چیا عەباس  شانۆگەری هەڵبژاردنی خانە و تێپەراندنی بە شێوازێکی دژ بەشەرعیەت و دەستور و پرەنسیپەکانی چاکسازی و پرکردنەوەی خانە بە چەند کاراکتەرێکی ناسراو بە گەندەڵی و تەکەتولگەری و ئۆپۆرچینیزم و سەنگەرگۆرین و چەند بابەتێکی هەستیاری تر وێستگەی وێرانکردنی تەواوی گۆڕانە، پێویستی بە هەڵوەستە و هەڵوێستی جدیە. بۆ ئەوەی هیچ گومانێک نەمێنێت ئەمە بە ئومێدی چاککردنەوەی نیە، بەڵکو لای زۆربەی هەڵسوراوانی پێشوی گۆڕان و یاخیبوی ئێستا چرکەی دەستپێکردنی قۆناغێکی ترە بۆ چاکسازی و گۆرانکاری لە کۆمەڵگادا. بەشداریمان لە پرۆسەکانی ریفۆرم و رەگ و دواتر گۆڕان، ئارەزومەندانە و خۆبەخشانە، ئەو مافە رەوایەمان پێدەبەخشێت راستگۆیانە و راشکاوانە قسەی خۆمان لە ئێستا و ئایندەشدا بکەین، بێگومان هەر لە قسەشدا نامێنێتەوە چونکە ئەو دەسەڵاتدارانەی گۆڕان تاج و نەجمەیان پێنەداوین، هیچکات کۆیلە و تەکەتولی کەسیان نەبوین، لە هیچ رویەکەوە سودمەند نەبوین، بەڵکو لە پێناو گۆراندا زۆر زەرەریشمان کردوە، بەڵام ئەوە قەناعەت بوە و لە ناخماندا زیندوە، خیانەت لە قەناعەتمان یەکسانە بە خۆکوشتن، بۆیە سلێمانی وتەنی: منەتمان بەو جۆرە کەس و بەرپرسانە نەبوە و ناشبێت. کورەکانی کاک نەوشیروان گەمەکەرانی سەرەکی پشت پەردە چەندین جار کاک نەوشیروان لای بەندە و دۆستەکانی تری دەیگوت وەجاخم کوێرە و باوەریش دەکەم هەر وا بمێنێتەوە. دیارە تا ئەم چرکەیە وەخاج کوێریەکەی بە هەر دو ئاراستەدا واقیعن، بۆ ژیانی تایبەتی منداڵەکانی کەس بۆی نیە قسەی تێدا بکات، ئەوەی شایستەی هەڵوەستەکردنی جدیە وەجاخ کوێری سیاسیە.  کورەکانی کاک نەوشیروان رۆڵی باڵایان لە تێکدان و وێرانکردنی ئیرسی سیاسی و مەعنەوی باوکیان هەیە، تەماع وای لێکردون زۆر سنور و پرەنسیپەکانی باوکیان ببەزێنن و پێشیلیان بکەن. لەم شانۆگەریەدا رۆڵی زۆر نەرێنی پشت پەردەیان لە دانانی کۆیلە و بەردەستەکانیان لە خانەی راپەرندن هەبوە، ئەمەش بەشێکە لە سەفقەیەکی ئاشکرا لە گەڵ تەکەتولچی و دەسەڵات پەرستەکانی گۆڕان. ئەم کورانە سەردەمێک ئیدیعایان دەکرد ئیش بۆ پرۆژە گەورەکەی کاک نەوشیروان   دەکەن، رۆژ دوای رۆژ دەرکەوت ئیش بۆ پرۆژە تایبەتەکانی خۆیان دەکەن، ناو و ناوبانگ و ئیرسی مادی و مەعنەوی باوکیان بۆ مەبەستەکانیان بەکاردەهێنن، ئەو مەبەستانەی فڕیان بە سەر گۆرانکاری و چاکسازیەوە نیە. بۆ خۆم باوەری تەواوم هەیە کە کاک نەوشیروان وەسیەتی نوسیوە، با کورەکانی ئەوەندە بوێر بن و ئاشکرای کەن، هۆکاری سەرەکیش باوکیان موڵکێکی بەهادار و گەورەی کوردە.    با بێینە سەر تەکەتولچی و دەسەڵات و بەرژوەندپەرستەکان، باشترە بە هەڵسەنگاندنەکانی کاک نەوشیروان دەست پێبکەم. لە سەردەمی نەخۆشیەکەیدا لە لەندەنەوە دەیبینی چۆن زۆربەی ئەم تاقمە لە حزوری خۆی لە ژیاندا کەوتونەتە دابەشکردنی بزوتنەوەکە و چۆن بە دەستەگەری و ناوچەگەری و نیەتێکی تەماعکەرانە پرەنسیپەکانی گۆڕان پێشێل دەکەن، چۆن بە کروزاوانەوە مامەڵە لە گەڵ هێزەکانی تر، تایبەت هاورێ دێرینەکانیان لە یەکێتیدا، دەکەن. پێش ئەوەی ناچار بێت ئەم تاقمە بە رێگەی بریارێک بۆ دروستکردنی گروپی راوێژ رێکبخات هەڵسەنگاندنێکی واقیعی بۆ کردبون، دەیگوت: ئەم برادەرانە کەوتونەتە تەمەنەوە، ماندوی سەردەمی خەباتی شاخ و شەرەکانی ناوخۆ و کێشمەکێشی سیاسەت و حوکمرانین، بەشێکیش لێیان لە لێواری مەرگ گەراونەتەوە، ئەم برادەرانە خاوەن پێگەی خۆیانن و رێزیان لێدەگرم. لە ئێستادا نیەت و توانا و نیەتی جموجۆڵکردن و کارکردنیان بۆ پرسەکانی گۆرانکاری بە هۆی چەند هۆکارێکەوە زۆر سنوردارن. هەر یەک لێیان خانەنشینیەکی باش و ژمارەیەک حمایە و خاوەن حاڵ و ماڵی خۆیەتی، تێشیاندایە کاری بازرگانی دەکات و سەروەت و سامانێکی بەرچاوی کۆکردۆتەوە، بۆیە نایانەوێت ئەم وەزعە لە خۆیان تێکبدەن، وەک سیاسەتمەداری مەکتەبی کار بۆ گۆران دەکەن، دەزانم ئەم برادەرانە دەتوانن دەنگ بۆ گۆران کۆبکەنەوە، بەڵام ناتوانن وەک پێویست سەرکردایەتی پرسەکانی گۆرانکاری بکەن، چونکە خۆیان نەگۆریوە و زەحمەتیشە بتوانن ئەوە بکەن. چەند بەرپرسێکی ئێستای گۆڕان داوایان لێکرد گردەکە لە سەر گۆڕان تاپۆ بکات، زۆر بە جدیەوە پێی رایگەیاندون کاری وا ناکات، چونکە وەک کۆمپانیای حزبەکانی تر دەکەونە دابەشکردنی لە نێوان خۆتان و ئەوەنە نازانیت هیچی نەماوە، ئەوانە هەموی موڵکی گشتین دەبێت بۆ بەرژەوەندی گشتی بەکاربهێنرێن. ئەم قسانەی لە حزوری سێ شایەتحاڵ بەو بەرپرسانە وتوە کە لە ژیاندا ماون. پێشتریش لە وتارێکمدا نوسیومە کاتێک گروپی راوێژی دروستکرد بە حزوری کاک حەمە تۆفیق پێم گوت باشترە دەسەڵاتەکانیان لە بریارەکەدا دیاری بکەیت، بە گرژیەوە گوتی دەسەڵاتی چی؟ راوێژ راوێژە و دەسەڵاتەکانی زۆر دیار و سنوردارن، دەسەڵات بە یەکێک دەدەیت بزانێت چۆن بۆ مەبەستەکەی بەکاری بهێنێت، حەمە تۆفیق یش هاورای ئەو بۆچونەی کاک نەوشیروان بو. هەرچۆنێک بێت وا تێگەیشتم متمانەی رێکخراوەیی و سیاسی بە بەشێکی زۆری هاوکارەکانی وەک جاران نەمابو.  دوای وەفاتی نامەیەکی کاک نەوشیروان لە جڤاتی نیشتمانی دەرباری پێکهێنانی خانەی راپەراندن خوێنرایەوە کە نیوەی دوەمی ساڵی ٢٠١٦ پچرپچر تەواوی کردبو. بێجگە لەوەی تاقمی تەکەتولچی و دەسەڵات پەرستەکان یەکێک لە گرنگترین داوای رێکخەری کۆچ کردویان لەو نامەیەدا جێبەجێ نەکرد، هاوکاتیش تەئکیدم ئەو نامەیەی خوێندرایەوە یەک لە سەر سێی نامە ئەسڵیەکەی کاک نەوشیروانە.  دوای ئەم بێ وەفاییە زەقە بەرامبەر بە ئەمانەت و پشتگوێخستنی داوایەکی گرنگی کاک نەوشیروان، بەتەنیشت ئەمەشەوە بێدەنگی ترسناک و گەمە شاردراوەکانی کورەکانی دژ بە پرەنسیپەکانی چاکسازی و گۆرانکاری و ملکەچی دەسەڵاتداران بۆیان ئیتر ئومێد بە دەسەڵاتدارەکانی گۆڕان رۆژ دوای رۆژ کزتر دەبو. چەند وێستگەیەکی گرنگ لە کاری بەرێوەبردنی گۆڕان لەلایەن ئەم تاقمەوە زەمینەخۆشکەر بون بۆ لە باربردنی هزری گۆرانکاری و چاکسازی و بچوک کردنەوەی گۆڕان. بەهۆی ئەوەی وردەکاریەکان زۆرن لێرەدا تەنها ئاماژە بە بابەتەکان دەکەم، جەختیش دەکەمەوە هەرچی دەنوسم پشت ئەستورم بە بەڵگە و دۆکیۆمێنت و شایەتحاڵ کە لە روی مەعنەوی و سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئەخلاقی و یاساییەوە بکەرەکانی توشی کێشمە و کێشەی گەورە دەکەن. - لەرزۆکی هەڵوێست و غیابی بوێری لە پرۆسەی ریفراندۆمدا، - تەماشەکەرێکی شل و شێواو لە کارەسەتاکانی ئۆکتۆبەر و گوێنەدان بە بانگەشەی ئەمریکا لەو ساتەدا و گوێرایەڵی بۆ دەسەڵاتدارانی حکومەتی هەرێم. - بەرێکردنی یاساکانی دژە تێرۆر و تاجیل کردنی پرسی سەرۆکایەتی هەرێم، - بێدەنگیەکی ئابروبەرانە بەرامبەر تەعەدا و پەلامارەکانی یەکێتی بۆ سەر مەکۆی سەرەکی و هەڵسوراوان، - پاشکۆیەتیکردنی کوێرانەی پارتی لە پرسی هەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار، - لە گفتوگۆکردن بۆ پێکهێنانی کابینەی نوێ پشتگوێخستنی ئەمری دەستگیرکردنی کاک نەوشیروان کە لە لایەن پارتیەوە دەرچوە و وەک وەسیقەیەکی یاسایی مێژویی ماوەتەوە، ئەمە یەکێکە لە بێ هەڵوێستی حەیابەرەکانی تاقمی گردەکە، - تسەلیمبون بە ئیرادەی دەسەڵات لە دوای پێکهێنانی کابینەی نوێ و سەرۆکایەتی هەرێم و ملکەچکردن بۆ خواست و داواکاریە تازە و زۆرەکانی بەرپرسانی یەکەمی ئەو دو دەزگا گرنگەی هەرێم،  - لێپێچینەوە و لێپرسینەوە لە چەند پەرڵەمانتارێکی بوێری پاکی گۆران لە بەغدا، چونکە بەرگریان لە پرەنسیپەکانی گۆڕان کردوە، هاوکات پاساو هێنانەوە و بەرگریکردن لە بەشێکی تر کە سەرتاپایان لە گەندەڵی و دزی و بازرگانی نایاسایی و کاری تریشدا نوقم بوە.  - پشتگوێخستن و نەپرسینەوە لە رەفتار و هەڵسوکەوتی نوێنەرانی گۆڕان لە پارێزگای سلێمانی، وەک نمونەی زەق پارێزگار و بەرێوەبەری رۆشنبیری سلیمانی، - بەکارهێنانی وەزیری دارایی کابینەی پێشو بۆ بازرگانی رەش بە پارەی خوراوی خەڵکەوە بە رێگەی مامەڵەکردن بە چەکی پارەی مقاول و بازرگانەکانەوە. - دەرپەراندن و دەرکردنی هەڵسوراو و ئەندامی جڤات و ئەندامی ژور بە میزاجی دیکتاتۆری و ستالین ئاسای لوتکەی هەرەمی دەسەڵاتی گۆران، بێگەرانەوە بۆ رێکارە رێکخراوەیی و یاساییەکانی دەستوری بزوتنەوەکە. - گوێرایەلی کوێرانەی خواستەکانی کورەکانی کاک نەوشیروان لە بواری میدیای گۆڕاندا و ملکەچکردن بۆ تەحەداکانی دەست و پێوەندەکانی ئەو دو کورە. - دەستکردنەوە بۆ خیروبەرەکەتی ئەم و ئەو. راگەیاندنی راشکاوانەی رێکخەری گشتی لە کۆبونەوەی جڤاتی نیشتمانیدا کە وەزیرە تاقانەکەی گۆڕان لە بەغدا و هاوبیرەکانی سەدان ملیۆن دیناری پێداون، لە کاتێکدا ئەو وەزیرە مەلەفی تایبەتی لە لیژنەی نەزاهەی عێراق هەیە و بە هۆی ئەوەی دەسەڵاتدارانی گۆڕان لە بەرپرسە باڵاکانی شیعە پاراونەتەوە تا ئەو مەلەفە بخەوێنن و تا ئەم چرکەیەش رێکارە یاساییەکان دەستیان پێنەکردوە، پێمان دەڵێن چۆن گۆڕان کرا بە شەریکە دزی موڵکی گشتی، حەیاچونێک بە هیچ شتێک پینە و پەرۆ ناکرێت.  - چەندین دۆسیەی تری گەندەڵی و دزی هەم لە ناو خودی گۆڕان و هەم لە دەوروبەری، تایبەت لە چەند پرۆژەیەکی تایبەت  بە چەند قەزا و ناحیەی سەر بە ئیدارەکانی ناوچەی کەسک و نیللی. - گوێنەگرتن لە سەرجەم رەخنە و پرۆژەی گۆرانخوازان بۆ چاککردنی رەوشی ناوخۆی گۆڕان، بەپێچەوانەوە سزادانیان، دەرکردنیان، دروستکردنی تۆمەت و سوکایەتیکردن پێیان بە رێگەی پەیجە تایبەتەکانەوە، کە ئەدمینەکانیان راشکاوانە باسی فەرمانەکانی سەروی خۆیان بۆ ناوزراندن و سوکایەتیکردن بەم و ئەو دەکەن لە بەرامبەر موچەیەکی مانگانەدا.   خاڵی تریش هەن، گەر هەڵسوراوە دڵسۆزەکان قسەی خۆیان بکەن ئەمە دەبێتە مشتێک لە خەمواری کاری گەندەڵی و قێزەوەنەکانی بەشێک لەو دەسەڵاتدارانە.  ئەوەی کردتان زۆر چاوەروان بو، چونکە لە ئێوە و دەروبەرتان هەر شتێکی وا چاوروان دەکرێت. ئەمرۆ گۆڕان بۆتە بیابانێکی سەخت و ترسناک، تەنها مێرگە ( واحە ) مەزارەکەی کاک نەوشیروان و یادەوەریەکانە لە گەڵیدا، ئێوەی بەشێک لە دەسەڵاتدارانی گۆڕانیش تەنها مێرگەتان لەم بیابانەی خەڵقاندوتانە زەمەنی خەبات و قوربانیتانە لە مێژودا، ئەمەش واحەیەکە زۆر دورە لێتان چونکە ئێوە بە ئاراستەی پێچەوانەی واحەکەتان هەنگاو دەنێن، ئەمرۆ  مێرگەکەتان کردە سەرابێک، سەرابێک تینویەتی خۆتان و کەسێکی تریش ناشکێنێت. نوسینی: چیا عەباس رۆتەردام: ١٤ی سێپتەمبەری ٢٠١٩              

د.  محەمه‌د ئەمین   هەردوو وه‌زیری کشتووکاڵی کابینه‌ی پێشوو 8 وه‌ ئه‌م کابینه‌ی ئێستای حکوومه‌تی هەریم یه‌ به‌مه‌به‌ستی پاراستنی بازاڕی به‌رووبوومی کشتووکاڵی ناوخۆله‌کاتی هاوین و سه‌ره‌تای پایزا هەندێ بریار ده‌رئەکه‌ن تا رێگری بکرێ ‌له‌ته‌ماته‌و هەناری هاورده‌کراو. هەڵبه‌ته‌ لێره‌دا مەبه‌ست شرۆڤه‌ی بریاره‌کانه‌ زیاتر له‌وه‌ی که‌ ره‌خنه‌بێ له‌م دوو وه‌زیره‌، چوونکه‌ هیچ نه‌بێ ئه‌م دوو وه‌زیره‌لانی که‌م هەستیان به‌پێوویستی پاراستنی به‌رهەمی ناوخۆ کردووه‌ له ‌چاو هاوپیشەکانی خۆیان و هەموو سه‌رۆک کابینه‌کانی پێشوو. سه‌ره‌تا سیاسه‌تی ئابووری نیشتیمانی، له‌ مه‌شا سیاسه‌تی باج و گوومرگ په‌یوندی به‌ سیاسه‌ت، فه‌لسه‌فه‌ی سیاسی وه‌ جیهان بینی سیاسی ده‌وڵه‌ته‌وه‌ هەیه‌ له‌ گه‌ڵ ئامراز، سیسته‌م، ده‌زگای جۆراوجۆری نیشتیمانی وه‌ میکانیزمی گوونجاو و ئاماده‌کراو بۆ پیاده‌کردنی ئه‌م سیاسه‌تی ئابووریه‌ له‌ زه‌مینه‌ی راستیا . له‌ ژێر رۆشنایی ئه‌م راستیه‌دا ئه‌بینین که‌ نه‌سیسته‌م، نه‌ ئامراز وه‌ نه‌ده‌زگای جۆراوجۆری نشتیمانی وه‌ میکانیزمی گوونجاو و ئاماده‌کراو هەیه‌، به‌ڵگه‌ی راستی ئه‌مه‌ش وه‌ک یه‌ک نموونه‌ ئه‌مه‌یه‌، له‌گه‌ڵ رێگریگرتن له‌ تەماته‌ی هاوه‌رده‌ نرخی ته‌ماته‌ له‌ وه‌رزی خۆیا هینده‌ نزم ئه‌بیته‌وه‌ که‌ به‌های تێ چوونی به‌رههم هێنانیشی ناداته‌وه‌ به‌ جووتیار نه‌ک قازانج، که‌ ببێته‌ سه‌رچاوه‌ی بژێوی . واته‌ له‌م کاته‌دا که‌ ته‌ماته‌ زۆره‌ یا وه‌رزیه‌تی وه‌ یا هەر به‌رهه‌مێکی تر وه‌ک ترێ، کاله‌ک شووتی و… هتد، که‌ له‌ وه‌رزی خۆیانا زۆرن و، بازار هێنده‌ زۆر تێر ئه‌که‌ن، که‌ به‌هاکانیان وه‌ک له‌ سه‌ره‌وه‌ ئاماژه‌م پێدا نرخی تێ چوونیشیان پر ناکه‌نەوه‌ نه‌ک سه‌ رمایه‌ په‌یاکردن بۆبژێوی. ئه‌مه ‌جگه‌ له‌ ماندووبوون و به‌ فیڕۆدانی کات، که‌ ئه‌مه‌ به‌ هەموو پێوه‌رێک زیان و کاره‌ساتێکی ئابووری، ده‌روونی وه‌ هەتا کۆمه‌ڵایه‌تیه‌ بۆ به‌رهەم هێنەرو کۆی کۆمه‌ڵ ووڵات. ئه‌مه‌ نیشانی ئه‌دات که‌ خۆی بریاره‌که‌ له‌ بنه‌مادا راسته‌ به‌ڵام ناتوانێ ئه‌م زیانانه‌ که‌م بکاته‌وه‌ که‌ له‌ سه‌ره‌وه‌ باسکرا، واته‌ نه‌ به‌رهەم ئه‌پارێزێ له‌ به‌فیرۆچوون نه‌ به‌رهەم هێنه‌ر له‌ زیان له‌به‌ر ئه‌م هۆکاره‌ سه‌ره‌کیانه‌ی خواره‌وه‌: 1- نه‌ بوونی سیاسه‌تێکی ئابووری نیشتیمانی روو‌ن، که‌ ببێته‌ پێوه‌رو ستاندار بۆ هەموو کایه‌کانی ئابووری وه‌ چالاکی و ڕه‌وشی بازاڕ، تا به‌ گوێره‌ی ئه‌م سیاسه‌ته‌ ره‌وشی ئابووری و بازار له‌ رێگه‌ی یاسا دانانه‌وه‌ رێک بخرێ. 2- نه‌بونی پیشه‌سازی خۆراک بۆئه‌وه‌ی ههم نرخی به‌روبوومه‌کان دانه‌به‌زێ له‌ رێگەی‌ پیشه‌سازی کردنه‌وه‌ ئه‌م به‌روو بوومانه‌ هەڵبگێڕێن وه‌ بکرێنه‌ جۆرێکی تری به‌رهەم، بۆ نموونه ‌له‌م کاته‌دا که‌ ته‌ماته‌ زۆره‌ چه‌نده‌ها که‌رگه‌ی دۆشاوی ته‌ماته‌ دروست بکرێ بۆ ئه‌وه‌ی بازاری دۆشاوی ته‌ماته‌ به‌ به‌رهەمی ناوخۆ پڕبکرێته‌وه‌. هەروه‌ک ئه‌بینین بۆ کرینی دۆشاوی ته‌ماته‌ ئه‌بێ به‌رهەمی هاورده‌کراو بکرین به‌ نرخێکی گران، به‌ڵام یەک سندوق ته‌ماته‌ ئیستا به‌ هەزار دیناره‌، واته نیوه‌ی نرخی یەک کیلۆ دۆشاویی ته‌ماتەی هاورده‌ کراو. له‌ بەرئه‌وه‌، بریار بێ ئاماده‌کاری ژێرخانی ئاماده‌کراوی شیاو له‌ بواری خۆیدا ناتوانێ ئه‌نجامی ئامانج داری هەبێ. 3- نه‌بوونی ژێرخانی به‌ بازارکردن، دابه‌شکردن وه‌ پارێزگاریکردنی به‌رووبوومه‌کان له‌ شوێنی شیاو. 4- نه‌ بوونی ستراتیجی نیشتیمانی بۆ هەر که‌ رتێکی ئابووری له‌ سه‌ر ئاستی سیاسه‌تی حکومه‌ت وه هه‌روه‌ها وه‌زاره‌ته‌کان، بۆ نموونه‌ له‌م حاڵه‌ی ئێستا که‌ به‌رهەمه‌ وه‌رزیه‌کان وه‌ک ته‌ماته،‌ که‌ نرخ ناکات رۆڵی وه‌زاره‌تی بازرگانی ئه‌بێ چی بێ که‌ نه‌توانێ بازارێک بۆ ته‌نها یه‌ک به‌رهەم له‌ ده‌ره‌ وه‌ په‌یدا بکات؟ هەڵبه‌ته‌ وه‌زاره‌ته‌کانی تریش ئه‌بێ ڕۆڵی خۆیان بناسن وه‌ کاری پێ بکه‌ن، واته‌ بزانن کاریان، ئامانجیان وه‌ ستراتیجیان چیه؟ نه‌ک بکرێنه‌ ئۆفیسی ته‌نها هاتووچۆ. جگه‌ له‌ به‌روبوومی میوه‌، که‌ له‌ زۆری کاته‌کانی ساڵا له‌ ده‌ره‌وه‌ دێت، به‌ هەمان جۆر به‌رووبوومی شیره‌مه‌نی، گه‌نمی، باقله‌ ییه‌کان/ ووشکه‌، پیاز، په‌تاته‌وه‌ گۆشتیه‌کانیش که‌ خۆراکی رۆژانه‌ی خالکن‌ به‌شی هەرە‌ زۆریان ئه‌وه‌ی له‌ بازارەکاندان به‌رهەمی هاورده‌ کراون‌. ئه‌مه‌ش، ئه‌وه‌ ئه‌گه‌یه‌نێ که‌ به‌شی هەره‌ زۆری داهاتی وه‌ڵاتی ئێمه، ‌که‌ 90 % له‌ نه‌وت و هەندێ سه‌رچاوه‌ی بچووکی تر په‌یدا ئه‌بێ، ئه‌چێته‌ ده‌ره‌ وه‌ی وڵات که‌ ئه‌نجامه‌که‌ی نه‌ ته‌نها ئه‌م هەمووزیانه‌ داراییه،‌ که‌ ساڵانه‌ به‌ ده‌یان ملیارد مەزنده‌ ئه‌کرێ، به‌ڵکوو نه‌هێشتنی بازاری کاره‌ بۆ هێزی کاری ناوخۆ به‌تایبه‌ت گه‌نجان و ده‌رچوانی خوێندنگه‌ و زانکۆکان . چوونکه‌ ئه‌و پاره‌یه‌ی که‌ بۆ کرینی که‌ره‌سه‌ی خۆراکی یا پیشه‌سازی بچووک به‌کاردێ له‌ ده‌ره‌وه‌ی وه‌ڵات. ئه‌گه‌ر ویستی سیاسی، به‌رنامه ‌وه ستراتیجی سیاسی هەبێ، ئه‌توانرێ هەموو ئه‌م بەرهه‌مانه‌ له‌ ناوخۆی وڵات به‌رهەم بێن به‌که‌مترین سه‌رمایه‌ و تێچوون به‌ به‌راورد له‌گه‌ڵ ئه‌م وڵاتانه‌ی لێیان به‌رهه‌م دێن وه‌ هاورده‌ ئه‌کرێن. وه ئه‌و پاره‌یه‌ی بۆ کڕینی که‌لوپەلی هاورده‌ به‌کاردێ بۆ ئه‌وه‌ی بازاریی کارو ئابووری وڵاتا‌نی هەنارده‌، که‌ ڕێ پێ ببوژێته‌وه‌، ئه‌توانرئ له‌ناوخۆی وڵاتا سه‌رمایه‌گووزاری پێ بکرێ وه‌ شوێنی کار بۆ سه‌دان هەزار گه‌نجی بێکار فه‌راهەم بکات. ئه‌مه‌ش بۆخۆی خزمه‌ته‌ به‌ ره‌هەندی سیاسی، ئابووری، کۆمه‌ڵایه‌تی وه‌ گه‌ل و نیشتیمان و ئاینده‌ی نه‌وه‌کانی ئێستاو داهاتوو. به‌ شێوه‌یه‌کی گشتی، هەر بریارێ له‌ مه‌ر هاندانی به‌رهەمی ناوخۆ کارێکی باش و پێویسته‌، چوونکه‌ له‌گه‌ڵ خۆ وشیار کردنەوه‌ هەروه‌ها ئاگادار کردنه‌وه‌یه‌کە بۆ ده‌سه‌ڵاتداران و ڕایی گشتی ئه‌هێنێ تا هەموو ئه‌م خاڵه لاوازانه‌ ئاشکرا بکرێن که‌ ئه‌بێ چاک بکرێن، وه‌ هەست ئه‌کرێ و ئەزانرێ که‌ کام جۆری سیسته‌م ، ڕێگا وه‌ ئامراز ئه‌بێ به‌ کاربێت یان ‌کاریان له‌سه‌ر بکرێ تا بتوانرێ به‌رهەمی نیشتیمانی له چوارچێوه‌ی سستەمێکی به‌رنامه‌ دانراو وه‌ له‌سه‌ر بنه‌مای ئابووریه‌کی ته‌ن دروست، ژینگه‌ دۆست وه‌ به‌ڕه‌چاوکردنی پێویستی به‌رپرسیاریه‌تی کۆمەڵایه‌تی و مرۆڤایەتی به‌رهەم بهێنرێ، هەم بۆ پڕکردنه‌وه‌ی پێویستی ناوخۆ، هەم بۆ هەناردەکردن، که‌ به‌دڵنیایی کوردوستان ئەتوانێ، چوونکه‌ له‌ هەموو ڕوویه‌که‌وه‌ زه‌مینه‌ی گونجاویی ههیه‌ که‌ له‌زۆر شوێنی تر نیه‌، به‌ تایبه‌ت له‌ ڕۆژهەڵاتی ناوه‌ڕاست.  

