سامان وەستا بەكر

پێویست بوو حیزبە کوردییەکان لە دوای ساڵی ١٩٩١ و پاشانیش حکومەتی هەرێمی کوردستان وەک شۆڕشی گەلێکی ژێردەستەکراو ماف زوەتکراو لە هەموو هەل و مەرجێکا کار و کرداری بە ئاڕاستەی بەدیهێنانی قوڵترین ئاڵوگۆڕی کۆمەڵایەتی و دابینکردنی ماف و بەرژەوەندییە ڕەواکانی چینە زەحمەتکێش و خەڵکانی تینوی ئازادی و سەربەخۆییا بووایە.
هەر لەسەرەتای ڕاپەڕینەوە هەنگاونانی لێبڕاوانە و بنەڕەتییانە لە لادێ و شارەکانی کوردستانا زۆر پیویست بوو، جێبەجێ کردنی یاسای چارەسەرکردنی کشتوکاڵ و کێشەی زەوی وزار ئەبوایە یەکێک لە کارە سەرەتاییەکانی حکومەت بووایە، چونکوم حکومەتەکانی عێراق وە بەتاینەتیش بەعسییەکان بە ڕاوگواستنەوەی لادێکان بۆ ناو شارو ئەنفال کردنیان توانیان کە خەڵکی لادیكان لە بەرهەمهێنێکی چالاکەوە بگۆڕی بۆ بەرخۆرێکی ماندوو.
کارنەکردن بۆ ئاوەدانکردنەوەی لادێکان و هاوکاری نەکردنی حکومەت لە گەڕانەوەی خەلکە ئەنفال و ڕاگوێزراوەکان و ساز نەکردن و تەیار نەکردنی ئەو خەلکە زۆرە لە بەرژەوەندی ئابوری هەرێم یەکیکە لەهەرە هەلە ستراتیجییەکانی ڕاپەرینەکەی ساڵی ١٩٩١ کە ئیستا خەلک و حکومەت باجەکەی ئەیەن.
هەر کۆمەڵگەیەک لادێ و گوند نشینی نەمێنێ، ئەوا بەشێک لە کلتوری و بۆماوەیی و داب و نەریتە ڕەسەنەکانی ئەفەوتێ و بەشێکی هەرە گەنگی کۆڵەکەی ئابوری و پڕکردنەوەی پێداویستییە سەرەتاییەکانی لەدەستئەیات.
بێئاگای و گوێنەدانە توانا و بەهرە ناوخۆییەکان، یەکێکیترە لە هەلەکانی دوای ڕاپەڕین، بەجۆرێک هەر لەسەرەتای ڕاپەڕینەوە زۆرترین و بەهرەی ناوخۆی وڵات ئاوارەی وڵاتە جیاجیاکانی جیهان بوون، چونکوم نە حیزب نە حکومەت هیچ بەرنامەیەکیان نەبوو بۆ برەودان بەو توانا ناخۆییانە بەسودی وڵات و کۆمەڵگە.
خێزان و کۆمەڵگە و حکومەت و وڵات وزەیەکی زۆرو ماندووبوون و داهاتێکی زۆر ئەبەخشن تا نەوەیەک بێتە بەرهەم، نەوەی تازە پێگەشتووش هەنگاو بە هەنگاو کۆی کۆڵەکەکانی خێزان و کۆمەڵگە و وڵات بەڕێوەبردن ئەگرێتە ئەستۆ و کۆی تواناکانی ئەخاتە خزمەت ولات، بەڵام کاتێ حکومەتێکی بێئاگاو خەم سارد گرنگی بەو توانا ناوخۆییە نەیات کە ساڵانێک پاش ماندووبوون هاتونەتە بەرهەم و هەلی کاری گونجاو ژیانێکی شایستە و شکۆی دەستبەر نەکات و سەرەنجام وڵات بەجێبهێڵن و ئیتر وڵات گرنگترین سامانی مرۆی خۆی لەدەستئەیات و پاشهاتێکی نەخوازراو لە سەرجەم کایەکانی بەڕێوەبردنا بەڕوونی هەستی پێئەکرێ.
