ئەمین بەكر    ئەمڕۆ لەگفتوگۆکردنمدا لەگەڵ هاوڕیەکمدا،کەهیچ بڕوای بەکۆرۆنا نەبوو پێ ی وابو ئەم بابەتەش یەکێکی ترە لەدرۆکانی ئەم دەسەڵاتەی هەرێم ،بۆ ڕێگرتنە لەخۆپیشاندان و لەبیربردنەوەی موچەو قەیرانی داراییە. هەستم بەمەترسی ئەم بێ بڕوایە زیاتر کرد ،بەتایبەت کەلەئێستادا بەشێکی کەمنین ئەوانەی بێ باوەڕن یان بەگومانەوە لەڕێکارەکانی دەسەڵات دەڕوانن. ئەوە ڕاستە ئەم حکومەتی هەرێمە وەک مەلەوانە درۆزنەکەی لێهاتوەو خەڵک بەڕاستیەکانیشی بڕواناکات وەگەرنا نەخۆشی ڤایرۆسی کۆرۆنا هەقیقەتێکە و لەبێ باوەڕی و گوێ پێ نەدانی ئێمە زەفەری گەورەمان پێ ئەبات و دوورنیە زۆرێک لەئێمە یاخود کەس وکارو خۆشەویستانمان لێ بسێنێ و دواجاریش دەستمان لەبنی هەمانەکەوە دەربێت.  بۆ ئەوانەی پێیان وایە دەسەڵاتی هەرێم لەبابەتی کۆرۆناشا ڕاستگۆنیە یاخود ئامانجێکی لەپشتەوەی بابەتەکەدا هەیە، ئەوا بە وردبونەوەیەک سەرپێ ی بێ پێویستی سەردانی کردنی نەخۆشخانەو بینینی دۆخی تەندروستی بەشێک لەتوشبوانی نەخۆشیەکە کە لەپێناو هەناسەیەکی پڕ لەئۆکسجیندا ڕەنگیان شین هەڵگەڕاوە و بەقورسی دەتوانن هەواهەڵمژن،  دەتوانین بڕوا بەمەترسیەکانی کۆرۆنا بکەین ولەئاستی هەڕەشەکەی تێبگەین. ۱.کۆرۆنا ئەزمەی ئابوری خەڵکی هەرێمی کوردستان و قەیرانی دارایی  بۆ دەسەڵاتی هەرێمی زیاتر قوڵکردۆتەوە، بەتایبەت کاتێک بەهۆی قەدەغەی هاتوچۆو کەم بونەوەی جوڵەی بازرگانی وکڕین وفرۆشتن ودەوام نەکردنی دام ودەزگاکا حکومیەکان بەتایبەت ئەوانەی داهاتیان هەیە، بۆتەهۆی ئەوەی لانی کەمی ۱٥۰ تا ۲۰۰ملیار دیناری مانگانە لە داهاتی گشتی نانەوتی کەپێشتر بەپێ ی ڕاگەیاندنەکانی دەسەڵات زیاتر لە ۲٦۰ ملیار دینار دەبوو لە باج وگومرگ وڕەسم ،لەکورتی بدات ،ئەمە بێجگەلەکەم بونەوەی پشک وقازانجەکانی کۆمپانیاو بازرگانیەکانی خۆیان و کاربەدەستانیان وکەم بونەوەی پشکیان لەدزی و گەندەڵی دا .بۆیە ئەگەر دەسەڵاتدارانی هەرێم دڵنیابونایە کۆرۆنا مەترسی گەورەتر بەدوای خۆیدا ناهێنێ و قەیرانەکانیان گەورەتر ناکات، هیچ کاتێک ئامادە نەدەبون بۆ لەدەستدانی ئەو بڕە پارەیە قەدەغەی هاتوچۆیان ڕانەدەگەیاند. ۲. گەمارۆی هاتوچۆ وکەرەنتینەکردن کێشەی ئابوری بۆ کاسبکاران وکەرتی تایبەت دروست کردوە و هاوکات کەمکردنی داهات کێشەی دابینکردنی موچەی بۆ موچەخۆران دروستکردوە، کە زۆر نزیکە ئەم قەیرانە داراییە بگۆڕێت بۆقەیرانی سیاسی وناڕەزایی گشتی و زیاد بونی ئاستی مەترسی بۆسەر دەسەڵاتدارانی هەرێم ،بۆیە پێم وایە ئەگەر بەحەزی دەسەڵاتدارانی هەرێم بوایە ئەوا باسی کۆرۆناوقەدەغەی هاتوچۆیان نەدەکرد تا هەڕەشەو مەترسیەکانی سەرخۆیان زیاتر نەکەن. ۳.یەکێک تر لەلێکەوتەکانی مەترسی کۆرۆنا و کورتهێنانی داهات ،کەهاوکات دابەزینی نرخی نەوتیش ڕۆڵی بینیوە تیایدا ، خەریکە دەسەڵاتدارانی هەرێم ناچار بەکۆمەڵێک کاردەکات کە بۆ زیاتر لەپانزە ساڵە خۆیانی لێ ئەدزنەوەو،ُئەویش ڕێگەدانە بەدیوانی چاودێری دارایی عێراقی بۆ وردبینیکردنی داهاتی هەرێم لەگومرگ وباج و فرۆشی نەوت ،ئەمەش بۆدەسەڵاتدارانی هەرێم واتە دەست هەڵگرتنە لەبەشێک لەوگەندەڵی ودزی و قازانجی پاوانکاریەی لەسەر سەرچاوەکانی داهاتی هەرێم  ماوەیەکی درێژە دەیکەن ،لەبەرامبەر پێدانی بەشە بودجەی هەرێم لەبەغداوە کاتێک داهاتی هەرێم کورت دەهێنێ، تا بتوانن موچەی پێ دابین بکەن و مەترسی خۆپیشاندان وکاردانەوەی خەڵکی لەسەر خۆیان دوربخەنەوە. ٤. ئەمە بێجگە لە وەی بەسەیرکردنی وڵاتانی دنیا تێدەگەین کە هیچ شتێک ناتوانێت زیاتر لەسەدوو پەنجا دەوڵەت یەک هەڵوێست و یەک قسەبکات ،بەشێوەیەک تەواوی سیکتەری ئابوری وبەرهەمهێنانی خۆیان بوەستێنن وبەملیارەها دۆلار زەرەری دارایی توشی خۆیان بکەن ، ئەگەر مەترسیەکی ڕاستەقینە لەسەر گیانی هاوڵاتیەکانیان هەست پێ نەکەن. ٥. یەکێک لەهۆکارەکانی دروست بونی بێ بڕوایی بەرامبەر نەخۆشی کۆرۆنا سروشتی نەخۆشیەکەو کارکردنی ڤایرۆسەکەیە ، بەپێ ی ڕاپۆرتە پزیشکیەکان، بەشێکی  زۆری خەڵکی دەبن بەهەڵگروو نیشانەی نەخۆشیەکەیان تیا دەرناکەوێ یاخود نیشانەکانیان سوک و مام ناوەندە ،تەنها ڕێژەی ۱۰% بۆ ۱٥%ی ئەوکەسانەی توشی نەخۆشیەکەدەبن بەقورسی نەخۆشیەکە دەگرن و ڕێژەیەکیشیان دەکوژێت ،بۆیە پێویستە نەبونی ئازارو،نیشانەی قورس لەبەشێک لەتوشبوانی کۆرۆنا دەسخەڕۆمان نەکات. ئەمە مانای ئەوە نیە دەسەڵاتدارانی هەرێم هیچ سوو استفادەیەکیان لەبونی کۆرۆنا نەکردوە .  بەڵام ئەوەی بۆئێمەی هاوڵاتی لەئێستادا گرنگە ئەوە بزانین کە مەترسی کۆرۆنا مەترسیەکی ڕاستەقینەیە لەسەر ژیانمان وپێویستە خۆپارێزیمان زیاتر بکەین، وەگەرنا بەپێچەوانەوە نەخۆشیەکە زۆر بڵاودەبێتەوە، ئەوکاتیش دڵنیابن  لەسایەی ئەم دەسەڵاتە ناسەرکەوتوەی هەرێم، خاوەنی وەها ژێرخانێکی تەندروستی نین کەبتوانێت لانی کەمی پێداویستی ئۆکسجین بۆ نەخۆشەکانمان دابین بکات.

  رێبوار محەمەد     ئاشكرایە کە نادییەکانی حکومەتی هەرێم و دامەزراوەکانی تهۆکاری دروست بوونی ئەم دۆخەیە کە بەرٶکی هەرێمی گرتووە، ئەمەش پاڵنەربوو بۆ پەرلەمانی کوردستان هەوڵ بدات بۆدۆزینەوەی رێگاچارە و رێگرییەک بۆ ئەم دۆخە  ، ئەمە هەوڵەش لە دەرکردنی یاسای یاسای چاکسازی ژمارە ٢ ی سالی ٢٠٢٠ ی خۆی بینیەوە.      ئامانجی سەرەکی لە دەرچواندنی یاسای چاکسازی بریتیە لە بەرجەستەکردنی بنەماکانی دادپەروەری لە هەرێمی کوردستاندا،  وەهەروەها لە زۆربەی ماددەکانیدا ئاماژەی بە بنەماکانی دادپەروەری کردووە لە جێبەجێ کردنی یاساکەدا، و ئاماژەدان بە بنەماکانی دادپەروەری دەستەواژەیەکی گشتیە و مەترسی خراپ راڤەکردنی هەیە لەلایەن دەسەڵاتەوە ،ئێمەش هەوڵ دەدەین کورتەیەک لەسەر بنەماکانی دادپەروەری و رەگەزەکانی باسبکەین، و زانایانی بواری یاساو فەلسەفەو ئەخلاق بە شێوەی کتێب وتوێژینەوە زۆر رەهەندی دادپەروەرییان تاوتوێ کردووە بەڵام بەشێوەی ووتار و بە زمانێکی سادە کە خوێنەری ئاسایی لێی تێبگات قسەلەسەر دادپەروەری نەکراوە هەربۆیە ئەم بابەتەمان هەڵبژارد، پاشان تیشک دەخەینە سەر گرنگتیرن ئەحکامەکانی یاسای ناوبراو .    لەرووی مێژووییەوە بنەماکانی دادپەروەری پەیوەستە بە گەشەی فکری مرۆڤەوە ، وەک پلاتۆ ئەلێ لەسەرتادا مرۆڤ دادپەروەری نەناسیوە دواتر بەهۆی گەشەی عقلییەوە پێیگەشتووە، واتە هەرکاتێک مرۆڤێکی تەواوی یاسایی هەبێت هەستی دادپەروەری لەناخیدا دروست دەبێت ، هەربۆیە ناتوانرێت مێژووی دادپەروەری بدرێتەپاڵ کاتێکی دیاری کراو بەلکو لەدێر زەمانەوە مرۆڤایەتی رەچاوی دادپەروەری کردووە لەیاساکانی دا ، بۆنمونە لەیاسای دوانزەلەوحەکەدا گرنگی زۆر بە دادپەروەری دراوە ، وەهەروەها جوستیانی ئمپراتۆری رۆما لە یاسا بەناوبانگەکەیدا بەناوی ( مدونة جوستیان)  رەچاوی بنەماکانی دادپەروەری کردووە .   لەراستی دا ناتوانین چوارچێوەیەکی دیاری کراو بۆ دادپەروەری دابنێین و بەلکو فکرەیەکی فەلسەفییەو لەگەل گەشەی عقلی مرۆڤەکان دا دەگٶرێ ، سەرەڕای ئەم راستیەش زانایانی بواری یاساو فەلسەفەو ئەخلاق چەندین پێناسەیان بۆ کردووە ، ئێمە ئاماژە بە چەند پێناسەیەکی یاسای دەدەین: پێناسەکراوەبەوەی کە بریتیە لە هەستێکی شاراوەی دەروونی کە عقلی دروست ( عقل سلیم) پەی پێدەبات و ئامانج لێی پێدانی مافە بە خاوەنەکەی( اعطاء کل ذی حق حقە) ، وە پێناسەیەکی تری یاسایی بۆ دادپەروەری ئەوەیە کەهەستێکی شارەوەی دەروونیە و هەوڵ دەدات بۆ رێگریکردن لە پێشخستنی ئەو بەرژەوەندیانەی کە گرنگیییان کەمترە بەسەر ئەو بەرژەوەندیانەی کە گەورەتر و گرنگرن، وە ئەفلاتون ئەلێ دادپەروەری واتە راستگۆیی لەگەڵ ژیانی مرۆڤەکان و بەرژەوەندییەباڵاکانیان ، کەواتە دەتوانین بڵێین دادپەوەری هۆکارە بۆ بەرجەستەکردنی خۆشگوزەرانی و ئارامی و ئاسایشی کۆمەلایەتی.    لەبواری پەیوەندی یاسا بەدادپەروەرییەوە فەیلەسوفی ئینگلیزی بواری یاسا ( سامند) ئەلێ یاسا تەنها ئامرازێکە بۆ بەدیهێنانی دادپەروەری، بەمانایەکی تر بەدیهێنانی دادپەوەری ئامانجی یاسایە و هەریاسایەک دادپەروەری تێدانەبێ بەیاسا ئەژمار ناکرێ ،لەگەڵ هاورابوونمان بەم ووتەیە دەڵیین بنەماکانی دادپەروەری یەکێکە لەسەرچاوەکانی یاسا هەروەک لە مادەی ١ ی یاسای شارستانی عێراقی دا هاتووە ، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێ کە جێبەجێکردنی دادپەوەری ئەرکێکی یاساییە لەسەر تەواوی دامەزراوەکان . بۆ تێگەیشتنی زیاتر لەم باسە بەپێویستی دەزانین رەگەزەسەرەکییەکانی دادپەروەری روون بکەینەوە کە بریتین لە یەکسانی ( المساواة) و شایستەبوون ( الاستحقاق) : یەکسانی لێرەدا بریتیە لە مامەڵەکردنی یەکسان  و پێدانی دەرفەتی یەکسان بە هەمووان ، وە پێدانی کرێ ومووچەو شایستەی دارای یەکسان بەوکەسانەی هەمان  کار ئەنجام ئەدەن ، واتە مووچەی یەکسان بۆ کاری یەکسان . وشایسەتبوون ( الاستحقاق) بریتیە لە پێدانی ماف و مووچەی شایستە بە کەسانی شایستە و بەلەبەرچاوگرتنی ئەو قورسی و مەترسیانەی کە بەهۆی کارەکایانەوە روبەروویان دەبێتەوە ، واتە دەبێت هەرکەسێک بە ئەندازەی قورسی و مەترسی کارەکەی شایستەی دارایی وەربگرێت ، لەمەوە بۆمان دەردەکەوێت کە رەگەزی یەکسانی بەتەنها دادپەوەری بەدیناهێنی بەڵکو دادپەروەری تەواو و دروست پێویستی بە رەچاوکردنی رەگەزی شایستەبوونە . زانایان چەند جۆرێکی سەرەکی دادپەوەرییان باسکردووە کە برتین لە دادپەروەری بەرامبەری ( عدالة التبادلیة ) و دادپەوەری دابەشکاری ( عدالة التوزیعیة ) و دادپەوەری مامەڵەکاری ( عدالة التعاملات) : -    دادپەوەری بەرامبەری: ئەو جۆرەیە کە پەیوەندی نێوان مرۆڤەکان رێکدەخات لەنێوان خۆیاندا و بنیادنراوە لەسەر  یەکسانییەکی تەواو بۆنمونە لە ئەنجام دانی گرێبەستەکان دا هەموو لایەنەکان ئیرادەیان یەکسانە و رەزامەندی هیچ کەسێ پێش ئەوی تر ناخرێ ، شوێنی جێبەجێکردنی ئەم جۆرە لە دادپەوەری لە یاسادا بریتیە لە یاسای تایبەت وەک یاسای شارستانی. -    دادپەوەری دابەشکاری ( عدالة التوزیعیة ) : دادپەروەری دابەشکاری پەیوەندی نێوان مرۆڤەکان رێکدەخات بە کۆمەڵگاو و دەوڵەتەوە ، ئەرک و مافی تاک دیاری دەکات بەرامبەر بە دەوڵەت و کۆمەڵگا و بەهەمان شێوە ئەرک و مافی دەوڵەت دیاری دەکات بەرامبەر بە تاکەکان ، بەمانایەکی تر هەرکەسێ لەکۆمەڵگا بەپێی رێژەی ئەو ئەرکەی ئەنجامی دەدات مافی لەسەر دەوڵەت هەیە ، دەوڵەتیش لە دابەشکاری داهاتەکاندا دەبێت مراعاتی دۆخی هەرکەس و ئەرکی هەرکەسێ بەجیابکات، وە ئامانج لەدادپەروەری دابەشکاری ئەوەیە کە خەلك بەگشتی و فەرمانبەران بەتایبەتی لە کەرتی گشتی و تایبەت دا هەست بە دادپەوەری بکەن لە دابەشکردنی داهات و وەرگرتنی مافەدارییەکانیان ، لێرەوە بۆمان دەردەکەوێ کە ئەم جۆرە لە دادپەروەری لەیاسای گشتی دا جێبەجێ دەکرێ وەک یاسای کارگێڕی . -    دادپەوەری مامەڵەکاری( عدالة التعاملات) : مەبەست لێی ئەوەیە کە هاووڵاتیان و فەرمانبەران هەست و شعوری دادپەروەرییان بۆ دروست بێت لەکاتی مامەلەیان لەگەڵ دامەزراوەکاندا ، بەمانایەکی تر دەبێت کاربەدەستانی ووڵات دادپەروەربن لەکاتی مامەڵەیان لەگەڵ هاووڵاتیان دا و جیاکاری کردن لەنێوانیاندا لەسەر هەربنەمایەک بێت پێچەوانە و پێشێلی دادپەروەرییە . -    دادپەوەری گواستنەوە و راگوزەری ( عدالة الانتقالیة ) : دادپەروەری ڕاگوزەری جۆرێک نیە لە جۆرەکانی دادپەوەری بەڵکو مەبەست لێی بەدیهێنانی دادپەروەرییە لە قۆناغی گواستنەوە ( مرحلة انتقالیة) وەک گواستنەوە لە دیکتاتۆرییەتەوە بۆ دیموکراسی و لە پێشێلی مافەکانی مرۆڤەوە بۆ رێزگرتن لێی ، بەمانیەکی تر داواکاری و هەوڵدانە بۆ پارستنی مافەکانی مرۆڤ وقەرەوبوکردنەوەوەی زەرەرمەندان لەو ووڵاتانەی کە لە قۆناغی سەرەتایی دیموکراسیدان، هەرێمی کوردستان بۆ ئەم جۆرە باشترین نمونەیە ، وەک بینیمان کە مامۆستایان لەسەر داواکردنی مافە سەرەتاییەکانیان چەندین رۆژە لە زینداندان .       