌رنج بدەن ئەم حزبانە سه‌رقاڵی چیین؟ چەند کورتبین و نەزانن؟ چۆن یاری بەیاسا و رێسا دەکەن؟ چه‌ند په‌رله‌مان بێئه‌رزش و چۆن په‌رله‌مانتار ڕیسوا ده‌كه‌ن؟ لەخولی پێشووی پەرلەماندا ھەموار و نوێکردنەوەی پەیرەوی ناوخۆتان بەگەورەترین دەستکەوت لەقەڵەمدرا، سەرەڕای چەند تیبینییەکی ئێمەومانان، ھێشتا ساڵێک تێپەڕ نەبووە بەسەر کارکردن بەپێی ئەو پە یرەوەدا ھەمواری دەکەنه‌وه‌. دە زانن بۆ؟ لەبەر ئەوەی پێشتر مەترسیتان ھەبوو لەڕۆشتنی پەرلەمانتارەکانتان بۆ لای لایه‌نی تر یان جیابونەوە و دروستکردنی فراکسیونی تازە، ئێستا پەیڕەو ھەموار دەکەن  بۆ ئەوەی بڕواتان وایە کەچەند پەرلەمانتاری فراکسیونیتر سەنگەر بگوازێتەوە بۆ لاتان یان فراکسیونی تر دروست بکات دژی فراکسیونەکەی خۆی. بەڵی کۆرتبینەکان، بە ڵێ فراکسیونەکورسی زۆرەکان، گرێمان دوو پەرلەمانتار یان زیاتریش لەفراکسیونه‌کانیتر سەنگەریان گواستەوە بۆ لاتان چێ دەگوڕێ، چ کاریگەری دەبێ؟  حزبی یەکەم یەکەمە و کۆنترۆڵی حوکمڕانی کوردستانی کردوە و پایتەختی بەدەسته‌وەیە و بە سەنگەر گواستنەوەی  چەند پەرلەمانتاریک ھیچ لەمەسەلەکە ناگوڕێ، حزبی دووھەمێش ناوچە و نفوزو دەسەڵات و ھیزی پیشمەرگەی ھەیە بەزیادکردن و کەمبونی دوو کورسی ھێچ لەمەسەلەکە ناگورێ،  حزبی سێھەمێش پێشتر بیست و چواری بو گەێشتە دووازدە و بەھاتنی دوو پەرلەمانتار و سەنگەر گواستنەوەی ھیچ لەمەسەلەکە ناگۆرێ. ته‌نها كورتبینی ئه‌م حزبانه‌ له‌ سیاسه‌تدا دووپات ده‌كاته‌وه‌.   ده‌سه‌ڵاتی دادوه‌ری و كه‌رته‌كانی تر خزمه‌تگوزاری و كۆمه‌ڵایه‌تی به‌لانی كه‌مه‌وه‌ پێویستیان به‌ (١٠٠) یاسا هه‌یه‌ به‌مه‌به‌ستی رێكخستن و گه‌شه‌ كردن،  ئه‌مانه‌ له‌پێناو یا  له‌قه‌ینی هێزێكی سیاسی و كاردانه‌وه‌ دژی له‌ماوه‌ی چه‌ند مانگێكدا دووجار په‌یڕه‌وی ناخۆ هه‌مووار ده‌كه‌نه‌وه‌. ئه‌م عه‌قڵیه‌ته‌ كورت بینه‌ و ڕقاویه‌ كه‌ بونیاده‌كه‌ی هه‌موو برتیه‌ له‌په‌رچه‌كردار و و به‌رژه‌وه‌ندی ته‌سك ناماگه‌یه‌نێته‌ هیچ! هه‌ر له‌ سێ ساڵی ڕابردوودا ڕوومانی ته‌قاندووته‌ ڕووی چه‌ند شكستی كه‌مر شكێن.

زانا عەبدولڕەحمان ئەم ساڵ هەندێك رووداوی گرنگ روویاندا كە پەیوەندی راستەوخۆیان بە ئایندەی میدیایی كوردی و سلێمانیەوە هەبوو. ماوەی زیاتر لە نیو سەدە لە ململانێ سیاسی وسەربازی لەنێوان هێزەكوردیەكاندا و بەتایبەت پارتی ویەكێتی دەیان جار بەرز و نزمی سیاسی و سەربازی روویانداوە، بۆ ماوەیەك هەڵچوون و داچوونی هەژموونی سیاسی لایەك بەسەر لایەكیتر زاڵ بووە پاش ماوەیەكی تر لاكەی تر هەژموونی خۆی سەپاندۆتەوە، بەڵام ، بەدرێژایی ئەو مێژووە پڕ كێشمەكێشە هیچ هێزێك نەیتوانیوە لە رووی میدیاییەوە بەسەر یەكێتی نیشتمانی زاڵ بێت ، هەمێشە میدیایی یەكێتی باڵادەستی تەواووی هەبووە و خەڵكی ئاراستەكردوە و بە ئاسانی پەیامەكانی رای گشتیان دروستكردووە، بەدرێژای ئەو ماوەیەش هێزو قورسایی میدیای یەكێتی سەنتەرەكەی سلێمانی بووە. ‎بەڵام ، ئەوەی جێگەی هەڵوەستەكردنە لە چەند ساڵی رابردوو بە ئێستاشەوە ئەم دۆخە پێچەوانە بۆتەوە و پارتی بەتەواوەتی هەیمەنەی خۆی سەپاندووە لەرێگەیی دەزگا میدیایەكانیەوە ، سەنتەری میدیایی باشوری كوردستانی لە دەستی یەكێتی و سلێمانی دەرهێناوە بردوێتیە هەولێر بەوشێوەیەش پارتی هەرچۆنێكی بوێت