هێمن حسن جاف مەترسیدارترین ڕیسکی سیاسی کە بارتاقای ڕیفراندۆم زیانی بە کورد گەیاند، دواجار ئاگری لەڕق و توڕەیی ئەمریکا بەردا، بەشداریکردنی نێچیرڤان بارزانی بوو لە کۆڕبەندی ئابووری "سانپترسبۆرگ"ی ڕوسیا،کە لە یەکی حوزەیرانی 2017 ئەنجامدرا، لەو کۆڕبەندە ئابوریە،ئاشتی هەورامی گرێبەستی دەرهێنانی نەوتی هەرێمی کوردستانی لەگەڵ کۆمپانیای ڕۆسنەفتی ڕووسی واژۆکرد..! لەگەڕی دوەمی ڕێکەوتنەکە نەجمەدین کەریم و ئاشتی هەورامی یاوەری نێچیرڤان بارزانیان دەکرد،دوای بەژداری پێکردنی نەجمەدین کەریم لەو کێکە ئیدی،پشتیان لە کۆمپانیای شیفرۆنی ئەمریکی و بریتش پەتڕۆلیوم کرد،کە خۆی بە وارسی شەرعی نەوتی کەرکوک دەزانێت و هەر ئەوانیش بۆ یەکەمجار لەمێژوودا نەوتیان لەکەرکوک دۆزیەوە. هەمان ڕۆژ بەشێک لەهەڤاڵەکانم شاهێدن وتم ئیدی کورد بەدەستی خۆی دۆزەخێک لەئاگری توڕەیی ئەمریکای بۆگیانی خۆی داگیرساند و چاوەڕێی باجێکی قورس و جەرگبڕبن. دروست دوای سێ مانگ و 25 ڕۆژ،لەو گرێبەستە،بەشێک لەو دەستەو تاقمەی ڕیفراندۆمیان ئەنجامدا،وایان دەبینی ڕوسیای حیلفی چین و ئێران کاریگەری لەسەر هەژموونی کۆماری ئیسلامی ئێران دەبێت،بۆ کەمکردنەوەی فشارەکانی ئەو وڵاتە سەبارەت بەڕیفرانۆم! دواجار نەک کاریگەری نەبوو،بەڵکو وەک شارە زەردەواڵە یارو نەیار بەربوونە وێزەی گیانی کورد و پرسی ڕیفراندۆم، ئەمە سەرەڕای ناڕەزایی وڵاتانی ئیقلیمی و ئەمریکا،سەرەڕای هەڕەشە نامەکەی ڕیلیکس تیلەرسن،دووبارە حساب نەکردن بۆ ئەمریکا،هێندەیتر ئاگرەکەی بۆگیانی کورد بڵێسەدار و خۆشترکرد و فەوزایەکی گەورەی نایەوە!! فەرماندەیەک پێشمەرگە بۆی گێڕامەوە،پێش ئەنجامدانی ڕیفراندۆم لە سەربازگەی کەیوان ئەمریکیەکان سەردانیانی کرد،وتی یەکێک لە ئەمریکیەکان دەستی برد بۆ ئاڵا بچوکەکەی سەر مێزەکەو ئاڵای عێڕاقی هەڵگرت و دای بەئاڵای کوردستانا و بەریدایەوە و خستی!! وتی ئیتر ئەم ئاڵایەی ئێوە لەم شارە،واتە مەبەستی کەرکوک بوو،دەکەوێت و نامێنێت! بەداخەوە دواجار بینیمان ئاڵاو دەسەڵات و ئیدارەی کورد لەتەواوی ناوچە کێشە لەسەرەکان کەوت و ئەمریکاش دوو دڕکی بەیەک هەنگاو لەژێر پێی کورد دەرکرد،هەم دڕکی ڕۆست نەفتی نەیاری،هەم ڕیفراندۆم و حساب نەکردن بۆ ڕەئی ئەمریکا و شاردنەوەی نامەکەی تیلەرسن. ٭ ئەمریکاو عادل عەبدولمەهدی... کاتێک عادل عەبدولمەهدی بەیاوەری شاندێکی کابینە وەزاریەکەی چوون بۆ وڵاتی چین،چەندین گرێبەستی پڕۆژەی ئابووری لەگەڵ ئەو وڵاتە واژۆکرد،چین لەسەر ئاستی جیهان بە گەورەترین ڕکابەری بازرگانی و ئابووری ئەمریکا ئەژماردەکرێت،هاوکات هاوپەیمانی ڕوسیا و ئێرانە لەبەرامبەر ئەمریکا، هەمان ڕۆژ وتم درەنگ یان زوو،ئیدی ئەمریکا هەمان کاڵەگیش بەئەژنۆی عادل عەبدولمەهدی و حکومەتکەی دەشکێنێت،دواجار شکاندی و کۆتایی بەتەخت و تاراجی خۆیی و کابینەکەی هێنا. لەسەردەمی عادل عەبدولمه هدی لوئەی ئەلخەتیب وەزیری کارەبا گرێبەستی لەگەڵ کۆمپانیای سیمنسی ئەڵمانی واژۆکرد،کۆمپانیای جەنەڕاڵ ئەلیکتریکی ئەمریکی دەرکرد،ئەمە هەر زوو کاردانەوەی توندی ئەمریکای لێکەوتەوە و هەڕەشەی دورخستنەوە لەوەزیری کارەبای عێڕاق کرد،دوجار هەڕەشەکە بوو بەواقیع،نەک تەنها ئەو وەزارەتە،بەڵکو هەرەسیان بەتەواوی کابینەکەی عەبدولمەهدی هێنا. پێشتریش وەزیری نەوتی عێڕاق گرێبەستی کۆمپانیا نەوتیەکانی ئەمریکا و بەڕیتانیای نوێ نەکردەوە،ئەمانە وایکرد ئیدی عێڕاق و کوردستان بە ئەمریکا بڵێن بای بای،کارتی سور بۆ بەرژەوەندیە ئابوریەکانی ئەمریکا بەرز بکرێتەوە و لەتەواوی گۆڕەپانەکە بکرێتە دەرەوە،دواجار بەڕاست و چەپ بۆندی خەیاڵی لەگەڵ نەیارە سەرسەختەکانی واژۆبکەن،هەر بۆیە ئەمریکا ئەمەی پێ قبوڵ نەکراو کاڵەگی بەئەژنۆی هەردولا شکاند و لەبەرژەوەندی خۆی کۆتایی بەیاریەکە هێنا،بۆ مێژوو کە ڕاستی ئەم وتارەم دەسەلمێنێت،ئەمریکا لە 16 ی ئۆکتۆبەر کاتێک کۆتایی بە خەونی ڕۆزنەفت هێنا،تەنها یەک ڕۆژ دوای ئەو ڕوداوە واتا لە 17 ئۆکتۆبەر کۆمپانیا بریتش پەتڕۆلیومی بەریتانی هاوپەیمانی هاتەوە سەر نەوتی کەرکوک و کۆتایی بەیاریەکە هێنا و دواجار مییلەتی داماو باجی سیاسەتی کاڵفام سیاسەتبازەکان دەدات،کە وەک لایت تەنها چەند مەترێک پێش خۆیان دەبینن و هیچ سیاسەتێکی دوور مەوداو ستراتیژیان نیە مییللەت لەبەری بحەسێتەوە.
دانا حەمەعەزیز کاك مەلا بەختیار، سەرلەبەری کتیبی"لەبری بیرەوەری" لەسەر دوو هێڵی تەریب، نوسیوە و خاڵی هاوبەش لەنێوانیاندا نیە. هێڵی یەکەم تایبەتە بە حیکمەت و لیهاتویی خۆییی و، ئەوەی تریان پەلاماردان و شکاندنی بەرامبەرەکانێتی. لە وەسفکردنی جوامێریی و مەعسومیی خۆیدا، کاك مەلابەختیار خەیاڵی خوێنەر بەلای پاڵەوان و بلیمەتێکی شۆڕشگێڕدا ئەبات کە لە مێژوودا، کەمە. ڕواداوەکان بەجورێك ئەگێڕێتەوە، ئەو لە کوێ بوبێ، ئارامیی باڵی بەسەردا کێشاوە و دادپەروەریی کەریمخانی زەند لەو ناوچەیە جێبەجێ کراوە. خۆبادان بە هاوڕێیەتی شاسوار جەلال و ئازاد هەورامی یەوە، ئەگەر ڕاستیش بێ، پارێزبەندی نیە بۆ خراپەکاریی و پیلانگێڕیی. خۆکردن بەهاوڕێی ئەو دوو سەرکردەیە، گرەنتی جوامێریی و بەڵگە نیە بۆ پابەند بوون بە پرەنسیپ و ڕەوشتی هاوڕێ ی کۆمەڵەوە لە ڕۆژانی ئیختیفای ١٩٧٦ وە تا ڕۆژی دەسگیرکردن! شانازیکردنی کاك مەلا بەختیار بە خۆڕاگریی خاڵە شەهاب و جەمالە ڕەشەکانەوە، بچوکترین پاساو بۆ پاکانە و ئیعترافکردن لەسەر هاوڕێ و هاوڕێبازەکانی ناهێڵێتەوە بەبێ ئەوەی جگە لەڕۆژی (گیرانەوەیدا لە دۆڵە ڕووت)، کەس قسەیەکی پێ وتبێت. بەپێی بەڵگەنامەکان تەنها نەوشیروان مستەفا دژی لە سێدارەدانی کاك مەلا بەختیار بوە، کەواتە لەبەرامبەر پەلاماردنی نەوشیروان مستەفادا، پیاهەڵدان و ستایشکردنی کەسایەتی فەریدون عەبدولقادر جگە لەوەی ڕوقایمیەکی سەیرە، ناوەرۆکی"لەبری بیرەوەری" بەتاڵئەکاتەوە و ئامانجی نوسینی کتێبەکە ئەخاتە ژێر گومانەوە! کاك مەلا بەختیار، ئازادە چۆن مەدحی خۆی ئەکات، بەڵام هەڵبژاردنی ڕوداوەکان و گێڕانەوەیان لە یەك دیوەوە لەپێناو پەلاماردانی کاریزماو کارەکتەرە کۆچکردوەکانی شۆڕش، بەئامانجی ناشیرینکردنی مێژوو، ئەچێتە ناو هەمان سەنگەری شۆڕشی چەوشاوە کە (ئاش) یش بەشێك بوە لێی. لە هەمان کاتدا ڕەنگە کاردانەوەی خراپ و ڕوداوی تریان لێبکەوێتەو! ئەگەر کاك مەلا بەختیار ڕاستگۆ و شەریکە بەشی سەروەریەکانی کۆمەڵە و شۆڕشی نوێ بوایە، ڕوداوەکانی لەهەردوو دیوی(شۆڕش) و (شۆڕشی چەواشە) وە ئەگێڕایەوە و ڕوحمی بە زیندوەکان نەئەکرد بە بارزانیەکانیشەوە. گێڕانەوەکانی کاك مەلا بەختیار بەوجۆرەی لە کتێبەکەیدا هاتوە، بێ سێ و دوو، بەشێکە لە ئەجندای پاڵەوانەکانی شۆڕشی چەواشە کە لە ڕۆژە تاریکەکانی مێژوودا لە پێناوی لەناوبردنی شۆڕشدا، دەستیان بە پشتێنی دوژمناندا ئەکرد! مرۆڤی ڕاستگۆ کە باسی شۆڕشی نوێ ئەکا، ناکرێ خۆی لە باسکردنی هەڵوێست و ڕەفتاری (تێکدەران)ی شۆڕش گێل بکات. هۆکاری ڕوداوەکان و کاردانەوەکان ئەبێ وەك خۆی بگێڕدرێتەوە. ناڕەوایی (لەناوبردنی هێزەکانی برایم عەزۆ، حەمە غەفور، حەسن خۆشناو، کارەساتی هەکاری و هاوکات بەجاشکردنی تەحسین شاوەیسەکان...)، پێش ناڕەوایی (دەستکردنەوەکان بووە لە کۆنە مەلاییەکان) کەخودی کاك بەختیار خۆی، بەشدار و ئاگاداری هەموەیەتی بە ناڕەوا تیرۆرکردنی (تالیب ڕۆستەم)یشەوە! کە باسی ئارام و سیروان تاڵەبانی و مامە ڕیشە و سەید کەریم ... ئەکەیت، لەجیاتی باسکردنی پارتی، عەیبەیەکی گەورەیە بێیت پەلاماری کارەکتەرەکانی شۆڕش بدەیت. هەروەك چۆن بوختانی دیلکوشتنی شیوعیەکان بەبێ باسکردنی ڕوداوەکانی پێشوتر بەتایبەتی ڕوداوەکەی باداوان و کوشتنی شەماڵ و سەرباز لەلایەن حەمە حەلاقەوە، عەیبەیەکی گەورەیە. بێگومان وەڵامێکی دروست بۆ پرسیاری بۆچی بەدرێژایی مێژوو،حزبی شیوعی جگە لە باڵەکەی بەهادین نوری، هەمیشە لەگەڵ باڵی ڕاستڕەو-خێڵەکی بزوتنەوی کوردایەتیدا بوە؟ زۆر نهێنی ڕون ئەکاتەوە ، ئەبوایە بەشێك بوایە لە بیرەوەریەکانی کاك مەلا بەختیار. لە کوردوستانی عێراق، لە نێوان (١٩٦١-١٩٩١) دا، دوو شۆڕش کراوە، شۆڕشی ئەیلول بە ئاشبەتاڵ و شۆڕشی نوێ بە ڕاپەڕین کۆتایی هاتوە. مامجەلال ڕابەری شۆڕش نوێ و، نەوشیروان مستەفا سەرکردەی مەیدانی ئەو شۆڕشە و سەرکردەی ڕاپەڕین بوە کە بەدرێژایی میژووی سەد ساڵی ڕابردو، لە هەر چوار بەشەکەی کوردوستاندا بە گەورەترین دەسکەوت و سەرکەوتنی کورد دائەنرێت. ململانێی خوێناوی ناوماڵی کورد، کە تائێستا بەردەوامە، لە ١٩٦٤ وە (ئەوکاتەی بارزانی ڕەحمەتی لەگەڵ سوپای عێراقدا ڕیکەوت و پەلاماری باڵی مەکتەبی سیاسی دا لە ماوەت)، دەستپێئەکات. ڕوداوە خوێناویەکان پەیوەستن بەیکەوە، گێڕانەوەیان بەیەك دیودا، بەو ستایلەی کاك مەلا بەختیار کە خۆی لەگەرمەی ڕوداوەکاندا ژیاوە، بەر لەهەرکەس، ناحەقیەکی گەورەیە لەمێژوو، ئەبێتە سەرەتای چەواشەکردنێکی خراپی ئەو نەوانەی لە ڕوداوەکاندا نەژیاون. مەترسیەکی تری ئەمجۆرە مۆدێلە لە گێڕانەوەی ڕوداوەکان، جگە لە تۆڵەکردنەوە، ئەوەیە ئەگەر پاڵنەر و (بلاك مەیڵ) دیکەی لە پشتەوە بێت! کاك مەلا بەختیار و ڕاپەڕین داگیرکردنی کوەیت لەلایەن سەدامەوە، قۆناغێکی نوێی و پڕ ئومێدی بۆ کورد و بۆ شۆڕش ڕەخساند. دابەشکردن و بڵاوکردنەوەی سەرلەنوێی هێزی پێشمەرگە بەسەر میحوەرەکان، هاوکات بوو لەگەڵ دروستکردنی شانە چەکدارەکان و دەستپێکردنی هەڵمەتی بەرفراوانی ڕاگەیاندن بۆ جۆشدان و هوشیارکردنەوەی خەڵک لە ئیزگەی دەنگی گەلی کوردوستانەوە. ئەوکاتە مامجەلال وڵات بە وڵات ئەگەڕا بۆ کۆکردنەوەی پشتیوانی بۆ پرسی کورد و