ئاسۆ حاجی ئەمریکا دەبێ لەوە تێبگا پەیوەندی ئەو لەگەڵ عەرەبی عێڕاق پەیوەندی داگیرکەر و داگیرکراوە کە هەرگیز ناتوانن بەیەکە هەڵبکەن،دەبێ ئەوەش بزانێ پەیوەندی شیعەی کە زۆرینەی عەرەبی عێڕاقن لەگەڵ ئێران پەیوەندیەکی روحی و عەقائیدیە وپەرەپێدانی ئەو پەیوەندیە ئەرکێکی ئاینی و ئەخلاقیە،بۆیە ئەمریکا لایەنی کەم لە عێڕاقی شیعە ناتوانێ رکابەری ئێران بکات،نە بەگۆڕینی کەسی سەرۆک وەزیران و نە بە موجامەلە کردنی شیعە بە بێهێزکردنی سوونە و پشت کردنە کورد،زۆرینەی سوونە ئەمریکا وەک دوژمن تەماشا دەکەن و ئەوەیان تاکە خاڵی هاوبەشە لەگەڵ شیعە و خەریکە کوردیش وێنەی ئەمریکا بەو شێوەیەی ببینێت. تا لە چاوی ئینگلیزەوە ئەمەریکا تەماشای عێڕاق و ناوچەکە بکات لە ئێستا باشتر نابینێ و لەو پاشەکشێ کردنەی پازدە ساڵە ئەمریکا لە بەرامبەر ئێران دەیکا دەبێ بەردەوام بێ،لە نموونەی یەمەنەوە بگرە تا عێڕاق و سوریا و لوبنان ئەوە راستی دووبارە دەکەنەوە کە ئەمریکا هەر هەنگاوێک بۆ دواوە داوێ ئێران یان روسیا جێی دەگرنەوە،بۆیە تاکە دەرفەت و تەنها دەرفەت بۆ ئەمریکا ئەوەیە لە ناو ئەو بازنە پیرۆزەی ئینگلیز لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست کێشاویەتی بچێتە دەرەوە و تۆزێک دوورتر لە وێنەکە بڕوانێ تا راستیەکان باشتر ببینێ و تێبگا. لە دوو هەزار و پێنجەوە تا بە ئەمڕۆ دەگا ئەمریکا هیچ نەما لەگەڵ شیعە تاقی نەکاتەوە لە گۆڕینی کەسەکان،لە هەوڵدان بۆ خۆ نزیک کردنەوە لە لایەنێک یان زیاتر،سەردەمانێک مالیکیان کردە قارەمانی عڕوبە و گووتیان میلیشیاکانی سەر بە ئێران لەناو دەبا کە ئەوکات تەنها سوپای مەهدی موقتەدا سەدڕ بوون،دواتر سەدڕیان کردە پاڵەوانی چاکسازی و لەناوبردنی گەندەڵی،ئەوجا نۆرەی عەبادی هات و ئێستاش کازمی کە هەموویان ئەنجامەکەیان وەک یەکە ناتوانن لە دەرەوەی بازنەی بەرژەوەندیەکانی ئێران بزاڤ بکەن چونکە ئەگەر وا بکەن کۆتاییان دێ،بۆیە ئەنجام مالیکی دەرچوو ئەندامێکی سوپای پاسداران و سەدڕیش قوتابیەکی گوێڕایەڵی حەوزەی قووم و عەبادیش لە بوکەڵەیەک بە دەستی کۆچکردوو قاسم سولەیمانی زیاتر نەبوو،کازمیش لە باشترین حالەتدا ئەوە بوو کە نەیتووانی چەند چەکدارێکی میلیشیاکانی حەشد زیندانی بکا کە کاریان موشەک گرتنە ناوچەی سەوز بوو. گۆڕین لە ستراتیژیەت و پێداچوونەوە بەو سیاسەتەی کە بۆتە هۆی شکاندنی شکۆی ئەمریکا لە ناوچەکە تاکە رێگایە کە ئەمریکا بتوانێ لایەنی کەمی بەرژەوەندیەکانی بپارێزێ،بەر لە هەموو شتێک ئەمریکا نابێ چیتر وەک پیرۆزی تەماشای سنوورە دەستکردەکانی ئەو ناوچەیە بکات و دەوڵەتەکان لە سەرووی بەرژەوەندی گەل و میللەتان تەماشا بکا و مامەڵەیان لەگەڵ بکات. ئەمریکا دەبێ لە خەیاڵی ئەوە بێتە دەرێ کە سیاسەتی بە ناوەندکردنەوەی بەغدا و بەهێزکردنەوەی ناوەند و دروستکردنی دیکتاتۆرێک دەتوانێ بەهۆیانەوە رووبەرووی ئێران ببێتە یان لایەنی کەم دەسەڵات کەم بکاتەوە،چونکە ئێران لە عێڕاقدا خاوەنی زەوی و هێزی سەربازیە،هەروەها لە هەموو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست چارەگە ملیۆنێک چەکداری راهێندراو و ئامادەی هەیە بۆ پاراستنی بەرژەوەندیەکانی خۆی. بۆ ئەمریکا و خەڵکی ئێراقیش باشترین چارەسەر دابەشبوونی ئەو وڵاتەیە بۆ سێ هەرێمی کۆنفیدڕالی کە ئەنجوومەنێک یەکسان و هاوتا لە بەغدا بووێنەرایەتی هەرسێکیان بکا و بڕیار لەسەر پرس گرنگ و چارەنووسسازەکان بدات،کە دەستووری هەمیشەیی عێڕاقیش پاڵپشتی لە دامەزاراندنی ئەنجوومەنێکی ئەوهایە کە دەسەڵاتی لە سەرەوەی دەسەڵاتی ئەنجوومەنی نوێنەران بێ و بڕیارەکان تێیدا بە سازان و هاوبەشی بێت،ئەگەر نا ئەمریکا رۆژی خۆشتر لەمڕۆ لە عێڕاق نابینێ.

نەبەز جەلال گەر بڕۆیتە تاریکیستانییەکی چۆڵەوە، چاو ببڕەیتە قوڵایی و قوڵی ئاسمان و سەرنج بدەی، بەو تاریکی و تنۆکیەدا ڕۆبچیت و کەمێک بمێنیتەوەو بڕوانیتە نێو مانگ و ئەستێرەکان! تێدەگەی کە ئاسمان زۆر زۆر پڕترە لەو ڕەونەق و ڕۆشناھییە نەبینراوەی  کە تۆ بە ڕۆژ لەبەر ڕوناکی خۆر توانای بینینیت نییەو نایانبینی!. ڕووناکیش بەشێک لە تاوانی شاردنەوەی تاریکی و پەنھانی ھەڵگرتووە، بۆ بینینی ڕووناکییکی ڕاستەقینە پێویستیمان بە تاریکییەکی قوڵتری چاوە بۆ بینین. زۆرینەی کێشەو ڕاستییە ئاڵۆزکاوەکان لە تاریکی و چەپەکی تەنگانەییدا دەبینرێن و دەدرەوشێنەوە.! مرۆڤ قەت ناتوانێ لە ڕووناکی و ڕوکەشدا بە ڕوونییەکی سەرپێیی ڕاستییەکان لە دیوە شاراوەو ناچیزەکەی خۆی جیابکاتەوە ھەڵبژێرێ. دەستی بە قوڵاییە شاراوەکەی تاریکی بگات، وەک سروشت و ڕاستەقینەی ناوەوەی خۆی بناسێ و بە متمانەوە ھەموو شتەکانی ببینێ!. بەرکەوتەی ئازار و جۆری پەشیمانبونەوەکەش لە ناشوێن و بۆشایی شوێندایە لە تێگەیشتن و بینین گەیشتن بە بڕیاری کوێر. ھەموو نەبینینێک و شاردنەوەی بینینێک دەبێتە ھۆکار و دەرکەوتەی سەرەتایەکی خراپی باوەڕ کوێری و جەخت بەخشینەوەی خۆش باوەڕیشە بۆ شکستی ھەنگاوەکانی بە نابینایی دەبنە بڕیار، ئەمەش شت گەلێکی خراپ  و خراپتر بە دووی خۆیدا دێنێ و، کات و زەمەنیش بە پوچ و بۆشی و بئ ئەنجامی لە دەستکەوتی سەرکەوتنەکانی بینین بۆ ژیان تێدەپەڕن.! بەجێھێشتنی خەڵکی کوردستان لەم تاریکستانی نا شوێن و نابینییە بێ ھۆشیارییە ڕامیاری و ژیارییەدا. شکستی گەورەی چەند ساڵەی بەڕێوەبردن و، بەرەو پێشچوون و دروستبونی چێوەیەکە،کە تێیدا خاک ناچێتە شێوەی ووڵاتەوەو خەڵکەکەشی بەم جۆر و ھەنگاوە نابن بە میللەت. تێپەڕاندن و دەربازبوونی خەڵکی کوردستان لەم سیاسەتی تاریکاندن و چاوبەستەکییە کارگێڕی و سیاسییە بازرگانییەی بۆتە مار و لە قورتمی گەل ئاڵاوەو دەیەوێ ھەموان بخنکێنێ، ئەرک و بەرپرسیارێتی ئەخلاقی دەسەڵاداران و حیزبە سیاسییە بڕیار بەدەستەکانە بۆ بە ھاناوەچوون ئاشتکردنەوەی پێکەوە ژیانی گشتی و ئاسودەیی، کە تا ئێستاش بە ھۆکاری رەوشتی بەرزی نەتەوەیی و دڵسۆزی بۆ خەڵک و بەخشینی قوربانییەکان خاک ڕاگیریکردوون. کە ئێوە ھەموو ئەم ڕاستییانە ڕەشکەنەوەو بتانەوێ بە مەبەست نەیبینن، ئیتر نەبینین دەچێتە جێگەی بینین، نەبینیتان دەبینن.

هەردی مەهدی   لەکەمتر لەهەفتەیەکدا: * بەفەرمانی ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نەتەوەیی ئێران، بڕیاری چۆڵکردنی شەش لادێی کوردنشینی سەرسنووری ناوچەی سەردەشت دەرکرا (لادێکان: نۆکان، هەرزەنە، گاکی، بەردان، گۆڕەشێرو تیتی خواروو). بڕیارەکە بەبیانووی جێکەوتەی جوگرافی ئەم ناوچانەوە دەرکراوە گوایە دەکەونە نێو "هێڵی سووری سنووری"ەوە. ئەمە لەکاتێکدا هیچ حسێبێک بۆ دۆخ و بەدیلی ئابووریی و ژیانی ئایندەی ئەو لادێنشینە کوردانە نەکراوە، بەتایبەت لەم دۆخە سەختە ئابوورییەی ئێراندا، کە لەمساڵدا داهاتی کەمتر لە ١٠ ملیۆن تمەن بەهێڵی هەژاریی دانراوە! ناوچە کوردستانییەکانیش هەمیشە لە ڕیزی پێشەوەی هێڵی هەژاریی ئێرانن (بە گوێرەی ئاماری ساڵانەی ڕەسمی ئەو وڵاتە). ئەم فەرمانە زیاتر دیوێکی سەربازی هەیە تا کارگێڕی بەو پێیەی ئەنجومەنی ئاسایش دەریکردووە (نەک پارێزگار و وەزیری ناوخۆ) و دوور نییە بە نیازی خۆئامادەکردن بێت بۆ دەسپێشخەری و ناچالاککردنی ناوچە سنوورییەکان و لاوازکردنی هێزە کوردستانییەکان و ئەگەری دزەکردن و چالاکییان (بەتایبەت لەم ساڵانەی دواییدا کە حزبی دیموکرات زۆرتر چالاک بووە و گوورزی کاریگەری لەو دەسەڵاتە وەشاندووە). * هەر لەم هەفتەیەدا وەزیری دەرەوەی ئەمریکا چەندجار هەڕەشەی لە پرۆ ئێرانییەکان و خودی ئێران کردووە کە بێدەنگ نابێت و ڕێکاری تووند و چەندبەرامبەر دەگرێتە بەر و تا ئاستی داخستنی باڵیۆزخانە و لیدانی ئێران. * هەر دوێنێش لەسەردانێکی کتوپڕیشدا وەزیری دەرەوەی عێراق خۆی گەیاندە ئێران و ڕۆحانی هەڕەشە دووبارەکانی ئێرانی بەرامبەر ئەمریکا دووپاتکردەوە و دەرکردنی ئەمریکای لە عێراقی بەسەرچاوەی ئارامی و پێشمەرج دانا. * ئەمڕۆ، بەسەردانێکی دوو ڕۆژەش سەرکردەی باڵای هێزە سەربازییەکانی ئێران (باقری) دەگاتە عێراق و لەگەڵ بەرپرسانی سەربازیی و ئەمنی عێراقدا کۆدەبێتەوە. * هەر ئەمڕۆش وەفدێکی باڵای ئاسایشیی عێراق بەسەرۆکایەتی قاسم ئەعرەجی دەگاتە هەولێر. * بەلەبەرچاوگرتنی هاوکارییە دوولایەنەکانی مانگی ڕابردووی تورکیاو ئێران و کۆبوونەوەی مانگی ڕابردووی سوپاسالارەکانی دوو وڵات، ڕەنگە ڕێککەوتنی دوولایەنە بێت و هەر لایەکیان و بیەوێت بەر لە ئەمریکا، هەرێمی کوردستان و دەسەڵات و نفوزی سنووردار بکەن و لەوێشەوە هێچ ئەگەرێک نەهێڵنەوە بۆ چالاکی جوڵەی هەرێم و هێزە نەیارە کوردستانییەکانی دژەکۆماری ئیسلامی ئێران، وەک چۆن تورکیا لە چەند مانگی ڕابردوودا دەستی خۆی وەشاند. ئێران لەعێراقدا وردەوردە دەستی کورت و کورتتر دەکرێتەوە، هەرێمی کوردستان قوڵایی ستراتیژی و ئەمنییەتی، گەر نەتوانێت کۆنتڕۆڵی سنوورەکانی خۆی لەبەرەی هەرێمەوە بکات،  ئەوا لە هەر جوڵەیەکی ناوچەیی یان ئەمریکی لە هەرێمەوە بە تایبەت لە هەبوونی بنکەی حەریری سەربازیی (کە یادگاری تاڵی شەڕی هەشتساڵەی ئێران عێراقەو حکومەتی بەغدا لەوێوە بۆردوومانی شارە ڕۆژئاواییەکانی ئێرانی دەکرد)و چوار بنکە سەربازییەکەی دیکەی ئەمریکا لەهەرێمی کوردستاندا کە نیشانی هەڕەشەی بەردەوامی ئەمریکان بۆ ئێران، دوورنییە کەرتی ڕۆژئاواو  ناوچەکوردستانییەکانی لەدەست بدات، لەبەرئەوە دەیەوێت دەسپێشخەر بێت لەهەڕەشە و کردەیەکی پێشوەخت. ڕەنگە ئێران بەنیازی کاردانەوە و هێرشی سەربازی بێت بۆ ناوچە سنوورییەکانی هەرێم، یان دەسپێشخەر بێت لەڕێگریکردن لە شۆ و کردەی سەربازی غافڵگیرانەی ئەمریکا بەر لە هەڵبژاردن بۆ لێدانی بەرژەوەندی ئێران لە سنوورەکان و ناوچە کورستانییەکانی دراوسێی هەرێمی  کوردستان.