.عەبدوڵا حەوێز - رۆژنامەنوسی لە BBC - لە رۆژی شەشی ئۆکتۆبەری ٢٠١٧، لە مەراسیمی هێنانەوەی روفاتی مام جەلال لە ئەڵمانیاوە بۆ سلێمانی، ئەبو مەهدی ئەلموهەندیس بافێل تاڵەبانی دەباتەوە لایەک و لەبارەی داهاتووی کەرکووک قسەی لەگەڵ دەکات و پێی دەڵێت کە دەبێت دەسەڵاتی بەرێوەبەردنی کەرکووک بکەوێتەوە دەست حکومەتی ناوەندی لە بەغدا و بەشێوەیەکی زارەکی و نافەرمی رێک دەکەون - ئەمە پەیامی قاسم سولێمانی بوو لەرێی ئەبومەهدی موهەندیس بۆ بنەماڵەی تاڵەبانی - ئەبو مەهدی موهەندیس کەسێکی عەقائیدی ئایدۆلۆژی مەبدەئیە و بە نزیکترین کەسی قاسم سولێمانی دادەنرێت لە عێراق. موهەندیس بە رەچەڵەک بەحرێنیە و باپیری باوکی لە بەحرێنەوە هاتۆتە بەسرا و لەو کاتەوە لەوێ ژیاون و بوون بە عێراقی، موهەندیس خێزانەکەشی هەر بە رەچەڵەک بەحرێنیە - دوو رۆژ دواتر و لە ٨ی ئۆکتۆبەر بافێڵ دەچێت بۆ بەغدا و لەگەڵ سەرۆک وەزیرانی ئەوکات حەیدەر عەبادی کۆدەبێتەوە و هەر لەم رۆژە بە ئامادەبوونی عەبادی، بافێل لەگەڵ موهەندیس کە نوێنەرایەتی قاسم سولێمانی دەکرد رێککەوتنەکە بە فەرمی ئیمزا دەکەن - ئەم دانیشتنەی بافێل و عەبادی شتێکی نوێ نەبوو و ئەوان ماوەیەک بوو پەیوەندی و دانیشتنیان بەیەکەوە هەبوو، ئەم پەیوەندیەش رێک یەک رۆژ دوای بڕیاری مەسعود بارزانی بە ئەنجامدانی ریفراندۆم دروست بوو، واتە رۆژێک دوای ٧ی شەشی ٢٠١٧ کە رۆژی دانیشتنەکەی بارزانی بوو لەگەڵ پارتە سیاسەکانی تر کە تیایدا رۆژی ئەنجامدانی ریفراندۆمیان دیاریکردن و رۆژی دواتر بافێل دەچێتە بەغدا و بە عەبادی رادەگەیەنێت کە بنەماڵەی تاڵەبانی لەگەڵ بڕیارەکەی مەسعود بارزانی نیە بە ئەنجامدانی ریفراندۆم و ئەوان لەگەڵ پچرانی پەیوەندیەکان نین لەگەڵ بەغدا - ئەوکاتە نە عەبادی و نە بافێڵیش پێیان وانەبوو کە بارزانی بڕیارەکەی بباتە سەر و ریفراندۆم ئەنجام بدات و پێیان وابوو پاڵەپەستۆی ناوخۆیی و ئیقڵیمی ناچاری دەکات کە واز لە بڕیاری ئەنجامدانی ریفراندۆم بهێنێت - هەر لەم ماوەیەی پێش ریفراندۆم، قاسم سولێمانی چەندین نامەی بۆ بارزانی ناردبوو و پێی راگەیندبوو کە ئەگەر ریفراندۆم بکرێت ئەوا “شەڕ بەرێوەیە” - بەڵام دوای ئەوەی کە ریفراندۆمەکە ئەنجامدرا و پێش ئەوەی کە موهەندیس لەگەڵ بافێڵ لە مەراسیمی بەخاکسپاردنی باوکی قسە بکات، عەبادی لە رۆژی ٢٧ی سێپتێمبەر واتە دوو رۆژ دوای ئەنجامدانی ریفراندۆم لەگەڵ هەریەک لە هادی عامری و ئەبو مەهدی موهەندیس بە جیا کۆدەبێتەوە و پرسیاری ئەوەیان لێدەکات کە ئەگەر هێرشکاتە سەر کەرکووک، ئایا پشتیوانی دەکەن؟ عەبادی دەیزانی کە ئەم دوانە پیاوی قاسم سلێمانین و بەبێ ئەو هیچ هەنگاوێک نانێن، ئەوانیش راستەوخۆ وەڵامیان نەدایەوە و ناوەرۆکی کۆبونەوەکانیان بە سلێمانی دەڵێن و ئەویش بیری لێدەکاتەوە - دواتر لە رۆژی ١٣ی ئۆکتۆبەر، حەیدەر عەبادی ٤٨ کاتژمێر مۆڵەتی دایە بارزانی بۆ ئەوەی ئەنجامی ریفراندۆم هەڵبوەشێنێتەوە - پێدەچێت ئەم دێدڵاینە لەلایەن قاسم سلێمانیەوە دانرابێت و بە عەبادی گەیەنرابێت - رۆژێک دواتر لە بەیانی رۆژی ١٤ی ئۆکتۆبەر، قاسم سلێمانی دەچێتە سلێمانی و لەگەڵ هێرۆ ئیبراهیم ئەحمەد و ئاراس شێخ جەنگی کۆدەبێتەوە و بە گشتی چوارچێوەی ئەو شتانەی بۆ رونکردنەوە کە لەوان داواکراوە کە ئەوەیش ئەوەیە کە ئەگەر سوپای عێراق هاتن بۆ کەرکووک ئەوا ئەو هێزانەی کە لەژێر کۆنترۆڵی ئەواندان بکشێنەوە - بەپێی چەند سەرچاوەیەک، هێرۆ بۆیە بە داواکەی سلێمانی رازی بوو چونکە پێی وابوو ئەو شتە هەرگیز روونادات کە تانکەکانی عێراق روبەرووی پێشمەرگە ببنەوە و قسەکانی سلێمانی زیاتر وەک هەرەشە لێکدایەوە چونکە پێی وابوو نە تاران و نە واشتنۆن و نە ئەنکەراش رێگە بە هێرشێکی لەم شێوەیە نادەن - لە رۆژی دواتر واتە لە ١٥ی ئۆکتۆبەر، سەرکردایەتی پارتی و یەکێتی بە ئامادەبوونی بارزانی و هێرۆ لە دۆکان کۆبوونەوە بۆ تاوتوێکردنی هەرەشەکەکانی عێراق و دێدلاینە ٤٨ کاتژمێرەکەی عێراق - لە کۆبوونەوەکە هێرۆ وتی کە هێچ رێککەوتنێکیان لەگەڵ عێراق نیە و ئەوان بەهەموو شێوەیەک پشتیوانی لە هەموو رێککەوتنێک دەکەن کە هەردوولا لەسەری رێکبکەون لەگەڵ بەغدا - هێرۆ هێندە بێگومان بوو کە هەرەشەکانی سلێمانی نابن بە راستی کە تەنانەت کەسێکی وەک مەلا بەختیاریش لە رێککەوتنەکە ئاگادار نەکرابوویەوە - ئەوەبوو لە دوای کۆبونەوەکە مەلا بەختیار و نێچیرڤان بارزانی بە دڵخۆشی لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانی رایانگەیاند کە کورد نەرمی دەنوێنێت و رۆژی دواتر دەچنە بەغدا بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانەکان لەگەڵ بەغدا و بارزانی بە پێشنیارێکی ئەمریکیەکان رازی بووە بەوەی سوپای عێراق بگەرێتەوە چەند ناوچەیەکی گرنگی کەرکووک و کورد بە ئیدارەی هاوبەشی شارەکە بەپێی رێککەوتنەکەی ئەمریکا رازی بووە - هەفتەیەک پێش کەوتنی کەرکووک، نێردەی تایبەتی سەرۆکی ئەمریکا برێت مەکگۆرک خەریکی رێککەوتنێک بوو لە نێوان سەرکردایەتی کورد و حکومەتی ناوەندی لەبارەی ناوچە جێناکۆکەکان (پێدەچێت ماکگۆرک ئاگاداری هەوڵەکانی سلێمانی بوبێت و ویستبێتی بەڕەکە لەژێر پێی سلێمانی دەربهێنێت)، ئامانجی مەکگۆرک زیاتر رێککەوتنێک بوو بۆ بەهێزکردنی پێگەی عەبادی کە ئەو کاتە ئەمریکا بە هەموو شێوەیەک پشتیوانی دەکرد بۆ ئامادەکردنی بۆ هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠١٨، رێککەوتنەکەی ئەمریکا خۆی لە جێگیرکردنی سوپای عێراق دەکرد لە دوو سێ بیرە نەوتی کەرکووک و جێگرکردنیان لە بنکەی کەی١ لەگەڵ هێزێکی پێشمەرگە و هێزێکی بچووکی ئەمریکی - لە دوای کۆبونەوەکەی دوکان، مەرگۆرک داوای لە عەبادی کرد کە دێدلاینەکەی بۆ ٢٤ کاتژمێری تریش درێژ بکاتەوە بۆ ئەوەی بگەنە رێککەوتنێک، بەڵام عەبادی بە درێژکردنەوەکە رازی نەبوو و دەوترێت دواتر تەلەفۆنەکەی کوژاندۆتەوە - دوای ئەوە لە شەوی ١٥/١٦ی ئۆکتۆبەر، فەرماندەیەکی پایە بەرزی پاسداران فەرماندەکانی پێشەوەی پێشمەرگە ئاگادار دەکاتەوە کە سوپای عێراق بەرەو کەرکووک بەرێوەیە و دەچێتە شوێنەکانی ئەوان، هەر جۆرە بەرگریەکیش بکەن ئەوان لەناو دەبرێن - ئەو کاتە هێرۆ بۆی دەردەکەوێت کە هەرەشەکانی قاسم سلێمانی جددی بوون و رێککەوتنەکەی بافێل لەگەڵ ئەبو مەهدی موهەندیس زۆر لەوە ترسناکتر بووە کە ئەو پێی زانیوە - لەم کاتانە، کۆسرەت رەسوڵ لە بەرەکانی پێشەوە شەرەکە دەبێت و بریندار دەبێت لەگەڵ کۆمەڵێک لە پێشمەرگەکانی لێواکەی کە روبەرووی بەرەوپێشچوونەکانی سوپای عێراق بوونەوە - لەم کاتانە بنەماڵەی تاڵەبانی فەرمان بە هێزەکانی ژێر کۆنترۆڵی خۆیان دەکەن کە بکشێنەوە چونکە هەرەشەیەکی جددی هەبوو کە لەناو ببرێن وەک فەرماندەکەی پاسداران پێی راگەیاندبوون - ئەوە بوو سوپای عێراق شاری کەرکووکی گرت - لە ماوەی کەمتر لە ٢٤ کاتژمێر ناوچە جێناکۆکەکانی ژێر کۆنترۆڵی پارتیش داروخان و لە بەرەکانی شەر هەڵاتن، ئەمەش شتێک بوو کە سلێمانی خۆیشی پێشبینی نەکردبوو - دواتر قاسم سلێمانی داوای هێرشکردنە سەر شارۆچکەی پردی دەکات بۆ ئەوەی بزانی رێژەی داروخانی پێشمەرگە تا چ ئاستێکە و ئەبوو سوپای عێراق توانی پردێش بگرێت، لەم کاتە لە دەرەوەی پردێ بەرەو هەولێر کاتێک سوپای عێراق پاڵەسەتۆ دەخاتە سەر پێشمەرگە، ئەوەی بەرگری دەکات پێشمەرگەی پارتی نیە بەڵکو چەکدارانی پارتە کوردیەکان ئێرانن کە بەرگری دەکەن و پێدەچێت ئەوانیش بۆیە بەرگیان کردبێت چونکە ترسیان هەبوو ئەگەر سوپای عێراق زیاتر زیاتر بچێتە پێشەوە ئەوا لەوانەیە رووداوەکانی مانگی حەوفتی ١٩٩٦ دووبارە ببنەوە کە ئەو کاتە لە شارۆچکەی روواندز میلیشاکانی بەدر بە فەرمانی پاسداران هێرش دەکەنە سەر بارەگاکانی پارتە کوردیەکانی ئێران - دوای سێ کاتژمێر شەرە تەقەی سنوردار، قاسم سلێمانی فرمانی وەستاندنی شەڕ دەدات، پێدەچێت پێی وابوبێت پەیامەکەی گەیاندووە پێویستی بە بەرێوپێشچوونی زیاتر نیە - دوای ئەوەی سلێمانی چاوی دەخاتە سەر دەروازەی سنوری ئیبراهیم خەلیل لەگەڵ تورکیا کە دەروازەیەکی سنوری یەکجار گرنگە و داهاتێکی گەلێک زۆری بۆ بنەماڵەی بارزانی تێدایە. قاسم سلێمانی پێی وادەبێت کۆنترۆڵکردنی دەروازەیەکی سنوری وەها گرنگ وا دەکات کە دەروازەکە وەک کەرەستەیەک بۆ دانوستانەکانی داهاتووی لەگەڵ تورکیا بەکاربهێنێت - بەڵام دواتر سلێمانی واز لەم دەروازەیەش دەهێنێت کە بەپێی سەرچاوەیەک هۆکاری دەستبەردانی سلێمانی لە دەروازەی ئیبراهیم خەلیل پەیوەندی بە رێککەوتنێکی تورکیا و ئێران هەبووە لە سوریا کە ئەم دەروازەیە بەشێک بووە لە رێککەوتنەکە و بەرامبەر بە وازهێنانی ئێران لەم دەروازەیە تورکیا دەستبەرداری شتێکی تر بووە لە سوریا - دەبێت ئاماژە بەوە بکەم کە لەگەڵ ئەوەی کۆسرەت رەسوڵ لە هێرشی سوپای عێراق کە بە فەرمانی قاسم سلێمانی هێرشیان کردبوو بریندار بوو، بەڵام دواتر هەر قاسم سلێمانی خۆی فرۆکەیەکی تایبەتی بۆ تەرخان دەکات تا لە رێی فرۆکەخانەی هەولێر بگوازرێتەوە ئەڵمانیا بۆ چارەسەری پزیشکی چونکە سلێمانی دەزانێت چۆن یاریەکە دەکات - لێرە گرنگە سەیری وێنە گەورەکە بکەین: کێشەی سەرەکی قاسم سلێمانی لەگەڵ ریفراندۆم ئەوە نەبوو کە ئەو دژی کوردە، سلێمانی شەری مانەوەی خۆی دەکات و هێرشی سەر کەرکووک ئەوەندەی پەیوەندی بە نەجەف و قوم هەبووە ئەوەندە پەیوەندی بە هەولێر و سلێمانیەوە نەبوو. سولەیمانی لە ناوخۆی ئێران دوژمنی زۆرە و ماوەی چەندین ساڵ بوو خۆیان بۆ ئەوە خۆشکردبوو کە فەرسەتێک بێنن و گورزێک لە سولەیمانی بەوشێنن، ئەویش بۆ قایمکردنی پێگەکەی پێویستی بە دەسکەوتێکی وەک ئەوەی کەرکووک بوو چونکە ئامانجی سولەیمانی لە هێرشکردنە سەر کەرکووک و لەباربردنی ریفراندۆمەکە شکاندنی پێگە و کەرامەتی ئەمریکا بوو بە پلەی یەکەم کە ئەمەش بە دەستکەوتێکی گرنگ بۆ ئەو هەژمار دەکرێت - دەبێت ئاماژە بەوەش بکەم کە قاسم سولەیمانی باش ئاگای لە پشتیوانی ئیسرائیل و ئیمارات بوو بۆ ریفراندم بەتایبەت لەرێی لۆبیکردن بۆ ریفراندۆم لە ئەمریکا. مەسرور بارزانی دوو هەفتە پێش دەستینشانکردنی رۆژی ئەنجامدانی ریفراندۆم، واتە دوو هەفتە پێش ٧ی شەشی ٢٠١٧ دەچێتە ئەمریکا و دوای گەڕانەوەی بە باوکی رادەگەیەنێت کە هاورێکانمان لە ئەمریکا دەڵێن ئەمریکا نازانێ چی دەوێت بەڵام ئێوە ریفراندۆمەکەتان بکەن و دواتر ئەمریکا کە ئەو کاتە ترامپ ببووە سەرۆک بە ئەمری واقیع رازی دەبێت و پشتیوانی دەکات بەتایبەت چونکە هەریەک لە باڵوێزی ئیسرائیل و ئیمارات بەڵێنی پشتیوانی لۆبیکردنیان دابوو بۆ ریفراندۆم . کۆتایی

كامیار سابیر    ١- یەکێتیی، هەر لە یەکەم رۆژییەوە کە دامەزراوە، تاڵەبانیی بۆ ویست و ئەجێندای خۆی دایمەزراندووە. ئەوانەی لەگەڵیدا بوون بۆ دامەزراندنەکەی، ئەو دەیان هەزار کەسەی بوون بە قوربانیی لە پێناوی ئەوەی پێیدەگوترا یەکێتیی نیشتمانیی، هەموویان بەکار هێنران. تەنیا خاڵی لاوازی تاڵەبانیی ئەوە بوو، پێیوابوو تەمەن بە بەرییەوە ماوە کە جڵەوی یەکێتیی هەر لای خۆی دەبێت. بە پێچەوانەوە بەهێزتریین سەرکردەی سیاسیی تەواوی ئەو رەوتەیە لە شەستەکانەوە تا ئێستا درێژەی هەیە و تاکە سیاسیی کوردیشە لە کوردستانی عێراقدا تەنگی بە ماڵی بارزانیی هەڵچنییبێت.لە کۆتاییدا بەهۆی ئەو بیزنسە گەورەیەی کوردایەتییەوە، لەگەڵ ماڵی بارزانییدا، شەریکایەتیی کرد و پارە و سامانێکی زۆری خەڵکی کوردستانی لەگەڵ ماڵی بارزانییدا بەسەر کوڕ و خزمەکانی خۆیدا، دابەش کرد. ٢- نە نیگەرانیی دەوێ و نە خۆجاڕسکردنی دەوێت کە دۆخی یەکێتیی بەم شوێنە گەیشتووە. بە پێچەوانەوە، من باوەڕم وایە با یەکێتیی بۆ ماڵی تاڵەبانیی ساغ بێتەوە و پلێتی ئەم صەنعەتەی ناویان ناوە کوردایەتیی، زەقتر بۆ نوخبە عەوامەکانی کورد، دەربکەوێت. لای کەم چل ساڵ توانیتیان چەندیین نەوە بەوە تەفرە بدەن کە مەکتەبی سیاسیی پارتیی( شەستەکان) و یەکێتیی لە حەفتاکانەوە، حیزبی هەموو توێژ و چینەکانی کۆمەڵگەی کوردستانە، بەڵام واقیع ئەوەیە زۆر بە خراپیی، لاسایی پارتیی و ماڵی بارزانیی کردەوە. بۆ ئەم مەبەستەیش، با ماڵی تاڵەبانیی لەسەر جۆکەرێکی وەکو عومەری سەیید عەلیی ( بەرهەم صاڵح) رێک بکەون و بیکەن بە سکرتێری گشتیی، لە شەهوەتی ناوبانگ و شۆهرەتدا نغرۆی بکەن و خۆیشیان کۆنترۆڵی یەکێتیی بکەن و تەصفیە حیساباتی خۆیان لەگەڵ پاشماوەی بڕیاری ناوەند و هەموو ئەوانە بکەن کە بەیعەتیان پێ نادەن و بەیعەت بە پارتیی دەدەن. ٣- بە هەمان شێوەیش، هەرکەس پێیوابێ گۆڕان حیزبێک بوو بۆ گۆڕانکاریی لە هەڕەمی دەسەڵاتی سیاسیی و لە موئەسەسەی کوردایەتییدا، ئەوە یان درۆ لەگەڵ خۆی دەکات، یان بۆ بیزنس و کەسابەتی سیاسیی، درۆ دەکات. نەوشیروان موصطەفا، حیزبی بۆ خۆی دروست کرد، ئەو کەسی لاوازی وەکو عومەری سەیید عەلیی و ئەو خانەی راپەڕاندنەی ئێستای دەویست کە ئیدارەی حیزبەکەی بۆ بکەن تا دەوروتەسلیمی حیزبەکە و صەدان میلیۆن دۆلاری مومتەلەکاتی مەنقولە و غەیر مەنقولە، بۆ کوڕەکانی، بە شێنەیی و بە خشکەیی تێپەڕێنن. کۆمەڵێ گەنجی کۆیلەیش، کۆیلەیی بۆ ئەم قیادەیەی گۆڕان دەکەن، هەموویان فەرمان و ئیرادەی نەوشیروان موصطەفا، حەرف بە حەرف، جێکەوت دەکەن. بۆیە هەر رەخنەگرتنێک لە عومەری سەیید عەلیی، لە خانەی راپەڕاندن و لەو گەنجە سیاسییانەی بەدەوریانەوەن، وەکو لێپرسیینەوە لە گۆلکە( گوێرەکە) سوور دێتە پێشچاو، لە کاتێکدا گاڕانە گەورەکە و جەماوەرە حەماسییەکە، خودی نەوشیروان موصطەفا، ئاراستەی کردوون و پاسەوانیشی بۆ داناون. ٤- کۆمەڵ، یەکگرتوو، بزوتنەوە، نەوەی نوێ و حیزبە چەپەکان...تاد، هەموویان بەم ئاقاری بە بنەماڵییکردنەدا تێدەپەڕن و هەموویان لە زۆنی گەندەڵییەکانی کوردایەتیی و بەرەبابیی، خۆ بە خاوەندارییەتی حیزب، تێپەڕ ناکەن و هەموویان بە شێوازی جیاواز، لاسایی پارتیی دەکەنەوە. بە باوەڕی من باشتریین شتێک ئەوەیە کە پیرۆزبایی لە ماڵی تاڵەبانیی و لە کوڕانی نەوشیروان بکرێ، بۆ ئەوەی باشتر حیزبەکانیان کۆنترۆڵ بکەن و لەسەر خۆیان ساغی بکەنەوە. پیرۆزبایی کۆنگرە و هەڵبژاردنی بەیعەتدانیان لێ بکەن و بەم هەنگاوەیان، بێئومێدییەکی زۆر دەڕەوێتەوە و ئەم بیزنسی پۆپۆلیزمە سیاسییەیش، باشتر دەردەکەوێ و بەرچاوی گەنجان و نەوەی نوێ( گەنجانی ئەم سەردەمە، نەک حیزبی نەوەی نوێ)، رۆشن و رۆشنتر دەبێتەوە. تا موشتەقاتی حیزبەکانی کوردایەتیی، بوونیان هەبێت، ئەم چەتەگەرییە ئابوورییە و ئەم تەقدیسکردنەی ئەم سیمبوڵە وەهمییانە، درێژەی دەبێت