یارمەتیدان بۆ دروستکردنی کۆدەنگی نێودەوڵەتی لەسەر مەترسی مانەوەی رژیمی سەدام. نەوشیروان مستەفا هەموو ڕۆژێك لە "زەڵێ" وە وتاری "ئاخاوتنی ڕۆژ" ی بۆ ئیزگە ئەنوسی و بەهەردو زمانی کوردی و عەرەبی ئەخوێنرایەوە. سەرەپای خەڵکی کوردوستان خرۆشابوو، هەموو چاوەڕوانی بڕیاری زەڵێ بوون. لە کوردوستانی ئێرانیش خەڵك لە ئۆردوگاکان، لە پیران شارەوە تا کرماشان، بەژن و پیاوەوە هەریەکە بەپێی توانای خۆی ئامادەییان بۆ پشتیوانی هێزی پێشمەرگە دەر ئەبڕی، چەندین کادر و فەرماندە و پێشمەرگە لە ئەوروپاو پاکستانەوە گەڕانەوە بۆ بەشداریکردن لە ڕاپەڕین. لەو کاتەدا، لەو دۆخە چارەنوسازەدا، پاش دەستپێکردنی هێرشی ئاسمانی هاوپەیمانان لە ١٧/١/١٩٩١، کاك مەلا بەختیار لە مقەڕی پارتی یەوە لە ڕاژان، بەیان ی دژی ئامادەکاریەکانی ڕاپەڕین دەرکرد، خەڵکی سارد ئەکردەوە و ئەو هەنگاوەی یەکێتی وەك حزبێکی ناسیۆنالیستی کوردیی، بە شوێنکەوتنی پیلانی ئەمریکا و ئیمپریالیزم، وەك کارەسات و خۆکوژیی وەسف ئەکرد و ئۆباڵەکەشی خستبوە ئەستۆی سەرکردایەتی ئەو حزبە. کاك مەلا بەختیار کە دوای ڕاپەڕین هاتەوە بۆ کوردوستان و لەکۆڕەودا دوبارە لە پێنجوێنەوە گەڕایەوە بۆ ئێران، لە ئاست باسکردنی ئەم وەرچەرخان و وردەکاری ئەم دەسکەوتەدا نەك هەر بێدەنگە، بەڵکو هاتوە لەگەورەیی ئەو سەرکەوتنە کەمئەکاتەوە و تۆمەتی تەخریب و تەقاندنەوە ئەخاتە پاڵ سەرکردایەتی ڕاپەڕین. کاك مەلا بەختیار بەشێك نیە لە شۆڕشی نوێ و ڕاپەڕین، بەڵام کارەکتەرێکی گرنگە لە ڕوداوەکانی دوای ڕاپەڕین و داهێنانی ئەم فۆرمە داوەشاوی حوکمڕانیی هەرێمی کوردوستان. کاك مەلا بەختیار و بەرهەم ساڵح و هاوڕێکانی لە بناغەدانەرانی ئیتیفاقیەی ستراتیجی ین، هەرئەوانیش لە پاڵنەر و ڕاوێژکارنی مامجەلال بون بۆ قەبوڵکردنی واقعی ٣١ی ئاب کە کۆتایی بە پرۆسەی سیاسی هێناو کوردوستانی بە ئابوری ئازاد و ڕیکەوتن نامەی پەنجا ساڵەی بارزانی و تورك و دواجار ڕیفراندۆم و ئەم ڕۆژە ڕەشە گەیاند. دانا ١/١٠/٢٠٢٠
شەپۆل عەلی عەسكەری Staffan de Mistura پێشەکی ستافان دی میستۆرا کێیە؟ سیاسی ودیپلۆماتێکی بە ڕەگەز ئیتاڵی-سویدی یەکێکە لە دیپلۆماتە لێهاتوەکانی نەتەوە یەکگرتۆکان لە ژیانی کارکردنی چەندین جار بە نوێنەرایەتی ئەو ڕێکخراوە گرنگە ڕۆڵی هەبوە لە جێبەجێکردنی ئەو ئەرکانەی پێی سپێردراوە. یەکێک لە وڵاتانەی کە نەتەوە یەکگرتۆکان ڕایسپاردوە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی عێراق بو بە تایبەت بۆ چارەسەرکردنی بەتایبەت کێشەکانی ناوچەی ناکۆکی لەسەرەکان ، ئەم کەسایەتیە یەکێک بوە لە دۆستەکانی کورد و ئاگاداری ئازار و مەینەتێکانی بوە زۆر جار کێشەکانی کوردی لە مەحفەلە دیپلۆماتێکان باسکردوە و هەوڵی چارەسەری کردوە، ئەوەی جێ داخە بە کەم یا زۆر ئەم کەسایەتیە بە کۆمەڵگەی کوردی نەناسێندراوە و باسی نەکراوە. لە داوای ڕوخانی ڕژێمی صدام حسین لە ٢٠٠٣ و دامەزراندنی مەجلیسی حوکم وەک نوێنەری نەتەوەیەکگرتۆکان بۆ چارەسەرکردنی کێشەی ناوچە ناکۆکی لەسەرەکان دیاری کراوە. بۆ ئەوەی کە بەر چاوی هەموو لایەک ڕوون بێ پێم باش بوو باسی خاڵە بنەڕەتیەکانی پرۆژەکەی دی میستۆرا بکەین :- ئەم پرۆژەیە لە کاتی خۆیدا پێشکەش بە خوا لێخۆشبوو سەرۆکی عێراقی پێشوتر سکرتێری گشتی یەکێتی نیشتمانی کوردستان جەلال تاڵەبانی و سەرۆکی هەرێمی کوردستان و پارتی دیموکراتی کوردستان مسعود بارزانی لە ساڵی ٢٠٠٥ کراوە. لە کاتی ڕەزامەندی سەرکردایەتی کورد بۆ پشتگیری لە پڕۆژەکەی دەستبە کار دەبن و لە کاتێکی دیاریکراو کە کەمتر لە دوو ساڵ واتا لە ٢٠٠٧ ئەم پرۆژەیە تەواو بێ. کورتەی پرۆژەکە خۆی لە سێ خاڵی سەرەکی دەگرێتەوە و لە هەمان کاتدا ئەم خاڵانە گرنگی تایبەتمەندی خۆیان هەیە:- ١- ئەو ناوچانەی کە دانیشتوانی لە ٨٠٪ زیاتر کوردن بگەڕێنەوە بۆ سەر هەرێمی کوردستان بە بێ هیچ مەرجێک بۆ نموونە ئەم شارۆچکانە (ئاکرێ گەڕانەوەی بۆ سەر پارێزگای دهۆک) و شارۆچکەی (مەخمور بۆ سەر پارێزگای هەولێر) کە ئیداری ئەم دوو شارۆچکەیە لە سەر پارێزگای موسڵن و قەزای محمودیە و ناحیەی مەیدان. ٢- ئەو ناوچانەی کە ڕێژەی کەمەنەتەوەکان تیایدا بەرزترن بۆ گەڕانەوەی بۆ سەر هەرێم بە سێ مەرحەلە بێ:- • هەر وەک لە مادەی ٥٨ی مەجلیسی حوکم و مادەی ١٤٠ی دەستووری عێراق دا هاتووە یەکەم هەنگاو سەرژمێری تەواو بکرێ لە ژێر چاودێری نەتەوەیەکگرتۆکان. • ئاسایی کردنەوە بارودۆخی هاوڵاتیانی ئەو ناوچانە و تا ئەگاتە ڕادەی متمانە بە یەکتر و زیاتر لایەنی کوردی دەبێ ئەو متمانەیە ببەخشێ • دەنگدان دانیشتوانی ئەو ناوچانە و لە ژێر چاودێری تیمێکی تایبەتی نەتەوەیەکگرتۆکان و هەموو لایەک دەبێ بە ئەنجامەکەی ڕازی بێ. ٣- پارێزگای کەرکوک کە هەردوو لایەن بە کە کێشە مێژووی و بەردەوامەکەی نێوان کورد و ناوەند هەژمار دەکرێ، ببێتە هەرێمێکی تایبەت تا ئەوکاتەی سێ مەرجەکەی خاڵی دوو ئەنجام دەدرێ و لە ژێر سەرپەرشتی نەتەوەیەکگرتۆکان پرۆسەی دەنگدان تیادا ئەنجام دەردرێ، بەڵام تە ئەو کاتە هیچ لایەنێک چ هەرێم یا ناوەند خەڵک نەنێرێت بۆ ئەو شارە تەنها ئەوانەی لە خاوەنی دۆکێمنتی تەواوی هەیە کە بە ڕەچەڵەک خەڵکی ئەو شارەیە. هەڵبەتە ئەم پرۆژەیە بۆ جێبەجێکردنی بە چەندین قۆناغدا تێدەپەڕێ وەک(ڕەچاوکردنی بار وجۆری دانیشتوانی ناوچەکان و بارودۆخی کۆمەڵایەتی و ئابوری و ئاشتەوایی ئەو ناوچانە و ڕەچاوکردنی داواکانی دادگا وچۆنێتی قەرەبوکردنەوەیان)وە چەندین تیمی تایبەت ئامادە کران و خۆی و تیمەکەی چەندین جار سەردانای ئەو ناوچانەیان کردبو وە پرس و ڕای خۆیان کردبو لەسەر ئەو ناوچانە و چۆنێتی مامەڵەکردن لە ئەگەرەکانیشی تاوتوێکرابوون و پلانێکی چڕو پتەوی بۆ ئامادەکردبوو بۆ جێبەجێکردنی. ئەوەی لای بەندە گرنگە ئەوەیە بۆچی کورد بۆ خۆی ئەم پرۆژەیەی ڕەتکردەوە و لەسەر چ بنەمایەکی جیۆپۆلۆتیک یا جیۆگرافی ناوچەیی وە چ مەرتسیەکی جدی هەبوو لە سەر هەرێم و چەسپاندنی سنووری هەرێم و ئایا چ مەترسیەکی تایبەتمەندی هەبوو لە سەر لایەنە سیاسێکان، ئەوەندەی کە پرسیم و زانیاریم وەرگرت کە دوای ئەوەی دی میستۆرا پڕۆژەکە پێشکەشی سەرۆک کۆمار دەکات دووەم پێشنار دەکات کە دی مستۆرا سەردانی هەولێر بکات و پێشکەشی سەرۆکی هەرێمی ئەوکات بکات ( مسعود بارزانی) ، ئەم پرۆژەیە تاڵەبانی و د. محمود عوسمان زۆریان پێ باش کە ئەوکات ئەندامی مەجلسی حوکم بوون وە پێان وابوو کە زۆرلە کێشەکان چارەسەر دەکات و لە هەموو گرنگتر کە گەرەنتیەکی پتەوەی هەیە خۆی لە نەتەوە یەکگرتۆکان و وڵاتانی بەشدار لە پرۆسەی ڕووخانی ڕژێمی صدام حسین ڕەزامەندیان دەڕبڕیبولە پشتگیریکردنی بەپێ بڕیاری مجلسی ئەمن بە ژمارە ١٧٧٠ لە ساڵی ٢٠٠٧ کە تیایدا باس لە چاەسەرکردنی کێشەکان دەکات و بنیاتنای دەوڵەتی تەندروست بۆ هەموو خەڵکانی عێراق وە ئەم پڕۆژەیە وەک خاڵێکی گرنگی سەقامگیری دەوڵەتی عێراق هەژماردەکرا. بەڵام مەخابن ئەم پڕۆژەیە هەمووی وەک پاکجێک لەلایەن سەرۆکی هەرێمی کوردستانی پێشوو (مسعود بارزانی) ١٠٠٪ رەتکرایەوە و بە هیچ شێوەیەک تەنانەت ڕازی نەبوو کە گفتوگۆی لەسەر باکات ئەوە بو چەند جارێک د. محمود عوسمان لە سەر داوای ستافان دی مستۆرا خۆی و سەرۆک کۆماری عێراقی پێشوتر تاڵەبانی سەردانی پیرمامی و چەند جارێک لە بەغدا سەردنی مەسعود بارزانی کرد بە مەبەستی ئەوەی کە قەناعەتی پێبکات کە پڕۆژەکە قبووڵ بکات وە ئەگەر نایکات دەبێ هۆکارەکانی ڕوونبکاتەوە بۆ چی ؟ تا ئەمڕۆ هۆکاری سەرەکی ڕەتکردنەوەی پڕۆژەکە لە لایەن مسعود بارزانی بە فەرمی وەڵام ندراوەتەوە بەڵام هەر چەندێ لێی ووردبیتەوە لەم هۆکارانە ناترازێ و هیوادارم بەندە هەڵە بێ :- ١- کەرکوک بە هیچ شێوەیک سازشی لەسەر ناکرێ دەبێ بگەڕێتەوە بۆ سەر هەرێمی کوردستان بە بێ مەرج. ٢- دەبوایە ئەم پڕۆژەیە پێشکەشی ئەو بکرایە یەکەم جار لە بەر ئەوەی کە ئەم سەرۆکی هەرێمی کوردستانە وە ئەو مەلەفە لە ژێر چاودێری و بەرپرسیارێتی ئەودایە. ٣- زیاتر خۆی لە تێکچوونی (بەڵانسی هێز و دەسەڵات و دەسکەوت )لە نێوان یەکێتی و پارتی دەبینیەوە، و دواتر یەکێتی زیاتر باڵادەست دەبوو لە ئایندە دا بە حوکمی ئەوەی لە کەرکوک و خانەقین باڵادەست دەبوو جگە لەوەی ناوچەیەکی دەوڵەمند و قەبارەیەکی جوگرافی گەورەترە هەڵبەتە سوودی بۆ یەکێتی زێدە تر دەبوو. کێشەی سەرکردایەتی بڕیار بەدەستی هەرێم بە تایبەت و سەرکردیەتی سیاسی کورد بە گشتی بیر و تێڕوانینیان بۆ کێشەکانی کورد زۆر کورت بینن و هیچ بڕوایان بە پێشبینی و پلان بۆ سبەی نیە، بە هیچ شێوەیەک سوود لە هەڵەکانی ڕابووردو ناکەن وبە بەردەوامی ئەم هەڵانە دووبارە دەبنەوە و بە داخەوە عەقڵیەت و مێنتالێتیان بۆتە وەک ڕێژەی بەگۆڕ هەموو هۆش و بوون و هزریان سەرۆک ڕازیبێ ئەوەندەی ملکەچی رەزامەندی سەرکردەن نەک دەستکەوتی گشتی و بەرژەوەندی وڵات. پرسیارەکە ئەویە بۆ ئەو ناوچانەی کە ناوی ناوچە کێشەلەسەرکان لێنرا بۆ قبوڵتانکرد وە بۆ هەر لەیەکم ڕۆژ ئەمەتان نەخستە بەرنامەی کارتان و پێداگریتان نەکرد بەتایبەت لە عێراقێک کە خۆتان دەستان لە دروستکرنەوەی هەبوو ؟ هەر چەندە تا دووا ڕۆژ دیمستۆرا هەوڵی خۆی دا و کە زانی هیچ سوودی نیە و تاڵەبانیش پشتگیری بارزانی کرد و دووا ووتەی پێ ووتبون کە هەلێکی مێژووییتان لە دەست دا ئەستەمە بۆتان دووبارە بێتەوە! هیوادارم بڕیارەکەی مسعود بارزانی سەرۆکی پێشوتری هەرێم لە پڕۆژەکەی ستافان دی مستۆرا ڕاستر بو بێ، نەک وەک ئەمڕۆدەیبینین ناوچە ناکۆکی لەسەرکان مە گەر بە دووربین بگەڕێنەوە سەر هەرێم!
