پەیكار عوسمان - تەسەوف خاکیبوونەو عیرفانیش زانینی ئەوەیە کە ئەو خاکیبوونە خودی ژیانە. خاکیبوون مەبەستم هەژاری و پشتکردنە دنیا نیە. مەبەستم ئەوەیە کە مادەو پێگەو ناوبانگ و هەر شتێك کە هەتە، نەبن بە خۆت. بەڵکو خۆت جیاو سەربەخۆبیت لەو شتانە. ئەو سەربەخۆییەش تەسەوفەو زانینی ئەوەشی کە تۆ بۆ ئەو سەربەخۆییە هەیت و بەو سەربەخۆییە هەیت، ئەوەش عیرفانە. - تەسەوف خۆشەویستییەو عیرفان بێمەرجیی خۆشەویستییە. بێمەرجیی یەعنی ئەو خۆشەویستییە سنوری دین و نەتەوەو خێڵ و تەریقەت ناناسێ و سەرئەکەوێ بەسەر جیاکارییەکاندا. ئاخر خۆشەویستیی کە مەرجداربوو، ئیتر خۆشەویستی نامێنێ و ئەبێتە شتی تر. - یەعنی جیاکاری و خۆشەویستی پێکەوە نایەن و ئەوەی لەگەڵ جیاکاریدا یەت ڕقە نەك خۆشەویستی. کە بە شتێك سنورت جیاکردەوە بۆ دوو تەرەفی (خۆمانەو غەیرە)، ئیتر ئەوەی لەگەڵ خۆمانەکەیا هەتە تەعەسوب و بەرژەوەندیە نەك خۆشەویستی. ئەوەشی لەگەڵ غەیرەکەدا بۆت دروستئەبێ ڕق و حەساسیەت و کێشەیە نەك ئاشتی و پێکەوەژیان. دەی تەسەوف و عیرفانیش ڕێك ئەوەیە کە ئەم شتانە نەبێت، نەك ئەوەی خۆی بەشێكبێ لەم یارییە! - تەسەوف چاکبوونە، عیرفانیش زانینی ئەوەیە کە چاکبوون لەناو جەهل و کۆیلایەتیدا ڕووناداو تەنیا لەناو هۆشیاریی و ئازادیدا ڕووئەدا. ئاخر جەهل و کۆیلایەتی پاکێجێکەو هۆشیاریی و ئازادییش پاکێجێکە. ئازادییش ئازادبوونە لەهەر فۆڕمێك کە لە قاڵت بدا. مەسەلەن سۆفی ئەوەیە کە خۆی نازانێ سۆفیەو تۆش نازانیت کە سۆفییە. عارف ئەوەیە کە تۆ نازانی عارفەو خۆشی نازانێ کە عارفە. خۆ ئەگەر شتانێك نیشانەی تەسەوف و عیرفانبن و دیاربن، کەواتە تۆ ئەکەویتە ناو قاڵب و ئەو شتانە لە قاڵبت ئەدەن و ئیتر تۆ ئازادنیت. نەمانی پێشمەرجی ئازادیش، لە ئەساسەوە جەوهەری تەسەوف و عیرفان هەڵئەوەشێنێتەوە! - یەعنی تەسەوف و عیرفان و ئیمانداریی بەگشتی، شتێکی تەواو فەردی و نادیارەو ئەوەیە کە خوا خۆی ئەیزانێ، نەکئەوەی ڕێوڕەسم و شتانێکی دیاربن کە جەماعەتی پێ دروستبکەیت و خۆتی لە جەماعەتێکی تر پێجیابکەیتەوە. - جا کێشەی تەریقەت و تەسەوف و دینداری تەقلیدی، ئەوەیە کە ئەم فۆڕم و قاڵب و سنورەی هەیەو ئینسانەکان دابەشی گروپی جیا ئەکەن و لەگەڵ یەکدا گیرۆدەی کێشەو ڕقیان ئەکەن، وەك ئەوەی کە لەنێوان قادری نەقشبەندییەکاندا هەیە. لەکاتێکا ئەسڵی ئەو شتەکە فەردییەو بۆ خۆشەویستییە نەك بۆ گروپ و ڕق و جیاکاری! - یەعنی هەر تەنیا بوونی فۆڕم و تەقلیدو قاڵب و سنورو گروپ، نیشانەی ئەوەیە کە ئەو شتە خۆی نیەو شتێکی ترە. تەسەوف و عیرفانی ڕاستی نیەو موزەییەفەکەیەتی. ئاخر ڕاستییەکە ئەو زانینە فەردییەیە کە مرۆڤەکان یەکسانن. بەڵام گاڵتییەکە ئەو وەهمەت لا دروستئەکا، کە ڕێگاکەی تۆ پیرۆزەو جەماعتی تۆ جیاو بەرزترە لەوانیتر. ئەم ڕێگا جیاو پیرۆزەش شێخی هەیەو ئەو هێناویەتی، کەواتە شیخیش بەرزترە لە تۆ. بەمجۆرە شتەکە لە دوو لاوە لە مەبدەئی یەکسانی ئەداو سەردەست و بندەست بەرهەمئەهێنێ. - تەسەوف و عیرفان ئازادبوونی فەردی ئینسانە لە مادەو غەریزەو حەزی زاڵێتی.. بەڵام ئەوەی کە هەیە شێخانی تەریقەت خۆیان دیلی ئەم شتانەن و ئەم جانبەی خۆشیان لەسەر حسابی دیلکردنی ئەوانیتر تێر ئەکەن. یەعنی بە دیلی دیلی بەرهەمئەهێنن لەکاتێکا ئەسڵی شتەکە ئازادییە! - تەریقەت پێتناڵێ دەسی کەس ماچمەکە، پێت ئەڵێ بەس دەسی شێخی خۆت ماچکە! تەریقەت پێتناڵێ خۆت سەربەست و مەوزوعەکەیت، پێتئەڵێ حەزرەتی شێخ سەردارو مەوزوعەکەیەو تۆش شوێنکەوتەو کۆیلەو ژێردەست! تەریقەت پێتناڵێ لەناو ئازادیدا چاکە بکە، پێتئەڵێ لەناو تەکێدا خێربکەو پارەکەت بێنە بۆ ئێرە! - تەریقەت پێتناڵی تۆ بە دەستگرتن بە چاکەوە براوەیت، پێتئەڵێ تۆ بە دەسگرتن بە تەریقەتەوە براوەیت. تەریقەتت بۆ یەکسان ئەکا بە خودی چاکە. لەکاتێکا چاکە خۆی خۆیەتی و هیچ شتێکی تر ئەو نیە. خۆشی هەر ئەوەیە کە ناوەوەی خۆت پێتئەڵێ چاکە، نەك ئەوەی کە لەدەرەوەی تۆدا ناونراوە چاکەو تۆی پێ ڕاوئەکرێ. چاکە ئەوەیە کە لەناو هەمووماندا یەکەو هەموومان بە چاکەی ئەزانین وەکو عەدالەت و ڕاستگۆیی.. نەكئەوەی کە جیایەو هەریەکەو هی خۆی هەیە، وەکو دین و مەزهەب و تەریقەت. - جا ئەوە بەس حاڵی تەریقەتی سۆفیگەری نیەو حاڵی هەموو حیزب و ئایدۆلۆژیاو مەدرەسە سیاسی و کۆمەڵایەتی و دینیەکانەو هەموویان لە شوێنێکدا هەر گرگنیی و ناخۆتیان لە تۆ ئەوێ. تۆش لە هەموویان شتی جوان وەرگرەو لە هیچیشیاندا خۆت لە دەست مەدە. چونکە تۆ خۆت مەوزوعەکەیت و ڕێگاو تەریقەتی ڕاستەقینە لە خۆتدایە. کە خۆتت ونکرد ئیتر تەریقەتی ڕاستەقینەت ونکردوەو ئەوەی کە ئەمێنێتەوە هەر تەریقەتی وەهم و درۆیە. ئەو تەریقەتەش کە لە خۆتدایە هۆشیارییەو دۆخی هۆشیارییش دۆخی ناتەریقەتە. ئەوەیە کە هیچ شتێك لە قاڵبت نەداو تۆ لەناو ئازادیدابیت! - جەدەلێك هەیە لەسەر ئەوەی کە زەردەشت پێغەمبەربوو یان فەیلەسوف یان هەر پیاوچاکێك.. لەکاتێکا ئەمانە هەمووی هەر یەکەو زەردەشتیش هەرسێکیانە. ئاخر ئەمانە هەمووی هەر بۆ چاكبوونەو چاكبوونیش هەر ئەوەیە کە زەردەشت وتی. (بیری چاك گوفتاری چاك کرداری چاك). بۆ مەگەر سوکرات بۆچی فەیلەسوفەو سۆفستایی نیە؟ بێگومان هەر لەبەرئەوەی کە گوفتاری چاکی ئەو، یەکانگیرە لەگەڵ دوو ڕەگەزەکەی ترداو بیری چاکی لە پشتەوەیەو کرداری چاکیشی بەدوادا هاتووە. نەکئەوەی هەر وتەی باقو بریقبێ و پەیوەندییەکی بە بیری چاك و کرداری چاکەوە نەبێت! - لەڕاستیدا دین و سیاسەت و فەلسەفەو هونەرو عیرفان و تەسەوف و ئینسانییەت.. ئەمانە لە هۆشیاریدا هەموویان یەکن و هەر بۆ جوانیی و چاکەن. بەڵام هەمووشیان لە جەهلدا شتی ترن و بۆ شتی ترن. کەواتە تاکە تەریقەت هۆشیاریی تۆیەو هۆشیاریی تۆش هەر بێتەریقەتی و ناتەریقەتە.

د.كامه‌ران مه‌نتك هه‌نگاوێك بۆ كه‌مپینێكی سه‌رتاسه‌ری، كه‌ هیوادارم هه‌موو تاكێكی كورد به‌م ئه‌ركه‌ نیشتیمانیه‌ هه‌ڵسێت  هه‌موو ساڵێك كاتێك به‌رهه‌می ناوخۆ پێده‌گات، كێشه‌ی به‌بازاڕكردنی ئه‌و به‌رهه‌مانه‌ دێته‌ به‌رباس و دیمه‌نی‌ ئه‌و جووتیاره‌ بێئومێدو ره‌نج به‌خه‌سارانه‌ی به‌دیار به‌رهه‌مه‌كانیانه‌وه‌ دانیشتوون، دووباره‌ ده‌بێته‌وه‌، هه‌میشه‌ ره‌خنه‌ له‌ حكومه‌تیش ده‌گیرێت، كه‌ ناتوانێت ئه‌و كێشانه‌ چاره‌سه‌ر بكات، به‌بێئه‌وه‌ی بزانین هه‌ندێك كێشه‌ی گه‌وره‌ هه‌یه‌ به‌ هه‌نگاوی بچووك چاره‌سه‌ر ده‌كرێت، بۆ نمونه‌ كاتی خۆی هیچ كه‌سێك دۆشاوی ته‌ماته‌ی نه‌ده‌كڕی، كه‌لتوورێكی هینده‌ جوان له‌ ئارادابوو، كه‌ خه‌ڵك پێیان وابوو، دۆشاوی ته‌ماته‌ی قووتووكراو شتێكی پیس و قێزه‌ونه‌و ئه‌وانه‌ی به‌كاریانده‌هینا ژماره‌ی ئێجگار كه‌م بوو، له‌ جیاتی ئه‌وه‌ كاتی رنینه‌وه‌ی ته‌ماته‌ هه‌ر ماڵه‌ی چه‌ند سندووقێك ته‌ماته‌ی ده‌كڕی و هه‌ندێكی وشك ده‌كرده‌وه‌، كه‌ پێیان ده‌گوت له‌تكه‌ ته‌ماته‌وه‌و بۆ زستانیان هه‌ڵده‌گرت، به‌شێكی تریشیان ده‌كرده‌ دۆشاوی ته‌ماته‌، ئه‌گه‌ر له‌و ماوه‌یه‌دا سه‌یری سه‌ربانی ماڵه‌كانت بكردبوایه،‌ به‌ڕێز سینی پڕ له‌ دۆشاوی ته‌ماته‌ت ده‌بینی له‌ ته‌ك یه‌كدا دانرابوو دیمه‌نێكی جوان و دڵڕفێنی به‌و سه‌ربانانه‌ ده‌به‌خشی، ئه‌مه‌ بۆ زۆر له‌ به‌رهه‌مه‌كانی تریش گونجاوو له‌باره‌، بۆیه‌ به‌باشی ده‌زانم له‌ لایه‌ك وه‌ك یارمه‌تیدانێك بۆ جووتیاری كورد و به‌رده‌وام بوونی پڕۆسه‌ی پشتبه‌ستن به‌ به‌رهه‌می خۆماڵی، له‌لایه‌كی تر بۆ پاراستنی ته‌ندروستنی خۆمان و دووركه‌وتنه‌وه‌ له‌و له‌قووتوونراوانه‌ی، كه‌ له‌ده‌ره‌وه‌ بۆمان دێت و كه‌س نازانێت چۆن به‌چ شێوه‌یه‌ك دروست كراون، ئه‌و كه‌لتووره‌ جوانه‌ زیندووبكه‌ینه‌وه‌، دیاره‌ به‌شێكی زۆری ئه‌و به‌رهه‌مه‌ له‌قوتوونراوانه‌، له‌و ده‌وڵه‌تانه‌ دێت، كه‌ خۆیان به‌ دوژمنی باوه‌كوشته‌ی كورد ده‌زانن و وه‌ك شه‌ڕێكی بایۆلۆژی هه‌موو گومانیكی خراپیان لێده‌كرێت، بۆیه‌ پێویسته‌ ئه‌و كه‌لتووره‌ زیندوو بكه‌ینه‌وه‌و خۆمان فێربكه‌ین له‌ بازاڕیش تا به‌رهه‌مه‌ خۆماڵیه‌كان هه‌بێت به‌رهه‌می بیگانه‌ نه‌كڕین، با هه‌ر حكومه‌ت له‌ پێناو به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی خۆی و فشاری ده‌ره‌كی نه‌توانێت سنووره‌كان دابخات، ئه‌گه‌ر تۆ رۆشنبیری ئه‌وه‌ت هه‌بێت تا به‌رهه‌می خۆمانه‌ هه‌بێت به‌رهه‌می ده‌ره‌وه‌ نه‌كڕیت، ئه‌و كاته‌ ئه‌و به‌رهه‌مانه‌ی ده‌ره‌وه‌، كه‌ به‌ر‌اوردكرنیان به‌ به‌رهه‌مه‌ خۆماڵیه‌كانه‌وه‌ زۆر خراپترن وبه‌هۆی دووری رێگاكان‌ زۆر دره‌نگتر ده‌گه‌نه‌ بازاڕه‌كان، هیچ به‌هایه‌كیان نامێنێت، گه‌لانی پێشكه‌وتوو تا به‌رهه‌می خۆیان هه‌بێت، ئه‌گه‌ر گرانتریش بێت، به‌رهه‌می بێگانه‌ ناكڕن، ئه‌وان دروشمیكی جوانیان هه‌یه‌، ده‌ڵێن جووتیاری ئێمه‌ش مرۆڤه‌و ده‌بێت ژیان بكات و كار بكات، بۆیه‌ بۆ ئه‌وه‌ی جووتیاری كوردیش ژیان بكات و به‌ره‌و پێشه‌وه‌ بچێت، فه‌رموو هه‌رئێستا بڕۆ بازاڕو چه‌ند سنددوقێك ته‌ماته‌ بكڕه‌و خۆت بیكه‌ به‌ دۆشاوی ته‌ماته‌، كه‌ له‌هه‌موو رووێكه‌وه‌ تۆ قازانج ده‌كه‌ی جووتیارانی كوردیش قازانج ده‌كه‌ن، فه‌رموو له‌جیاتی گله‌یی، بڕیابده‌و خۆت كێشه‌كه‌ چاره‌سه‌ر بكه‌.