د. ئاسۆ مەحمود      لە ماوەی دوساڵی تەمەنی کاک عومەر وەک رێکخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان، بۆ یەک رۆژیش رەخنە، تەشهیر، تۆمەت بە ئاڕاستەی ئەو زاتە نەوەستاون. هەر ئەو رۆژەی بوە رێکخەر، ناوزڕاندن وتۆمەت دەستی پێکرد، پاشان لە ژێر ناوی رەخنەدا درێژەیاندا بەو هەڵمەتە لەسەر بنەمای ئەوە کە بزوتنەوەی گۆڕان جیاوازە لە حیزبەکانی تر و نابێت دەرگای رەخنە داخرێت. بەڵام هەر زو ئەو ماسکە کەوت کە ئامانجەکە خستن و شکاندنی گۆڕانە نەک پێشخستنی، بەسەلمێنەری ئەو راستیە کە ئەو کەسانە بنەو بارگەیان لە گۆڕانەوە گواستەوە بۆ سەنگەری دژ بە گۆڕان. ئەوانەی هەتا دوێنێ لە هەناوی بزوتنەوەکەدا مەقامیان هەبو، دەستیانکردە دەرکردنی بەیاننامە، دروستکردنی بەرە و دروستکردنی حیزب لە ناو حیزب، ساردکردنەوەی خەڵک لە بەشداری و دەنگدان بە گۆڕان، ناشرینکردنی گۆڕان تا ئاستی جوانکردنی روی دزێوی دەسەڵات. بە کورتی گۆڕانیان روتکردەوە لەبەرچاوی دۆست و دوژمن، بە شێوەیەک گۆڕان ناشرین کرا کە خەڵک یەکێتی و پارتی بیرچۆوە، هاوڵاتی سارد کرایەوە لە بەشداری سیاسی، بایکۆتی هەڵبژاردن (55٪)ی تێپەڕاند کە زۆرینەی دەنگدەری گۆڕان بو. ئاخر کە حیزب روتکرایەوە لە نهێنی، کرا بە بوکە سەماکەرە لەبەر چاوی خەڵک، ئیتر حەزی پاڵپشتی خەڵک لە دەست دەدات و دەبێتە گاڵتەجار، ئەوان ئەوەیان دەویست، دەستیان نەپارست و کردیان. ئەوانەی کە گۆڕانیان روتکردەوە و گەر بێت و گۆڕان و هەمان شت بەرامبەریان بکات، سیاج و ژوری ماڵەکانیان بڕمێنن، ناو ماڵەکانیان ببینن، ئەوکات دەزانن روتکردنەوە یانی چی، دەبێت سەری خۆیان هەڵگرن تا خە ڵک نەیانبینێت. باشترین پنت بۆ لێدانی حیزبی سیاسی لێدانە لە کەسی یەکەم، لێرەوە هێرشەکان بۆ سەر گۆڕان لە عومەری سەید عەلییەوە دەستپێدەکات. ئێستا ئەمانە گۆڕانیان بە جێ هێشتوە و بەئاشکرا دەڵێن کە گۆڕان نین، بەڵام چونکە ئامانجەکەیان شکاندنی گۆڕانە، نەوەستاون و بەردەوامن لە تۆمەت و ناوزڕاندن. ئیتر لێرەوە تێدەگەین ئەوەی ئەوانەخەریکن دڵسۆزی و خەمخۆری نییە بۆ گۆڕان، بەڵکو رقێکی شەخسیە. هیچ کەسێک بێ کەمو کورتی نییە، هیچ کەسێکیش بێ هەڵە نییە، هەموشمان ئەوە ئەنجام دەدەین کە بڕوامان پێیەتی. ئەگەر بڕیاربێت کەسێک هەڵەی گەورەی کردبێت، ئەوە خۆتانن، ئەوە ئێوە بون سیاسەتان لە مامەڵەیەکی پراگماتیکییەوە کردە شەڕە قسە و خۆ گیڤکردنەوە، ئەوە ئێوەبون بەتەمای (expectation)  خەڵکتان بە چەشنێک بەرزکردەوە، کە هاوڵاتی سادە بڕوای کردبو گۆڕان شمشێرەکەی علی هەڵدەکێشێت و لە چاو تروکانێکدا دەتوانێت ئەم وڵاتە لە ژێردەستی ئێران و تورکیا دەردەهێنێت و هەمو شتێک بە چەند مانگێک چارە دەکرێت، بێ خەبەر لەوەی نەوشیروان مستەفا هەمو جارێک فەرمویەتی (پرۆسەی گۆڕانکاری پرۆسەیەکی هێمن و لەسەرخۆیەو پێویستە لە هەمو بوارەکاندا ئەنجام بدرێت). ئەوە ئێوەبون واتانکرد خەڵکی دەمەوەر جێی سیاسی هێمن و بە بەرنامە بگرێتەوە، دۆخێک لە کوردستان دروستکرا کە کێ جنێو فرۆش و قسەی بێ گومرگ بکات، ببێتە وەحشی شاشە و ببێتە دەمڕاستی سەرجەم حیزبەکان. هەر ئەوانەی ئێستا کە هێرش دەکەن، سەردەمی کاک نەوشیروان وەک ئێستا هێرشیان دەکردە سەر رێکخەر. لە کۆمەڵگایەکی کۆنزێرڤاتیڤی وەک ئێرە، ئێوە دەتانەوێت بڵێن داوێنپاکی گرنگ نییە، بێئاگا لەوەی بێڵ کلینتن لە وڵاتێکی لیبرالی وەک ئەمەریکا لەسەر بونی پەیوەندیەکی ناشەرعی رسوا دەکرێت، ئێوە دەتانەوێت بڵێن سادەی و هەژار ژیانی سەرکردە نەزانییە، بێ ئاگا لەوەی تەنها شتێک کە سەرۆکی ئۆرۆگوا خۆسێ مۆخیکای بە هەمو دنیا ناسان و بۆتە سەربەرزی بۆ وڵاتەکەی، سادەیی و ژیانکردنیەتی وەک هاوڵاتی ئاسایی. ئێوە دەتانەوێت قوربانیدان شۆڕشگێری بێ ئەرزش بکەن، بێئاگا لەوەی تۆ لەسایەی قوربانی و گیانفیدای هەزارانی وەک سەید عومەر ژیان دەکەن، ئێوە ئەوەندە خوێنساردن کە دۆخی جەستەی سەید عومەر بەبێ توانایی باس دەکەن، بێ ئینسافی لەوەی ئەو سەرکردەیە بۆ تێکۆشان لە پێناو میللەتەکەی بەشێکی جەستەی لەدەست داوە. ئێوە دەتانەوێت سەید دەستبەرداری بیری نەتەوەیی بێت، نازانن چونکە نەتانناسیوە، ئەو ئێستاش بەدەم ئازاری جەستەی زامداری بۆ کوردایەتی، گۆڕان بەڕێوە دەبات . ئێستا ئەگەر تاک تاکە سیاسی لە بابەتی سەید عومەر بونی هەبێت، دەتانەوێت ئەوەش بشکێنن. سەید عمر سەرکردەیەک دەست و داوێن پاک شۆڕشگێر و خۆفیداکەر ئەمین و سەنگین سەر راست و راوەستاو نەزیهو بێ فیز خەمخۆر و خۆنەویست لەسەرخۆ و هێمن لەگەڵ خۆشی، دژ بە ناخۆشی ژیان دۆست و پارێزەر هەرکەس دەگەڕێت بە شوێن جنسی خۆیدا ئێمە لەم چەشنەمان دەوێت، ئێوەش بچن بە شوێنی جنسی خۆتاندا، یەکێک وەک خۆتان بۆ خۆتان پەیدا بکەن، بۆ ئێمە نا.

كارۆخ عوسمان    لەدوای خوێندنەوەیەكی وردو سەرنجدار، بەتێڕوانین لەڕوداوەكان و بەڵگەی مەلموس، بەدڵنیاییەوە دەڵێم؛ بەڵێ كورد بونە بەردەباز و دەوڵەتە ئیقلیمیە داگیركەرەكانی كوردو زلھێزە ئیمپریالیستە چاوچنۆكەكان بەسەر پشتیدا ڕووباری غەڵەب و لافاوكردیان بڕی و پەڕینەوە ئەوبەر. ئەوبەر كە پڕبوو لەداھات و دەرامەتی سروشتی و بازاڕی ساغكردنەوەی چەك و چۆڵی تازە دروستكراو بۆ تاقیكردنەوەو نمایشكردنی بازو. ئەو ڕۆژانەی كە بارزانی مەڕحوم جاڕی شۆڕشی ئەیلولیدا، بەبێ ھیچ پشتیوانیەكی بەڵگەداری نوسراو، گەلی كورد بەتێكڕا شاگەشكە بوون و خڕڕانیش پشتیوانیان لێكردو چونە ڕیزیەوە، بۆ ئەوێ ڕۆژێ ئەو گڕوتینە نەتەوەییە ھێزێكی گەورەبوو بۆ قیادەی شۆڕش، بارزانی مەڕحومیش بەدڵگەرمیەكی زۆرەوە كە ھیوای لەسەر پاڵپشتی ئێرانی شاو ئەمریكاو ئیسڕائیل ھەڵچنیبوو تا بەپشتیوانی ئەوان چۆك بەسوپای تەیاركراوی عێڕاق دابدات. بەڵام مع الاسف كە ھیچ لەو بەڵێنانە فەرمی نەبوون و گەرەنتی پێشخستنی شۆڕش و دوای شۆڕشیشی تێدا بەرجەستە نەبوو. بۆ ئەو قۆناغەش ھەست بەھەمان سیاسەتی دەرەكی دەكرێت بەرامبەر بەدۆزی كورد، ھەموومان بینیمان كاتێ مسعود بارزانی كوڕ بانگەوازی ڕێفراندۆمی سەربەخۆیی كوردی كرد لەعێڕاق توشی چ نوشستیەكی گەورە ھات و ھیچ كامێكیش لەوانەی كە بەدڵسۆزی دۆزی نەتەوەی كوردی بندەست دەزانرێن ئامادەگیان نەبوو ھەڵبدەنێ. ئەوە دوبارەی ھەمان ئەو مێژووەیە كە لەساڵی ١٩٧٥ توشی بارزانی مڕحوم ھات. لەدەستپێكی خوێندنەوەی كتێبی (ئەرێ كورد بوونە بەردەباز؟)دا پێدەكەنیم. بەوە پێكەنیم كە بۆچی كوردان ھێندە بەئاسانی ھەڵەی لەم چەشنەیان بەسەدا تێپەڕیوە!!! كاتێك سۆڤیەت دەیەویست نەھامەتی و قەتڵوعام و دەربەدەركردنیان لەناو ڕێكخراوەی نەتەوە یەكگرتووەكان لەساڵی ١٩٦٣ بكاتە كەیسێكی جینۆساید و مەنگۆلیای ڕاسپاردبوو تا بەڵگەكان لەسەر ئەو دۆسیەیە بخاتەڕوو كەچی سەركردایەتی كورد فریوی شای ئێران و زمانلوسی ئەمریكای خواردو لەبلۆكی ڕۆژئاوا نزیك بوەوە، بەھۆیەوەش سۆڤیەت كەیسەكەی ڕاگرت؟ ھەرچەندە ئەوە وەك تاوانێك ھەژمارناكرێت بەسەر سەركردایەتی شۆڕش چونكە ئەوكات كوردان لەبێ دەرەتانی و بێ كەسی خۆیان ناچاربوون دەرگا بۆ ھەر پشتیوانیەك بكەنەوە، ئەگەر حەقیقی یاخود ساختە بێت. پشتیوانی شای ئێران و ئەمریكا بەساختە شكایەوەو ھەرەسی خەباتی دەیان ساڵەی كوردی لێكەوتەوە. لەنێو دووتوێی ئەو كتێبەدا ھەرچی بەڵگەوبەندی سەبارەت بەدۆزی كوردانی عێڕاق ھەیە نوسراون، تەواوی بەڵگەو تۆمارەكانیش لەدەزگەی CIA ھەڵێنجراون، كە بۆ ئەوكات شتێكی نھێنی بووە بەڵام لەدوای ڕوخاندنی ڕژێمی بەعس لە٢٠٠٣ دەزگەی ھەواڵگری ئەمریكا ھەرچی پەیوەست بەكوردە دەرگای بۆ توێژەران واڵاكرد. دەكرێ پاڵپشتی ئەمریكا بۆ كورد بەھەند وەرگرێت بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا فێڵ و تەڵەكەبازیشی ناكرێت لەزھنیەتی كورداندا بسڕێتەوە، گرنگە ئەو ڕۆژانەی كە تێیدا ئەمریكا پشتی دەكوردان كرد وەك ئەزموون تەماشابكرێت و تا جارێكیتر نەكەونەوە قۆناغێكی لەوجۆرەی بوون بەپرد. لەو كتێبەدا ئاماژە بەڕۆڵی ئیسرائیل كراوە دەرحەق بەكوردان، لەچەندین شەڕی دژ بەسوپای عێڕاقی قاسم، عاڕفەكان و بەعس و بەرگریكردن لەناوچەی ژێر دەستەڵاتی سەركردایەتی شۆڕشی ئەیلول ئەفسەرەكانی دەزگەی مۆساد دەوری ڕاھێنەرو یارمەتیدەری ماددیان گێڕاوە. شتێك كەزۆرحەیفە، تا ئێستاش نیوەی كورد بەھۆی دینەوە ھاوسۆزی ڕێكخراوە چەكدارەكانی فەڵەستینن دژی ئیسرائیل كەچی ئیسرائیل ھاوسۆزی دۆزی كوردان بووە، ساگی كەئەفسەرێكی جولەكەیەو بۆ یارمەتیدانی كورد ھاتۆتە كوردستان و دژی ڕژێمەكانی عێڕاق جەنگاوە ھیچ كوردێك نایناسێت، بەڵام نیوەی كوردانی عێڕاق لەئاستی باڵاوە ھاوخەمی ڕێكخراوەكانی فەتح و نەسڕو حەماسی فەڵەستینین و ھەر ئەو ڕێكخراوانەش بوون تەڤلی سوپای عێڕاق دەبوون بۆ لێدان لەكورد. لەو كتێبەدا بەگەورەییەوە باسی پاڵەوانێتی پێشمەرگەكانی شۆڕشی ئەیلول دەكرێت و لەھەمانكاتیشدا بارزانی وەك ژەنەڕاڵ لەلای كیسنجەرەوە ناوی دەھێنرێت، كەچی دان بەھەموو ئەو فێڵ و خیانەتانەش دادەنێت كە لەبارزانی كراون لەلایەن ئەمریكاو محمد ڕەزا شا. لەھەندێ باردا كەمتوانایی بارزانی دەردەخات لەپرسەكەدا بەڵام حەقی ئەوەشی دەداتێ كەناچاركراوە لەنێوان دوو بژاردەدا جێبھێڵرێت. گریانم دێت وەختێ لەسەر ھەندێ ڕووداوی ناو ئەم كتێبە وردەبمەوە، تۆماری بەڵگەكانی ھەواڵگری ئەمریكا دان بەدیتنی ھەموو ئەو كارەساتانەدا دەنێ كە بەسەر كورداندا ھاتووە، بەڵام لێی بێدەنگ بوونەو تەنانەت ڕێگریش بوونە دۆسیەی جینۆسایدی كورد بگەیەنرێتە نەتەوە یەكگرتووەكان، كەچی لەژێرەوەش خۆی وەك دۆستێكی نزیكی كورد و بارزانی نیشانداوە. یارمەتی دارایی و چەك و چۆڵیشی داونەتێ تەنھا لەپێناو شڵۆقكردنی دۆخی بەغدا نەك بەڕاستی لەپێناو ڕزگاری كورددا. ئەمریكا ئەوەی بەئاشكرا دەبینی كە بەغدا چۆن ھێرشی بێ بەزەییانەی بەدەر لەڕێساكانی جەنگ دەكاتەسەر كوردو قەتڵوعام و ئاوارەیی لێدەكەوێتەوە، دەشیبینی كە شای ئێران چۆن یاری بەھەوڵ و تێكۆشانی شۆڕشگێڕانی كورد دەكات كەچی لێی بێدەنگ بووە. لەپێناو ڕازیكردنی توركەكان ھیچ كات بەئاشكراو بەنوسراو دانی بەمافەكانی كورد دانەناوە لەچوارچێوەی عێڕاق. لێرەدا كە دەربارەی كتێبی (ئەرێ كورد بونە بەردەباز؟) دەنوسم؛ زەروورە گشت كاربەدەستێكی نیشتمانپەروەری كورد بیخوێنێتەوە، بەوردی ئەو بەڵگەوبەندانە سەرنجبدات كەتۆماركراون. تاكو حاڵی ببێت لەوەی كە ھەر بەڕاستی كوردان بونە بەردەباز، ھەربەخاتری بوون بە بەردەبازیش كراون بەپێنج پارچەو بەسەر وڵاتە جەنگاوەكانی ھەردوو شەڕی جیھانی و دەوڵەتە دروستكراوەكانی دەستی ئیمپریالیزم دابەشكران. ئاخر ئەگەر كێشەی كورد نەبایە ئێران كارتێكیتری نەدەبوو تا فشاری پێ بخاتەسەر عێڕاق لەمەسەلەی كەنداو ئاوەڕۆی عەڕەب. ئەمریكاش نەیدەتوانی توركیاو ئێران بترسێنێ لەجوڵاندنی نەتەوەی بندەست، واتا دایمە كورد وەك فەرخە گورگ نمایشیان پێكراوە بۆ ئەوەی لەھەر بێ منەتیەكی ئێران و توركیا و ڕوو وەرگێڕانیان بەرەو سۆڤیەت پیشان بدرێن. توڕەشم بەخوێندنەوەی ئەو كتێبەو لەھەندێ باردا تەزووی توڕەیی ھەموو گیانم گەرمدا دەھێنێت و چاوانم سوور ھەڵەگەڕێن، ئاخر بۆچی دەبێ كوردان ئەم ھەموو فێڵەیان لێبكرێت و بخرێنە ئەو قاوغە تەسكەو بۆتەو بەرداشی ئیقلیمی داگیركەرو ئیمپریالیزمی چاوچنۆك. نەتەوەیەك بەم قەبارەیەو بەخاوەندارێتی كەلتورو جوگرافیاو مێژووی جوداوە كەچی ھێشتا ھەر بندەستەو ساحێب قەوارەی دیفاعكاری خۆی نەبێت، بێشك لەوەشدا نیوەی ڕەخنەو توڕەییەكان بەرەو سەركردایەتی شۆڕشەكانی كورد دەبێتەوە. بەردەباز.... ئەرێ كورد بونە بەردەباز؟ بەڵێ بوون، وەلێ بۆ ئەوەی ئەزموونداربین و نەھێڵین جارێكیتر ببینەوە بەردەباز با مەفا لەو تۆمارانەی ناو ئەو كتێبە وەرگرین.