لە رێگەی میدیاكانییەوە شەقام و رای گشتی ئاراستەئەكات . ئایكۆنەكانی میدیایی باشوور بەشێكی زۆریان بە زەبری پارە وبەرژەوندی بار و بارگەیان گواستۆتەوە بۆ هەولێر بەشێكی تریان عاجز كراون و ناچار چوونەتە ناو ئەو ئەجندایەیی پارتی هێڵی بۆكێشاوە و سەپۆرتی راستەوخۆی ئەكات ، تەنها میدیا كە ماوبوو لە سلێمانی (ئێن ئارتی) بوو بەڵام (شاسوار عبدلواحید) بۆ بەرژەوەندی نەوەی نۆی ئەویشی خست و كۆتایی پێهێنا. میدیایی یەكێتی وادەردەكەوێت بەمەبەست پوكاندبێتیانەوە ئێستا تەپڵی سەری لە عەرزدراوە بەجۆرێك شەكەت و هیلاكە كە توانایی نیە بەرگری لە خۆی بكات چ جایی لە یەكیتی و سلێمانی تەنانەت زۆركات چاوی لە میدیاكانیترە تا پەیامە پڕناسۆرەكەیان بگەیەنێت و ئازارەكانیان بەخەڵك بناسێنێت، بەسەدان كادری بەتوانایی دەزگاكانی راگەیاندنی یەكێتی بەدەست بەریوەبردنی خراپ و بێ ستراتیژ و تاك رەو، دەناڵێن بەپێ راپۆرتی (ئپسۆس) كە دامەزراوەیەكی نیودەوڵەتیە لەبواری هەڵسەنگاندنی میدیایی وماركێتینگ ، كەناڵەكانی یەكێتی لە رێزبەندی كۆتایین كەناڵە كوردیەكاندایە ، لەكاتێدا لە سالی ٢٠١٣ كە میدیای كوردساتم بەجێهێشت كەناڵەكەمان لە پلەی یەكەم بوو، تەنانەت بیرمە راپۆرتێكمان بە شێوەی مەیدانی ئامادەكرد لە زۆرینەی ئەو ماڵانەی كوردسات سەردانی دەكرد كوردسات لە لیستی كەناڵەكان ژمارە یەك بوو ، هەر بەپێش گوزەرت بكردایە بەناو بازاڕ زۆرینەی دووكان و شوێنەكانی شارە تەلەفزیۆنەكەیان لەسەر ئەو كوردساتە بوو كە ئێستا دووچارەی نەخۆش كەوت هاتووە . پارتی لە رابردوو یەك خەونی هەبوو كە كارتی میدیا لەدەستی یەكێتی دەربكات و میدیاكەی لاواز بكات، بەڵام لە شۆڕشەوە تا ئەم كۆتاییانە ئەو خەونەی نەهاتە دی بەڵام بێ ئەجێندایی وایكرد یەكێتی خۆی ئەو كارە بكاو میدیاكەی تەسلیم بكات وبەم رۆژە بگەیەنێت كە كەسمان ئاواتمان نەبووكۆتایەكە بەم جۆرەبێت میدیای پارتی دێتە سلێمانی پارتی هەربەوە نەوەستا بەڵكو شەپۆلی پێچەوانەی دەستپێكردوە ئەیوێت هێزیی میدیایی خۆی بێنێتە سلێمانی و بەهەمان ئایكۆنەكانی سلێمانی خەڵكەكەی ئاراستە بكات ، هەنگاوی یەكەمی بەكردنەوەی ستۆدیۆ زەبەلاحەكانی رووداو دەست پێكردوە ، تەنانەت داخستنی مەتفەع خانەكەی (كەین ئێن ئێن) هەر پەیوەندی بەو بابەتەوە هەبوو كە پێ ئەچێت كەناڵێكی نۆێ بۆ گۆڕان دروست بكرێت بۆیان بخرێتە سەرپێ بەڵام بە ئەجندایەكی جیاواز و لەخزمەتی سیاسەتی پارتی بێت. سەرۆكی حكومەتیش كەناڵەكەی لە سلێمانی باشتر ئەكات و بودجەكەی زیاترئەكات . ئەوەی پەیوەندی بەمیدیایی ئەهلی و ئازادەوە هەیەلە سلێمانی كۆتایی یان هاتووە جێگەی باوەڕی خەڵك نەماون . هیوایەك هەبوو یەكێتی میدیاكانی خۆی باش بكات و گورجی بكاتەوە بەڵام ئەوەیش هەر قسەبوو نەتوانرا جێبەجێ بكرێت . هەواڵی كردنەوەی تیڤی نزیك لە (لاهور شێخ جەنگی ) گورتینی بە كادرە ماندووكانی یەكێیتی بەخشی بەڵام ئەویش هەر زوو دەنگی نەماو كپ بووە. ئێستا گۆرپانەكەلە رووی میدیاییەوە هی پارتیە لە ئایندە دەبینن چی لە سلێمانی دەكەن و ئاراستەی رووداوەكانی ئێرەدەكەن. چۆن هەرچی بازرگان و خەڵكی خاوەنكار و میدیاكارە ناچار ئەكەن كە كاریان لەگەل بكەن، هەر وەك لەكاتی كردنەوە نویسنگەی رووداو لە سلێمانی بینیمان ئەوە مەسجێكە كە یەكێیتی دەبێت لێی تێ بگات. لێرەدا حەقە ئەو پرسیارە بكەین كە كۆمپانیاكانی نزیك لە پارتی زاتی ئەوە ئەكەن لە كەناڵەكانی یەكیتی رێكلامی بازرگانی بكەن و قازانج بەداهاتیان بكەن؟ ئەی هەموو پارەی بازرگانەكانی سلێمانی بۆ ئەڕوات بۆ كەناڵەكانی پارتی بە ریكلام و بەرنامە و سپۆنسەریكردنی ئیڤێنەتەكانیانەوە. دوو هۆكاری هەیە یەكەم/ میدیاكانی یەكێتی ئەوەندە لاوازبوون كەمن خۆم بازرگانبم ، رێكلامی تێداناكەم. دووەم /خەمسارد و لێ نەپرسینەوەی یەكێتی لە خاوەن كارەكانی زۆنی خۆیی كە زۆرینەی لە سێبەری یەكێتی بوونە ناو و دەوڵەمەند بوون كەچی ئێستا باكیان بەوە هەر نییە. لەم قۆناغە چاوەكان لەسەر پافێڵ تاڵەبانیە ئاخۆ ئەتوانێت ئەو میدیایەی كە هێرۆخان بناغەكەی لە سلێمانی دانا بكاتەوە بە كەناڵی ژمارە یەك ؟ یان لێ ئەگەرێت ئەو كارتە بەدەست پارتیەوە بێت بۆیە ئێستا ئەو كاتەیە كە دەستپێكی هەڵسانەوە بێت بۆ میدیایی یەكێتی ، كاتییەتی سود لە توانانی ئەو لە شكرە دڵسۆزەی كادرە میدیاییەكانی وەرگرێت و دەرفەت بە دەرخستنی توانایی تازە بدات. ئێستا كاتی گۆرانكاری رێشەی و كاتی ئاشتكردنەوەی عاجز و پەراوێز خراوەكان نەك تۆڵەكردنەوە و تەسفیە كردنیان كە لە رابردوو بینیمان بە ئەجێندای شەخسی گۆمی روون لێڵكرا و لەشكرێك لە كارمەندان بەبەرنامە دوورخرانەوە و قوتیان بڕدرا. دەمەوێت ئەوە بڵێم : كاتێك رەخنە ئەگرین سەنگەرمان لێ مەگرن ، گوێمان بۆ بگرن و لێمان تێبگەن كەمەبەست چاكردن و باشكردن و خزمەتكردنە بە یەكێتی . كاتێك داوای ریفۆرمی میدیایی یەكێتی ئەكەین لێژنەمان لەسەر دروست مەكەن و بەدژ لەقەڵەممان مەدەن، وەرن با پێكەوە میدیای حزبی شەهیدان چاك بكەین و بیخەینەوە سەر شاڕێگەی خۆی ، تێبگەن كێشەكە هەر تەنیا پارە نیە بەڵكو كێشەكە عەقڵی بەڕیوەبردنە و دانانی خەڵكی نەشیاوە لەشوێنی شیاو ، ئەگەرنا میدیا بەهێز ئەتوانیت خۆی بژێنیت و سەرچاوەی داهاتی خۆی پەیدا بكات كە من پێم وایە ئێستاش ئەو سەرچاوەیە بەردەستە، تێبگەن ئێمە میدیایەكی بەهێزمان دەوێت نەك میدیایەك لە ناو چەقی ململانێكان گلاوە .  

 سەلام عەبدوڵڵا دیارە حكوومەتی‮ ‬عێراقی‮ ‬بڕیاری‮ ‬خۆی‮ ‬داوە كە هەڵبژاردنی‮ ‬ئەنجوومەنی‮ ‬پارێزگاكان،‮ ‬لە هەموو پارێزگاكانی‮ ‬عێراق،‮ ‬دەكات كە كەركووك‮ ‬یەكێك دەبێت لەو پارێزگایانە‮. ‬ ئێمە زۆرمان لەسەر ناڕەوایی‮ ‬ئەو هەڵبژاردنە سەبارەت بە كەركووك نووسی‮ ‬كە نەدەبوو حكوومەتی‮ ‬عێراقی‮ ‬ئەو بڕیارە بدا،‮ ‬بەتایبەتی‮ ‬كە دۆخی‮ ‬كەركووك نائاساییەو پێویستە هەڵبژاردنی‮ ‬تێدا نەكرێ،‮ ‬تاكو بارودۆخ ئاسایی‮ ‬دەبێتەوە،‮ ‬بەڵام وادیارە حكوومەت سوورە لەسەر بڕیارەكەی‮ ‬و پەرلەمانی‮ ‬بەغداش پشتیوانی‮ ‬دەكات‮. ‬ هەروەك زۆریشمان سەبارەت بە هەوڵی‮ ‬حكوومەتە‮ ‬یەك لەدوای‮ ‬یەكەكانی‮ ‬عێراقەوە گوت كە ئەو حكوومەتانە،‮ ‬هەر هەموویان،‮ ‬بەجیاوازی،‮ ‬بیروبۆچوونیان،‮ ‬هەر هەموویان لەسەر عەرەباندن و شێواندنی‮ ‬دیمۆگرافیای‮ ‬كەركووك بەردەوام بوون و هەریەك بەشێوازی‮ ‬خۆی،‮ ‬بەڵام هەر هەمووی‮ ‬لەپێناو‮ ‬یەك مەبەستدابووە كە سیمای‮ ‬كوردستانی‮ ‬بوونی‮ ‬كەركووك بسڕنەوە و واقیعێك بسەپێنن كە لەبەرژەوەندی‮ ‬خۆیان بێت و بەوپێیەش نەهێڵن ئەو شارە كوردستانییە بگەڕێتەوە سەر هەرێمی‮ ‬كوردستان،‮ ‬ئەویش بەرنامەیەكی‮ ‬ستراتیژی‮ ‬بووە كە هەموو