  بەهرە حەمەڕەش غەدرێكی مێژووییە، كە كوردستانی باشور بەشێكە لە عێراق، كورد خاوەن سەدەیەك خەبات و قوربانیدانە بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەو نەخشە داگیركاری و دابەشكارییە، كە دەوڵەتە داگیركارەكان بە یارمەتی زلهێزەكان دەیپارێزن. ئەزمونی كوردستانی باشور وێڕای تەراتێنی موخابەراتانی وڵاتان و جۆرەها هەوڵ بۆ تێكدانی تا ئێستا بە هەموو كەموكورتییەكانەوە ماوە. پێموانییە كوردێك ئاگارداری مێژوو و نەهامەتییەكانی ئەم نەتەوەیە بێت، حەز بە تێكچوونی بكات، چۆن دوژمنان بە مەترسی بۆ سەر داگیركاری خۆیانی دەزانن كوردی پارچەكانی تریش بە جێی ئومێدی دەبینن. ئێمە كە بەهۆی ئەم غەدرە مێژووییەوە، تا ئێستا وەك بەشێك لە عێراق حسابمان بۆ دەكرێت، بێگومان هەموو دۆخێكی ئیداری، سیاسی، ئابوری و ئاینی كاریگەری لە سەرمانە. هەتا گەندەڵی لە رووی گەندەڵی ئیداریشەوە. وێڕای ئاستەنگ و مەترسییەكان، كورد لە رێگەی ریفراندۆمەوە سەركێشی جیابوونەوەی كرد، بەڵام دیسان غەدری نێودەوڵەتی و گرفتی ناوخۆیی نەیهێشت بە ئاكام بگات. ئەم پارچەیەی كوردستان كە بە سەدساڵ خەبات، ئەنفال و كیمیاباران رزگاركرا، ئێستا كەوتۆتەوە بەر تەماحی هەڵوەشاندنەوە و لە باربردنی ئەو كەمە ئازادییەی كە هەیە. بێ گومان ئەم هەوڵانە بەهۆی ناكۆكی سیاسی ناوخۆیی و عەقڵیەتی رق و تۆڵەسەندنەوە لە یەكتر هەڕەشەكە توندتر دەكات، و نابێ چیتر كورد بەردەوامیی بە پەرتەوازەیی بدات، و لە هەركاتێك زیاتر كورد پێویستی بەیەكڕیزی و وەستانەوە بەرامبەر هەڕەشەكان، هەیە. خۆشبەختی ئەوەیە، كە وێڕای جیاوازییەكان بە شاهیدی هەموو لایەنەكان، ئەمڕۆ دەزگا و نەوایەكی نیشتیمانی هەیە، كە وێڕای بەربەست دروستكردن بۆ هەوڵەكانی هێشتاش خەمسارد نییە لە هەوڵدان بۆ یەكڕیزی و دەكرێت ببێتە ئەو ناوەندەی كورد لە دەوری كۆببێتەوە، كە ئەویش سەرۆكایەتی هەرێمە. هەوڵەكانی پێشتری سەرۆكایەتی هەرێمیش بەو ئاراستەیە پێمان دەڵێت، تا یەكڕیز بین مەترسییەكان بچوكتر دەبن و چانسی سەركەوتنمان زیاترە. بۆ نمونە سەرۆكی هەرێمی كوردستان رێزدار نێچیرڤان بارزانی، لە گەرمەی خۆپیشاندانەكانی خەڵكی عیراق دژ بە حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی، كاتێك شۆڤینییەكان دەیانویست ناڕەزایی و نەبوونی خزمەتگوزاری بۆ دەستكاریكردنی دەستور بگۆڕن، دەستپێشخەری یەكڕیزی كوردی كرد و هەڵوێستی كوردستانی یەكخست، سەردانی بەغدای كرد و داوای ئاساییكردنەوەی دۆخەكەی كرد و بەهەموو عێراقییەكانی راگەیاند، كێشەی عێراقییەكان خراپی دەستور نییە، بەڵكو جێبەجێنەكردنی دەستورە. دەستپێشخەری سەرۆكی هەرێمی كوردستان بۆ یەكڕیزی كورد لەو كاتەدا بێ بەرهەم نەبوو، جێگری سەرۆكی پەرلەمانی عیراق لە لێدوانێكدا گوتی، هاوكارییەكی گەورەی نوێنەرانی كوردی لە بەغدا كرد. بۆ گفتوگۆكان لە بارەی دەستور و پرسی بودجە، د. سەفار لە فراكسیۆنی پارتی گوتی، ئەم سەردانە كارەكانی بۆ ئاسانكردین. بێ گومان هێزی ئەو سەردانە، لە یەكڕیزی كوردەوە سەرچاوەی گرت. نموونەیەكی تری دەستپێشخەریی نێچیرڤان بارزانی بۆ یەكڕیزی كورد لە دوای وەرگرتنی ئەركی سەرۆكایەتی هەرێم، كە بەباشی شكایەوە، پرسی یەكلاكردنەوەی كاندیدی سەرۆكایەتی حكومەتی عێراق بوو. كاتێ عادل عەبدولمەهدی دەستی لە كاركێشایەوە، جارێكی تر پرسی كاندیدكردنەوەی كەسێك بۆ سەرۆكایەتی حكومەتی عیراق ئاڵۆزی دروستكرد. كاندید هەبوو بە ئاشكرا باسی حساب نەكردن بۆ پێگەی هەرێمی كوردستانی دەكرد و دەیگوت "پشكی كورد بە تەعینات دادەنێت و پرس بە كورد ناكات“. هەندێ پەڕلەمانتاری كورد، وەخت بوو وێنەیەكی پەرتەوازەیی كورد بۆ ئەو كاندیدە بخەنەڕوو، بەڵام سەرۆكی هەرێمی كوردستان پێچەوانەی ئەوەی سەلماند، بەر لە هەموو عێراقییەكانیش پرسی كاندیدكردنی مستەفا كازمی یەكلاكردەوە و پشتیوانی بۆ راگەیاند و هەموو لایەنە سیاسییەكانی كوردستانیش بەیەكڕیزی پشتیوانی هەڵوێستی سەرۆكایەتی هەرێمیان كرد. دیارە ئەمە سەركەوتنەش بۆ گەلی كورد بوو. سەركەوتن بەو مانایە نا، كە مستەفا كازمی خواستی كورد بەدیدەهێنێت و هەموو مافەكانی كورد دەدات، بەڵكو بەو مانایەی یەكڕیزی كورد كۆتایی بەو گەمەیە هێنا، كە هەر رۆژی كاندیدێكی دژ بەكورد و پێگەی كورد لە عێراقدا بهێننە پێشەوە. ئەمەش دەرخەری ئەوەیە، كاتێك بەر لە بڕیاردان خوێندنەوە و حساباتی ورد دەكرێت، ئەنجامی گەورە دەدات بەدەستەوە. بەڵام هێشتاش مەترسییەكان لەجێی خۆیەتی، زەرورەتی یەكڕیزی كوردیش لەجێی خۆیەتی، ئێستا شەقامی عیراقی پرسیاری لە سەر هەنگاوەكانی كازمی هەیە، ئایا دەبێتە فریادڕەسی عێراق یان دەبێتە دیكتاتۆرێكی تر؟ نابێ كورد پشت ئەستور بەوەی پشتیوانی كازمی بووە، چاودێر و هاوڕانەبێ لە سەر بڕیار و هەوڵەكانی حكومەتی كازمی، ناشزانرێت كە دۆستایەتی كازمی لەگەڵ كورد تاسەرە، یان وەك بەشێك لە عێراقییەكان دەڵێن، دەبێتە دیكتاتۆرێكی تر، ئەوەیان رۆژ و مومارەسەی كاری خۆ دەیسەلمێنێت، یەكڕیزی كورد دەتوانێت لەكاتەك كەبووە مەترسی رایبگرێت، خۆ هەموو سەرۆكوەزیرانەكانی عێراق لەپێش كازمی و لە دوای سەددامەوە، بە پشتیوانی كوردبوون بە سەرۆك وەزیرانی عێرق و بەڵێنی گەورەیان داوە، دواتر هەڵگەڕاونەتەوە و پێچەوانەی بەڵێن و قسەكانیان رەفتاریان كردووە. هۆكارێكی گەورەی یارمەتیدەری ئەوانەش، كە لە بەڵێنەكانیان بەرانبەر بە كورد پاشگەزبوونەتەوە، پەرتەوازەیی كورد خۆی بووە.  بەپێی ئەزمونی كورد، دوور لەوە كە گلەیی لە خەڵكی داگیركار بكەین، زۆرجار كورد خۆی رۆڵێكی خراپی بینیوە، لە جیاتی پشت بەستن بە عەقڵیەتی دیالۆگ و دۆزینەوەی رێگای هاوبەش بیریان لە یەكترشكاندن كردۆتەوە، ئەوەندەی لە وێزەی یەكتردابوون لە وێزەی دوژمندانەبوون. بەداخەوە ئەم ناكۆكی و تۆڵەسەندنە لە خۆدی پارت و لە ناو پارتەكانیشدا بەزەقی بەرچاو دەكرێت! و ئەوەش زۆر كات گواستراوەتەوە بۆ سەر گۆڕەپانی سیاسەتی كورد لە عێراقدا. بۆیە بۆ دەربازبوونمان لەو دۆخەی پێشتر و بۆ نەبوون بەهاوكاری ئەوانەی، كە هەمیشە لە بەڵێنەكانیان بەرانبەر بەكورد پاشگەز دەبنەوە. بۆ ئەوەی لە جێی ئەوە یەك دەست و هێزی فشاربین بۆ جێبەجێكردنی بەڵێنەكانیان، بۆ ئەوەی هەر هەوڵێكی دژ بە كورد بەهەمانشێوەی هەوڵەكانی هەڵوەشاندنەوەی دەستور رابگرین. هەر هەوڵێك بۆ حساب نەكردن بۆ پێگەی دەستوریی هەرێم وەكو خواستی كاندیدەكانی هاوكاتی كاندیدكردنی كازمی هەڵوەشنینەوە، دەبێت كورد یەكڕیزبێت، یەك دەست و یەك هێز بێت. بۆ ئەمەش كورد پێویستمان بە كۆبوونەوەیە لە دەوری دامەزراوەیەكی نیشتیمانی، كە ئەو دامەزراوە نیشتیمانییە سیاسەتی كوردستانی ئاراستە بكات، تا ئەمرۆش ئەو دامەزراوە سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان بووە، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستانیش لە مەراسیمی سوێندخواردنەكەیدا، بەڵێنی دا كە سەرۆكایەتی هەرێم چەتری كۆكەرەوەی هەموو جیاوازییەكان بێت. تا ئەمرۆ لە بەدیهاتنی ئەو یەكڕیزییەدا سەرۆكایەتی هەرێ باشی هێناوە و لایەنەكانیش لە پشتیوانی هەوڵەكانی تا ئاستێكی باش هاوڕابوون، گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە، و ناڕوونی داهاتووی عێراق، دەخوازێت سەرۆكایەتی لە هەوڵەكانی یەكڕیزی بەردەوام بێت و لایەنەكانیش پشتیوانی بن.  