ئەبو كاروان هەموومان دەزانين مافی چارەنووسی گەلان، مافێكی ڕەوایەو پێویستە گەل خۆی بڕیاری لەسەربدات‌و شێوازو دەرفەتی گونجاوی بۆ دەستەبەر بكات، ئەوەش دەزانیین كە یاساو ڕێسا نێودەوڵەتییەكان ئەو مافەی دەستەبەر كردوەو لە بەڵگەنامەكانی خۆیاندا وەك پرنسیب چەسپاندویانە، ئەو بابەتە بوارێكەو ئێرە شوێنی باس‌و خواستی نییە. هەر چۆن نامەوێ لەبارەی چۆنییەتی بڕیاردانی كاتی ڕیفراندۆم‌و ڕەهەندو مەترسییەكانی‌و وردەكاری نێو كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی باڵای ڕیفراندۆم بدوێم، نایشمەوێ لەم وتارە هەڵسەنگاندن لەبارەی ئەنجامدانی ڕیفراندۆم لە هەرێمی كوردستان بكەم، بەڵكو دەمەوێ تێبینییەكانی خۆم لە سەر (تاپۆ ڕەش)ەكەو ئەنجامەكانی ڕیفراندۆم بخەمەڕوو، كە دەیان بەرپرس لەدوای لەدەستدانی 51%ی خاكی كوردستان ئەو دەستەواژەیان بەكارهێنا لەژێر ناوی (ڕۆژیك دێت ئەو كارتە بەكار دێنین). لەوبارەوە تەنها ئەم پەندە دەخەمەڕوو كە دەڵێت "كاروبارەكان بەپێی دەرئەنجامەكانی دەپێورێ"، جا هیوادارم لەمەبەست‌و مەغزای ئەم پەندە تێبگەن. سەدەی بیستەم، سەدەی بەد ئەخلاقی زلهێزەكانە بەرامبەر كورد، سپاردنی چارەنووسی ملیۆنان ئینسانە بۆ سێ نەتەوەو دواتر چوار دەوڵەت لەپێناو قازانجی خۆیان، كە دەرئەنجامی دروستبوونی ئەو دەوڵەتانە دۆزەخێك بۆ گەلی كوردستان دروست دەبێ كە هەرچی تاوانی مرۆڤایەتی هەیە بەرامبەری بەرپای دەكەن، تا ئاستی جینۆساید، ئەو بەرژەوەندیانە تا ئێستا وەك خۆیانن، دیدی بەدئەخلاقی زلهێزەكان شتی وای لێنەگۆڕاوە، پرسیار ئەوەیە: ئایا ڕۆژیك دێت ئەو وڵاتانە پاشگەز ببنەوەو بەرژەوەندییەكانیان لەگەڵ مافەكانی گەلی كوردستان یەكبگریتەوە ؟ ئایا كۆمەڵگای نێودەوڵەتی زەمەنێك دێتە باوەڕی ئەو بڕیارە بدات ؟ كەواتە كاتێ بخوازن ئەو بڕیارە بدەن، ئەو دەمە پێویستییان بە تاپۆ ڕەشەكەیە؟ دیوەكەی تری ئەم بابەتە (سەپاندنی سیاسەتی ئەمری واقعە) هەر وەك چۆن هێزی پێشمەرگەی كوردستان لە شەڕی داعشدا سەركەوتنی بەدەستهێناو ناوچە كوردستانییەكانی ئازادكردو بەرپرسانی خۆمان حوكمڕانی ئەو ناوچانەیان كرد لەڕووی ئیداری‌و ئەمنی‌و ئابوریشەوە بە دۆسییەی نەوتیشەوە. لە كوردستان ساڵانێكە سیاسەت دەكرێت‌و مێژووی دوورو درێژمان هەیەو مێژوویش دەخۆینینەوە ئەرێ كاتێك ڕاپەڕینی ئازار ڕوویداو بە شێك لە ناوچە كوردستانییەكان ئازاد كران، بریاری 688 بەمەبەستی پاراستنی ئەو سنوورە درا، خۆ ڕیفراندۆممان نەكردو (تاپۆ ڕەشەكەمان)یش نەبوو؟! خەباتی گەلی كوردستان بۆ سەربەخۆیی‌و بەدیهێنانی ئەو خەونە كۆتایی نەهاتووە، ئەو خەونە دەبێ بكەینە پرۆژە، كاری شلگیرانەو هەمەلایەنی بۆ بكەین، هەڵبەت لەسەر زۆر ئاست، پێش هەر شت لەئاستی نێوخۆیی‌و ئینجا تێگەیشتن لە هەلومەرجی نێودەوڵەتی‌و بەرژەوەندییەكان، ئەوە چەند دەخایەنێت؟ نازانم، بەڵام یەقینم زوو یا درەنگ ئەو خەونە دێتە دی، بۆیە ئەوكاتە پێویستیمان بە (تاپۆ ڕەشەكە) نابێت. بڕوام وایە بەكارهێنانی ئەو دەستەواژەیە خۆدزینەوەیە لە چارەسەركردنی قەیرانە كەڵەكەبووەكان، یاریكردنە بە سۆزو عاتیفەی خەڵك‌و خۆڵكردنە بەچاوی خەڵكەوە، دروست وایە چیتر بەرپرسانی شكستخواردوو یاری بە خەڵكی هەژارو ستەمدیدەی گەلەكەمان نەكەن.
فه‌رهاد حه‌مزه سیسته‌می هه‌نارده‌كردنی غاز له‌گه‌ڵ نه‌وت دا جیاوازی زۆریان هه‌یه ، هه‌ر وڵاتێك بیه‌وێت غاز هه‌نارده‌ی ده‌ره‌وه بكات پێویسته ئه‌م مه‌رجه سه‌ره‌كیانه‌ی تێدا بێت:- 1- بڕی غازی به‌رهه‌م هاتوو له دوای دابینكردنی پێویستییه‌كانی ناوخۆ ئه‌وه‌نده بێت كه به‌شی هه‌نارده‌كردنی به‌رده‌وام بكات . 2- دامه‌زراندنی تۆڕێكی بۆڕی له ناو وڵاتدا كه غازی هه‌موو كێڵگه‌كان كۆبكاته‌وه . 3- راكێشانی بۆڕی بۆ ئه‌و وڵاته‌ی غازی بۆ هه‌نارده ده‌كرێت كه تێچووه‌كه‌ی به چه‌ندین ملیار دۆلار مه‌زه‌نده ده‌كرێت . 4- بوونی سیسته‌مێكی هه‌ڵگرتن (نڤام خزن )ی گه‌وره كه هه‌ر كاتێك كێشه‌ی ته‌كنیكی له به‌رهه‌مهێنانی غاز دروست بوو هه‌نارده كردن نه‌وه‌ستێت , واته بوونی ژێرخانێكی پێشكه‌وتوو . ئه‌گه‌ر بروانینه باری وڵاتی عێراق ده‌بینین له حاڵی حازردا هیچ كام له‌و مه‌رجانه‌ی تێدا نییه چونكه ئه‌و ه‌بڕه غازه‌ی به‌رهه‌م ده‌هێنرێت دوای دابینكردنی غازی ماڵان و به‌رهه‌م هێنانی وزه‌ی كاره‌با و پیشه‌سازییه پتڕۆ كیمیاوییه‌كان و ته‌واوی پیشه‌سازییه‌كانی تر ئه‌وه‌نده‌ی لێ نامێنێته‌وه كه هه‌نارده‌ی ده‌ره‌وه بكرێت ته‌نانه‌ت هێشتا چه‌ندین وێستگه‌ی به‌رهه‌م هێنانی كاره‌با هه‌یه له بێ غازیدا به نه‌وتی خاو كار ده‌كات به جۆرێك هێشتا بۆ كار پێكردنی هه‌ندێك وێستگه‌كانی كاره‌با غاز له ئێرانه‌وه هاورده ده‌كرێت .ئه‌وه‌ی ساڵی پار له باشووری عێراق ئه‌نجام درا له فرۆشتنی چه‌ند تانكه‌رێك له غازی شل و كۆندینسات به‌ده‌ره‌وه ناچێته چوارچێوه‌ی هه‌نارده‌كردنی غازه‌وه . زۆربه‌ی غازی به‌رهه‌م هاتووی عێراق سه‌رچاوه‌كه‌ی ده‌گه‌رێته‌وه بۆ غازی هاوه‌ڵ (الغاز المصاحب) كه له نه‌وته‌وه ده‌رده‌هێرێت به‌ڵام بڕی غازی ئازاد (الغاز الحر) كه‌مه . عێراق بۆ ئه‌وه‌ی ببێته وڵاتێكی هه‌نارده‌كاری غاز پێویسته زیاتر به دوای كێڵگه‌كانی غازدا بگه‌رێت له بیابانی رۆژئاوا و چیاكانی كوردستان پاشان له رێگه‌ی بۆرییه‌وه باكوور به باشوور ، رۆژهه‌ڵات به رۆژئاواوه ببه‌سترێت ئه‌مه وێرای بایه‌خدان و پێشحستنی ژێر خانی وێستگه‌كانی غاز . به‌ڵام به رای خۆم عێراق له جیاتی ئه‌وه‌ی غاز هه‌نارده‌ی ده‌ره‌وه بكات چاكتر وایه په‌ره به پیشه‌سازیه پترۆ كیمیاوییه‌كان بدات كه غاز كه‌ره‌سته‌ی خاوی سه‌ره‌كییه‌تی كه سه‌ره‌نجام به‌روبومێكی زۆری غازی لێ دێته به‌رهه‌م كه ده‌توانرێت به ده‌ره‌وه بفرۆشرێت هه‌روه‌ك ئه‌زموونی وڵاتی سعودیه كه ته‌نیا له ساڵی 2020 دا 130 ملیۆن ته‌ن به‌روبومه غازییه‌كانیان فرۆشتووه و داهاته‌كه‌شی خۆی له‌ده‌یان ملیاردۆلار ده‌دات كه ئه‌م رێگایه چاكتره له‌وه‌ی غازه‌كه به خاوی بفرۆشرێت . به كورتی به‌م ژێرخانه‌ی ئێستای پیشه‌سازی نه‌وت و ئه‌و بڕه غازه‌ی به‌رهه‌م ده‌هێنرێت ئه‌سته‌مه عێراق به‌م نزیكانه ببێته وڵاتیكی هه‌نارده‌كاری غاز. * كۆمپانیای نه‌وتی باكوور
د. محەمەد عەلی یەکەم: مەلا علی بوچناک، پیاوێکی تەمەن ھەشتاساڵی موسڵمان و نورانی، خەڵکی ئاگری، کوردستانی باکور، بەتۆمەتی خوێندنی سروت و مەولونامەی ئاینی بەزمانی کوردی لەمزگەوت، زیندانی دەکرێت. نەخۆشدەکەوێت و ڕێگەش نادرێت خێزان و کەسوکاری سەردانی بکەن و چارەسەری پزیشکی وەرگرێت. چوارشەممەی ڕابردو، ٢٠٢٠/٩/٢٣، لەناو زیندان کۆچی دوایی کرد. بەڵام بەشێک لە ئیسلامیەکانی ئێرە ئەردۆغانیان لێبوە بە فریادڕەسی ئیسلام و موسڵمانان و ڕێکخراوی یەکێتی جیھانی زانایانی موسڵمانی سەید ئەحمەدو علی قەرەداخیش،ئامادەنین بەرگری لە مەلا علی بوچناکی ھاو ئاین و ھاوزمانیان بکەن. بەڵام دوساڵ لەمەوپێش ڕێکخراوەکەیان ئیدانەی تەقاندنەوەی یانەیەکی شەوانی ئەستەنبوڵی کرد. دوەم: ھەرلەم ھەفتەیەدا، دو پیاوی کوردی مەدەنی و بێ چەک (عوسمان سیبان و سەروەت تورگوت) لەشاری وان دەستگیردەکرێن و لە فڕۆکەیەکی سەربازیەوە دەخرێنە خوارەوە، دوای مانەوەی بۆ ماوەیەکی کەم لە نەخۆشخانە، ئەمڕۆ سەروەت مرد. سێیەم: بە دایکە کوردەکە ڕائەگەیەنن پۆستەت بۆ هاتووە. کە دایکەکە ئەڕوات پۆستەکەی وەربگرێت ئەبینێت لە دەوڵەتەوە هاتووە. ئەبێ چی تێدابێت؟ دەوڵەتی تورکیا لاشەی پارچەپارچەبووی کوڕە گەریلاکەی کردووەتە پاکەتەوە و بە پۆستە بۆیانناردووە! ئەو کوڕەی کە نۆ مانگ بە پێستی سک هەڵیگرتووە و بە شیری خۆی گەورەی کردووە و خۆی لە ئاو و ئاگر داوە تاکو گەورەی بکات. چوارەم: دە ئەندام پەرلەمانی کورد لە زیندانەکانی تورکیان. لە ٢٠١٤-٢٠٢٠: ١٦٩ سەرۆک شارەوانی ھەڵبژێردراوی کورد لەکارەکانیان لادروان و نیوە زیاتریشیان، لەزیندانن. پێنجەم: لە ٢٠١٦ەوە، زیاد لە ١٢١ ھەزار ئەندام و لایەنگری گروپی موسڵمان و ئاینی سەربە بزوتنەوەکەی فەتحوڵلا گوڵەن لەکارەکانیان دەرکراون و ژمارەیەکی زۆریشیان زیندانی کراون. مانگی پێشو ٢٢ کەسیان ھەڵھاتن و لەیۆنان داوای مافی پەنابەریانکرد. شەشەم: ئەردۆغان تەنیاو تەنیا کەسێکی ئۆتۆکراسە (حکومڕانی تاکەکەسی) و لە پێناو ئامانجە سوڵتانیەکانیدا، زۆر نادیموکراتانە پەلامار دەدات و ڕەفتار دەکات. بەئاشکراو نەشیشاردوەتەوە: تەماحی داگیرکردنی زۆر شوێنی ناوچەکەی ھەیە بە کوردستانی باشوریشەوە. سەڕەڕای دەیان تاوان و داتاو بەڵگەی تر کەسەلمێنەری تاكڕەوی و دیکتاتۆری ئەردۆغانن، سەیرلەوەدایە پێتوابێ: ئەردۆغان فریادڕەسی ئیسلام و کوردەو ئەوەشی ڕەخنەی لێبگرێت "فیکەی حەرامزادەیە"؟!