ئەوەی باس کرا کورتەیەک و سەرەتایەک بوو بۆ ئاشنابوون بە بنەماکانی دادپەروەری، ئیستاش هەوڵ دەدەین شرۆڤەی گرنگترین ئەحکامەکانی یاسای چاکسازی بکەین و بەراوردی بکەین لەگەڵ بنەماکانی دادپەروری دا، ئەم باسەش دەکەین بە دوو تەوەرەوە ، تەوەری یەکەم بریتیە لە تێبینیە گشتیەکانمان لەسەر یاسای چاک سازی ، تەوەری دووەم بریتی دەبێت لەشرۆڤە و  تێبینی تایبەتمان لەسەربەشێک لە مادەکانی یاسای چاکسازی : تێبینیەگشتیەکان :  یەکەم/  پێویستی دەرچواندنی یاسای چاکسازی : لەزانستی یاسادا کاتێک پەرلەمان هەڵدەستێت بە دەرکردنی یاسا کە بۆشایی یاسایی هەبێت بۆ رێکخستنی بوارێک یان کەیسێکی دیاری کراو ، ئەویش بە دەرچواندنی یاسایەکی نوێ بۆ رێکخسنتی سەرجەم رەهەندەکانی ئەو بوارە ، یاخود بە هەموارکردنی یاسایەکی پێشتر کە ئەوبابەتەی رێکخستووە بەشێوەیەکی ناتەواو، لێرەوە دەتوانین بڵێین یاسای چاکسازی هیچ پێویستیەک نەبووە بۆ دەرچواندنی چونکە ئەوبابەتەتانەی لەم یاسایەدا هاتووە کۆمەڵەتاوانێکن کە بە پێی یاسا جیاوازە بەرکارەکانی تری وەک یاسای سزادان و یاسای راژەی شارستانی و یاسای مافی کەس وکاری شەهیدان و ئەنفال کراوان و یاسای زیندانیانی سیاسی و چەندین یاسای تردا رێکخراون ، کەواتە ئەوەی کە ئەم دۆخەی دروست کردووە نەبوونی یاسا نیە بەڵکو جێبەجێ نەکردنی یاسایە و چاوپۆشیە لەوتاوانە گەورانەی کە دژ بە هاوڵاتیانی ئەم هەرێمە ئەمجام دراوە . دووەم/ رێکخستنی چەند بابەتێکی جیاواز لە یەک یاسادا:  لە زانستی یاسادا، یاسا رەهەندەجیاوازەکانی بابەتێکی دیاری کراو رێکدەخات ، بەلام یاسای چاکسازی کۆمەڵە بابەتێکی جیاوازی پێکەوە لە یاسایەکدا کۆکردۆتەوە کە پێمان وایە ئەمە جۆرێکە لە هەڵەی یاسا دانان و دەتوانرا لە رێگەی جێبەجێ کردن یان هەموارکردنی ئەویاسایانەوە کە ئاماژەمان پێداوە ئەو ئامانجە بهێنریتە دی کە  مەبەستە . سێیەم/ ناونانی یاساکە بە یاسای چاکسازی: بەکار‌‌هێنانی ئەم ناوە بۆ یاساکە و و شێوازی رێکخستنی گشتی یاساکە ئەوەدەگەیەنێ کە پەرلەمان و حکومەت دانیان ناوە بە بوونی ئەو ڕێژەیە لە تاوان و گەندەڵی لە هەرێم دا ، لێرەوە دەپرسین ئایا ئەرکی پەرلەمان چاودێری حکومەتە لە جێبەجێ کردنی یاساکاندا یان تەنها دۆزینەوەی گەندەڵییەکان و پێشاندانی شێوازی چارەسەر ؟  ، بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە دەڵێین کارێکی ئیجابیە پەیوەندی هاوکاری هەبێت لە نێوان ئەو دوو دەسەڵاتەدا و هەندێک لە زانایان بە گەشە و پێشکەوتنی سیستەمی پەرلەمانی ناوزەندی دەکەن ، بەڵام لەکاتی سەرپێچی کردنی زۆربەی یاساکان و بەهەدەردانی سامانی گشتی و پێشیێلکردنی مافەسەرەتاییەکانی فەرمانەبەران ونادادی لە دابەشکردنی سامانی نیشتیمانی بەسەرناوچەکاندا و چەندین نادادی تر ، لەدۆخێکی لەم شێوەیەدا وەزیفەی پەرلەمان تەنها هاوکاری نیە ، بەڵکو دەبێت بە ئەرکی سەرەکی پەرلەمانی خۆی هەستێت کە بریتیە لە گرتنەبەری رێگا و ئامرازەکانی لێپرسینەوە لە حکومەت بە گشتی و سەرۆکی حکومەت بە تایبەتی تا دەگات بە لێسەندنەوەی متمانەی پەرلەمانی  .  چوارەم / بەشێکی زۆر لە حوکمەکانی یاسای ناوبراو زیادەیە و بۆشاییەکی پڕنەکردووەتەوە ، ئاماژەبەهەندێکی دەکەین لە تێبینیەتایەبتیەکاندا. شرۆڤە وتێبینی بەشێک لە مادەکانی یاسای چاکسازی : لە ماددەی (١) ی یاساکەدا باس لە رێگەگرتن دەکات لە سوودمەندبوونی ناشایستە و بەهەدەردانی سامانی گشتی ، لێرەدا رەخنەمان لەیاسادانەر ئەوەیە کە هاتووە باس لە تاوانێکی گەورە ( جنایات) دەکات کە ئەنجام دراوە دەیەوێ بەم مادەیە رێگری لێبکات ، لەکاتێکدا ئەگەر پەرلەمان جدی بێت لەوپرسەدا دەبێت لەرێگەی لیژنەپیوەندارەکانەوە یان بە دروست کردنی لیژنەیەکەی تایبەت بەدواداچوونی بۆ بکات و دواتر ممارەسەی ئالیەتەکانی لێپرسینەوە لە دەسەلاتی جێبەجێکردن بکات ، ئەمە جگەوەی هەرکەسێک لەهەرئاستێکدا بێت تاوانی بەهەدەردانی سامانی گشتی یان رێگەدان بە سوودمەندی ناشایستە ئەنجام بدات دەبێت بە پێی  یاسای سزادان و  یاسای دەستەی دەستپاکی لێپرسینەوەی سزایی لەگەڵ بکرێت .  کۆتا قسەمان لەسەر ئەم ماددەیە ئەوەیە کە رێگەدان بە سوودمەندی ناشایستە جۆرێکە لە بەهەدەردانی سامانی گشتی و پێویستی بەباسکردن نەدەکرد ، و لە هونەر و زانستی دەرچواندنی یاسادا  جەخت لە بەکارنەهێنانی ووشە و دەستەواژەی زیادە دەکرێ ، واتە هەر وشەیەک مانادارو پێویست نەبێ نابێت بەکاربهێنرێ ( خیر کلام ما قل و دل )  . لەبەشی چوارەمی یاساکەدا لە برگە (٤) ی مادەی (٤) دا کە تایبەتە بە پاسەوانی دامەزراوە حیزبییەکان ، یاسادانەرهیچ میکانیزم و پێوەرێکی گونجاوی دیاری نەکردووە بۆ رێکخستنی ژمارەی پاسەوان ، بەڵکو ئەم بابەتەی بۆ ئەنجومەنی وەزیران بەجێهیشتووە ئەمەش واتە گەرانەوە بۆ خالی سەرەتا ، لێرەدا باس لە کێشەیەک دەکات کە ژمارەی پاسەوانی دامەزراوە حیزبییەکانە بەبێ دیاری کردنی چارەسەری یاسایی ، بۆ نمونە هەرحیزبێک دەکرێ بە پێی ژمارەی کورسییەکانی رێژەیەک لە پاسەوانی بۆ دیاری بکرێت ئەمەش گونجاوە لە گەل بنەماکانی دادپەروەری دا . ئەوەی کە خوێندنەوەی زۆر و جیاوازی بۆ دەکرێت و بەشێکی گرنگی ئەم یاسایەیە بریتیە لە بابەتی رێکخستنەوەی دەرماڵەکان ، دەقی مادەی ( ٥) ئەڵێ (( پێویستە لەسەر ئەنجومەنی وەزیران گشت دەرماڵەکان لەبەر رۆشنایی یاسابەرکارەکان، بەشێوەیەکی دادپەروەرانە رێکبخاتەوە ))، ئەم مادەیە دەسەڵاتێکی زۆر و ناروونی داوە بە حکومەت بەشێوەیەک راڤەی جیاواز هەڵدەگرێ  و دواجار لە زیانی مووچەخۆران کۆتای دێت چونکە دەستەواژەی ( رێکخستنەوەی گشت دەرماڵەکان) ی بەکار‌ێناوە ئەمەش دەستواژەیەکی رەهاو گشتیە، نەدەبوو لەم دۆخەدا پەرلەمان بەم جۆرە لە سیاغە یاسا دەربکات چونکە  باش دەزانێ دەسەلاتی جێبەجێبەکردنی هەرێم لە زیانی مووچەخۆران راڤەی دەکات ، بۆیە باشتر ئەوە بوو کە پەرلەمان لەبری ئەم یاسایە یاسای رێکخستنی دەرماڵەکان دەربکات و سەرجەم دەرمالەکانی رێکبخستایە ، راستە ئەویاسایانەی کە رەهەندی داراییان هەیە پێویستی بە راوێژکردن هەیە بە حکومەت لەرووی داراییەوە بەپێی بۆچوونی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق، بەڵام رێکخستنی ئەم بابەتە لەپەرلەمان دا جۆرێک لە متمانەی بۆ مووچەخۆران دروست دەکرد و مافەکانیانی لەژێر رەحمەتی حکومەت دەردەکرد بەپێچەوانەی ئێستاوە کە فەرمانبەران لەدۆخێکی نائارانی داراییدان و ترسیان لە بڕێنی دەرماڵەکانیان هەیە . دەقی مادەی (٥) کە لەسەرەوە نوسراوە حکومەتی پابەند کردووە بە هەمواری گشت دەرمالەکان ، لێرەدا دوو پرسیار دروست دەبێ یەکەم ئایا بەپێی ئەم مادەیە حکومەت دەسەڵاتی بڕینی چی دەرماڵەیەکی هەیە؟؟ دووەم ئایا مەبەست چیە لە رێکخستنەوەی دەرماڵەکان ؟؟  بۆ وەڵامی پرسیاری یەکەم دەبێت جیاوازی بکەین لە نێوان چەند جۆرێک لە دەرماڵەدا ، دەرماڵەیەک هەیە بە یاسا دراوە و چەسپێنراوە بە روونی ، دەرماڵەیەکی تر بە رێنمای دراوە، ئەمەی کۆتاییش دووجۆری هەیە دەرماڵەیەک بە رێنمایی دراوە بە هەموو شایستەیەک لەگەڵ دەرمالەیەک کە هەر بە رێنمایی دراوە بە مووچەخۆرانی ناوچەیەک یان دامەزراوەیەکی دیاری کراو بەتەنها و نەدراوە بە ئەوانی تر .  سەبارەت بەودەرماڵانەی کە بە یاسا دراون ئەوە ئەنجومەنی وەزیران دەسەڵاتی دەستکاریکردنی نیە  چونکە رێنمای هەرچەند پشت بەست بێت بە یاساش بەڵام توانای هەمواری یاسای نیە ، ئەمەش وەک دەوترێ الف و بێی زانستی یاسایە کە لە هەرەمی یاسایی دا رێنمای و تعلیمات کە یاسای فرعی پێدەوترێ لە خوار یاسای ئاساییەوەن کە لە پەرلەمانەوە دەردەچێ، کەواتە ئەم مادەیە تەنها پابەندی دەسەڵاتی جێبەجێکردنی کردووە بە جێبەجێ کردنی بنەماکانی دادپەوەری لە رێکخستنەوەی دەرماڵەکاندا، لێرەوە دەڵێین ئەگەر حکومەت نیەتی بڕینی ئەودەرماڵانەی هەبێت کە بە یاسا جێگیرکراون  ئەوا دەبێت لە رێگەی پەرلەمانەوە و بە هەمواری یاسای پەیوەندیدار ئەنجامی بدات ، بۆ نمونە لە یاسای ڕاژەی زانکۆێی ژمارە ( ٢٣ ) ساڵی ( ٢٠٠٨ ) دەرماڵەی نازناوی زانستی و خۆتەرخانکردنی زانکۆیی بۆ مامۆستایانی زانکۆ دانراوە ، ئەم جۆرە لە دەرماڵە تەنها پەرلەمان بە هەمواری یاسای ناوبراو دەتوانێ دەستکاری بکات ، وەهەروەها دەرماڵەی بروانامە یان دەرماڵەی شوێنی جگرافی بە یاسای ژمارە ٢٢ ی سالێ ٢٠٠٨ دیاری کراوە . ئەو دەرماڵانەی کە بەرێنمایی ( یاسای فرعی ) دیاری کراون ئەوجۆرەن کە حکومەت دەتوانێ دەستکاری بکات چونکە خۆی سەرچاوەی پێدانی ئەو مافەیە و هەرخۆشی دەتوانێ هەمواری بکات بۆ نمونە دەرماڵەی مەترسی کە بە رێنمایی وەزارەتی دارایی دیاری کراوە ، دەتوانرێ هەر بە رێنمایی هەمواربکرێ . سەبارەت بە وەڵامی پرسیاری دووەم کە بریتیە لە مانای رێکخستنەوە لەژێر سایەی بنەماکانی دادپەروەریی دا،  لێرەدا  وەک ووتمان  دووجۆر دەرماڵە هەیە یان ئەو دەرماڵەیە بۆ هەموو فەرمانبەرێکە کە هەمان ناونیشانی کاری هەبێت بەڵام لە واقعدا نەدراوە بە هەندێک لە فەرمانبەران بۆ نمونە دەرماڵەی مەترسی یاسایی لە هەندێک دەەمەزراوە دا دراوە بە پسپۆرانی یاسایی و لەهەندێکی تردا نەدراوە ، ئەمە نادادپەروەرییە ومەبەستی سەرەکی لە رێکخستنەوە ئەم بوارەیە، واتە حکومەت پابەندە بەوەی ئەودەرماڵەیە بدات بە هەر فەرمانبەرێک کە هەمان ناونیشان و مەترسی هەیە ئەمەش گونجاوە لەگەڵ بنەماکانی دادپەروەری دا ، جۆرێکیترلە دەرماڵە  هەیە تەنها دراوە بە فەرمانبەرانی دامەزراوەیەکی دیاری کراو بەهۆی دۆخێکی دیاری کراوەوە کە لە ناوچەکە یان دامەزراوەکە بوونی هەیە ،  بۆ نموونە دەرماڵەی هاندان کە بە تەنها دەدرێت بە مامۆستایانی زانکۆی زانکۆ نوێیەکان وەک زانکۆی گەرمیان و راپەرین و هەڵەبجە و چەرمۆ زانکۆ نێیەکانی تر بەپێچوانەی زانکۆ گەورەکانەوە کە ئەم دەرماڵەیەیان پێنادرێ وەک  زانکۆی سلێمانی و زانکۆی صلاح الدین و ....، لێرەدا دەڵێین لە پێدانی دەرماڵەی هاندان بە زانکۆ نوییەکان رەچاوی بنەماکانی دادپەروەی کراوە چونکە ئەرکی مامۆستا تەنها وانە ووتنەوە نیە بەڵکو توێژینەوەی زانستی ئەرکێکی سەرەکی مامۆستای زانکۆیە ، وە لە راستی دا ئەو زانکۆ نوێیانە سەرچاوەی زانستی زۆر کەمە لە بەردەست توێژەردا ئەمەش وا دەکات توێژەر بۆ پەیداکردنی سەرچاوەی زانستی ئەرک بکێشێ و لە شارەکانی تری وەک سلێمانی و هەولیر بەردەستی بکات، جگەلەمەش ئەوزانکۆ نوێیانە پێویستیان ئەزموون و زانستی استاذەکانی زانکۆ گەورەکانە بەمەش دەکرێ دەرماڵەی هاندان پاڵنەرێک بێت بۆ گەشەدان بەو زانکۆ نوێیانە ، لێرەوە دەڵێین ئەمجۆرە لە دەرماڵە راستە بە رێنماییی دراوە و تەنها بە هەندێ زانکۆ دراوە بەلام لەبەرئەوەی پێویستیەک پاڵنەری پێدانی بووە و هاوتا بووە لەگەل بنەماکنی دادپەروەری دا ، وەک لە سەرەتا باسمان کرد دادپەروەری بەمانی یەکسانی نیە بەڵکو بریتیە لە  پێدانی ماف بە خاوەنەکەی بەپێی قورسای ئەو ئەرکەی لە ئەستۆیەتی ، لەدەرئەنجامی ئەم راڤەیەدا دەڵێین بڕینی ئەوجۆرە لە دەرماڵە ناکۆک و پێجەوانەی بنەماکانی دادپەوەرییەو وبەمەش ئەو رێنماییەی کە دەردەچێت پێچەوانەی رۆحی یاساکە دەبێت . خوێندنەوە و هەڵسەنگاندنی ئەکادیمی و زانستی دەبێت بێلایەنانە بێت و لایەنی خراپ و باشی لەخۆبگرێت، لەم رووانەگەیەوە دەمەوێ ئاماژە بەخاڵێکی ئیجابی ئەم یاسایە بدەم ئەویش بریتیە لە وەی کە ئەم یاسایە دەستی خستووەتە سەر گەندەڵییەکی زۆر و بەهەدەردانیێکی زۆر لە سامانی گشتی کە بریتیە لە سوودمەندبوونێکی زۆری ناشایستە و نایاسایی کە لە کۆمەڵگادا بە (بندیوار) نازەند کراون ، لە راستی دا ئەوانە کۆمەڵە کەسانێکن مافی خۆیانە بە شیوەیەکی یاسایی سوودمەندبن  بەڵام ئەمان دووجار قوربانین یەکەم کەوتوونەتە بەر لۆمەی کۆمەلگا  دووەم ئەوان تاوانبارنین بەڵکو تاوانبار حکومەتە کە بە نایاسایی سوودمەندی کردوون ، ئەم کەیسە  دوو کێشەی تێدایە یەکەم دامەزراندیانە بە نایاسایی دووەم پێدانی پلەی نایاساییە، واتە ئەگەر گریمانە بکەین  بڕیاری دامەزراندیان یاسایی بێت ئەوە پلەکانیان نایاسایی و ناشایستەیە ، بۆ نمونە بۆ  ناونیشانی بەرێوەبەری جێبەجێکار پێویستە لانی کەم ١٧ ساڵ خزمەتی وەزیفی هەبێت لەکاتێکدا ئەم ناونیشانە دراوە  بەبێ رەچاوکردنی ساڵانی خزمەت ، سەرەرای ئەوەی کە ئاماژەمان بەوەدا کە ئەم خاڵە لایەنی باشی یاساکەیە بەڵام لە بنەرەتدا ئەرکی لایەنە پیوەندیدارەکانە کە لیستی مووچەخۆران لە ناشایستەکان پاک بکەنەوە ، ئەو دامەزراوانەی کە ئەرکیانە لەسەر ئەم کەیسە بەدواداچون بکەن پەرلەمان و داواکاری گشتیە، پەرلەمان حورمەتی شکێنراوە بە مەبەست و داواکاری گشتییش خۆی بەشێکە لە دەسەلاتی جێبەجێ کردن بۆیە توانای لێکۆلینەوە و بەدواداچوونی نیە مەگەر لەسەر راسپاردەی خودی حکومەت خۆی وەک لەم دۆخەی پەتای کۆرۆنادا دەینینین . سەبارەت بەهەڵوەشانەوەی دامەزراندنە نایاساییەکان ئەوە یاسادانەر پشتبەست بە بنەمای مافی بەدەست هاتوو ( حقوق المکتسبة) حیمایەی کردوون ، بەڵام حکومەتی پابەند کردووە بە کەم کردنەوەی پلە و ناونیشانی وەزیفیان بۆ پلەی گونجاو لەگەل خزمەتی فعلی دا ، لێرەوە دەڵێین ئەم حوکمە گونجاو تەبا نیە لەگەل بنەماکانی دادپەروەری دا و چونکە بنەمای مافی بەدەست هاتووکاتێک کاری پێدەکرێت کە لە بنەرەتدا دامەزراندنەکەیان یاسایی و دروست بێت، و لەهەمان کاتدا حکومەتی پابەند کردووە بە لێسەندنەوەی پلەو مافی ناشایستە بەشێوەیەک بگونجێ لەگەل خزمەتی فعلی دا ئەمەش هاوتەریبە لەگەل ئەوکورتەیەی کە باس کرا لەسەردادپەروەری. ئەوەی پەیوەندی بە مافی خانەنشینیەوە هەیە بە تایبەت خانەنشینی پەرلەمانتاران ، دوو تێبینیمان هەیە یەکەم دادپەروەرترین یاسا لەم بوارەدا بریتیە لە یاسای خانەنشینی یەکگرتوو ژمارە ( ٩ ) ی ساڵی  ( ٢٠١٤    )ی عێراق ، نەک ئەو شێوازەی کە لەم یاسایەدا جێگیرکراوە ، دووەم لە برگەی (٤) ی ماددەی ( ٧) ی یاساکەدا هاتووە کە دەڵێ پەرلەمانتار بۆی هەیە دەستبەرداری مافی خانەنشینی بێت بەمەرجێ لەماوەی (٣٠) رۆژدا  لەبەرواری بەرکاربوونی ئەم یاسایەوە داواکاری پێشکەشبکات، ئەم حوکمە دوو هەڵەی یاسایی تێدایە ، لەلایەکەوە تەنها ماوەی (٣٠) رۆژی دیاریکردووە بۆ دەستبەرداربوون لە مافی خانەنشینی ، لەکاتێکدا ماف لەهەرکاتێکدا بێ خاوەنەکەی دەتوانێ تنازکی لێ بکات ، لەلایەکی ترەوە باسی دەستبەرداربوون ( تنازل) لەمافێک دەکات کە هێشتا بەدەستنەهاتووە بۆ ئەوانەی کە ئێستا پەرلەمانتارن ، ئەوەش هەڵەیەکی یاسای روونە و چونکە مافێک هێشتا بەدەست نەهاتبێ نابەخشرێ( فاقد شئ لا یعطی ) . سەبارەت بەو خانەنشینیانەی کە بەنایاسای رێکخراون و پلەی ناشایستەیان پێدراوە ، یاسادانەر لە مادەی ١٠ی یاساکەدا حکومەتی پابەند کردووە بە هەڵوەشانەوەی ئەوانەی کە نایاسایین و کەمکردنەوی ئەوانەی کە پلەی ناشایستەیان پێدراوە، لێرەدا یاسادانەر کەوتووەتە دژیەکیەکی یاساییەوە ، لە دامەزراندنی نایاسایی فەرمانبەران دا ( بندیوارەکان) پێی وایە ئەوە مافی بەدەستهاتووە و نابێ پێشێل بکرێ ، بەلام لێرەدا ئەڵێ دەبێ هەڵبوەشێتەوە ، واتە  خانەنشینی نایاسایی بە مافی بەدەست هاتوو ئەژمار نەکردووە ،لەکاتێکدا هەردووکیان یەک حکومی یاساییان هەیە کە بطلانە ( ما یبنی علی باطل فهو باطل ) . لەکۆتایدا هیواخوازین کە چاکسازی جدی و راستەقینە لە سەرجەم سێکتەرەکانی هەرێم دا بکرێت ، و دووپاتی دەکەینەوە کە چاکسازی ئیرادەیەکی سیاسی جدی دەوێ نەک یاسایەکی تایبەت چونکە یاساکانی تر رێگەیان بە گەندەڵی نەداوە بەڵکو ئەوە حکومرانانن کە بە پێچەوانەی یاسا سامانی گشتیان بەهەدەرداوە و دەسەڵاتی یاسادانان و داواکاری گشتی بێدەنگیان هەڵبژاردووە .  * مامۆستای زانکۆ  