رێبوار کەریم وەلی سیاسەتی کوردستان بارگاوی بووە. وەک سەرەتای شەستەکانی سەدەی رابردووە، بەڵام ھیچ رەبتێکی لەگەڵ رەوتی مێژووی ململانێی جەلالی و مەلاییدا نییە. ھەڵەیەکی کوشندەیە ئەگەر بڵێی ئەوەی ئێستا درێژەی رابردووە. * جەلالیزم تەواو بوو. وەک چۆن مەلاییزمیش تەواو بوو؛ نە پارتیی ئێستا میراتگری رەحمەتی بارزانیی باوکە، نە یەکێتیی ئێستاش فڕی بەسەر دنیابینی و سیاسەتەکانی خوالێخۆشبوو تاڵەبانییە. * تاڵەبانی بە پشتیوانیی بارزانی، گەیشتە ئەو لوتکەیەی کە ھەموو ژیانیی بۆ تەرخانکردبوو. ئەویش وەک بەرھەم ساڵح لە پێناوی گەیشتن بەو شوێنە دەستبەرداری حزبەکەی بوو؛ بەس ئەوەندە بوو نەچووە ناو پارتی! ئەگەرنا نە ھیچ حیسابێکی بۆ سەرکردایەتیی حزبەکەی کرد و نە بۆشی موھیم بوو چەندی لێ پەرتەوازە دەبن لەو یەکێتییەی بە چنگ و نینۆک رایگرتبوو. دیارە یەکێتیشی ھەر بۆ ئەوە بوو. * بەرھەم ساڵح لە رێبازی مام جەلال تێگەیشتبوو. ئادرێسەکەی رووی لە پارتی بوو. بەڵام بە رێگەیەکی قەدبڕ بردیانەوە ناو یەکێتی. دوایی ئەو فەزڵە لەگەڵ خۆیدا دەباتە مێژووەوە کە یەکەم کاربەدەستی باڵای کوردە لە بەغدا کە بێ رەزامەندی و پشتیوانیی پارتی ئەو پۆستەی دەستەبەرکرد. * یەکێتیی ئێستا میراتگری رێبازی نەوشیروان مستەفا و برایم ئەحمەدە ئەگەر خەت رەجعییەکان حیساب نەکەین. ئەوەی یەکێتیی سەردەمیی تاڵەبانیی باوک بەرامبەر بە پارتی پێینەکرا و ئەوەیش کە نەشیروان مستەفا بەرامبەر ھەردوو بنەماڵە پێینەکرا و، خۆی لێ بوو بە بنەماڵە! وەک رەوتێکی سیاسیی جیاواز لە رابردووی خۆی ھاتۆتە مەیدان. * پارتی ھەر چاوەڕێیە و ھەوڵ دەدات تاڵەبانییەکەی خۆی بدۆزێتەوە. زەحمەتە. تاڵەبانییەكان بكەونە گیانی یەکتری(سەرباری ئەوەی کە لەناو پارتی ھەرکەسە وادەزانێ جەلۆی خۆی دۆزیوەتەوە، بەڵام ئەوان وەک یەک پێڕ وان کە ئەگەر یەکیان بێتە دەرێ خۆی و ئەوانی دیکە دەسووتێنێ)،کوڕەکان ئامۆزاکان تەسفییە بکەن و بگەنەوە یەکێتیی دڵخوازی خۆیان، بەڵام راستییەکەی ئەوەیە کە ھەمیشە کوڕەکان مەرج نییە بتوانن جێگەی باوکیان بگرنەوە، دەبینی برازا یان شاگردەکان باشتر و کارامەتر دەردەچن. وەک تورک دەڵێن:"قۆچ لە گوێ درێژتر دەبێ." * خەتمی کەلام ئەوەیە کە رێکەوتنی نێوان پارتی و یەکێتی ئەوکاتە روودەدات کە ئەو دوو بەشەی پارتی و یەکێتی کە لەسەر حیسابی تەسعید و دژایەتیی یەکتری کاردەکەن، رێکبکەون یان لانیکەم کەمێک ئەھوەن ببنەوە. کوڕانی تاڵەبانی بۆ مانەوە لە حوکمڕانیدا پێویستیان بە پاڵپشتیی ئێستای سەرکردایەتییەکەیانە کە ھەر دەققەیەک حەز بکات دەتوانێ کودتایان بەسەردا بکات. * پارتی لەم فەوزایە یان تەسعیدە کەمێک کاتی دەست دەکەوێ، بەڵام بۆ جەلۆیەکی دیکە عومری نوحی پێویستە. ئەو سێکوچکەیەی ئەمڕۆ تەمسیلی واقعی سیاسیی زۆنی سەوز (نەک رەنگاوڕەنگ)دەکەن، دەبێ ھەرسێکیان وەک یەک مامەڵەیان لەگەڵدا بکرێت. ئەگەرنا نەک ھیچ چاکسازییەک مەیسەر نابێ، بگرە دەرھاوێشتەی خراپتری لێ دەکەوێتەوە. * پارتییەکان بە مام جەلالیان دەگووت جەلۆ

گۆران عەلی کەریم یەکێک لەو رەخنانەی کەلەسەرۆککۆمار دکتۆر بەرھەم دەگیرێت، ئەوەیە هیچی بۆ کەرکوک و کورد نەکردوە. ئاشکرایە کارکردن لەسەر دۆزی کوردو بەتایبەتی کەرکوک، جاران زۆر ئاسانترو لەبارتر بوو تا ئێستا، چونکە ئەوکاتە، نەکورد دەستی لەتاڵانی نەوتی کەرکوک هەبوو، نە خەڵکی کەکوکیش بەکوردەکانیشەوە بێزاری سیاسەتی حزبی کوردی نەبببون، هەرچۆنێک بێت، خەڵکانێک هەن هەمیشە دەیانەوێت شکستی  خۆیان بخەنە ملی ئەوی ترـ رەنگە ئەمەش بەشێک بێت لەوە.  هەرکەس شارەزای دۆخی سیاسی عێراق و کوردستان بێت، باش لەوە تێدەگات کەرەنگە ئاسان نەبێت وا بەئاسانی ئەو ھەموو ھەڵە سیاسی و ستراتیژیەی لەرابردودا کراوە راست بکرێتەوە، بەڵام موستەحیلیش نییە، ئەوە پانتاییەی کە دکتۆر بەرهەمیش ئیشی تیادا ئەکات، ئەو موستەحیل نەبوونەیە کە بەئیرادەوە لەسەری راوەستاوە. لەدوای ریفراندۆم و لەدەستدانی بەشیکی زۆری ناوچە کوردنشینەکان بەردەوام ھەوڵ بۆئەوە دەدرێت پێشمەرگە بگەڕێتەوە بۆ ئەو ناوچانە کە پێشتر لەبندەستی پێشمەرگە بوون یان هێزی هاوبەشیان لێبووە، ھەڵبەتە وەفدی ھەرێم ھەوڵی ھەبوە بەڵام ئەم ھەوڵانە بەبێ بونی هەوڵەکانی سەرۆککۆمار ئەنجام نەدەدرا، هەوڵەکان لەکۆشکی کۆمارەوە بزوێنەری خواستی گەڕانەوەی ھێزی پێشمەرگە بوو، بەدەر لە ئەقڵیەتی پۆپۆلیستی و سیاسەتی خۆم و خۆم، سەرۆک کۆمار لەسەر چەندین دۆسییەی گرنگ کار دەکات، بەڵام تیمەکەی نایانەوێت وەک منەت لەمیدیاکانەوە باسی بکەن، بەتایبەتی ئەرکەکان قورسن و رێگریش زۆرە، هەروەک ئەوەی  تائێستاش لەمپەر لەبەردەم ئەم گەرانەوەی پێشمەرگە بۆ هەندێک ناوچە ماوە. هەوڵەکانی دکتۆر بەرھەم لەحکومەتی عێراقی بۆگەرانەوەی ھێزی پێشمەرگە وەک پێویستیەکی سەربازی و راگرتنی هاوسەنگی وایە بۆ پارێزگاری کردنی خاکی کوردستان و پاراستنی خەڵکەکەی لەدەستی توندرەوانی داعش، لەرابردوودا بەداخەوە ھەرێمی کوردستان نەتوانی کیانێکی سەربەخۆ بۆخۆی دروست بکات، نەشیتوانێ پەیوەندیەکی باش و تۆکمەی لەگەڵ بەغداد هەبێت، ئەمەش ئەرکی سەرۆک کۆمارو نوێنەرانی کوردی لەبەغداد قورستر کردوە، بەتایبەتی کەئێستا بەغداد باش ئەزانێت، کورد لە بەهێزییەوە نییە کە رووی لە رێککەوتن کردوە، بەغدادیش جگەلە کێشەکانی خۆی، توانا ئابورییەکەی بەجۆرێکە، خۆی بەدوای دەریچەیەکدا دەگەرێت بۆ رزگار بوون، ئەوەی لەو پێناوەشدا سەرۆک کۆمارە کوردەکە پێشکەشی کردوە، جێگەی بایەخی ناو خۆو دەرەوەیە، بۆیە هەقوایە چیتر لایەنەکان واز لەو رەخنە بێ ناوەرۆکانە بهێنن، کە ئامانج لێی شانخاڵی کردنەوەی بەرپرسیارێتییە و هۆکارێکن بۆ دارمانی زیاتر و ماڵوێرانکردنی خراپتر.  لەرابردوودا بەشێکی زۆر لەنوێنەرانی کورد لەبەغداد ھەوڵێکی زۆریانداوە تا ھەولێرو بەغداد بگەنە رێکەوتن، لەم پرسەشدا سەرۆککۆمار راستەوخۆ بە بەرپرسانی حکومەتی گوتوە کە نابێت موچە و قوتی ھاوڵاتیانی کورد بکرێتە کارتی فشاری سیاسی، بەڵام ناهەقیشە گەر ئێمەی کورد هەموو کێشەو گرفتەکان بخەینە مللی ئەوی دی، هەرچەندە هیچ شتێک پاساوی برینی مووچەی نییە، بەڵام لایەنی هەرێمیش ئەوەندە کەموکورتیان هەیە، کە نەک هەر بوونەتە هۆی دەستوپێ گرتنی سەرۆک کۆمارو نوێنەرانی کورد لەبەغداد، تەنانەت بووتە هۆی لاوازی کارتەکانی دەستی شاندی کوردیش لەبەغداد، لەوەش خراپتر سەرباری هەموو ئەو گرفتانەی کە هەیە، کەمووکورتیەکانی ناوخۆی ئیدارەو حوکمرانی هەرێم وایکردوە، نەتوانرێت یەک گوتاری جەماوەری و حزبیش لەبەرامبەر بەغداد دروست ببێت

د. ئەنوەر فەرەج  له‌باره‌ی (قه‌واره‌ و رژێمی حوكمڕانی و حكومه‌ت)ی هه‌رێمه‌وه‌ بۆ داڕشتنی چوارچێوه‌ی تیۆری بۆ بابه‌ته‌كه‌ له‌ زانستی سیاسیدا ده‌گه‌ڕێمه‌وه‌ بۆ پرۆفیسۆر (پاتریك ئۆنێڵ، Patrick H. O'Neil) نووسه‌ری كتێبی (بنچینه‌كانی‌ سیاسه‌تی به‌راووردكاریی، Essentials of Comparative Politics) كه‌ جیاوازیه‌كی گرنگ ده‌كات له‌ نێوان سێ چه‌مكی (ده‌وڵه‌ت، رژێم، حكومه‌ت)دا، به‌م شێوه‌ی خواره‌وه‌: یه‌كه‌م: (ده‌وڵه‌ت، State): ده‌وڵه‌ت قه‌واره‌یه‌كی یاسایی و سیاسییه‌،‌ ده‌زگا‌یه‌كه‌ مافی قۆرخكردنی به‌كارهێنانی هێزی هه‌یه‌ له‌سه‌ر هه‌رێمێكی جوگرافی دیاریكراو، واته‌ خاوه‌ن سه‌روه‌رییه‌. ده‌وڵه‌ت دابینكه‌ری ئاسایش و جێبه‌جێكاری یاساكان و پارێزه‌ری مافه‌كان و یه‌كلاكه‌ره‌وه‌ی ناكۆكیه‌كانه‌‌ له‌ كۆمه‌ڵگادا له‌ رێگه‌ی دامه‌زراوه‌كانی سوپاو پۆلیس و دادگاو باج و چاودێری كۆمه‌ڵایه‌تیه‌وه‌. واته‌‌ ده‌وڵه‌ت دامه‌زراوه‌یه‌كی شه‌رعی و به‌رده‌وام و پێویسته. دووه‌م: (رژێم، Regime): كۆمه‌ڵێك یاساو رێساو پێوه‌ری بنه‌ره‌تیه‌، رژێم واته‌ كرۆكی پرۆسه‌ی حوكمڕانی هه‌ر وڵاتێك، چونكه‌ جیاوازی پێوه‌ره‌كانی حوكمڕانی‌ ده‌بێته‌ هۆی جیاوازی نێوان رژێمه‌كان، رێگه‌ی ئاسایی بۆ زانینی جیاوازیه‌كان به‌راووردكردنی ناوه‌ڕۆكی ده‌ستووری وڵاته‌كانه‌، به‌ڵام زۆرجار پێوه‌ره‌كانی رژێمی حوكمڕانی له‌ بونیادی دامه‌زراوه‌كانی ده‌وڵه‌تدا جێگیره‌و له‌ رێگه‌ی پیاده‌كردنی سیاسه‌ته‌ گشتییه‌كانی حكومه‌ته‌كانه‌وه‌ ده‌رده‌كه‌وێت. سێیه‌م: (حكومه‌ت، Government): حكومه‌ت بریتیه‌ له‌ ده‌سته‌بژێرێكی سیاسی سه‌ركرده‌و به‌رپرس‌ له‌ به‌رێوه‌بردنی كاروباری ده‌وڵه‌ت‌. شێوازی گه‌شتنی ئه‌م ده‌سته‌بژێره‌ به‌ ده‌سه‌ڵات جیاوازه‌ له‌ دیمۆكراسیه‌ته‌وه‌ تا هێز و پاشایه‌تی، هه‌ر حكومه‌تێك بۆ ئه‌وه‌ی كاره‌كانی بكات بە ناچاریی رووبه‌رووی رژێمی حوكمڕانی ده‌بێته‌وه‌، یان ئه‌وه‌یه‌ پشتیوانی له‌ رێساو بنه‌ما كارپێكراوه‌كان ده‌كات، یاخود رێگه‌ی ریفۆرم و گۆڕانكاری ده‌گرێته‌به‌ر. لێره‌دا هه‌وڵده‌ده‌م ئه‌و پێناسه‌ تیۆرییانه‌ له‌سه‌ر هه‌رێمی كوردستان جێبه‌جێ بكه‌م و به‌ چه‌ند خاڵـ‍ێك سه‌رنجی خۆم‌ بخه‌مه‌ڕوو: یه‌كه‌م: بۆ روونكردنه‌وه‌ی جیاوازی نێوان ده‌وڵه‌ت و رژێم و حكومه‌ت، ده‌توانین بڵێین:‌ ده‌وڵه‌ت بریتیه‌ له‌‌‌ فۆرمی ده‌ره‌وه‌ی دامه‌زراوه‌ یاساییه‌كان، رژێمی