سەركۆ یونس كەرتی گەشتوگوزار لەزۆربەی ئابوری وڵاتانی جیهاندا بەیەكێك لە پایەكانی ئابوری نەتەوە دادەنرێت‌و بەشداری كارای هەیە لە بەدەستهێنانی داهات‌و بزوێنەری گەشەپێدانی بەردەوامە بۆ ئابوری وڵاتان نمونەی ئەو وڵاتانەی كە زیاتر پشت بە داهاتی گەشتوگوزار دەبەستن زۆرن لەوانە سویسراو كەنەداو توركیاو ئیتالیاو ئیسپانیاو ئیماراتی عەرەبی‌و یۆنان‌و فەرەنسا، لەساڵی (2019) لە ئیسپانیا گەشتوگوزار بەڕێژەی (14.2%) بەشداری ئابوری نەتەوەیی كردوەو لە وڵاتانی تریش ئەم كەرتە گرنگە بەڕێژەی جیاواز بەشداری دەكات. رۆژی (27 -9)ی هەموو ساڵێك بەڕۆژی جیهانی گەشتوگوزار لەلایەن نەتەوەیەكگرتوەكانەوە دانراوە لەگەڵ سەرهەڵدانی ڤایرۆسی كۆرۆنا كەرتی گەشتوگوزار یەكێك بوو لەو كەرتانەی كە زۆرترین زیانی بەركەوتوە ئەمەش دەرەئەنجانی بەربەستەكانی قەدەغەی هاتوچۆی ناوخۆیی ‌و دەرەكی‌و كەمبونەوەی لەناكاوی خواستی بەكاربەران لەسەر گەشتكردن‌و ئەمەش بوو بەهۆی زەرەروزیانی ئابوری‌و لەدەستدانی سەدان هەلی كارو بێكاربونی رێژەیەكی بەرچاو لەپێنج مانگی یەكەمی ساڵی (2020) زیانەكانی گەشتوگوزار نزیكەی(320) ملیار دۆلار بووەو رێژەی (56%) ژمارەی گەشتیارانی جیهان كەمی كردوە. بەپێی راپۆرتی رێكخراوی گەشتوگوزاری جیهانی سەر بە نەتەوەیەكگرتوەكان ژنان‌و گەنجان لەكەرتی گەشتوگوزار زۆرترین چین‌و توێژن كە بەرشاڵاوی لەدەستدانی كارەكانیان بوونەتەوە بەهۆی ڤایرۆسی كۆرۆناوە، لەهەمان كاتدا ئابوری ئەو وتانەی كە زیاتر پشتیان بە داهاتی كەرتی گەشتیارییەوە دەبەست زۆرترین زیانیان بەركەوتوەو داهاتی گشتیان توشی كەمبونەوە بوون. بەپێی هەمان راپۆرت بەهۆی ئەم ڤایرۆسەوە رێژەی (90%)ی شوێنە كلتوریە گەشتیاریەكانی جیهان داخراون لەئێستادا سوودیان لێ نابینێریت‌و بەمەش مەترسی بۆ سەر سەدان شوێنی كلتوری‌و رۆشنبیری مرۆڤایەتی دروست دەبێت. لە راپۆرتی رێكخراوی گەشتوگوزاری جیهانیدا هاتووە لە دەرئەنجامی كاریگەریەكانی ڤایرۆسی كۆڤید-19وە لەنێوان (100 بۆ 120) ملیۆن كاری گەشتیاری راستەوخۆ لەژێر مەترسی لەدەستداندان. بەپێی راپۆرتەكان هەریەكە لە (ئوستورالیاو چین‌و مالیزیا‌و مەكسیك‌و كۆریای باشور) زۆرترین زیانیان بەركەوتوە كە بەچەندین ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت‌و پاشان هێڵەكانی گواستنەوەی ئاسمانی‌و گازینۆكان‌و هاتوچۆی دەریایی‌و چێشتخانەو میوانخانەكان زیانی گەورەیان بەركەوتوە. هەرێمی كوردستان لە چەند ساڵی رابردودا تاڕادەیەكی زۆر باش سوودی لەم كەرتە گرنگە بینیوەو خۆشبەختانە زۆربەی رەگەزەكانی بواری گەشتیاری تێدا هەیە سەرەڕای كەموكوڕییەكان بەڵام هەرچۆنێك بێت توانرا كوردستان وەك هەرێمێكی گەشتیاری لە ناوچەكە بناسرێت‌و ژمارەی گەشتیارانی بیانی‌و ناوخۆی عێراق گەواهیدەری ئەم راستیەیە كە لە ساڵانی رابردودا بەسەدان هەزار گەشتیار روویان كردوەتە ناوچە گەشتیاریەكان‌و ئوتێل‌و میوانخانەكانی شاروشارۆچكەكانی كوردستان. لەهەندێ ساڵدا بەپێی ئامارەكانی دەستەی گەشتوگوزاری هەرێم ئومێدبەخش بوون‌و ئەمەش بووە بەسەرچاوەیەكی باشی داهات بۆ حكومەت‌و كەرتی تایبەت هەتا پێش سەرهەڵدانی ڤایرۆسی كۆرۆنا لەساڵی (2018) نزیكەی (3) ملیۆن گەشتیار هاتونەتە هەرێمەوە لەم رێژەیە (80%)ی لەناوخۆی عێراقەوە بوەو رێژەی (20%)ی گەشتیاری بیانی بوون، بەداخەوە سەرهەڵدانی ڤایرۆسی كۆرۆنا لە (2020)دا كاریگەری راستەوخۆی كردوەتە سەر ئەم كەرتە گرنگەی ئابوری هەرێم‌و بەشێوەیەك نزیك ببوویەوە لە داڕمانی تەواو، خۆشبەختانە لەماوەی پێشوودا حكومەت بڕیاری كردنەوەی سەرجەم ناوچە گەشتیارییەكانی داو وردە وردە ئەم كەرتە خەریكە دەبوژێتەوە و جموجوڵی گەشتیاری ناوخۆیی پەرەی سەندوەتەوەو رۆژانە بەدەیان ئۆتۆمۆبیلی گروپەكانی گەشتیاران دەبینین لەڕێگاوبانەكان. ئەوەی جێگای سەرنجە بەداخەوە بەشێكی خەڵك‌و هەندێ لایەنی سیاسی بەرەو پێشچوون‌و گەشەسەندنی كەرتی گەشتیاری بە شتێكی خراپی دەزانن بۆ سەر كۆمەڵگا بەگشتی‌و چینی لاوان بەتایبەتی تەنانەت هەندێ كەس‌و لایەن بەبێ ئەخلاقی ناودەبەن، ئەمەش بەهۆی نەبوونی هۆشیارییە لە گرنگی ئەم كەرتە بۆ داهات‌و ئابوری وڵات‌و بەخراپ سەیركردنی بەوەی بەرەو پێشبردنی گەشتوگوزار بە بەرەڵای‌و خراپە ئەژمار دەكەن لەسەر كۆمەڵانی خەڵك. هەر لەبەرئەمە پێویستە لایەنە پەیوەندیدارەكان كۆمەڵێك هەنگاو بنێت بۆ ئاسایكردنەوەی دۆخەكەو گرنگیدانی زیاتر بەم كەرتە نیشتیمانییە بدرێت، ئەویش بەجێ بەجێ كردنی ئەم هەنگاوانەی خوارەوە: 1-    هۆشیاركردنەوەی هاونیشتیمانیان بەوەی كە تێبگەین گەشتوگوزار داهات پەیدا دەكات‌و دەبێتە سەرچاوەیەكی گرنگ بۆ رێژەیەكی بەرچاوی هاوڵاتیان بەگشتی‌و دانیشتوانی ناوچە گەشتیارییەكان بەتایبەتی. 2-    برەودان بە گەشتوگوزار دەبێتە هۆی رەخساندنی هەلی كار بۆ گەنجانی خاوەن بڕوانامەی بێكاری هەرێم، كە لەئێستادا رێژەی بێكاری لە ئاستێكی مەترسیداردایە. 3-    پێویستە لایەنە پەیوەندیدارەكان گرنگی زیاتر بدەن بەم كەرتە، ئەویش بەكردنەوەی ئامادەیی گەشتوگوزار یان بەشێك لە پەیمانگاو زانكۆكان لەو شارانەی كە گەشتیاری تێدا بوونی هەیەو ئەمەش بەمەبەستی پێگەیاندنی كادری گەشتیاری خاوەن بڕوانامە. 4-    پێویستە حكومەت بەتایبەتی وەزارەتی ناوخۆ هێزێكی تایبەت ئامادە بكات بۆ راگرتن‌و پاراستن‌و ئارامی ناوچە گەشتیارییەكان كە راهێنانی باش‌و سەردەمیانەیان پێ كرا بێت‌و لەژێر ناوی (پۆلیسی گەشتیاری)دا كارو فەرمانەكانیان جێ بەجێ بكەن. 5-    پێویستە یاسایەكی تایبەت لە پەرلەمانی كوردستانەوە دەربچێت كە ئەم كەرتە گرنگە رێكبخات‌و بەیەكێك لەسەرچاوەكانی داهات ئەژمار بكرێت، ئەو داهاتەی بەدەست دێت وەك باج دابنرێت‌و یان بچێتەوە وەزارەتی دارایی یان لەخزمەت شوێنە گەشتیارییەكاندا بێت. 6-    پێویستە وەزارەت‌و دامودەزگاكانی تری حكومەت بەچاوێكی گرنگەوە لە گەشتوگوزار بڕوانن‌و هاوكاربن لەبەرەوپێشبردن‌و گەشەپێدانی ئەم كەرتەو هەموو ئاسانكارییەك بكەن بۆ برەوسەندن‌و بەرەوپێشچوونی گەشتوگوزار، بەتایبەت لەئێستادا كە حكومەت بەدەست كەمی داهاتەوە دەناڵێنێت‌و تەنانەت توانای پێدانی مووچەی فەرمانبەرانی نەماوە، بۆیە گرنگە حكومەت هەموو ئاسانكارییەك بكات‌و رێگرییەكان نەهێڵێت.  

مەریوان وریا قانع لە کاتێکدا ڤایرۆسی کۆرۆنا ڕۆژانە لە ھەرێم نزیکەی ٣٠ کەسێک دەکوژێت و بڵاوبوونەوەشی نەک تەنھا بەردەوامە بەڵکو لە دۆخێکی ھێجگار ترسناکدایە، لەوکاتەدا ھەستنەکردن بە بەرپرسیاریەتیی و گاڵتەکردن بە ژیانی خەڵک، لەلایەن ئۆرگان و کەسایەتییە حیزبییەکانەوە، لە چڵەپۆپەدایە. کۆکردنەوەی ئەو ژمارە زۆرە لە خەڵک بۆ یادکردنەوەی ڕیفراندۆم لە ھەولێر لەلایەن ڕێکخراو و ئۆرگانە حیزبیی و حکومییەکانەوە نیشاندەری ئەم ڕاستییە ترسناکەن. یادکردنەوەی یەکێک لە کارەساتە سیاسییە ھەرە گەورەکانی دونیای دوای ڕاپەڕین، کارەساتی ئەنجامدانی ڕیفراندۆمێکی بێپلان و بێستراتیژ و بێبیرکردنەوە، کە بناغە سەرەکییەکەی سایکۆلۆژیای شەخسیی سەرۆکی پارتی خۆی بوو. وەکچۆن ڕیفراندۆم کردەیەکی سیاسیی پێشوەخت دۆڕاو و نابەرپرسیاربوو، پابەستبوو بە تێنەگەیشتن لە سادەترین پێدراوە سیاسیی و ئیقلیمیی و جیھانییەکان. بەھەمان شێوە یادکردنەوەی ڕیفراندۆمەکەش بەو شێوەیەی لە ھەولێر بینیمان، لەناو ئەم پەتا ترسناک و بەربڵاوەی کۆرۆنادا، لە ھەمان نابەرپرسیارێتیی و تێنەگەیشتنەوە سەرچاوەی گرتوە. ھەردووکیان دوو دەرکەوتی نابەرپرسیاری ئیشکردنی ھەمان عەقڵیەت و ھەمان تێنەگەیشتنی سیاسییە. کۆرۆنا ھەڕەشەیەکی گەورەیە بەقەبارەی ھەڕەشەی ئەو عەقڵیەتە سیاسییە حوکمڕانەی لە ھەرێمدا دەستبەکارە و گاڵتەکردن بە ژیانی خەڵک بەشێکی گرنگ و بنەڕەتیەتیی. یادکردنەوەی ھەڵە بە ھەڵە و نابەرپرسیارێتیی بە نابەرپرسیارێتیی ئەو ھەڵسوکەوتەیە بەردەوام لەم فۆرمە لە حوکمڕانیی و لەم تایپە لە سیاسییەوە دەیبینین. ڤلادیمێر لینینی سەرکردەی شۆڕشی ئۆکتۆبەر، لە وتەیەکی زۆر بەناوباگدا دەڵێت: ”سیاسیی باش ئەو کەسە نییە کە ھەڵە ناکات، بەڵکو ئەو کەسەیە کە ھەڵەی ستراتیژیی ناکات“. ھەم ڕیفراندۆمەکە خۆی و ھەم یادکردنەوەی لەناو ئەم پەتای کرۆنایەدا، ھەڵەی سادە و ئاسایی نین و نەبوون، بەڵکو ھەڵەی ستراتیژیی و زەبەلاحن. ھەڵەیەک کە تەنھا لە نەزانین و نەخوێندەوارییەوە نایەن، بەڵکو لە گاڵتەکردن بە ژیان و لە بێنرخ و بێبەھاکردنی ژیان و گوزەرانی مرۆڤەکانەوە سەرچاوەدەگرێت. ھەر سیاسەتێک ڕێزی مرۆڤ و ڕێزی ژیانی لانەبێت، ئەو ھەڵانەی کە ئەنجامیانئەدات، ھەڵەی ستراتیژیی دەبن. ئەم وێنانە لەناو ئەم پەتای کۆرۆنادایە حیکایەتی ئەو بێڕێزیی و بێنرخکردنەی مرۆڤ و ژیانمان نیشانئەدات. حیکایەتی دەسەڵاتێک خۆنمایشکردن و یادکرنەوەی ھەڵەکانی لە پاراستنی ژیانی مرۆڤەکان بەلاوە گرنگترە.

سەهین موفتی نانووسم رۆژانە، با خاترگیری ئەم میللەتەی تێدابێڵمەوە،  هەفتانە، دەبێت گوێبیستی کوشتنی( ژنێک، کچێک، پیاوێک، گەنجێک، هتد مرۆڤێک ببین)، کاتێک بەدواداچوون بۆ کەیسی رووداوەکان دەکرێت، هۆکاری هەمە لایەنەو هەندێکجار زۆر سادەو ساکارن، دەکرێت بە دوو وشەی لێبوردەیی کۆتایی بە کێشەکە بهێندرێت، نەک بگاتە وەستاندنی گیانێک( کۆتایی پێ هێنانی هەناسەی مرۆڤێک)، هەقی خۆیەتی گەورە شارەزاو پسپۆڕانی بواری (دادی) بیر لە بوژاندەوەی سزای سێدارە بکەنەوەو بە کردەیی جێبەجێبکرێت. ئاخر هەتا کەی، دەستکە کەرەوزێک، جۆگەڵەیەکی ئاو، کۆترێک، فول لایتێک، سەیرکردنی نێوچەوانی یەکتری، شکانەوەی ئۆتۆمبێل، هەموو ئەم کێشە بچووکانە ببنە هۆکاری سەندنەوەی هەناسەی مرۆڤەکانی ئێرە؟  بەداخم، میللەتێکین هێندەمان حەز بە چەکداری هەیە، هێندە عەوداڵی دوو دێڕ شیعری جوانن نین، هێندەی حەز بە وێنەگرتنی کڵاشینکۆفێک و دەمانچەیەکین، هێندە بیر لەوە ناکەینەوه کە لەبۆ ئەم چەکانە لەنێو ماڵ و گەڕەک و کۆڵانەکان هەبن؟ با لە سنوورەکانی کوردستان روویان لە نەیارانی نیشتیمان بێت.. تاوانی کوشتن لە هەموو وڵاتێک و سەردەمێکدا هەبووەو دەبێت، بەڵام سزایێکی قورسی وەک سێدارە بە جێبەجێکردنییەوە، دەکرێت رێژەی تاوانەکە کەمتر بکاتەوە. چوونکێ، دەزانێت کۆتایی چارەنووسی هەمان ئەو هەناسە لێبڕینەی دەبێت، کە لە بەرامبەرەکەی دەستێنێت.