حكوومەتەكانی‮ ‬پێشوو پەیڕەویان كردووە،‮ ‬بەڵام هیچیان بە ئەندازەی‮ ‬ئەم هەوڵەی‮ ‬ئێستا كە لەلایەن پارێزگاری‮ ‬داسەپاوی‮ ‬بەوەكالەتی‮ ‬كەركووك دەدرێ نەبووە و نەكراوە،‮ ‬بۆیە ئێستا واقیعێك بەسەر دانیشتووانی‮ ‬كوردی‮ ‬شارەكەدا سەپێنراوە كە هیچ لە بەرژەوەندی‮ ‬كورد و دانیشتووانی‮ ‬ڕەسەنی‮ ‬ئەو شارە دانییە،‮ ‬بۆیە پارتە كوردستانییەكان دەبێ زۆر بەهۆشیارییەوە مامەڵە لەگەڵ ئەم واقیعە نوێیەدا بكەن و بە یەكڕیزی‮ ‬و‮ ‬یەكهەڵوێستی‮ ‬و‮ ‬یەك بەرنامەیی‮ ‬بەشداری‮ ‬لەو هەڵبژاردنەدا بكەن كە دەستەبەری‮ ‬سەركەوتن بكات و نەهێڵن پیلانی‮ ‬ناحەزانی‮ ‬سەركەوتووبێت‮.‬ خۆشبەختانە حزبە كوردستانییەكان،‮ ‬زۆرینەی‮ ‬هەرە زۆریان،‮ ‬لەسەر ئەو‮ ‬ڕایە كۆكن كە دەبێ هەموو پێكەوە بۆ ئەو مەبەستە شێلگیرانە كاربكەن و لادانی‮ ‬هەندێ حزبۆكەی‮ ‬كوردیش كە نایانەوێ بەشێك بن لەو‮ ‬یەكڕیزییەو ئەو هەڵوێستە نیشتمانییە،‮ ‬نابێت كاریگەری‮ ‬لەسەریان هەبێت و نیگەرانییان بكات،‮ ‬هەروەك چۆن بەرەی‮ ‬نەخێر لەكاتی‮ ‬ڕیفراندۆمدا شەرمەزارییەكی‮ ‬مێژوویی‮ ‬بۆ خۆی‮ ‬تۆماركرد،‮ ‬با ئەمجارەش پیرۆزیان بێت و‮ (‬ئەو سەروەرییەشیان‮) ‬لەكیس نەچێت‮.‬

مەلا فرمان    یەکەم  : دەرکردن لە ١٩٦٣ حەرەسی قەومی لە گەڵ سوپای عێراق بە هێرشی سەربازی سەرەتای سوتاندنی گوندەکان و تاڵانی و فەرهودی کوردانی دەستپێکرد، لە هەندێ گوندی کوردنشینیش بە تایبەتی لە ناوچەی دوبز نیشتەجێکردنی عەرەب لە جێی کوردان پیادەکرا، پاشان درێژەی کێشا بۆ ناوچەی ساڵەیی. لەگەڵ ئەم شەپۆلە و دڕندەیی ئەو سەردەمی حکومەتی عێراق، کوردانی ئەم ناوچەیە خاوەن ئومێد و هەڵوێست  و بوێربون: １-    لە کاتی سوتانی گوندەکان و کشانەوەی سوپای عێراق، هێشتا ئاگری خانوەکان دانەمرکابوەوە گوندنشینان دەگەڕانەوە سەر ماڵ و خانوی خۆیان. ２-    لە کاتی دەرکردن و جێنشینکردنی عەرەب لە گوندەکانیان، کوردەکان زۆر دورناکەوتنەوە، دەچونە چەند گوندێک لەولاتر. تیلی چاویان هەر لە زێدی باپیران بو. ３-    دەبون بە پێشمەرگە یان چاوساغی پێشمەرگە بۆ پەلاماردانی عەرەبە هاوردەکان. خەڵکی زۆر بڕوایان بەو سەرەتایەبو کە دەیگوت " لەسەر زەوی خۆت ئەگەر بکوژرێی شەهیدی بشکوژیت غەزایە". ４-    لە ١٩٧٠ – ١٩٧٤ تەواوی کوردان گەڕانەوە بۆ گوندەکانی خۆیان و لە زۆر شوێن خانویان بۆ دروست کرا کە پێیان دەگوت ( خانوی ئەعمار الشمال). دوەم : راگواستن لە ساڵی ١٩٨٧ راگواستنی کوردان  تەواوی کەرکوک و دەوروبەری گرتەوە، سەرجەم گوند و هەندێ لە شارۆچکە کورد نشینەکان لەگەڵ زەوی تەخت کران، زەویەکان بە ڕیگەی جیاجیا بە شێوەی گرێبەست درا بە عەرەب، بە دو بریاری قیادەی سەورە و  قوتری خاوەندارێتی زەویەکان لە کورد سەندرایەوە. دانشتوانەکی راگوێزران بۆ ئۆردگا زۆرەملیەکان و لەوێ نیشتەجێکران. سێیەم: گەڕانەوە دەرفەتی گەڕانەوە تا روخانی رژێمی بەعس لە ٢٠٠٣ نەڕەخسا، دوای ئەم گۆڕانکاریەش، ئاوارەکانی کەرکوک لەسەرەتا تەوژمی گەڕانەوەیان پێوە دیاربو، بەڵام هیندەی نەبرد ئەم تەوژمە لە پاشەکشەی دا، هەندێ هۆکاری ئەم پاشەکشەیەش بریتیبون لە: １-    مانەوەی کەرکوکیەکان دور لە زێدی باوباپیران بۆ ماوە ١٦ ساڵ ( ١٩٨٧ – ٢٠٠٣ )، لای نەوە نوێیەکە هۆکارێ بو بۆ کەمبونەوەی سۆز و دڵسۆزی و ئینتما بۆ خاکی باپیران. لە