ئاسۆ جه‌بار سارته‌ر له‌نوسینێكدا پێمانده‌ڵێت: "مه‌حاڵه فه‌لسه‌فه‌ی ئازادی شوێن له كۆمه‌ڵگه‌یه‌كدا بدۆزێته‌وه كه هێشتا خه‌ڵكی تیایدا پێویستیان به ئازادی راسته‌قینه هه‌بێت." ئازادی راسته‌قینه قوڵ په‌یوه‌ندی به ئاستی فه‌رهه‌نگی و كۆمه‌ڵایه‌تی و شارستانییه‌وه هه‌یه، وه‌كچۆن ئازادی ئینسانه‌كان به‌بێ دادپه‌روه‌ری كۆمه‌ڵایه‌تی و سه‌روه‌ری یاسا و قبوڵكردنی جیاوازییه‌كان نابێته ئازادییه‌كی ئینسانی و شارستانی، به‌هه‌مانشێوه ئازادی راسته‌قینه ستانداردێكی شارستانی و ئینسانییه له‌فه‌زایه‌كی یاسایی و كراوه و شه‌فاف و په‌یوه‌ندیامێز و خولقێنه‌ری دادپه‌روه‌ری كۆمه‌ڵایه‌تی و ئینسانی، وه‌ك یاسپه‌رز ده‌ڵێت: "ئازادی ناژی ته‌نیا له‌جیهانی ئازادییه‌كاندا نه‌بێت". كۆمه‌ڵگه‌ی كراوه واته كۆمه‌ڵگه‌ی هێزه فه‌رهه‌نگی‌‌و شارستانییه جیاواز‌و هه‌مه‌ڕه‌نگه‌كان، واته كۆمه‌ڵگه‌ی دامه‌زراوه راسته‌قینه سه‌ربه‌خۆ‌و زیندوه‌كان، واته كۆمه‌ڵگه‌ی په‌یوه‌ندی‌‌و دامه‌زراوه‌ی سیاسی‌‌و شارستانی و رۆشنبیری و فه‌رهه‌نگی جیاجیا، دواجار كۆمه‌ڵگه‌ی كراوه واته كۆمه‌ڵگه‌ی ئۆپۆزسیۆنه سیاسی و فه‌رهه‌نگییه‌كان و كۆمه‌ڵگه‌ی ململانێی زیندو و راسته‌قینه، كۆمه‌ڵگه‌ی كراوه واته كۆمه‌ڵگه‌ی میدیای ئازاد و چاپه‌مه‌نییه سه‌ربه‌خۆكان‌و كۆمه‌ڵگه‌ی روانین و دنیابینییه جیاوازه‌كان. ڤالته‌ر لیپ ده‌ڵێت: دیموكراسی گوزارشته له ده‌زگایه‌ك یاخود میكانیزمێكه كه به‌پێی توانا یه‌كانگیری ئیراده‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی خه‌ڵك بێت، چونكه هه‌تا كۆنترۆڵ و چاودێری حكومه‌ت و ده‌وڵه‌ت له‌كاروباری كۆمه‌ڵایه‌تی خه‌ڵكدا زیاتر بێت، ئاسایش و ئارامی خه‌ڵك كه‌متر ده‌بێته‌وه... كاتێك ده‌سه‌ڵات ده‌بێته ماشێنێكی گه‌وره بۆ داگیركردنی ژیان‌و سه‌رله‌به‌ری كایه‌‌و پێكهاته ئابوری و سیاسی و فه‌رهه‌نگی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان، سه‌رباری ئه‌و داگیركارییه جاهیلانه‌یه، جارێكی دیكه ده‌بێته‌وه به زمانحاڵی ته‌واوی كۆمه‌ڵگه و گروپه جیاوازه‌كان، جارێك ده‌بێت به قسه‌كه‌رێكی ئایدۆلۆژی، پێكڕا به‌پێی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كان له‌كات و شوێنه جیاجیاكاندا خۆی ده‌گۆڕێت بۆ بونه‌ورێكی جیاواز، هه‌ندێجار وه‌ك خوتبه‌بێژێكی ئاینی، ناوبه‌ناو ده‌بێت به گوته‌بێژێكی دیكتاتۆر و ره‌هاگه‌ر، هاوكات به‌رده‌وام ده‌بێته قسه‌كه‌رێكی كاریزمی بۆ به‌رهه‌مهێنان و په‌خشكردنی وه‌هم و خۆَشباوه‌ڕی، خولقاندنی فه‌نتازیای چاوه‌ڕوانی و سازكردنی سه‌رزه‌مێنێكی وێكچوی پڕ له‌بێئاگایی، به‌ڵام لێوانلێو له‌وه‌هم، خاڵی له‌ژیان، به‌ڵام لێوان له حیكایه‌ت و یاده‌وه‌ریپه‌رستی و پیرۆزخوازی و حیزبسالاری و دواكه‌توخوازی و جه‌هلخوازی.
فه‌رحان جه‌وهه‌ر بەهۆی نزیک بوونەوەی وادەی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمریکا ، ئێران هەموو هەوڵەکانی دەخاتە گەڕ بۆ ئەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە عیراق ناچار بە کشانەوە یان زیان گەیاندن بکات ، تا دواجار کاریگەری لەسەر دۆڕاندنی دۆناڵد ترەمپ لە هەڵبژاردنی مانگی 11 دابنێت ، بۆیە ئەمریکا هەر زوو لە یارییەکە گەیشت و بڕیاری داخستنی باڵوێزخانەکەی دا ، لەلایەک وەک گوشار لەسەر حکومەتی کازمی بۆئەوەی شێلگیرانە رووبەرووی میلیشیاکان ببێتەوە و، لەلایەکی تریش بۆ پاراستنی گیانی دیپلۆماتەکانی لەو هێرشانەی کە خەریکە دەبێتە رۆژانە ، لە بەرئەوەی کاتەکە بۆ ترەمپ بەهۆی نزیک بوونەوەی هەڵبژاردن زۆر هەستیارە ، کوشتنی یەک دپلۆمات لەم کاتەدا بەسە بۆ ئەوەی کێرڤی جەماوەری ترەمپ بێتە خوارەوە و دووچاری دۆڕاندنی بکات. هەرچەندە لە کاتێکی وادا وەڵامدانەوەی ئەمریکا بۆ ئەو هێزانە کەمەر شکێن دەبێت ، بەڵام بەهەر شێوزاێک بێت دەرەنجامەکانی پێشبینی نەکراون ، بۆیە ئەمریکا لە ئێستا نایەوێ بچێتە ناو ئەم یاریەو تا بۆی بکرێ دەیەوێت ئەم مانگە بە ئارامی تێبپەڕێت ، هەرچی ئێرانە دەوێت ئەم مانگە بکاتە دەروازەو هەلێک بۆلێدان لە پێگەی جەماوەری ترەمپ و دۆڕاندنی لە هەڵبژاردنی داهاتوو ، چونکە ماوەیەکی گەلێک زۆرە ئێران گرەوی سەرکەوتنی خۆی لەسەردۆڕاندنی ترەمپ و هاتنی کاندیدی دیموکراتەکان داناوە و پێیوایە بە رۆیشتنی ئەم ئیدارەیە ئیدی دەتوانێ ئاهێکی بەبەردا بێتەوە و گۆشارە ئابورییەکانی سەری سووک ببن ، بۆیە لەم رۆژانە و رۆژانی داهاتووشدا میلیشیایەکانی عیراق چاڵاکییەکانیان چڕتر دەکەنەوە بۆ ئیحراج کردنی حکومەتی کازمی و لاوازکردنی پاڵپشتی نێودەوڵەتی لە حکومەتەکەی و بێ هێوا بوون لێی ، لە ئەگەرێکی واشدا دوور نییە کازمی روو لە ئێران بکات بۆ مانەوەی خۆی سازشێکی گەورە بکات ، هەرچەندە لە روودانی ئەگەرێکی وا عیراق لە گێژاوێکەوە پێ دەنێتە ناو گێژاوێکی ئاڵۆزتر و کارەساتێکی و ئابوری روودەدات ، چونکە ئەمریکا و ئەورپا دەست لەسەر ئەژنۆ بەرامبەر یارییەکی وا ناوەستن ، یان روونتر ئەمریکا وا ئاسان دەست بەرداری پێگەی خۆی نابێت لە عیراق بۆ ئێران ، چونکە ئەو کاتە بەرژەوەندییە زیندووەکانی خۆیی و هاوپەیمانەکانی لە کەنداو دەکەونە بەر مەترسی گەورە بۆیە ئاسان نیە بۆ ئێران گەمەیەکی وا سەر بگرێت. لە رۆژانی داهاتوو ئێران هەڵمەتەکەی چڕتر دەکاتەوەو ئەمریکا هەوڵی هێورکردنەوە دەدات ، هەرچەندە هیچ گرەنتییەک نییە لەم یارییە تۆم و جێرییەدا ئێران سەرکەوتن بەدەست بێنێت ، بەڵام هەوڵێکە و دەیدات ئەگەر ترەمپ کۆشکی سپی بەهەر هۆکارێک جێهێڵا ، ئێران خۆی وەک سەرکەووتوو نیشانی کومەڵگای نێودەوڵەتی دەدات و حکومەتی کازمیش ناچاری خۆبەدەستەوە دان دەکات ، هێزەکانی لایەنگری خۆیشی لە هەڵبژاردنی پێش وەختەی داهاتووی عیراق سەردەخات ، بەمەش دەسەڵاتەکەی لە عیراق فراوانتر دەکات . تا چەند ئەم بەرنامەی ئێران دەبێتە هۆی سەرکەوتنی ، ئەوەولە رۆژانی داهاتوودا وەڵامەکەمان دەست دەکەوێت.