كاروخ خۆشناو  دوای هەردوو جەنگی جیهانیی یەکەم و دووەم، سیستەمی نوێی جیهان لەسەر بنەمای هەبوونی کیانێکی سەربەخۆ و ئازاد  بونیاتنرا، بەو واتایەی کە (پەیوەندیە نێودەوڵەتیەکانیەکان) لەسەر ئاستی  وڵاتان بوو نەک گەلان و نەتەوەکان، ئەگەرچی (ناو) لەو ڕێکخراوانە نرا (کۆمەڵەی گەلان و دواتریش نەتەوە یەکگرتووەکان) بەڵام مەرجی سەرەکی ئەندامبوونیان بریتی بوو لە هەبوونی کیانێکی سەربەخۆ لە فۆرمی ( دەوڵەت)، لەبەر ئەوە هەموو هەوڵ و تەقەڵا و خەبات و شۆڕشی گەلان چڕ بوویەوە بۆ بەدەستهێنانی کیانێکی ئازاد و سەربەخۆ، تاکو بتوانن ببنە بەشێک لە سیستەمی نوێی جیهانی.  ئەگەر بەخێرایی ئاوڕێک لە مێژووی ئەو (۱۹۳) وڵاتە بدەینەوە کە بەفەرمی ئەندامن لە نەتەوەیەکگرتووەکان، بۆمان ڕوون دەبێتەوە کە: ١- لەلایەک هیچ گەل و میللەتێک مافی ئازادی و سەربەخۆییان پێ نەبەخشراوە، بەڵکو بە شۆڕش و خەبات و تێکۆشان مافەکانیان سەندووە. ٢- لەلایەکی تر هیچ وڵاتێک بە (پێرفێکت)ی لە دایک نەبووە، بەڵکو لە کاتی ڕاگەیاندنی سەربەخۆییاندا کۆمەڵێک کەموکوڕییان هەبووە، چ لە سەر ئاستی ناوخۆیی، چ لە سەر ئاستی دەرەکی، بەڵام دوای بەدەستھێنانی سەربەخۆییان بە جددی کاریان کردووە بۆ بنیاتنان و پەرەپێدانی داموودەزگا نیشتیمانی و مەدەنی و دیموکراسیەکان.  دوای نزیکەی سەد ساڵ لە لکاندنی باشوری کوردستان "بێ ویستی گەلەکەی" بە وڵاتی نوێی دامەزراوی عێراق، ناڕازیبوون و شۆڕشی یەک لە دوای یەکی لێکەوتۆتەوە، چەند دەرفەتێکیش بۆ ئازادبوونی کورد ڕەخساوە بەڵام نەقۆستنەوەی ئەم دەرفەتانە چەندە پەیوەندی بە نەبوونی زەمینەیەکی گونجاوی ناوچەیی و نێودەوڵەتی ھەبووە، دوو ئەوەندەش پەیوەندی بە نەبوونی یەکڕیزیی ناوخۆیی و لۆکاڵی هەبووە. مێژووی زۆرینەی ڕەهای گەلانی (ئازاد و سەربەخۆ) تژیە لە خەبات و قوربانیدان، بەتایبەت مێژووی (سەدەی بیست) بۆ هەر چوار گەلی (کورد و جوولەکە و بۆسنی و ئەرمەن) پڕیەتی لە خەبات و مەرگەسات، بەڵام لەناو ئەم چوار گەلەدا تەنیا کورد نەبۆتە خاوەنی کیانێکی سەربەخۆ، وێڕای خەبات و قوربانیدانێکی بێ شومار، بۆ نموونە بۆسنیەکان لە ساڵی (١٩٩٤) لەلایەن سربەکانەوە بەبەر چاوی دونیاوە کۆمەڵکوژ و جینۆساید کران، بەڵام ئەوانیش وەک جوولەکە و ئەرمەن، بەرهەمی جینۆسایدەکەیان (بە بوونە دەوڵەت) چنیەوە. پێموایە کورد پێویستی بە ئێرادەیەکی نەتەوەیی (سەرووی حیزبی بوون) هەیە بۆ بەرنامەڕێژیکردن و دۆزینەوەی بەرژەوەندی هاوبەش لەگەڵ زلهێزەکان لەپێناو کۆکردنەوەی پشتگیری و لۆبیکردن بۆ کیانێکی سەربەخۆ، چونکە سەرەڕای ئەوەی کورد لە (چەندین شوێن و چەندین جار) کۆمەڵکوژ و جینۆسایدکراوە، بەڵام هێشتا نەبۆتە خاوەنی قەوارەیەکی سیاسی سەربەخۆ، لێرەدا پێویستە بپرسین بۆچی کورد نەگەیشتۆتە ئەم خەونە ڕوایەی و نەیتوانیوە ئەم مافە بە دەست بهێنێت؟  بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە پێویستە هەڵوەستە بکەین و توێژینەوەی زانستی ئەنجام بدەین، تاکو بزانین تا چەند خەتای زلهێزە بێ بەڵێنەکانە و تا چەندەش خەتای پەرتەوازەیی و کەمتەرخەمی خۆمانە؟ چونکە هیچ گەل و نەتەوەیەک لە مێژوودا (وەک کورد) دەرفەتی ئازادبوونی لەدەست نەداوە، سەرەڕای هەموو جینۆساید و قوربانیدانێک بەڵام هێشتا خەونی سەربەخۆیی بەدی نەهاتووە. قەوارەی هەرێم ئەو دیفاکتۆیەیە کە لە دوای ڕاپەڕینی گەلی کوردستان و گۆڕانی هاوکێشەی ناوچەیی و نێودەوڵەتی هاتۆتەکایەوە، ئەگەرنا هیچ کاتێک عەقڵیەتی حوکمڕانی (عەڕەب و تورک و فارس) ئامادە نین دان بە مافە نەتەوەییەکانی خەڵکی کوردستاندا بنێن، بەڵام یەکانگیری (بەرژەوەندی هێزەکانی ناوچەکە و زلهێزە نێودەوڵەتیەکان) هەرێمی کوردستانیان کردە قەواریەکەکی پارێزراو بە گوێرەی بڕیاری (٦٨٨)ی ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی کە لە (١٩٩١/٤/٥) دەرکرا، ئەم بڕیارەش دوای بڕیاری سیڤەر لە (١٩٢٠/٨/١٠) بە یەکەمین بڕیاری نێودەوڵەتی دادەنرێت کە لەلایەن دەزگایەکی گرنگی وەک ئەنجومەنی ئاسایش لە بەرژەوەندی نەتەوەی کورد دەرکرابێت. (ئازادی و سەربەخۆیی و دروستکردنی دەوڵەت) پڕۆسەیەکی درێژخایەن و دوورمەودان، پێویستی بە قوربانی و پلانی پێشوەختە و زەمینەسازیی هەیە، کوردیش ئەم پڕۆسەیەی دەست پێکردووە و یەکەم هەنگاویشی ناوە کە بریتی بوو لە (رێفراندۆم) ، هەر کاتێک بارودۆخی ناوچەیی و نێودەوڵەتی لەبار بوو، دەکرێت کورد هەنگاوی تر بهاوێژێت و پڕۆسەکە تەواو بکات. بارودۆخی ئێستای ناوچەکە ناسەقامگیرە و کۆمەڵێک گۆڕانکاری لە ئارادان لە ژێر چەتری ڕێکەوتنەکانی (ئیبڕاهیمی و شامی نوێ و نیۆم و گرێبەستی سەدە) بەڵام مەرج نیە دیدگا و بەرژەوەندی بەشێک لە وڵاتان لەگەڵ دروستبوونی دەوڵەتی کوردی هاوتەریب بن، بۆیە پێویستە سەرکردایەتی کوردستان هەوڵبدات بەرژەوەندیەکانی لەگەڵ وڵاتانی ناوچەکە و زلهێزەکان پاراڵێڵ و هاوتەریب بکات تاکو نەبنە ڕێگر لەبەردەم سەربەخۆیی کوردستاندا، لە سەرووی هەموو ئەو وڵاتانەش ئەمریکا دێت، کە پێویستە کورد بەرژەوەندیەکانی خۆی لەگەڵی هاوتەریب بکات و پشتگیری ناوەندەکانی بڕیاری ئەمریکا دەستەبەر بکات، لە ڕێگای پڕۆسەی لۆبیکردن و کۆکردنەوەی پشگیری و پاڵپشتی، ئەمەش پێویستی بە کات و کارەکتەر و بودجە هەیە، چونکە بە دەستهێنانی پشتگیری بۆ پڕۆسەی سەربەخۆیی لە وڵاتێکی وەک ئەمریکادا بێ بەرامبەر نابەخشرێت، بەڵکو پێویستە لە ڕێگای لۆبیکردنەوە بکڕدرێت. لە کۆتاییدا دەڵێم پێویستە کورد سود لە ئەزموونی کۆمەڵێک وڵات وەربگرێت، لەوانەش وڵاتانی وەک ئەمریکا و ئیسرائیل و ئیماڕات و ئۆکرانیا و کرواتیا و ئەرمینیا ....هتد، بۆ ئەنجامدانی پڕۆسەی لۆبیکردن و کۆکردنەوەی پشتگیری بۆ سەربەخۆیی بە میکانیزمی دیبلۆماسی (نەرم و سەردەمیانە) لە پێناو بە مەنزڵ گەیاندنی پەیامی ڕەوای ڕیفراندۆم و بەدیهێنانی خەونی پیرۆزی سەربەخۆیی کودستان.

جەلال جەوهەر    بەشی سێیەم : ١-ھەڕەشە ومەترسیەکانی ناوخۆی ھەرێمی کوردستان ٢-٢: مەترسی دابڕانی جەماوەر لە پرۆسەی سیاسی ولە هێز و لایەنە سیاسیەکان شوێنەواری شەڕو داگیرکردن و لێکەوتەکانی فیکری، سیاسی، کۆمەڵایەتی،... ئەو شەڕ وداگیرکردنە هێشتا بە زەقی دیارە بە خەڵکی کوردستانەوە، و بە دەیان ساڵی تریش دەمێنێت. ستراتیج وبەرنامەی داگیرکەران وابووە کە زۆر بەووردی کاربکەن لە سەر باری کۆمەڵایەتی وسیاسی کورد، بە مەبەستی بەکارھێنانی توانای جەماوەری، کۆمەڵایەتی، و سیاسی وئابوری وھێزی مرۆیی کورد، بۆ شەڕوململانێی خۆیان لەگەڵ دەوڵەتان لە لایەک، ولە لایەکیتریشەوە بۆ سەرکوتکردنی جولانەوەی سیاسی وکۆمەڵایەتی وچەکداری کورد لە کوردستان. لە حەفتا وھەشتاکانی سەدەی رابودوو دەسەڵاتدارانی بەعس لەعێراق توانیان زیاتر لە (٤٠٠) چوارسەد فەوجی جاشی خەفیفە دروست بکەن لە کوردستانی عێراق (جینۆسایدی کورد "تاوانی ئەنفال" ل (٢٠٠ـ ٢١٧ )ـ تەھا سلیمان ـ چاپی یەکەم لە ساڵی ٢٠١٥)، وزیاتر لە دوو سەد وپەنجا ھەزار کورد چەکدار بکەن لەو فەوجانە( گەر ھەر فەوجێک بە شەش سەد چەکدار تەقدیر بکرێ) ومەفرەزەی خاصه وطوارئ ویەکەکانی جەیشی شەعبی، ئەمە جگە لەوەی بەدەیان ھەزار کوردیان لە ئۆرگانەکانی حزبی بەعس رێکخستبوو، بۆ شەڕ وروبەروبونەوەی دە ھەزار پێشمەرگەی ھەموو لایەنەکانی کوردستان، وبۆ ھێرش وبەرگریکردن لە جەنگی عێراق ـ ئێران. لەم راستی وژمارانەی سەرەوە دەردەکەوێ، کە داگیرکەران تارادەیەکی زۆر سەرکەتووبون لە بەکارھێنانی کورد بۆ جێبەجێکردنی ئامانجەکانیان، وتوانیان وابکەن کە : ١-کورد بڕوا ومتمانەیان بە یەکتر زۆر زۆر کەمبێ و نەمێنێ. ٢- کورد بڕوا ومتمانەیان بە جولانەوەی سیاسی وچەکداری نەمێنێ تارادەیەکی یەکجار زۆر لە کوردستان، وھێز ولایەنەکانیش بڕوا ومتمانەیان بەیەک نەبێ وھەمیشە لە دۆخی ململانێ وشەڕدابن. ٣ـ بەعسییەکان توانیان ئینتیمائی قەومی وسیاسی ئەو ژمارە زۆرە لەقبکەن وبگۆڕن، تەنانەت بەشێکیان ناسنامەی نەتەوەیی خۆشیان گۆڕی بۆ سەر نەتەوەی عەرەب. لە جەنگی جیهانی یەکەمیشەوە تا ئەمرۆ (جگە لە ڕاپەڕینی ئازارو بەهاری ساڵی 1991)، وبە پێچەوانەی داگیرکەرانەوە، جوڵانەوەی سیاسی و چەکداری لە کوردستانی عێراق، وەک ئەوەی کاریان نەکرد لە سەر سڕینەوەی شوێنەوارەکانی شەڕ وداگیرکردن، وسڕینەوەی شوێنەواری تەعریب، ودروستکردنەوەی ئینتیمای نەتەوەیی، وبڕوا ومتمانە بە کورد و لایەنەکان، جولانەوەی سیاسی وچەکداری بەردەوامبوون لە سەر ھەڵەیەکی ستراتیجی، ئەویش درێژەدان بوو بەململانێی وشەڕی ناوخۆ، وفرامۆشکردنی رۆڵی جەماوەر بوو لە کایە سیاسیەکان. جوڵانەوەی سیاسی و چەکداری کورد لەو ماوەیەدا، ئەوەندەی بیریان لای جولانەوەی چەکداری، وچاویان لە کۆمەک و هاوکاری و یارمەتی دەرەکی بووە، بیریان لە ئامادەکاری جەماوەری و سیاسی نەکردۆتەوە، تەنانەت لە پرسە چارەنوسازەکانیش، بیریان لەوە نەکردۆتەوە، ئامادەکاری سیاسی (یەکڕیزی لایەنەکان) و جەماوەری (یەکڕیزی جەماوەری)،... ناوخۆیی دروست بکەن، بە پێچەوانەوە، شەڕی ناوخۆی لایەنە چەکدارەکان، دووبەرەکی سیاسی و جەماوەری دروست کرد لە کوردستان عێراق . بەسود وەرگرتن لە بارو زروفی جەنگی ھاوپەیمانی نێودەڵەتی بەسەرۆکایەتی ئەمریکا لە دژی حکومەتی عێراق، ودروستبوونی یەک ئیرادە و ویستی ھاوبەشی جەماوەرو لایەنەکانی ناو بەرەی کوردستانی ولایەنەکانیتر، زەمینە ساز بوو بۆ قۆزتنەوەی ھەلی بەرپاکردنی راپەڕین لە کوردستانی عێراق. لە ئازار وبەھاری ساڵی (1991ز) بە پشت و پەنای جەماوەری کوردستان ڕاپەڕین ئەنجام درا، هەر ئەو جەماوەرەیش بوو، بە گڕوتینێکی زۆربەهێزەوە پرۆسەی هەڵبژاردنەکانی (19/5/1992) یان سەرخست، کە دواتر پەرلەمان و حکومەتی لێ بەرهەم هات. هەموو چین و توێژەکانی جەماوەری کوردستان بە پشویەکی درێژ خۆیان گرت لە بەرامبەر نەبوونی و نەهامەتیەکانی ئەو ڕۆژگارە، وزۆر دڵسۆزانە ڕووبەڕوی ئابڵوقەی سیاسی و ئابوری و دارایی و کارگێڕی رژێمی بەعس بوونەوە. راپەڕین ورووداو وپەرەسەندنەکانی دواتر، ھەلێکی لەبار وزێڕینیان ڕەخساند بۆ بەھێزکردنی پەیوەندی لایەنەکان لەگەڵ جەماوەر، وچاککردنی پەیوەندی نێوان لایەنەکانی کوردستان، بەڵام بەداخەوە تەمەنی پەیوەندی باشی جەماوەری کوردستان، و هێزو لایەنە سیاسیەکان زۆر کورت بوو، بەهۆی پشتگوێ خستن و پێشێلکردنی رۆڵ و مافەکانی جەماوەر، و لەبەر سەرقاڵی و سەرگەرمی هێزو لایەنە چەکدارەکان، بە شەڕو ململانێ و گەندەڵی لە پێناو بەرژەوەندی تەسکی حیزبایەتی. ئەمڕۆش پەیوەندی بەشێکی زۆری جەماوەر و هێزو لایەنەکان گەیشتۆتە ئاستی نیگەرانی و توڕەیی و دورکەوتنەوەی جەماوەر لەو هێزانە. گەندەڵی بەرفراوان و هەمە لایەنە، و شەڕوململانێی حیزبایەتی بۆ بەرژەوەندی کەسیەتی و حیزب، ئێش و ئازاری سیاسی، کۆمەڵایەتی، ئابوری و دارایی، دەروونی،... گەیاندۆتە بەشێکی