بەرامبەردا خوگرتن بەو شوێنەی کە لێی گەورەبون. ２-    تیکەڵبونی ئەو خەڵکە بە ژیانی شار و شارستانیەت، کاریگەری زۆری هەبو بۆ ساردبونەوە لە گەڕانەوە. بە تایبەتی لە ژنانی ماڵەوە. ３-    نەبونی بەرنامەیەکی تۆکمەی نیشتمانی بۆ سەرلەنوێ نیشتەجێکردنەوەی ئاوارەکانی کەرکوک لای دەسەڵاتی حیزبی کوردی، بە تایبەتی پارتی و یەکێتی. ئەمانە بەڕادەیەک نەفامانە جوڵانەوە دەکرێت مێژو وەک دو ٢ تاوانباری ئەو قۆناغە لە لاپەڕەی خۆیدا تۆماریان بکات ４-    هەڵپەی زۆرێک لەسەرکردە حیزبیەکان بۆ بەغدا لە پێناو خۆ دەوڵەمەندکردن و وەرگرتنی پۆست و پایە و خەمساردی لە خەمخۆری پرسی کەرکوک. ５-    پەیڕەوکردنی سیاسەتی کۆنی جەلالی و مەلایی لە کۆمەک کردنی خەڵکی کەرکوک. ６-    نەگەڕانەوەی کادر و بەرپرسە حیزبیەکان بۆ کەرکوک. ７-    بێئومێدی خەڵک لە جێبەجێکردنی مادەی ١٤٠. ８-    بێئومێدبونی خەڵکی کەرکوک بە دوا رۆژی شارەکەیان و حیزبە کوردیەکان. چوارەم: کۆچکردن کۆجکردنی کوردانی کەرکوک بۆ هەرێم و هەندەران لە ١٩٩٢ بۆ ئێستا بەردەوامە و لە زیادبوندایە، لە گەڕەکە کوردیەکان لەسەر زۆرێک لەخانوەکان نوسراوە ( الدار للبیع، ئەم خانوە بۆ فرۆشتنە). بۆ پێشگرتنی ئەم دیاردەیە پارتی و یەکێتی میش میوانیان نیە. پێنجەم: گەڕانەوە بە باشمزانی ئەم خاڵە بەم ٣ نمونەیە رونبکەمەوە: １-    لەمرۆژانە برادەرێکی دێرینی خۆم بینی، کە بەڵێنی گەڕانەوەی داوە بۆ کەرکوک. لێم پرسی، زۆرم پێخۆشە دێیتەوە بۆ کەرکوک، خۆزگە هەمو کەس چاوی لێدەکردی. چۆن بو وا بریاری گەڕانەوەت دا، فەرموی " دەزانی من خۆم زیندانی سیاسیم لەسەر عێراق، مناڵەکانیشم پۆلی شەشی ئامادەیین، ئەگەر لە کەرکوک تەواوی بکەن ئەوا بۆ وەرگرتن لە زانکۆکانی عێراق ئیمتیازاتیان دەبێت، بەڵام لە سلێمانی نیانە". ２-    لە ١٩٤٧ – ١٩٤٨ بۆ گەڕانەوەی یەک خانەوادەی جولەکە لە کەرکوکەوە بۆ ئیسرائیل نزیکەی ٧٠٠٠ حەوت هەزار دۆلار کەوتوە. ３-    لە ٢٥/٩/٢٠١٩ چەند عەرەبێك بە یاوەری پۆلیسی پردێ،بۆ وەرگرتنەوەی زەوی هاتنە گوندەکانی قادرباغر و رۆژبەیانی، بە پێی ئەو گرێبەستەی هەیانە و لە دادگاوە پشتیوانی کراون ئەم زەویانە ئەوان خاوەنین. جێی باسە خەڵکەکە پێشوەخت پییان زانیبو، کۆبونەوە و باش هاتنە دەست. بەڵام ئەوەی جێی خەمە، ئەم جوتیارانە ماڵیان لە هەولێرە و نە گەڕاونەتەوە بۆ سەر موڵکەکانیان. بەڵکە رۆژانە هاتوچۆدەکەن. ئەم هەڵکوتانە سەر گوندە کوردەکان لە زۆر شوێن دوبارە دەبێتەوە. شەشەم : یەک لستی دیارە یەکێتی و تەبایی بناغەی سەرکەوتنە، هەمو تاکێک هیوای بۆ دەخوازێت. بەڵام یەک لستی بەبێ بونی متمانە بەیەک دواکەی خێر نابێت. پاشان یەک لستی تەواوی کێشەکان چارەسەر ناکات، رەنگە ئەو سەرکەوتنە گەورەیەش بەدەست نەهێنێ،چونکە لەزۆر حاڵەتدا بەپێی لیکدانەوەی ئاماری و هاوکێشە بیرکاریەکان لە سیستەمی سانت لیگۆ ( ١.٩) راستە کورسیەکان زۆرینەی دەچێت بۆ لستی گەورە بەڵام دوا دوەم کورسی رەنگە دەنگی کەمی بوێ، بۆ قۆستنەوەی ئەم کورسیە باشترە کورد بە پێی رێکەوتنێک بە ٢ لستی ( یەکی گەورە و یەک مام ناوەند ) بەشداری هەڵبژاردن بکات. تەنها لەیەک باردا نەبێت کە پیکهاتەکانی تر هەر یەک تەنها بەیەک لست بەشداری بکەن. پێشنیار دەکەم دامەزراوەکانی هەڵبژاردن لێکدانەوە بۆ هەڵبژاردنەکانی ٢٠١٤ و ٢٠١٨ بکەن. مەبەست لە یەک لستی هێنانی زۆرینەی کورسیەکانە لە ئەنجومەنی پارێزگا. بەڵام لە ٢٠٠٥ حیزبە کوردیەکان هەم لە ئەنجومەنی پارێزگا و هەم لە پەرلەمان زۆرینەن، بارودۆخی کەرکوکیش ئەوەیە لەم رۆژگارەدا دەیبینین. ئەم بارودۆخە پێمان دەڵێت هۆکاری زۆربەی کەموکوریەکان لە شوێنی ترە، نەک لە فرە لستی.  