دیاری حاجی عومەر دوبەی یەکێک لەجوانترین پارێزگاکانی ووڵاتی شانشینی یەکگرتووی عەرەبی کە بەناوبانگترین شارە لەجیهان وڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست وناوچەیەکی گەشتیارییە وساڵانە لەجیهانەوە گەشتیارێکی زۆر ڕووی تێدەکات ، گەشەیەکی بەرچاو لەبواری هونەری تەلارسازی لەم شارەدا بەدی دەکرێت و زۆرترین هۆتێل وباڵەخانەی بەرز وهەوربڕوسەرسوڕهێنەر دەبینرێت کە هەر گەشتیارێک سەرەڕای تێچووی زۆری گەشتەکەی یٔارەزوومەندە جارێکیتر سەربداتەوە لەم شارە دروستکراو و پیشەسازییە تێڕادەمێنێ کە چی عەقڵێک لەو بیابانە دروستی کردووە و خۆشەویستی حاکمی یٔەو ووڵاتە بۆ خاک ونیشتیمانی وایکردووە ببێت بە شارێکی دەگمەن و نموونەی لەجیهان وزۆربەی سەرمایەدارانی جیهان قازانج بەو ووڵاتە بگەیەنن . حاکمی یٔەو ووڵاتە محمد بن ڕاشد یٔال مکتوم کەلەتویتێکدا پرسیاریان یٔاڕاستە کردو داوایان لێکرد کە دە یٔامۆژگاری بۆ حوکمڕانی ویٔیدارەدانی حکوومەت بخاتە ڕوو بەشێوەیەک یٔەو دە یٔامۆژگارییە دەخاتە ڕوو کە پێویستە زۆربەی کاربەدەستانی جیهان وناوچەکە وبەرپرسانی باڵای حکوومی و وەزارەت وبەڕێوبەرەگشتیەکان وبەڕێوبەری دامودەزگاکان بۆ یٔیدارەدانی کارەکانیان یٔەو یٔامۆژگارییانە بەهەند وەربگرن بۆ یٔەوەی خزمەتی خەڵک وووڵاتی پێ بکرێت کە بەپێویستم زانی یٔەو دەیٔامۆژگارییە بخەمە بەردیدەی خوێنەرانی یٔەم بابەتە وەک خۆی بەهیوای سودبینین بۆ بەرپرسانی ووڵات. دە یٔامۆژگارییەکە بەر لەچەند مانگێک ، لە چەند تویتێکدا لە تویتەر باسی بەشێک لە تەنگژەکانی جیهانی عەرەبیم کرد و گوتم تەنگژەکەمان تەنگژەی کارگێڕییە نەک تەنگژەی سیاسی ویٔێمە زۆرتر پێویستمان بەکارگێڕانە ، نەک سیاسەتوانان ، تابتوانن بەشێک لە کەموکووڕی پەرەپێدان لەناوچەکە چاک بکەنەوە. لەتۆڕی تویتەر یٔەم پەیامەم پێگەیشت : خاوەند شکۆ ، یٔەگەر بکرێت دە یٔامۆژگاری لەبارەی کارگێڕی حکوومی بۆ بەرپرسێک لەجیهانی عەرەبیمان بنوسییت .. یٔەو دە یٔامۆژگارییە چین ؟ پرسیارەکەم بەدڵ بوو ، بڕوام وایە دەتوانم شتێک لەم بوارەدا بڵێم. سەرەتا بەر لە هەموو شتێک دەڵێم کە ژیانمان برییتییە لە گەشتێکی فێربوون کە کۆتایی نایەت . هەر کە شتێ زۆرتر فێرببین ڕادەی یٔەوەمان بۆ دەردەکەوێت کەنایزانین ، یٔەوەیش لەوە زۆرترە کەمەزەندەی دەکەین . بۆیە ڕاوەستان لە فێربوون ڕاوەستانە لەپێشکەوتن لەژیاندا. دەشێت دە یٔامۆژگاری بۆ هەر بەرپرسێک لەبواری کارگێڕی حکوومی بەپێی شارەزایی ساکاری خۆم بەم شێوەیە پوخت بکەمەوە: یەکەم یٔامۆژگاری: خزمەتی خەڵک بکە مەبەست لەکارگێڕی حکوومی خزمەتکردنی خەڵکە ، مەبەست لە وەزیفەی حکوومی خزمەتکردنی کۆمەڵە ، مەبەست لەبریار گەل وسیستمگەل ویاساکان خزمەتکردنی یٔادەمیزادە ، یٔەوەت لەبیرنەچێت بڕیارەکان ویاساکان بەهەموو شتێک مەزانەو بڕوات وانەبێ کەسیستمەکان لەیٔادەمیزاد گرنگتربن ، یٔەوانەی بۆ خزمەت ویٔاسودەیی ویٔاسانکردنی ژیانی یٔەوانن ، یٔەوانە لەهەر کاتێک بێت شیاوی یٔەوەن لەپێناوی یٔەواندا بگۆڕرێن . زۆر هەن کۆمباس لەدەستت دەدەن وبڕوایان وایە ڕۆڵی یٔەوان یٔەوەیە سیستمەکارپێکراوەکان بپاریزن ودەقی یٔەو یاسایانە جێبەجێ بکەن کە دادەڕێژرێن ویٔەو بڕیارانە جێ بەجێ بکەن کەدەدرێن ، یٔەم بڕوایەش بنەمای زۆربەی کێشەکارگێڕییەکانمانە . یٔەگەر یاساناسان ویاساداڕێژەران و وەزیرەکان و بەڕێوەبەرەکان ویٔەوانەی پێشوازی لەمامەڵەداران دەکەن و یٔەوانەی خزمەتگوزارییەکان دادەڕێژن و یٔەوانەی پێشکەشیان دەکەن و یٔەوانەی بودجە دادەنێن ویٔەوانەی پڕۆژەکان جێبەجێ دەکەن یٔەوانە کۆمپاسەکە بپارێزن وپابەندی پرەنسیپی ( خزمەتکردنی خەڵک ) پێڕەوبکەن یٔەوە ڕوانین وکارە پێشینەکان و بڕیار وپلانەکانیان دەگۆڕێن و شۆڕشێکی کارگێڕیش لەجیهانی عەرەبی بەرپا دەبێت. دووەم یٔامۆژگاری :کورسی مەپەرستە وەزیفەوپلەوپایە و بەرپرسیاریەتی هەر هەموویان کاتین زوو بەجێت دەهێڵن ، یان زوو بەجێیان دەهێڵیت . چاکەی ڕاستەقینەت کارودەستکەوتەکانتەو هەرکە دەستکەوتت زۆرتربوون پلەوپایەت یٔەوەندەی دیکە بڵندتردەبێتەوە و ناوت بەرزتر دەبێت وخەڵک خۆشیان دەوێت و خواوەند لەژیان ولەودنیاش پاداشتت دەداتەوە. یٔەگەر کورسیت خۆش بوێت یٔەو یٔازاییەتی وبوێرییەت نابێت بڕیار گەلی یٔەو تۆ وەربگریت بەرزترت بکەنەوە و بتگەیەننە یٔەو کورسییەی دوای کورسییەکەت دێت ، یٔەگەر کورسیت خۆش بووێت دەیخەیتە پێش بەهاو پرەنسیپ ویٔەو مەبەستەوە لەپێناویدا هاتوویت کە یٔەویش خزمەتکردنی خەڵکە. بیکە بەدوایەمین خەمی خۆت یٔەوکات وزەیەکی زۆر ویٔاسۆیەکی فراوانت دەبێت بۆ گوڕینی واقیعی دەزگاکەت وکۆمەڵەکەت ونیشتیمانەکەت . سەیری بەرژەوەندییە دوورەکانی نیشتیمانەکەت بکە نەک سەیری پێی کورسیەکەی لای پێت بکەیت. سێیەم یٔامۆژگاری : پلانی خۆت داڕێژە کاتێک پلان دانەڕێژیت یٔەوە پلان بۆ سەرنەکەوتنی خۆت دادەڕێژیت . زۆر لە بەرپرسان ڕۆژ بە ڕؤژ لەگەڵ وەزیفەکەیاندا دەگوزەرێنن سەیری دوور لەهەفتە یان مانگێک ناکەن یٔەمەش یەکێک لەگەورەترین بەرەنگاربوونەوە کارگێڕییەکەمانە . ڕۆڵی سەرەکی سەرکردە زانینی یٔاڕاستە و ڕێ پیشاندانی تیمەکەییەتی ڕوو لەو یٔاڕاستە بکەن وبەردەوام هانیان بدات پێی بگەن . یٔەگەر نەتتوانی پلانێک داڕێژێت ، یٔەوە تۆ بێ هیچ یٔامانجێک دەڕۆیت وگرنگ نییە دەگەیتە کوێ چونکە ناگەیتە شتێک بەهای هەبێت. چوارەم یٔامۆژگاری : چاودێری خۆت بکە چاودێری یٔەدای دەزگاکەت بکە وچاودێرێکی ناوخۆیی لە دەزگاکە وچاودێرێکی دەرەکی بێ لایەن بۆ خۆت دانێ . دەبێت چەند نیشانەیەک هەبن لە چوارچێوەیانەوە گەرەنتی یٔەوە مسۆگەر بکەیت کە بە یٔاڕاستەی دروستدا دەڕۆیت بۆ یٔەوەی پلانەکە بەدی بهێنیت ، غەش لە خۆت ولەنیشتیمانەکەت مەکە بەوەی نیشانە گەلی ڕاستەقینە و ڕاشکاو بەدی نایەت کە خۆت و تیمی کارەکەتی پێ پابەند نەکەیت. پێنجەم یٔامۆژگاری : تیمی کارەکەت دروست بکە بەتەنیا مەفڕە و بەتەنیامەجریوێنە بەتەنیا چەپڵە لێ مەدە . تیمێک دروست بکە یٔامانجەکانی تۆ بەرەو یٔاسۆ گەلی نوێ هەڵبگرن ، واز لەدەسەڵاتەکانی خۆت بێنەو بۆوانی ببەخشە ، ڕێنماییان بکە و فێریان بکە وبەتواناییان بکە ، بنمیچەکەیان لەبەردەم بەرزتر بکەوە ، یٔەو زرتەبۆزەی لەناخیاندایە دەربێنە ، پاداشتیان بکە ودەستکەوتەکانیان باس بکە وبخەڕوو ، پاڵ بدەوە و چێژ لەیٔاکامەکە وەربگرە ، چونکە تیمی مەزن بەرەو شوێنی مەزنت دەبەن و تیمی لاوازیش سواری کۆڵی خۆت دەکەیت تاپشتت دەشکێنێت. شەشەم یٔامۆژگاری: داهێنان بکە ، یان بکشێوە . یٔەو حکوومەتانەی کەداهێنان ناکەن پیردەبن وبەساڵدا دەچن ولەپێشبڕکێ ولە چوارچێوەیش دەردەچن . هزرەکان خوێن دەبوژێننەوەو بەهۆیانەوە پێش کێبڕکێکاران دەکەوێت وتێچووەکان کەمتردەکەیتەوە و لەچوارچێوەیانەوە دووبارە خۆت دەدۆزیتەوە . یٔابووری نوێ لەسەر هزری نوێ ڕاوەستاوەو جیهانی نوێیش بەدوای بەرهەمگەلێکدا دەگەڕێت هزرگەلی نوێیان پێ بێت. لەگەڕان بەدوای هزرگەلی مەزن لای تیمەکەت ، لای یٔەوانەی سەرت لێ دەدەن لای هەموو خەڵکی ڕامەوەستە ، هیچ شتێک لەهزر وبیرۆکەیەکی مەزن بەهێزومەزنتر نییە. حەوتەم یٔامۆژگاری: بەردەوام بە وگەشبین بە . بەردەوام لەگەڵ جەماوەر ولەگەڵ کۆمەڵی خۆت ولەگەڵ میدیاکانی دەووروبەرت لە پێوەندی بەردەوامدابە . بەناوداریەتی و وێنەی خۆت دروست بکەو جیهان لەهیواو یٔاوات وتواناکانی خۆت یٔاگادار بکە. هەندێک لە حکوومەتەکان بڕوایان وایە پیوەندی میدیایی وەزیفەیەکی تەواوکەرەو هەندێکجاریش بێزارکەرە . پێیان دەڵێم کەبنەڕەتی وسەرەکی یە ، لە چوارچێوەی میدیاکانەوە وێنەی خۆت دروست دەکەیت و شەفافیەت لەحکوومەتەکەت دەچەسپێنیت وخەڵک دەزانن دەزگاکەت بەرەو کوێ دەبەیت. لە چوارچێوەی میدیاکانەوە پشتیوانی جەماوەر بۆ خۆت دەستەبەر دەکەیت ، چونکە دەزانن بۆ کوێ دەڕۆیت و یٔەگەر هەڵەت کرد لیت خۆش دەبن چونکە تاقییان کردوویتەوەو لەخزمەتکردنیاندا یٔاشنات بوون . یٔامانجەکانی خۆت لەڕێگەی میدیاکانەوە ڕابگەیەنە چونکە یٔەوان لێپرسینەوەت لێ دەکەن ویٔەمەیش لەبەرژەوەندی تۆدایە. بەردەوام لەپەیوەندیدابە و خۆت مەشارەوە ، چونکە میدیاکان دۆستن و دوژمن نین ، دۆستی دڵسۆزی بەدەستکەوت ودوژمنی تەمبەڵی گەندەڵن . هەشتەم یٔامۆژگاری : بێ ڕکابەر مەبە . یٔێمە ی یٔادەمیزاد ڕکابەری لەڕەفتارماندا پرەنسیپێکی گرنگە و ڕکابەری لەگەڵ خۆت ، یان کەسی دیکەدابکە.