زۆری تاکەکانی کوردستان. دوو بەرەکی و گەندەڵی وەک دوو دەردی کوشندە، بڕوا وئومێد ومتمانەی بەپرسی کورد، و بە هێزو لایەنە سیاسیەکانی کوردستان نەھێشتووە تا ڕادەیەکی زۆر. لە دەستدانی نیوەی خاکی کوردستانیش، و مانەوەی میللەتەکەمان لە ژێر ترس و هەڕەشەی سیاسەتی تەعریب و ڕاگوازتن،... میللەتی کوردی بێ هیواترکرد بە قەزیەکەی، و بە پارتی ویەکێتی و ھێزە سیاسیەکان. ئەم ھەموو قەیرانە سیاسی وئابوری وداراییە یەک لە دوای یەکە، وئەو گەندەڵیە بێسنورە لە ھەرێم وعێراق، وبێ ئیرادەیی لە چاکسازی، وشکستھێنان لە دروستکردنی ھەرێمێکی یەکگرتوو، و حکومەتێکی یەکگرتوو، وھێزێکی چەکداری یەکگرتوو، وئابوریەکی یەکگرتوو، وپەیوەندیەکی سیاسی یەکگرتوو لە هەرێمی کوردستان، بڕواو قەناعەتی لای بەشێک دروست کردووە، کە ئەم هێزانە ئەهلی حکومڕانی، و ئەهلی بەرپرسیاریەتی نیشتیمانی و نەتەوەیی نین، چونکە سەرەڕای دروست نەبونی دامەزراوەی نیشتیمانی، لە سایەی دەسەڵاتدارانی ھەرێمدا، میللەت زوڵم و ناڕەوایی زۆری لەگەڵدا کراوە، وبێ بەشکرا لە بەشێکی زۆری مافە سیاسی و دارایی و ئابوری و پەروەردەیی و خزمەتگوزاریەکان،... لە بەر ئەوھۆکارانەی سەرەوە دەنگدەری کوردستان هۆشداری یەکەمی خۆی گەیاندە دەسەڵاتداران و حیزبەکان، بە بایکۆتکردنی هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە (12/5/2018)، و هەڵبژاردنەکانی (30/9/2018) پەرلەمانی کوردستان، وەک ناڕەزایەتیکی توندی جەماوەری کوردستان. هەرچەندە بایکۆتکردنی دەنگدان لە ئێستادا کە زەمینەی ساختەو تەزویر ودەستکاری کردنی ئەنجامی ھەڵبژاردنەکان زۆر بەھێزە، لەبەر ئەوە بایکۆتکردنی دەنگدان بژاردەیەکە لە خزمەتی پرۆسەی سیاسی وپرسی دیموکراسی نیە، وتەنیا وتەنیا لە خزمەتی لایەنە چەکدارەکانە، چونکە بە ناڕاستەوخۆ دەنگدانە بە دەسەڵات، وپشتگیریە لەمانەوەی زوڵم و بێدادی. چوون بۆ سەر سندوقی دەنگدان، جگە لەوەی بەشداریکردنە لە پرۆسەیەکی شارستانی و گوزارشت کردنیشە لە ڕای دەنگدەر، ئیتر دەنگدەر دەنگ بە هەر کەس و لایەنێک ئەدات، بەڵام کە دەنگدەر ناچێت بۆ سەر سندوقی دەنگدان، هەلی لەبار دەڕەخسێنێت دەنگەکەی بە کار بێت بۆ لایەنەکانی دەسەڵات. بەم جۆرە ئەوانەی بایکۆتی دەنگدان دەکەن لەم بارودۆخەدا، بزانن یان نەزانن، خۆیان دەکەن بە هاوبەش لە گەندەڵی سیاسی. ئەم وێستگەیە لە ژیانی سیاسی میللەتەکەمان، زۆر گرنگ و چارەنوساز و مەترسیدارە، لەبەرئەوە بەرپرسیاریەتی جەماوەر زۆر زیاتر و گەورەترە، بەهۆی لادانی بەشێک لەلایەنە سیاسیەکان لە پرسە نیشتیمانی و نەتەوەییەکان، لەبەرئەوە نابێت جەماوەری کوردستان پشت لە پرسی نیشتیمانی ونەتەوەیی بکەن، و خۆیان بدەنە دەست قەدەر.کات و قۆناغەکە و بەرپرسیارییەتی جەماوەر وایە، میللەتەکەمان بە توندی دەست بە یەک پارچەیی خاک، و یەکڕیزی گەلەوە بێت، و نەبێت بە بەشێک لە شەڕو ململانێی دابەش بونی خاک و خەڵکی کوردستان. دەبێ جەماوەری کوردستان فشار دروست بکات بۆ سەر ھەموو لایەنەکان، بۆ یەکڕیزی وتەبایی و پێکەوەیی، وڕوبەڕوبونەوەی ھەڕەشە وئاڵنگاریەکان، وقۆزتنەوەی ھەلەکان بۆبەرژەوەندی خەڵکی کوردستان. چی بکرێ بۆ ڕەواندنەوەی مەترسی دابڕانی جەماوەر لە پرۆسەی سیاسی ولە ھێز ولایەنە سیاسیەکانی کوردستان !؟ گومانی تێدا نیە کە کەلێنیکی زۆر گەورە دروست بووە لە نێوان بەشێکی زۆری جەماوەری کوردستان و دەسەڵاتدارانی هەرێم (بایکۆتکردنی هەڵبژاردنەکانی عێراق و هەرێم لە ساڵی 2018 نزیکترین بەڵگەیە)، بەهۆی نەبونی دیموکراسیەتی ڕاستەقینە، و بڵاوبوونەوەی گەندەڵی، کە زوڵم و بێدادی و نەبوونی و بێکاری و هەژاری زۆری بەدوای خۆیدا هێناوە. رەواندنەوە ونەھێشتنی مەترسیەکان بەوە دەبێت، کە دەسەڵات خۆی چاکبکات وەک ھەنگاوی یەکەم، چونکە لە ماوەی رابردودا ھێزولایەنە چەکدارەکانی دەسەڵات گەورەترین ھەڕەشە بوون بۆ سەر ژیان وگوزەرانی ھاوڵاتیان بەھۆی گەندەڵی ونەبونی دیموکراسی راستەقینە، پاشان جەماوەر گرنگی خۆی پێبدرێ، وبۆ ھەر پرسێکی نیشتیمانی ونەتەوەیی ئامادەکاری جەماوەری وسیاسی،...بکرێ، ودەسەڵاتدارانی هەرێم موساڵەحە وڕێکەوتنی ڕاستگۆیانە بکەن لەگەڵ جەماوەر، گەرەنتی و زەمانی جێبەجێکردنی رێکەوتنیش تەنیا بە جێبەجێکردنی دەستور ویاساکان تەواو دەبێ، وچارەسەرکردنی قەیرانەکانی گەندەڵی و سیاسی وپرسی دیموکراسیش، ھەر بە پابەندبوون بەجێبەجێکردنی دەستور ویاسا دەبێت، ھەر بەوەش دادپەروەری ویەکسانی و سەقامگیری تەواو ویەکڕیزی لە هەرێمی کوردستان دروست دەبێ.

  ئاسۆ حاجی  زۆر کەس ئەوە بە چاوی پارتیەکان دادەدەنەوە کە گوایە پارتی بنەماڵەییە،پارتیەکانیش هەندێک جار تێدەکەون و دەیانەوێ نکۆڵی لێ بکەن و وای نیشان بدەن ئەوە راست نیە وەک ئەوەی حیزبی بنەمالەیی کوفرێکی سیاسی یان کارێکی خراپ بێ. حیزبی بنەماڵە مۆدێلێکی حیزبیە و لە زۆر وڵاتان هەبووە و هەیە،بۆ نموونە بنەماڵەی گاندی لە هیند و بنەماڵەی حەریری لە لوبنان. پارتیەکان و دژە پارتیەکان دەبی ئەوە بزانن کە بنەماڵەیی بوونی حیزب نە شەرمە و نە کێماسیە، پارتی حەفتا و چوار ساڵە بوون و مێژووی بە بنەماڵەی بارزانیەوە گرێدراوە بۆیە نە شکاوە و نە دۆڕراوە. شانازیە نەک شەرم پارتی حیزبی بنەماڵەی بارزانی بێ،چونکە مێژووی ئەو بنەماڵەیە مێژووی زیاتر دوو سەت ساڵ خەبات و قوربانی دانە بۆ کوردستان. - شێخ عەبدولسەلامی یەکەم خاوەنی هزر و فەلسەفەی پێکەوە بەستنەوە (خوا پەرستی، خاک پەرستی، خەڵک پەرستی)یە. -شێخ محەمەدی کوڕی سیمبولی بەگژداچوونەوەی زۆرداری و پالپشتی هەژاران. - شێخ عەبدولسەلامی دووم باوکی بزاڤی رزگاریخوازی گەلی کوردستان و یەکەمین کەس کە داوای مافی چارەنووسی بۆ گەلی کوردستان کردووە،لە١٩١٤ بەو هۆیە عوسمانلی لە سێدارەیان دا و شەهیدیان کرد. -شێخ ئەحمەدی بارزان،خودان و ڕابەری بارزان سەرکردەی هەردوو شۆڕشی بارزان،پاڵپشتی دامەزراندنی کۆماری کوردستان،فێرکەر و پەروەردیکاری مستەفا بارزانی. -مستەفا بارزانی،باوکی روحی نەتەوەی کورد و هەلگیرسێنەری مەزنترین شۆڕش کە زاکیرەی هاوبەشی نەتەوەیی کورد و نیشتیمانی کوردستانی دروست کرد. -مەسعود بارزانی،سەرۆک و پێشمەرگەی سەربەخۆیی،ڕابەری ئەنجامدان و سەرخستنی ڕیفراندۆم، لە لە مێژووی سەت سالەی کوردستان بۆ یەکەمین جار ئیرادەی گەلی کوردستان بە سەر ئیرادەی داگیرکەران سەرکەوت. پارتی درێژکراوەی ئەو دیرۆک و شانازیانە بێ دەبێ جێگای شانازی بێ نەک شەرم.

شاناز ئیبراھیم ئەحمەد سه‌ركێشی ڕیفراندۆم كه‌ سێ ساڵ پێش ئێستا‌ له‌ده‌ره‌وه‌ى كۆده‌نگى نیشتمانی و شه‌رعیه‌تى په‌رله‌مان ، وه‌ك جۆرێک له‌خۆسه‌پاندنى سیاسی‌ و پارێزگاریكردن له‌كورسییەک به‌ده‌م قاشكردنی سێوێكه‌وه‌ ئه‌نجامدرا ، هیچ نه‌بوو جگه‌ له‌مه‌ترسی خستنه‌سه‌ر ده‌ستكه‌وته‌كانى نه‌ته‌وه‌یه‌ک له‌سه‌فقه‌یه‌كی ژێربەژێری شکستخواردوودا ، ئه‌و سیناریۆ فاشل و بڕیاره‌ هه‌ڵه‌ و ناستراتیژییە ، ئه‌و ده‌ست له‌پشتدانە هه‌رێمی و لوتبه‌رزى سیاسییە ، ئەو ملنه‌دانە بۆ خواستی دڵسۆزان و دۆست و هاوپه‌یمانان بوو بەهۆى له‌ده‌ستدانى نیوه‌ى خاكى كوردستان .. یادی ئه‌و شانۆگه‌رییه‌ی كه‌ خۆم هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه‌ به‌ (فڕفڕاندۆم) ناوم بردووه‌ وا ئێستا هەمدیس له‌لایه‌ن هه‌مان ئه‌و كه‌سانه‌وه‌ كه‌ هه‌میشه‌ شانازییان به‌خیانه‌تەوه ‌كردووه‌ بەناوى كوردایه‌تى به‌خه‌ڵكى ده‌فرۆشنه‌وه‌ و جارێک به‌تاپۆى ڕه‌ش‌ و جارێكى تریش به‌كارتى گوشار ناوی ده‌به‌ن ، خۆ ئه‌گه‌ر له‌ڕووكه‌شدا جۆرێک بوو بێت له‌ختوكه‌دانى هه‌ستى نه‌ته‌وه‌یی خه‌ڵكى كوردستان ، ئه‌وا له‌ناوه‌ڕۆكدا جۆرێک بووه‌ له‌خۆچه‌ماندنه‌وه‌ و ڕاده‌ست بوون به‌ویستێكى هه‌رێمی ، بۆ ئه‌وه‌ى كه‌ركوكى قودس‌ و خاكى به‌خوێن ڕزگاركراوى كوردستان بخه‌نه‌ شەڕێکی نابه‌رامبه‌ر و دواجار پارێزگاری له‌و باڵانسه‌ سیاسییه‌ بكه‌ن کە بەرژەوەندی خۆیانی تێدا پارێزراو بوو ، به‌ڵام هه‌ر ئه‌و ئه‌سحابی فه‌خامه‌تانه‌ى به‌زمانى كوردى و له‌میدیاكانی خۆیانه‌وه‌ ڕیفراندۆمیان به‌كوردایه‌تى ده‌رخواردى خه‌ڵك ئه‌دا ، له‌به‌رده‌م زوومى کامێرای كه‌ناڵه‌ عه‌ره‌بی‌ و جیهانییه‌كان شه‌رمنانه‌ دووپاتییان ئه‌كرده‌وه‌ ، كه‌ ئەوان عێراقییه‌كى عه‌یار بیست‌ و چوارن‌ و ئه‌وه‌ى ڕوویدا ڕاپرسییه‌كى ئاسایی بوو بۆ زانینى خواستى خه‌ڵک ، له‌كاتێكدا ئه‌و دوو فاقییه‌ له‌به‌یانكردن خۆى جۆرێكه‌ له‌سوكایه‌تى به‌ویستى نه‌ته‌وه‌یه‌ک ، چونكه‌ له‌دێرزه‌مانه‌وه‌ كورد‌ و بزوتنه‌وه‌ سیاسییه‌كه‌ى به‌شۆڕش‌ و خوێن به‌خشین خواستى سه‌ربه‌خۆیی به‌یانكردووە و پێویستى به‌هیچ تاقیكردنه‌وه‌ و ئه‌زموون كردنێكیتر نه‌بوو ...!! خۆ ئه‌وكاتیش هاوارمان كرد كه‌ كاكه‌ سه‌ربه‌خۆیی بەپەنجە ڕاوەشاندن و خۆ گیڤ کردنەوە به‌ده‌ست نایه‌ت ، چاره‌نووسی میلله‌تێک بەعینادی تەسلیمی قه‌ده‌ر ناكرێت و نابێت گەردن و گەرووی میللەتێک و خاکەکەی بە ھەڕەشەی لەناوچوون بسپێردرێت . ئه‌وكاتیش ووتمان بەهۆی شەڕی داعش و ئه‌و هاوسۆزییه‌ نێوده‌وڵه‌تییەى بۆ عێراق هه‌یه‌ ، هه‌ر سه‌ركێشیه‌ک به‌ته‌نها بریتی نابێت له‌ڕووبه‌ڕووبونه‌وه‌ و وه‌ستانه‌وه‌ به‌ڕووى عێراقدا ، به‌ڵكو یه‌كسانیش ده‌بێت به‌وه‌ستانه‌وه‌ به‌رامبه‌ر كۆمه‌ڵگاى نێوده‌وڵه‌تى ، به‌ڵام به‌په‌نجه‌ ڕاوه‌شاندن و حساب نەکردن بۆ نامه‌كه‌ى (تیله‌رسن) كه‌ زۆر چاودێر وه‌ك به‌ڵێنى بڵفۆڕ پێناسه‌یان ده‌كرد وه‌ڵام دراینه‌وه‌ …!! ئەو رۆژگارەی ھاوشێوەی بارام بەگ پەیامنێر و بێژەر و پەرلەمانتار و سیاسی و سەرۆکیش سەری زمان و بنی زمانییان تەڵاقدانی عێراق بوو ، نەیاندەزانی هەژموون و بەرژەوەندی سیاسی وڵاتان و ھاوکێشە نێودەوڵەتیەکانی ئەم ناوچەیە ، زۆر لەوە ئاڵۆزتر و قوڵترە بەو نەفەسە یاری بەھەموو شتێکەوە بکرێت ، سەرکێشی بەدەستکەوتەکانەوە کورد لەعێراقدا لەشەریک و ھاوبەشێکەوە ده‌كات بە شاگرد ، ئه‌و كات ووترا كه‌ هه‌موو موسته‌الزمازتێكی سه‌ربه‌خۆییمان هه‌یه‌ كه‌چی دوو هه‌فته‌ی نه‌برد بینیمان كه نه‌ک چاره‌كه‌ مووچه‌شمان پێ نادرێت به‌لكو ‌چڵه‌ په‌ڵپینه‌كیش له‌بازاڕدا ده‌ست ناكه‌وێت تا هه‌ر هیچ نه‌بێت سه‌رچۆپی گێڕان بیگرنه‌ ده‌ست بۆ ته‌واوكردنی شاییه‌كه‌یان ..!!     عاجباتیه‌كه‌شی لەوەدا بوو بە بۆنە و بێ بۆنە خۆیان دانیان پێداده‌نا کە ئەوان بۆ سەربەخۆیی ڕیفراندۆمیان ئەنجام نەداوە ، بەڵکو بۆ زانینی ڕای خەڵک و تاقیکردنەوە ئەو زه‌ماوه‌نده‌یان سازداوە كه‌چی‌ ئینجاش هه‌ندێک هه‌ر به‌رده‌وام بوون له‌پاسپۆرت سوتاندن و سێ به‌سێ ته‌لاق دانی به‌غدا ..!! هه‌ر چه‌ند مانگێكیش دوای هات‌ و هاواری سه‌ربه‌خۆیی ، ئاڕاستەی سوكانیان به‌ره‌و به‌غداد گۆڕی‌ و كه‌وتنه‌ شه‌ڕى وه‌رگرتن‌ و ده‌ستهێنانى پله‌ و پۆست و له‌ چاوتروكانێكدا (ئه‌ی ره‌قیب) بوو به‌ (موتنی) ...!!   