ئەركان جەوهر    مەتری شەش و نیو ناونیشانی فیلمێكی درامی كۆمەڵایەتیە و لەلایەن دەرهێنەری بەناوبانگی ئێرانی        ” سەعید ڕۆستایی ” كاری نوسین دەرهێنانی بۆ كراوە و كۆمەڵێك لە ئەكتەر وسینەماكارانی دیاری ئێران كە بریتین لە { پەیمان موعادی ، نەوید محمد زادە ، فەرهاد ئەسلانی ، مازیار سەییدی ، پەریناز ئیزادیار } ڕۆڵی سەرەكی تێدا دەگێڕن .  چیرۆكی فیلمەكە بەوە دەستپێ دەكات كە تیمێكی پۆلیس لە ژێر سەرپەرشتی سەمەد ” پەیمان موعادی ” زۆر بەچڕی و بەشێوەیەكی توند و بەرنامە بۆ داڕێژراو هەوڵی گرتنی یەكێك لە بارزگانەكانی ماددەی هۆشبەر بەناوی ناسر خاكزاد { نەوید محمد زادە } دەدەن ، دوای هەوڵێكی زۆر لە پرۆسەیەكی هەنگاو بەهەنگاودا و لە ڕێگەی دەسگیرانی پێشوی بەناوی ئیلهام ” پەریناز ئیزادیار ” و لە ئۆپەراسیۆنێكی نهێنی دا و درەنگانێكی شەو هەڵدەكوتنەسەری و لە هۆتێڵێكدا  بە نیمچە مردوویی دەیدۆزنەوە و دەسگیری دەكەن و ڕووبەڕووی دادگای دەكرێتەوە و لەوێشەوە ڕاپێچی مەرگ دەكرێت ، فیلمێك لە سەرەتایەكی تراجیدیەوە بۆ كۆتایەكی تراجیدی تر لەبەردەم خۆیدا ڕاماندەگرێ .  بەبڕوای من جیا لەوەی فیلمەكە لە ڕووی نمایش و نواندنەوە سەرنجی بینەر بەقوڵی ڕادەكێشێ ، بینەر لە ئاستیدا توشی جۆرێك لە سەرسامی و ئازار  دەبێتەوە ، بەتەنیشت ئەوەشەوە و لەگەڵ پەیامەگشتیەكەی دا كە گەڕانە بەدوای بازرگانی ماددەی هۆشبەردا ، چەند پەیام و ڕەهەندێكی شاراوەی لەگەڵ خۆی هەڵگرتوە ، ئەكرێ لێردا و لە چەند سەرنجێكی كورتدا  بیانخەمەڕوو .  •- ناسر جیا لەوەی ئەندامی باندێكی گەورە و مەترسی دارە بەسەرۆكایەتی ” ڕەزا یابانی ” هاوكات بازرگانی ماددەی هۆشبەریشە ، لە ئاستەڕوكەشەكەیدا  وەك كەسایەتیەكی  بەهێز دەردەكەوێت بەڵام بەهێزییەكەی زیاتر نیمایشە و بۆ شاردنەوەی كەسایەتیەكی  تێكشكاو  و داڕوخاو و پڕ لە ئازار ،  بەتەنیشت ئەوەشەوە قوربانیە  ، قوربانی دەست سیستەمێكی داخراو خنكێنەرە ، سیستەمێك لە سەرەوە  دادوەرانە و لە ناواخندا نادادوەر و چەوسێنەرە ، بكوژی ئازادی و ژیانە ، بەتەنیشت هەموو ئەمانەشەوە قوربانیەكەی ناسر ڕیشەیەكی قوڵی لەگەڵ هەژاریدا هەیە ، گەر بەدیوێكدا هەژاری پاڵنەربێت بۆ ناوبانگ و دەركەوتنی زۆر كەس  ئەوا بەدیوی ئەودیودا ئەو بارە نالەبارەیە كە كەسایەتی زۆرێك  وێران دەكا و تێكی دەشكێنێ ،  لە بوونێكی ڕەسەنەوە دەیكا بە بوونێكی ناڕەسن و نامۆ ، لەم نێوەندەدا پۆلیس بەدوای ناسر دا و ناسر بەدوای ڕزگاركردنی خێزانەكەیدا  دەبێتە قوربانی .    •- ڕەهەندێكی تری فیلمەكە نیشاندانی ڕژێمی ئێستای ئێرانە وەك ڕزگاركەر و بنەبڕكەری بەكارهێنانی مادەی هۆشبەر ، لە ڕاستیدا ئەمە نەك بەوشێوەنیە بەڵكو ڕژێمی ئێستای ئێران هۆكاری سەرەكی پشت بڵاو كردنەوەی مادەی هۆشبەرە چ لە ناو خۆ و چ لە دەرەوەی ئێران دا ، عێراق و هەرێم نموونەیەكی زیندوی ئەم دیاردەیەیە ، بازرگانی كردن و بڵاوكردنەوەی ماددەی هۆشبەر چ لە عێراق و چ لە هەرێم گەیشتۆتە ئاستێكی مەترسیدار  كە لە كیمیا بارانێكی هێواش دەچێ ، ئەمە سەرەڕای ئەوەی دەسگیرنەكردنی كەسایەتی ” ڕەزا ژاپۆنی ” ئاماژەیە بۆ درز لە نێو ئەو سیستەمەدا ، درزێك كە هەمیشە لە سیستەمی ئەمنی ئێرندا ئاماددەیی هەیە و بەكراوەیی ماوەتەوە و بە هۆی تێوەگلانی دەیان بەرپرسی ئەمنی باڵا مومكین نیە چارەسەر بكرێ .  •- پەیامێكی تر كە فیلمەكە بەشاراوەیی لەگەڵ خۆیدا هەڵی گرتووە ، بوونی ڕێكەوتن لەگەڵ پۆلیس و بەكارهێنانی موبایل و حەپ و هاوكات تێكەڵ كردنی بازرگانی مادەی هۆشبەر لەگەڵ قاچاخچی و منداڵ و پیاوكوژدا لەو دیاردە ناشارستانی و نا ئینسانیانەیە كە لە نێو گرتووخانەكانی ئێرادا بوونی هەیە ، ئەمە نەك پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤە بەڵكو سەیركردنی ئینسانە وەك كائینێكی بێنرخ و بێ بەها .  •- لە كۆتایدا و لە دواساتەكانی ژیانیدا ململانێی ناسر لەگەڵ دادوەر  بۆ ڕزگاركردنی خێزانەكەی كە نەگەڕێنەوە ژیانی پێشوو ، ئەو ژیانەی كە ناسری كردە ئەو كارەكتەرە مەترسیدارەی كە كۆمەڵگەیەك بە ئالودەیی خۆیەوە دەرگیر و گیرۆدەبكات ، بەڵام كاتێك لەسەر زاری پارێزەرەكەیەوە ئەوەی بەرگۆی دەكەوێت گوایە باوكی خوازیارە بگەڕێنەوە ژیانی پێشوو ، ئەم هەواڵە بۆ ناسر هەم مایەی شۆك بوونە هەم گەلێك ئازار بەخشە ،  ئازارێك ژینگەیەك و كوچەیەك بەرهەمی هێناوە جگە لە ناسر تەنها ‌بودا ‌ دەتوانێ لێی تێبگات و چارەسەری بكات 

دانا نە‌قی    بۆ ناسینە‌وە‌ی تێزە‌كان دابە‌شكارییە‌كی ئاسۆیمان پێویستە‌ بە‌ سە‌ر كۆمە‌ڵگای باشوردا بۆ سێ ئاست( دە‌سە‌ڵات، جە‌ماوە‌ر یان چڤات، نوخبە‌ی ڕۆشنبیری) بۆ خوێندنە‌وە‌ی دۆخی ھە‌ر ھێزێك لە‌ چوارچێوە‌ی جوگرافیایە‌كی  سیاسیدا بە‌ لایە‌نی كە‌م پێویستمان بە‌ تێزێكە‌ بۆ بە‌ كاربردن و نمایش كردنی دیدگای ئە‌و دە‌سە‌ڵاتە‌، لە‌ مە‌شە‌وە‌ ئاراستە‌ی چۆنیە‌تی ئیدارە‌دان و حكومڕانی ئە‌و چڤاتە‌مان بۆ دە‌ردە‌كە‌وێت، بە‌ر مە‌بنایی ئە‌و تێزە‌ دە‌توانین نە‌قدی سیاسی و، ئابوری و، كۆمە‌ڵایە‌تی و، ئاینی و، ئاراستە‌كانی حكومڕانی ئە‌و دیاری بكە‌ین، لێرە‌وە‌ ئە‌و پرسیارە‌ دە‌وروژێنین ھە‌رێمی كوردستان خاوە‌ن چی فە‌لسە‌و تێزێكە‌ بۆ پە‌روە‌ردە‌ كردنی كۆمە‌ڵگاو، تاك و، شێوازی بە‌ڕێوە‌بردنی ئابوری گشتی، وە‌ خاوە‌نی چی جۆرێك لە‌ تێزە‌ بۆ بە‌ڕێوە‌بردن و ئیدارە‌دانی كۆمە‌ڵگای كوردی لە‌ قوتابخانە‌ فكریە‌كانی(دیموكراسیە‌ت، لیبڕاڵیە‌ت، نیۆ لیبراڵی، سە‌رمایە‌داری و مۆدێرنێتە‌) بۆیە‌ لێرە‌وە‌ گومان دە‌كە‌ین دە‌سە‌ڵات لە‌م ھە‌رێمە‌ بە‌ داخە‌وە‌ خاوە‌نی ھیچ كام لە‌و چە‌مك و تێزانە‌ نیە‌ تاوە‌كو ڕە‌خنە‌ لە‌ ئاراستە‌و دە‌رھاویشتە‌كانی بگرین، گە‌ر گریمان ئە‌م جۆرە‌ حكومڕانە‌ و ژە‌سە‌ڵاتە‌ نە‌یتوانی  ببێتە‌ خاوە‌نی ھیچ كام لە‌م تێزانە‌، ئە‌وا ئە‌ی ڕۆشنبیران بۆ ناتوانن تێز بە‌خشە‌رێك بن بۆ دە‌سە‌ڵات و كاربە‌دە‌ستان، لێرە‌وە‌ ئاوڕێك لە‌ مێژوی نوێ بدە‌ینە‌وە‌ دە‌بینین چۆن نوخبە‌یە‌ك لە‌ ڕۆشنبیرو، بیرمە‌ندان خاوە‌ن ڕۆڵ و تێز بون بۆ ئە‌و دە‌وڵە‌ت نە‌تە‌وە‌ تازە‌ دروست بوانە‌، بۆیە‌ لایە‌نی كە‌م لە‌ ئێستادا گرنگ بو دە‌ستە‌ی ڕۆشنفكرانی  ھە‌رێمیش بە‌خشە‌رە‌وە‌ی تێزو ڕۆئیاییە‌كی فكری بونایە‌ بۆ دە‌سە‌ڵات و سیاسیە‌كان، لە‌ دە‌رئە‌نجامدا بۆمان دە‌ردە‌كە‌وێت، دە‌سە‌ڵات و، ڕۆشنبیران خاوە‌نی ھیچ تێزو ، بۆچونێك نین، ئە‌و كات جە‌ماوە‌ر یاخود گە‌ل و، كۆمە‌ڵگا لە‌ چوار چێوە‌ی بازنە‌یە‌كدا دە‌خولێنە‌وە‌و توانای بە‌رھە‌مھێنانی ھیچ كە‌لتورو، فكرێك بۆ ئە‌وە‌ی خاوە‌نداری بكات و نە‌وە‌كانی داھاتوی پێ ئاشنا كات، وە‌ خۆی ببێتە‌ چە‌قی بە‌رھە‌مھینانی ئە‌و تێزو، مە‌دە‌نیە‌ت و، شارستانێتە‌.