کۆمپانیاکان سەردەکەون کاتێک لەژینگەیەکی واڵادا ڕکابەری دەکەن . ڕکابەری لەگەڵ دەزگاکەو دامەزراوەکانی دیکەدا بکە لە ووڵاتە جۆراوجۆرەکان ، ڕکابەری بۆ یٔەوە بکە لە ناوخۆ ولەدەروە پلە یەکەمەکان بەدەست بهێنیت ، ژینگە کار بکە بەژینگەیەکی ڕکابەری ، ڕکابەری لەگەڵ ڕابردووی خۆت بکە تالەو باشتر بیت ، ڕکابەری لەگەڵ یٔامانجەکانتدا بکە تا لەوانە بەرزتر بەدی بهێنیت ، ڕکابەری لەگەڵ ووڵاتاندا بکە تا لەوان مەزنتر بیت ، ڕکابەری شێوازێکی ژیانە لەحکوومەتەکاندا ، بە بێ ڕکابەری هیمەتەکان پاشەکشە دەکەن و جۆش و خڕۆشی دەکوژێتەوە ونیاز و ورەکان سست دەبنەوە. نۆیەم یٔامۆژگاری : سەرکردە گەل دروست بکە . سەرکردەگەل دروست بکە دواڕۆژ دروست دەکەیت . سەرکردەی ڕاستەقینە یٔەو کەسەیە کە سەرکردەگەل دروست دەکات و دەزگای ڕاستەقینەش یٔەو دەزگاییەیە سەرکردەگەل دەردەچویێنێت و گەرەنتی بەردەوامبوونی پێشەنگی بەکۆشسەکانی دەزگاکەوە لە ڕووی دروستکردنی سەرکردەگەلەوە پەیوەستە ، سەرکردە گەلێک یٔاسۆ گەلی زۆرتر بکەنەوەو وزەی زۆرتریان پێ بێت دەزگاکە بەرەو لوتگەگەلی نوێ بگوێزنەوە . دروستکردنی سەرکردەگەل نهێنییەکە کەس تێناگات یٔەو پیاوانە نەبیت بەسەر من منایەتی وخوددا زاڵ بوونە ولەوە گەیشتوون کەمەزنترین دەستکەوتێک کەدروستی بکەن بنیادنانی یٔادەمیزادە نەک بەرد. دەیەم یٔامۆژگاری : بەرەو بنیادنانی ژیان هەنگاوهەڵێنە . یٔێمە بەختەوەرین چونکە لەحکوومەتەکاندا کاردەکەین . وەزیفەکەمان وەزیفەیەکی یٔاسایی نییە . وەزیفەکەمان جوانترین شتی ژیانمانە ، بەڵکو خودی ژیانە . وەزیفەکەمان مەزنە بەهۆیەوە ژیانی ملێۆنان کەس بەرەو باشتردەگۆڕێن بەجاوی سووک سەیری ڕۆڵی خۆت یان کارەکەت یان کۆشش وڕەنجی خۆت مەکە تۆ لە بواری دروستکردنی ژیان وداڕشتنی یٔاییندەوبنیادنانی نیشتماندا کاردەکەیت. خواوەند لەگەڵ یٔێوە بۆ خزمەتکردنی وڵاتگەل وخەڵک دەست بەباڵمانەوە بگرێت . هێشتە چیرۆکەکە لەسەرەتادایە.... براتان محەمەد بن ڕاشد یٔال مەکتووم یٔەمە یٔەو دە یٔامۆژگاریە بوو کە یٔاڕاستەی بەرپرسانی کردبوو لەو شارە جگە لە بورجی خەلیفە کەبەرزترین باڵەخانەیە لەجیهان بورجی عەرەب و دوبەی مۆڵ وقریەعالمیە وپارکی بەگوڵ دروستکراو دروستکردنی شارێکی وەک فینسیای یٔیتالی وگەشتی سەفاری بیابان و دەیان شوێنی سەرنج ڕاکێشیتر کەوایکردوە ببێت بە شارێکی نموونەی وخەڵکی یٔەو شارە لە خۆشترین وبەرزترین یٔاستی خۆشگوزەرانی بژین وزۆرترین خەڵکی پاکستانی وهندی وفلیپینی وهاوڵاتیانیتری جیهان بۆ بازرگانی ڕووبکەنە یٔەو وولاتە. دیارە یٔەو گەشەسەندنە خێراوباشەی دووبەی ڕویٔیایەکی سیاسی حاکمی یٔەوووڵاتەی لەپشتە یٔیدی پشتیوانی ڕۆژیٔاواو ودەوڵەتە زلهێزەکانش لەولاوە بوەستێ ، بەڵام لێرەدا پرسیارێک دێتە یٔاراوە یٔایا ؟ یٔەو دە یٔامۆژگاریەوچەندین یٔامۆژگاریتر کاربەدەستانی باڵای یٔەم ووڵاتە گوییان لێ ی دەبێت ؟ یٔایا دووبەی لەدوای ساڵانی نەوەدەکان یٔەو گەشەسەندنەی بەخۆوە بینیوە یٔێمە لەحوکمڕانی سی ساڵی ڕابردوو بۆ بیرمان لەوخۆشگوزەرانی وبەختەوەری خەڵکەی خۆمان نەکردەوە ؟ یٔەگەر لە ڕابردوو نەمانتوانی یٔایا بۆ یٔایندە بیردەکەینەوە خۆشگوزەرانی پێشکەش بە میللەتەکەمان بکەین ؟ یٔەو دە یٔامۆژگاریە خوێندنەوە زۆر هەڵدەگرێت بۆ خوێنەرانی بەڕێزی یٔەم بابەتەی بەجێ دەهێڵین. سەرچاوە : (کتێبی چیرۆکی من )
.gif)
سابیری سه‌ندیكا: ئەمریکا زۆربه‌ی خه‌ڵك له جیهاندا خه‌ون به ژیانی ئه‌مریكاوه ده‌‌بینن، له‌به‌رئه‌وه‌ی نان و ئازادییشی پێكه‌وه بۆ مرۆڤه‌كان دابینكردووه. ئازادیی گوزارشتكردن یان ئازادیی بیروڕاش، یه‌كێكه له مافه هه‌ره سه‌ره‌كییه‌كانی مرۆڤ. له سه‌رتاسه‌ری عێراق به هه‌رێمی كوردتسانیشه‌وه به‌شێكی زۆر له به‌رپرسان به‌رده‌وامن له به‌كارهێنانی یاسای ناڕوون كه رێگه به داواكاره گشتییه‌كان ده‌دات رێكاری یاسایی له دژی ئه‌و بۆچوون و ده‌ربڕینانه بگرنه‌به‌ر كه به‌دڵیان نییه، به‌شێك له‌و به‌رپرسانه له ناوچه‌كانی ژێر كۆنترۆڵی حكومه‌تی عیراق و ته‌نانه‌ت هه‌رێمی كوردستانیش ئه‌م یاسایانه به‌كارده‌هێنن بۆ تۆقاندنی خه‌ڵك و له هه‌ندێك حاڵه‌تدا بۆ بێده‌نگكردنی رۆژنامه‌نووسان و چالاكوانان و ده‌نگه ناڕازییه‌كانی تر، ئەگەر لە ڕابردوودا دەسەڵاتی دیکتاتۆررەکان دوژمنی کتێب بووبن، ئەوا ئێستا فۆڕمی ئەم دوژمانییەتییە گۆڕاوە و زۆرجار گرووپە توندڕەوەکان لە دوژمنە هەرە سەرسەختەکانی کتێب و بیرکردنەوەن. داعش لە چەند ساڵی ڕابردوودا لەعێراق دا بە هەزاران کتێبی لەو ناچانەدا لەناوبرد، کە کەوتە ژێر دەسەڵاتییەوە و بە دەیان ئاسەواری دێرینەشی وێران کرد. بۆیە دوژمنەکانی کتێب، کە دەکرێت بە دوژمنانی بیرکردنەوەش ناویان بەرین بە درێژایی سەدەکان. چه‌مكی ئازادیی، ئازادبوون و ئاره‌زوومه‌ندیی مرۆڤ ده‌گه‌یه‌نێت له هه‌ڵبژاردنی هه‌ر بیروباوه‌ڕ و بژارده و رێگه‌چاره‌یه‌ك، كه له‌ناو كۆمه‌ڵه بیروباوه‌ڕێكی زۆر و بژارده‌دا هه‌ڵیده‌بژێرێت. لە سەردەمی دەسەڵاتی بەعسیشدا لە هەرێمی کوردستان بە دەیان نووسەر لە ترسی سانسۆری بەعس و هاوکات ترسی ڕاوەدوونان و شوێنبزرکردن بەناوی خوازراوەوە کتێب و نووسینەکانیان بڵاودەکردەوە. سه‌روه‌ریی یاساش مانای وایه كه حكومه‌ت ناتوانێت ده‌سه‌ڵاته‌كانی خۆی پیاده بكات ته‌نها به گوێره‌ی یاسای نووسراو نه‌بێت كه به تێپه‌ڕبوونی به‌ڕێوشوێنه توندوتۆڵه‌كاندا داڕێژرابن. ئامانجیش له‌مه گه‌یشتنه به پره‌نسیپی پارێزگاریكردن له دژی بڕیاره زۆرداره‌كییه‌كان له حاڵه‌ته تاكه كه‌سییه‌كاندا. ئەوکات دژایەتی کتێب و خوێندنەوە لەلایەن دەسەڵاتێکەوە بوو دەترسا لە پێگەی خۆی و وەکو چالاکییەک دژی خۆی خوێندنەوەی دەبینی. لە بیرمە لە کۆتایی هەشتاکاندا دراوسێیەکمان هەبوو دەیان کتێبی لە ترسی پشکنینی بەعس لە توونی گەرماوەکەیاندا شاردەوە. لەوکاتەوە بۆ ئێستا دوژمنانی کتێب رۆژ بە رۆژ لە زیادبووندان، بەڵام سیما و خەسڵەت و کارییان دەگۆڕێت. ئازادیی بۆ پێشكه‌وتن و سه‌ركه‌وتنی مرۆڤ و كۆمه‌ڵگه له هه‌موو بواره‌كانی ژیاندا پێویستییه‌كی سه‌ره‌كییه، تا ئه‌و شوێنه‌ی هه‌ست به بوونی ئازادی نه‌كه‌ین، هه‌تا نه‌زانین كه ئازادی چ گه‌نجینه‌یه‌كی جوان و به‌نرخه، هه‌تا نه‌زانین كه ئازادی چ نیعمه‌تێكی گه‌وره‌یه، ره‌نگه وه‌ك پێویسته خه‌باتی بۆ نه‌كه‌ین. چونکە کتێب یەکێکە لە سەرچاوەکانی جیاوازبیرکردنەوە و جیاوازڕوانین، ئەو دەسەڵاتانە بۆیە دژی وتار و نوسین و ڕۆژنامە و کتێبن بۆ ئەوەی درێژە بە مانەوەی خۆیان بدەن و کەس لە دەرەوەی ئەوان بیر نەکاتەوە. ئێستا بۆ ئەوەی بە وشیارییەوە بژین دەبێت دژی دوژمنانی کتێب بوەستینەوە و ئایدیا ژەهراوییەکانیان ڕەتبکەینەوە، چونکە ئەوان جگە لە دوژمنانی بیرکردنەوە هیچی دیکە نین و دەیانەوێت کەس بیر نەکاتەوە. مافی یه‌كسانبوون له‌به‌رامبه‌ر یاسادا، هه‌ر كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی دیموكراتی دادپه‌روه‌ر شتێكی بنچینه‌یی و سه‌ره‌كییه. جا ده‌وڵه‌مه‌ند بیت یان هه‌ژار، نه‌ته‌وه‌ی زۆرینه بیت یان كه‌مینه‌یه‌كی ئایینی بیت. له هه‌موو كۆمه‌ڵگه‌كاندا به درێژایی مێژوو ئه‌وانه‌ی كه سیسته‌می دادپه‌روه‌ری تاوانكاریی به‌ڕێوه‌ده‌به‌ن، ده‌سه‌ڵاتیان به بوونی ئه‌گه‌ری خراپ به‌كارهێنان و سه‌ركوتكاریی به‌ده‌سته‌وه گرتووه. به‌ناوی ده‌وڵه‌ته‌وه، هاووڵاتیان و نوسەران و ڕۆژنامەنووسان دەستگیركراون و موڵكیان ده‌ستی به‌سه‌ردا گیراوه و ئه‌شكه‌نجه‌دراون و تیرۆر کراون و دوورخراونه‌ته‌وه و له‌سێداره‌دراون، ئه‌مه‌ش به‌بێ بوونی پاساوی یاسایی و زۆر جار به‌بێ ده‌ستنیشانكردن و ساغبوونه‌وه‌ی هیچ جۆره تۆمه‌تێكی ره‌سمی. هیچ كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی دیموكرات ناتوانێت له‌و جۆره خراپ به‌كارهێنان و پێشێلكارییانه ببورێت، ئه‌وانه‌ی سەپاندنەوەی سیستەمی سانسۆر بەسەر کتێب و ڕۆژنامەنووسان نوسەران و چاپەمەنیدا. تاوانیکی گەورەی نیودەوڵەتیشەکە لە ھیچ کۆمەڵگایەکی دیموکرسیدا بوونی نیە؟
چیا عەباس مەلا بەختیار و هاورێ دێرینەکانی لە ئاڵای شۆرش مافێکی خۆیانە تێبینی و رەخنە و تورەبون دەرباری شێوازی مامەڵەکردنیان لە مێژودا دەربرن، بەتەنیشت ئەمەوە بۆ خەڵکی تریش رەوایە پرسیاریان لێ بکەن بۆچی لەو ساتە هەستیارانەدا لە شۆرشی هەڵساندنەوە و یەکێتی و کۆمەڵە هەڵگەرانەوە، هاندەر و مەبەست و خواستیان لە دروستکردنی ئاڵاکەیان چی بون و لەو یاخیبونەدا چیان کردوە و بۆچی .... تاد ؟ بێ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارانە هەڵمەتی ئێستای مەلا بەختیار و بەشێک لە هاورێکانی مایەپوچ دەردەچێت، چونکە بازدان بەسەر ئەو تەوەرانەدا سرینەوەی بەشێکی گرنگی هۆکارەکانی ئەو مێژوەیە کە لەم سەردەمەدا پۆپۆلیست ئاسا خۆیان وەک قوربانی نمایش دەکەن، هاوکاتیش یەکلایەنە و بە داتاشینی ئەو مێژوە بەقەد باڵای مەرامەکانیان لەلایەک شەرعیەت بە نیەتی ناخی نزیکەی چل ساڵی پێشتوتریان دەبوژێننەوە و دەبەخشن، لە لاکەی تریشەوە وێرای دڵسۆزی و خەمخۆری بەشێکی هەوادارانی ئاڵای شۆرش لەو ساتە وەختانەدا، ناشێت هەڵسەنگاندنێکی ورد بۆ هەڵمەتەکەیان بۆ شێواندن و کلۆرکردنی شۆرشی هەستانەوە نەکەین، هەنگاوێک دوژمنانی شۆرش و کورد و یەکێتی نیشتمانی کوردستان لێی سودمەندبون. بۆ خۆم لام سەیرە مەلا بەختیار لەم ساتە وەختەدا زیادە بۆ ئافاتی کۆرۆنا دۆخی باشوری کوردستان لە زۆر بواردا بە قەیران و کێشەی خەست و ئاڵۆز تەنراوە لە بری ئەوەی زیاتر کات و تواناکانی بۆ چارەی ئەو دۆخە تەرخان بکات بێت زامەکانی رابوردو زیندو بکاتەوە و دۆخەکە زیاتر نالەبارتر بکات. ناشێت بۆ دۆزینەوەی وەڵامەکان نەگەرێینەوە بۆ بەڵگە و دۆکیۆمێنتەکان و شێکردنەوەی کاراکتەرە سەرەکیەکانی ئەو روداوانە. با بێینە سەر بۆچون و هەڵسەنگاندنی ئەو تاقمە لە زاری خۆیانەوە. دۆکیۆمێنتی پاشگەزبونەوەی مەلا بەختیار و هاورێکانی دەیسەلمێنن کاتێک باریان لە لێژیدا بوە چیتر نەک باوەریان بە هەڵمەتەکەیان نەماوە بەڵکو زۆر لێشی پەشیمان بونەتەوە. ئەم راستیانە دەیسەلمێنن پەنابردنیان لە هەڵمەتەکەیاندا بۆ فکر و هزری