هادی حەمەرەشید          ڕیفراندۆم کردەیەکی یاسایی مەدەنییە، بە ئاشتییانە ڕای گشتیی کۆمەڵگایەك لەسەر پرسێكی کێشەدار بە «بەڵێ» یان «نەخێر» وەرئەگیرێت، ئەکتێکی کۆنە و لە یۆنانی دێریندا بە دیموکراسیەتی ڕاستەوخۆ ناوبراوە. کەواتە بۆچی دیسان وەك هەموو پرسەکانیتر کۆمەڵگای کوردستانی بەشێوەیەکی ستوونی دوو لەت کردەوە؟! وەڵامێکی سادە و بەبێ ڕتوش؛ بکەرانی ڕیفراندۆم لە بنەڕەتدا ئەنگیزە و مەبەستی سەرەتا و کۆتاییان درێژەدان بوو بەو ململانێ ناتەندروستە!  ڕۆژانی سەرەتای پایزی ٢٠١٧ مێژوویەکی پڕ لە شکستی چەمکی ڕیفراندۆم بوو، چونکە بەگشتیی لەمێژووی هاوچەرخی جیهاندا زیاتر لە ١٠٠ وڵات و نەتەوە و پێکهاتەی ئیتنیکیی جیاواز پەنایان بۆ ئەم چارەسەرە بردووە، لەو ژمارەیە، زۆرترینیان سەرکەوتوو بوون، بەڵام لە چەند ڕۆژێکی کەمدا دوو ئەزموونی شکستخواردوو خرایە سەر هەوڵە سەرنەکەوتووەکان! بەتایبەتی ئەزموونی«کەتەلۆنیا» تا ماوەیەکی دوور مەودا خەونی سەربەخۆیی زۆربەی هەرێمەکانی دواخست، چونکە خاوەنی هەموو بنەماکانی دەوڵەتداریی بوون، بەر لە ساڵی ١٧١٤ کە تیایدا سەربەخۆییان لە دەستدا بۆ ئیسپانیا، خاوەنی پەرلەمانی هەڵبژێردراو و دەسەڵاتی جێبەجێکردنی بەهێز بوون، لە ئێستاشدا ئابوورییەکی جێگیریان هەیە و لە هەموو بوارەکاندا ئەتوانن ململانێی ناوەند بکەن. لە ناو دڵی کیشوەرە پیرەکەدا و لەسەردەمی دابینکردنی مافە کەلتوریی و ئایینی و نەتەوەییەکاندا، ئەوان هەمیشە وێڵ بوون بە دوای شوناسی خۆیاندا، لە سییەکانی سەدەی ڕابردوودا و لەسایەی دەسەڵاتی فاشیستی جەنڕاڵ فرانسیسکۆ فرانکۆدا ڕووبەڕووی لەناوبردن بوونەوە و زمانی دایکیان قەدەغەکرا، تا مردنی فرانکۆ لەساڵی ١٩٧٥ و کرانەوەی ئیسپانیا بەڕووی پێکهاتە جیاوازەکانی هەناویدا. لەساڵی ١٩٧٩دا مافی ئۆتۆنۆمییان پێدرا و زمانی کەتەلۆنی هاوتای ئیسپانی کرا بە زمانی فەرمیی دەوڵەت، هێزی ئەمنیی تایبەت بە خۆیان دامەزراند، هەنگاو بە هەنگاو بەرەو نیمچە سەربەخۆیی ڕۆیشتن. تا ساڵی ٢٠٠٦ کە یاسای نوێی ئۆتۆنۆمیی جێگیرکرا، گرنگترین بڕگەی بریتی بوو لە ناساندنی کەتەلۆنیا وەك «نەتەوە». لەبەرامبەردا دادگای دەستووریی ئیسپانیا لە ٢٠١٠دا ئەو بڕگەیەی هەڵوەشاندەوە. سەربەخۆیی کەتەلۆنیا چەندە خەون بووە لەلای بەشێکی زۆری کەتەلۆنییەکان، واوەتر مۆتەکەیەکی بەردەوامیش بووە لەلای ناوەند، چونکە ئیسپانیا پێکدێت لە حەڤدە هەرێمی جیاواز، جیابوونەوەی کەتەلۆنیا دەستپێکی کۆتاییهاتن ئەبێت بە چیرۆکی ئەو وڵاتەی کە ناوی ئیسپانیایە. ١ی ئۆکتۆبەری٢٠١٧ گەورەترین وەستانەوە بوو لە دژی دەوڵەتی ئیسپانیا ، بۆیە هەڕەشەکە زۆر بەجدیی وەرگیرا و پایەکانی دەوڵەتی ئیسپانیا بە جارێك لەرزین، یەکێك لە وەزیرەکانیان نەیشاردەوە و وتی: بەتوندیی لە سەربەخۆیی هەرێمی کەتەلۆنیا ئەترسین، چونکە ئەمە کۆتایی دەوڵەتی ئیسپانیایە، وەك کەوتنی یەکەمین پولی دۆمینەیە کە کەوتنی پولەکانیتریش حەتمییە! دەسەڵاتدارانی هەرێمی کەتەلۆنیا و ئەو حیزبانەی کە بە جوداخواز و سەربەخۆییویست پۆلێن کران ئاستی هەڕەشەکەیان گەیاندە کۆتایی و لەکۆی ئەو ٤٢%ی دەنگدەرانە، ڕێژەی ٩٠%ـیان بە #بەڵێ دەنگیان بۆ سەربەخۆییدا. لەژێر باری توندی ئەمنییدا دەنگدەران بە دڵگەرمییەوە ڕوویان لە سندوقەکانی دەنگدان ئەکرد، هێزەکانی پۆلیسی نەهێشتنی گێرەشێوێنیی ڕووبەڕووی دەنگدەران ئەبوونەوە و لە چەندین جێگادا سندوق و ئامێری لۆجستییان شکاندن، نزیکەی ٨٠٠ دەنگدەر و زیاتر لە ٣٠ پۆلیس بریندار بوون. «چارلس پۆگدیمۆنت»ی سەرۆکی هەرێم، پاش دەنگدان بەبێ شڵەژاویی و بە جلی فەمییەوە، لەسەر پێیەکانی ڕاوەستا و بۆ میدیاکان قسەی کرد: (ئەوەی ئێمە ئەنجاممان داوە هەر ئەوەیە کە گەلانیتر ئەنجامیان داوە لە ڕابردوودا و لە ئایندەشدا بەردەوام ئەبێت.) سوپاسی خەڵکی ئیسپانیای کرد کە هاوپشت و هاوڕێ و دۆستی کەتەلۆنییەکان بوون، هاوکات سەرزەنشتی پاشای ئیسپانیای کرد کە پاڵپشتیی گوتاری «ماریانۆ ڕاخۆ»ی سەرۆکی کردووە و بۆچوونی ملیۆنان کەتەلۆنیی پشتگوێ خستووە. لەکۆتاییدا داوای لە یەکێتیی ئەوروپا کرد، کە ڕۆڵی ناوەندگیر بگێڕن. ئەوەی وتیان، پێی هەستان و بەرپرسیارێتییەکەشیان لە ئەستۆگرت، کاتێك کە لە مەدریدەوە هێزی ئەمنیی و پۆلیس شەقامە پڕ لە هەیەجانەکانی بەرشەلۆنە و جیرۆنا و تەرەگۆنایان کۆنترۆڵ کرد، پۆگدیمۆنت و ١٣ لە گەورە بەرپرسان وڵاتیان بەرەو بەلجیکا بەجێهێشت و ٩بەرپرسیشیان بە جێگرەکەشیەوە دەستگیرکران. بە پێچەوانەوە لە کوردستاندا بە ناوچەکانی ماددەی ١٤٠یشەوە لەبارودۆخێکی زۆر ئاسایی و پڕ لە خۆنواندندا بەڕێوەچوو، ڕێژەی بەشداریی دەنگدان لەئاستێکی زۆر لاوازدا بوو، ئەگەر کۆمیسیۆنە تازە پیاکەوتووە پشك پشکێنە حیزبییەکە نەبووایە ڕێژەکە ئەوەندە نزم ئەبوو، کە شیاوی باس کردن نەئەبوو! کۆمیسیۆن بە ساختەکاریی دەستی پێکرد و لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی پاش ڕیفراندۆمیشدا ڕاهات لەسەر ئەو بارە و داریدا بەڕۆحی ئەوانەدا کە ڕازییبوون لە ڕیفراندۆمدا ساختەکاریی بکەن و بە (پرسێکی نەتەوەیی چارەنووسساز) وێنایان کرد! «ڕیفراندۆچی» بوو بە ناوێکی پڕ لە تەشەر بۆ کەسانێك کە لە ڕووکاردا سەبجێکت بوون، بەڵام لەڕاستیدا کۆمەڵێك مرۆڤی بێ ئیرادەی«ئۆبجێکتکراو» بوون. بارزانیی بکەری سەرەکیی ڕیفراندۆم بوو، لە پەرچەکرداری ئەوانەی کە پێیان ووت: ماوەی سەرۆکایەتیی تۆ کۆتایی هاتووە، تەنانەت بیانووی مەترسیی داعشیش کۆتایی پێهات. هات تا لەڕێگای ڕیفراندۆمەوە درێژە بە مانەوە بدات، ئەوانەش کە لە پەراوێزی ئەودا خۆیان بینییەوە بوون بە بەرکار، ڕۆژانە لێرە و لەوێ هەواڵی ناڕاستیان لەسەر ئاستی سەپۆرت و پشتگیریی وڵاتان لەپڕۆسەکە بڵاو ئەکردەوە، ئەمانە  کۆمەڵێك لۆمپن و گەندەڵ بوون کە ئەیانویست لە ناو تەمتومانی دروستکردنی دەوڵەتدا خۆیان بشارینەوە و لە گەرماوی مافی چارەی خۆنووسیندا غوسڵ دەربکەن! بارزانیی ڕووی گوتارەکەی لەناوخۆ بوو، شتێکی نەبوو بۆ کۆمەڵگای نێودەوڵەتیی، هاتنی بێرنارد هێنری لیڤی و کۆکردنەوەی کۆمەڵێك کۆمەڵێك خانەنشینی ڕۆژئاوایی بۆ ڕووپۆشکردنی پرۆسەکە بوو، بەزوویی شوێنبزر بوونیشیان باشترین پاڵپشت بوو بۆ تەواو بوونی ڕۆڵیان! ئەوان لەناوخۆدا هەموو شتێکیان بۆ بارزانیی کرد، دەی هەر ئەوەشیان پێئەکرا! کۆمەڵێك بەتاڵی سیاسیی و فیگەری ڕۆشنبیریی وێنەیەکیان بەخشی بە بارزانیی کەم وێنە بوو، وەك هەندێکیان موبالەغەیان ئەکرد و بە «بەسمارکی ئەڵمانیی» ناویان ئەبرد، وایان کرد قەڵەمی ئەژنۆی بەناو سەرۆکی حیزبەکان شکابوو، هەندێکیان هەر لەبەرە بەیانی کارەکەیەوە هۆڵ بە هۆڵ و یاریگا بە یاریگا بوون بە کەمپەینەر و تیمی بانگەشە بۆی، هەندێکیشیان لە دواڕۆژەکاندا و لە قۆناغی «سیلاح بەرەو خوار»دا خۆیان گەیاندە سندووقەکانی دەنگدان و بەبێ ئەوەی کەس هەواڵی بەڵێ یان نەخێری لێپرسی بن، پاکانەیان بۆ بارزانیی کرد و وتیان: دەنگمان بە بەڵێ بوو! لە ڕاستییدا هەر کەسێکی ئاسایی و سادەدڵ لەژێر ئەو بارە سازێنراوەی ڕۆژانی پێش ڕیفراندۆمدا حەماوەی کوردایەتیی بەرزبوویەوە و دەنگیدا، پێی ناوترێت«ڕیفراندۆمچی» بەڵام ئەوانەی کە لەخوارەوەی بنکەی جەماوەریی حیزبەکانیان بارزانییان پێ ئیبلیس و ئەهریمەن بوو، بەڵام بۆ بەرماوەخۆریی و لەلایەکیتریش لە ترسی تەخوین ڕێگایان لێنەگرت و پێیان نەووت: نابێت ڕیسك بە کۆمەڵگاوە بکەیت!  ئەوانەی کە خەون بە ئەندامی (ئەنجوومەنی باڵای سیاسیی داش عێراق)ـەوە ئەبینن کە بارزانیی سەرۆکیان بێت، لەگەڵ ئەودا هاوبەشن و ئەوانیش ڕیفراندۆچین! بارزانیی و تیمەکەی نزیکەی مانگێك بانگەشەیان کرد و پاشتر ڕیفراندۆمیان ئەنجامدا، بەبێ ئەوەی پۆلیسێکی فیدراڵیی پێیان بڵێن پشتی چاوتان برۆیە، ڕۆژی ٢٥ی مانگ ئەندامێکی مەکتەبی سیاسیی یەکێك لە حیزبەکان ڕەچەتەیەکی درایە دەست و پێیان ووت: ئەمە هێڵە گشتییەکانی دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستانە، بڕۆ بیخوێنەرەوە! دوابەدوای ئەو نێچیرڤان بارزانیی کە برازا و زاوا و سەرۆك وەزیرانی حکومەتەکەی بارزانیی بوو، لەژێر پەرچەمی عێراقی حەبیبدا کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەنووسیی بەست و پاش قسەکردن بە زمانی ئاسك لەگەڵ حکومەتی عێراقدا، بە زمانێکی پاراو ووتی: ئەو ئاڵایەی عێراق کە لە پشتمەوەیە، وەك خۆی ئەمێنێتەوە! بارزانیی لە ڕۆژانی بانگەشەدا بە دەستەواژەی سادە و زمانی عەوام باسی سوودەکانی دەوڵەتی سەربەخۆی بۆ خەڵك ئەکرد و ئەیچواند بە پەرژینێك کە لە دڕندە و دەعبا ئەمانپارێزێت، لەچەند جێگاشدا وەك دراوسێ و جیرانی باش ناوی عێراقی هێنا، کەچی بەزوویی گەڕایەوە لە گرتەیەکی تۆمارکراودا و بە دەنگێکی نوساو و لەرزۆکەوە وتی: ئەم ڕیفراندۆمە نە بۆ سەپاندنی ئەمری واقیعە و نە بۆ دیاریکردنی سنوورە! هەرێم خرایە ژێر باری کۆمەڵێك ئابڵوقەی جۆراوجۆر و بارزانیی و تیمەکەشی وەك هەمیشە دەستیان کرد بە سازش کردن بۆ عێراق و بوێریی ئەوەیان تێدا نەبوو هیچ نا، وەك سەرکردە کەتەلۆنییەکان وڵات جێبهێڵن، واوەتر فێری دوو دەستەواژەی پڕ لە عار بوون؛ (ڕیفراندۆم تاپۆیەکی ڕەشە، کورد کەی بیەوێت ئەتوانێت بەکاری بهێنێت)! لەگەڵ ڕستەیەکی زۆر بێتام؛ ( کەی پارە لە بەغداوە هات، دابەشی ئەکەین)!