گرنگیدان بە چەند ناوچەیەکی دیاریکراو و شوێن نیشتەجێی و بەرپرسە باڵاکان و لەبیرکردنی هەندێ ناوچەیتر، هەڵەیەکی خۆکرد و بەرنامەی حیزبی و جێبەجێکاری حکومەتە، بەجۆرێک شارێکی گەورەو ئاوەدانی وەک سلێمانی کە پێش ڕاپەڕین پاکترین و خاوێنترین شاری عێراق بوو، مەخابن لەدوای ڕاپەڕینەوە کەمترین خزمەتگوزاری تیاکراوە و هیچ پرۆژەیەکی ستراتیژی ئەوتۆی تیانەکراوە کە شایانی باسکردنبێت و بگرە شەقامی سەد مەتریشی پێڕەوا نابینرێ و ئەم حکومەت بە حکومەتی ئەسپێرێ.
پشتگوێ خستنی ناوچەیەک و گرنگیدان بە ناوچەیەکیتر ناتەبای و ڕقی لێدێتە بەرهەم و پێچەوانەکەشی ئاشتی و تەبای.
دروستنەکردنی شەقامی دوو سایتی و نەبەستنەوەی شارو گوندو شاخ بەیەکەوە هۆکارێکە کە خەڵکی ناوچە دوورە دەستەکان ڕوو لە شار بکەن و نەگەڕێنەوە، شاریش لەبری بەرهەمی ناوخۆی ئەو ناوچانە پشت بە هاوردەو خۆراک و پۆشاکی ئەودیووی سنورەکان ببەستێ.
لێنەپرسینەوە لە چۆنیەتی سەرفکردنی پارەی پرۆژەکان، کەمتەرخەمی و بگرە ئاسانکاریش بۆ بەڵینەدەراکان لە چۆنییەتی سەرفکردنی پارەی پرۆژەو چۆنایەتی کارەکانیان و لەوێشەوە بۆ گیرفانی بەرپرسەکان، یەکێکیترە لە هەڵە و مخۆرکەی ناوخۆیی. ئاخر لە چ وڵاتێکی تری دنیایا هێندەی هەرێمی کوردستان بەپرسی حیزبی بازرگان و خاوەن کۆمپانیا و نەخۆشخانەو کارگە و هاوردەکەری شمەکی بیانی و هەناردەکەری پارەی وڵاتی بۆ بانکەکانی دەرەوەی وڵات تیایە؟
خستەبەردەستی کەرتی گشتی بە "کەرتی تایبەت"، بەلام کەرت تایبەت بەواتا ناسراوە جیهانییەکەی نا بەڵکو کەرتێکی تایبەتی زۆر تایبەت و جیاواز لە هەموو ئەو هێما و خەسڵەتانەی کە ئەو کەرتەی پێئەناسرێتەوە، کە ئەکرێ بە "کەرتی تایبەتی حیزب و بەرپرس و خێزانی سیاسی" ناوزەندبکرێ.
"کەرتی تایبەتی حیزب و بەپرس و خێزانی سیاسی" بۆتە مشەخۆر و گەنەی وڵات، ئەمانە هەرچی تەندەرو بازرگانی و هاوردە هەیە بە کۆمپانیا زەبەلاحەکانی خۆیان سپاردوەو هەردوو کەرتی گشتی و تایبەتیشیان تووشی ئیفلیجی و فەوتان کردووە ، بەڵکو ئەگەر لێرەو لەوێش هەندێک هەوڵی بازرگانی و پێشەسازیش هەبێ ئەوا ئەمان بوونەتە "دەرەبەگبەش"ی هەموو بازرگانەکان و بۆ ڕێگەدان بەکارکردنیان ئەبێ بەشی هەرە گەورەی قازانج بۆ ئەمانبێت، ئەوەش وائەکات بازرگان و مقاول و پیشەسازکار گرنگی بە کوالێتی نەیا تا ئەویش بڕیک قازانج بکات، سەرنجامیش خەڵکی باجەکەی ئەیات هەم لە خراپی کوالیتی  و هەم لە گرانی شمەکیش.