كامه‌ران محه‌مه‌د ستافی تازەی سەرۆکایەتیی یەکێتیی نیشتیمانی وا پیشانی دەدەن، کە ئەوان ڕێچکەیەکی تازە لە سیاسەت و ململانێی سیاسی لە کوردستان دەگرنەبەر و باری لاسەنگی حوکمڕانی ڕاستدەکەنەوە، بۆ بەم کارەش لە خیتابەکانیاندا نمایشێکی ڕادیکاڵانە دەنوێنن و پێیانوایە، ئەم جۆرە خیتابە بێ کردەییە، دەتوانێت تەغتیەی ڕەوشە بێیٔومێدەکە بکات و ببێتە جێگەی باوەڕ و حەقیقەتی لایەنی کەم ھەوادارانی خۆیان!، بەڵام ئایا حزبایەتی و حوکمرانی ناوچەیەک تەنیا لەسەر دژایەتیکردنی بەرامبەر بنیادنرابێت، تا چەند بڕ دەکات و تاچەند بەردەوام دەبێت؟! یەکێتییە نوێکە تا ئێستا نەک خاوەنی ھیچ پڕۆژەیەکی بەدیل نەبوە و نەیتوانیوە جیاوازییەک لەگەڵ پارتی بخاتە ڕوو، بەڵکو شێوازی مامەڵەکردنیشی تەنیا لە ناڵ و بزمار دان بووە، سیاسەتی لەگەڵ مەڕ شین و لەگەڵ گورگ شایی، واتە یەکێتیی نوێ بە سەرۆکایەتیی ھاوسەرۆکان شەڕ لەپێناو ئاشتتبوونەوە لەگەڵ سەرۆکی حکومەت دەکات، نەک شەڕ بۆ سەرکەوتن بەسەر سیاسەتی سەرۆکی حکومەت، ئەمەش سیاسەتێکی شکستخواردوە و تەمەنی پێنج و دوو ڕۆژێکە! بۆ نمونە: ١-لە مێژووی حوکمڕانی ھەرێمی کوردستان، ھەرگیز بەقەد ئەو کابینەیەی مەسرور بارزانی، کوردستان بەرەو ھەڵدێر و لێکترازان نەڕۆشتووە، کەچی یەکێتیێە نوێیەکە یەکێکە لە ستونە بەھێزەکانی ڕاگرتنی بنمیچی ئەم حکومەتە پۆلیسیە و ھیچ ھەڵوێستێکی عەمەلی بۆ کشانەوە و کۆتاییھێنان بەم حکومەتە نەنواندوە! لە ڕووکەشیش دەیەوێت بڵێت، حکومەت جێگەی متمانەی خەلک نییە، وەک ئەوە وایە حکومەت تەنیا ھی پارتی بێت!  ٢-سەرۆکی حکومەت دەڵێت ٢٧ ملیار قەرزارن، جێگرەکەی لە ستافی یەکێتیە نوێیەکەیە و دەبێتە بەردی بن گۆم، سەرۆکی پەرلەمان کە لە ستافی یەکێتێە نوێیەکەیە، دێتە جواب و بە ڕووکەش بە زمانی ڕەخنە و لە ناوەڕۆکیش یارمەتی سەرۆکی حکومەت دەدات و دەڵێت «قەرزەکەت ناوخۆییە و ھێشتا قەرزی دەولیت نەکردووە، کە یاسا رێگای پێ داوی و"قەرزەکە لە چوارچێوەی یاسادا نییە". لەوەیە بەشێک لە خەڵکی پێیوابێت ئەم ڕەخنەیەی سەرۆکی پەرلەمان لە جێگەی خۆیەتی، بەڵام خەڵکیش دەزانێت، کە وتارەکە بۆ ھاوکاری سەرۆکی حکومەت نوسرابوو. ٣- لەلایەکی تر یەکێتێە نوێیەکە، دەتوانێت لە ڕێگەی سەرۆکی پەرلەمان و فراکسیۆنەکەی، دوای ھاتنی سەرۆکی حکومەت بکات و بەرەو ڕووی قەدەری متمانەلێسەندنەوەشی بکات، بەڵام بۆ نایکات؟ چونکە قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆکی حکومەت، کە لە ستافی یەکێتێە نوێیەکەیە، بەرپرسیارە لەو قەرزاریە و ئەوندەی من بیزانم، لە کابینەی پێشوو سەرۆکی لێژنەی قەرز بووە! کەواتە یەکێتییە نوێیەکە بەشێکە لەو نەھاماتیانە و ناتوانێت خۆی لێ بێبەری بکات. ٤-یەکێتییە نوێیەکە لە ڕێگەی سەرۆکی پەرلەمانەوە و بە پێی یاسای پەرلەمان، دەیتوانی ڕێگە نەدات پارێزبەندی لەسەر سۆران عومەر ھەڵبگیرێت، کەچی ڕێگەی دا و لەولاشەوە بە نمایشێکەوە، دژایەتی پرۆسەکەی بە بایکۆتکردنی فراکسیۆنەکەی خستە ڕوو! ،دواتر داوای گەڕانەوەی شکۆی کرد و بەو بیانووە کۆبوونەوەی وەستاند، لە کاتێکدا یەکێتییە نوێیەکە ئێستاش دەتوانێت بەپێی یاسا و لە ڕێگەی سەرۆکی پەرلەمانەوە بڕیارە پوچەڵەکەی ھەڵگرتنی پارێزبەندیەکە ھەڵبووەشێنەوە و دەشتوانێت کۆبوونەوەکان دەستپێبکاتەوە و شەڕ لەسەر مافی خەڵک و لێپرسینەوە لە سەرۆکی حکومەت بکا. ٥-یەکێتییە نوێیەکە دەیەوێت واپیشانی بدات، ھەرچی کەموکوڕی ھەیە لە ئەستۆی پارتییە و خۆی لەبەرەی خەڵکدایە و خۆی بە بەرگریکاریان دەزانێت، دەیەوێت واپیشانی بدات، کە ئەوە پارتییە حوکمڕانییەکی خراپ دەکات و دژی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیشە، کەچی کاتێک لە ناوچەی ژێر دەسەڵاتی خۆی دەنگی ناڕەزایەتی بەرز دەبێتەوە، ھەر ئەو یەکێتییە نوێیە بە گوللە و چەکە کۆنەکان وەڵامی خەڵک دەداتەوە. ٦-یەکێتییە نوێیەکە وا پیشانی دەدات، کە پارتی وەکو خاوەنی ھێزی میلیشیایی فەرمان بەسەر ھێزەچەکدارەکانی وەزارەتی ناوەخۆ دەردەکات و لە ململابێکان بەکاریان دێنێ (زینی وەرتێ بە نمونە), کەچی کاتێک بابەتەکە ڕوبەڕووی خۆیان دەبێتەوە، ھەمان ڕەفتار و ھەمان لۆژیک بەکار دێنن و جاڕی حزبی میلیشیایی دەدەن! ٧-یەکێتی نیشتیمانی لەسەردەمی کۆرۆنا زۆرترین ڕەخنەی لە تاکڕەوی مامەڵەکانی وەزیری ناوخۆ ھەیە و تەنانەت لە زۆنی قەلەمڕەویان پێوەی پابەند نابن، بەڵام یەکێتییە یەک بڕیارو دەستە نوێیەکە ساڵێکە نەیتوانیوە جێگرێک بۆ وەزیری ناوخۆ دابنێت، کە ئێستا پۆستەکە چۆلە. دەزانن جیاوازیەکە چۆنە؟ پارتی کەمتر دەماکدارە، ئەو لەکاتی بەناو دۆستایەتی (باوەڕی جاشایەتیە، نەک بەدۆستایەتی)، بە فیعلی دۆستایەتیەکە دەکات، لە کاتی دژایەتیش ئامادەی ھەموو جاشایەتیەکە بۆ درێژەدان بە دژایەتیەکەی. لەبەرامبەردا یەکێتییە نوێیەکە بە ماسکەوە سیاسەت دەکات، دەیەوێت وا پیشانی بدات، کە لەبەرەی خەڵکە و دژی ناعەدالەتییە، لەولاشەوە لەگەڵ پارتی لە ھەموو شتێک بەشدارە، ئەگەر ھەموشی نەبێت، لایەنی کەم لە ئەلف تا نونەکەی کەمال کەرکوکییە، بۆیە گرژییەکانی نێوانیشیان تەنیا و تەنیا بەھۆی پشکی کێکی بەرژەوەندییەکانە، نەک قوت و مافی خەڵک. گرژییەکان بۆ بەشداریپێکردنە لە ھا و واو یایەکە و ھیچی دیکە.

پەیكار عوسمان  ئاشکرایە ئێمە نمونەی دەستلەکارکێشانەوەی دەسەڵاتدارمان نیە، چونکە پۆست و دەسەڵاتی ئێمە، تەنیا وەزیفەیەكی سنوردارنیە لە چوارچێوەی یاسادا. بەڵکو دنیایەك پێگەو بەرژەوەندی سیاسی ئابووری کۆمەڵایەتی بێ سنورە، کە یاسا لە قاڵب و چوارچێوەی ئەواندایە، نەكئەوەی ئەوان لە چوارچێوەی یاسادابن! بەڵام لەهەمان کاتا، ئێمە نمونەی دەسلەکارکێشانەوەی موعارەزەشمان نیە کە لە بەرپرسیارێتیەوە بووبێ. ئەوەی هەیە هەر تۆران و تەکەکەتولبازی و دەرپەڕاندن و سەنگەرگواستنەوە بووە. لەکاتێکا دەسلەکارکێشانەوە پەیوەستە بە هەستی بەرپرسیارێتییەوە، نەك بە کورسی بەرپرسیاری! هەستی بەرپرسیارێتیش ئەو شتەیە کە ئەبێ لەناو هەموو ئینسانێکدا هەبێ، نەك تەنیا تایبەتبێ بەو کەسانەی کە پۆست و کورسسییان هەیەو پێیان ئەوترێ بەرپرس. لەڕاستیدا ئەبێ (ئازادی تاك و تاکی ئازاد) هەبێ ئینجا کولتوری دەستلەکارکێشانەوە لە دایك ئەبێ. چونکە دەستلەکارکێشانەوە پێش هەرشتێك بڕیاری تاکێکی ئازادە! ئەو وەزیرەی لە ئەڵمانیا دەستلەکارئەکێشێتەوە، ئازادە لە خێڵ و خوێن و حیزب و هەرشتێك کە تاکێتی ئەو بسڕێتەوە وەکو وجودێکی ئازاد. لەڕاستیشدا ئەوەی کە بڕیاری ئیستیقالەکە ئەدا، ئەو وجودە ئازادەیە نەك دیوە گشتی و سیاسی و وەزیفییەکەی ئەو کەسە. بەڵام وەزیرێکی ئێمە، دیلی دنیایەك ئیعتباراتی مادی و سیاسی و کۆمەڵایەتییەو لەناو ئەم دیلییانەشدا، ئیتر ئەو خۆی، وەکو کیانێکی ئازاد لەئارادا نیە تاکو بڕیارێکی ئازادانە لەئارادابێ! بۆ دەستلەکارکێشانەوە، پێوستمان بە هەڵکشانە لە هۆشیاری جەنگەڵییەوە بۆ هۆشیاریی مەدەنی. ئاخر دەستلەکارکێشانەوە بەشێکە لە گیانی هەماهەنگی و بەشێکە لە هۆشیاریی بە بەرژەوەندی گشتی. لێرەدا کەی پێویستبێ تۆ لائەچی بۆ یەکێکی تر، چونکە ئامانجە گشتییەکە گرنگە. بەڵام کۆمەڵگای جەنگەڵیی، هێشتا لە عەقڵیەتی ئۆخەی ئۆخەی هەرکەس بۆ خۆیدایەو هۆشیارنیە بە کاری هاوبەش و بە بەرژەوەندی گشتی. ئیتر پۆستیش وەسیلە نیە بۆ ئامانجی گشتی، بەڵکو غەنیمەی شەخسییەو خۆی ئەبێتە ئامانجەکە، بۆیە کەس دەسی لێ ی نابێتەوە! دەستلەکارکێشانەوە بەشێکە لە هەستی بەرپرسیارێتی. ئەم هەستەش لە تۆدا دروستنابێ ئەگەر گرێ ی ئەوی شەیتانت هەبێ! سیاسەت ئایدۆلۆژیا ڕاگەیاندن حیزب دین کۆمەڵگا.. هەمووی پێتئەڵێ خەتای ئەوەو شەیتان ئەوە. ئیتر تۆ گرێ ی ئەوی شەیتانت بۆ دروستئەبێ و ئەم گرێیەش نایەڵی تۆ ئاوڕێك بۆ ناوەوە بدەیتەوەو سەیرێکی خۆت بکەیت. هەستی بەرپرسیارێتیش، ڕێك لەو ئاوڕەدایە! کە ئاوڕەکەو هەستەکەش نەبوو، ئیتر داوای لێبوردن و دەسلەکارکێشانەوە، ئەبێتە ئەو ڕووداوەی کە هەرگیز ڕوونادا. چونکە کەس خۆی بە کەمتەرخەم نازانێ و لەناو عەقڵیەتی "ئەو شەیتانێدا" هەمیشە خۆت لە دەرەوەی بازنەی کەمتەرخەمی و هەڵەو بەرپرسیارێتی دایت. هەرچی فەسادو ستەمکاری ئەم سی ساڵەیە بیخە لاوەو گریمان سیستەمێکی دیموکراسی ڕەشیدمان هەیە.. لێرەدا هەر تەنیا فەشەلی ئیدارەدانی مەلەفی کۆرۆنا، بەسە بۆ ئەوەی سەرۆكی حکومەت و کۆمەڵێ وەزیرو گزیر داوای لێبوردن بکەن و دەسلەکاربکێشنەوە. بەڵام هەر ئەو ڕاونانەی دوێنێش، بەسە بۆ ئەوەی سەرۆکی موعارەزەش داوای لێبوردن بکاو دەسلەکاربکێشێتەوە! ئاخر لە دۆخێکدا کە کۆمەڵگا لێوانلێوە لە ناڕەزایی، ئا لەو کاتەدا نەك نەتوانێ قیادەی ناڕەزایی بکەیت، بەڵکو تەنانەت نەتوانی ببی بە بەشێك لە ناڕەزایی و ناڕازییەکان ڕاوت بنێن و ڕەتتبکەنەوە، ئەوەش هەر فەشەلەو لە کۆمەڵگای دیموکراتدا، ئەوەش هەستی بەرپرسیارێتی و داوای لێبوردن و دەسلەکارکێشانەوەی ئەوێ! ئەم دوکانە سیاسییانە، باشترین شت کە بۆ خەڵکی بکەن، ئەوەیە کە خۆیان داخەن. ئاخر سیاسەتی ئێمە، یەك پارچە دزی و درۆو فەوزایەو هەر سیاسییەك لێ ی دەرچێ، بڕێك دزی و درۆو فەوزا کەمئەکاتەوە. ئەگەر شتێکی باشیش ڕووبدا، لە دوای ئەم کەمبوونەوەیەوە ڕووئەدا. ئەو بەڕێزەش ئەگەر ئەیەوێ جیاوازبێ و کارێکی باش و ناوازە بکات، با هەر ئەو شتە بکات کە لای ئێمە هێشتا نەکراوە! ئەوەی کە بێتە سەر شاشە دەسکێشانەوە لەکاری سیاسی ڕاگەیەنێ و حیزبەکەشی هەڵوشێنێتەوەو داوای لێبوردن بکا لەوەی کە نەیتوانیوە متمانەی خەڵکی ناڕازی بەدەس بهێنێ! هاوینە گەرمە کارەبا نیە ئاونیە دنیایەك کێشەت هەیەو خەوت لێناکەوی (تا ئێرا مەبەستم پارتی و یەکێتی یە). ناچار پاڵکەوتووی بیرێك لەو حاڵەت بکەیتەوە. ئا لەو کاتەیا مێشێکیش گیزەگیز ئەنیشێتە سەرت و تاکە شتی ئیجابی لەوێدا کە بیرکردنەوەکەیە، ئەویشت لێتێك ئەدا. (موعارەزەی ئێمە ئەو مێشەبوو)! هەژدیهای ستەمکاریی، عادەتەن یەك سەری هەیە، موبارەك قەزافی ئەسەد سەدام.. ئەوەی ئێمە دوو سەرە (پارتی و یەکێتی)! هەر ئەمە بۆ خۆی لێڵییەکەو پێویستی بە بڕێك بیرکردنەوەو هۆشیاریی هەیە. هۆشیاریی ئەوەی کە بە فیتی هیچ یەکێ لەم دووانە تێنەکەوێ دژی ئەویتریان، بەڵکو هەردوکیان وەکو یەك جەستە ببینی و ڕەتکەیتەوە. جا ئا ئەمە کە خۆی لێڵیەکی تیایە، ئەوانیتر هەر هاتن و لێڵتریان کرد! ئەوان لێگەڕێن، خەڵك خۆی ڕاستەوخۆ، بەبێ وەکیل و وەسیت، ئەکەوێتە بەرامبەر ستەمکاریی. دەی ستەمکارییش هەر لەوێوە لێ ی ئەدرێ، کە خۆت لێیدەی. دەی مافیش هەر لەوێوە وەرئەگیرێتەوە، کە خۆت بۆی بێیتە مەیدان، نەك وەکیلەکەت. لەڕاستیدا موعارەزەو دەسەڵات هەردوکیان کۆکن لەسەر ئەوەی ئەو ناڕاستەوخۆیی و وەکالەتە هەبێ. بۆئەوەی لەنێوانەکا پەردەیەك دروستببێ و تۆ ڕاستەوخۆ ئەوە نەبینیت کە پێویستە بیبینیت! بۆئەوەی تۆ هەمیشە چاوەڕێ ی پاڵەوانێكبیت و خۆت ڕاستەوخۆ ئەوە نەکەیت کە پێویستە بیکەیت! بەکورتی بۆئەوەی ئەوە ڕوونەدا کە پیویستە ڕووبدا! ئینجا ئافەرین بۆ ئەو هاوڵاتییە ناڕازییەی، کە دەسەڵاتی ستەمکارو موعارەزەی پۆپۆلیست و کۆی ستەم و فەساد، هەمووی پێکەوە ڕەتئەکاتەوە. نەکئەوەی بەشیکات و سەربە بەشێکی بێت، کە هەرئەکاتەوە هیچ و خاڵی سفر! ئینجا ئافەرین بۆ ئەو خۆپیشاندەرە بەڕێزەی کە خۆپارێزو وڵاتپارێزەو جارێك خۆی لە توندوتیژی ئەپارێزێ، جارێکیش لە کۆرۆنا. ئاخر توندوتیژی و کۆرۆنا، هەردوکیان نوێنەرایەتی مەرگ ئەکەن و خۆپیشنادەریش پێش هەرشتێ، نوێنەرایەتی ژیان ئەکاو بۆ ژیان چۆتە سەر جادە. ژیانیش نان و ئازادی و کەرامەت و ماف و هەموو ئەو شتانەیە پێکەوە، نەك بەشکردنیان و پێدانی هەنێکیان لەبری زەوتکردنی هەنێکی تریان.