پەیكار عوسمان  ١- ناکرێ بە برسی بڵێیت بایەعییەکە وەرمەگرە نەوەك مادەکان ئێکسپایەر بن. ناکرێ بە تینو بڵێیت، ئاوی بەلۆعەکە مەکەرەوە نەوەك ژەهراوی بێت. ئاخر ئەوە ئەرکی دەسەڵاتە کە خواردنەکە بەسەرنەچوبێ و کە ئاوەکە پاكبێ، نەك ئەرکی هاوڵاتی. دەی ناشکرێ بە دەنگدەرێك بڵێت بۆ بەڵێت کرد، ئەبێ بە دەسەڵاتەکە بڵێت بۆ ڕیفراندۆمەکەت کرد! چونکە لە پرسی سەربەخۆییدا، ئینسانی کوردو فەڵەستینی و ئەمازیغی و هەر گەلێکی تری بندەست، ڕێك وەکو برسییەکەو تینوەکە وایەو کاتێکیش کە بەهۆی وەرگرتنی بایەعی، کارەساتێك ڕووبدا، حکومەت لێ ی بەرپرسە، نەك ئەو برسییەی کە نانەکەی خۆی خواردوە. ٢- من پێش ڕیفراندۆم کۆمەڵێ بابەتم نوسی لەسەر سلبیاتی "کردنی" شتەکە، بەڵام لە ئەخیراو هەر بە کاریگەری عاتیفەو شەپۆلە دەرەکەییەکە نا، بەڵکو زیاتر بە کاریگەری خودی کوردبوون و ڕەوایەتی کەیسەکە، یەعنی بە کاریگەری دۆخی برسی لەبەردەم نان و دۆخی تینو لەبەردەم ئاودا، ئەخیر بابەتم نوسی و لەوێدا وتم (ئیتر کلاسیکۆکە لە بەینی بەڵێ و نەخێردا نیە، بەڵکو لە بەینی کردن و نەکردنی شتەکەدایە، چونکە ئەگەر بەڵێ بەڵایەك بیهێنێت، نەخێر نایگەڕێنێتەوە، بەڵام ئەگەر کردن بەڵاکە بهێنێت، نەکردن ئەتوانێ بیگەڕێنێتەوە) ٣- جا ئەوە هاوڕێیەك نامەی ناردوە، ئەڵێ داوای لێبوردن بکە لەوەی کە بەڵێتکرد. منیش وتم بۆ ئەزیزم ئەگەر گەڕەکێك بە ئاوی بەلۆعە ژەهراوی ببێ، ئەبێ میراوەکە داوای لێبوردن بکات یان خەڵکی گەڕەکەکە؟ بەڵام ئاساییە، ئەوە من داوای لێبوردن ئەکەم لە هەر شتێك کە کردومەو زەرەری گشتی لێکەوتۆتەوە. بەڵام پرسیارەکە ئەوەیە، ئایا ئەو مەوزوعە بەزەرەرو قازانج ئەپێورێ یان بە خودی شتەکە؟ مەسەلەن ئەگەر ئێستا هاوکێشەکانی دنیا گۆڕاو هەمان شت لە شکست و زەرەرەوە، بوو بە سەرکەوتن و قازانج، بەم پێوەرەبێت، ئەوکات ئەبێ جەماعەتی بایکۆت و نەخێر، داوای لێبوردن لە جەماعەتی بەڵێ بکەن، وایە؟ ٤- لەو پرسیارەوە ئەمەوێ بڵێم، هەنێ شت هەیە بە ئەنجام ناپێورێ. ئەگەر لە ئاستی دەسەڵات و سیاسەتیش شتەکان بە نەتیجە بپێورێ، لە خوارەوەو بۆ هاوڵاتییەکی ئاسایی، هەنێ شت هەیە کە بەهاکەی مەعنەوییەو شتەکە خۆی مەوزوعەکەیە، نەك ئەوەی کە لێ ی ئەکەوێتەوە. تۆ نادزی لەبەرئەوەی کە دزی خۆی خراپە، نەك لەبەرئەوەی کە نەتیجەکەی خراپە، چونکە ئەشێ نەتیجەکەی لە ڕووی قازانجەوە باشبێ و دەوڵەمەندیی بێت. دەی پرسی سەربەخۆییش بۆ گەلی بندەست، شتێکە خۆی ڕەوایە، نەك ئەوەی ڕەوایەتییەکەی لەسەر نەتیجەو قازانج و زەرەر وەستابێت! ٥- ئەم پرسە شتێکە لە سەرو سیراعی حیزبایەتی و مەسەلەی گەندەڵی و فەشەلی حوکمڕانی.. شتێکە لە سەرو بابەتی ئایدۆلۆژی و فیکری و مەسەلەی ناسیۆنالیزم و دەوڵەت نەتەوە، کە تەمەنی تەنیا سەد ساڵێکە. بەڵکو ئەمە مەسەلەیەکی وجودییە لەناو ئینسانی کوردا، کە تەمەنی هەزاران ساڵەو خەڵکێكە ئەیەوێ خۆی سەرداری خۆیبێ و ژێردەستی خەڵکی تر نەبێت. ئیتر شتەکە ناوی دەوڵەتە یان میرنشین یان فیدرالی یان حوکمی زاتی یان کانتۆن و خۆسەری، گرنگ ئەوە ئینسانگەلێك ئەیانەوێ ژێردەست نەبن! یەعنی لەڕاستیدا شتەکە کوردبوونە نەك کوردایەتی، وجودییە نەك ئایدۆلۆژی، چونکە مەسەلەی ستەمکاری و ئازادی و سەردەست و بندەست، پرسێکی ئینسانییەو تۆ پێش هەر شوناسێك، بە ڕووتیی و وەکو ئینسان، ئەتەوێ ئازادبی و بندەست نەبیت. ٦- لێرەشەوە ئیتر خەڵکێك هەیە کە دژی گەندەڵی و ستەمکاریی خۆماڵییەو لەگەڵ سەربەخۆییشدایە. بڕوای بە پێکەوەژیان و هاوڵاتیبوون و برایەتی گەلانیش هەیەو بڕوای بە جیابوونەوەش هەیە. چونکە سەربەخۆیی ناکاتە دژی برایەتی و پێکەوەژیان، ئێمە بەجیاو بە سەربەخۆییش هەرئەبێ برابین و لەناو پێکەوەژیاندابین. بەڵکو سەربەخۆیی بەو مانایەی کە کاتێك "پێکەوەیی" ستوونی بێت و من لەژێرەوەبم، ئەوکات ئەچم بۆ "جیایی" بۆئەوەی بکەوینە ناو پەیوەندییەکی ئاسۆیی، نەك بۆئەوەی ببین بە دوژمن و ڕقمان لە یەك بێت! ٧- داوای لێبوردن و داننان بە هەڵەدا، فەزیلەتێکی گەورەیە، بەڵام کام هەڵە؟ ئەوەی کە خۆم بۆم دەرئەکەوێ هەڵەیە، یان ئەوەی کە تۆ بمخەیتە ئەو مەوقیفەوە؟ بێگومان داوای لێبوردن کاتێك ڕاستەقینەیە، کە خۆم گەیشتبمە ئەو بڕوایە، نەك ئەوەی کە تۆ وەکو "براوەی شەڕ" ڕاستبیت و دۆڕاو دادگاییکەیت و ناچاریکەیت بە هەڵەبوون! ئاخر پرسی ڕاست و هەڵە، پەیوەندی بە خودی حەقیقەتەوە هەیە، نەك بە بردنەوەو دۆران، حەقیقەتیش ئەوەیە، کە من ئازادانە خۆم دەرکی بکەم، نەك ئەوەی کە تۆ بیسەپێنیت بە حوکمی بردنەوەو دۆڕان. ٨- ئەگەر بە چاوی ئێستا سەیریکەین، بێگومان شتەکە نەکردنی باشتربوو لە کردنی. لەناو کردنیشا، لەڕاستیدا "بایکۆت" هەڵوێستە دروستەکەبوو نەك "بەڵێ و نەخێر". بەڵام چونکە بایکۆت، وەکو بەڵێ و نەخێر، ئیعلام و کەمپەین و دەزگای نەبوو، ئیتر بەهۆی شکستی پرۆسەکەوە، وا دیارە کە نەخێر بڕیارە دروستەکەبێ، لەکاتێکا ئەمە وانیە! ٩- ئەوەی بایکۆتی کرد، هیچی نەدۆڕاند، ڕێزی لەو شتەی خۆی گرت، کە وجودییەو نابێ پێی پیا بنرێ و نەخێریکەیت، لە هەمانکاتا بەڵێشی بۆ شتێك نەکرد، کە بە هەڵەی ئەزانێ و عەقڵی نایبڕێ. یەعنی ئەم کەسە ڕەگەڵی هیچ بەرەیەكیان نەکەوت و خۆی وەکو تاك، مومارەسەی ئەو نەکردنەی کرد، کە پێویستبوو هەر بەگشتی و لە ئەساسەوە نەکرێ! ١٠- لێرەدا ئەم کەسە لە هیچ معەسکەرێکدا نیەو لە هیچ شەڕێکدا نیە لەگەڵ ئەویتر، بەڵکو لەگەڵ خۆیدا لە گفتوگۆدایەو گەیشتووە بە بڕیاری بایکۆت. بەڵام "بەڵێ و نەخێر" هەردوکیان لەناو کردنی ڕیفراندۆمدان، کە بژاردە خراپەکەبوو. هەردولا لەناو معەسکەرو جەبهەدان و لە شەڕدان لەگەڵ یەکتری، هەڵوێستیشیان، زیاتر لەو شەڕو ڕقەبەرایەتییەوە هاتووە، نەك لە هۆشیاری و بەرپرسیارێتی گشتییەوە! ١١- (کردنی شتەکە) حەزی شەخسی و کەلەڕەقیی کەسێكبوو. (بەڵێ ی شتەکە) بەشێکی بۆ پرسە وجودییەکەی کوردبوون و ئازادی بوو، بەشێکیشی کۆیلایەتی و ڕەگەڵکەوتنی ئەو کەسەبوو. (نەخێری شتەکە) بەشێکی ڕق و حەزی شەخسیی پێچەوانەبوو، بەشێکیشی نەخێربوو بۆ ناواقعی و هەڵەیی شتەکە. (نەکردنی شتەکە) ئەو بڕیارە دروستەبوو کە لە بری زەرەر، ئەکرا بیکەینە کارتی فشارو قازانج. (بایکۆتی شتەکە) خۆپارێزییەکی فەردیبوو لەو ڕێژە هەڵەیەی کە لە هەردو "بەڵێ و نەخێر"دا بوونی هەیە! ١٢- ئاخر بەڵێ لەوەدا ڕاستبوو کە شتانێك هەن، ئیلتزامێکی ئەخلاقیت بۆی هەیەو ئەگەر بکەویتە دووڕیانی بەڵێ و نەخێر، ناتوانی نەخێری بۆ بکەیت. بەڵام لەوەشدا هەڵەبوو، کە بازدانبوو بەسەر عەقڵدا. نەخێریش لەوەدا واقعی و ڕاستبوو کە ئەو بازەی بەسەر عەقڵا نەدا، بەڵام لەوەدا هەڵەبوو کە پێ ی بە شوێنێکی تردا نا، کە وجودییەو نابێ پێ ی پیابنرێ! ١٣- یەعنی شتەکە ڕێژەیی و فرەڕەهەندەو گۆشەی جیای هەیە، نەكئەوەی کە تەنیا دوو سەنگەربێ و لەوێوە هەر یەکتری بکوتین. مەسەلەن هەمان پرسی سەربەخۆیی، لای دەسەڵاتدارانی سەرەوە ڕەهەندێکی سیاسییە، بەڵام لای کوردێکی خوارەوە، ڕەهەندێکی وجودییەو ئەگەر هەموو حساباتەکانی سەرەوەش هەڵەو درۆبێ، ئەو بەڕاستی ئەیەوێ ئازادو سەربەخۆبێ. هەر وەکو نمونەی بۆق و مناڵەکە، کە مناڵەکە بە گاڵتەوە بەردی ئەگرتە بۆقەکان و بۆقەکان بەڕاستی ئەمردن. جا هەردو بەرە، ئەم دیدگای فرەییەیان کوشت، کە بواری گفتوگۆو تێگەیشتن و پێگەیشتنی گشتی یە، بۆ دیدگای تەسکی دوو سەنگەریی ڕەشوسپی، کە تەنیا بواری شەڕو چەلەحانێ و حساباتە بچوکەکانە! ١٤- لەنێوان سفرو سەت، نەوەتو نۆ ئەگەر هەیە، کە بواری جیاوازی و گفتوگۆیەو ئەکرێ منو تۆ کۆکاتەوە. بەڵام خودی سفرو سەت، شوێنی شەڕو کۆتایی گفتوگۆ و خاڵی ترازانە، ئێمەش لە شەستەکان و لە جەلالی و مەلاییەوە، لەوێداین و بۆ هەموو پرسێك یەکسەر ئەچین بۆ ئەو خاڵەو دابەشی دوو سەنگەر ئەبین. لەبری زانینی شتەکە، ئەکەوینە شەڕ لەسەر شتەکە، ئیتر لە هیچ شتێك فێرنابین و لە هەموو شتێك هەر یەکتری ئەکوتین! ١٥- ئیتر لەسەر هەموو شتێك ئەبینە دوو بەرەو واشئەزانین جیاوازین، لەکاتێکا هەمیشە هەردولا لەسەر هەمان عەقڵن، چونکە جیاوازیی لە خاڵی گفتوگۆدایەو ئێمەش هەمیشە لە خاڵی شەڕداین! ئیتر بەڵێ هەر شەڕو تەخوینی ئەویترەو نەخێر هەر شەڕو تەخوینی ئەیترەو بایکۆت هەر شەڕو تەخوینی بەشدارەو بەشدار هەر شەڕو تەخوینی بایکۆتەو هیچی فەرقی نیە لە فریشتاندنی خۆی و شەیتاندنی ئەویتردا. ئەوەشی کە ئەبێ داوای لێبوردن بکات، هیچکام لەمانە نیە کە داوای لێبوردن لەویتر بکات، بەڵکو هەموویەتی کە هەریەك داوای لێبوردن بکات، لەوەی کە لەسەر عەقڵی تەخوینەو لە خاڵی شەڕدایەو لەوێوە بەڵێ و نەخێرو بایکۆت و بەشدارییەکەی کردوە، نەك لە خاڵی گفتوگۆو زانین و چاکەی گشتییەوە! ١٦- ئەوەی کە خراپە (عەقڵیەتی تەخوینە) کە بەرەی بەڵێ و نەخێر، "ئەوساو ئێستاش" هەردوکیان لەسەر ئەو عەقڵەن. هەردوکیان بوارێکی تریان نەهێشتەوەو دنیایان دابەشی ڕەش و سپی و باش و جاش کرد. ئەوەشی کە کێشەی ئێمەیە، ئەم عەقڵیەتەیە نەك هەڵەکان، چونکە هەڵە دواجار ڕاستئەکرێتەوە، بەڵام شەڕ ڕاستناکرێتەوەو تا بڕوا خوارترئەبێ، عەقڵی تەخوینیش هەر شەڕێکی ڕووتەو هیچی تر! ١٧- عەقڵی فرەیی و ڕەخنەیی و بیرکەرەوە، ئەتوانێ لە هەڵە لاتیا، یان بۆت ڕاستبکاتەوە، چونکە لەوێدا زانین هەیەو لە خودی شتەکە تێئەگەیت. بەڵام عەقڵی دەمارگیری تاکڕەهەندی ڕەشوسپی، لەمسەرەوە هەڵەکەت پێئەکات، چونکە تۆ خەریکی شەڕیت و نازانیت خودی مەوزوعەکە چیە، لەوسەریشەوە هەڵەکەت بۆ تەقدیس ئەکاو ئیتر تۆ ئەبیت بە دیلی ئەو هەڵەیەو لەبری ڕاستکردنەوە دیفاعی لێئەکەیت. ئاخر تۆ ئیتر لە شەڕدایت و لە شەڕیشدا بردنەوەو دۆران مەوزوعە نەك زانین و ڕاستی. جا پێش ڕیفراندۆم و ئێستاشی لەگەڵابێت، ئێمە هێشتا لە عەقڵی تەخوینداین و خەریکی شەڕی شتەکەین، هێشتا نەچوینەتە سەر عەقڵی ڕەخنەیی و خودی شتەکە! ١٨ - خراپترین شتی ڕیفراندۆم، ئەوەبوو کە دەسکاری ئەو سەرمایە مەعنەوییە بەریئە وجودییەی کرد، کە لەناو ئینسانی کوردا هەیە بۆ مەسەلەی ئازادی و سەربەخۆیی. کە ئەوە گرنگترین سامانی مرۆیی و نەتەوەیی ئێمەبوو، کە وەکو هەموو سامانەکانی تر تاڵان و هەڕاج کرا. لێرەشدا بەرەی بەڵێ و نەخێر درێغییان نەکردو هەردوکیان هەریەکەو بە شێوازی خۆی لەوێ ی دا! ئەمیان بە کردنی هەڵەکە لەپێناو کەسبی شەخسی و حیزبی، ئەویتریشیان بە ئیستغلالکردنی هەڵەکە، دیسان بۆ کەسبی حیزبی و شەخسی و ئایدۆلۆژی، هەردوکیشی لەسەر کێشانی ڕۆحێکی وجودیی. ١٩- لەڕاستیدا ڕیفراندۆم تەنیا کردنەکەی هەڵەبوو، تەنیا ئەوانەش هەڵەکارن کە کردیان. ئەوەی کە بایکۆتی کردو ئەوەی کە بەڵێ و نەخێری کرد، هیچیان هەڵەنین و هەریەکەیان بەشی خۆی پاساوی عەقڵی و ئەخلاقی خۆی هەیەو وێنەکەش هەموو ئەو فرەییە هەڵئەگرێ، نەك ئەوەی تەنیا دوو گۆشەی تەسکی ڕەشوسپی بێت، کە تۆ لەوێدا، هەر خەریکی عوقدەو شەڕی بچوکی خۆتیت نەك خەمی گشتی! ٢٠- لە یادی ڕیفراندۆمدا، ئافەرین بۆ هەرکەسێ، کە لە هۆشیاری و لە سەرو عەقڵی تەخوینەوە مامەڵەی لەگەڵ پرسەکەدا کرد، ئیتر بە هەر دیوێکابێت. خەجاڵەتیش بۆ هەرکەس و لەپێشا خۆم، کاتێ لە عەقڵی ڕق تەخوینەوە مامەڵەمان لەگەڵ پرسەکەدا کرد، ئیتر بەهەر دیوێکابووبێت. نەفرەتیش لەو قیادەیەی کە پەنەکەی داو هەر زوو لەبەردەم بەغداو عەبادییدا کەوتە پەشیمانی و کڕوزانەوە، کەچی ئێستاشی لەگەڵا بێت لەبەردەم خەڵکەکەی خۆیدا داوای لێبوردنی نەکرد!