حەوتەم: چارەسەری گونجا و پڕ بەرهەم چەندێک لەو چارەسەرانە:  １-    ئەگەرچی بەکردار دەرکەوتوە متمانەکردن بە یەکێتی و پارتی زۆر قورسە، جێی متمانە نین. تا ئەمڕۆژ ئەم دوانە خاوەن دو ماڵی پەرتەوازە و ناکۆکن، ئەم جۆرە ماڵەش بەرگە ناگرێت.، تا ئێستاش لەسەرپێن بۆ دوبارەکردنەوەی شەڕی ناوخۆ و دو ئیدارەیی. میللەتیش دەستی لەسەر دڵێتی. ２-    خەڵک دەنگ دەدات نەک خاک، زۆر هەڵەن ئەوانەی دەڵێن " کەرکوک ئەگەر یەک کوردیشی تێدا نەمێنێ، هەر کوردساتنیە" ، بۆیە باشترین کار ئەوەیە هەوڵی جدی بدرێت بۆ پێشگرتن لە کۆچی کوردان و هەوڵدان بۆ کۆچی پێچەوانە بەرەو کەرکوک. ئەمەش بەرنامە و دەستکراوەیی دەوێ. حیزبەکانی هەریم و دەوڵەمەندەکانی هەرێم توانایان هەیە و دەتوانن دەستکراوە بن. ئەگەر ناتانەوێ، هەقە موزایەدی فشۆڵ بەسەر کەرکوکدا نەکرێت باشە. ３-    رەواندنەوەی ئەو ترسەی لە ئەنجامی ریفڕاندۆم و ١٦ ئۆکتۆبەر کەوتەوە. ４-    گێڕانەوەی متمانەی شەقامی کەرکوک بە حیزبە کوردیەکان. ５-    بەبێ نانی ئەم هەنگاوانە دڵنیام یەک لستی و دو لستی لەم بارودۆخەی ئێستادا نیشانەی پێویست ناپێکی. دوا قسە، باشترین چارەسەر و گەورەترین سەرکەوتن لە گەڕانەوەی یەک ماڵ بۆ کەرکوک دەست پێدەکات!. کەرکوک/ ٣٠/٩/٢٠١٩

عەبدولستار مەجید  وەک دەزانن ئەمڕۆ پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان بەو شێوەی هاوتەریب بێت لەگەڵ ئەجێندای هێزێکی سیاسیی دیاریکراو، هەموارکرایەوە و تێپەڕێندرا . دوو عورفی زۆر خراپ لەم هەموارەدا سەپێندرا کە بۆ لەمەودوا دەبێتە مەترسیی لەسەر فراکسیۆنەکان و کاری پەرلەمانتاریش ! یەکەم: ڕێگەدان بە جیابوونەوەی پەرلەمانتار لە فراکسیۆنەکەی خۆی و چوونە پاڵ فراکسیۆنێکی دیکە، مەترسییەکی جدییە و (پیلان)ـێکیشە بۆ فراکسیۆنەکانی دیکە بۆ کڕینی وەلائو سەفەقاتی ژێربەژێر . ئەمە بەتەنها بۆ فراکسیۆنەکان نیە، بەڵکو بێڕێزییەکی تەواوە بە دەنگدەر و ئەوانەی لەبەر بەرنامەی هەڵبژاردنی هێزە سیاسییەکە دەنگیان بەو کاندیدە داوە، چی مەعقولە هەر کە دەنگی هێنا و بووە پەرلەمانتار، ئیتر بۆ بەرژەوەندی شەخسی و ئیمتیازاتی ناشەرعی بەناوی (ئازادی پەرلەمانتار) ەوە لە فراکسیۆنەکەی جیابێتەوە ؟! ئەمە پێشینەیەکی زۆر خراپ و مەترسیدارە و لە ئایندەیەکی نزیکیشدا دەرەنجامە خراپەکانی دەبینین ! دووەم: بۆئەوەی پرۆژە یاسایەک بچێنە لیژنەکان و خوێندنەوەی بۆ بکرێت، بەتایبەت ئەوانەی ڕەهەندی داراییان هەیە و پێویستیان بە پارە هەیە، پێشنیاز و پێداگری ئێمە لەسەر ئەوە بوو کە وەزیری دارایی میوانداری لیژنەی تایبەتمەند بکرێت بۆ وەرگرتنی ڕای حکومەت . بەڵام دیسان بە زۆرینە پەرلەمان بێ ناوەڕۆک و لاوازکرا لەبەردەم حکومەت و ئەوەیان جێبەجێکرد کە بۆ هەر پرۆژەیاسایەک پێشوەختە پرس بە حکومەت بکرێت ! ئەمە ئەگەر هەر خوێندنەوەیەکی بۆ بکرێت، ئاماژەیەکی ڕوونە بۆ کۆنترۆڵکردنی پەرلەمان لەلایەن حکومەت و لەسەرو ئەویشەوە حزب !