حوكمڕانی له‌ كه‌لتوری ده‌سته‌بژێر‌ی سیاسی حوكمڕاندا جێگیره‌، حكومه‌تیش كه‌سه‌ ده‌سه‌ڵاتداره‌كانن له‌و دامه‌زراوانه‌دا، واته‌ ئه‌گه‌ر ده‌وڵه‌ت (هارد وێر)ی ئامێری كۆمپیوته‌رێك بێت، ئه‌وا رژێمی حوكمڕانی (سۆفت وێرە)، حكومه‌تیش بریتیه‌ له‌ كارپێكه‌ر یان به‌كارهێنه‌ری ئه‌و سوفت وێره‌ له‌سه‌ر ئه‌و ئامێره‌. ئه‌م جیاكاریه‌ زۆر گرنگه‌ بۆ تێگه‌یشتن و شیكردنه‌وه‌ی ئاراسته‌كانی پرۆسه‌ی سیاسی له‌ هه‌رێمی كوردستاندا. دووه‌م: هه‌رچه‌نده‌ پێناسه‌ی ده‌وڵه‌ت‌ زیاتر عێراق ده‌گرێته‌وه‌، به‌ڵام بۆ دۆخی هه‌رێمی كوردستانیش به‌رێژه‌یی راسته‌ به‌ ره‌چاوكردنی دۆخی هه‌رێم وه‌ك به‌شێك له‌ ده‌وڵه‌تی فیدراڵی عێراق، بۆیه‌ كاتێك باسی قه‌واره‌ی هه‌رێمی كوردستان ده‌كرێت، واته‌‌:‌ بوونێكی ده‌ستووریی، داموده‌زگاو ده‌سه‌ڵاته‌كان، شوناسی نه‌ته‌وه‌یی كورد له‌ چوارچێوه‌ی عێراقدا. له‌م روانگه‌یه‌وه‌ بێگومان پێویسته‌ وه‌ك كوردێك پشتگیریی و به‌رگری له‌ هه‌رێم بكه‌ین وه‌ك قه‌واره‌یه‌كی ده‌ستووری و یاسایی به‌رده‌وام كه‌ نوێنه‌رایه‌تی گه‌لی كوردستان ده‌كات له‌سه‌ر به‌شێك له‌ خاكی كوردستان، كه‌ ئه‌نجامی به‌رهه‌می خه‌بات ده‌یان ساڵ و خوێنی هه‌زاران شه‌هیده‌. سێیه‌م: ناسنامه‌ی رژێمی حوكمڕانی له‌ هه‌رێمی كوردستاندا بریتیه‌ له‌ بیروباوه‌ڕی سه‌ركرده‌و به‌رنامه‌ی سیاسی حیزبه‌ ده‌سه‌ڵاتداره‌كانی هه‌رێم سه‌باره‌ت به‌ پرسه‌‌ سیاسی و ئابوریه‌كانی هه‌رێم كه‌ چه‌ندین ساڵه‌ له‌‌ بڕیارو سیاسه‌ته‌ گشتییه‌كاندا به‌رجه‌سته‌ بووه‌. ئه‌وه‌ی به‌ڕوونی دیاره‌ ناسنامه‌ی رژێمی حوكمڕانی له‌ هه‌رێمدا له‌ قه‌یرانێكی قوڵدایه‌، تا ئێستا ناسنامه‌یه‌كی نه‌ته‌وه‌یی راسته‌قینه‌ وه‌ك كورد بوونی نییه‌، له‌شكرێكی نیشتمانی له‌ سه‌روو حیزبه‌وه‌ له‌ خه‌یاڵ نزیكه‌، نه‌ تیۆرێكی سیاسی و ئابوری ڕوون، نه‌ پرۆژه‌یه‌ك بۆ عه‌داله‌تی كۆمه‌ڵایه‌تی، نه‌ میكانیزمێكی روون و شه‌فاف بۆ كۆكردنه‌وه‌ی و دابه‌شكردنی داهاتی گشتی بوونی نییه‌ به‌تایبه‌ت به‌ڕێوه‌بردنی كه‌رتی نه‌وت و كاری كۆمپانیاكان. چواره‌م: یه‌كێك له‌ كێشه‌ بنه‌ڕه‌تیه‌كانی هه‌رێمی كوردستان ئه‌وه‌یه‌ كه‌ به‌هۆی لاوازیی بونیادی هه‌رێمه‌وه‌، سنووری نێوان قه‌واره‌ی هه‌رێم و رژێم و حكومه‌ت نه‌ماوه‌و هه‌مووی به‌ حیزبی و بنه‌ماڵه‌یی كراوه‌، بێگومان هه‌ردوو حیزبی ده‌سه‌ڵاتدارو خاوه‌ن نفوز (پارتی و یه‌كێتی) به‌ پله‌ی یه‌كه‌م به‌رپرسن له‌م تێكه‌ڵكردن و لاوازكردنه‌، به‌ڵام رێگه‌ی چاره‌سه‌ركردنی راسته‌قینه‌ ئه‌وه‌نییه‌ قه‌واره‌كه‌ش بكرێته‌ قوربانی گه‌نده‌ڵی و سیاسه‌تی پاوانخوازی ئه‌وان، مه‌ترسی گه‌وره‌ش ئه‌وه‌یه‌ كه‌ جیاكردنه‌وه‌ی قه‌واره‌ له‌ پێوه‌رو سیاسه‌ته‌ هه‌ڵه‌كانی رژێم و حكومه‌ت‌ بۆ خه‌ڵك ئاسان نییه‌و ئه‌وه‌نده‌ش مه‌ینه‌تییان چه‌شتووه‌ ئاماده‌نین‌ ئه‌م حسابات و جیاكارییه‌ بكه‌ن. پێنجه‌م: ئه‌وه‌ی كه‌ زۆرینه‌ی هاوڵاتیانی هه‌رێمی به‌ ده‌نگده‌رانی حیزبه‌ ده‌سه‌ڵاتداره‌كانیشه‌وه‌ نیگه‌ران كردووه‌، بریتیه‌ له‌ ناعه‌داله‌تی رژێمی حوكمڕانی و نا شه‌فافی له‌ كۆكردنه‌وه‌و دابه‌شكردنی داهاته‌كاندا، حكومه‌تیش له‌ بری ئه‌وه‌ی ببێته‌ ده‌زگای دابینكردنی خزمه‌تگوزارییه‌كان و دۆزینه‌وه‌ی میكانیزمی عه‌داله‌تی كۆمه‌ڵایه‌تی، ده‌بینین وه‌ك ده‌زگایه‌ك كاریكردووه‌ بۆ دابینكردنی پشك پشكێنه‌ی حیزبه‌ به‌شداره‌كان و قوڵكردنه‌وه‌ی ئینتیمای حیزبی و ناوچه‌گه‌رێتی و به‌رژه‌وه‌ندی باڵ و بنه‌ماڵه‌و خێزانه‌ سیاسییه‌ باڵاده‌سته‌كان، دوور له‌ ره‌چاوكردنی شایسته‌یی و لێهاتوویی. له‌به‌رئه‌وه‌ چه‌ند پێویسته‌ پشتگیریی له‌ قه‌واره‌ی هه‌رێم بكرێت به‌‌ هه‌مان ئه‌ندازه‌ پێویسته‌ ‌ره‌خنه‌ی توند ئاراسته‌ی (نادادییه‌كانی رژێمی حوكمڕانی و سیاسه‌تی قۆرخكاری حیزبی و ناشه‌فافیه‌تی داهات و دابه‌شكردنی كوردستان بۆ چه‌ندین زۆنی نفوزو نه‌بوونی گوتارێكی نه‌ته‌وه‌یی یه‌كگرتوو)‌ بكرێت.

چۆمان محەمەد عەلی   نزیك دەبینەوە لەتێپەرینی یەك سال بەسەر پێكهینانی یٔەم كابینەی حكومەتی هەریم،یەكێك لە دروشم و بەرنامەی كاری حكومەت بەگژاچونەوەی گەندەلی  و یٔەنجامدانی چاكسازی بوە،حیزبە بەژداربوەكان(یەكێتی و پارتی و گۆران) بە یٔامانجی چاكسازی و روبەروبونەوەی گەندەلی بەژداریان  لەحكومەت كردوە،سەرۆكی حكومەت لە چەندین دۆخ و وتاردا یٔەنجامدانی چاكسازی وەك شوناسی یٔەم كابینەی حكومەت ناساندوە،بەردەوام جەختی لێكردۆتەوە،بەڵام هەنگاو رێگەكان زۆر سست و لاوازن  بۆ روبەروبونەوەی گەدەلی و چاكسازی ریشەی موقارەنەتەن بە گەورەی قەبارەی گەندەلی وگرتنەوەی سەرجەم سێكتەرەكان،بەهانەو پاساوەكان وەك رابردو ریز كراون لە دەستەوەستاوییان بۆ یٔەنجامدانی چاكسازی ریشەی و كرداری،بەداخەوە  گەندەلی لەرابردو بۆ یەكێتی وپاری   هۆكاری گەشە و ژینگەی لەباری مانەوە و بەردەوامیان بوە،بۆیە هەر هەنگاوێك بنین دژ دەبێت لەگەل بەرژوەندی  دارای حیزبی و  خواستی كادرە دلسۆزەكانی حیزب، حكومەتی هەرێم جگە لەیٔامادەكردنی پرۆژەیاسایەكی چاكسازی لەموچەودەرمالەوخانەنیشینی نێرایە  پرلمانی كوردستان  یاسای بۆ دەرچوە لەگەڵ كۆمەڵیك بریارلەبەرواری ٥/٥/۲٠۲٠،هیچ كردار و هەنگاوێكی جدی نەناوە بۆ یٔەم پرسە هەستیارە، یٔەو  یاسایەش لە جێبەجیكردندا یٔاریشەو كێشەی تێدایە حكومەت تەواو جدی نەبێت لە تنفیژی یاساكەدا یٔەوا هیوای زۆری لەسەر هەلبچنین بۆ نەهیشتنی  موچەو خانەنیشینی نایاسای ودوو موچە و بابەتی دەرمالەكان. دۆخی یٔیستا كوردستان نغرۆ بوە لەگەندەلی ،سێكتەر و بواری ژیان نەما وە گەندەلی داینەڕزاندبێت، رۆژانە پەنجە نەرم دەكەین لەگەل گەندەلی،لەیٔێستا بزوتنەوەی گۆران زیاتر لە سەرەتای بەژداری لەحكومەت پێداگر فشاردروستكەرە بۆ یٔەنجامدانی چاكسازی،دە مانگ تێدەپەرێت بەسەر دروستبونی یٔەم كابینەیەی حكومەت لەواقیعدا كارو بریاری كاریگەرو بەرهەمدارمان نەبینیوە ، دەپرسین  یٔایا حكومەت ۱_بۆ سیستەمی بایۆمەتری فەرمانبەران جێبەجێناكات وجدی نیە بۆ خستنەروی ژمارەی راستەقینە موچە خۆران ونەهێشتنی موچەخۆی بندیواروبونی زیاد لەموچەیەك. ۲_یٔایا حكومەت بۆ پرۆژە یاسای بودجە نانێرێتە پرلمان لەپێناوچەسپاندنی شفافیەت و  نەخواردنی داهاتی ولات. ۳_یٔایا حكومەت چ كارێكی كردوە بۆ نەهێشتنیراو روت دزی مەرز و دەروازەكان زیاد لە هەشت مانگە پەرلەمانتاران هاوار یٔەكەن... ٤_ چ كارێك كراوە بۆ یٔاشكراكردنی ژمارەی راستەقینەی داهات و پارەی نەوت و پارەی تەنكەرە نەوتیەكان. ٥_چ كارێك كراوە   و بینیومانە لە هەوالەكردی گەندەلكاران بۆ دادگا ،کەلە یٔیستادا گەندەلی بۆتە جێی ستایش و پیزانین. ٦_چ كاریكی كردوە حكومەت بۆ رێگری لەو قۆرغ كاریەی كۆمپانیا حیزبیەكان یٔەنجامی دەدەن  لە دەوڵەمەندكردن وبەهێزبونی حیزب لەسەر مایەپوچی و لاوازی حكومەت. ۷_چ كارێك كراوە بۆ  پشتگیریكردن دەست واڵا كردن و دورخستنەوەی دەستی حیزب لە نێو دامەزراوەكانی( داواكاری گشتی و دەستەی دەستپاكی و دوانی چاودێریان دارای )بۆ زیاتر چاودیری و وردبینی كیشە دارای  و گەندەلیان ۷_چ هەنگاوێك نراوە بۆ یەکگرتنەوەی هیزی پیشمەرگە و یٔەو گەندەلیانەی لەو بوارەدا دەكرێت ۸_كوامە هەنگاو بۆ دروستكردنی حكومەتێكی رەشیدی خزمەتگوزار دور لە دەستی حیزب. سەختی  لایەنی دارای  بێ بازاری و دابەزینی نرخی نەوت و بلاوبونەوەی پەتای کۆرۆناو نەبونی موچە و رێكنەكەوتن لەگەل بغداد،دۆخی وڵاتی تەواو دژوار كردوە،گەر یٔەم حكومەتە ویست و یٔیرادەی هەبێت بۆ روبەروبونەوەی گەندەلی ،هیچ كاتێك هێندەی یٔێستا لەبار نیە بۆچاكسازی،چونكە  پیویستی تێپەراندنی دۆخەكە و مانەوەی یٔەم حكومەت  وكیانی هەرێم بە بەهێزی  و رێگری لە تورەی و بێزاری خەلك لە یٔەنجامدانی شۆرش و رزگاربون لەم دەسەلاتە و گێرانەوەی هیوا بۆ كۆمەلگاتەنها بریتیە لە چاكسازی ریشەی و هەلكردنی قۆڵی مەردایەتی و نیەی راستگۆیانە، ،بەلام بەداخەوە خەریكە راستەیەكی تال لە زهن و خەیالدانی هەمومان جێگیر دەبێت،كە یٔەم حكومەتە و یٔەم دەسەلاتدارانی هەرێم و  حیزبی دەسەڵاتدار بە تایبەت (یەكێتی و پارتی)تەنها  لە چوارچێوەی دروشمدا باوەریان بە چاكسازی هەیە،هاوڵاتیانی هەرێم هیچ متمانەیەكیان بە كاستە سیاسیانە نیە بچوكترین چاكسازی بكەن،چونكە چاكسازی بە كسانی چاكە خوازو مصلح دەكرێت نەك گەندەڵكار،لەرابردوشدا بەرێز( مسعود بارزانی )یٔەو كات سەرۆكی هەرێم  بو خاوەنی دەسەلاتی رەها بو زیاد لەجارێك لیژنەی چاكسازی پێك هێنا، بێ سودبو بگرە گەندەلی زیاتر برەوی سەند،بۆیە لەدەریٔەنجام دەگەینە یٔەو راستیەی  چاكسازی ریشەی  بۆ دەربازبون لەم قەیرانانە و هیشتنەوەی یٔەم حكومەتە  و دروستكردنەوەی متمانە بە پرۆسەی سیاسی و حیزبایەتی تاكە رێگای چارەی ناوخۆییە،چونکەیٔەم ستایلی حكومرانی و مۆدێلی  دەستوەردانی حیزب لەحكومەت و راو روتە   و گەندەلیە یٔاشكرایە زۆری بەبەرەوە نەماوە لە دەستپێكی قۆناغی تەواوبون و بەسەرچوندایە. * پارێزەری راوێژكار  