دانا مه‌نمی شۆڕشی‌ ئه‌یلول هیچ جیاوازییه‌كی نه‌بوو له‌گه‌ڵ شۆرشه‌كانی پیشخۆی چونكه‌ له‌سه‌ر بنه‌مای عه‌شایه‌ری دامه‌زرابوو ، هه‌ر عه‌شره‌تێك پارێزگاری‌ له‌ ناوچه‌كانی‌ ژێر ده‌سه‌ڵاتی‌ خۆیان ده‌كرد‌و به‌رپه‌رچی‌ هه‌ر هێرشێكیان ده‌دایه‌وه‌ كه‌له‌لایه‌ن سوپای‌ عێراقه‌وه‌ بكرایه‌ته‌ سه‌ریان، مه‌لا مسته‌فا سه‌رپه‌رشتی شۆرشی ده‌كرد به‌ڵام شۆرش خاوه‌نی سه‌ركردایه‌تییه‌كی یه‌كگرتوو نه‌بوو نه‌خشه‌ رێگایه‌كی ستراتیژییان نه‌بوو فه‌رمانده‌ مه‌یدانیه‌كانیش به‌ مه‌زه‌نده‌ی عه‌قڵ و میزاجی خۆیان كاریان ده‌كرد ،شۆرشی ئه‌یلول هه‌موو ناوچه‌كانی‌ كوردستان له‌ پێنجوێن تا زاخۆ، له‌ سنجاره‌وه‌ تا خانه‌قین گرته‌وه‌،به‌ڵام هێزه‌كان هێزێكی‌ میلی‌ بوون بۆیه‌ شكستێكی‌ كاتی‌ خوارد . كۆنه‌ ئاغا‌و ده‌ره‌به‌گه‌كان ئومێدیان به‌سه‌ركه‌وتنی‌ شۆڕش نه‌بوو بۆیه‌ به‌هه‌لیان زانی‌‌و خۆیان كێشایه‌وه‌ ده‌ستیان كرد به‌ نامه‌ ناردن بۆ ڕژێمی‌ ئه‌وكاته‌ی‌ به‌غدا‌و ڕژێمیش ته‌ماعێكی‌ باشیان خسته‌ به‌رده‌میان زۆرێكیان گه‌رانه‌وه‌ باوه‌شی‌ ڕژێم‌و خۆیان دژی‌ شۆڕش پر چه‌ك كرد. دوای تێكچوونی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان عه‌بدولكه‌ریم قاسم‌ و مه‌لا مسته‌فا شۆڕشی ئه‌یلول له‌  ۱۱ـی ئه‌یلولی ۱۹٦۱دا هه‌ڵگیرسا، خه‌ڵك به‌ ئومێده‌وه‌ بۆ به‌ ده‌ستهێنانی مافه‌ نه‌ته‌وایه‌تی و نێشتیمانیه‌كانیان به‌شدارییان له‌و شۆڕشه‌دا كرد ، له‌ كۆتایی تشرینی یه‌كه‌می ۱۹٦۲دا ئیران په‌یوه‌ندی به‌ شۆرشی ئه‌یلوله‌وه‌ ده‌كات و ئاماده‌یی خۆی بۆ هه‌موو هاوكارییه‌كی ماددی و ته‌ندروستی و سه‌ربازی ده‌رده‌بڕێت ، هه‌ر دوای په‌یوه‌ندییه‌كانی ئێران له‌سه‌ر داوای مه‌لا مسته‌فا مامۆستا ئیبراهیم ئه‌حمه‌د كه‌ سكرتێری مه‌كته‌بی سیاسی پارتی بووه‌و له‌ ڕووی ڕامیارییه‌وه‌ شۆرشی ئه‌یلولی به‌ڕیوه‌ بردووه‌ به‌مه‌به‌ستی بیینی محه‌مه‌د ڕه‌زا شا چوو بۆ تاران، هه‌رچه‌نده‌ نه‌یتوانی محه‌مه‌د ڕه‌زا شا ببینێت،‌ به‌ڵام ۱۰۰ هه‌زار دینار ‌و هه‌ندێك تفه‌نگ ده‌ستكه‌وتی ئه‌م سه‌ردانه‌ بوو بۆ شۆڕشی ئه‌یلول .  له‌باره‌ی سه‌رچاوه‌ داراییه‌كانی شۆڕشی ئه‌یلوله‌وه‌ مه‌سعود به‌رزانی له‌ كتێبی بارزانی‌‌و بزوتنه‌وه‌ی‌ رزگاریخوازی‌ كورددا ده‌لێت : یه‌كێتی‌ سۆڤیه‌ت له‌ئاخروئۆخری‌ ساڵی‌ ۱۹٦۱ه‌وه‌ ده‌ستی‌ دایه‌ ته‌رخانكردنی‌ یارمه‌تیه‌كی‌ نه‌ختینه‌ی‌ ساڵانه‌ی‌ ۳٦۰ هه‌زار دۆلار كه‌ به‌نرخی‌ ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی‌ گۆڕینه‌وه‌ ده‌یكرده‌ ۱۲۰ هه‌زار دیناری‌ عێراقی‌ ، ئه‌م به‌خششه‌ تا ساڵی‌ ۱۹٦۸یش هه‌ر وه‌ك خۆی‌ مایه‌وه‌. له‌سه‌ره‌تای‌ ساڵی‌ ۱۹٦۹وه‌ زیاد كرا‌و كرا به‌نیو ملیۆن دینار‌و تا ساڵی‌ ۱۹۷۲ هه‌ر به‌و جۆره‌ به‌رده‌وام بو. له‌و ساڵه‌ی‌ وڵاته‌ یه‌كگرتوه‌كانی‌ ئه‌مه‌ریكا هاته‌ ناو گۆڕه‌پانه‌كه‌وه‌، ئیتر یارمه‌تییه‌كه‌ی‌ سۆڤیه‌ت به‌ته‌واوی‌ بڕا ، هه‌روه‌ها ده‌شڵێت : هه‌مو ئه‌وه‌ی‌ شۆڕشی‌ ئه‌یلول له‌ئه‌مه‌ریكا ده‌ستیكه‌وتوه‌ شازده‌ ملیۆن دۆلاره‌، ئێمه‌ به‌نه‌ختی‌ شه‌ش ملیۆنمان له‌ماوه‌ی‌ نێوان كانونی‌ دووه‌می‌ ۱۹۷۳‌و یه‌كی‌ ئاداری‌ ۱۹۷٥دا لێوه‌رگرتون‌ و حكومه‌تی‌ به‌ریتانیاش تاكه‌ جارێك یارمه‌تییه‌كی‌ دارایی‌ چاره‌كه‌ ملیۆنێك پاوه‌نی‌ سترلینی‌ پێشكه‌ش كردوین و فرانز جۆزێف شتراوسی‌ پێشه‌وای‌ پارتی‌ یه‌كێتی‌ كۆمه‌ڵایه‌تی‌ مه‌سیحی‌ دوو ملیۆن ماركی‌ ئه‌ڵمانی‌ له‌ساڵی‌ ۱۹٦۹دا پێداوین و ساڵی ۱۹۷٤ یش یه‌ك ملیۆن دۆلارمان له‌ شا فه‌یسه‌ڵی‌ كوڕی‌ عه‌بدولعه‌زیزی‌ پاشای‌ سعودیه‌وه‌ به‌ده‌ست گه‌یشتووه‌ ، له‌باره‌ی ئیرانیشه‌وه‌ نوسیویه‌تی و ده‌ڵێ :له‌یادمه‌ حكومه‌تی‌ شا له‌یه‌كی‌ كانونی‌ دوه‌می‌ ۱۹۷٤ه‌وه‌ تا یه‌كی‌ حوزه‌یرانی‌ ۱۹۷٤ بێ‌ لێبڕان مانگی‌ ۲۰ ملیۆن تمه‌نی‌ به‌شۆڕش ده‌دا. پاشان له‌یه‌كی‌ ته‌موزی‌ ۱۹۷٤ه‌وه‌ تا یه‌كی‌ ئاداری‌ ۱۹۷٥ كردی‌ به‌ دو ئه‌وه‌نده‌، واته‌ دو ملیۆن دیناری‌ به‌پێی‌ نرخی‌ گۆڕینه‌وه‌ی‌ ئه‌و رۆژه‌ ده‌داینێ‌. مام جه‌لال  له‌ دیمانه‌یه‌كی ئه‌رشیفكراوی له‌كه‌ناڵی گه‌لی كوردستان ده‌ڵێت: مه‌لا مسته‌فا له‌گه‌ڵ هه‌ڵگیرسانی شۆرشی ئه‌یلول نه‌بوو ، بیانوی بارزانی ئه‌وه‌بوو گوایه‌ بارودۆخ له‌بار نیه‌ بۆ هه‌ڵگیرسانی شۆرش . به‌هه‌رحاڵ شۆڕش به‌رپا بو و مه‌لا مسته‌فاش به‌ناچاری قیاده‌ی شۆرشه‌كه‌ی كردوه‌ . شۆرشی ئه‌یلول كۆكردنه‌وه‌ی ڕۆحی میڵی و داكۆكیكی كردن له‌سه‌ر مافه‌كانی كورد و یه‌كده‌نگی نه‌ته‌وه‌یی و دژی سته‌م و زۆرداری بوو . حكومه‌تی ئێران و ساواك ئامانجی كۆنترۆڵكردنی شۆرشی ئه‌یلول و په‌یوه‌ندییه‌كانی كوردانی باشورو ڕۆژهه‌ڵات بوو كه‌ رێگری بكات له‌ هاوكاری كوردان له‌ نێوان خۆیاندا ، هه‌ربۆیه‌ محه‌مه‌د ره‌زا شا به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك له‌رووی‌ میلیتاری‌‌و هه‌واڵگیریه‌وه‌ ده‌یویست كۆنترۆڵی‌ كوردستانی‌ ئێران بكات ، به‌ڵام به‌بێ ده‌ستێوه‌ردانی ساواك له‌ كاروباره‌كانی شۆرشی ئه‌یلول نه‌یده‌توانی ناكۆكی و دوبه‌ره‌كی بخاته‌ ڕیزه‌كانی شۆرش و نه‌یشیده‌توانی بزوتنه‌وه‌ی كوردایه‌تی له‌ رۆژهه‌ڵات كۆنترۆڵ بكات ، ئیران به‌ شۆرشی كورد له‌ دژی عیراق خۆشحاڵ بوو چونكه‌ ده‌بووه‌ هۆی وێرانبوونی هه‌موو عێراق جگه‌ له‌ زیانی ماددی زیانی فیزیكی و ژینگه‌ی تێكچونی دۆخی ئابوریشی به‌ دواوه‌ بوو ، هه‌روه‌ها ئێران ئامانجیشی ئه‌وه‌ بوو كه‌ درزو كه‌لێن بهاته‌ نێو به‌ره‌ی یه‌كگرتووی وڵاتانی عه‌ره‌بییه‌وه‌  ، مه‌سعود بارزانی له‌وباره‌یه‌وه‌ ده‌ڵێت:" شا له‌ یارمه‌تیدانی شۆڕشی ئه‌یلول دوو ئامانجی هه‌بوو: یه‌كه‌میان ئه‌وه‌ بوو كه‌ شۆڕش دژی ڕژێمی قاسم بوو كه‌ شا ڕقی لێی بوو ‌و به ‌شومی ده‌زانی بۆ خۆی، دووه‌میش بۆ ئه‌وه‌ بوو ڕێگه‌ی خه‌بات له‌ ڕووی گه‌لی ئێران بگرێت".  پرسی كورد له‌ شۆرشی ئه‌یلولدا كرابووه‌ به‌شێك له‌ ململانێی هه‌ریمایه‌تی و ناكۆكی نێوان جه‌مال عه‌بدولناسر‌ و محه‌مه‌د ڕه‌زا شا ، هه‌ردولایان ده‌یانویست شۆرشی ئه‌یلول بۆ مه‌سڵه‌حه‌ت و به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان به‌كار بهێنن ، له‌و كاته‌دا جمال عه‌بدولناسر ڕێبه‌رێكی پان عه‌ره‌بیزم دوژمنی سه‌رسه‌ختی محه‌مه‌د ڕه‌زا شا رێبه‌ری پان ئێرانیزم بوو ،هیچیان چاره‌سه‌ری ستراتیژییان بۆ دۆزی كورد نه‌بوو ، پاشان دانوستاندن له‌ نێوان مه‌لا مسته‌فا و عه‌بدولسه‌لام عارف ‌ده‌ستی پێكرد و ڕێكه‌وتنی ۱۰ی شوباتی ۱۹٦٤ی نێوان هه‌ردوولای لێكه‌وه‌ته‌وه‌ ، به‌ڵام ئه‌و رێكه‌وتنه‌ی مه‌لا مسته‌فا له‌گه‌ڵ عه‌بدولسه‌لام عارف بووه‌ هۆكاری ناكۆكی و لێكترازانی هه‌ردوو باڵه‌كه‌ی مه‌كته‌بی سیاسی پارتی ، له‌مباره‌یه‌وه‌ ئیبراهیم ئه‌حمه‌د ده‌ڵێت: سه‌رانی حكومه‌تی عێراق ‌و توركیا‌ و ئه‌مریكا، ده‌ستێكی زۆریان له‌ دروستكردن یان قوڵكردنه‌وه‌ی دووبه‌ره‌كییه‌كه‌دا هه‌بوو".

بەهادین نوری         لەم ماوەیەی دواییدا قسەوباسێ پەیدابوو كە ئەم هەرێمە پێویستی بە مەرجەعێ هەیە ، واتە پێویستی بەكەسێ هەیە كە لەسەرووی هەموو كەسێك و هەموو هەیئەت و دەسەڵاتێكەوە بێ و هەرچی وت دەبێ بێموناقەشە جێبەجێ بكرێ .  جاران پاشا ئەو مەرجەعە بوو ، دەسەڵاتی ئاینی و دنیایی لەدەستدا بوو ، هەرچی بووتایە وەكو یاسا دەبوو جێبەجێ بكرایە . شیعەكان دەوڵەتیان نەبووە ، لەبەر ئەوە وەزعێكی تایبەتیان هەبوو ، پیاوی ئاینی گەورە – ئایەتوڵایەك – دەبووە مەرجەعێكی ئایینی ، حەرام و حەڵالی بە فتوایەك دیاری دەكرد . كە ئەوانیش بوون بەخاوەنی دەوڵەت پاشا بوو بەسەرچاوەی هەموو دەسەڵاتێكی ئایینی و دنیایی .  ئێستەش لە ئێراندا هەروایە . ئایەتوڵلا خامنەئی سەرچاوەی – مەرجەعی – هەموو دەسەڵاتێكی ئاینی و دنیاییە بە ناوی ( ولایەتی فقیهەوە ) .        لە عێراقدا ، ئەگەر چی شیعەكان زۆرینەی دانیشتوان بوون ، لە ٥٠٠ ساڵی دەسەڵاتی ئیمپراتۆریەتی عوسمانیدا والیەكان هەر لە سونەكان بوون و قەت شیعە نەكراوە بە والی . پاش ڕووخانی ئیمپڕاتۆریەتی عوسمانیش ئیستیعماری بەریتانی لەیەكەم رۆژی دەسەڵاتیانەوە هەر لەسەر ڕێبازی عوسمانیەكان ڕۆیشتن تا ١٩٤٧ كە بۆیەكەم جار سالح جبر كرا بە سەرەك وەزیری عێراق بەهیوای ڕازیكردنی شیعەكان و بەدەستهێنانی بێدەنگی بەرامبەر سەپاندنی پەیمانی پۆرتسموس . لەبەر ئەوە شیعە نەیانتوانیوە سەرچاوەی حكومڕانی لەخۆیاندانێن ، بەڵام هەمیشە مەرجەعی ئایینی لەخۆیان بووە . ئێستە سەید عەلی سیستانی مەرجەعە .       هێندەی من بەئاگابم ئەم جۆرە مەرجەعیەتەی كەباس دەكرێ لەمێژووی كوردا نەبووە . بۆ ماوەیەكی درێژ شێخەكانی قادری و نەقشبەندی بوو بوون بە جۆرێ لەمەرجەع بۆ دەروێش و سۆفیەكان . ئەمە پرسێكی ئاینی بوو بەس ، تایبەتیش بوو بەو كەسانەوە كە دەروێش یان سۆفی بوون . جگە لەمەش بۆ ماوەیەكی كورت لەساڵی ١٩٧٤ – ١٩٧٥ ، گەلی كوردی باشور مەلامستەفای قبوڵ كرد وەك و سەركردە و مەرجەع و بەتەمای سەركەوتن و سەربەخۆیی بوو . بەڵام مەخابن ئەو هیوایە بۆ سەركەوتن لەسەر پایەیەكی لمین دانرابوو چونكە جڵەوی ئەسپەكە درابووە دەستی شای ئێران و ئەنجامیش ئەو داڕمانە ترسناكەبوو كە لەئازاری ١٩٧٥ بینیمان . ئەم پڕۆژە خەیاڵیە جارێكیتریش لە ٢٥ ئەیلولی ٢٠١٧ تاقی كرایەوە و ئەنجامەكەشی ئەو كارەساتە گەورەیە بوو كەدیمان .        مەرجەعیەت بەم شێوازەی كە ئەمڕۆ لای ئێمە باس دەكرێ بە هیچ جۆرێ لە كۆمەڵگەی پێشكەوتوودا ، لەگەڵ دیموكراسی و سەردەمی گڵۆباڵدا ، لەگەڵ بیروبۆچوونی عیلمانیدا جێگەی نابێتەوە . ئەو جۆرە مەرجەعە كە لەسەرۆكایەتی لیژنەیەك یان ئەنجومەنی چەند حیزبێكدا خۆی دەبینێتەوە هیچ پێوەندیەكی بە بزاڤی دیموكراتی هاوچەرخەوە نیە و تەنها هەوڵ و كۆششێكە بۆ پەردەپۆشی مەرجەعیەتە ئایینیەكە ، دەیانەوێ بەكراسێكی تازەوە ، بەناوی ئەنجومەنی  ئەحزابەوە دیكتاتۆرێكی تازە بسەپێنن . بەڵێ دەكرێ سەرۆكی حیزب ببێ بە مەرجەع لەناو حیزبەكەی خۆیدا بۆ كاروباری حیزبی – سیاسی - .. بەڵام لەسەر چ بنەمایەك دەبێ بە مەرجەع بۆ كۆمەڵگە ؟ ئەم شێوازە لەمەرجەعیەت واتای گەڕانەوەیە بەرەو دواوە بەهەزار ساڵ !       بەڵێ چەرخی دیموكراسی و پێشكەوتن و گڵۆباڵیش دەبێ مەرجەعیەتی خۆی هەبێ بۆ كاروباری گشتی ، ئیداری و سیاسی و ئابووری وڵێ‌ت . بەڵام ئەم جۆرە مەرجەعیەتە دەبێ خودی كۆمەڵگە بۆ خۆی دروستیبكات لە رێگەی هەڵبژاردنێكی دیموكراتی ئازادی خاوێنەوە ، وەكو ئەو هەڵبژاردنانەی لەوڵاتە دیموكراتیەكان دەكرێ ، نەك ئەم هەڵبژاردنە درۆینە پڕ لە تەزویر و ساختەكاریەی كە لەعێراق و كوردستاندا دەكرێ و پەرلەمانێكی پڕ لەعەیب و ناشایستەی پێ پێكدەهێنرێ . مەرجەعیەتی پتەوی بێ لەكەی ڕاستەقینە بۆ كۆمەڵگە تەنها لە ڕێگەی دیموكراسیەوە بەدەست دێ . ئەو دیموكراسیە ئەمڕۆ لای ئێمە نیە ، بەڵام بەڕێوەیە بۆ ئایندە .