هاوردەکراو و دەمامک کردنیان بە چەند پرسێکی نەتەوەییەوە لە سیناریۆیەک بە رەگ و ریشەی لەرزۆکەوە زیاتر نەبوە کە تێیدا هەڵچو و زیگزاگانە دەکەونە راوکردنی سەرابێکی زادەی خەیاڵێکی زۆر دور لە رەشماڵی کوردەواری. مەلا بەختیار زۆر باش دەیزانی لە هەڵکردنی ئاڵاکەیاندا ئەگەری براکوژی کەم نەبو، لەگەڵ ئەوەشدا زۆر بە توندی و گەرمیەوە ئاڵاکەی لە خۆی ئاڵاندبو. با بێینە سەر مەلا بەختیار. بۆ یەکەمجار مەلا بەختیارم ناسی لە هاوینی ساڵی ١٩٧٢ بو، لە ئۆردوگای هاوینی یەکێتی قوتابیانی کوردستان لە باوە محمود نزیک لە خانەقین، گەنجێکی بزێوی تەموحی فکری شۆرشگیرانە و چەپ و هەڵچون و یاخیبون. بەندەش لەو ئاراستەیەدا دەگوزەرا بەڵام بەو خەستیەی ئەو نەبوم. دوای شکستی شۆرشی ئەیلول پاش باسکردن و رەزامەندی شەهید خاڵە شەهاب و شەهید ئارام و خوالێخۆشبو دارا شێخ نوری و سالار عەزیز چوم بۆ هۆڵەندا، کاک سالار و حیکمەت لە ناو جەرگەی دۆخەکەدا مانەوە و بەشداری بەرچاویان لە شۆرشی هەڵساندنەوەی دوای شکست کرد، بەهۆی هیمەتی خۆیان ئەستێرەی سیاسیان لە گەشەکردندا بو. لە کاتی نوستانەکانی یەکێتی لە گەڵ سەدام ( ١٩٨٣) مەلا بەختیار جەولەیەکی بەچەند وڵاتێکی ئەوروپادا کرد و هات بۆ هۆڵەند، لە کۆبونەوە و باسکردنەکاندا گوێبیستی تۆنێکی بریندارکەری مەلا بوم کە باسی سەرکردایەتی یەکێتی و شۆرشەکەی دەکرد، دوای بەجێهێشتنی هۆڵەند دو برادەری ناو یەكێتی باسی ئەوەیان کرد کە مەلا نارازی خۆی لە سەرکردایەتی شۆرشی بە گوێدا خوێندون، یەکسەر یەکێک لەو بەرێزانە وازی لە یەکێتی هێنا و رێگای خۆی گرتەبەر. سالار عەزیز دۆستایەتیم لە گەڵ نەجمەدین عەزیز دەگەرێتەوە بۆ سەرەتای هەفتاکانی سەدەی پێشو، گەنجێکی دڵسۆز و خۆراگر و شۆرشگیر مۆتۆربەکراو بە هزرەکانی چەپ و سۆشیالزمی ئەو سەردەمە، پێداگر لە هەڵسەنگاندن و بۆچونەکانی خۆی، لە ساتەکانی جیاوازی و ململانێدا هەڵچو و کەم ئۆقرە. لە ساڵی ١٩٧٧ سەردانی هۆڵەندای کرد و چەند رۆژێک بەیەکەوە بوین، هەرچەندە ناوەکەی کردبو بە سالار بەڵام لە ناخیدا هەر نەجمەدین ەکەی جارانم بینی. ئاڵای شۆرش دروستکرا و راگەیاندرا، زەمینەی بەپیتی ململانێ ناوخۆییەکانی ناو یەکێتی و کۆمەڵە خۆشکەری بنەرەتی ئەو هەڵمەتە بو، زیادە بۆ ئەمەش بەرگەکانی چەندین هزر و چەمکە چەپرەوە پەرش و بڵاوە بێ خاوەنەکانی ئەو سەردەمانە، کۆپیکردنی ناواقیعی ئەزمونەکانی شۆرشگیرە موغامەرەچیەکانی ئەو سەردەمەی دنیا کران بەبەری هەڵمەتەکەدا. هەوڵێکی بێ رەگ و ریشەی پتەو بو بۆ سەپاندنی هزری هاوردەکراو و نامۆ بە سەرهەڵدان و شۆرشەکان و کۆمەڵگای کوردەواری، لەمانەش زۆر گرنگتر ئەوهەڵمەتە لە ساتێکدا بو شۆرشی کورد و تایبەت یەکێتی نیشتمانی کوردستان و کۆمەڵە گەمارۆدراو بون و دوژمنەکانی بەدوای کەلێنێکدا دەگەران زەربەی لێبدەن، ئاڵای شۆرشەکەیان زەمینەی بۆ ئەو کەلێنە خۆشەکرد. کاتێک لە خودی ناوی هەڵمەتەکە وردبینەوە ئەوا چەندین پرسیار لە نیەتی ئاڵا هەڵگرەکان دروست دەبێت، ئاڵای شۆرش ناوی جەریدەی گشتی کۆمەڵەی مارکسی – لینینی کوردستان بو، یەکەم ژمارەی لە سێپتەمبەری ١٩٧٧ بە هەشت لاپەرەی گەورە دەرکراوە، بژاردەکردنی ئەم ناوە لە لایەن گروپەکەوە مانای خۆ بەخاوەن زانینی کۆمەڵە و پشتگوێخستنی ئەوانی تر، هاوکات ناوەکە ئاماژەیەکی زەقیشە بەوەی هەڵمەتەکە بەمەبەستی " راستکردنە و چاککردنەوەی – حرکە تصحیح " نەبو بەڵکو خۆی وەک جێگرەوەی شۆرشی هەڵساندنەوە دەبینی، سەیرە کۆمەڵێک تێکۆشەر لە یەک پانتایی جوگرافی نیشتماندا و پرسە هاوبەشەکاندا دو شۆرش بەرامبەر هەمان دوژمن بەرپا بکەن! کۆپیکردنی فکرێکی نادیاری هاوردەکراو و ئاڵاندنی لە هەڵمەتێک لە ناو جەرگەی شۆرش و خەباتی سەختی پێشمەرگایەتیدا بێ وێنە نەبو، هەڵمەتە هاوشێوەکان لە باکور و رۆژهەڵاتی کوردستان و لە زەفار و ئێران و یەمەنی باشور و بەشێک لە فەلەستینیەکان لە گۆمی لێڵدا راویان دەکرد و هیچیشیان سەرکەوتو نەبون تا ماسیەکانی مەبەستیان بە قولاپیانەوە بگیرسێنەوە، بەپێچەوانەوە زۆربەی کەوتنە ناو گۆمەکە و بەشێک لێیان تا ئەم چرکەیەش لێی دەرنەچون. ئاڵای شۆڕش زۆر لەسەر مێژوی ئاڵای شۆرش وتراوە و نوسراوە، بۆیە یەکلاییکردنەوەی راستیەکان پێویستی بە هەڵكەندنی قوڵتر و وردتری زەمینەکەی هەیە. پشکۆ نەجمەدین، دامەزرێنەرێکی ئاڵای شۆرش دەڵێت: " ێمە بە ئارەزو ئاڵای شۆڕشمان دروست نەکردو جیابوونەوەش هیچ زەرورەتێکی نەبو! بەڵام تێکۆشان بۆ پاراستنی خەسڵەتە ڕەسەنەکانی کۆمەڵە و ڕێگرتن لە یەکسانکردنی کۆمەڵە بە حیزبێکی پانوپۆڕی وەک یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و ڕێگرتن لە لەگۆڕنانی ئەو ڕێکخراوە چەپە، پێویست و زەرورەت بوو" بە هەڵسەنگاندنی خۆم دوای لە سێدارەدانی خاڵە شەهاب کە لە گەڵ شەهید ئارام و چەند خوالێخۆشبویەکی تر دامەزرێنەرێکی کۆمەڵە بو، بۆشاییەکی گەورە لە سەرکردایەتی کۆمەڵە دروستبو، شەهید ئارام سەرکردایەتی کۆمەڵەی گرتە دەست و لە گەڵ مەلا بەختیار و سالار عەزیز کۆمیتەی هەرێمەکانیان دروستکرد. لە هەشتی شوباتی ١٩٧٦ شەهید ئارام و هاورێکانی بەناوی کۆمیتەی هەرێمەکانەوە بەیانێکیان دەرکرد. برایم جەلال ئەوكاتە لە باڵە كوردستانیەكەی كۆمەڵە بوە، باس لەوە دەكات كە بەشی یەكەمی بەیانی هەشتی شوبات باسی لاوازی و ورە روخانی ئەو ئەندامانەی سەركردایەتی كۆمەڵەی تێدابوەو ئەوان پێیانوابوە كە ترسنۆكانە و لەو كاتە ناسكەدا كوردستانیان جێهێشتوە و رایانكردووە بۆ ئێران، بەوتەی برایم جەلال شەهید ئارام و هاوڕێكانی شەهید شەهاب و گیراوەكانی دیكەی كۆمەڵەیان بەوە تۆمەتباركردوە و پێیانوابوە كە بەرانبەر ڕێبازی كۆمەڵە بێباربون و بەرەو بیروباوەر و ئایدیای بۆرجوازی رۆشتون. لە درێژەی باسکردنەکدا دەڵێت: بەیانی ٨ ی شوباتی ١٩٧٦ ی شەهید ئارام‌و هاوڕێكانی كە بەناوی كۆمیتەی هەرێمەكانەوە بڵاویان كردەوە، بویە بناغەی كاركردنی هێڵە عێراقچیەكەی ناو كۆمەڵەی ڕەنجدەران و بویشە پەیڕەوی كۆمیتەی هەرێمەكان و ئەوان كاریان لەسەر بەیانی هەشتی شوبات دەكرد و تەنانەت ئەو بەیانە بویشە بناغەی دروستبونی ئاڵای شۆرش كە هەردو هاوڕێی شەهید ئارام مەلا بەختیار و سالار عەزیز رایانگەیاندو دەیانویست وەكو ڕێكخستنێكی جیاواز لەناو یەكێتیدا كار بكەن. هەر بەوتەی برایم جەلال، بەیانی هەشتی شوبات بەئاشكرا لێدانبو لە كۆمەڵە و ڕێبازی كوردستانی كۆمەڵە و ئەو كاتەشی شەهید ئارام و سالار عەزیز بەیانەكەیان نوسیوە هیچكامیان كۆمەڵە نەبون و پێشتر وازیان لەكۆمەڵە هێناوە. ( کۆتایی ) هەرچۆنێک بێت و بەپێی ئەم باسکردنانە دەتوانم بڵێم بەیانی ٨ ی شوبات لە سەرەتادا کودەتایەکی سپی بو بەسەر کۆمەڵە و یەکێتیدا، سەرهەڵدانی ئاڵای شۆرشیش هەڵمەتێک بو بۆ درێژەدان بە نیەتەکانی ناو بەیانەکە. ئاڵای شۆڕش له ١٨ تشرینی دوه‌می ١٩٨٥ به‌یانێکی چوار لاپه‌ره به‌ناونیشانی: " تاوانێکی گه‌وره‌تری سه‌رانی یه‌کێتی نیشتمانی" ده‌رکرد. له پێشه‌کی به‌یانه‌که‌دا هاتوه: وا بۆ چه‌ندین ساڵه، ناکۆکی و ململانێ له ناو یه‌کێتی نیشتمانی کوردستاندا، له نێوان دو ته‌یاری جیاواز له رووی فکری و سیاسیه‌وه به‌رده‌وامه. ئێمه وه‌ک ته‌یارێکی شۆڕشگێڕ و چه‌پ له ناو (ی.ن) دا خه‌باتی خۆمان دژی ته‌یاری راستڕه‌و و سازشکار درێژه پێداوه. له ماوه‌ی ئه‌م ساڵانی دواییدا، توانیمان بگه‌ینه ئه‌و راستیه‌ی که چیتر ناتوانرێت و بگره کارێکی ئۆپۆرتۆنیستانه‌یه ئه‌گه‌ر له ژێر باڵی (ی.ن) بمێنینه‌وه، سه‌ره‌رای ئه‌وه‌ی که (ی.ن) له راستیدا بۆته حزبێک نه‌ک به‌ره، یا نیوه به‌ره‌یه‌کیش و ده‌ستیشی له دروشمی روخانی رژێم هه‌ڵگرتوه، له پێناوی رێکه‌وتن له گه‌ڵ فاشسته‌کاندا خۆشکه‌ری ئاگری شه‌ڕی براکوژی تێکده‌ری ریزه‌کانی شۆڕش بوه. به‌یانه‌که به‌وردی باسی دۆخی ناوخۆی یه‌کێتیی و به وته‌ی ئه‌وان لادان و تاوانه‌کانی یه‌کێتیی ده‌کات. به‌یانه‌که ده‌ڵێت: که‌چی هه‌ر کۆڵیان نه‌دا و له ماوه‌ی ئه‌م چه‌ند مانگه‌ی دواییشدا چه‌ندین جار له گه‌ڵ نوێنه‌رانی رژێمدا کۆبونه‌ته‌وه، به‌ڵام رژێم پاکسازی ریزه‌کانی خۆیانی ئه‌مجاره‌یان کردۆته مه‌رجی رێکه‌وتن، واته لێدان و په‌لاماردانی هاورێانمان هه‌روه‌ک چۆن قه‌سابخانه‌کەی قرناقا و پشت ئاشان بوه بارمته‌ی مفاوه‌زه‌که‌ی ساڵی ١٩٨٣ . له مانگی ته‌موزی ئه‌مساڵدا سه‌رکردایه‌تی (ی.ن) روداوێکی بچوکی کرده هه‌لێک بۆ په‌لاماردانی هاوڕێیانمان له ناوچه‌ی قه‌ره‌داخ و که‌وته کۆکردنه‌وه‌ی هێز و پاش ئه‌وه‌ی له‌شکرکێشیان کرد، خۆشبه‌ختانه هه‌وڵه‌که‌یان پووچه‌ڵ کرایه‌وە و .... تاد. له درێژه‌ی باسه‌که‌دا ئاڵای شۆڕش ده‌ڵێت: سه‌ره‌رای ئه‌م هه‌مو هه‌ڕه‌شه و ئه‌و هه‌مو هێرشه ئیعلامیه مانگی پێشو هاوڕێی تێکۆشه‌ر کاک مه‌لا به‌ختیار و چه‌ند هاورێیه‌کی تر به نماینده‌یی ئه‌م رێکخراوه چونه لای سه‌رانی (ی.ن) و له گه‌ڵیاندا کۆبونه‌وه. هاوڕێیانمان به‌وپه‌ڕی شه‌هامه‌ت و راستگۆییه‌وه پێیان راگه‌یاندبون که ئه‌م ته‌ییاره‌ی ناو (ی.ن) ئه‌مڕۆ، که جیاوازی فیکری و سیاسیان له گه‌ڵ (ی.ن) دا هه‌یه، ئه‌یانه‌وێت وه‌کو رێکخراوێکی سه‌ربه‌خۆ کاربکه‌ن و ئه‌وانیش له‌سه‌ر زه‌مینی کوردستاندا وه‌ک هێزێکی ئۆپزسیۆن ده‌وری خۆیان ببینن...