ئیبراهیم هەورامانی  لەمێژووی نوێی ئەم شارەدا كەباس لەبزووتنەوەی سیاسی گەلەكەمان دەكەین ، ناكرێت باس لەسەرهەڵدانەوەی شۆڕشی نوێی گەلەكەمان لەم ناوچەیەدا بەتایبەت شاری هەڵەبجە نەكەین ، هەڵەبجە بەتەنیا مەبەست لە جوگرافیایی شارێك نییە بەڵكو واتە ناوچەیەكی بەرفراوانی هەورامان و شارەزوور پێكەوە .كاتێك دەمانەوێت لەم مێژوە بدوێن ،ڕاستەوخۆ باس لە پێكهێنانی یەكەمین مەفرەزەی چەكداری و سەرهەڵدانەوەی شۆڕش و چەخماخەی داگیرسانی ئاگری ئەو شۆڕشە لەم ناوچەیە دا دەكەین ،لای هەمووان مەعلومە كە پێكهێنانی یەكەمین مەفرەزەی چەكداری شۆڕشی نوێ بەسەركردایەتی (ی . ن . ك) دەور و كاریگەرییەكی بەرچاو وزیندوی هەبوو بۆ هاندان و دروستكردنی گیانی شۆڕشگێڕانە لە ڕۆح و بیروباوەڕی سەدان گەنجی شۆڕشگێڕی ناوچەكە كە بۆ ماوەیەك بەهۆی ژینگەی نسكۆی شۆڕشی ئەیلول لەناوچەكەدا بونی هەبوو. ڕۆژ لەدوای نفوزی سیاسی و سەربازی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەم ناوچەیەدا بەرەو هەڵكشان دەچوو بەجۆرێك یەكێتی نیشتمانی كوردستان نوانیبوو مەیدانی سیاسی و سەربازی بە حیزب و لایەنەكانی دیكە (كە ئەوكات  لەمەیدانی سیاسی و سەربازی لە ناوچەكەدا بونیان هەبوو ) بەچەشنێ  یەكێتی بوبویە یەكەمین هێزی سیاسی لەبواری چ سەربازی چ ڕێكخستن دا . ئەم سەركەوتنانە ه]ندە تەمەنیان درێژ بوو تا شانە نوستوەكانی (بەرژەوەند گەرایی ) لەنێو ڕیزەكانی ئەم پارتەدا نەشو نمایان نەكردبوو .دیارە یەكێك لەهۆكارە دیار و سەرەكیەكانی پاشەكشە پێكردنی نفوز و جێنفوزی ئەم یەكێتی نیشتمانی كوردستانە بەتایبەت لەم ناوچەیەدا بوونی ئەم چەندان گەرا خەتەرناكەیە كە لەنێو هەناوی ئەم حیزبەوە تەشەنەیان سەندوە و بە هەیكەلی حیزب دا بڵاوبونەتەوە بەچەشنێك شادەمارەكانی داخوراندوە  ئەم گەرا كوشاندانە بونەتە مایەی ئەوەی لەئیستادا هیچ هیوایەك نەمێنێت بۆئەوەی بەرنامە و سیاسەتی ئەم حیزبە ببێتە مایەی ئومێدبەخش و جێ متمانەی ئەوانەی ساڵانێكی زۆر لەپێناو بەرقەرابوونیدا ماندوو بون و قوربانیان داوە ، وە هەروەها هەرچی نەوەی نوێشە لەبەرامبەر دروشم و بەرنامەی كاری ئەم حیزبەدایە تەواو ڕەشبینن . سەرەكیترین هۆكاری پاشەكشەی نفوزی ئەم حیزبە لەهەڵەبجەدا بۆ بون و زاڵبونی ئەو دەستەو تاقمە دەگەڕێتەوە كە بەپاڵپشتی  بەرژەوەندخوازەكانی ناو یەكێتی تا دێت ریزەكانیان بەرفراوان دەبن و پاشەكشە بەو دەستە و تاقمە دەكەن كە لەپێناوی كۆمەڵانی خەڵكی كوردستاندا كار بۆسەرخستنی كارو بەرنامەی ڕاستەقینەی یەكێتی نیشتمانی كوردستان دەكەن ، لەم ململانێیەشدا ئەوە دەستەی بەرژەوەند خوازان و مشەخۆرانی ناو ئەم حیزبەیە كە بەسەركەوتویی پیلانەكانی خۆیان دادەڕێژن و مەرامە شەخسیەكانیان جیبەجێ‌ دەكەن . هەربۆیە لەئیستادا و ڕۆژ لەدوا ی ڕۆژ ئەم حیزبە واتە یەكێتی نیشتمانی كوردستان بالانسی جەماوەری خۆی لەداكشاندایە و دەكرێت بڵێین تادێت  وەك دەڵێن ( هەنگاوێك بۆپێشەوە و دوو ...سێ هەنگاو بۆ دواوە دێت ) ئەگەر یەكێتی نیشتمانی كوردستان بەتایبەت لەم ناوچەیەدا (هەلەبجە ) هەربەدەست دەستەو تاقمی (بەرژەوەند تەڵەبەكانەوە ) بێت ،بەهەڵەدا نەچوین ئەگەر بڵێن ئەم ناوچەیە كە جێ نفوز و پڕئیعتبارترین مەیدانی سیاسی یەكێتی بوو ، دەبێتە ناوچەیەكی خەتەرناك بۆ كاری سیاسی و سەربازی یەكێتی . دواجار ئەوانەی لەم یاریی و ململانییەدا زەرمەندی یەكەین تەنیا یەكێتیەكانن و ئەوانەشی بە براوە دەدرێنە قەڵەم و سنگ دەردەپەڕێنن سو خۆرەكانی  دەست (بەرژەوەند تەڵەبەكانن ) .  