عەلی ئۆرەماری قۆناغا دووێ یا قەدەغەیا هاتن و چوونێ وەک چەکێ ئێکانەیێ ددەستێن حکۆمەتێدا ژبۆ تەدارەکێن خۆپارێزیێ وبێی تمامکەرێن ڤێ تەدارەکێ هەبن. هەر وەکی وەلاتیێن هەرێمێ نەڤێن ڤێ جارێ پێگیریێ بڤێ پێنگاڤا حکۆمەتێ بکەن و دئامادەنینن خۆ دماڵێن خۆدا کەڕەنتین بکەن، هەڵبەت ئەز باوەرم هەر کەسەک دزانیت خۆپارێزی یان خۆ کەڕەنتینەکرن ل مال و کێمکرنا تێکەلبوونێ لگەل خەلکیدا نەتنێ خۆپاراستنەکا کەسی ژ کۆرونایێ ،بەلکی تا ڕادەکی دەرچوونەکا بسلامەتا خێزانێ وجڤاکی خرێ یە ژ ڤێ پەتایا مەترسیدار، لێ گەرەکە حکۆمەت ژخۆ ب پرسیت سەدەمێن نەپێگیریکرنا وەلاتیان ژڤێ تەدارەکێ چیە و بۆچی وەلاتی رازی نابیت دمالدابمینیت و بۆچی نەیێ ئامادەیە جادێ وبازاری چۆل بکەت . بێی شک ئەف هەڵویستێ وەلاتیان نە ژنەبوونا هۆشیاریا ساخلەمیێ یە ونەژی ستویربوونا کەربێ یە ژحکۆمەتێ ونەژی   نەترسیانە ژ ڤایروسا کۆرونایێ ونەژ نەفامبوون و بێ خەمیێ یە کۆ خێزانا خۆ پارێزیت و نەژی چ دەست لپشتن هەڵبەت نەوەسایە ،ئەگەر رێژەیەک گرێدایی کێمبوونا هۆشیاریا جڤاکی بیت ژ مەترسین کۆرونایێ ،بەلکی ژێدەرێ ئێکێ یێ نەپێگیریکرنا خەلکی بڤێ گەرا قەدەغەیا هاتن وچوونێ ڤەدگەریێت ژبۆ لوکالیا تەدارەک وپێنگاڤێن خۆپارێزیا حکۆمەتێ و نەبوونا پلانێن تمامکەرێن قەدەغەیا هاتن وچوونێ ،کۆ نابیت حکۆمەت وەسا تێ بگەهیت کۆ بڕاگەهاتنا قەدەغەیا هاتن وچوونێ کارەکێ مەزنێ کری . دەبیت حکۆمەت وێ ئێکی بزانیت ئەف مللەتە نەپەزە و بێ فامە ، هەر وەختێ تەڤیا بکەیە دکۆتانێدا وچەپەری لسەربگری وهەر وەختێ تەڤیا چەپەری لێڤەکەی، ژخۆ،پەز ژی بێی ئالیک و ئالف خۆ دکۆتانێدا ناگریت و دێ تانێت کۆتانێ شکێنیت ، گەل هند نەزان نینە کۆ نەزانیت،پێنگاقا قەدەغەیا هاتن وچوونێ دەبیت یاگرێدای بیت بهندەک پێنگاڤێن دیتر کۆ ژین وژیارا خەلکی نەتنێ ژ پەژیکا کۆروونایێ پارێزیت بەلکی ژ ترس وبرسێ و ژهەرمەترسیەکێ ب  پارێزیت، ڤالابوونا حکۆمەتێ ژ پێشکێشکرنا پشتەڤانیێن دراڤی بۆ کاسبکاران و زامنکرنا پێدانا مەهانەیێن مۆچەخۆرا بێی ترس ژنەدانێ ، و  نەبوونا پشتەڤانیێن دراڤی بۆ چۆدان کارو کۆمپانیایێن لوکالێن نافخویی کۆ ژێدەرێ ژیانا بسەدان خەلکی پێڤەگرێدایە و دنهۆدا هەم ژ بەرهەم ئینانێ ڕاوەستیاینە  وهەم ژی بسەدان خێزان بێی ژێدەرێ ژیانێ مانە،  پشتەڤانیێن دراڤی بۆ کاسبکارێن دبازاریدا کۆبێی پشتەڤانی دشیاندا نینە  کرێیێن هەیڤانە بدەت و دەرگەهێ کاسبیا وی ژی یاگرتی بیت، نەبوونا پشتەڤانیێ بۆ جۆینا جۆتیارا کۆ وەرزێ دروینا برهەمێ وی یە، بهزران ئەو خێزانێن د کرێ یادانە بێی حکۆمەت ژیانا وانا لپێش چاڤ وەربگریت و بێی تمامکەرێن قەدەغەیا هاتن وچوونێ بوو دابین بکەت و رێکێ ژی لێ بگری بلایێ کێم داهاتەکێ رۆژانە بینیته دخێزاناخۆدا .ئەی حکۆمەت وێ هزرێ ناکەت دێ  ئەو خێزان چەوا ژیت، بەلێ ژخۆ هەرکەسەک ژی دزانیت بارێ حکۆمەتا هەرێمێ یێ گرانە وهەرکەسەک ژی دزانیت کەتنا ئابۆری تنێ هەرێم نەڤەگرتیە و هەڤدەم ل گەل کۆرونایێ کەتنا ئابۆری ژی قەیرانەکا جیهانیێ یە،لێ نابیت حکۆمەت خۆ بهندێ رازی بکەت(بنڤەنەجار وەکی هەرجار خۆدێ ئێکە ودەرگە هزار)نەخێر ئەڤە هزرکرنە ژبۆ حکۆمەتەکێ کۆ سەمیانا خەلکی ژ هزرێن کوفرکرنێ یە، د حکۆمڕانیەکا  وەکی یاهەرێمێدا دەبیت ڕایەدارێن وێ شەڤ ورۆژا پێگڤەگرێ بدەن و نەڕاوەستن ،چ لسەر ئاستێ هوشیاریا جڤاکی بیت چ لسەرئاستێ هەرێماتی بیت و چ لسەر ئاستێ عیراقێ وجیهانێ بیت دەبیت ل چارەسەریا بگەریێت و مللەتێ خۆ ژ مرنەکا هێدی رزگاربکەت، بۆچی هەرێم نەشێت لگەل بەغدارێک بکەڤیت ژخۆ بهایێ پەترولێ بەرف بڵندبوونە ،یان هێش دهزرا گەنیا سەربەخۆیا ئابۆریدا دژیت کۆ هەردەمێ دولارەک چۆ سەربهایێ پەترولێ پێنگاڤێن رێکەفتنێ ژی لگەل بەغدا خاڤ دبن. یابۆ وەللا هووین نە زەلامێن سیاسەت وبلوماسیەتێ نە ، ئەو سیاسەتا مللەت دبیت قۆربان بلا ددۆزەخێدا بیت، خۆ هشیاربکەن هووین هوشیار نەبن مللەت دناڤبەرا ترس وبرسێدا هوشیارە دزانیت دێ کیشکێ هەلبژێریت ،ژخۆ دناڤبەرا ترس وبرسێدا .ترس بیدەعەیە و برس کریارەکا جیهادی یە . بوویە دەبیت حکۆمەت ڕاستیەکێ باش بزانیت نەپێگیریا خەلکی ب تەدارەکێن قەداغەیا هاتن وچوونێ بێی پلانێن تمامکەرێن هاتن وچوونێ ڤێ هەبن ،خەلک پێگیرنابیت و ژوێ ژی مەترسدار تر کۆ دەبیت زەنگا وێ مەترسیێ گۆهێت ڕایەدارێن هەرێمێ بلەرزینیت ،دەما گەل بێهیڤی بوو ژ تەدارەکێن حکۆمەتێ کۆ شیانێن ئێمناهیێ و ژیانا خەلکی یێت هەین  هنگی  کارڤهدانێن ڕاکرنا دیوارێن ترسێ دێ دزیانبەخش بن بۆ گەندەلکاران و حۆکمڕانێن ڤی وەلاتی ومەترسیا ژنافچوونا سیستەمێ حۆکمڕان مەترسیەکا جدی یە. هۆشیاربن ژی دەما گەل ڕادبیتە سەرپیا چ دەستێن دەرەکی لپشت نینن ولپشت نابن ، بوویە ژ کۆچک وتەلارێن خۆ وەرنە دەرێ و لخۆ و گەلێ خۆ بخۆدان دەربکەڤن ،بەری گەل ل وەدەربکەڤیت.

لوقمان حەوێز/ تێکساس   بۆچی ووڵاتێک دامەزرێنەر و دانەری بەردی بناغەکەی مرۆڤێکی وەک جۆرج واشنتۆن بووبێت هەرگیز ناڕوخێت..؟ چۆن و بۆچی ئەو ووڵاتە لە ساڵی 1885 تاوەکو ئێستا بە بەردەوامی بەهێزترین و داهێنەرترین و دەوڵەمەندترین ووڵاتی جیهان بووە؟ نهێنیەکە چیە..؟ ئەی ئەو نائارامیەی ئێستا لەو ووڵاتە هەیە ئەنجامەکەی چی دەبێت؟ لە 4 ی تەمموزی ساڵی 1776 ووڵاتێکی نوێ لەودیوی دونیا و دوور لە هەموو شارستانیەتەکانی جیهان لەدایک بوو، ئەو ووڵاتەی لەسەرەتا بەریتانیەکان بە ووڵاتی قەرەجەکان ناویان دەبرد لە هۆشی هیچ کەسێک دا نەبوو دوای کەمتر لە 150 ساڵ لە دروستبوونی ببێتە سەرداری جیهان... ئەمەریکا، ئەو ووڵاتەی پێ ی دەووترێت ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا و لە 50 ویلایەتی فیدرالی و واشنتۆنی پایتەخت و هەندێ کۆلۆنی تر پێک دێت، خاوەنی بەهێزترین ئابووری و هێزی سەربازیە لە جیهان، سەربازی لەسەر خاکی 177 ووڵات هەیە و هەموو ڕێڕەوە ئاویە بازرگانیەکانی جیهان دەپارێزێت، پێشکەوتووترین ووڵاتە لە بواری تەکنەلۆژیا، ئەو ووڵاتەی خاوەنی زۆربەی هەرە زۆری داهێنانە گرنگەکانە کە ژیانی هەموو مرۆڤەکانی گۆڕی لەوانە: گڵۆپ، کارەبا، تەلەفۆن، فڕۆکە، تەلەفزیۆن، مایکڕۆوێڤ، جلشۆر، تڕافیکلایت، جی پی ئێس، لێزەر، ڕۆبۆت، کۆمپیوتەر، ئینتەرنێت، فەیسبووک، هتد.... لەم نوسینە کورتەدا چیڕۆکی دروستبوونی ئەم ووڵاتە دەگێڕمەوە و هەوڵ دەدەم پەنجە بخەمە سەر نهێنیەکانی بەهێزی و پێشکەوتنی... دامەزرێنەرەکانی وویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا کە دواتر ئاماژەیان پێ دەکەم و لەسەرویانەوە "جۆرج واشنتۆن" هەر لە سەرەتاوە بڕیاریان دا لەم ووڵاتە ساوایە گەل حوکمی خۆی بکات و بۆ هەتا هەتایە تاکە حیزب و پاشا و دیکتاتۆر نەتوانێت ووڵاتەکەیان بەڕێوە ببات، ئەو کۆمەڵە کەسە کە ئێستا بە باوکە گەورەکانی ئەمەریکا دەناسرێن دەیانزانی چی لە ئەوروپا و جیهان دەگوزەرێ ویستیان هەڵەکانی ئەوان دووبارە نەکەنەوە، توانیان بناغەی ووڵاتێک دابڕێژن کە دواتر بووە بەهێزترین دیموکراسی لە مێژووی مرۆڤایەتی و جیهان... ئەمەریکا بەرهەمی شۆڕشێکی خوێناوی بوو کە چەند ساڵێکی خایاند لە کۆتایی سەدەی هەژدەیەم، دوای پتر لە 150 ساڵ لە حوکمی ئینگلیزەکان بەسەر کۆلۆنیەکانی ئەمەریکا لە بەرواری 4 ی تەمموزی 1776 کۆمەڵێک ڕۆشنبیر و پیاو ماقووڵ و دەرەبەگەکانی ئەو کاتە لە ئەمەریکا کە ژمارەیان 97 کەس بوو کۆبوونەوە، ئێستا مێژووناسەکان ئەو کۆبوونەوەیە بە یەکەم کۆنگرێسی ئەمەریکا دادەنێن، لەو کۆبوونەوەیە "بەیاننامەی سەربەخۆیی" یان بڵاو کردەوە لە دژی حوکمی ئینگلیزەکان، ئەم بەیاننامەیە بە یەکێک لە گرنگترین بەڵگەنامەکان دادەنرێت لە مێژووی نوێی مرۆڤایەتی، تەنها ئەو چەند ڕستەیەی کە دەڵێت: "هەموو مرۆڤەکان بە یەکسانی لە دایک دەبن"، یان کە دەڵێت: "حوکمی گەل لەلایەن گەل و بۆ گەل" خۆی لە خۆیدا شۆڕشێکی مەزن بوو بۆ ئەو کاتە، ئەمەریکیەکان زوو زانییان کە بەئاسانی و بەخۆڕایی سەربەخۆییان دەست ناکەوێت لە چنگی ئینگلیزەکان کە ئەو کاتە خاوەنی بەهێزترین هێزی سەربازی و دەریاوانی بوون لە جیهان و خۆریش ئاوا نەدەبوو بەسەر کۆلۆنیەکانیان... ئەمەریکیەکان یەکسەر دوای ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی شانەی چەکدارییان دروست کرد و بۆ ماوەی 5 ساڵ شەڕێکی پارتیزانی زۆر خوێناویان کرد لە دژی ئینگلیزەکان، ئەو کۆمەڵە کەسەی واژوویان لەسەر بەیاننامەی سەربەخۆیی ئەمەریکا کرد بڕیاریان دا جۆرج واشنتۆن بکەن بە فەرماندەی سەربازی ئەو شۆڕشە کە جەنەراڵێکی شارەزا بوو، بەهێزی ئینگلیزەکان لەو کاتەدا زۆربەی ئەمەریکیەکانی بێ ئومێد کرد، دوای دوو سێ ساڵ لە بەردەوامبونی شەڕ هەندێکیان داوایان کرد پاشگەز ببنەوە لە هەڵگیرساندنی ئەو شۆڕشە، بەڵام لە کۆتاییدا توانیان سەرکەون بەسەر ئینگلیزەکان بەهۆی لێهاتوویی جۆرج واشنتۆن و خۆڕاگری چەکدارەکانی و پاڵپشتیکردن و خۆبەخت کردنی زۆرینەی هاووڵاتیە ئەمەریکیەکان لە پێناوی ئەو شۆڕشە، هەروەها فەرەنسیەکان کە ئەو کاتە دوژمنی سەرسەختی ئینگلیزەکان بوون لە ئەوروپا هەندێک پاڵپشتی سەربازیان پێشکەشی ئەمەریکیەکان کرد لە کۆتایی شۆڕشەکە و ئەمەش کاریگەر بوو لە سەرخستنی ئەمەریکیەکان... یەکسەر دوای سەرکەوتنی شۆڕشی سەربازی لە ساڵی 1781 بەهۆی لێهاتوویی و ڕۆلی لە درێژە پێدان و سەرخستنی شۆڕشەکە سەرەتا داوا لە جۆرج واشنتۆن کرا ببێت بە پاشا و حوکمی ئەمەریکا بکات، بەڵام ئەو لە ووتەیەکدا لە بەرانبەر ئەو کۆمەڵە کەسەی کە کردبوویان بە فەرماندە ئەوەی ڕەت کردەوە و ووتی ئێمە بەڵێنمان داوە گەل حوکم بکات و دەبێت لەسەر بەڵێنی خۆمان بین، ووتی دەبێت هەڵبژاردن بکەین و دەستورێک بنوسینەوە و بناغەیەکی پتەو بۆ ووڵاتەکەمان دابنێین بۆ ئەوەی نەوەکانی داهاتوو شانازی بە ئێمەوە بکەن، ووتارێکی پێشکەش کرد کە زۆربەیانی کردە گریان، وەرچەرخانە گەورەکە لێرەوە ڕوویدا، ئەوە یەکەم جار بوو لە مێژووی مرۆڤایەتی تاجی پاشایەتی پێشکەشی یەکێک بکرێت و ئەویش ڕەتی بکاتەوە لەبەر بەرژەوەندی میللەتەکەی، لەبەر ئەم هۆکارە هەروەها لەبەر سەرکردایەتی کردنی بۆ شۆڕشەکە لە ئێستادا جۆرج واشنتۆن لەگەڵ چەند کەسێکی تر بە باوکە گەورە و دامەزرێنەرەکانی ئەمەریکا دادەنرێن... لە ساڵی 1787 دەستووری ئەمەریکا نوسرایەوە و هەر لە سەرەتاوە دەسەڵاتەکانیان بە پێ دەستوور بە شێوەیەکی زۆر هاوسەنگ و ڕوون دابەشکرد لە نێوان باڵەکانی دەسەڵات، هەروەها لە نێوان حکومەتی فیدرالی و حکومەتی ویلایەتەکان، سێ باڵەکەی دەسەڵات بریتی بوون لە سەرۆک کە سەرۆکی دەسەڵاتی جێبەجێکردن بوو، دەسەڵاتی یاسادانانیش خۆی لە هەردوو ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پیران بینیەوە کە هەردووکیان ناویان لێنرا کۆنگرێس، هەروەها دەسەڵاتی دادوەریان دروست کرد کە بەتەواوی سەربەخۆ بوو لە هەردوو دەسەڵاتە سەرەکیەکەی تر و بریتی بوو لە دادگای باڵا و دادگا فیدرالیەکانی تر، بەپێی دەستوور حکومەتی فیدرالیش بەشێک لە سەروەریەکانی ووڵاتی بەخشی بە هەرێمەکان کە لە ویلایەتەکان پێکهاتبوون... لە ساڵی 1789 جۆرج واشنتۆن بۆ چوار ساڵ کرا بە سەرۆک، دوایی پێ داگری کرد کە دەبێت بە هەڵبژاردن بۆ خولی دووەم ببێتەوە سەرۆک، لە 1793 لەلایەن خەڵک هەڵبژێردرایەوە و دوای دوو خولی سەرۆکایەتی کە هەشت ساڵی خایاند خۆی بڕیاریدا خۆی هەڵنەبژێرێتەوە و ووتی دەبێت سەرۆک لە دوو خول زیاتر حوکم نەکات و دەستاو دەستی دەسەڵات بکرێت لە ووڵات، هەروەها لە ووتاری کۆتایی سەرۆکایەتی ووتی من پێشتر لە ژیانم کارم جوتیاری بووە و دەمەوێت بگەڕێمەوە سەر کاری پێشووتری خۆم، و ئەمەش دەست پێشخەریەکی مێژوویی و بێ وێنە بوو، دواتر ئەمە بوو بە نەریت، لەناوەڕاستی سەدەی بیستەمیش ئەم خاڵە لە دەستوور جێگیر کرا، جۆرج واشنتۆن دوای تەواوبوونی ماوەی سەرۆکایەتی گەڕایەوە بۆ کێڵگەکەی خۆی لە شارۆچکەی ماونت ڤێرنۆن لە ویلایەتی ڤیرجینیا بۆ کاری جوتیاری، ئەو دوو ساڵ دوای ئەوە لە ساڵی 1799 بە نەخۆشی هەوکردنی سییەکان کۆچی دوایی کرد، لە دوای مردنیەوە جۆرج واشنتۆن وەکو گرنگترین سەرکردەی ئەمەریکا هەموو ساڵێک یادی دەکرێتەوە، پایتەختی ئەمەریکا و یەک ویلایەت و دەیەها شار و شارۆچکە و هەزارەها پارک و شەقام لە سەرانسەری ئەمەریکا ناوی ئەویان لێنراوە... دەستکەوتەکانی ئەم شۆڕشە گەورەیە دوای پتر لە سەد ساڵ لە دامەزراندنی بە تەواوی بەرجەستە بوو، دوای ئەوەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا بووە گەورەترین پڕۆژەی دروست کردنی ناسنامەیەکی نوێ بۆ مرۆڤەکان لە مێژووی نوێ، بە ووردیش لە کۆتایی سەدەی نۆزدە کاتێک ئەمەریکا دەرگای کۆچ کردنی بەسەر هەموو هاووڵاتیانی جیهان کردەوە بە تایبەتی بۆ ئەوانەی بە دوای ژیانێکی نوێ یان داهێنان دەگەڕێن دوور لە چەوسانەوەی ئایینی و سیاسی بێ گوێ دان بە ڕەچەڵەک یان بیرو باوەڕە ئاینیەکانی ئەو کەسانە... هەر تاکێک کۆچی کردبێت بۆ ئەمەریکا لە هەژارترین یان دەوڵەمەندترین ووڵاتی دونیا، هەڵگری هەر بۆچوونێک یان ئاینێک بووبێت، شێوە و ڕەنگی پێستەی هەر چۆنێک بووبێت بۆتە خاوەنی ئەو ناسنامەیە... ئەی چۆن و بۆچی ئەمەریکا بووە بە بەهێزترین و داهێنەرترین و دەوڵەمەندترین ووڵاتی جیهان؟ نهێنیەکە چیە؟ زۆربەی ئەوانەی کە لەسەرتای ساڵانی هەزار و شەش سەدەکانەوە لە ئەوروپاوە کۆچیان کرد و چوون بۆ ئەمەریکا لەدەست چەوسانەوەی ئایینی و سیاسی ووڵاتەکانیان جێهێشت و بڕیاریان دا ژیانێکی باشتر و ئاسودەتر بۆ خۆیان و نەوەکانیان لەسەر ئەو خاکە نوێیە دابین بکەن و ئازادانە بژیین و کاربکەن، هەر بۆیەش دوای دامەزراندنی ووڵاتەکەیان و بەوردیش لە سەرەتای ساڵانی هەزار و هەشت سەدەکانەوە بڕیاردرا دەرگای کۆچکردن بۆ ئەمەریکا واڵا بکرێت بۆ ئەو مرۆڤانەی بەدوای ژیانێکی ئاسودەتر و باشتردا دەگەڕێن بەتایبەتیش بۆ ئەوانەی لەدەست چەوسانەوەی سیاسی و ئایینی دەناڵێنن، لەسەرەتای سەدەی بیستەمیشەوە تاوەکو ئێستاش دەرگای کۆچکردن بۆ ئەمەریکا بەتایبەتی لەسەر پشت بووە بۆ زاناکان و بلیمەتەکان هەروەها کەسە بە تواناکان لە بواری هونەر و وەرزش و خاوەن کارەکان و داهێنەرەکان... ئەم شەپۆڵە بەردەوامەی کۆچکردنیش هەر لە زووەوە ئەمەریکای کرد بە موگناتیسێک بۆ ڕاکێشانی بلیمەتەکان و زاناکان و داهێنەرەکان، زۆربەی هەرە زۆری ئەو داهێنان و پێشکەوتنە زانستیانەی هاتنە کایەوە لە ئەمەریکا بەهۆی بوون و کارکردنی ئەو بلیمەت و زانایانە بووە، هەموو ئەو داهێنانە زانستیانەش ڕاستەوخۆ کاردانەوەی ئەرێنی هەبووە لەسەر پیشەسازی و بەرهەمهێنان و بەهێزبوونی ئابووری، هەر بۆیەش ئەمەریکا لەو کاتەوە بووە بە دەوڵەندترین و بەهێزترین و پێشکەوتووترین ووڵات لە جیهان، بێ گومان جگە لەوەش نهێنیەکی تری بەهێزی و پێشکەوتنی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا دەگەڕێتەوە بۆ خاڵێکی تریش، ئەویش پێداگری بوو لەسەر پێ بەپێ جێبەجێکردنی ئەو کۆمەڵە شیعارە لە حوکم کردن کە لە سەرەتا زۆر سادە بوون بەڵام دوایی گرنگیەکەی بۆ هەموو جیهان دەرکەوت، ئەوانیش بریتی بوون لە یەکسانی، ئازادی، دادپەروەری و خۆش گوزەرانی بۆ هەموو هاووڵاتیان، ئەمانەش بێ گومان لە پاڵ دەستوری ووڵات مافی ئازادی ڕادەربڕین، ئازادی ڕۆژنامەگەری، ئازادی بیر و باوەڕ و ئازادی هەڵبژاردنی ئایینیان دابین کرد بۆ هاووڵاتیان، هەروەها کارکردن و کۆڵنەدانی هاوڵاتیانیش فاکتەرێکی تری گرنگ بوون لە سەرکەوتن و گەیاندنی ووڵاتەکەیان بەم پلەو پایە... ئەو نائارامیەی ئێستا لە ئەمەریکا هەیە ئەو ووڵاتە بەرەو کوێ دەبات؟ ئەو نائارامیەی ئێستا لە ئارادایە لە ئەمەریکا دەیەها جار لە مێژووی ئەو ووڵاتەدا ڕوویانداوە، هەر جارێک ڕووداوی لەم شێوەیە ڕوویدابێت بۆتە هۆی داڕشتنەوەی سیاسەتە ناوخۆییەکان بە شێوەیەکی باشتر و دەستنیشانکردنی کەم و کوڕیەکان و ئەنجامدانی گۆڕانکاری، ئەو تاوان و کارە قێزەوەنەی پۆلیسێک ئەنجامیدا بەر لە چەند ڕۆژێک دژی هاووڵاتیەکی ڕەش پێست وەکو هەر تاوانێک تەنیا ئەنجامدەرەکە لێی بەرپرس بووە کە پۆلیسەکەیە و ئەویش دەستگیر کراوە و بە سزای خۆی دەگەیەنرێت، ئەو تاوانانە کارێکی دامەزراوەیی نین یان سیاسەتی حکومەت و دەزگاکانی پۆلیس نین، لێرە ژیانی مرۆڤ بەهادارە، ئێوە بینیوتانە لەم هەموو خۆپیشاندانە گەورانە کە لە هەموو شارە گەورەکانی ئەمەریکا ئەنجام دەدرێت و چەندەها هێرش دەکرێتە سەر پۆلیس بە زبڵ و بوتڵی ئاو و جنێودان هەروەها گەلێک لە کاری توند و تیژیش ئەنجام دەدرێت، بەڵام تا ئێستا پۆلیس و هێزەکانی پاراستنی ئاسایش نەوەک تەنیا یەک فیشەکیان نەتەقاندووە بەڕووی خۆپیشاندەران بەڵکو هیچ هێزێکی جەستەییشیان بەکارنەهێناوە لە دژی ئەوان. لەم ووڵاتە لەسەرتای دروستبوونیەوە کێشەی زۆر زۆر گەورەتر هەبوون بەڵام پێ بەپێ گۆڕانکاری ئەنجامدراوە تاوەکو گەیشتوە بە ئێستا، کۆیلەداری قێزەوەنترین دیاردە بوو لەم ووڵاتە لە سەدەی حەڤدەهەم و هەژدەهەم، بەڵام لە ساڵی 1861 سەرۆکی ئەو کاتەی ئەمەریکا ئەبراهام لینکۆلن دوای شەڕێکی ناوخۆیی زۆر خوێناوی چوار ساڵە لەگەڵ ویلایەتەکانی باشور توانی کۆتایی بەم دیاردەیە بهێنێت، لە شەستەکانی سەدەی بیستەمیش هێشتا ڕەگەزپەرستی و جیاکاری بە زەقی لە ئەمەریکا مابوو، بەڵام بەهۆی ئەنجامدانی خۆپیشاندانی زۆر گەورە و کەوتنەوەی نائارامیەکی زۆر بۆ چەند ساڵیک لە زۆربەی ناوچەکان توانرا لە کۆتاییەکانی شەستەکانی سەدەی بیستەم یاساکانی مافە مەدەنیەکان بۆ هەموو هاوڵاتیان بە یەکسانی تێبپەڕێندرێت لە کۆنگرێس، ئەمانە تەنیا دوو نمونەن، هەموو گۆڕانکاریەکان و بەرەو پێش چوونەکان بەزۆری دوای خۆپیشاندان و تا ڕادەیەکیش کەوتنەوەی نائارامی ڕوویانداوە، بۆیە ئەمجارەش بە دڵنیاییەوە ئەنجامی ئەم خۆپیشاندانانە دەبێتە هۆی ئەوەی کۆمەڵێک یاسای نوێ دەربکرێن بۆ ئەوەی هێزەکانی پۆلیس و پاراستنی ئاسایش لەژێر هیچ بیانوێکدا نەتوانن هێزی زیاتر لە پێویست لەدژی هاووڵاتیان بەکار بهێنن...  

لەتیف فاتیح فەرەج ئێوه‌ وتتان یه‌كێتیه‌كه‌ی ئه‌مڕۆ له‌ یه‌كێتیه‌كه‌ی دوێنێ‌ ناچێ‌ ، وتتان ده‌گه‌ڕێینه‌وه‌ بۆ خانووه‌ قوڕه‌كان ، باسی ئه‌وه‌تان كرد كه‌ هاوڵاتی پێویستی به‌ خزمه‌تگوزاری و موچه‌و ژیانی شایسته‌یه‌ ، ئێوه‌ بڕیار بوو دوای 45 ساڵ له‌ مێژوی ئه‌و حزبه‌ی ده‌ڵێن روبارێك خوێنی داوه‌ نوێ‌ بنه‌وه‌ ، له‌ راستیدا ئه‌م چه‌ند رۆژه‌ زۆر گوێم له‌ نوێ‌ بونه‌وه‌ بوو ، هه‌ندێك له‌ دۆست و هاوڕێ‌ یه‌كێتیه‌كانیشم ده‌یانگوت په‌له‌مان لێمه‌كه‌ بزانه‌ چۆن نوێ‌ ده‌بینه‌وه‌ ، من چاوه‌ڕێی نوێ‌ بوونه‌وه‌ بوم ، نه‌ك ته‌قه‌ هه‌ڤاڵ . له‌ باسی لا مه‌ركه‌زی ئیداری و مالیه‌و بۆ ته‌ققه‌ی ئه‌و پۆلیس و ئاسایشانه‌ی خه‌ڵكیش له‌ پێناوی ئه‌واندا داوای موچه‌و قوت ده‌كات، ئێ‌ ئه‌گه‌ر موچه‌ چاك بێت ، ئه‌وانیش ژیانی خۆیان و مناڵه‌كانیان باشتر ده‌بێت ، ئێ‌ خۆ ئێوه‌ له‌ گه‌ڵ خواست و ویستی خه‌ڵكدا بوون ، ئه‌دی ئه‌و ته‌قانه‌ چی بوو ، هه‌ڤاڵ نوێ‌ بوونه‌وه‌ قسه‌ نیه‌ ، وه‌ك چۆن ته‌ققه‌ش نیه‌ ، نوێ‌ بوونه‌وه‌ گۆڕینی دیدگاو دنیا بینی سیاسیه‌ ، ده‌ستبردنه‌ بۆ خه‌ونی گه‌وره‌ تر ، بوونی پڕۆژه‌و پلان و په‌یامی تازه‌یه‌ بۆ ئاینده‌ ، كار كردنه‌ بۆ ئه‌وه‌ی سبه‌ینێ‌ له‌ ئه‌مڕۆ باشتر بێت ، گه‌ڕانه‌وه‌یه‌ بۆ فكری سۆسیال دیموكرات كه‌ وه‌ ك سۆفستاییه‌كان مرۆڤ تێیدا سه‌نته‌ره‌، نه‌ك تفه‌نگ، لای سۆسیال دیموكرا ده‌نگی ته‌ققه‌ نایات ، سۆسیال دیموكرات شه‌ڕی دادگه‌ری و یه‌كسانی ده‌كات، نه‌ك شه‌ڕی كۆمپانیاو ته‌لارو ڤێللا ، وتتان نوێبوینه‌وه‌ ، وتمان مه‌كه‌ ئیتر له‌وانی تر ناچن، دۆستانێك وتیان مادام نوێبوونه‌وه‌ با " ماڵه‌ گه‌وره‌كه‌ " ئاوه‌دان بكه‌ینه‌وه‌ ، وتم به‌ خۆشی ، ئه‌وان هاتن و ته‌ققه‌ ده‌ستی پێكرد. هه‌ڤاڵ ئێوه‌ هه‌ردوكتان ئه‌وروپاتان بینیوه‌ ، هه‌ردوكتان خۆپیشاندان و توڕه‌یی خه‌ڵكتان بینیوه‌ بۆ داوای مافه‌كان له‌وێنده‌ر ئێوه‌ ده‌زانن له‌و له‌نده‌نه‌ش له‌به‌رانبه‌ر بچوكترین بێ‌ مافیدا خه‌ڵك ده‌نگ به‌رز ده‌كه‌نه‌وه‌ ده‌نگی ته‌ققه‌ش نایات، مه‌گه‌ر توندو تیژی نه‌خوازراو ڕووبدات، ئه‌وه‌ ئه‌و ته‌ققانه‌ چ بوو ، ئه‌رێ‌ ئه‌وه‌ بۆ دوای ته‌ققه‌كان كه‌سێكتان نه‌هاتنه‌ سه‌ر تیڤیه‌ له‌تیڤیه‌كانی خۆتان و بڵێن ئه‌وانه‌ی ته‌ققه‌یان كردووه‌، سزا ده‌درێن ، ناكرێت ته‌ققه‌ له‌ هاونیشتمانی بكرێت، ناكرێت پێچه‌وانه‌ی نوێ‌ بوونه‌وه‌ هه‌نگاو بنرێت. ئاگادار بن ته‌ققه‌ كردن چۆله‌كه‌و كۆترو له‌قله‌قه‌كانیش ده‌تۆرێنن ، من به‌ نیاز بووم له‌ یادی 45 ساڵی حزبه‌كه‌تاندا به‌ هێوری ره‌خنه‌تان بكه‌م ، له‌ سه‌ر پرسی موچه‌و ، كه‌ركوك ، ماده‌ی 140 ، ئاینده‌ ، خۆ به‌ڕێوه‌به‌ری و تا دوای ویستم به‌ زمانێك له‌و شێوازه‌ی مام جه‌لال لانی كه‌م له‌ كۆده‌كانی ده‌گه‌یشت " بڵێم هه‌ڤاڵان نوێبوونه‌وه‌ جیاوازیه‌ " ئه‌دی ئه‌گه‌ر جیاوازی به‌دی نه‌كرا ، ئه‌گه‌ر وه‌ك كابرا ده‌ڵێت هه‌مان تاس و حه‌مام بوو ، ئه‌وه‌ ده‌بێت هه‌موو بچین بۆ ئۆمه‌ر مه‌ندان .