کۆنترۆڵ کردن و حکومکردنی هەرێم بۆ دوو ناوچەی جوگرافی لەلایەن دوو حیزبەوە. کۆنترۆڵ کردنی هەندێ ناوچەی ناو ئەو دوو جوگرافیە دابەشکراوەش لەلایەن بەرپرس و مەکتەب سیاسی و عەسکەرییەکانی ئەو دوو حیزبەوە، بەجۆرێک ئەو بەرپرسانە نەک هەر حساب و بۆ یاسا و ڕێسا و حکومەت و حکومداری مەدەنی ناکەن، بەڵکو لەناو خودی حیزبەکەی خۆشیانا کەس ناتوانێ لێیان بپرسێتەوە و بگرە هەندێک لەو بەرپرسانە هەر بەهۆی دەستەبەسەراگرنی ئەو ناوچانەوە لە حیزبا هێڵراونەتەوەو خودی حیزبیش ناوێرێ هیچیان بەرامبەر بکات لەترسی لە دەستدانی ئەو ناوچانە، کە نەوەکو ئەو بەرپرسانە زویربن و خۆیان ڕادەستی حیزبەکەی ئەولابکەن و بەوجۆرەش حیزبەکە ناوچەیەکی جوگرافی بە خەڵک و خاکەوە لەدەستبدات!
ئەم دیاردە ناشرین و نامەدەنییەش بۆتە هۆکاری دروست بوونی چەندین پێشێلکاری یاسایی، کە دەسەڵاتی حکومەت بەمەرجی بەرپرس و خواستی ئەو حوکمڕانە حیزبی و عەشایەریانە تیا جێبەجێبکرێ، ئەمەش هۆکارێکە کە بۆتە لەمپەڕ بۆ یەکسانی و دادپەروەری و حکومڕانی مەدەنی و مەشروع غایب و چەپەک بێت.
جیاوازی چینایەتی زۆر لەنێوان بەپرسە حیزبی و بازرگانە سیاسیەکان و سەرمایەدارانی بنەماڵە و کەسە نزیک و گوێڕایەڵەکانیان و خەڵکی ئاساییا بە شێوەکی ترسناک دروست بووە. چینی یەکەم زۆربەیان ئەوانە بوون کە لە سەردەمی شاخا تەنها پۆشاکێکی خاکی و چەکیکی سادە بە شانیانەوە بوو، دوای هاتنەخوارەوەیان بۆ ناو شار لە ئێستایا پۆشاکەکانیان باشترین براندی جیهانی و خورادنەکانیان هەمە جۆرو ماڵ و ئۆتۆمبیلەکانیان های کلاس و پارەی گیرفانیان هێندەی بانکێک لەخۆئەگرێ. مەخابن چینی دووەمیش شکۆی بە جۆرێک برندراو شکێنراوە کە بە ئاشکرا ئەگری هاواری ئازاری برسێتی سکی ئەکات.
ئێستا هەم حیزب و هەم حکومەتیش پاڵپشتی و متمانەی زۆرینەی خەڵکی لە دەستداوە و گومانیش ئەکرێت کە کۆتاییان هەر لەسەر دەستی هەمان ئەو خەڵکەبێ کە بەدەستی خۆیان سەریانخستن و کردیانن بەسەردار و سەروەر، بەڵام ئاماژەکان بۆ کۆتاڕێ و چیرۆکەکانی مێژوو ئەگێڕنەوە، کە ئەگەر ئەو بەرپرسە نا بەرپرسانە چاک و پاک نەبن دوور نیە هەر هەمان خەڵک بیانکەن بە لاشەیەکی بێ سەر.