محەمەد عەلی  لە دوای ھاتنی كۆڕۆنا و دابەزینی نرخی نەوت و دروستبوونی قەیرانی دارایی لە ھەرێم، ھەمووان ھۆكارەكەی دەگێڕنەوە بۆ بڕیاری حكوومەتی ھەرێم لە فرۆشتنی نەوت بە شێوەیەكی سەربەخۆ، لە ڕاستیدا پێویستە پرسیارەكە بە شێوەیەكی دیكە دابڕێژینەوە، بە جۆرێك ئەگەر پرۆسەی فرۆشتنی نەوت بە شێوەیەكی سەربەخۆ نەبووایە، لە ئێستادا بەغدا چۆن مامەڵەی لەگەڵ دەكردین؟ بە دڵنیاییەوە ڕەوشەكە زۆر لە ئێستا ئاڵۆزتر دەبوو. ئەگەر ھەرێم نەوتی بە شێوەیەكی سەربەخۆ نەفرۆشتبایە، دەبووایە قبووڵی بكەین ئێستا كوردستان تەواوكەری ھیلالی شیعی و جێگەی تەراتێنی میلیشیاكانی حەشدی شەعبی و قەوارەیەكی ئەوەندە لاواز دەبوو كە ھیچ كارتێكی لە دەستدا نەدەبوو بۆ ئەوەی مامەڵەی پێبكات لە بەرامبەر فشارە زۆرەكانی دەوڵەتی عێراق، ھەروەك چۆن ئەوانەی لە ڕابردوودا پێشنیازی بڕینی بودجەی ھەرێمیان دەكرد بۆ ھەڵسانەوەی خەڵك لە دژی حكوومەتی ھەرێم، ئێستاش داوای ڕاگرتنی فرۆشتنی نەوتی ھەرێم دەكەن لە ڕێگەی ھێزەوە، گومانی تێدا نییە ھەڵوێستیان زۆر دوژمنكارانەتر دەبوو ئەگەر ھەرێم كارتی نەوتی لە دەستدا نەبایە. بەشێكی تر، ھۆكاری نەگەیشتنە ئەنجامی گفتوگۆكان لەگەڵ بەغدا، بۆ ڕێككەوتنی پەنجا ساڵە لەگەڵ توركیا دەگەڕێننەوە، لە ڕاستیدا پێچەوانەكەی دروستە، ئەگەر ئەم ھەنگاوەی ھەرێم نەبووایە، ئەوا توركیا لە ئێستادا چەندە ھۆكاری كێشەیە بۆ ھەرێم، ئەوكات مەترسییەكەی زۆر زیاتر دەبوو، بە جۆرێك لە ڕابردوودا و پێش فرۆشتنی نەوتیش بە شێوەیەكی سەربەخۆ، ھەر كاتێك كێشەیەك لە نێوان بەغدا و ھەرێم ھەبووایە، بەغدا توركیای وەك كارتی فشار بەكار دەھێنا، لەبری ئەوە، ئێستا بووەتە ھاوبەشێكی گرینگی بازرگانیی ھەرێم و بە ئاسانی ناتوانێت دەستبەرداری بەرژەوەندییە ئابوورییەكانی بێت لە ھەرێم، كە زۆرینەی پەیوەستن بە نەوت و وەبەرھێنانی كۆمپانیا توركییەكان لەم بوارەدا، هەروەها ھۆكارێكیش بوو لە گێڕانەوەی باڵانسی ھێز لە نێوان ھەرێم و بەغدا. ناكرێ باس لە پرسی ئابووریی سەربەخۆ بكەین و تیشك نەخەینە سەر ھەڵوێست و ڕۆڵی وڵاتانی زلھێز لە پاراستن و یارمەتیدانی ھەرێم لە شەڕی دژی داعش، بە جۆرێك كاتێك داعش ھێرشی كردە سەر ھەرێمی كوردستان و لە ھەولێر نزیك بوویەوە، ئەمەریكا بڕیاری فڕینی فڕۆكەكانی دا و ئەڵمانیاش بڕیاری ناردنی میلان و سەرۆكی فەڕەنساش سەردانی ھەولێری كرد، ھاوكات بۆ بەردەوامبوون لەو شەڕە نەگەریس و نابەرامبەرە، كە بەرۆكی كوردستانی گرت، ھەرێمی كوردستان پێویستی بە بودجەیەكی گەورە ھەبوو، چونكە عێراق ھیچ یارمەتییەكی كوردستانی نەدا، بۆیە ھەر داھاتی ئەم نەوتە بوو ھاوكار بوو بۆ درێژەپێدانی شەڕ و پاراستنی كوردستان لەم دوژمنە سەرسەختە. لە ڕاستیدا بەغدا ھیچ كاتێك كە نەوت بە سەد دۆلاریش بووە، بودجەی تەواوی نەناردووە، لە ئێستاشدا حكوومەتی عێراقی بارودۆخی دارایی باشتر نییە لە ھەرێم و لە سەدا پەنجای داھاتی لە دەست داوە، بۆ پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییەش دەستی بردووە بۆ بڕینی بوودجەی ھەرێم، ئەمە لە كاتێكدایە حكوومەتی ھەرێم لە ھەموو بارودۆخێكدا ئامادە بووە لەگەڵ بەغدا گفتوگۆ بكات و لەگەڵ دەستبەكاربوونی كابینەی نۆیەم بە سەرۆكایەتیی (مەسرور بارزانی)، یەكێك لە بڕگەكانی كارنامەی حكوومەت بریتی بوو لە ڕێككەوتن لەگەڵ بەغدا، ھاوكات ئەگەر ئەم نەوت فرۆشتنە سەربەخۆیە نەبووایە، دەمێك بوو كۆتاییان بە ھەرێم ھێنابوو و نە مووچە دەبوو و نە بودجەش، بۆ بیرھێنانەوە، كاتێك مالیكی مووچە و بودجەی ھەرێمی بڕی، فرۆشتنی نەوت بە شێوەیەكی سەربەخۆ، بوونیشی نەبوو.  

شوان سدیق: ئیتاڵیا پاش گەڕاندنەوەی مەلا کرێکار بۆ ئیتاڵیا لەسەر ئاستی گشتی و مێدیایش کەمترین گفتوگۆ لەسەر ئەم بابەتە کراوە. بەشێکی پەیوەندی بەوەیە ئیتاڵییەکان مەلا کرێکار ناناسن، کرێکاریش لە ئیتاڵیا نەژیاوە، ھەر بۆیە دیارە بەلای ئیتاڵییەکانەوە ئەم بابەتە گرنگ نییە. مێدیا بەناوبانگەکانی وەکو ڕێپوبلیکاو لەستامپاو ڕای تیڤییەکان و چەندانی تر "نەجمەدین فەرەج ئەحمەد ناسراو بە مەلا کرێکار"یان، بەتیرۆرستی جیھادی ھاوشێوەی سەرکردەکانی تالیبان شوپھاندوە. بەڵام کۆمێنتی ھاوڵاتیانیش کەمە لەسەر ئەم بابەتە تەنیا چەند کەسێک پێیانوایە ھەواڵێکی ناخۆشە "مەلا کرێکار" لەنێو ئیتاڵیابێ. چەند کۆمێنت و بۆچوونێکی تریش ھەیە نایانەوێ ئیتاڵیا ئیسلامیە ڕادیکاڵ و تیرۆریستییە جیھادییەکان لەخۆیان توڕە بکات. چونکە پێیانوایە مەلا کرێکاریش کەسێکی جیھادیەو دەبێتە ھەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی ئیتاڵیا. بەڵام بۆچوونی حکوومەت و دەوڵەتی ئیتاڵی جیاوازە و پێیانوایە ئیتاڵیا بەئەرکی خۆی دەزانێ قەڵاچۆی تیرۆر بکات. ھەر بۆیە دادگای ئیتاڵی بڕیاریدا بەبەندکردنی مەلا کرێکار بۆ ماوەی ١٢ ساڵ. ئەو تۆمەتانەی مەلا کرێکاری لەسەر سزادراوە ئەمانەن * پشتیوانیکردن لە تیرۆری ئیسلامی * ھەوڵدانی بۆ دامەزراندنی ڕەوتی شاخ لە کوردستانی عێراق و ئەوەیش دەبێتە جێگای مەترسی ڕۆژی ٢٦⁄٣⁄٢٠٢٠ مەلاکریکار لە وڵاتی نەرویج گەڕێنرایەوە بۆ ئیتاڵیاو لە فڕۆکەخانەی فیومیچینۆی ڕۆما ڕادەستی پۆلیسی کارێبینێری کرا، بەچاودێری داواکاری گشتی ترێنتۆی ئیتاڵی! .دوای چەند مانگێک ڕۆژی ھەیینی ٣ی ئەم مانگە دۆسبێەی مەلا کرێکار ھاتەوە بەرباس ڤیتۆریۆ پلاتی پارێزەری تۆمەتباری ئیسلامی مەلاکرێکار ڕایدەگەیەنێت دۆسیەی مەلاکرێکار زیاتر سیاسیە بۆیە داوای ئازادکردنی دەکەین. پارێزەرەکەی کرێکار بەدەنگێکی بەرزو و لەخۆبوردیەوە لەبەردەم دادگای بۆلزانۆی ئیتاڵیا قسەی بۆ مێدیاکان دەکرد ئەوپێشتریش تا ئێستە "٢٩ جار داکۆکی لە دۆسێیەی تۆمەتباری تیرۆر کردوە پێیوایە کەیسی مەلا کرێکار سیاسیە ئەو تۆمەتانەیش دراونەتە پاڵی تەنیا قسەن و بۆی ھەڵبەستراوە، ئەگینا سەلماندنیان ئاسان نییە بەڵام بەپێچەوانەی دۆسێیەی مەلا کرێکار بابەتی گەڕانەوەی کچە ئیتاڵێەکە "سیلڤیا ڕۆمانۆ" بۆ ئیتاڵیا شەقامی ئیتاڵی بەخۆیەوە سەرقاڵکرد. ڕۆژی یەکشەممە ١٠ی ئایار "سیلڤیا ڕۆمانۆ"ی کچە تەمەن ٢٥ ساڵ گەڕایەوە بۆ ئیتاڵیا. سیلڤیا لە ٢٠ی نۆڤێمبەری ٢٠١٨ گروپێکی جیھادی لەوڵاتی کینیا دەستبەسەرکرابوو. دواتر بەھاوکاری ھەواڵگری ئیتاڵی بەدووری٣٠ کیلۆمەتر لە مەقادیشۆی پایتەختی سۆماڵ ئازادکرا. لەکاتی گەڕانەوەی ئەم خاتوونە لەلایەن جۆسێپێ کۆنتێ سەرۆکوەزیران و خێزانەکەی لەفڕۆکەخانەیەکی ڕۆما پێشوازی لێ کرا. پاشان ئەم بابەتە کاردانەوەی زۆری لێ کەوتەوە، تەنانەت کاردانەوەکان لەنێوان دژایەتی و پشتیوانیکردنی گەیشتە نێو ھۆڵی پەرلەمانی ئیتاڵیا. ھەر ئەوکات جێگری پارتی لێگای ڕاسیستی ئۆپۆزیسیۆن، لەئەنجوومەنی نوێنەرانی ئیتاڵیا ئەلێساندرۆ پاگانۆ ڕایگەیاند "سیلڤیا ڕۆمانۆ تیرۆریستێکی نوێیە گەڕاوەتەوە بۆ ئیتاڵیا". ڕەخنەی ڕاسیست و بەشێک لەئیتاڵییەکان، لەسەر ئەوەبوو چۆن کەسێک دەڕفێندرێ، دواتر دەبێتە ئیسلام ئەمە پەیوەندی بەئازادیەوە نییە. لەبەرامبەریشدا بەشێکی زۆری ئیتاڵییەکان، پشتیوانیان لە کچە ھاونیشتیمانیەکەیان کرد و ھەڵبژاردنی ئایینێکی جیاواز و نوێ بژاردەی سیلڤیا خۆیەتی بۆیە نابێ سوکایەتی پێ بکرێت

  کاوە محەمەد مووچە، مافێکی بێ چەندووچوونی هەر فەرمانبەرێکە و رەنگە لەهەموو دنیادا تەنها لەم هەرێمەی ئێمە کێشەی وا عاجباتی بوونی هەبێت و هیچ ئومێدێکی نزیکی چارەسەریشی نەبێت. بەڵام ئەوەی دەمەوێ لێرەدا بیڵێم ئەوەیە کە پێویستە فەرمانبەران و خەڵک داواکارییەکانیان تەنها مووچە نەبێت، کە مووچە دواکەوت دەستبکەن بە بەرزکردنەوەی دەنگی رەخنە و ناڕەزااییان و کە مووچە کەمکراوەکەیشی بە درەنگەوە وەرگرت، ئیتر بە بێدەنگی شەقام چۆڵبکات و هیچ دەنگێکی لێوە نەبیسترێت.. ئینجا جگە لەوەش گروپ گروپی بچووک و کارمەندانی هەر فەرمانگە و وەزارەتێک بە جیا گردببنەوە و دیسانەوە هەموو داواکارییەکانیان لەدەوری مووچەدا بسوڕێتەوە..ئەمە لەراستیدا دەردی فەرمانبەران و هیچ هاووڵاتییەکی ئەم هەرێمە چارەسەر ناکات، چونکە مووچە دەرەنجامە، هۆکار نیە بۆ خراپیی بژێوی خەڵک، بەڵکو ئەوەی هۆکارە عەقڵیەتی شکستخواردووی حوکمڕانانی هەرێمە کە ساڵ بەساڵ هەرێم لەشکستێکەوە بە شکستێکی دیکە دەسپێرن و وڵاتیان خستۆتە ژێر قەرزێکی قورس و خاک و خەڵکیان کردۆتە بارمتەی وڵاتانی دراوسێ و سامانی ژێر زەوی و سەر زەوییان خستۆتە هەرزان بازاڕی ئەو وڵاتانە و چەند کۆمپانیایەک کە لەپشتیانەوە دنیایەک کۆمپانیای حزبی و شەخسی ئامادەییان هەیە و داهاتی هەرێم هەڵدەلووشن.. بۆیە دەبێ ئیتر رژانە سەر شەقام، هی هەموو خەڵک بێت نەک تەنها فەرمانبەران، ئینجا داواکاریش گۆڕینی کۆی سیستمی سیاسی و ئیداری و ئابووری و قەزائی و ئەمنی بێت و قبوڵەنەکرێت چیتر گروپەکانی مافیا حوکم بکەن، نەک تەنها داوای مووچە بکەن و بەس.. با ئەوەی ئەو حوکمڕانانەی هەرێم بەهۆی شکستهێنانی سیاسەتەکانیانەوە، وایانکرد هەموو کێشەکانی کورد لەبەغدا لەمووچەدا کورت بکەنەوە، خەڵکی هەرێمیش وا نەکەن کە هەموو داواکارییەکانییان تەنها مووچە بێت و بەلای هۆکارە بنەڕەتییەکەدا نەچن..