سالار مەحمود "پێش ریفراندۆم ئێمە دەوڵەت بووین" ریفراندۆم مومارەسەکردنی مافێک لە کاتێکی نەگونجاو هێشتا کورد ئامادە نیە دیراسەیەکی زانستی دەرفەت و شکستە مێژوویەکانی چارەنووس بکات.  هیچ کەس و لایەک دان بەهەڵەدا نانێت. ئەمەش ئاماژەیە بۆ لەدەستدانی دەرفەتەکانی ئایندەش. هێشتا کورد سەرباری ئەزمەی حوکمڕانی  لە کوردستانی عیراقدا خاوەن قەوارەی نیمچە دەوڵەتە. بەڵام خۆی ناتوانێ باش بەڕێوەی ببات. دوای لەدەستدانی نیوەی خاکەکەیشی بەخۆیدا ناچێتەوە. پێش ریفراندۆم ئێمە دەوڵەت بوین لەناو دەوڵەتدا کوردستانێکی بەهێز لەناو عیراقێکی لاوازدا! ئێستا هەرێمێکی لاواز لەناو عیراقێکی بەهێزدا. ئێستاش کەس دەستی نەگرتووین بنەمای دەوڵەت لەهەرێم دروست بکەین. بەدەستبەرداربون لە عەشیرەتگەریی، گەندەڵی قوڵ و رێکخراو خێڵایەتی خزمایەتی و ناوچەگەریی. بەمەرجەعکردنی دامەزراوە فەرمیەکان نەک شەخس و حزب یا کوتلەیەک لە حزب. لەم بۆنەیەدا گوتاری ئەو سەرکردە عەرەبانەی عیراق بیر دێنمەوە کە دەیانوت کورد نەوەی جنەو دەیەوێ خەونی جولەکە جێبەجێ بکات. ئەی کوردینە لە جیاتی ئەم دوو بەرەیەو ئەم دابەشبونە، بڕۆن دیدی سێیەم بخوێننەوە  لەسەر مافی چارەنوس و ریفراندۆم و ئاکامەکانی.  

ئاکۆ وەهبی   ماوه‌یه‌كه‌ كتێبی ”له‌ بری بیره‌وه‌ری“ كاك مه‌لا به‌ختیار بڵاوبۆته‌وه‌. به‌ر له‌ خوێندنه‌وه‌ی كتێبه‌كه‌ و ڕاسته‌وخۆ دوای ئه‌و به‌رنامه‌ ڕیكلامییه‌ی كه‌ناڵی ڕوداو بۆ نووسه‌ری كتێبه‌كه‌ی‌ سازكرد، شه‌پۆل و هه‌ڵمه‌تێكی فراوان و توندی وه‌ڵامدانه‌وه‌ی له‌ نێو میدیای كوردی و تۆڕی گریمانه‌یی كۆمه‌ڵایه‌تی به‌دوای خۆیدا هێناوه‌. ئه‌كرێ ئه‌وانه‌ی به‌شداری ئه‌م هه‌ڵمه‌تی وه‌ڵامدانه‌وه بوون و ئه‌بن، بكرێن به‌ چه‌ند كۆمه‌ڵێكه‌وه‌:   •    ‌‌ ئه‌وانه‌ی ده‌ڵڕه‌نجاو و ناڕازین له‌ هه‌ندێ له‌ گێڕانه‌وه‌كانی نووسه‌ر كه‌ به‌‌ ته‌شهیر و ناوزڕاندن له‌ قه‌ڵه‌می ده‌ده‌ن بۆ ناو و ناوبانگی كه‌سیی خۆیان. من ئه‌م جۆره‌ وه‌ڵامدانه‌وانه‌ به‌ مافێكی ئاسایی و ڕه‌وای ئه‌و كه‌سانه‌ ده‌زانم.   •    ئه‌وانه‌ی به‌شداربووی یه‌كێك له‌و ڕووداوانه‌ن كه‌ كاك مه‌لا به‌ختیار باسی كردوون، به‌ڵام باسكردنه‌كه‌ی كاك به‌ختیار به‌ بابه‌تی و گێڕانه‌وه‌یه‌كی ڕاست و دروست دانانێن و به‌ هه‌قی خۆیانی ده‌زانن سه‌رله‌نوێ ڕووداو و به‌سه‌رهاته‌كه‌ به‌ ڤێرژنی خۆیان بگێڕنه‌وه‌. به‌ لای منه‌وه‌، ئه‌م جۆره‌ وه‌ڵامه‌شیان ئاسایی و گونجاوه و‌ له‌ خزمه‌تی زیاتر ڕوونبوونه‌وه و ده‌ركه‌وتنی ڕاستییه‌ مێژووییه‌كانه‌.   •    ئه‌وانه‌ی به‌ دۆكیومێنت و به‌ڵگه‌ی متمانه‌پێكراوه‌وه،‌ ده‌یانه‌وێ داكۆكی له‌ ڕاست و دروستی ئه‌و سیاسه‌تانه‌ی نه‌وشیروان مسته‌فا بكه‌ن كه‌ كاك مه‌لا به‌ختیار له‌ كتێبه‌كه‌یدا باسی كردوون. ده‌كرێ ئه‌مانه‌ش هه‌مان ئه‌و ڕووداوانه‌ بگێڕنه‌وه‌ به‌ڵام له‌ گۆشه‌نیگایه‌كی جیاوازه‌وه‌ كه‌ بێ شك یارمه‌تی خوێنه‌ر ده‌ده‌ن بۆ هه‌ڵسانگاندنێكی بابه‌تییانه‌ تری ڕووداوه‌كانی شۆڕش.   •    ئه‌وانه‌ی؛ بێ خوێندنه‌وه‌ی كتێبه‌كه‌، بێ هیچ زانیاری و شاره‌زاییه‌ك له‌ ڕووداوه‌كانی زه‌مه‌نی شۆڕش، وه‌ك په‌رچه‌كرداری به‌رنامه‌‌ ته‌له‌فزیۆنییه‌كه‌ی ڕووداو، یان ته‌نها له‌ ڕق و كینه‌ی شه‌خسییان بۆ كاك مه‌لا به‌ختیار، له‌ بری وه‌ڵامی بابه‌تییانه‌، كه‌وتوونه‌ته‌ جنێو و قسه‌ی سووك و به‌دڕه‌وشتانه، تا ڕاده‌ی هێرش و تانه‌وته‌شه‌ر بۆ سه‌ر خێزان و هاوسه‌ره‌كه‌ی‌. ئه‌م به‌ناو وه‌ڵامدانه‌وانه‌، یان ڕاستر بڵێین، ئه‌م  جنێونامانه‌، نه‌ك ناچنه‌ شوێنی خزمه‌ت به‌ نه‌وشیروان مسته‌فا و بیروباوه‌ڕ و مه‌بادئی، به‌ڵكو به‌لای منه‌وه‌، ده‌چنه‌ خانه‌ی به‌دڕه‌وشتی و ڕووتبوونه‌وه‌ له‌ هه‌موو به‌هایه‌كی جوانی مرۆڤانه‌.   •    دوا گرووپی وه‌ڵامده‌ره‌وه‌كان، ئه‌و ئه‌ندامانی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان و گۆڕانخوازانه‌ن كه‌ دوور و نزیك هیچ شتێك له‌گه‌ڵ ئه‌و مێژووه‌دا كۆیان ناكاته‌وه‌ كه‌ كاك مه‌لا به‌ختیار له‌ گۆشه‌نیگای خۆیه‌وه‌ گێڕاویه‌تییه‌وه‌. تیایاندایه‌ ته‌نانه‌ت بۆ ڕۆژێكیش یه‌كێتی نه‌بوون، هه‌تا ئه‌و مێژووه‌ی یه‌كێتی به‌ هی خۆیان بزانن و هه‌قیان بێ داكۆكی لێ بكه‌ن. زۆر له‌و‌ وه‌ڵامانه‌ش كه‌ من بینیومن، داكۆكی نین له‌ گۆڕان به‌رامبه‌ر به‌و ئاماژانه‌ی كاك مه‌لا به‌ختیار له‌ كتێبه‌كه‌یدا مه‌به‌ستی له‌ بزووتنه‌وه‌كه‌یان بووه‌. به‌ڵكو داكۆكیكردنه‌كه‌یان ته‌نها له‌و‌ بڕیاره‌ سیاسیانه‌ی نه‌وشیروان مسته‌فایه‌ كه‌ له‌ ماوه‌ی بیست بۆ بیستوپێنج ساڵ به‌ر له‌ دروستبوونی گۆڕان داونی. له‌م نوسینه‌دا ده‌مه‌وێ به‌ تایبه‌تی ڕووی قسه‌م له‌م دوا گرووپه‌ی وه‌ڵامده‌ره‌وه‌كانی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان بێ و له‌ تێگه‌یشتنی خۆمه‌وه‌ هه‌ندێ له‌ بۆچوونه‌‌كانیان ڕاست بكه‌مه‌وه‌:   •    مێژووی گۆڕان له‌ دوای ٢٥ی ته‌مووزی ٢٠٠٩ وه‌ ده‌ستپێده‌كات، نه‌ك له‌ زه‌مانی شۆڕشی یه‌كێتی و شه‌ڕ و ئاژاوه‌ی براكوژی و كوشتاری پشتئاشان و چه‌ككردنی ئاڵای شۆڕش و گرتن و ئازاردانی سه‌ركرده‌كانییه‌وه‌.   •    ڕاسته‌ دامه‌زرێنه‌ر و ڕێكخه‌ری بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌ ماوه‌ی نزیكه‌ی هه‌شت ساڵدا نه‌وشیروان مسته‌فا بووه‌، به‌ڵام ئه‌و بۆ جیاكردنه‌وه،‌ هێڵێكی تۆخی له‌ نێوان ئه‌و مێژووه‌ و دامه‌زراندنی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕاندا كێشاوه. ئه‌وه‌ی كاك مه‌لا به‌ختیار باسی ده‌كات مێژووی شاخ و هه‌وڵی چه‌سپاندنی ده‌سه‌ڵاتی دووبه‌ره‌كی حیزبی و سیستمی حیزبی شموولی و ”پارتی پێشڕه‌و“ و و شه‌رعیه‌تی شۆڕشگێڕانه‌یه‌‌. له‌ كاتێكدا گۆڕان بۆ ڕه‌تكردنه‌وه‌ی ئه‌و شه‌رعییه‌ته‌ و ئه‌و دووبه‌ره‌كییه‌ دروستبووه‌. بۆ ئه‌وه‌ دروستبووه‌ له‌ جێیدا سیستمی هاووڵاتی بوون دابمه‌زرێنێ. بۆیه‌ هه‌ر جۆره‌ داكۆكییه‌ك له‌ لایه‌ن بزووتنه‌وه‌كه‌ و گۆڕانخوازه‌كانی، له‌و مێژووه‌ی پێشوو و ڕووداوه‌كانی، جا بكه‌ره‌كه‌ی هه‌ر كه‌سێك بێ، پرسیاری جددی له‌سه‌ر ڕاستگۆیی گۆڕان دروستده‌كا.   •    نه‌وشیروان مسته‌فا بزووتنه‌وه‌یه‌كی نوێی له‌ وێنه‌ی حزبێكی شموولی وه‌ك یه‌كێتی دا دروستنه‌كردووه‌، تا زۆر مه‌به‌ستی بێ مێژووه‌كه‌ی نه‌خرێته‌ ژێر پرسیاره‌وه و داوا له‌ ئێوه‌ی گۆرانخواز بكا داكۆكی لێ بكه‌ن‌! ئه‌و بۆ یه‌كه‌م جار له‌ مێژووی كورددا، گۆڕانی وه‌ك حیزبێكی مه‌ده‌نی و ئینتخابی دروستكرد كه‌ درێژكراوه‌ی مێژووی ئه‌و حیزبه‌ كوردییانه‌‌ نه‌بێ كه‌ له‌ نێو جوڵانه‌وه‌ و شۆڕشی ڕزگاری نیشتیمانی دا دروستبوون. به‌ڵكو حیزبێكی دروستكرد، بێ چه‌ك، بێ له‌شكر، بێ زیندان، بێ داوده‌زگای ده‌وڵه‌تی، بێ په‌یوه‌ندی گومانلێكراوی ناوه‌كی و ده‌ره‌كی.   •    كاك مه‌لا به‌ختیار به‌ چه‌ك و بیكه‌یسی نه‌هاتۆته‌ سه‌ر گرده‌كه‌، هه‌تا وه‌ڵامدانه‌وه‌ی به‌ ئه‌ركی گۆڕانخوازان دابنێن. ئه‌و ته‌نها كتێبێكی نوسیوه‌ و وشه‌ی ڕیزكردووه‌ و ڕه‌خنه‌ی له‌ بڕیاره‌ سیاسییه‌كانی نه‌وشیروان مسته‌فا گرتووه‌. بۆیه‌ پێویسته‌ به‌ ڕێزه‌وه‌ وه‌ڵامیشی به‌ وشه‌ و ئار‌گومێنت و دۆكیومێنته‌وه‌ بدرێته‌وه‌. ئه‌ویش له‌ لایه‌ن گۆڕان و گۆڕانخوازانه‌وه‌ نا، به‌ڵكو له‌لایه‌ن ئه‌و فیگه‌ر و كه‌سایه‌تییه‌ به‌ڕێز و ویژدان زیندووانه‌ی كاراكته‌ری نێو ئه‌و مێژوو و ڕووداوانه‌‌ بوون یان له‌ لایه‌ن كه‌سانی ئاكادیمی و مێژوونوسی بێ لایه‌نه‌وه‌، ئه‌ویش نه‌ك به‌ هێرشی ناڕه‌وا و تانه‌وته‌شه‌ر و موهاته‌رات.   •    جێی داخه‌ ده‌بینم كه‌سانێك به‌ ڕیا و به‌ ناوی داكۆكی له‌ نه‌وشیروان مسته‌فاوه‌ وه‌ڵامده‌ده‌نه‌وه، له‌ كاتێكدا خۆیان یه‌كێكن‌ له‌ شێوێنه‌ری‌ كه‌له‌پور و سه‌ره‌تا بنچینه‌ییه‌كانی گۆڕانی نه‌وشیروان مسته‌فا.   •    نه‌وشیروان مسته‌فا تا له‌ ژیاندا بووه‌ هه‌موو ئه‌و ڕووداوانه‌ی گێڕاوه‌ته‌وه‌ كه‌ كاك مه‌لا به‌ختیار له‌ كتێبه‌كه‌یدا باسی كردوون. به‌ڵام دیاره‌ به‌ بێ لایه‌نانه‌ نا، به‌ڵكو له‌ گۆشه‌نیگای خۆیه‌وه‌. ئه‌و له‌ بیروه‌رییه‌كانی دا به‌ ڕوونی دانی به‌ به‌رپرسیارێتی خۆیدا ناوه‌ بۆ هه‌موو بڕیاره‌ سیاسییه‌كانی، به‌ باش و ”خراپ“ییه‌وه‌. واته‌ ته‌قدیسی مێژووی تانانه‌ت خۆشی نه‌كردووه‌. ڕای وا بووه‌ كه‌ هیچ مرۆڤێك بێ هه‌ڵه‌ و خه‌وش نییه‌. مرۆڤ كه‌‌ سه‌ركرده‌ بێ، بێ شك كاری ڕاست و كاری هه‌ڵه‌ش ده‌كا، بۆیه‌ پێویسته‌ به‌رپرسیارێتی باش و خراپی سیاسه‌ته‌كانی خۆشی هه‌ڵگرێت.   •    نه‌وشیروان مسته‌فا خۆی خاوه‌نی ده‌سته‌واژه‌ی ”دێواندنه‌“‌ و له‌ چه‌ندین بۆنه‌دا به‌ دیارده‌ و خوو و هه‌وڵێكی میدیای حیزبی شموولی داناوه‌ بۆ دروستكردنی دیكتاتۆرییه‌ت و شه‌خسپه‌رستی و ته‌قدیسی سه‌ركرده‌ به‌ جۆرێك كه‌ گوایه‌ دووره‌ له‌ هه‌ڵه‌و‌ و له‌ سه‌روو ڕه‌خنه‌وه‌یه‌.   •    نه‌وشیروان مسته‌فای قۆناغی ئۆپۆزسیۆن و ڕه‌خنه‌گری سیستمی حیزبی كوردی؛ نه‌وشیروان مسته‌فای ناو بزووتنه‌وه‌ی ڕیفۆرم و پاشان دروستكردنی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان، پرسیاری له‌سه‌ر كۆی سیستمی به‌ڕێوه‌بردنی شه‌رعییه‌تی شۆڕشگێڕی داناوه‌. ئه‌م قۆناغه‌ نوێیه‌ی تێكۆشانی ئه‌و زاته‌، له‌ پێداچوونه‌وه‌ی هه‌ڵسوكه‌وت و شێوازی قسه‌ و ده‌ربڕینه‌كانیشدا هه‌ستی پێ ده‌كرا. ئه‌و خۆی به‌شێكی زۆری له‌و مێژووه‌ی شۆڕش، به‌ مێژووی خوێنڕشتن و كوشتوكوشتاری ناڕه‌وا ناوزه‌دكردووه‌، بۆیه‌ له‌و ماوه‌یه‌‌دا داوای له‌یه‌كتربووردن و هه‌ڵنه‌دانه‌وه‌ی ئه‌و گۆڕ و ئێسك و پروسكانه‌ی له‌ هاوڕێكانی ده‌كرد.   •    نه‌وشیروان مسته‌فا له‌ ماوه‌یه‌كی كورتدا چه‌ند كه‌سی دڵشكاوی ئاشتكرده‌وه‌، به‌ بانگكردنی كه‌سه‌كه، گه‌ر له‌ ژیاندا مابێ، نامه‌ بۆ نووسین یان بانگكردن و داوه‌تكردنی كه‌سوكاری. كه‌ هه‌موو ئه‌مانه‌ شایه‌تین بۆ داننانی به‌ ناڕاستی هه‌ندێ له‌ سیاسه‌ت یان بڕیاری كاتی شۆڕشی خۆیدا. به‌ڵام بۆ یه‌ك ڕۆژ گوێت لێی نه‌ده‌بوو، خۆی له‌ به‌رپرسیارێتییه‌كی ئه‌و ڕووداوانه‌ بدزێته‌وه‌. ئه‌و ده‌یوت ”كه‌ سه‌نگه‌رت له‌ كه‌سێك گرت و له‌ سه‌نگه‌ره‌كه‌ته‌وه‌ ته‌قه‌ت لێی كرد، چاوه‌ڕوان مه‌به‌ له‌ وه‌ڵامدا له‌ سه‌نگه‌ری به‌رامبه‌رته‌وه‌ گوڵ و گوڵزارت تێ بگیرێ!“   •    تۆ‌ ‌گه‌ر گۆڕانخوازبی و چاوه‌ڕوانی گۆڕینی ئه‌م كۆمه‌ڵه‌ت لێ بكرێ، ده‌بێ دژ به‌ هه‌ر دیارده‌یه‌كی گرتن و ئازاردان و سه‌ركوتكردنێك بی، له‌ هه‌ر شوێن و كات و ساتێكدا، له‌ لایه‌ن هه‌ر‌ لایه‌ن و گروپه‌كه‌وه‌ كرابێ و به‌ هه‌ر پاساو و هه‌لومه‌رجێكی شۆڕشگێڕانه‌ش ئه‌نجام درابێ، نه‌ك نامه‌ی پاكانه‌ی زیندانییه‌ك بڵاوبكه‌یته‌وه‌‌ كه‌ له‌ چاوه‌ڕوانی مه‌رگدا بووبێ. چما ئه‌و دۆكیومێنتانه‌ لای نه‌وشیروان مسته‌فا خۆی نه‌بوون؟ بۆ به‌ درێژایی ئه‌و هه‌موو ساڵه‌ بڵاوینه‌كردنه‌وه‌؟ بۆ له‌ كاك ئیبراهیم جه‌لالی وه‌رگرته‌وه‌ و پاشان په‌یمانی خۆی شكاند و ڕاده‌ستی نه‌كرده‌وه،‌ نه‌وه‌ك له‌ بیره‌وه‌رییه‌كانیدا بڵاویان بكاته‌وه‌؟   •    تۆی گۆڕانخواز كارێكی پر له‌ نیفاق ئه‌كه‌یت، گه‌ر بۆ پاساوی هیچ ڕووداوێكی كوشت و بری سه‌رده‌می شاخ بگه‌ڕێیت. ئه‌وه‌ كوا كاری تۆیه‌. له‌ كوێی مانیفێستی دامه‌زراندنی گۆڕان و پاشان به‌رنامه‌ ئینتیخابییه‌كانی دا جێی ده‌كه‌یته‌وه‌؟! گۆڕان ده‌بێ شه‌ڕی ”براكوژی“ له‌ هه‌موو مێژووی بزووتنه‌وه‌ی كورددا به‌ ڕه‌هایی مه‌حكووم كا، بێ‌ لێده‌ركردنی هیچ شه‌ڕ و كوشتارێكی ناڕه‌وا. لێكدانه‌وه‌ و هه‌ڵسه‌نگاندنی ئه‌و ڕووداوانه‌ش جێ بهێڵێ بۆ مێژوونووسان و كه‌سانی ئاكادیمی‌، یان بۆ ئه‌و كه‌سایه‌تییانه‌ی ئه‌و مێژووه‌ به‌ مێژووی خۆیان ده‌زانن وه‌یاخود كاره‌كته‌ری یه‌كێك له‌ ڕووداوه‌كانی بوون، نه‌ك ببێته‌ كاری گۆڕانخوازان!   •    گۆڕان ده‌بێ له‌گه‌ڵ ئازاری هه‌موو به‌ندكراوێكی سیاسیدا بێ، به‌بێ جیاوازی و هه‌رگیز نه‌گه‌ڕێ بۆ پاساوی له‌زیندان كردنی هیچ به‌ندكراوێك له‌سه‌ر جیاوازی بیروباوه‌ڕی، جا هۆكاری گرتنه‌كه‌ی‌ له‌ چاوی شۆڕش و شۆڕشگێڕه‌كاندا هه‌ر چه‌ند ڕه‌وا و هه‌قیش بووبێ. ئینجا ده‌مه‌وێ ڕووی ده‌مم بكه‌مه‌ كاك مه‌لا به‌ختیار و بڵێم:   به‌ڕێزم، من هه‌ست به‌ دڵشكاویت بۆ هیلاكبوونی سه‌ره‌تای شۆڕشت ده‌كه‌م و لێشی ده‌گه‌م. له چاوی ئه‌مڕۆشمه‌وه‌ (نه‌ك ڕۆژی خۆی) زیندانیكردن و ئازاردانی به‌ڕێزت و هاوڕێكانت زۆر به‌ ناڕه‌وا ده‌بینم، هه‌روه‌ك چۆن ته‌واوی ئه‌و كوشتن و ڕووداوه‌ توندوتیژیانه‌ی سه‌رده‌می شۆڕش كه‌ باست كردوون، به‌ ناهه‌ق و ناڕه‌وا ده‌بینم، جا بكه‌ره‌كانی هه‌ر كه‌سێك بن.   من سه‌رنجم له‌سه‌ر نووسینه‌كه‌ت ئه‌وه‌یه‌ كه:   ١. به‌ داخه‌وه‌ نه‌تتوانیوه‌ له‌و گرێی هه‌ست به‌ غوبن و دڵشكاوییه‌ی پێشووی خۆت ده‌رچیت و ڕووداوه‌كان به‌ریته‌وه‌ بۆ زه‌‌مه‌نی بێ به‌زه‌یی ئایدیۆلۆژیای نه‌گریس و سه‌رده‌می به‌لاداخستنی ناكۆكییه‌كانی نێو شۆڕش به‌ چه‌ك كه‌ (به‌ ڕای من) له‌ ساڵی ١٩٦٤ وه‌ ده‌ستپێده‌كات هه‌تا ١٩٩٨. ئه‌مه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌و مێژووه‌ تا ئه‌مڕۆش ئه‌گه‌ری درێژبوونه‌وه‌ی له‌ ئارادا نه‌بێ،‌ له‌ سایه‌ی بوون و به‌رده‌وامی ئه‌و دوو حیزبه‌ شموولییه چه‌كدار و شێوازده‌وڵه‌ته‌ی، به‌ڕێزت هه‌تا ئه‌مڕۆ وه‌ك ”چه‌پ“ و ”سۆشیال دیموكراتێك“ له‌ نێویاندا كارده‌كه‌یت.   ٢. من بۆ خۆم وه‌ك یه‌كێك له‌ ئاگاداره‌كانی به‌شێك له‌و مێژووه‌ دوورودرێژه‌ی نه‌وشیروان مسته‌فا، دڵنیام له‌ پاڵ سیفات و نه‌ریتی ئازایه‌تی، جوامێری و خۆڕاگری دا، له‌پاڵ ده‌یان هه‌ڵوێستی پڕ له‌ بوێری و خۆنه‌ویستی ئه‌و زاته‌دا، كه‌ به‌ دڵنیاییه‌وه‌ جێگای شانازین، بێ شك، ده‌یان كار و بڕیار و هه‌ڵوێستی سیاسیی هه‌ڵه‌شی هه‌ن كه‌‌ شایه‌ن به‌ خستنه‌‌ ژێر ڕه‌خنه‌ی جدی‌ و پرسیار و لێكۆڵینه‌وه‌ن.   ٣. له‌گه‌ڵ هه‌ق پێدانت كه‌ باس له‌ ئازاره‌كانی پێشووی خۆت ده‌كه‌یت، ڕه‌خنه‌شم لێت ئه‌وه‌یه‌ كه‌ هیچ ڕۆژێك به‌م جدیه‌ت و و‌ردودرشتی و ڕاشكاوییه‌ باست له‌و ڕۆژگاره‌ نه‌كردووه‌، تا نه‌وشیروان مسته‌فا وه‌ڵامی خۆیت بداته‌وه‌، یان بانگت بكات و داوای لێبووردن و لێخۆشبوونت لێ بكا، وه‌ك چۆن له‌ گه‌ڵ چه‌ندین كه‌سی تری نێو ئه‌و مێژووه‌ به‌سه‌رچووه‌دا كردوویه‌تی‌.   ٤. زۆربه‌ی ئه‌وانه‌ی به‌ڕێزت نوسیوتن، باسی مێژوویه‌كه سی بۆ چل ساڵی به‌سه‌ردا ڕۆشتوون‌ كه‌ ده‌بوو بتگێڕایه‌ته‌وه و‌ بتبه‌ستایه‌ته‌وه‌ به‌و زه‌مه‌نه‌ی شۆڕشی چه‌كداریی و زمانی چه‌ك و فیشه‌ك، بێ ڕكابه‌ر، پاڵه‌وانی گۆڕه‌پانه‌كه‌ بوون. نه‌وشیروان مسته‌فای دوای ڕاپه‌ڕین، یه‌كێكه‌ له‌و پێشمه‌رگانه‌ی ده‌یان وتار و نوسین و كۆڕ و سیمیناری، شایه‌تی ئه‌وه‌ن، ده‌ستبه‌رداری ئه‌و شه‌رعییه‌ته‌ شۆڕشگێڕانه‌یه‌ بووه‌ كه‌ به‌ڕێزت باسی ده‌كه‌ی. ئه‌و داوای ده‌وڵه‌تی مه‌ده‌نی و هاووڵاتیبوونی كردووه‌، له‌ به‌رامبه‌ر به‌و دوو‌ حیزبه‌ی تا ئه‌مڕۆش ئاماده‌ نین تۆزقاڵێك له‌و شه‌رعییه‌ت و مێژووه‌ چه‌كدارییه‌ دوور بكه‌ونه‌وه‌.   ٥. دوا قۆناغی كاری نه‌وشیروان مسته‌فا، دروستكردنی ئه‌و بزووتنه‌وه‌ مه‌ده‌نییه‌ بوو‌ كه‌‌ بووه‌ جێی متمانه‌ی نیو ملیۆن ده‌نگده‌ر‌. بزووتنه‌وه‌یه‌ك كه‌ بووه‌ جێی متمانه‌ی زۆر له‌‌ كه‌سه‌ نه‌یاره‌كانی پێشووی نێو ئه‌و مێژووه‌ی به‌ڕێزت باسی ده‌كه‌ی‌. بزووتنه‌وه‌یه‌ك، سه‌دان ئه‌ندامی دێرینی حیزبی شیوعی، ئاڵای شۆڕش، پاسۆك، حزبی سۆشیالیست، ڕه‌وتی كۆمۆنیست و حیزبه‌ ئیسلامییه‌كانی له‌سه‌ر بنچینه‌ و ئه‌ساسێكی نوێی جاواز له‌ حیزبه‌ شموولی و چه‌كداره‌كانی كوردستان، له‌خۆگرت. به‌ ئازایه‌تی و ڕاستگۆیی بۆت ده‌نوسرا، گه‌ر وه‌ڵامی ئه‌و پرسیاره‌ت بدایه‌ته‌وه‌؛ بۆ له‌و دوا قۆناغه‌دا، گه‌لێ له‌ هاوڕێكانی ئاڵای شۆڕشت پشتیان له‌ به‌ڕێزت كرد و ڕوویان كرده‌ نه‌وشیروان و بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان.   ٦. ئه‌وه‌ ڕاسته‌ كه‌ هه‌تا ئێستا حیزبه‌ شموولییه‌كانی كوردستان هه‌ر هه‌وادار و كه‌سانی خاوه‌ن به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان هه‌ن و له‌ ده‌وریان كۆبوونه‌ته‌وه‌، به‌ڵام زۆریشن ئه‌وانه‌ی ئه‌و مێژووه‌یان جێ هێشتووه‌ و له‌ هه‌وڵی پێكه‌وه‌نان و دامه‌زراندنی ئه‌و خه‌ونی ده‌وڵه‌تی مه‌ده‌نییه‌ی نه‌وشیروان مسته‌فادان، تا بتوانن له‌ داهاتوودا، چه‌ك و پاره‌ و جومگه‌كانی ده‌سه‌ڵات و پاوانخوازییان له‌ لا نه‌هێڵن.   ٢٤ ئەیلولی ٢٠٢٠

د. ئیسماعیل نامیق ھەموومان دەزانین بڕیاری ئەنجامدانی ریفراندۆم، بڕیارێکی تاکەکەسی بوو، کاک مەسعود تاک لایەنە بڕیارەکەی دا، ھەموو ئەو سەرۆک حیزب وئەندامانی مەکتەبی سیاسی وسەرۆکی دوکانە سیاسیانەی،کەپێش ٢٥/ ٩ شەوو رۆژ لەخزمەتی کاک مسعودا بوون، رۆڵەکەیان جگە لەرۆڵی شاگرد وچەورەیەک ھیچی دیکە نەبوو. بۆیە ئەگەر ریفراندۆم سەری بگرتایە ودەوڵەت دروستبکرایە، بەدڵنیایەوە تاپۆکەی بەناوی کاک مسعودەوە ئەبوو، کەواتە تەنھا دەتوانرێت بەم بوترێت ریفراندۆمچی، چونکە چی کەدەلکێنرێت بەووشەوە واتای بکەر دەگەیەنێت، تەنھا ئەمیش بکەر بوو لەبڕیاری ریفراندۆمدا. دەکرێت بەوانی دیکە بوترێت، شاگردی ریفراندۆمچی. لەبەر ئەوە پێویستە خەڵک تەنھا داوا لەکاک مسعود بکات وەڵامی ئەم پرسیارانە بداتەوە: ١- بۆچی لەو کاتەدا بڕیاری ریفراندۆمیدا؟ ئایا بڕیارەکە ھی خودی خۆی بوو یان بەھاندانی لایەنی دەرەکی بوو؟ ٢- ئایا بڕیارەکە دیراسە کراو بوو یان پەرچەکردار بوو؟ ئەگەر دیراسەکراو بوو کوان بەڵگەکان؟ ٣- ئایا ھیچ دەستەبەرییەکی مسۆگەر کردبوو بۆ سەرکەوتنی ریفراندۆمەکە؟ ئەگەر دەستەبەریی ھەبوو چی بوو؟ ٤- بۆچی بەدەم داوای ئەمریکاو وڵاتانەوە نەچوو کاتێک داوای دواخستنی ریفراندۆمیان کرد؟ ٥- بڕی ئەو پارە وبەرژەوندیانە چەندن وچین کەدران بەکەسانی بیانی لەبەرامبەر پشتگیری کردنی کەمپینی ریفراندۆمدا؟ ٦- ئایا بڕیاری کشانەوە لەناوچە جێناکۆکەکان بڕیارێکی ھاوبەشی یەکێتی وپارتی بوو یان خیانەتی ھەر دوولایان بوو بەرامبەر یەکتر؟ وەڵامدانەوەی راستەقینەی ئەم پرسیارانە وچەندانی دیکەش ئەوە دیاریدەکات ودەیسەلمێنێت کە ئایا ئەنجامدانی ریفراندۆم خەبات بووە یان خیانەت؟