 زانا تۆفیق بەگ  لەم ووتارەدا دەمەوێت بەرگری لەو تێزە بکەم کە چەند سەدەیەك پێش ئێستا (کانت)ی گەورە فەیلەسوفی ئەلمانی کە بە باوکی ڕوشنگەری ناوزەند دە کرێت بە جورێك دنیای بچووك کردۆتەوە دەلێت ئەگەر (کارێکی نایەکسانی و پێشل کردنێکی مافی مرۆڤ لە وسەری دنیاوە بکرێت کاریگەری راستەخۆی دەکاتە سەر بەشەکەی تری دنیا) ئەم تێزە بۆ رۆژگاری ئێستای ئێمە زۆر گونجاوە بە تایبەتی لە نێوان فەزای گشتی و  کەلتووری سیاسی و کایەی سیاسی دا چونکە ئێمە خاوەنی دیدێکی هاوبەش نین بۆ چارەسەر لە ناو فەزای گشتی دا. هەمیشە قەیرانە داخراوەکان و تا ئەندازەیەك قەیرانە کراوەکانیش کاریگەری نەرێنی و  راستەخۆیان هەیە وە کار دەکاتە سەر بەشەکانی تری  کۆمەڵگا، چۆنکە لە بنچینەدا ئێمە خاوەنی ریتۆرێکی سیاسی بی بنەماو جگە لە قسەی زل و خواستی موبالە غەکردن بە کێشەکان و ئالۆزکردنیان و دروست کردنی هیوایەك لەسەر بنچینەیەکی وەهمی موزەیف کە  نەتوانراوە قەیرانەکان وەک خوی چارەسەر بکات . دەتوانین زیاد لە دیدێك لەسەر قەیرانە  داخراو و ئالۆزەکانی هەرێمی کوردستان قسەی جدی و خاڵی   دەست نیشان کردنی بە گژداچوونەوەمان هە بێت بە تایبەتی لەو جۆرە دۆگماتیزەی کە ئێستا بۆتە قەیرانێکی داخراوی گەورە لە ناو دیدی سیاسێکانی ئێمەدا وە ڕەنگدانەوەیەکی گەورەی هەیە لەسەر ئاساتەکانی خوارەوەی کایەی سیاسی  نوخبەی حیزبی دا، ئێمە خاوەنی سیاسەتێکی خاوێن  نین خاوەن ستراتیژیکی دوور مەودا نین ئەوەی ئێمە لە کوردستان دەیبین برتیە لە اجماعێکی خێلەکی کە بە هە موو پێوەرەکانی دوورە لە مەعریفە و توانای بەڕیوەبردنی سیستەمێکی سیاسی تەندروست و تێ پەڕاندنی  قەیرانەکانی ناو کۆمەڵگا . کاری سیستەمی سیاسی ئێمە  توانای بیرکردنەوە نیە لە گەشەکردنی کۆمەلایەتی و  ڕەخنەی بوونیادگەرانە  .زیاتر لە هەوڵی ئیفلیجکردنی عەقڵ و تێکشکاندنی خەونەکانی    چارەسەری قەیرانەکان دایە   . بە مانایەکی تر ئەگەر بڵێن رێ گری دەکات لەبەردەم کرانەوەی عەقڵ کە دە بیتە ئەنجامی داهێنان و  گوڕانکاری سیاسی لەناو کایەی سیاسی دا .   بە کورتی ئێمە خاوەنی دۆخێکی سیاسی و کەلتووری و کۆمەلایەتی شێواوین نایەکسانی سیاسی لە ناو سیستەمی سیاسی گشتی دا تا دەگاتە  ناوەندەکانی حیزبی سیاسی و شاردنەوەی قەیرانەکان نەفیکردنەوەی بەردەوام لەسەر راستێکان ، ناتوانرێت  ئاسوی چارەسەر لەداهاتوودا ببینین، چونکە قەیرانەکان رۆژ لە دوای ڕۆژ بەردەوامە ڕەگوڕیشەیەکی قووڵی هەیە ،لە ئەنجامی کەڵەکە بوونی ئەم قەیرانانە دەبێتە هۆکاری دروست بوونی ناڕەزایەکی گەورە لەسەر بنەماو میکانیزمی توندوتیژی لە داهاتوودا لە ئەنجامدا دە بێتە دروست بوونی دوخێکی نارام و نا سەقام گیر لە کوردستان دا.