پەیكار عوسمان عەدالەت لە ئاستی تاکدا پەیوەندی بە ئیختیارو ویژدانەوە هەیە. بەڵام لە ئاستی گشتیدا پەیوەندی بە جەبرو یاساوە هەیەو نابێ بەجێبهێڵرێ بۆ ئازادی تاك. جا لەم مەسەلەی خانەنشینیەدا، کێشەکە ئەوەیە پەرلەمان و حکومەتی ئێمە بیریانچۆتەوە کە ئەوان دامەزراوەی گشتین و ئەرکی گشتییان هەیە، بەڵکو مەسەلەکەیان وەکو شتێکی شەخسی وەرگرتووە! یاساکە پێت ئەڵێ تۆ ئازادی لە وەرگرتنی ئەو تورەکە پارەیە یان ڕەتکردنەوەی. ئەمەش ڕێك وەك ئەوەیە یاساکە پێتبڵێ تۆ ئازادی لە گوێگرتن لە ماملێ یان حەسەن زیرەك! دەی ئاخر ئەمەی دووەمیان زەوق و ژیانی تایبەتەو دروستە بەجێبهێڵرێ بۆ ئازادی تاك. بەڵام ئەوەی یەکەمیان، ژیانی گشتی و پارەی گشتی و وەزیفەی گشتی و عەدالەتی کۆمەڵایەتییەو بڕیاری گشتی ئەوێ و نابێ وەکو گۆرانی و جلوبەرگ و نانخواردن بەجێ بهێڵرێ بۆ بڕیاری تاك، کەچی بەجێهێڵراوە! ئەو بەجێهێشتنەش، یەعنی ئێمە ئیرادەی گشتیمان نیە بۆ عەدالەت، بەڵکو چاوەڕێ ی لوتفی خواو عەدالەتی فەردین. دەی کێشەش هەر ئەمەیە. یەعنی ئێمە، ئەو شوێنەی کە ئازادی فەردی ئەوێ، زەوتی ئەکەین و ئەو جێگایەش کە پابەندیی گشتیی ئەوێ، بەرەڵای ئەکەین! ئاخر وەکچۆن جەبری گشتی بهێنیتە ناو ژیانی تایبەت کاولی ئەکات، ئازادی فەردیش ببەیتە ناو ژیانی گشتی کاولیئەکاو لە ڕاستیدا نە ئەمیان بەویان ئیدارە ئەدرێ نە ئەویان بەمیان ئیدارە ئەدرێ. ئێمەش ڕێك عەکسمان کردۆتەوە، بۆیە ژیانی تایبەت و گشتیمان هەردوکی فەشەلی هێناوە! خۆی لەم دۆخەداو یاسایەکی لەمجۆرە هەر بۆ تۆزێك عەدالەت باشە، کەچی ئەم یاسایە جگەی لەوەی دەرگای ناعەدالەتی دانەخستووە، دەرگای موزایەدەشی کردۆتەوە. یەعنی جگە لەوەی باشکراییە پێویستەکەی نەکردوە، خراپکارییەکیشی بێتامیشی هێناوە! ئاخر ئەو فەوزای پاڵەوانبازی و یەکترشکاندن و موزایەدەیە، ڕێك بەقەت ناعەدالەتییەکە قێزەون و ئیزعاجەو ئەبوو یاساکە بە تیرێك هەردو نیشانە باشەکە بپێکێ، نەك ئەوەی هەردو دەرگا خراپەکە بکاتەوە! ئەبوو یاساکە لەڕێگای چەسپاندنی عەدالەتەوە، خەڵکی بکردایە بە تەرەفی بەهێز، نەکئەوەی لەڕێگەی پێدانی "ئیمتیازی ئیختیار" بە پلە پاڵاکان، خەڵك بکاتە سواڵکەری عەدالەت و لە وەزیرو پەرلەمانتار بپاڕێینەوە کە پارەکە وەرنەگرن! ئاخر بەدەر لە مەسەلەی پارەکە، هەر هەبوونی ئەو حەقی ئیختیارە، کە پلەباڵاکانی خستۆتە مەوقیفی هێزو خەڵکی خستۆتە مەوقیفی سواڵی عەدالەتەوە، هەر ئەوە بۆ خۆی کفری عەدالەتە! بیری لێبکەرەوە یاسایەك عەدالەتت بۆ بهێنێ و یاسایەك بتخاتە سواڵی عەدالەت، ئەم دووانە چەنێکی فەرقە؟! لە فەوزای موزایەدەدا کێشەکە هەر ئەوەنیە کەسانی پۆپۆلیست ئەبنە پاڵەوان، کێشەکە ئەوەیە، ئەوانەش کە لە نیەتێکی سافەوە ڕەتیئەکەنەوە، ئەوانیش ئەبنە قوربانی و ناتوانی جیایانبکەیتەوە لە موزایەدەچییەك. ئینجا مادام باسەکە سواڵە، با سەرێکی برایانی یەکگرتوو بدەین چونکە لەڕاستیدا ئەمە مەیدانی ئەوانەو ئەوان وەستای سواڵن! سەیرکە ئەخی گیان، تۆ ڕاستئەکەی کە ئەو پارەیە هەمووی بۆخۆت نیەو بەشێکی ئەبەخشیت. لێرەدا سوێنیش نەخۆی من بڕوات پێئەکەم، چونکە تۆ لە ئەساسەوە سەر بە مەشروعی سواڵی سیاسییت و لەڕاستیدا ئیخوان لەسەر دوو کۆڵەکە دامەزراوە. ئیستغلالکردنی دین و ئیستغلالکردنی فەقیریی! ئاخر فەقیری داماو بۆئەوەی تەحەمولی بەدبەختیەکانی ئەمدنیا بکات، پەنا ئەباتە بەر چیرۆکی خۆشبەختییەکانی ئەودنیا. لێرەشەوە ئەبێتە نێچیریکی باش بۆ توجاری دین. کە حیکایەتەکەی بۆ ئەخەنە ناو لەتە نانێكەوەو بە ساس و مایۆنیسی سیاسەتەوە دەرخواردی ئەیەن. (ئا لێرەوەیە کە ساڵانی گرانییەکە، ساڵانی زێڕینی یەکگرتووەو، ساڵانی بوژانەوەی ئابووریش، ئەبێتە سەرەتای پوکانەوەی ئەو حیزبە.) جا فەرقەکە هەر ئەوەیە، موزایەدەی هەنێك لەوەدا تەحقیق ئەبێ، کە ئێستاو لەناو پەرلەماندا ڕەتیبکەنەوە. بەڵام موزایەدەکەی ئێوە لەوەدا تەحقیق ئەبێ، کە دواتر چوار فەقیری پێ ڕاو بکەن و بیانهێننە سەر تەلەفزیۆن و مەشروعی سواڵی سیاسیی پێ گەرمبکەن! خۆ بەخشین لێ ی باشترنیەو هەرکەس ئەیکا ماڵی ئاوابێ و هەموو بەخشینێکیش لە ڕووکەشدا جوان و ئەخلاقییە. بەڵام بەخشینی سیاسیی لە ناوەڕۆکدا کێشەی هەیەو نائەخلاقییەو زۆریش! چونکە جەوهەری بەخشین چاکەکارییە. بەڵام جەوهەری بەخشینی سیاسی، نمایشی چاکەکارییە! نمایشی کردەکە مەوزوعە نەك خودی کردەکە! بەرامبەرەکەی مەوزوعە کە بەدەسهێنانی دەنگ و ناوبانگ و پێگەیە، لەکاتێکا بەرامبەری ڕاستەقینەی بەخشین ((هیچ و بێ بێبەرامبەریی یە)). دین بۆ بەخشینی ئەخلاقیی هاتووەو ئیسلامیی سیاسیی خەریکی بەخشینی سیاسییە. بەخشینی سیاسییش ئەگەرچی لە ڕووکەش و لە جانبە مادییەکەدا هەر بەخشینە، بەڵام لە ناوەڕۆکدا ڕێك بەتاڵکردنەوەی جانبە ئەخلاقییەکەی بەخشینە، کە دین لە بەخشین هەر ئەوەی ئەوێ! خۆ ڕاستە لە قورئاندا باسی بەخشینی ئاشکراش کراوەو نهێنی و ئاشکرا هانی هەردوکی دراوە. بەڵام خودا لە هەردوکیان تەنیا "بێبەرامبەریی" ئەوێ. بێبەرامبەرییش هەر ئەو شتەکەیە کە لەبەخشینی سیاسیدا نیە! خۆ ڕەنگە کابرای ئیغاسەو دەزگای بارزانی، یارمەتییەکەشت بداو تەسویریشت نەکاو هیچیشت لێ داوا نەکات،، بەڵام خۆ شتەکە ئەکرێ بە هەواڵ، دەی هەر ئەو هەواڵە بەرامبەرەکەیە! بەڵام خۆ لۆگۆیان پێوەیەو تۆ ئەزانیت دەزگای فڵانە، دەی هەرئەوە بەرامبەرەکەیە! ستەمکار برسیت ئەکاو ئەتکا بە کۆیلەی نان، بەخشنی سیاسیش کار لەسەر ئەو دۆخە ئەکاو ئەیقۆزێتەوە بۆ خۆی. یەعنی ستەمکاریی و بەخشینی سیاسی دوو ڕووی یەك دراون و لەسەر یەك زبڵ ئەژین، کە دۆخی برسیکردنە! سەیرکە ئێستا قەتەر خۆی دڵی ئیخوانە، کەچی ئیخوان ناتوانێ هاوڵاتییەکەی قەتەری ڕاوبکاو بیکا بە ئیخوان. بۆچی؟ زۆر بەسادەیی چونکە ئەو لە دۆخی برسیکردندا نیە تاکو برسێتییەکەی ئیستغلالبکرێ و لەوێوە ڕاوبکرێ. ئیتر پارەی ئەو هاوڵاتییە قەتەرییە ئەبرێ و برسییەکی شوێنێکی تری پێ ڕاوئەکرێ! (ستەمکاریی و دژەتەقلیدییەکەی) نانی هەردوکیان لەسەر جەهل و گەمژەکردنی تۆیەو چەکی تۆش بەرامبەر هەردوکیان تەنیا هۆشیارییە. دژی ڕاستەقینەی ستەمکاریی، هۆشیاریی خۆتە، نەك ئەو کەسەی کە لەتە نانێکت بۆ فرێ ئەدا، یان ئەوەی کە هاشوهوشی پۆپۆلستیت بۆ ئەکات! پارتی و یەکێتی بە موچەو برسیکردن ڕاوتئەکەن و ئەتکەن بە کۆیلەی نان. یەکگرتووش بە بەخشینی و سیاسی و گۆڕانی دوێنێ و نەوەی نوێ ی ئێستاش، بەوەی کە بتخەنە سەر شاشەو بگریت و بڵێ ی دوسەو پەنجام پێ نیە. (ئەمە هەمووی پێکەوە یەك پاکێجەو تۆش ئەبێ لە هەمووی بە ئاگاو هۆشیاربیت، نەك تۆپی بەر پێیان بیت و ئەم تێتهەڵدا بۆلای قاچی ئەو) کردەی ئەخلاقی ئەوەیە کە جێ ی نائەخلاقییەتی تیانابێتەوە. ناکرێ شتێك ئەخلاقیی بێت و نائەخلاقییش بێت. مەسەلەن بەخشینە بێبەرامبەرە ئەخلاقییەکە، خۆی لەخۆیدا سەرڕاستی و ڕاستگۆییشەو ناکرێ فێڵ و درۆبێت. بەڵام بەخشینی سیاسی چونکە بەبەرامبەرەو لەناوەوە نائەخلاقییە، ئیتر جێ ی نائەخلاقییەتی تریشی تێدا ئەبێتەوە. مەسەلەن هەرئەوەی کە شتەکە تەواو سیاسی و ئەمدنیاییەو لێتئەکرێ بە دینی و ئەودنیایی، ئەوە جگە لەوەی بەخشین خۆی نیە، فێڵ و درۆشە!! دواجار بەخشین و دەسکراوەیی، بێ ئەندازە بەرزو جوانەو نەبەخشین و دەسنوقاندنیش، هەتا بڵێ ی ناشرینە. بەڵام بەخشین هەر ئەوەیە کە بەخشینەکە خۆی ئامانجەو کردەکە بۆ هیچ مەبەستێکی تر نیە. ئەو بەخشینەی کە خۆی ئامانجەکە نیەو وەسیلەیە بۆ هەنێ مەبەستی کەسی و سیاسی و کۆمەڵایەتی.. ئەمەیان ڕێك بەقەت نەبەخشین ناشرینە، ئەگەرچی لە ڕووکەشدا هەر بەخشینە. لەڕاستیشدا دژی ڕاستەقینەی بەخشین، ئەمەیانە نەك نەبەخشین. چونکە نەبەخشین هیچ لە مەکانەتی بەخشین کەم ناکاو ئەسڵەن و جوانترو مانادارتریشی ئەکات. بەڵام ئەمەیان لەناوەوە لە بەخشین ئەداو لە مانای خۆی بەتاڵی ئەکاتەوەو ئامانجێتییەکەی ئەکوژێ و ئەیکا بە وەسیلە!