لەتیف فاتیح فەرەج     ماوەیەكە لێرەو لەوێ‌ هەندێ‌ كەس باسی ئەنجومەنی حزبەكان و شتی لەو بابەتە دەكەن ، بۆ هەرێمێكی وەك هەرێمی كوردستان كە لە 1991ەوە خۆ بەڕێوەبەری دەكات و لە 1992یشەوە پارلەمان و حكومەتی هەیە ، سەرەڕای هەموو كێشەو شەڕی ناوخۆو خۆخستنە ئامێزی دوژمنان و چەندین جار دۆڕاندنی خاك ، بوونی پارلەمان و حكومەت ، سیمایەكی پارلەمانی دیموكراتی بەخشیوە بە فۆڕمەكە ، هەڵبەت كاتی خۆی تەنانەت دروستكردنی پۆستی سەرۆكی هەرێمیش شتێكی زیادەو بێمانا بوو، ئەو پۆستە ئەوەندەی بووە بە مایەی بە هەدەر دان ، ئەوەندە خزمەتی نەكردووە، قسە كردنی ئێستا لە بارەی ئەنجومەنی حزبەكانەوە جگە لە هەڵپەو كورسی دۆزینەوە بۆ خەڵك و بە هەدەر دانی زیاتری سامانی گشتی هیچی تر نیەو تەنانەت لە تەك ئەو بنەما دیموكراسیانەشدا نایەنەوە كە هەرێم بانگەشەیان بۆ دەكات . ئەنجومەنی حزبەكان لە دۆخی وەك دۆخی هەرێمی كوردستاندا جگە لەوەی لێدانە لە پایەكانی دیموكراسی و بێنرخكردنی پارلەمان ، هەوڵێكیشە بۆ گەڕانەوە بۆ دواوەو بۆ سەردەمی بەرەی كوردستانی ، كە بون و نەبونی هیچ بایەخێكی ئەو تۆی نیە . هەرێمی كوردستان بەلای زۆرەوە دەگاتە 5 ملیۆن كەس پارلەمانێكی 111 كەسی هەیە، حكومەت و سەرۆكی هەرێمی خۆی هەیە ، لە پارلەماندا 11 كورسی بۆ پێكهاتەكان دانراوە بەم جۆرە "5 توركمان ، 5 كلدۆئاشور ، 1 ئەرمەن "   زۆربەی كات دەستوەردان لە كورسیەكانیان دەكرێت بۆ بەرژەوەندی لایەك بەو مانایەی ئەوان لە بری نوێنەری پێكهاتەكەبن دەبنە نوێنەری حزبێكی كوردی ، لە گەڵ ئەوەشدا لە سەر ئاستی دنیا مامەڵەیەكی تەندروست لە گەڵ پارلەمانی كوردستان دەكرێت ، دروستكردنی ئەنجومەنی باڵای حزبەكان  دەبێتە جێگرەوەی پارلەمان و ،سەرەڕای ئەوەی كە پارلەمان خۆی كێشەی ئەوەی هەیە زۆرێك لە نوێنەرەكانی لە بری نوێنەری خەڵك بن نوێنەری حزبەكانی خۆیانن، لە راستیدا لە بری بیر كردنەوە لە و ئەنجومەنە دەبوو بیرلەوە بكرایەتەوە پارلەمان بكرێتە ناوەندێكی یاسادانانی ئەكتیف و كارا ، هەرچەند من بڕوام وایە ژمارەی 111كورسی پارلەمان ژمارەیەكی زۆرو قەبەیە و 11كورسیەكەی پێكهاتەكانی تریش هەر ژمارەیەكی زۆرە ، دەكرا لە بری ئەوە هەموو پارلەمانی كوردستان 65 كورسی با ، 60ی كوردو 5ی پێكهاتەكان . بۆ نمونە ئەنجومەنی نەتەوەیی كوەیت ، 50 ئەندامە ، كۆی دانیشتوانی كوەیت نزیكەی 5 ملیۆن كەسە ،  ژمارەی وەزیرەكان 16 وەزیرەو 6 پارێزگای هەیە ، ئەگەر لە ڕوی بە هەدەر دانی سامانی گشتیەوە بەراورد بكەین ، تێدەگەین هەرێم لە چ دۆخێكدایە نابێت ئەوەشمان بیر بچێت هەرێم هەرێمەو كوەیت دەوڵەتە . دەكرێت بەراورد بە شوێنی تریش بكەین ، بیرمان نەچێت لە كوەیت حزب نیە ،  هەرچۆنێكە ئەنجومەنی باڵای حزبەكان   گەڕانەوەیە بۆ خاڵی سفرو جۆرێكە لە پانكردنەوە ، بۆ كێ‌ نازانم .  

د. هەردی مێد   زۆرمان له‌ خۆدانی شیعه‌كان، قوڕپێوانیان، گریان و لاڵانه‌وه‌یان له‌ رۆژی عاشورادا به‌ كرده‌وه‌‌گه‌لێكی ناعه‌قڵانی، نامه‌ده‌نی و خاڵی له‌ مانا له‌قه‌ڵه‌م ده‌ده‌ین. به‌ڵام، له‌ راستیدا عاشورا هه‌روا كۆمه‌ڵێ چالاكی بێلۆژیك و بێبنه‌ما نیه‌، به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ عاشورا بۆنه‌یه‌كه‌ چه‌نده‌ها وه‌زیفه‌ی گرنگ و جه‌وهه‌ری هه‌یه‌ كه‌ هه‌ڵه‌ ده‌كه‌ین وابزانین هه‌موویان مه‌زهه‌بین. عاشورا گه‌ر له‌ بنه‌ڕه‌تدا مه‌زهه‌بییه‌، یان به‌ مه‌زهه‌بیكراوه‌، ئه‌وا وه‌زیفه‌گه‌لێكی سیاسی، كۆمه‌ڵایه‌تی و ڕه‌مزی گرنگی هه‌یه‌ كه‌ به‌ سه‌ریه‌كه‌وه‌ به‌شدارن له‌ به‌تینكردنی جڤاتی شیعه‌ و به‌هێزكردنی ڕایه‌ڵه‌كانی به‌ستنه‌وه‌یان له‌ ده‌ره‌وه‌ی سنوره‌كانی زمان، ده‌وڵه‌ت و نه‌ته‌وه‌وه‌. یه‌كێك له‌ هه‌ڵه‌ سه‌ره‌كیه‌كانی ئێمه‌ ئه‌وه‌یه‌ هه‌میشه‌ كرده‌یه‌كی ئاینی ته‌نها له‌ روانگه‌ی ئاینی ده‌خوێنینه‌وه‌، به‌ڵام له‌ راستیدا هیچ كرده‌یه‌كی ئاینی ته‌نها ئاینی نییه‌. بۆنه‌ی عاشورا گه‌ر رۆژێكی مه‌زهه‌بیه‌ بۆ یادكردنه‌وه‌ی <حوسێن>وه‌ك شه‌هید، ئه‌وا ئه‌م بۆنه‌یه‌ كراوه‌ به‌ سه‌رزه‌مینێكش بۆ‌ ده‌ستكه‌وتی ئابوری به‌وه‌ی به‌ هه‌زاره‌ها له‌ بڕواداران سه‌ردانی مه‌زارگاكانیان ده‌كه‌ن و به‌مه‌ش بازاڕه‌كانی ئۆتێل، گواستنه‌وه‌، خواردنخانه‌، تد ده‌بوژێننه‌وه‌ و دینامیكێكی تر به‌ ڕه‌وتی ئابوری ده‌ده‌ن. عاشورا هه‌روه‌ها سه‌روبه‌ندێكی گرنگشه‌ بۆ دروستكردنی سه‌رمایه‌یه‌كی ڕه‌مزی بۆ كۆكردنه‌وه‌ و گرتكردنه‌وه‌ی شیعه‌كان و زیندووكردنه‌وه‌ی خه‌یاڵبه‌ندی شیعه‌ وه‌ك قوربانی. كاركردن له‌ سه‌ر <ناسنامه‌ی قوربانی> له‌ لای شیعه‌كان، كاركردنه‌ له‌ خڕكردنه‌وه‌ی ئه‌مان به‌ ده‌وه‌ری خه‌یاڵی خۆپاراستن و توڵه‌سه‌ندوه‌. له‌ كوردستانی باشور كه‌م له‌ چالاكیه‌ ڕه‌مزیه‌كان و گرنگیان تێده‌گه‌ین. هه‌ر بۆ نمونه‌ كه‌م كه‌س به‌ ئه‌ندازه‌ی ئێمه‌ باسی شه‌هید ده‌كات، كه‌چی تاوه‌كو ئێستا شتێك به‌ <شه‌هیدناسیMartyrology>ه‌وه‌ له‌ لای ئێمه‌ سه‌ر‌یهه‌ڵنه‌داوه‌. تاوه‌كو ئێستا گۆڕستانێك بۆ شه‌هید نییه‌، بۆنه‌یه‌كی گشتی شه‌هید نییه‌، ئه‌لبۆمی شه‌هید نییه‌، تد. هه‌ر بۆیه‌ بۆنه‌یه‌كی وه‌ك عاشورا لای ئێمه‌ ده‌بێت به‌ ساتی سیخۆڕمه‌ و قۆشمه‌ و كۆی لێكه‌وته‌ ڕه‌مزیه‌كانی فه‌رامۆش ده‌كه‌ین عاشورا بۆنویه‌كی فره‌فۆرم و فره‌وه‌زیفه‌یه‌ و شایسته‌ی بیرلێكردنه‌وه‌یه‌.

هیوا سەید سەلیم       قسەوباسەكان بۆ ئەنجامدانی چاكسازی لە لایەن كابینەی تازەی حكومەتی هەرێمی كوردستان گەرمن، جا نازانرێت ئایا لە هەرێمی كوردستان چاكسازی دەكرێت یان هەر لە چوارچێوەی  قسەو بەڵێن دەمێنێتەوە؟ ئەمەیان زەمەن ساغی دەكاتەوە.  لە نێو ئەو پرسەی كە پێی دەوترێت چاكسازی وە لە نێو ئەو مشتومڕانەدا، باس لە لادانی چەندین بەربرس دەكرێت كە گوایە لە پۆستەكانیان دوردەخرێنەوە ، ئەویش گوایە ئەوانە لە گەندەڵیەوە تێوەوگڵاون، تەنانەت باس لە دەستگیركردنی چەند كەسێكیش دەكرێت،لێرەو لەوێش دەبیستین كە دەوترێت، ئەمە هێشتا هەنگاوی یەكەمن هی تریشی بەدواوە دێت.  بەڵام ئەوەی سەبارەت بەو پرسە جێگای تێبینیە ئەوەیە كە كابینەی تازە بۆ لادانی گەورە گەندەڵەكان پەنای بردۆتە بەر ئاڵوگۆڕی لە پۆستەكان، بۆ ئەم كارەش چەندین پۆستی تازەی داتاشیوە، كە ئەو پۆستانە لە لایەك بۆ رازیكردنی لایەنەكانە لە نێو لایەنكانیش بۆ رازیكردنی دڵی ئەوانەیە كە لە پۆستی پێشوو لادەدرێن. ئەگەر لەسەرووی هەڕەمی حكومەت و سەرۆكایەتی هەرێم بڕوانین زیادكردنی ژمارەی جێگرەكان و داتاشینی پۆستی وەك یاریدەدەر گەورە ڕاوێژكار نەك هەر پێویست نەبوون و ناشبن،  بگرە ئەمانە دەبنە فشار لەسەر میزانیەی گشتی، چونكە ئەو كەسانەی دەچنە ئەو پۆستانە پێویستیان بە تەڕخانكردنی مووچەی زۆر و نەسریەو و پاسەوان و بارەگا و خانوو دەبێت. هەموو لایەك دەزانین كە پرۆسەی چاكسازی كە لە كابینەكانی ڕابردوو لەبەردەم دوو ئاڵنكاری مەزن دابووە،  یەكەمیان نەبوونی ئیرادەی سیاسی و حكومی بۆ ئەنجامدانی چاكسازی.  دووەمیشیان بێ متمانەی خەڵك لە پرسی چاكسازی، لە ئێستادا كە یەكەمیان قۆناغی باشی بڕیوە، نابێت حكومەت كارێكی وابكات كە لە بێ متمانەی خەڵك بەو هەنگاوانە زیاتر بكات، چونكە داتاشینی ئەو جۆرە پۆستانە و پەیڕەوكردنی سیاسەتی ڕازیكردن دەچێتە ئەو چوارچێوەیە. لە ئێستادا هەرێمی كوردستان نەك هەر پێویستی بە داتاشینی ئەو هەموو پۆستە زۆرە نیە، بەڵكوو دەبوو كابینەی تازە كەمكردنەوەی ژمارەی وەزارەتەكان بكاتە پێشینەی كارەكانی خۆی، چونكە هەموو لایەك دەزانین كە هەرێمی كوردستان پێویستی بەو هەموو وەزارەتە نیە ئەمەیان هی سەردەمی كابینەی بنكە فراوانەكەیە كاتێك لایەنەكانی پێ ڕازی كرا. بە كەمكردنەوەی ژمارەی وەزارەتەكان زۆرێك لە پۆستی زیاد بەرۆكی ئەو كابینەیان بەردەدا، بەڵام نەك ئەم كارەیان نەكرد بگرە خەریكە پێچەوانەكەی دەكرێت، كە ئەمەشیان ئاڵنكاری بۆ بەرنامەی چاكسازی حكومەت درووست دەكات. سروشتی ئەو جۆرە حكومەتانەی كە زیاتر لە لایەنێك تیایدا بەشداری دەكات هەمیشە دەبێتە كۆسپ بۆ جێبەجێكردنی كارنامەی حكومەتەكە، وەك چۆن دەبینین كابینەی تازە ماوەیەكی زۆری بەرێكرد تا بە داتاشینی پۆستی تازە و زیاد، لایەنەكانی پێ رازیكرا ئینجا حكومەتەكە تۆزێك كەوتە سەر سكەی كاركردی خۆی كە هێشتاش ماویەتی بە تەواوی دەست بكات بە كارەكانی خۆی. كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم، وێڕای ئەو هەموو بەڵێنانەی كە پێشتر پێكهێنەرەكانی ئەو كابینەیە سەبارەت بە چاكسازی بە خەڵكیان داوە، خراوەتە بەردەم مەحەكی چاكسازی، ئەگەر حكومەتی تازە ئەو كارە بكات كفنی مەرگی خۆی دەفرۆشێتەوە، ئەگینا چاڵ بۆ مەرگی خۆی لێدەدان. چونكە بێزاری خەڵك لەدەست گەندەڵی و نادادی لە هەرێمی كوردستان گەیشتۆتە لوتكە، ئیدی لەوە دەرچووە خەڵك بەرگەی ئەو هەموو گەندەڵی و نادادیە بگرێت.  

یەریڤان ئەدهەم     چۆن داهاتی هاوڵاتیانی هەرێم تاڵان فرۆش دەكرێ! هەموو شتێك دەربارەی ئەو كۆمپانیایە بزانە كە دەیەوێ ١٥ هەزارت لێ بسەنێ بۆ عەریزەیەك! چەند رۆژێكە لێكۆڵینەوە لە كۆمپانیایەك ئەكەم ناوی ئینفۆ ئاڕ ئاڕە كە بە حساب عەقدێكی هەیە لەگەڵ حكومەتی هەرێم بۆ بە ئەلیكترۆنیكردنی عەریزە و دانانی سەنتەرێكی داتا. ئەمە تا ئێرە كێشە نیە، بەڵام گرنگە بزانین ئەم كۆمپانیایە چیە و چۆن لە دایك بووە، كێ دایمەزراندوە و داهاتی چەندە. سوپاس یاسای وڵاتانی رۆژئاوا، دەتوانیت زانیاریت لە سەر كۆمپانیاكان كە لێرە تۆماركراون دەست بكەوێت. ١- ئەم كۆمپانیا ئەزموونی هیچ نیە و لە ساڵی ٢٠١٦ دامەزراوە ٢- بەرێوەبەری یەكەمی ناوی دەوەن سەروەر عەلی و هاوڵاتی عێراقە لە ساڵی ١٩٨٤ لە دایك بووە. ٣- دوای ئەویش، كەسێكی كە بە ناوی پێشرەو سەدرەدین جونیاد كراوە بە بەرێوەبەر لە ٢٠١٦ لە دایك بووی ١٩٨٣ و هاوڵاتی عێراقە. ٤- لە ٢٠١٧ دا دەوەن واز دەهێنێ. ٥- لە ٢٠١٧ دا، پشكی كۆمپانیە كە دەدرێ بە دوو كەس بە ناوی ئادەم رەشید و شەیما عومەر حەمید كە هەریەك لە سەدا ٥٠ دەخرێتە سەریان و ئادەم رەشید دەبێ بە بەرێوەبەری كۆمپانیاكە. ٦- لە ٢٠١٧ كۆمپانیاكە خاوەنی نزیكەی ٣٧٠٠ دۆلار بووە. ٧- لە ٢٠١٨ دا شەیما عومەر دەكرێ بە بەرێوەبەر. ٨- لە ٢٠١٨ دا كەسێك بە ناوی چۆڵی محەمەد رەشیدە و هاولاتی دورگەیەكی بچوكە لە زەریای هێمن بە ناوی كۆماری ڤاناتو لە نزیك ئوسترالیا دەكێت بە بەرێوەبەر. ٩ - لە مانگی ١١ ی ٢٠١٨ دا، شەیما پشكەكانی نامێنێ لە كۆمپانیاكە و دەخرێتە سەر چۆلی، واتە ئادەم لە سه‌دا ٥٠ و چۆلیش لە سه‌دا ٥٠ی كۆمپانیاكەیان هەیە. ١٠- لە مانگی ١ ی ٢٠١٩، چۆلی واز دەهێنێ لە كۆمپانیاكە. ١١ بە پێی دوا هەژماریان كە تەسلیمی حكومەتی بەریتانیا كراوە، سەروەتی كۆمپانیەكە كە متر لە ١٠ هەزار دۆلارە. ١٢- مانگی ٢ ی ئەمسال وەزارەتی داد گرێبەستی لەگەڵ ئەم كۆمپانیا كرد. پرسیار ئەوەیە، كۆمپانیەیەك كە بە شێوەیەكی زۆر پێچا و پێچ دروست كراوە و خاوەنی هیچ جۆرە موڵك و سەروەت و پارەیەك نیە، چۆن دەتوانێ داتا سەنتەر دابنێ لە هەموو كوردستان و هەموو فەرمانگەكانی دان نوس ببەستێت بە یەكەوە. چۆن حكومەت سەیری رابردووی ئەم كۆمپانیەیەی نەكرد، بۆ چاو لێ پۆشی؟ راستیەكەی كە ئەم كۆمپانیایە لە لایەن هاوڵاتیانی هەرێمەوە دروست كراوە و لە بەریتانیا تۆمار كراوە زیاتر بۆ خۆڵ كردنه چاوی خەڵك بووە و بۆ ئەوەی بەرپرسان ئەمەش وەك دەستكەوتێكی گرنگ بفرۆشنەوە بە خەلك و بڵێن لەگەل كۆمپانایی بیانی گرێبەست دەكەین بۆ باشتركردنی خزمەت گوزاری. بە پێی هەندێك راپۆرت، پێشتر كە بریار بوو ٢٥ هەزار دینار وەربگرن بۆ هەر عەریزەیەك، لە سه‌دا ٨٠ی بۆ كۆمپانیەكە و لە سه‌دا ٢٠ بۆ حكومەت دەبوو. بەڵام دواتر نرزجەكە كەمكرایەوە بۆ ١٠ هەزار. لە هەموو وڵاتان، فۆرم لە ئینتەرنێت هەیە و هاوڵاتیان دەتوانن بە خۆڕایی پڕی بكەنەوە، زۆر بێ مانایە، بۆ فۆرمێك خەڵك ١٥ هەزار دینار بدات و زۆركەسی كەش بێ كار بكەون. لە راستیدا ئەگەر كۆمپانیەكە جێگەی متمانە بوایە، رێی تێدەچوو، ئەم مەسەلەیە چارەسەر بكرایە نرخ كەم بكرایەتوە، بەڵام ئەم كۆمپانیایە زۆر گوماناویە و دەكرێ بەشێكی كەمی زنجیرەیەكی گەندەلی بێ لە كوردستان.  

د. شۆڕش حاجی       ئەڵقەی پێنجەم: ململانێی نێوان گۆڕانخوازو بەرژەوەندیخوازەکان     بزوتنەوەی گۆڕان لە یەکەم دەرکەوتنیدا وەک جوڵانەوەیەکی سیاسی لە کوردستانی عیراق چەند جیاوازییەکی بنەڕەتی لەگەڵ حیزبەکانی ناو دەسەڵات هەبو. یەکێک لەو جیاوازییە گەورانەی بزوتنەوەی گۆڕانی بە کردەوە لەوان جیا دەکردەوە ئەوەبو کە بەرهەمی هەوڵەکانی بۆ چاکسازی‌ لە جومگەکانی دەسەڵات‌و گۆڕانکاری لە شێوازی حوکمڕانی بۆ خۆی نەبو، بەڵکو بۆ خەڵک بو. هەڵبژاردنی خەباتی مەدەنی وەک شاڕێی گۆڕانکاری‌و دروستکردنی مینبەرێکی بەهێزی ئۆپۆزیسیۆن لە پەرلەمانی کوردستان لە ساڵی ٢٠٠٩ باشترین بەڵگەی حاشاهەڵنەگری ئەو راستیەن. خەمی کاک نەوشیروان‌و دامەزرێنەرانی بزوتنەوەی گۆڕان باشکردنی ژیان‌و گوزەرانی هاوڵاتیان‌و بەهێزکردن‌و جێگیرکردنی قەوارەی سیاسی هەرێمی کوردستان بو، نەک دەسکەوت‌و بەرژەوەندی شەخسی‌و حیزبی‌. بزوتنەوەی گۆڕان لەیەکەم بەشداریکردنیدا لە کایەی سیاسی لە کوردستانی عیراق نەچوە دەسەڵات‌و بەشداری لە حکومەتدا نەکرد. بەڵکو لەرێگای رەخنەگرتن لە ئەدای دەسەڵاتداران‌و پەردە لادان لەسەر کەموکوڕییەکان‌و شیکردنەوەی هۆکارەکانی ئەو بارودۆخە، هاوڵاتیانی کوردستانی هوشیار کردەوە. ئینجا لەرێی پێشکەشکردنی پرۆژەی چاکسازی بۆ هەمو بوارەکانی حوکمڕانی‌ هەوڵی چاکسازی‌و‌ گۆڕانکاری‌ دا. ئەگەرچی گۆڕان بیستوپێنج کورسی لە پەرلەمانی کوردستان هەبو، بەڵام هەوڵی نەدا بەشی خۆی لە کێکی دەسەڵات وەرگرێ. هەر کاتێکیش دەسەڵاتدارانی هەرێم لەژێر فشاری جەماوەرو لە ئەنجامی کارو چالاکییەکانی گۆڕان‌و هێزەکانی تری ئۆپۆزیسیۆندا کارێکی باشیان بکردبا کە لە بەرژەوەندی خەڵك بوایە، بزوتنەوەی گۆڕان بە دەسکەوتی خۆی دەزانی‌و پێی وابو سەرکەوتنێکی بەدەستهێناوە‌. لەهەمان کاتدا خۆی لەبەردەم هەمو هەڕەشەو ئیجرائاتێکی  توندی دەسەڵات راگرت‌و ئازایانەو سەربەرزانە ئەو قۆناغەی تێپەڕاند. بزوتنەوەی گۆڕان لە یەکەم ئەزمونی روبەڕوبونەوەی دەسەڵاتدا وەک هێزێکی مەدەنی روبەڕوی هەڕەشەو پەلاماری زۆر بوەوە. هەزاران دەنگدەرو هەڵسوڕاوی گۆڕان سزای سیاسی دران‌؛ موچەیان بڕا؛ دورخرانەوە یان لە پۆستەکانیان دەرکران؛ هەندێکیان گیران‌و ئەشکەنجە دران‌‌؛ هەندێ هەڵسوڕاو لە روداوی جیاجیادا بریندار کران‌و چەند هەڵسوڕاوێکیش گیانیان لەدەستدا. چەند جارێکیش مەکۆکانی بزوتنەوەی گۆڕان لە هەندێ شار سوتێنران‌. سەرەڕای هەمو ئەوانە، لەدوای خۆپیشاندانەکانی ١٧ی شوبات هێزی سەربازی لە دژی گۆڕان کۆکرایەوەو هەڕەشەی پەلاماردانی ‌مەکۆی سەرەکی‌و سوتاندنی تەلەفزیۆنی کەی ئێن ئێن لە گۆڕان کرا. بەڵام هیچکام لەو هەنگاوانە نەیانتوانی چۆک بە بزوتنەوەی گۆڕان دابدەن‌و ئیرادەی بشکێنن. بەپێچەوانەوە بزوتنەوەی گۆڕان درێژەی بە ئاراستەی گۆڕانخوازانەی خۆی دا‌و لە کارو چالاکییە مەدەنییەکانی بەردەوام بو، بێ ئەوەی بیر لە دروستکردنی هێزی چەکدار بکاتەوە بۆ خۆپاراستن لەو هەڕەشەو پەلامارانە. بڕیاری بەشداریکردنی بزوتنەوەی گۆڕان لە حکومەت لە ساڵی ٢٠١٤ لە بنەڕەتدا بەمەبەستی جێبەجێکردنی بەشێک لە بەرنامەی چاکسازی بو. بەڵام دەبێ بگوترێ کە هەندێ کەس لەناو گۆڕان بە چاوی وەرگرتنی بەشە کێکی دەسەڵات دەیانڕوانیە ئەو بڕیارەی گۆڕان. بەڵام ئەو کاتە بڕیاری سیاسی لەناو گۆڕاندا بەپلەی یەکەم لەلایەن کاک نەوشیروانەوە ئاراستە دەکرا. بۆیە بزوتنەوەی گۆڕان  بەهەمان نەفەسی چاکسازی‌و هەوڵی گۆڕانکاری لە سیستمی حوکمڕانی سەنگەری خەباتی مەدەنی لە ئۆپۆزیسیۆنەوە گواستەوە ناو دەسەڵات. هەر ئەو سوربونەی گۆڕان بو لەسەر پەیام‌و بەڵێنەکانی، کە روداوەکانی ١٢ی ئۆکتۆبەرو داخستنی پەرلەمانی کوردستان‌و دەرکردنی وەزیرەکانی گۆڕانی لێکەوتەوە.  بزوتنەوەی گۆڕان ئەم جارە، لەدوای هەڵبژاردنەکانی ٣٠/٩/٢٠١٨، بە بڕیاری زۆرینەی جڤاتی نیشتیمانی، دەستیکرد بە گفتوگۆ لەگەڵ پارتی دیموکراتی کوردستان‌و بڕیاریدا بەشداری لە حکومەتی هەرێم بکا. بەڵام ئایا ئەم هەنگاوە بەهەمان نەفەسی گۆڕانکاری‌و سوربونە لەسەر بەڵێن‌و پەیامەکانی گۆڕان لەپێناوی چاکسازی‌و گۆڕانکاری، یاخود تەنیا بۆ وەرگرتنی بەشە کێکی دەسەڵاتە؟ دیارە لە هەمو کۆمەڵگایەکدا، بە کۆمەڵگای ئێمەشەوە، بەرەیەکی بەرژەوەندیخواز هەیە کە هەوڵ‌و هەنگاوەکانی لەپێناوی دەسکەوت‌و بەرژەوەندی شەخسی‌و تایبەتییە. لەبەرامبەردا کەسانێکیش هەن کە بۆ بەرژەوەندی گشتی‌و بیروباوەڕو سەرخستنی پەیامێکی پیرۆز کار دەکەن. کاتێک کە ئەمە لەناو کۆمەڵگادا هەبێ بێگومان لەناو هەر حیزب‌و گروپێکیشدا رەنگ دەداتەوە‌. بۆیە ئێستا گۆڕان لەبەردەم دوڕیانێکی چارەنوسسازدایە، کە ئایا بزوتنەوەی گۆڕان راستگۆیانە لەناو کابینەی نۆ، بەهاوکاری حیزبەکانی تر لە حکومەت، هەوڵی چاکسازی‌و جێبەجێکردنی بەشێک لە پەیام‌و بەرنامەکانی خۆی دەدا کە بەڵێنی بەهاوڵاتیان داوە، یاخود هەرچی لەم حکومەتەدا بکرێ‌و چی بگوزەرێ قبوڵی دەکاو لەپێناوی بەشە کێکی دەسەڵات بێدەنگ دەبێ؟ بەواتایەکی تر ئایا لەم پرۆسەو ململانێیەدا تای تەرازوی گۆڕانخوازی قورستر دەبێ یاخود تای بەرژەوەندیخوازی؟ وەڵامی ئەم پرسیارە لای رێکخەری گشتی‌و خانەی راپەڕاندنی ئایندەو جڤاتی نیشتیمانی‌یە. ئەوەی رونە ئەوەیە، کە تا ئێستا بزوتنەوەی گۆڕان بەباشی هەنگاوی ناوەو لەسەر رێچکەی هەوڵی چاکسازی لاینەداوە، بەڵام کاروانی گەیشتن بە مەنزڵ هەورازو نشێوو وێستگەی زۆری تری لەبەردەم ماوە. هەر بۆیە ئەندامانی ئەم جڤاتی نیشتیمانییەی ئێستا ئەرکێکی زۆر گرنگ‌و مێژوییان لەئەستۆدایە، ئەویش ئەوەیە کە ئایا ئەم جوڵانەوە جەماوەرییە گەورەیەو پەیامە گۆڕانخوازانەکەی تەسلیمی کێ دەکەن بۆ ئەوەی بەئەمانەتەوە بیگەیەنێتە مەنزڵ؟ چونکە تواناو لێهاتویی‌و بوێری سەرکردایەتی هەر حیزبێک کاریگەری لەسەر  ئاراستەو هەڵوێستی حیزبەکەو رەفتارو گوتاری تاک بەتاکی ئەندامەکانی هەیە، بەوانەی کە لەناو حیزبدا کار دەکەن‌و ئەوانەش کە ئەرکی کارکردنیان لەناو حکومەت یان هەر شوێنێکی تر پێ دەسپێردرێ. لە چوارچێوەی کارکردن لەناو حیزب‌و لە پرۆسەی نەخشە دانان‌ بۆ ئایندە هەمیشە ململانێ لەنێوان بەرەی خۆنەویست‌و بەرەی بەرژەوەندیخواز دەمێنێ؛ جیاوازیش لە نێوان ئەوانەی شێلگیرانە بەرگری لە پەیام‌و ئامانجەکانی بزوتنەوەکە دەکەن لەگەڵ ئەوانەی بیر لە بەرژەوەندییە باڵاکانی بزوتنەوەکە ناکەنەوەو کەمتەرخەمن لە جێبەجێکردنی ئەرکەکانیان بەردەوام دەبێ. بەدڵنیاییەوە، راستگۆیی‌و کارکردنی جیدی بۆ سەرخستنی ئەو پەیامە گۆڕانخوازانەی، کە لەبەرژەوەندی خەڵکی کوردستان‌و قەوارە سیاسییەکەماندایە سەنگی مەحەکە - لە ئێستاو لە ئایندە - بۆ بەدەسهێنان‌و پتەوکردنی متمانەی هاوڵاتیان بە بزوتنەوەی گۆڕان. بەپێچەوانەوە، کارکردن لەپێناوی بەرژەوەندی تایبەتی‌و پشتکردنە جەماوەر‌و فەرامۆشکردنی ئەو بەڵینانەی بزوتنەوەی گۆڕان بەخەڵکی داوە نەک تەنیا دەبێتە مایەی تێکشکانی بزوتنەوەی گۆڕان بەڵکو، زەنگی مەرگی ئومێدی خەڵک دەبێ بە چەمکی گۆڕانخوازی لە کوردستانی عیراق بۆ ماوەیەکی دورودرێژ. تێبینی: لە ئەڵقەی چوارەمی ئەم زنجیرە وتارەداو لە باسی ژورەکانی بزوتنەوەی گۆڕان، وشەی توێژینەوە بە هەڵەی نوسین پەڕیوە. بەمەش ژوری توێژینەوەی سیاسی لەتەک ژورەکانی تردا ناوی دەرنەکەوتوە. بۆیە داوای لێبوردن لە هەمو ئەو هاوڕێیانە دەکەم کە لە رابردوو ئێستادا لەو ژورە کار دەکەن. ژوری توێژینەوەی سیاسی یەکێکە لە ژورە گرنگەکانی بزوتنەوەی گۆڕان‌و خاوەنی چەندین پرۆژەو لێکۆڵینەوەو کتێبە، کە کاریگەری لەسەر پەیام‌و دیدی بزوتنەوەی گۆڕان جێهێشتوە.