زانا حەسەن بێ دیراسە بێ ئامادەكاری بۆ ژیانی خەڵك، جارێكی دی خەڵك دەخەیتە ژورەوە.. كێ بیر لە كرێ خانوو وكرێ دوكانی كاسبكارێكی هەژار دەكاتەوە؟ كێ خەمی ئەو عەرەبانچیەیەتی  كە تا ئێوارە پێنج هەزاری دەست دەكەوێت ،، بۆ بژێوی منداڵەكانی ؟! كێ دیراسەی ئەو برسیەتیەی كرد كە لە سێ مانگی ڕابردوو تا ئەو ساتانەش لە خۆكوشتن و جیابونەوەو كێشەی كۆمەڵایەتیەكان لێكەوتەكانی بەردەوامن؟ كێ بەرپرسە لە ژیانی باوكێكی كرێكاری دەست قڵیشاوی لەبەر هەتاو سوتاو لەپێناو وئەوژیانە؟ بەڵێ تەندروستی  هاوڵاتیان گرنگە ،، دەكراو دەكرێ  هەڵمەتی گەورەی نیشتیمانی لە تیڤی وسۆشیال مێدیا بكەین، بۆ خود پارێزی وتاك پارێزی بۆمن ئاساییە بە دوكاندارێك بە هەركەس بڵێم،، ئەگەر دەست كێش ودەمامك نەبەستی  شتومەكت لێ ناكرم،، ئاساییە گروپ وتیمی خۆبەخش دروست بكەین ،، بڵێین با قەرەباڵغی دروست نەبێت،،بەڵام ناتوانم بێ دەنگ بم بەرامبەر ئەو فرمێسكانەی هەژارێك لەپێناو بێ نانی بێ ژیانی  دەیڕێژێت وتۆش هیچ پلانێكت نییە.. خوا هەڵناگرێ ئەم حكومەتە لەهەموو شتێك شكستی هێنابێ ،، بەڵام لەداپڵۆسین و هێز خستنە سەرجادە و چاو سوركردنەوە لەدەنگی ئازاد وهەژارێكی بێ دەرەتان..سەد لەسەد سەركەوتوو بوە.. دەبێ لەبیرمان بێ تۆ گریمان تا دە ڕۆژی تریش خەڵكت خستە ژورەوەو دوای ئەوە چی ؟ بەڵام كە برسیەتی بێ ژیانی  وڕەشبینی زۆری بۆ مرۆڤ هێنا نەك لە كۆرۆنا لە گوللەش ناترسێ.. جگەلەوەی هێزەئەمنیەكانیش كوڕی ئەو خەڵكە هەژارەن ناتوانن وناشیكەن دەست لەكەس بوەشێنن.. ئەگەر میللەتان خۆش ئەوێ بڕیارەكانتان دیراسە بكەن، لەبەر مەبنای تەندروستی وهەژاری و بێ دەرەتانی خەڵك نەك لەبەر مەبنای خۆسەپاندن وخۆسەلمێنی....

  ئازاد عوسمان   له‌نێوان توشبون به‌ كۆرۆنا و باوه‌ڕكردن به‌ حكومه‌ت، هاوڵاتی ئه‌وه‌ی یه‌كه‌میان هه‌ڵده‌بژێرێت، ئه‌مه‌ش ئه‌گه‌رچی زیاد له‌ هۆكارێكی هه‌بێت، به‌ڵام كورتكه‌ره‌وه‌ی ئه‌و راستیه‌یه‌ كه‌ هاوڵاتی هه‌رچی متمانه‌یه‌ به‌ حكومه‌ت نه‌یماوه‌.   به‌ هه‌مو پێوه‌ره‌كان ده‌سه‌ڵات له‌ هه‌رێمی كوردستان شكستی هێناوه‌، گرێی كردوه‌ به‌ گرێكوێره‌ و رێگه‌كه‌یشی گه‌یشتوه‌ته‌ بنبه‌ست. نه‌ ده‌توانێت موچه‌ی موچه‌خۆرانی دابین بكات، نه‌ ئیداره‌ی ئابوریی و بازاڕ بدات، نه‌ به‌دیلیشی پێیه‌ بۆ چاككردنی سێكته‌ر و بواره‌كان. ته‌نانه‌ت هێنده‌ بێده‌سه‌ڵاته‌، كه‌ ناشتوانێت ئه‌و یاسا چاكسازیه‌ی كه‌ خۆی له‌ پشتی بوه‌ و پارله‌مان بۆی واژو كردوه‌، ده‌ست به‌ جێبه‌جێكردنی بكات. ئێستاش دۆخه‌كه‌ له‌ هه‌مو كات مه‌ترسیدارتر بوه‌، به‌تایبه‌تی كه‌ په‌تایه‌كی مه‌ترسیداری وه‌ك كۆرۆنا روی تێكردوین و حكومه‌تیش نازانێت چۆن هه‌ڵسوكه‌وتی له‌گه‌ڵدا بكات و خه‌ریكه‌ دۆخه‌كه‌ له‌ده‌ست ده‌رده‌چێت "ئه‌گه‌ر ده‌رنه‌چوبێت!".   كێشه‌ی نه‌زۆكی ئه‌م ده‌سه‌ڵاته‌ و ده‌ستنه‌شكانی به‌سه‌ر چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كان و پێشكه‌شكردنی به‌دیل و رێگه‌چاره‌ی نوێ، بۆ ئه‌وه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ كه‌ ئه‌م مۆدێله‌ له‌ ده‌سه‌ڵات به‌و هه‌مو ده‌فع و پاڵنانه‌وه‌، هه‌ر تائێره‌ توانی بڕ بكات، ده‌ستگرتن به‌ مانه‌وه‌یشیه‌وه‌، وه‌ك سوربونه‌ له‌سه‌ر كاركردن به‌و خولخولۆكه‌ ستۆكه‌ی كه‌ سه‌ره‌نجام له‌ هه‌ناوی ئامێره‌كه‌ ده‌خوات.   به‌دیلی ئه‌م دۆخه‌ش هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی حكومه‌ت و پارله‌مان و دروستكردنی حكومه‌تێكی كاتیه‌ له‌ شێوه‌ی ئه‌وه‌ی پێی ده‌ڵێن "رزگاریی نیشتمانی" و داماڵینی له‌م روخساره‌ بێفه‌ڕ و بێبه‌هرانه‌ی كه‌ ئێمه‌یان به‌م دۆخه‌ گه‌یاند. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا كار بۆ ده‌رچواندنی یاسایه‌كی نوێی هه‌ڵبژاردن و ده‌ستنیشانكردنی كۆمیسیۆنێكی بێلایه‌نی هه‌ڵبژاردنه‌كان بكرێت. بۆ ئه‌وه‌ی له‌ نزیكترین كات دا هه‌ڵبژاردن بكرێت به‌ پێی یاسایه‌كی پێشكه‌وتو كه‌ زامنی به‌شداریی چین و توێژه‌كان بكات و قۆرغكاریی حزبه‌كان كۆتایی پێبێنێت و ده‌رفه‌ت به‌ خه‌ڵكه‌ شاره‌زا و دڵسۆزه‌كان بدات بێنه‌ پێشه‌وه‌ و هه‌رخۆشیان حكومه‌تێك كه‌ گوزارشت له‌ داوا و خواستی خه‌ڵكی بكات، دروست بكه‌ن.   ره‌نگه‌ ئه‌م بۆچونه‌ به‌ جۆرێك له‌ "میسالیه‌ت" لێكبدرێته‌وه‌ و واهه‌ست بكرێت كارێكی زه‌حمه‌ته‌، به‌ڵام پێموایه‌ زه‌حمه‌تتر له‌وه‌، چاوه‌ڕێكردنی ئه‌م ده‌سه‌ڵاته‌یه‌ ژیانمان باش و نیشتمانمان ئاوا بكات. چاوه‌ڕوانیه‌ك كه‌ سه‌رمان له‌ناو سه‌د به‌ڵا و كێشه‌ و په‌تای تر ده‌رده‌كات!

شێرزاد شێخانی  به‌شی یه‌كه‌م   گومان له‌وه‌دانیه پارتی به‌حوكمی ئه‌وه‌ی له‌كۆی نۆ كابینه‌ی حكومه‌تدا هه‌شتیانی به‌ڕێوه‌بردووه‌ به‌شی شێری له‌هه‌موو شكسته‌كانی ئیداره‌ی هه‌رێمدا ئه‌كه‌وێته‌ ئه‌ستۆ . ئه‌مه‌ش هه‌ڵبه‌ت حزبه‌كانی تری به‌شدار له‌ پرۆسه‌ی سیاسی كوردستاندا له‌شكسته‌كان نابوورێ ، چونكه‌ ئه‌وانیش به‌شێك بوونه‌ له‌ئیداره‌‌كه‌دا.   به‌ڵام له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات هه‌میشه‌ به‌ده‌ست پارتییه‌وه‌ بووه‌و هه‌ر خۆیشی خاوه‌ن بڕیارو قائیدی پاپۆڕه‌كه‌ بووه‌ ، بۆیه‌ به‌ئاره‌زووی خۆی لێیخوڕیوه‌ ، كه‌واته‌ زۆربه‌ی شكسته‌كان ئه‌كه‌وێته‌ ئه‌ستۆی پارتییه‌وه . لێره‌شدا پارتی بژارده‌ی زۆری له‌به‌رده‌مدا هه‌بووه‌ له‌م بیست ساڵه‌ی حوكمڕانییه‌كه‌یدا . ئه‌یتوانی ئه‌زموونی نوێی كورستان به‌ڕه‌و كه‌نارێكی ئارام ببات و هه‌موو هه‌وڵه‌كانی بخاته‌ گه‌ر بۆ خۆشگوزه‌رانی میلله‌ته‌كه‌ی و بنیاتنانی ژێرخانێكی ئابووری پته‌و و به‌هێز كه‌ كوردستان ئاوه‌دان بێته‌وه‌ دوای هه‌شتا ساڵ له‌ژێرده‌سته‌یی . ئه‌شیتوانی وه‌كو ئه‌وه‌ی ئێستای لێبكات له‌شكست وماڵوێرانی وروخانی ژێرخانی ئابووری و ناڵاندنی میلله‌ت به‌ده‌ست ده‌یان قه‌یران وگرفتی ژیارییه‌وه‌ . ‌ هه‌ر له‌سه‌ره‌تای دامه‌زراندنی حكومه‌تی هه‌رێمه‌وه‌ له‌ساڵی‌ 1993دا پارتی كاری له‌سه‌ر ئه‌وه‌ ئه‌كرد هه‌ژموونی خۆی به‌سه‌ر ئیداره‌ی هه‌رێمدا بسه‌پێنێ ، بۆیه‌ له‌گه‌ڵ دامه‌زراندنی حكومه‌تدا ئه‌گه‌رچی باڵاترین ده‌سه‌ڵاتی هه‌رێم كه‌ په‌رله‌مان بوو كه‌وته‌ ده‌ستی ، به‌ڵام به‌وه‌ نه‌وه‌ستا وسیسته‌مه‌ قێزه‌وننه‌كه‌ی ( فیفتی فیفتی ) داهێنا . پارتی ویستی له‌حكومه‌تیشدا ببێته‌ شه‌ریكه‌ به‌ش له‌بڕیار . كاتێك ئه‌م شێوازه‌ حوكمڕانییه‌ش فه‌شه‌لی هێناو بوو به‌هۆكارێك بۆ هه‌ڵگیرسانی شه‌ڕی ناوخۆ ، پارتی كه‌ چاوی له‌حوكمڕانی ره‌های كوردستان بوو ، به‌ لایه‌وه‌ ئاسایی بوو هانا بۆ سوپاكه‌ی سه‌دام ببات به‌و ئیعتباره‌ی ( الغایه‌ تبرر الوسیله‌ ) و هه‌ولێری پایته‌خت و ته‌نانه‌ت زۆنی سه‌وزیشی له‌سه‌ر سێنییه‌كی زێریندا پێ به‌خشرا ، به‌ڵام دواتر یه‌كێتی توانی بگه‌ڕیته‌وه‌ زۆنه‌كه‌ی خۆی ، به‌مه‌ش واقیعێكی تازه‌ به‌سه‌ر هه‌رێمدا سه‌پێندرا به‌دابه‌شبوونی به‌سه‌ر دوو ئیداره‌دا .ته‌نانه‌ت دوای یه‌كگرتنه‌وه‌ی هه‌ردوو ئیداره‌كه‌ش دیسان پارتی قازانجی كرد و حوكمی راسته‌قینه‌ كه‌وته‌وه‌ ده‌ستی ، ئیدی له‌وساوه‌ پارتی هێدی هێدی كاری له‌سه‌ر چه‌سپاندنی ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی له‌حوكمی هه‌ڕیمدا كرد و سه‌ركه‌وتنیشی به‌ده‌ستهێنا . له‌كابینه‌ی پێنجه‌مه‌وه‌ تاكو ئه‌مڕۆ پارتی حزبی قائیدی كوردستانه‌ ، بۆیه‌ هه‌ر شكستێك روویدابێ به‌شی زۆری‌  پارتی لێی به‌رپرسیاره‌ . ئه‌وه‌ش هه‌ڵبه‌ت یه‌كێتی وه‌كو هاوپه‌یمانێكی ستراتیژی پارتی له‌به‌رپرسیاره‌ته‌كه‌ نابوورێ ، به‌ڵام به‌فیعلی پارتی ده‌سه‌ڵاتدار بووه‌ ، وهاوبه‌شییه‌كه‌ی یه‌كێتیش ته‌نها به‌رووكه‌ش بووه‌ . پارتی له‌به‌ر ئه‌وه‌ی حزبێكه‌ له‌لایه‌ن عه‌شییره‌ت وبنه‌ماڵه‌یه‌كه‌وه‌ به‌ڕێوه‌ئه‌برێ ، بۆیه‌ سه‌رۆكی عه‌شیره‌ت وگه‌وره‌ی بنه‌ماڵه‌ مه‌رجه‌عی باڵاو ده‌سه‌ڵاتداری ره‌های ناو حزبه‌كه‌یه‌ ، وه‌ك سه‌رۆكی عه‌شییره‌تێك‌ نابێ قسه‌كانی ره‌تبكرێته‌وه‌ ، ئه‌مه‌ش جۆرێك له‌حوكمی دیكتاتۆرییانه‌ی به‌سه‌ر حزبه‌كه‌دا فه‌رزكرد ، ئیدی هیچ ده‌رفه‌تێك نه‌ما له‌به‌رده‌م سه‌ركردایه‌تی و كادیرو ئه‌ندامانی حزبه‌كه‌ به‌شدار بن له‌بڕیاردا ، ئیراده‌ی سه‌رۆك به‌سه‌ر هه‌موو بڕیاره‌كانی حزب سه‌پێنرا ‌، نموونه‌ش له‌مباره‌یه‌وه‌ زۆرن ، هه‌ر له‌بڕیاری ده‌ستنیشانكردنی سه‌رۆكی كابینه‌كانی حكومه‌ته‌وه‌ تا بڕیاری ریفراندۆم و دواتریش ئابووری سه‌ربه‌خۆ ورێكه‌وتن له‌گه‌ڵ توركیا ، تا ده‌گاته‌ كاندیدكردنی وه‌زیره‌كانی پارتی له‌به‌غدا ، هیچ گومان له‌وه‌شدا نیه‌ ته‌نانه‌ت ته‌رفیعكردنی مودیر عامێكیش به‌بڕیاری سه‌رۆكی حزبه‌وه‌ ئه‌بێت . ئه‌م شێوازه‌ مه‌ركه‌زییه له‌به‌رێوه‌بردنی پارتیدا ته‌نها له‌حێزبه‌ شموولی و دیكتاتۆره‌كانی سه‌ده‌ی رابردوودا په‌یڕه‌و ئه‌كرا ، به‌تایبه‌تیش ئه‌و‌انه‌ی به‌ سه‌ركوتكردن و داپڵۆسین خۆیان وه‌ك ‌حزبی قائید به‌سه‌ر گه‌له‌كانیانه‌وه‌ ئه‌سه‌پێنن . سه‌ره‌رای ئه‌وه‌ی له‌كوردستانی خۆماندا له‌ساڵی شه‌سته‌كانه‌وه‌ ئه‌مجۆره‌ ده‌سه‌ڵاته‌ ره‌تكرایه‌وه‌و هه‌ولێك له‌ناو خودی پارتییه‌وه‌ درا بۆ گێرانه‌وه‌ی جۆرێك له‌دیموكراسیه‌ت بۆ ناو حزب ، به‌ڵام ئه‌ویش سه‌رینه‌گرت وشكستیپێهێنرا . كاتێك شۆڕشی نوێ سه‌ریهه‌ڵدا به‌ڕابه‌رایه‌تی یه‌كێتی نیشتمانی ، سه‌رانی پارتی زۆر خێرا كه‌وتنه‌ خۆیان بۆ له‌ناوبردنی ، چونكی هه‌رچه‌نده‌ زه‌روره‌تی مێژوویی ئه‌م شۆڕشه‌ی به‌رپاكرد ، به‌ڵام سه‌رانی پارتی ترسی زۆریان هه‌بوو له‌سه‌ركه‌وتنی یه‌كێتی و له‌ده‌ستدانی نفووزی خۆیان ، بۆیه‌ خێرا كه‌وتنه‌ دژایه‌تی یه‌كێتی  ئه‌وه‌بوو قیاده‌ موه‌قه‌ته‌یان دروستكردو ، به‌ر له‌هه‌ر شه‌ڕێك له‌گه‌ڵ رژێمی سه‌دامدا كه‌ خه‌ریكی خاپووركردنی كوردستان بوو ، كه‌وتنه‌ گیانی تێكۆشه‌رانی یه‌كێتییه‌وه‌ و قه‌سابخه‌نه‌كه‌ی هه‌كاری روویدا ، دواتریش كه‌وتنه‌ شه‌ڕێكی خوێناوی له‌گه‌ڵ یه‌كێتیدا له‌گشت ناوچه‌كانی كوردستاندا . ته‌نانه‌ت هانابردن بۆ دوژمنانی دێرینی كورد وه‌كو رژێمی ئاخوندی ئێران و رژێمی فاشیستی توركیا ئه‌مانه‌ هه‌مووی له‌پێناو سه‌پاندنی ده‌سه‌ڵاته‌كه‌یان بووه‌ له‌هه‌رێم و دوژمنایه‌تیكردنی حزبه‌ تێكۆشه‌ره‌كانی كوردستان له‌سه‌رووشیانه‌وه‌ یه‌كێتی و دوای ئه‌ویش په‌كه‌كه‌ كه‌ ئه‌وانیش‌ جۆرێك هه‌ره‌شه‌ بوون‌ به‌سه‌ر ده‌سه‌ڵاتیان له‌ناوچه‌كانی‌ بادینان . هه‌ر له‌سه‌ره‌تای یه‌كگرتنه‌وه‌ی هه‌ردوو ئیداره‌كه‌ی هه‌رێم له‌ساڵی 2005دا هه‌وڵێك هه‌بوو بۆ یه‌كگرتنه‌وه‌ی هێزه‌كانی پێشمه‌رگه‌و ئاسایش ، ئه‌ویش به‌مه‌به‌ستی‌ دامه‌زراندنی هێزێكی نیشتمانی موئه‌سه‌ساتی كه‌ بتوانێ به‌شێوه‌یه‌كی یه‌كگرتووانه‌ قه‌واره‌ی هه‌رێم بپارێزێ و دوور بێ له‌ هه‌‌ژموونی حیزبه‌كان ، به‌ڵام پارتی دیسان‌ رێگربوو له‌به‌جێگه‌یاندنی ئه‌م ئه‌ركه‌ نیشتمانییه‌ ، له‌بری ئه‌و هێزه‌ش چه‌ندین له‌شكرو هێزی تایبه‌تی حیزبی  دامه‌زراند وه‌كو زێره‌ڤانی و لیوای تایبه‌ت و له‌شكری یه‌ك كه‌ ئه‌مانه‌ هه‌موویان له‌سه‌رووی هێزه‌كانی حكومه‌تیشدا بوون به‌وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه‌وه‌ . به‌مه‌ش هه‌وڵی یه‌كخستنه‌وه‌ی هێزه‌ چه‌كداره‌كان بووه‌ خه‌ونێكی به‌دینه‌هاتوو . هه‌ر له‌بواری به‌ڕێوه‌بردنیشدا ، پارتی به‌درێژایی ده‌ستگرتنی به‌ كابینه‌كانی حكومه‌ته‌وه‌ ، هه‌میشه‌ حكومه‌تی به‌گه‌وره‌تر زانیوه‌ له‌په‌رله‌مان ، ئه‌مه‌ش له‌كاتێكدا په‌رله‌مان به‌پێی یاساو هه‌موو عورفه‌كانه‌وه‌ باڵاترین ده‌سه‌ڵاته‌ له‌هه‌موو سیسته‌مێكی حوكمڕانیدا ، به‌ڵام پارتی هه‌م توانی بۆ دوو ساڵ سه‌رۆكی په‌رله‌مان له‌پایته‌خت ده‌ربكاو ، هه‌م توانیشی ده‌رگای په‌رله‌مان دابخات ، ئێستا ته‌نانه‌ت ده‌ست بۆ دادگاییكردنی ئه‌ندامانیشی ئه‌بات ، كه‌ ئه‌مه‌ش جۆرێكه‌ له‌سه‌پاندنی ده‌سه‌ڵاتی دیكتاتۆرییانه‌ی سه‌رۆكی حكومه‌ت به‌سه‌ر په‌رله‌مان و ئه‌ندامه‌كانی .