 سەردار قادر  ماوەیەكە لەگەڵ  پێكهێنانی كابینەی نوێ ی حكومەتی هەرێمی كوردستان ، زاراوەی چاكسازی كۆی میدیاكانی گرتۆتەوە . چاكسازی بۆتە ئەو مەنزڵگایە كە هەموانی لە چاوەروانیدا ئەژێنێ . چاكسازی ئەو خەونەیە ، ئەو ئومێدەیە كە كۆی دەنگەكان ئەیبەخشنەوە بە سەرماندا . هەموان وا دەرئەخەن كە كابینەی نوێ كابینەی چاكسازیە ، وامان لێكرا كە بە جۆرێك تێ بگەین كە ئەم كابینەیە دابراوە لە كابینەكانی پێشوو، بە جۆرێك دەریان بری ئەڵێ ی كابینەكانی پێشوو ئەم حیزبانەی تێدا نەبووە .یان ئەمان لە هەسارەیەكی ترەوە هاتوون و نە كەسەكان نە حیزبەكان ئەوانەی پێشوو نین . هەموان رۆژانە نان و چاكسازییان ئەداینێ ، بەس دەر ئەنجام نان برا و چاكسازی بە ردەوامە !!!! ئازارت بوو ئەوە چاكسازی بە رێوەیە ؟؟ گیرفانت مووچەی نەدی بەرگە بگرە چاكسازی بەرێوەیە ؟؟ كۆرۆنا بڵاو بووەوە ، گوێ مەدەرێ چاكسازی بە رێوەیە ؟؟ كارمەندانی تەندروستی شەوو رۆژ لەبەرەی پێشەوەی بەرگریدان ، چەند گیرفانیان بەتاڵ بوو ، ئەبێ بەردەوام بن ، ئەوان چاوەرێ ی چاكسازین . هێزەكانی ناوخۆ بە تایبەت هاتوچۆ سەر شەقامیش نەبت ئەوان خەونی چاكسازی ئەیان بەن بەرێوە ؟؟ هەر قەڵەمێك پرسیاری كرد دەربارەی كێشەو گرفتەكان ، بە كەسی خیانەتكار باس ئەكرێت ئاخر چاكسازی بەرێوەیە ، گومان لەسەر كابینە و كەسەكان خیانەتی نیشتیمانیە ؟؟ ئەم چاكسازیە دەرمانی هەموو دەردێكە . ئەم چاكسازیە ئومێدە بۆ هەموو خەونەكانمان ، ئەوەی گومان بكات لەم پرۆسەیە ، ئەوە بەدەرە لە هەستی نیشتیمانی ... چاكسازی پاشەكەوتی موچەی كردە كورت هێنان و برێك موچەی بری لە موچە خۆران . چاكسازی لە هەموو شوێنێكی ووڵاتدا بەردەوامە تەنها بۆی نیە باس لە دەروازە سنوریەكان بكات ، ئەوێ بۆ دەرباری سوڵتانەكان بەردەوامە . نەوت ئەو وەهمەیە كە ئەبێت هەر شاراوە بێت و چاكسازی نایگرێتەوە . گۆران لە كابینەی پێشوو هاتە دەر ، یان راستر وەدەر نا، لەم كابینەیە بە دوانزە كورسیەوە بڵندگۆی چاكسازیە ؟؟ گۆران بیرمان ئەباتەوە كە كابینەی پێشوو هەر زۆرینەی پارتی و یەكێتیە ، هی ئێستا هاتووی هەسارەیەكی ترن . گۆران كشانەوە بە عەیبەیەكی گەورە ئەبێنێ ، بەردەوامی بە زەروورەتی بابەتی ئەبینێ ، چاكسازی بە موڵكی خۆیان ئەبینن جا بكرێت یان نا ؟؟ گرنگە چاكسازی دروشم بێت ئیتر بێتە دی یان نا گرنگ گۆران داوای كردووە ، سەنگەر چۆڵ ناكەن ، باوەریان وایە چاكسازی نابێت ببەسترێتەوە بە خشتەی زەمەنی . گۆران تا ئێستا وەهمی پاكێج ئەیبات بە رێوە ، گرنگ نیە چی دێتە دی ؟؟ گۆران پۆستەكان وەرگرێت یان نا ، گرنگ  بەردەوامیە لە بەشداری . ئەكرێت بووترێت وەهم بۆتە راستی لای گۆران ؟؟ ئەم هەرێمەی ئێمە خەڵك هەژار ، حكومەت قەرزار ، حیزب دەوڵەمەند ، كەسە باڵا دەستەكان زیا دەوڵەمەند، چاكسازیش ئەو وەهمەیە كە ئەیانەوێت بكرێتە ئومێدی گشتی . ئەكرێت حیزب و كەسە باڵا دەستەكان وەك سەرەتا ببنە پشت بۆ حكومەت تا ئەوانیش خەمێك لە خەڵك بخۆن . برینی موچە و نەدانی موچە لە دوو مانگدا و دان و سان لەگەڵ بەغداد بە بەردەوامی ، ئەمە سەرەتای چاكسازیە ؟؟ ئایا هەڵوەشاندنەوەی كابینە و پێكهێنانی حكومەتی كاتی رێگە چارە نیە ؟؟ ئایا باس كردن لە هەرێمی تر بۆ ببێتە خیانەتی نیشتیمانی ؟؟ لامەركەزی بۆ پێچرایەوە ؟؟ ئایا  پارتی و سەرۆكی حكومەتەكەی كەی لە ناكۆكی كابینەی پێشوو دەرباز ئەبێت ؟؟ ئایا یەكێتی بۆ لە هەولێر بەشدارە لە حكومەت و لە سلێمانی وەك ئۆپۆسزێۆن دەرئەكەوێ ؟؟ هەموو وەڵامەكان وەهمێك ئەیبات بەرێوە ئەویش بەرگە بگرن چاكسازی بە رێوەیە ؟؟؟؟

د. سەنگەر سەید قادر  دوای ٩ ساڵ لە كوژرانی قەزافی ئەمڕۆ ئەو خەونەی كە بەهۆیەوە كوژرا هاتەدی، وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ئەفەریقا كە ژمارەیان ١٥ دەوڵەتە و دانیشتوانەكەیان نزیكەی ٣٨٥ میلیۆن كەسە،ساڵی ڕابردوو لە كۆبونەوەی لوتكەی ئەبوجادا وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ئەفەریقا بڕیاریاندا دراوی هاوبەشی ئەفەریقی (ئەفرو) لە ئەمساڵ بخەنە بواری جێ بەجێكردنەوە و بانكی ناوەندی ئەفەریقا دابمەزرێنن بۆ خۆ دەربازكردن لە هەیمەنەی فەرەنسا -قەزافی خەونی ئیمبراتۆریەتی ئەفەریقا! پرۆژەی دراوی ئەفەریقی بۆ یەكەم جا لە لوتكەی وڵاتانی ئەفەریقی لە ساڵی ١٩٨٩ لەلایەن قەزافیەوە پێشنیار كراو ساڵی ١٩٩١ ڕێكخراوی ئابوری وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ئەفەریقا دامەزرا و بڕیار درا دراوی هاوبەشی ئەفەریقی لە ساڵی ٢٠١٤ بخەنە بواری جی بەجیكردنەوە، بەڵام فەرەنسا هەڕەشەی كرد ئەگەر دراوی هاوبەشی ئەفریقا دروست بكرێت هێزی سەر بازی دژیان بە كاردێنێت قەزافی لە ڕێگەی ئەم پرۆژەیەوە دەیوست ئیمراتۆریەتی ئەفەریقا دامەزرێنێت نازناوی (ملك الملوك) ئەفەریقای لە خۆی نابوو، تاكە ڕێگەش لە بەردەم قەزافی دا ئابوری بوو كە پێویستیەكی گرنگی ئەفریقیەكان. بوو كە بەهۆی هەیمەنەی فەرەنساوە كەوتبونە دۆخی هەژاری و شەڕی ناوخۆوە بۆ قەزافیش كە خاوەنی گەنجینەیەكی گەورەی سامان و نەوت بوو ئەوە دەرفەتێكی زێڕین بوو بۆ فراواندنی دەسەڵات و پێگەی لە ئەفەریقادا -بۆچی فەرەنسا دژی پرۆژەكەی قەزافی بوو ؟ بەپێی ڕێكەوتنامەی ساڵی ١٩٦٠ باریس بۆ كۆتایهێنان بە ئیستعماری بەفەرەنسی لە نێوان وڵاتانی داگیركراوی ئەفەریقا و فەڕەنسادا مۆركرا بەپێی ڕێكەوتنەكە فەرەنسا وەك مەرجی ڕێگە پێدان بەسەر بەخۆییان كۆمەڵیك مەرجی بەسەردا سەپاندن لە گرنگترین ئەو مەرجانە مەرجە ئابوریەكان بوون: ١- بەپێی ڕێكەوتنامەكە پێویستە وڵاتانی ئەفەریقی دوای سەربەخۆ بونیان هەر مامەڵە بە فرەنكی فەڕەنسیەوە بكەن ٢- پێویستە لەسەریان لەسەدا ٥٠% پارە و ئاڵتونی یەدەكی بانكی ناوەندیان لە بانكی ناوەندی فەرەنسا دابنێن بەوەش فەرەنسا باجی لەسەدا ٠.٠٧% لەسەر ئەو یەدەكە لە وڵاتانە وەردەگرێت كە ساڵانە نزیكەی ١٠ ملیار دۆلارە و فەرەنسا بۆ فراوانكردنی هەیمەنەی لە ئەفەریقا بەكاری دێنێت ٣- هەروەها پێویستە ئەو وڵاتانە ساڵانە بە ڕێژەی سەدا ٨% بودجەی ساڵانەیان لە بانكی ئەفەریقی قەرزبكەن كە بانكێكی فەرەنسیە و مامەڵە فرەنكی فەرەنسیەوە دەكەن لە دوای ڕێكەوتنامەی ساڵی ١٩٦٠ وڵاتانی ئەفەریقی كەوتنە ژێر قەرزێكی زۆری فەرەنسیەوە و ئەگەڕ چی سەربەخۆیان لەفەرەنسا ڕاگەیاند بوو بەڵام بەهۆی ئەو كۆت و مەرجانەوە كە ڕێكەوتنەكە بەسەریدا سەپاندبوون خاوەن سەربەخۆی ئابوری و سیاسیش نەبوون، بەوەش ئەفەریقا كەوتە شەری ناوخۆ و ئاڵۆزیەوە و فەرەنساش چەند سیستەم و دیكتاتۆرێكی بەسەریاندا سەپاند هەروەها ئەم ڕێكەوتنە ڕێگر بوو لە پیشكەوتنی وڵاتانی ئەفەریقا، چونكە فەرەنسا ئابوری و سامانی سروشتی ئەم وڵاتانەی ئەفەریقای بەكار هێنا بۆ بوژاندنەوە و ئاوەدانكردنەوەی فەرەنسا كەبەهۆی جەنگانی دووەمەوە وێران بوو، بۆیە لە كۆتای ساڵی هەشتاكاندا كاتێك موعەمەر قەزافی لەوپەری ناكۆكیدا بوو لەگەڵ ڕۆژئاوا بۆ خۆسەپاندنی وەك خاوەن هیز و ڕزگاركەی ئەفەریقا پێشنیاری ئەو دراوە هاوبەشەی كرد، وڵاتانی ئەفەریقاش بۆ دەرچوون لە ژێر كۆت و بەندی فەرەنسا بە پێشنیارەكە ڕازیبوون بەڵام لە ژێر فشاری فەرەنسادا پرۆژەكە ٤ جار دواخرا چونكە فەرەنسا جگە لە هەڕەشەی سەربازی هەڕەشی ئەوەیكرد كە دەست دەگرێت بەسەر ئەو سەدا٥٠% یەدەكی بانكیەی وڵاتانی ئەفەریقا لە بانكی ناوەندی فەرنسا دانراوە، ساڵی ٢٠١٧ ئیمانوێل ماكرۆن لەكاتی سەردانەكەیدا بۆ ئەفەریقا ڕایگەیاند پرسی پێهێنانی دراوی هاوبەشی ئەفەریقی پەیوەستە بە ئاسایشی نیشتمانی فەرەنساوە، بۆیە ئەو وڵاتانە وهێمنی و ئاسایش و سەقامگیری بەخۆیانەوە دەبینن كە فرەنكی فەرەنسیان هەیە، ئەم وتەیەی ماكرۆن هەڕەشەیەكی ڕاستەوخۆ بوو بۆ ئەو وڵاتانەی دەیانەوێت دەستبەرداری فرەنكی فەرەنسی بن و دەراوی هاوبەشی ئەفەریقی بەكاربهینن هەرچەندە ماوەی ٢٠ ساڵە لە دوای ڕێكەوتنی یۆرۆی ساڵی ١٩٩٩ فرەنكی فەرەنسی لەكار كەوتوە و لە ساڵی ٢٠٠١ بەتەواوی وستێنراوەو كاری پێناكرێت، بەڵام تائێستا دەراوی فەرمی ٨ وڵاتی ئەفەریقیە و هەندیكیشیان ناچار بوون مامەڵە بە یۆرۆوە بكەن وەك دراوی جێگرەوەی فرەنك. -موعەمەر محمد عبدالسلام قەزافی لە ساڵی ١٩٤٢ لەشاری سرت لە ژێر داگیركاری دەسەڵاتی ئیتاڵیادا لە دایكبووە، لە ساڵی ١٩٦٩ لە كودەتایەكدا مەلیك ئیدریسی لە دەسەڵات دورخستەوە، دوو هاوسەری هەبوە( فەتحیە نوری- سەفیە فرگاش) خاوەنی ٨ كوڕ و كچێك بوە، لە دوای ٤٢ ساڵ حوكمڕانی ساڵی ٢٠١١ بەدەستی شۆڕشگێڕانی لیبیا كوژرا. -تێبینی/ چین لە ڕێگای قەرزەوە دەیەوێت جێگای فەرەنسا بگرێتەوە لە ئەفەریقا هەژارییان بقۆزێتەوە بۆ دەست گرتن بەسەر سەرمایەی سروشتی قاڕەی ئەفەریقادا.  