ئه‌مه‌ جگه له‌شاردنه‌وه‌ی گرێبه‌سته‌ نه‌وتییه‌كان و رێكه‌وتنه‌كانی له‌گه‌ڵ وڵاتانی ئیقیلیمی ، تا شاردنه‌وه‌ی داهاته‌كانی هه‌رێمیش . له‌هه‌مووشی خراپتر ئه‌و هه‌وڵانه‌ی پارتی بوون له‌سه‌ر ئاستی ئیداره‌دا كاتێك له‌سه‌رده‌می كابینه‌كانی نێچیرڤاندا سه‌دان هه‌زار بندیوارو خانه‌نشینی نایاسایی كرانه‌ مووچه‌خۆر هه‌ر ته‌نها بۆ ئه‌وه‌ی له‌هه‌ڵبژارندنه‌كاندا ده‌نگیان بۆ بده‌ن ، به‌مه‌ش رێگه‌یان كرده‌وه‌ بۆ حزبه‌كانی تریش بێنه‌ ناو پرۆسه‌كه‌وه‌ ئه‌وانیش بایی خۆیان هه‌زاران كه‌سیان به ‌ناشه‌رعی دامه‌زراند . بایه‌خنه‌دان به‌ كه‌رته‌كانی به‌رهه‌مهێنی ئابووری به‌تایبه‌تیش كه‌رتی كشتوكاڵ و گه‌شتوگوزار و پییشه‌سازی و ئیفیلیج كردنیان به‌ده‌ستی ئه‌نقه‌ست و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ده‌یان كارگه‌ی به‌رهه‌مێنه‌ری وه‌كو كارگه‌ی جگه‌ره‌ و ته‌علیب و مه‌رمه‌رو ده‌واجن ونه‌سیج وشه‌كر ، و پشتبه‌سین به‌تاكه‌ سه‌رچاوه‌ی داهاتی نه‌وت ، رێگه‌دان به‌ كه‌رتی تایبه‌ت وكۆمپانیا حزبیه‌كان بۆ كۆنتڕۆڵكردنی ئه‌م سێكته‌رانه‌ . له‌سه‌رووی هه‌موو هه‌ڵه‌كانیشه‌وه‌ دژایه‌تی پارتی بوو بۆ دامه‌زراندنی كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی دیموكراسی مه‌ده‌نی و به‌رته‌سككردنی ئازادییه‌كان كه‌ ئه‌مه‌ش گه‌وره‌ترین هه‌ڵه‌ی پارتی بوو ، چونكه‌ میلله‌تی كورد ده‌یان ساڵ له‌پێناو ئازادیدا خه‌باتی كردووه‌ ، كه‌چی له‌ژێر سایه‌ی حوكمڕانی كورده‌وه‌ زۆر خراپتر له‌رژێمه‌ سه‌ركوتكه‌ره‌ شۆفینیه‌كانی پێشتر له‌ئازادییه‌كانی بێبه‌شكرا . كوشتنی رۆشنبێرو نوسه‌رو رۆژنامه‌ونوسان له‌سه‌ر ره‌خنه‌ له‌ده‌سه‌ڵات له‌ژێر سایه‌ی حوكمی پارتیدا بوو به‌دیارده‌ ، ده‌مكوتكردنی میلله‌ت بوو به‌سیاسه‌تی رۆژانه‌ ، دامه‌زراندنی ده‌یان حزبی كارتۆنی و رێكخراوی به‌ناو مه‌ده‌نی سه‌ر به‌ حزبی ده‌سه‌ڵات ، تێكدانی په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ حزبه‌ ره‌سه‌نه‌كانی كوردایه‌تی و دژایه‌تیكردنیان ، ئه‌مانه‌  به‌گشتی هه‌ڵه‌ی زۆر گه‌وره‌ی ده‌سه‌ڵاتی پارتی بوون و رێگربوون له‌ بنیاتنانی كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی دیموكراسی ته‌ندروست كه‌ له‌نه‌تیجه‌دا هه‌ر له‌خزمه‌تی ده‌سه‌ڵاتی كوردیدا ده‌بوو ، به‌ڵام پارتی ته‌نها ده‌سه‌لات و به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی‌ خۆی به‌لاوه‌ گرنگتر بووه‌ له‌ به‌رژه‌وه‌ندی میلله‌ته‌كه‌ی بۆیه‌ تا ئێستاش به‌رده‌وامه‌ له‌ هه‌ڵه‌كانی .. ماوه‌ته‌وه‌ بڵێین كه‌ ریفراندۆمه‌ فاشیله‌كه‌ی پارتی كه‌ به‌سووربوونی مه‌سعود‌ بارزانی ئه‌نجامدرا ، گه‌وره‌ترین هه‌ڵه‌ی پارتی بوو كه‌ ده‌رهاوێشته‌كانی زۆر كوشنده‌ بوون به‌سه‌ر كوردو به‌تایبه‌تیش بۆ پارتی كه‌ پێموایه‌ موغامه‌ره‌یه‌كی هاوشێوه‌ی داگییركردنی كوه‌یت بوو له‌لایه‌ن سه‌دامه‌وه‌ كه‌ هه‌ر ئه‌و موغامه‌ره‌یه‌ش بوو له‌كۆتاییدا سه‌ری خوارد  ..  

  محەمەد عەلی ئەوەی ئێستا بەشێك لە سەركردە گەنجەكانی ھەندێك لە حیزبەكان خەریكە ئەنجامی دەدەن، ھەمان ھەوڵ و سیناریۆكانی باڵی مەكتەبی سیاسیی دوای ساڵی (١٩٦٤)ـە، سەركردە جیابووەوەكانی ئەوكات ھەموو جۆرێك لە فشاری سیاسی و سەربازییان بەرامبەر بارزانیی باوك بەكار ھێنا، بەڵام نەیانتوانی ھیچ شتێك بەدەست بێنن، دواتر گەڕانەوە ڕیزەكانی پارتی و لای بارزانی. یەكێك لە ھەوڵەكان بۆ لاوازكردنی پارتی، چوونەپاڵ حكوومەتی عێراقی بوو، لە كاتێكدا لە ڕابردوو و ئێستاشدا تاقی كراوەتەوە و ھەموو كات شكستی ھێناوە، لە دوای جیابوونەوەی ساڵی  ١٩٦٤ھەموو شتێك لەگەڵ عێراق بەرامبەر پارتی ئەنجام درا، بەڵام لە كۆتاییدا حكوومەتی عێراق ڕێككەوتننامەی ١١ی ئادری ساڵی ١٩٧٠ی لەگەڵ سەركردایەتیی پارتی واژۆ كرد، لە دوای رووداوەكانی ١٦ی ئۆكتۆبەر، ھەموو شتێك ڕادەستی بەغدا كرا، بەڵام لە كۆتاییدا دووبارە بەغدا مامەڵەی لەگەڵ ھەولێر كرد، ئەو ھەوڵانەی ئێستاش بە ھاوكاری و ھەماھەنگیی ھەندێك لایەن هەن بە جیاكردنەوەی سلێمانی و ڕاستەوخۆ مامەڵەكردن لەگەڵ بەغدا، ھەمان چارەنووسی دەبێت، لەبەر ئەوەی ھەمووان دەزانن پارتی و بارزانی نوێنەری راستەقینەی ھەرێمن. ھەوڵەكانی بەتەنیا ھێشتنەوەی پارتیش چارەنووسی باشتر نەبوو، لە شاخ بەرەی جوقد و لە شاریش ھێرشە سەربازییە ھاوبەشەكان  بۆ گەمارۆدان و لاوازكردنی پارتی و دواتر كودەتای ٢٣ی حوزەیران، ھەمووان شكستیان ھێنا، لە ئێستاشدا لە دوای كۆبوونەوەی ٧ی ئایاری ئەمساڵەوە، ھەوڵ دەدرێت ھەمان سیناریۆ دووبارە بكرێتەوە، لە ئێستاشەوە دەرئەنجامەكەی ڕوونە، بەو ھۆكارەی ھەموو لایەنە سیاسییەكانی كوردستان لە ئامانجی ئەم جۆرە ھەوڵانە تێدەگەن و نابنە بەشێك لەم سیناریۆیە، ھەوڵە شكستخواردووەكان بۆ كۆدەنگی لەسەر تێكدانی بارودۆخی ئەمنی و دروستكردنی پشێوی لە بێدەنگیی مامۆستا (سەڵاحەدین بەھائەدین) ئەمینداری یەكگرتووی ئیسلامی لەبارەی خۆپیشاندانەكانی دەھۆك و وتەكانی (ھێمن شێخانی) باژێڕوانی بزووتنەوەی گۆڕان لە ھەولێر، دووپاتی ئەم راستییە دەكاتەوە. لە لایەكی دیكەشەوە، ھێنانەپێشەوەی پرسی لامەركەزیەت و دووئیدارەیی، جگە لەوەی مەبەست لێی ئاستەنگ خستنە بەردەم بەدیھێنانی كوردستانێكی بەھێزە، كە دروشمی سەرەكیی كابینەكەی سەرۆكوەزیران (مەسروور بارزانییە) ھاوكات لە ڕابردوودا تاقی كراوەتەوە و ھەمووان دەزانن چۆن بوو، ئیدارەیەك، كە كەس نەیزانیوە كێ سەرۆكی حكوومەت و كامە  پارێزگار و حاكمی شار بووە، بەپێی لێدوانی سەرۆكی لێژنەی بە ناو لامەركەزیەت، داھاتی ھیچ یەكەیەكی ئیداری دیار نییە و ئەوەشیان دووپات كردۆتەوە كە بەو داھاتە ناتوانن مووچەی فەرمانبەران دابین بكەن، كە وا بێ ئەم ھەوڵەشیان ھەر لە سەرەتاوە بە مردوویی لە دایك بووە. پەرەپێدانی ئیرھابی فكری و مامەڵەی پیلانگێڕانە، ھەمووی بە شێوەی كاتی بوونی ھەبووە چ لە شاخ و  ھەمیش لە شار، بەڵام ھەمیشە راستییەكان بە ماوەیەكی كورت ڕوون بوونەتەوە، لەلایەكی ترەوە خەرجكردنی پارە و وزەیەكی مرۆیی زۆر  بۆ پەرەپێدانی ئەم شێوازە لە مامەڵە لەگەڵ پارتی، ئەگەر بۆ خزمەتكردنی شار و دەڤەرەكە بەكار بھاتایە، ئێستا بارودۆخەكە زۆر جیاواز دەبوو، لە لایەكی ترەوە ئەو ھەموو پیلانگێڕیانەی بە درێژایی مێژوو بۆ لاوازكردنی پارتی و بارزانی ھەیانبووە، ئەگەر نیو ئەوەندەش پلانیان ھەبووایە بۆ چاككردنی وڵات، ڕەوشی كوردستان لە ھەموو ڕوویەكەوە زۆر لە ئێستا باشتر دەبوو،  دەرئەنجامەكەش ڕوونە، پارتی حیزبی یەكەم و بێڕكابەرە لەسەر ئاستی كوردستان و عێراقیشدا.  لە كۆتاییدا پێویستە ھەموو لایەك بگەڕێنەوە بۆ لێكتێگەیشتن و دیالۆگ، لەبەر ئەوەی تاكە ڕێگەیە بتوانن بگەن بە ئامانجی ھاوبەش، ڕێككەوتننامەی ستراتیژیی نێوان پارتی و یەكێتی، پاش ململانێیەكی زۆر ئەوەمان پێ دەڵێت، ئەوانەی لە خەمی میللەت و گەشەسەندنی وڵاتن، لەبری پیلاندانان، پێویستیان بە پلانە بۆ گەیشتن بە ئامانجەكانیان.  

د. شێركۆ حەمەئەمین دەسەڵات،لەهەمو دنیا،لەدابینکردنی ژیان و سەلامەتی و تەندروستی و کۆی خزمەتگوزارییەکان بەرپرسە،بەپێچەوانەوە نوخبەی حوکمڕانی شکستخواردوی کوردستان،نەک هەرئەمە ناکەن،بەڵکو دەیانەوێت،شکستەکانیشیان بخەنە ئەستۆی خەڵکی،بەنمونە سەرهەڵدانەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا،بەم بەڵگانە،لەئەستۆی حکومەتە: ۱_ ئەوە حکومەت بو،رۆژی ٤/۲۹ سەرکەوتنی ڕاگەیاندوتەقەی خۆشی،لەدهۆک بۆکرا. ۲_هەرحکومەت بو،دەیوت ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی زۆر سەرسامی ڕێکارەکانی حکومەتی هەرێمە و براگەورەش،بەقەولی خۆیان ئەرکی کێشاوبەتەلەفۆن،لەگەڵ پزیشک و بەرپرسان قسەی کرد. ۳_ هەرلەبنەڕەتەوە،بەهۆی درۆی بەردەوامی دەسەڵات و بێ باکیان،لەژیانی خەڵکی،خەڵک هیچ متمانەی بەدەسەڵات نەماوە،تەنانەت،لەبابەتی کۆرۆناشدا،کەبابەتێکی تەندروستی وزانستیە،ئەمەجگە،لەخراپی سیستمی تەندروستی. ٤_ حکومەت تەنیاقسە دەکات،بەبێ ئەوەی ژیانی خەڵک و کاسبکاروکرێکارانی دابین کردبێت،تەنانەت بەپێی قسەی خۆشیان تەواوی ئەوپارەشی خرابونە سەر ژمارە حسابی حکومەت هەموی،لەبەرژەوەندی خەڵک و کۆرۆنا بەکارنەهاتوە،کەنزیکەی ۲٥ملیاردیناربوە. لەدۆخێکی وادا،کاتێک خەڵک کەرەنتینە دەکەیت،پێویستە ژیانی،بۆدابین بکەیت و دڵنیایی دەرونی و کۆمەڵایەتی و ئابوری بدەیتێ،نەک هەر قسەی،بۆبکەیت،لەوڵاتان یەکەم قسەی حکومەت دەڵێت: خەمی موچەو ژیانتان نەبێ،لێرە دەڵێن: قەرزارین،پارەمان نیە،موچەکەم دەکەینەوە. ٥_هاتوچۆی بازرگانی بەرپرسان و قاچاخ و خاڵەسنورییەکان بەردەوام بون،بەپێی قسەی بازاڕ ئێستا دەڵاڵیان هەیەو،لەگەڵت ڕێک دەکەوێت و بارت،بەبێ گومرگ،بۆدێنن،وەک دەڵێن سەردەمی بەرەی کوردستانی،لەئێستا باشتربوە،واتە دەسەڵات ئەوەشی راست نەبو،کەوتی:داهات دەکەینە قوربانی ژیانی خەڵکی،بەپێچەوانەوەبو! ٦_جیاوازی،لەنێوان کەرەنتینەی بەرپرسانی دەستڕۆیشتو وحاشیەکانیان لەگەڵ هاوتیشتمانیان هەیەو وەک یەک و لەهەمو بوارەکاندا یاسا،بەیەکسانی  جێ بەجێ ناکرێت. ۷_ هەموجیهان،چونکە حکومەت ڕاستگۆبوەو ڕێکاروسیستمی زانستی خۆپارێزی هەبوە،ئێستا بەهەنگاو ژیان دەست پێ دەکەنەوە،کەچی ئەمان تازە،بۆخاڵی سەرەتا دەگەڕێنەوە. لەگەڵ بروای تەواوم،بەخۆپارێزی و هۆشیاری تەندروستی لای هاونیشتمانیان،کەبەتەواوی لەبەرژەوەندی خۆیانە،بەڵام حکومەت،لەژیان و سەلامەتی خەڵک بەرپرسەو بەچەندبەهانەیەکی نالۆژیکی ناتوانێت خۆی،لەبەرپرسیارێتی بدزێتەوەوئۆباڵی کۆرۆنا بخاتە ئەتستۆی خەڵکی،هاوکات ناکۆکی،لەنێوان خەڵک و ستافی تەندروستی دروست بکەن،گوایە خەڵک ڕێزی ماندوبونیان ناگرێت،کەوانیە،ئەوەدەسەڵاتە،کەخۆی هیچ متمانەیەکی نەماوەوتەواونابوت بوە،چونکەلەسەر درۆ بنیات نراوە. پێویستە،لەتەک کەرەنتینەوقەدەغەی هاتوچۆ ژیان و سەلامەتی خەڵک دابین بکەن و ئارامی دەرونی و دڵنیایی،لای خەڵک دروست بکەن،نەک هەربەیان دەرکەن و هەڕەشەبکەن.  

ئارام سەعید دەگێڕنەوە رۆژێک ونستن چەرچڵ بە گۆڕستانێکدا دەڕوات و دەبینێت گۆڕێک لێی نوسراوە "لێرەدا پیاوێکی راستگۆ، سیاسیەکی سەرکەوتوو نێژراوە" چەرچڵ بە سەرسوڕمانەوە دەڵێت" یەکەم جارمە لە ژیانمدا ببینم دوو کەس لەیەک گۆڕدا نێژرابن" کە دیارە مەبەستی ئەوەیە ئەگەر سیاسی بێت نابێت راستگۆ بێت. ئەوکاتەی منداڵ بوین هەمومان پێمان دەگوترا درۆ خراپە، شورەییە، بۆیە وەک کرداریکی خراپ سەیرمان دەکرد، بەڵام گەورەکان مافی ئەو درۆکردنەیان هەبوو، بەهەمان شێوە سەرۆک بۆی هەیە درۆ بکات بۆ خوار خۆی بەس نابێت ئەوانیتر درۆ لەگەڵ سەرۆک بکەن، ئەگەر هاتوو درۆیان لەگەڵ سەرۆک کرد ئەوا بە خائین لەقەلەم دەدرێن، بەڵام سەرکردەو سەرۆک درۆ لەگەڵ لایەنگرانیان دەکەن، بەڵێنی درۆ بە جەماوەر دەدەن، بەڵام بۆچی بڕوا بە درۆکانیان دەکەین؟ ئەوکاتەی گوتاری سیاسیەک بلاودەکرێتەوە، یان پەخش دەکرێت مرۆڤ بۆئەوەی بڕیاڕ بدات لەسەر باشیی و خراپی گوتارەکە بڕیکی زۆر پشت دەبەستێت بە هەست و سۆز، ئەو پاساوەی دەیهێننەوە بۆئەوەی بڕیار بدەن لەسەر گوتارەکە رەنگدانەوەی هەست و سۆزی کەسەکان خۆیانە کە وادەکات بڕیاڕ بدەین ئەو سیاسیە راستگۆیە یان درۆزن، هەربۆیە زۆرکات تام و چێژ دەبینین لە درۆی سیاسیەکان و بەبێ ئەوەی بەخۆمان بزانین بڕوامان بەو درۆیانە کردوە. هەر بۆیە ئەوانیش لە گوتارەکانیاندا پشت دەبەستن بە وروژاندنی سۆزی جەماوەر و دروستکردنی جیهانێکی خەیاڵیی، لەمبارەیەوە بیریارە گەورەکان کە نوسینی گرنگیان لەسەر درۆی سیاسیەکان هەیە ( کۆبری، هانا ئارنێت، دێریدا)پێیان وایە کرداری سیاسەتکردن لەمڕۆدا پەیوەست نیە بە عەقڵەوە، یان حەقیقەت، بەڵکو پەیوەستە بەو بۆچونانەی لەسەر خەیال بونیاد نراون، هەربۆیە سیاسەتکردن زۆرترین درۆی تیا دەکرێت. جۆرج ئۆروێل رۆماننوس دەڵێت" زمانی سیاسەت وا دیزاین کراوە کە درۆ واڵێبکات وەک حەقیقەت دیاربێت و کوشتن وەک شتێکی بەڕێز نیشان بدات" گەر سەرنج بدەین یەکێک لە پێناسە گرنگەکان کە زۆر دوبارە دەبێتەوە لە سیاسەتدا ئەوەیە کە دەڵێن"سیاسەت هونەری مومکینە" ئەو کاتەی ئەو پێناسەیە هاتە کایەوە ئەوگومانە زیاتر بوو کە دەکرێت ئەو هونەرە درۆکردن بێت، واتە هونەرێک بەکاردەهێنیت بۆئەوەی شتیک بەدەست بێنیت ئیتر دەردەکەوێت ئەو هونەرە دەکرێت ئامانجێکی خەیاڵیی بێت کە ڕاست و عەقڵانی نیە.. درۆکردن تەنها بۆئەوانە نیە لە حوکمدان بەڵکو لە سەردەمی بەرگری و ئۆپۆزیسیۆنیشدا بەهەمان شیوەیە. لەخەباتی کوردایەتیدا بۆ بەرگری لە نیشتمان دژی داگیرکەر زۆر شەرعیەت بە درۆ دراوە، ئەویش لەپێناوی مەبەستی پیرۆزدا کراوە، یان دەیانگوت نابێت لەگەڵ دوژمن راستگۆ بین، رەنگە زۆر مرۆڤی پاک و بێگەردیش لەئەنجامی ئەو درۆیانە بوبێتنە قوربانی، چونکە گەل لەسەر ئەو درۆیانە لێپرسینەوەیان لەگەڵ ناکات کە لە پێناوی نیشتماندا بوە. جگە لەوەی خۆیان بەخاوەنی حەق دەزانی و پێیان وابوو ئامانجی باڵایان هەیە کەئەویش رزگارکردنی گەل ونیشتمانە لە داگیرکەر. ئێستاش بەهەمان شیوە لەپاڵ درۆکانی سیاسیی دەسەڵاتدا ئۆپۆزیسیۆنیش بەهەمان شێوە بۆ ئەوەی بگەن بەو دەسەڵاتە هەستی خەڵک بوروژێنن و زۆرترین دەنگ کۆبکەنەوە بەهەمان رێسای کوردایەتی شەرعیەت دەدەن بە درۆکردن لەپێناو گەیشتن بە ئامانجەکانیان و سەرکەوتن بەسەر دوژمندا،بۆ ئەوەی جەماوەر بروا بکات دەبێت دەستکاری واقیع و دەستکەوتەکان بکەن، تەنها جیاوازی درۆی هەردولا ئەوەیە درۆ بەتامی ئۆپۆزیسیۆن جیاوازە لە درۆ بە تامی دەسەڵات چونکە ئەو بەڵێنانەی لەکاتی ئۆپۆزیسیۆن بوندا دەیدەن ناتوانن لە دەسەڵاتدا جێبەجێی بکەن، بۆیە گوتارەکانیان گۆڕانکاری بەسەردا دێت کەدەچنە دەسەڵاتەوە. ئەبراهام لنکۆڵن دەڵیت" ئەتوانی هەموان بۆ کاتێک هەڵخەڵەتێنیت، یان کۆمەڵێک خەڵک بۆ هەموو کات هەڵخەڵەتێنێت، بەڵام ناتوانی هەموو خەڵک بۆ هەموو کات هەڵخەڵەتێنیت" هەربۆیە درۆکردن ناتوانێت تا سەر بەردەوام بێت و هەموان هەڵخەڵەتێنێت.

مەلا بەختیار ماركس، وتەیەكی نایابی هەیە دەڵێ‌: جاری وا هەیە، روداوی بیست ساڵ لە یەك رۆژدا دەتەقێتەوە. جاری واش هەیە، لە یەك رۆژدا، روداوی بیست ساڵ دەتەقێتەوە. ئەو وتەیە، ئێستا لە ئەمریكادا بەرجەستە بووە. لە (25/5/2020)دا پۆلیسێك، رقی هەڵدەستێ‌‌و ئەژنۆی لە ملی (جۆرج فلۆید) پیاوێكی رەشپێستی بێگوناح گیر دەكات‌و دوای (8) دەقیقە، دوا هەناسەی پێ دەدا. ئەم پۆلیسە، كە یەكێكە لە سەدان هەزار پۆلیسی ئەمریكا، بێئاگا بووە لەوەی هەر دەقیقەیەكی هەناسەلێبڕینی ئەو پیاوە، بەهاكەی هەژاندنی گەلانی ئەمریكایە، دژی حكومەتەكەی. هەشت دەقیقە.. لە یەك رۆژدا، دەریخست كە گەلانی ئەمریكا، هەناویان لێوڕێژی زوخاوەو سێ‌ مانگی كۆرۆناش، ئەو زوخاوەی جۆش جۆش داوە، تەنها ئەو هەشت دەقیقەیەی دەویست، كە ئەمریكایەكان قینی پیرۆزیان بتەقێننەوە. هەشت دەقیقە، بۆ ئەمریكاو بۆ ژیان‌و بۆ دونیای جەنجاڵی سیاسەت، هیچ نییە. بەڵكو هەشتا ساڵیش بۆ مێژوو هەناسەیەكی كورتە. بەڵام، كاتێك روداوەكان، لە كورەی هەناوی رای گشتیدا جۆشی دەرونی دەخۆن‌و بۆ دەرەتانێك دەگەڕێن چەشنی گڕكان بتەقنەوە، نەك هەشت، بەڵكو دەقیقەیەكیش بەسە، گەلان دژی دەسەڵاتەكان راپەڕن!! كات، هەموو كاتێك، بە یەك پێوەر ناپێورێ. بەڵكو هەروەكو تیۆری رێژەیی پێویستە سەیری كات بكرێ‌. راستە كات هەر كاتە. بەڵام لە تیۆری رێژەییدا، زەمان‌و زەمینە، كات‌و جوڵە، كات دەگۆڕن، بۆ نموونە: مرۆڤ، دەقیقەیەك لەناو ئاگردا بێ‌، كاتەكەی لێ ناڕوات. بەڵام لە سەر كانیاوێكی سازگاری سێبەرداردا دانیشێ‌،  كاتژمێرێكیشی لێ بڕوات، ئاگای لەخۆی نییە. ئەم تیۆرە رێژەییە، لە دونیای سیاسەتیشدا دروستە. كاتێك كێشەی ئابوری، سیاسی، كۆمەڵایەتی‌و سایكۆلۆژی، لە هەناوی رای گشتیدا، پەنگی نادادپەروەری دەخوات‌و مەترسیەكی گەردونی وەكو كۆرۆناش، فشاری فیزیكی رۆدەچێنێ‌، دۆخی زلهێزێكی وەكو ئەمریكاش، لە هەشت دەقیقەدا دەهەژێنێ‌. ئەمریكا، دوو سەدە و نیوە سەربەخۆیە. (230) ساڵە دەستوری هەمیشەیی هەیە. چوار ساڵ تێناپەڕێنێ‌ هەڵبژاردن نەكات. لە هەڵبژاردنیشدا، گزی ناكرێ‌. یاسا سەروەرە. زلهێزە. یەكێكە لە زەنگینترین‌و رەنگینترین وڵاتانی سەر ئەرز. لە دەیان وڵاتدا، بنكەی سەربازی هەیە. بە چەكی ئەتۆمی دەتوانێ‌ سەر ئەرز بكاتە مەرگەسات. دیموكراسی‌و ئازادی لەوپەڕیدایە. ژێرخانی ئەوەندە تۆكمەیە، لە سێ‌ مانگی كۆرۆنادا، دەیان ترلیۆن دۆلاریان سەرف كردووە، پێیانەوە دیار نییە. كەچی ئەم وڵاتە زلهێزە، پۆلیسێكی هەڵە دەكات‌و هاوڵاتیەك دەكوژێ‌.. دەهەژێ‌. ئەم هەشت دەقیقەیە، سەعاتێكی بیست ساڵەكەی ماركس بووە. ئەگەر ئەو روداوە، بە وڵاتانی لەمەڕ كوردستان بەراورد بكرێ‌، هەقوایە، هێزە سیاسیەكان‌و حكومەتی كوردستان، واقیان لە دۆخی ناوخۆ وڕ بمێنێ‌. كوردستان.. هێشتا هەرێمێكی فیدراڵە. بە بودجەی عێراق بەڕێوەدەچێ‌. یەك دۆلار پاشەكەوتی نییە. كیلۆیەك ئاڵتونی پارسەنگی دراویشی نییە. دەستوری نەنوسیوە. یاسا سەراپا سەروەر نییە. حكومەت قەرزاری پاشەكەوتی چەندین مانگی موچەخۆرانە. گەندەڵی بۆگەنی بەرزبۆتەوە. هێزو دەستەی گەندەڵپارێزی تەراتێن دەكەن. هەلپەرستان فەیسبوكیان گەرم‌وگوڕە! هەژاران هەژارتر بون. بێمتمانەیی قوڵتر بۆتەوە. لایەنی كەمی راستگۆیەتی لەناو لایەنە سیاسیەكاندا نەماوە. ماستاوچیەكان قەزوانیان لە بازاڕ نەهێشتووە بۆ ماستاوی سەروی خۆیان!! بۆیە، هەتا دێت، دابڕانی مەترسیدار لەنێوان خەڵك‌و حكومەت رودەدات. لە دۆخێكی ئاوادا، هەستی برینداركراوی خەڵك، لەسەر چزە. لەئەمریكادا، بە ناهەق كوشتنی هاوڵاتیەك قینی خەڵكەكەی بتەقێتەوەو هیچ بەربەستێك رێگای راسانیان لێ نەگرێ‌، ئاخۆ، لە كوردستانێكدا، كە لایەنی كەمی ئەو بەربەستە ئابوری، دەستوری، سیاسی، دەسەڵاتدارێتی‌و سیستەمی دیموكراسییەی ئەمریكای نەبێ‌، تاقە روداوێك، چی لە دۆخە قەیراناویەكەی كوردستان دەكات؟ دۆخ لە كوردستاندا دەكوڵێ‌. كەچی كۆبونەوەیەكی متمانەبەخشی نێوان لایەنە سیاسیەكان، لە پەرلەمان، لەگەڵ عێراق، چارەسەری موچەو بودجە، لەئارادا نییە. بەش بەحاڵی مەلا بەختیار، ئاوات ناخوازم روداوێكی بچوكی نەخوازراویش، لەم نیشتمانەم روبدات. بەڵكو ئومێدم وایە، چارەسەر بۆ كێشەكان، لەپێشەوەدا، قەیرانی ئابوری بدۆزرێتەوە. بەڵام ئەگەر دۆخەكە بە چارەسەرنەكراوی بمێنێتەوە، نایشارمەوە، هیچ دەستەبەرێكی سیاسی-كۆمەڵایەتی بۆ ناخی برینداركراوی خەڵك لەكوردستاندا نییە. دوور نییە، ئەمریكا لە هەشت دەقیقەدا بە كوشتنی هاوڵاتیەك هەژابێ‌، لە كوردستاندا، كەمتریش لەو كاتە، روداوێك، روداوی سیاسی نەخوازراو بهێنێتە دی!! تكایە، لەم راستییە تاڵە تێبگەن.. تكایە!!  

سەلاح خدر گەنجێکی تەمەن ٢٠ ساڵ بە ناوی بارش چاکان خەڵکی ناوچەی ئاگری باکوری کوردستان بەهۆی ئەوەی گوێی لە گۆرانی کوردی گرتووە، شەوی ڕابردوو لە گەڕەکی ئالسانجاکی شاری ئەنقەرە لەلایەن ٣ ڕەگەزپەرستی تورکەوە هێرش کرایە سەری و بەچەقۆ کوشتیان. بەپێی داتا ناوخۆیی و نێودەوڵەتیەکان فاشیزم و نەژادپەرستی و دەمارگیری ئاینی لەماوەی ١٨ ساڵی دەسەڵاتداری ئەردۆغاندا بەشێوەیەکی لە تورکیا هەڵکشاوە کە ئیدی لە غەیرە تورک و موسوڵمانی سونیی هیچ نەتەوە و باوەڕێکی دیکە ئاسایشی ژیانی مسۆگەر نییە، مەگەر ئەوانەی نکۆڵی لە نەژاد و باوەڕی خۆیان بکەن، لەپێشدا کورد دوای ئەرمەنیەکان، عەرەب، مەسیحی، عەلەوی و ئێزدی لەژیر هەڕەشەی جدی تورکە ڕەگەزپەرستەکاندان، ڕۆژانە هێرش دەکرێتە سەر خۆیان و جێگا پیرۆزەکانیان. ئەردۆغان لەساڵەکانی سەرەتای حوکمڕانیدا بۆ پتەوکردنی دەسەڵاتداری خۆی هەڵمەتێکی تاکتیکی بەناوی کردانەوەی کوردی دەستپێکرد، تا ئەوەی قاچی داکوتا، ئیدی دەمامکەکەی فڕیدا و ڕووی ڕاستی خۆی (فاشیزمی کەسک)ی دەرخست لەگەڵ ڕەگەزپەرسترین حزب لەمێژووی تورکیا (پارتی نەتەوەیی تورکیا - مەهەپە) و ئەرگەنەکۆن و دەوڵەتی قوڵ و چەتە و مافیاکان یەکیان گرت و لەڕێی گۆڕینی یاسا و دەستورەوە دەستیان بەسەر تورکیادا گرت. ئەردۆغان بەدروشمی هەموو شتێک لەپێناو تورک و تورکیادا، پەیماننامەی میساقی میللی و گەڕانەوە بۆ سنورەکانی عوسمانی هێنایە ڕۆژەڤەوە، لە هەوڵی داگیرکردنی کۆبانێ لەڕێی چەتەکانی داعشەوە و پاشان داگیرکردنی ڕاستەوخۆی عەفرین و سەرێکانی و گرێ سپی و کاولکردن و کۆمەڵکوژی ناوچەکانی سوری ئامەد، جیزرە، سلۆپی، کاربۆران و چەند دەڤەری باکوری کوردستان، دەستوەردان لە کەرکوک و موسڵ، کردنەوەی بارەگای سەربازی نوێی لە نزیک موسڵ و هەرێمی کوردستان، دروستکردنی هێزی چەکداری پڕۆکسی لە تورکمان و سونەکانی عێراق و ناردنی هێز بۆ سوریا و لیبیا پیلانە مەترسیدارەکەی کرداری کرد. بەردەوام لەڕێی میدیاکانی تورکیا کەدوای سیناریۆی کودەتای تەموزی ٢٠١٦ لەلایەن ئەردۆغان و هاوکارەکانیەوە وەک سوپا دەستی بەسەرداگیراوە، ژەهری نەژادپەرستی لەناو کۆمەڵگادا بڵاودەکرێتەوە، هونەرمەندانیش لەڕیی گۆرانی و فیلمەکانیانەوە وەک ئەوەی لە داگیرکردنی عەفریندا بینیمان بوونەتە پارچەیەک لەو پڕۆژەیە، بەپڕوپاگەندەی (هیچ نەتەوەیەک لە تورک پیرۆزتر و شەریفتر نیە، بەختەوەرترین کەس ئەوەیە کە تورکە) بەپێی ڕاپۆرتی ناوەندەکانی لێکۆڵینەوەی ستراتیژی و کۆمەڵایەتی ئاستی ڕەگەزپەرستی لە تورکیا بۆ لەسەدا ٢٠٠ بەرزکراوەتەوە و ئەو فکرە مەترسیدارە سنورەکانیشی تێپەڕاندووە و تورکەکانی ئەوروپا و وڵاتانی دیکەشی لەخۆیدا کۆکردوەتەوە، لەو ڕێیەوە خۆیان لە دەسەڵاتداریدا هێشتوەتەوە. میدیای لغاوکراوی هەنوکەیی تورکیا بەئاستێکی زۆر فکر و بۆچوونی کۆمەڵگای داگیرکردووە و سیستەماتیک ئاڕاستەی دەکات. بەتایبەت دوای سیناریۆیی کودەتاکە هەزاران دەنگی ناڕازیی تیرۆرکران یان خرانە زیندانە و هەزارانی دیکە ناچاربوون وڵات بەجێبهێڵن. ئەردۆغان لەڕێی حەسەن خەیریەکانی حکومەتی هەرێمەوە چەقۆی تورکی خستوەتە سەر ملی گەلی کورد و هەوڵی قوربانی کردنی دەدات، ڕۆژانە بارەگای نوێی سەربازی دەکاتەوە و خاک داگیر دەکات، بۆردومان کۆمەڵکوژی ئاشکرا دەکات، هێڵە ئیخوان موسلمینە کوردەکانی باشووریش پرسی چارەنوسازی نەتەوەیی کوردیان لەهەستیارترین سەردەمدا کردوەتە قوربانی هێڵی دەمارگیری ئاینی سونیی گوایە ئەردۆغان محەمەد مەهدی سەردەمە و پێشەنگایەتی مانەوەی ئەو هێڵەیان بۆ دەکات بەرامبەر خاچپەرست و رافزیەکان هەربۆیە بێپەردە پشتیوانی ئەو ڕەگەزپەرستیە خوێناویەی تورکیا دەکەن و فتوای بۆ دەدەن. ئەردۆغان سودی لە پەرتەوازەیی و ناکۆکی نێوماڵی کوردی بینیووە، هەربۆیە تاکە ڕێگەی بەرەنگاربوونەوەی ئەو فاشیزمە مەترسیدارە یەکبوونی نەتەوەییە ڕێگەی دووهەم نیە...