سەلام عەبدوڵڵا ماوەیەکە هەندێک پەرلەمانتاری کورد لە بەغدا، کار و چالاکییان تەرخانکردووە بۆ دژایەتی هەرێم و ‌حکوومەتەکەی بە ئاستێک کە نایشارنەوە کە مەبەستیان تێکدان و تەنانەت هەڵوەشاندنەوەی قەوارەی هەرێمە کە بە پێی دەستووری عێراقی قەوارەیەکی دەستووری دانپێدانراوە و لەسەدا هەشتای هەموو خەڵکی عێراقیش دەنگی بەو دەستوورە داوە. ئەمانە بەم هەڵسوکەوتە چەوتەیان دەیانەوێ عێراقچییەتی خۆیان بە دژایەتی هەرێم لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بسەلمێنن. بەڵام ئەمانە راست ناکەن و درۆ لەگەڵ خۆیان و حزبەکانیشیان دەکەن، چونکە ئەو گەندەڵی و پێشێلکارییەی یاسا و دەستوور کە لە ناوەڕاست و خوارووی عێراق و لە نێو خودیی پەرلەمانی بەغدا رۆژانە دەکرێت، ئەمانە تەواو لێی بێدەنگن و بە هیچ شێوەیەک باسی ناکەن، تەنانەت ئەو راستییانەی کە هەندێک پەرلەمانتاری عەرەب لە پەرلەمانی بەغدا بە بەڵگەوە نیشانی دەدەن و ویژدانی خۆیانی پێ ئاسوودە دەکەن، ئەمانە ناوێرن بە هیچ جۆرێک باسی بکەن یان تەنانەت پشتیوانیشی بکەن. ئەوەتا ئەندام پەرلەمانێکی بەغدا، خانمێک زۆر بە ڕاشکاوی دەڵێت: بە پێی ئەو بەڵگەنامانەی دەستم کەوتووە، ‌حکوومەتی عێراقی کە بەدەست نەبوونی و هەژارییەوە دەناڵێنێت (٢٢٠) میلیار دۆلاری، وەک پشتیوانی، بەخشیوە بە حکوومەتی بەشار ئەسەد. ئەمە جگە لەو هەموو بەڵگەنامانەی کە لە تەلەڤزیۆنەکانی بەغدا نیشانی بینەران دەدرێت کە مرۆڤ سەری لە ئاستی گەندەڵی ئەم عێراقە سڕ دەمێنێ، کەسانێک لە نێو خودی پەرلەماندا بوون و (٥٨) مووچەی جۆراوجۆریان وەرگرتووە، بۆیە ٣٠ مووچە و ٢٠ مووچە کە وەردەگیرێت لایان ئاساییە و تەنانەت بە بەڵگەوە تەلەڤزیۆنێکی عێراقی ناوی (٢٦٥١) کەس دەردەخات کە یەکی (٧) مووچە وەردەگرن. ئەمە خودی پەرلەمانتارانی عێراق دزە بەم بەڵگانە دەکەن و راستییەکان دەردەخەن کە دەیانەوێت دڵسۆزیی خۆیان نیشان بدەن. بەڵام ئایا کەس بینی رۆژێک لە رۆژان، ئەم کوردە عێراقچییانە باسی ئەو هەموو گەندەڵییەی لە عێراقدا روودەدات – گەر عێراقچین – کردووە و دەکەن؟! یان تەنیا بە هەرێم دەوەڕن!.

چیا عەباس پیاوە مەزنەکانی ئیسلام و بیرمەندەکان لە مێژە گوتویانە: " لای کێ سکاڵا دەکەیت کاتێک ناحەز و دژەکەت حاکم و قازی بێت".  ماوەیەکە باسکردن و بانگەشە بۆ بەهەرێمکردنی پارێزگای سلێمانی چربۆتەوە، هاوتەریب لە گەڵ ئەم هەڵمەتەشدا داوای لامەرکەزیەت لە لوتکەی دەسەڵاتی حزبی و ئیداری پارێزگای سلێمانی دەبیسترێت. ئەگەر ... ! گەر حوکمرانی هەرێمەکەمان جێگیر و دامەزراوەیی بوایە، گەر یاسا سەروەر بوایە، گەر دەسەڵات لە لوتکەوە تا بنکە لەلایەن حزب و بنەماڵەوە قۆرخکراو نەبوایە، گەر جوگرافیای سیاسی پارێزگاکانی هەرێم بە سنوری حزبی و میلیشیاکان لەتلەت نەکرابوایە، گەر دەسەڵاتی بەغدا راستگۆ و خەمخۆری هاوڵاتی بوایە و گەر .... تاد، لەوانەیە هەر پێویست بەو هەڵمەتە نەبوایە، ئەگەر بشکرایە دەچوە چوارچێوەی نیەتی راستگۆیانەوە بۆ خزمەتکردنی هاوڵاتیان و دەبوە شارێگایەک بۆ گۆرانکاری و چاکسازی و بە ململانێی نیەت پاک و دۆستانە لە گەڵ دەڤەرەکانی تری کوردستان دەشبوە زەمینەی گەشەکردن و بەرەو پێشچونی ژیانی ئیداری و ئابوری و کۆمەڵایەتی و رۆشنبیری گەلەکەمان. مەخابن واقیعی عێراق و هەرێم و سلێمانیش پێچەوانەی ئەو ئەگەرانەن، بۆیە پێویستە هەڵسەنگاندن بۆ ئەمجۆرە هەڵمەتانە پشتئەستور بێت بە تێرامانێکی واقیعی گشتگیر و بەرفراوان بۆ رەگ و ریشەی کێشەکان نەک تەنها چرکردنەوەی  لە کێشە و قەیرانەکانی ئەم ساتەی حوکمرانیدا. ئەم گرێدانە بەرچاورونی دەرباری بەشێکی گرنگی نیەت و هاندەرەکانی ئێستای پشت هەڵمەتەکە دەبەخشێت، بەپێچەوانەوە چاوپۆشین و پشتگوێخستنی ئەو گرێدانە وەک لە هەڵمەتەکەی هەنوکەدا بەدی دەکرێت دەبنە زەمینەخۆشکەری گرێکوێرە خەست و سەختەکەی ئەو پارادۆکسە سیاسیە سواو و کوشندەیەی کە هەناوی رەوشی سیاسی باشوری بۆ دەیان ساڵە تەنیوە.  بۆ خۆم یەکێک بوم لەو کەسە کەمانەی دوازدە ساڵ لەمەوبەر پشتگیریم لە بە هەرێمکردنی سلێمانی کردوە و نوسینم لە سەری بڵاوکردۆتەوە، لە ئاکامدا کەوتومەتە بەر هێرشی توندی راگەیاندنی یەکێتیەوە کە ئێستا هەندێک لە جەمسەرەکانی و نزیکەکان لێیان بونەتە عەرابی بە هەرێمکردنی سلێمانی. بۆچونی ئەو سەردەمەم هەوڵێک بو بۆ کاڵکردنەوەی تەلیسمی چەمکی شمولیەت لە هزری نەتەوەییدا بەرێگەی دەسەڵاتی هاوڵاتی لە ئیدارە لۆکاڵیەکاندا. دنیای پێشکەوتو ماڵئاوایی لە دەسەڵاتی توندی ناوەندی کردوە، ئەم ئاراستە مۆدێرنەی کارگێری رۆڵی بەرچاوی هەبوە لە ئاسانکردنی کاروباری هاوڵاتیان، کەمکردنەوەی بیرۆکراسیەت و رۆتین، زیاترچەسپاندنی چەمکی دەسەڵاتی هاوڵاتی لە فەرمانرەوایی شوێنی ژیان و گوزەرانی و ... تاد. ئەم وڵاتانە سەربەخۆن و خاوەن سەروەرین و دەوڵەتی خاوەن دامەزراوەی کاران، بۆیە لەو شێوە حوکمرانیەدا پەیوەندی نێوان دەسەڵات و هاوڵاتی هاوسەنگ و جێگیرە، هێزە سیاسیەکانیش لە ئاستێکی بەرزی بەرپرسیەریەتیدان بۆ پاراستنی سەروەری وڵاتەکانیان و پێرەوکردنی یاسا، ناکۆکی و ململانێکانیشیان لە پەرڵەمانی وڵات و هەرێمەکان لە سایەی سیستەمێکی دیموکراسیدا بەرێدەکەن.  گشت ئەم کەش و هەوا و مەرجانە لە سەرانسەری عێراقدا ئەوەندە لاواز و بێ بەرەکەتن بۆیە تەنانەت بیرکردنەوە لە دەسەڵاتێکی لۆکاڵی ناوچەیەک دەتخاتە بەردەم هەزار و یەک پرسیار و کێشە و ئەستەمەوە. سلێمانی، شارە " حەیاتەکە " لە دوای راپەرینەوە تا ئەم چرکەیەش یەکێتی هێزی سەرەکی حوکمرانیە لە ناوچەی سلێمانی، هەرچی بەسەر ئەم شارەدا لە دەردەسەری و ستەمکاری و پشگوێخستن و گەندەڵی رویدابێت یەکێتی بەرپرسیاری یەکەمە، ئەم راستیە حکومەتی هەرێم کە پارتی باڵادەست بوە و باڵادەستیشە تێیدا لە بەرپرسیاریەتی ئەو روداوانە بێبەری ناکات، لەو ساتەوەش گۆڕان بۆتە بەشێک لە دەسەڵاتی سلێمانی و هەرێم لە بەرپرسیاریەتی ئیداری و سیاسی و مەعنەوی یەکسانە بە پارتی و یەکێتی. سلێمانی ئێستاش هەر وەک جاران شارێکی یاخیە، نرخی یاخیبونەکانی بوێرانە بە خەبات و دەریای خوێن و قوربانی و ماڵوێرانی و دەردەسەری داوە، هیچکاتێکیش ئەم مێژوە پر سەروەریەی نە سەپاندوە و نە زاڵ کردوە بەسەر خەبات و قوربانیەکانی دەڤەرەکانی تری باشوری کوردستان. لە دوای راپەرینەوە زۆرجار بۆ بەرژەوەندیە باڵاکانی نەتەوەیی بەرامبەر ئەو ستەم و نارەوایەتیەی لە زۆر لاوە بەرامبەری کراون بێدەنگی هەڵبژاردوە. ئێستا سلێمانی بەتەنیشت کۆرۆناوە بەدەست ئەو هەمو دەسەڵات وجەمسەر و میلیشیا و فرە کوێخایانەشەوە زۆر هیلاک و ماندوە، سوچێک لەو شارە نادۆزیتەوە هاوڵاتیەک بە ئارامی و دڵنیاییەوە سەرەخەوێکی تێدا بشکێنێت، روکنێک لەو شارە گەورەیەدا نابینیت بە زۆرەملێ نەکرابێتە موڵکی حاکم و بەرپرسێک، لە شارو و دەوروبەری پارچەیەک سەوزایی نادۆزیتەوە بە کۆنکرێت و بلۆک باڵاخانەیەک یاخود ڤێڵایەکی کەشخەی بەرپرسێکی لەسەر قیت نەکرابێتەوە، بۆ پارچە نانێک،  پارچەیەک گۆشت، چنگێک سەوزە، قومێک ئاو، داگیرسانی گڵۆپێک، لیترێک بەنزین، تەنەیەک نەوت و ... تاد دەبێت هاوڵاتی برێک دینار باجی زیادە بدات بۆ گیرفانی ئەو لەشکرە لە بەرپرس و کۆماندۆ و جەمسەر و پاشکۆکانیان، با باسی زەوی و زار و بازرگانی و گۆمرگ و کۆمپانیا و گرێبەست و پاڵاوگە و  قاچاخچیەتی و شتی تریش نەکەین. سلێمانی نەک تەنها مافی رەوای خۆیەتی بەڵک دەبێت بەجدیش کار بۆ چاککردنی بنەرەتی ئەو جۆرە ژیان و گوزەرانیە بکات، پرسیارەکە ئەوەیە چۆن بیکات؟ خەڵکی بەئەمەک دەتوانن وەڵامی ئەم پرسیارە بدەنەوە.  لە مێژوی نزیکی کورد لە باشور چەند جارێک رویداوە بۆ یەکلاکردنەوەی ناکۆکی و شەری دەسەڵاتدارانی کورد شار کراوەتە قوربانی. باسی وێرانکردنی چەندین شوێنی ژیان و گوزەرانی هاوڵاتیان لە خولەکانی شەری ناوخۆدا ناکەم، رەنگبێ لای بەرپرسانی لایەنەکان شەر حەڵالی وێرانکردنی ئەو شوینانەی کردبێت، بێ هیچ کۆمێنتێک باسی دو نمونەی زۆر زەق دەکەم: هەولێر و دەوروبەری لە ٣١ ئۆگۆستی ١٩٩٦ و دوەمیش کەرکوک و ناوچە زەوتکراوەکان لە کارەساتەکانی ئۆکتۆبەردا. دەترسم، زۆریش دەترسم بە هەڵمەتی بەهەرێمکردنی سلێمانی ئەمجارە نۆرەی شارە حەیاتەکە بێت! بەغدا و بەهەرێمکردن         ناشێت بۆ رۆڵی بەغدا و دادگای باڵای فیدراڵی عێراق لە پرسی بەهەرێمکردنی سلێمانی وردکردنەوەیەکی دروست نەکرێت. سیستەمی حوکمرانی عێراق لە دوای روخاندنی سەدامەوە بە نیەت پاکی مامەڵەی لە گەڵ کورد و هەرێم نەکردوە، ئەم راستیە دەسەڵاتدارانی هەرێم بێبەری ناکات لە پشکیان لە بیانودان و هۆکارسازی بۆ ئەو مامەڵەکردنە.  دەستور بەچەند مەرجێک مافی داواکردنی بەهەرێمکردنی پارێزگاکانی چەسپاندوە، لە ئەزمونی پارێزگای بەسرە بۆ بەکارهێنانی ئەو مافە سەلمێندرا دەسەڵاتی سیاسی بەغدا دوا بریاردەرە لەو پرسەدا، هەرچۆن بریاردەریشە لە دروستنەکردنی ئەنجومەنی فیدراڵی عێراق کە لە دەستوردا چەسپێنراوە و دەبو ساڵێک دوای پەسندکردنی دەستور دروستبکرایە. سەبارەت بە دادگای باڵای فیدراڵی لە مادەی پێنجی دەستوردا سەبارەت بە دەسەڵاتەکان هاتوە: یەکلاکردنەوەی کێشەکانی نێوان هەرێمەکان یاخود پارێزگاکان دروست دەبن. ئەوەندەی لێی تێبگەم باسی کێشەی نێوان پارێزگایەک لە هەرێمێکدا لە گەڵ حکومەتی هەرێمەکە ناکات. زیادە بۆ ئەمەش ئەندامانی ئەو دادگایە بە پشکپشکێنەی سیاسی دانراون، بۆیە ئەوەندە چاوەروانی لە سەر هەڵناچنرێت. ئەگەر هەیە سلێمانی بکرێت بە هەرێمێک بەڵام ئەو کاتەی ئیرادەی سیاسی بەغدا لە سایەی سەفقەیەکی سیاسی و ئابوریدا بەوە رازی بێت. لە سینیاریۆیەکی لەو جۆرەدا سلێمانی دەکرێتە قوربانی شەر و مەرافەی ناو ماڵی کورد و کوردیش زیاتر دەچێتە ژێر رەحمەت و رکێفی بەغداوە. لەم دۆخە ئاڵۆز و سەختەدا باشترە بیرکردنەوەی جدی بۆ چارەی بنەرەتی کێشەکان بە ئاراستەیەکی تردا بکرێت.