تاد. له درێژه‌ی باسکردنه‌که‌دا به‌یانه‌که ده‌ڵێت: دیاره سه‌رانی (ی.ن)، دوژمنانی دیموکراتیه‌ت و ئاشقانی دیکتاتۆریه‌ت و ئیرهاب و فاشیه‌ت، وه‌ک پیشه‌ی هه‌میشه‌ییان له فێڵبازی و درۆ له کاتی گفتوگۆکاندا وایان خۆ نیشان داوه که ئه‌و قسانه‌ی ئێوه‌مان قبو‌ڵه و زۆریشمان پێخۆشه که ئێوه به‌و سه‌راحه‌ت و شه‌هامه‌ته‌وه هه‌ڵوێستی خۆتان بۆ ئێمه ده‌ربڕیوه...تاد. هه‌رپاش گه‌ڕانه‌وه‌ی هاوڕێیانمان، سه‌رانی (ی.ن) به‌پێی ئه‌و نه‌خشه‌یه‌ی دیاره له ده‌مێکه‌وه ئاماده‌یان کردوه و لاشیان رون بوه که زۆربه‌ی پێشمه‌رگه ئاماده نیه به‌ره‌نگاری هاوریانمان بوه‌ستنه‌وه، بۆیه زۆر به نهێنی هێزێکی چه‌کداری سه‌ر به‌خۆیان ئاماده کردوه. له به‌ره‌به‌یانی ٢ ی ئه‌م مانگه‌دا له سه‌عاتی سفردا، شاڵاویان بردۆته سه‌ر ماڵی هاوڕێ مه‌لا برختیار له گوندی (ته‌کێ) ی ناوچه‌ی قه‌ره‌داخ و گرتنی هاوڕێ ی ناوبراو و هاوڕێ مامۆستا پشکۆ و چه‌ند هاوڕێیه‌کی تر و په‌لاماردانی هه‌ندێ که‌رت و مه‌فره‌زه‌ی تر، هه‌روه‌ها په‌لاماردانی هاوڕێیانی ترمان له ناوچه‌کانی هه‌ولێر و سلێمانی و که‌رکوک و په‌لاماردان و گرتنی کاک شێخ عه‌لی و چه‌ند ...... تاد ئاڵای شۆرش رۆژنامەیەکی دەوری دەردەکرد بەناوی ئاڵای شۆرشەوە کە ژمارەی لاپەرەکانی دەگەیشتە ٢٠ لاپەرە، زۆربەی ناوەرۆکە سیاسیەکەی لەسەر سۆشیالزم و چەپ و عەلمانیەت بون: بۆ نمونە سەیری ئەم مانشێتانە بکەن: گەوهەری شۆرشی ئۆکتۆبەر، هەوێنی هەڵوێستی نوێخوازی چینایەتیە، خەباتی کرێکاران لە وڵاتەکانی دنیا، چەمکە گۆردراوی چەپ و راست، دیاریکردنی ئەرکەکانی چەپ و بابەتیانە کارپێکردنیان، دیاریکردنی ئەرکەکانی چەپ چەند گرنگە، گۆشەی خەباتی کرێکاران. لە گەڵ چەندین بابەت و تەوەری تر. ئاڵای شۆرش سەرپشک بوە دیدگا و هەڵسەنگاندنی خۆی بەیان بکات، کێشە لەمەدا نیە، بەڵکو ئەو ئۆرگانەی ئاڵای شۆرش بە فەرمی و لە سایەی مۆڵەتی کۆماری ئیسلامی چاپکراوە و بڵاوکراوەتەوە، چونکە لە دوا لاپەرەی ژمارەکاندا نوسراوە: ئەدرێس ALAY SHORSH ایران / ێ‌ورمیە THE ORGAN OF THE REVOLUTIONS BANNER ص.ب. ٧٧٨ بۆ هێزێکی شۆرشگیری عەلمانی چەپرەوی تۆخ ئەم راستیە زۆر پرسیار هەڵدەگرێت، قسەی زیاتری لەسەر ناکەم. یەکێتی و ئاڵای شۆرش بۆ تێگەیشتن لە ئاڵای شۆرش پشتەستور بە بڵاوکراوەیەکی ناوخۆی یەکێتی نیشتمانی کوردستان – بەشی رێبەری سیاسی لە دەزگای پێشمەرگایەتی لە تشرینی یەکەمی ساڵی ١٩٨٥ بە ناونیشانی: " رونکردنەوەیەکی پێوییست بۆ هێزی پێشمەرگەی کوردستان" دەرکراوە. لە بەرگی بڵاوکراوەکە ( وەک نامیلکەیەکی ١٥ لاپەرە) نوسراوە: ئەم رونکردنەوەیە بۆ هێزی پێشمەرگەی کوردستانە دەبێ لە پێشەوە بۆ سەرتیپ و جێگر و فەرماندەی کەرتەکان و جێگرەکانیان و فەرماندەی مەفرەزەکان ئینجا بۆ گشت پێشمەرگەکان شەرح بکرێت. پێویستە بەوپەری سەربەستی و ئازادیشەوە موناقەشەیان لە سەر بکرێت". بابزانین چۆن باسی ئاڵای شۆرش دەکات تێبینی: ( ناوی کەسانێک هاتوە، بێجگە مەلا بەختیار، کە لەم هەڵمەتەی ئێستادا رۆڵیان نیە بۆیە بەپێویستی نازانم ناوەکانیان وەک خۆیان لێرەدا بنوسم ، بەڵکو بە ناوێکی تر لە دو کەوانەدا ئاماژەیان پێدەدەم ). بڵاوکراوەکە سەرەتا دەڵێت: هەفتەی رابوردو مەلا بەختیار و ( کارزان ) لەلای سکرتێری گشتی ینک و ناوەندی کۆمەڵە ئاشکرایان کرد کە ئەوان وا خەریکن بۆ خۆیان رێکخراوێکی تازە پێكئەهێنن: چونکە ناتوانن چیتر لە ناو کۆمەڵە ی رەنجدەرانی کوردستان و ینک دا کاربکەن، بەمجۆرە جیابونەوەی خۆیان لە کۆمەڵە و ینک راگەیاند. مەلا بەختیار و ئەو دەستەیە ماوەیەکە لە ناو کۆمەڵە و ینک دا خەریکی دەستەگەری و خۆسازدان بون بۆ جیابونەوە. هەرچەندە لە چەندین کۆبونەوە و گفتوگۆدا سوێندی گەورەیان بە شەرەف و گۆری شەهید ئارام و بیروباوەر کە ئەوان نیازی جیابونەوەیان نیە ... چونکە ئیمرۆ لاوازکردنی شۆرش و ینک هەر تەنها خزمەتی دوژمنانی گەل و رەنجدەران دەکات. لەوەش زیاتر دو مانگێک لەمەوبەر بە هەڤاڵان ( نزار و سەروەر و مورادا) خەبەریان بۆ سکرتێری گشتی ینک ناردبو کە بەتوندی دژی جیابونەوەن و زۆریش بەخراپی دەزانن و ئامادەن بێنە لای سەرکردایەتی و هەرچی پێشیان بسپێرن دەیکەن. کەچی کە هاتن بۆ لای سەرکردایەتی جیابونەوەیان راگەیاند..... ئەمانە لە ژێر پەردەی گوتە نەرم و خۆشەکانیاندا پیلانگێریان کردوە بۆ دروستکردنی رێکخستن بۆ خۆیان لە ناو رێکخستنی کۆمەڵەدا بۆ خۆسازدان و بۆ جیابونەوە، تەنانەت لەم دواییە بە بەڵگە بۆمان رونبۆتەوە کە لە گەڵ ( ناری) خائین و رەفتار جاسوسیشدا پەیوەندیان زۆر بەهێزە، بە جۆرێکی ( ناری ) دەڵێ مەلا بەختیار لێپرسراوی ناوەوەی وڵاتیانە ! لە لاپەرە پێنجی بڵاوکراوەکەدا هاتوە: دابینکردنی ئازادی بیروباوەر و سەربەستی سیاسی و فیکری و تەنزیمی بۆ هەمو رێکخراوە دڵسۆزەکانیش مانای پەسندکردنی جیابونەوە نیە، مانای نیشان نەدانی زیان و زەرەرەکانی نیە.... دیارە ئێمە وەک بە مەلا بەختیار یشمان راگەیاندوە زۆر بەتوندی دژی پچرپچرکردنی هێزی پێشمەرگەی کوردستانین کە شەرتێکی گرنگ و سەرەکی یەکێتی شۆرش و سەرکەوتنی شۆرشی نوێی گەلەکەمانە. بۆیە پێویستە هەڤاڵان لە هەندێ راستی ئاگادار بکەینەوە لە سەر ئەوەی: بۆچی مەلا بەختیار و ئەوان لەم کاتەدا خۆیان وەک رێکخراوێکی جیاواز ئاشکرا کرد؟ بابزانین ئەو رێکخراوەی مەلا بەختیار و ئەوان جیابونەوەیان لە کۆمەڵە و ینک بۆ راگەیاندوە ؟ ئەو رێکخراوەی دەیانەوێ بەرامبەر ینک ( بە کۆمەڵیشەوە ) قوتی بکەنەوە چ بابەتێکە ؟ رێکخراوێکی عێراقچیە یان داش عێراقە ؟ ( چونکە زۆر ئاشکرا کوردستانی نیە )، ئایا رێكخراوێکە جارێ لە کوردستانی عێراقدایە تاکو حزبی شیوعی سەرتاسەری عێراقی دروست دەبێت ؟ ( چونکە ئەوان حزبی شیوعی ئێستە بە تەحریفی دەزانن )، ئینجا ئەو رێکخراوە لە کێ پێکدێ ؟. مەلا بەختیار و ئەوان وا بڵاودەکەنەوە کە هێشتا مەسەلەی عێراقی و کوردستانی عێراقیان ساغ نەکردۆتەوە.... رەنگە راستیش بکەن سەبارەت بە هەڵوێستی ئەوانەی لە گەڵیان بە تەمای رێکخراوەکەیان پێكبهێنن، چونکە عێراقچی ( وەک ناری) و ... تێدایە، لە گەڵ کەسانی ئاش کە هێشتا خۆیان بەلایەکدا ساغ نەکردۆتەوە، بەڵام ئەوانە هەمویان بێزاری و نارەزایی و هەندێکیان ( دژایەتیشیان هەیە ) لە گەڵ کۆمەڵە و ینک، زۆربەشیان لە دەرکراوەکان و دورکەوتەکانی کۆمەڵە وعەسکەری فیرار و هەندێ لاوی سەرچڵن. ئەوانەی مەلا بەختیار و ئەوان دەیانەوێ رێکخراەکەی خۆیانیان لە گەڵ دروست بکەن بریتین لە: کەسێکی ناسراو و دارودەستەکەی کە لە چەندین بەیان و بڵاوکراوەدا لە نزمترین ئاستی رەوشتی سیاسی و بەشێوەی جاسوسیانەش دەستیان کردوە بە جنێودان و بوختان هەڵبەستن و درۆ و دەلەسەکردن بە ینک و سەرکردەکانی شۆرش و ینک. ئەو کەسە و دارودەستەکەی بە پاکانە و پارانەوە و مەرایکردنێکی زۆرەوە بۆ ینک هەڵاتن بۆ ئەوروپا .... تاد. بەڵام کە چونە ئەوروپا دەستیان کرد بە هێڕش و پەلاماردانی ینک و سەرکردەکانی شۆرش و ینک. دوای ئەوەی هەندێ لە دوژمنانی ینک چونە بن کڵێشەیانەوە و بەڵێنی پارە و پول یارمەتیدانیان پێدان ... بەفیتی دوژمنان گەرانەوە بۆ ئێران تا لەودیو سنورەوە کۆسپ و گرفت لە رێگەی گەشەکردنی ینک دا ساز بکەن..... دوبەرەکی و ئاژاوە بخەنەوە و تا لای ئێرانیەکان ئەوەندەی بۆیان دەکرێت درۆ و دەلەسە بۆ ینک دروست بکەن، بە پشتیوانی جود شەری ینک و شۆرشەکەمان بکەن.( جود: الجبهە الوگنیە الدیمقراگیە لە سەردەمی خەباتی شاخدا دروستبو، پارتی و سۆشیالیست و دواتر حزبی شیوعی عێراق). دەستەی ئاش: بریتیە لە دەستەیەک لەو کادر و ئەندامانەی کۆمەڵە کە بەهۆی توندرەوی یاخود سەرنەکەوتن لەو ئەرکانەدا کە خرابوە سەرشانیان بەرە بەرە جێگەیان پێ لێژ بو و لە ئاستەکانی مەسئولیەتدا لاکەوتن و ئیتر کەوتنە نارەزایی و پرتە و بۆڵە، کەوتنە قسەکردن و پروپاگەندە دژی رێبازی سیاسی و هەڵوێستەکانی ینک و کۆمەڵە.... لە بنەوە کەوتنە دژی خەباتی چەکدارنە بۆ ساردکردنەوەی تێكۆشەرەکان و پێشمەرگە قارەمانەکان ... وەک تابوری پێنجەم بۆ دوژمن لە ناو هێزەکانی پێشمەرگەی کوردستان کنەیان کرد و زۆر ساویلکەشیان بە تەسلیمبونەوە دا. لەم دەستەیە ژمارەیەک تەسلیمونەوە، بە نیازی ئەوەی ئاژاوەکە بگەیننە شارەکان. مەلا بەختیار دەوری سەرپەرشتیکردنی ئەم دەستە و تاقمانەی بۆ خۆی هێشتۆتەوە بە نیازی ئەوەی یەکیان بخا و لە روی یەکێتیدا قوتیان بکاتەوە. لە لاپەرەی دەی بڵاوکراوەکە ( بەشی پێنجەم ) تا کۆتایی باس لە تەوەری زیان و ئەنجامی سامناکی جیابونەوە دەکات. لە بەشێکی ئەو تەوەرەدا هاتوە: بۆیە ئێمە لە پێناوی پاراستنی شۆرشی گەلەکەماندا، لە پێناوی پاراستنی ینک و هێزی پێشمەرگەی کوردستان دا، لە پێناوی یەکخستنی ریزەکانی جولانەوەی کورد دژی انشقاق ئەوەستین، ئەوانەش کە انشقاق ئەکەن و ریزەکان ئەشێوێنن و تێکی ئەدەن بە تاوانکاریان ئەزانین. لامان وایە تاوانێکی گەورەیان دەرهەق بە میللەتەکەمان کرد، بە تایبەتی کە لەم هەڵومەرجەدا ئەم انشقاقەیان کرد و مەترسیان بۆ جوڵانەوەی شۆرشگیرانەی گەلەکەمان پەیدا کرد. هەر لەسەر ئەو ئەساسە: - یەکێتی نیشتمانی کوردستان انشقاق بە تاوانێکی گەورە و زەرەرگەیاندن بە یەکێتی و ریزەکانی ئەزانێ، - بەهیچ شێوەیەک، لە ژێر زەبری هیچ هەڵومەرجێکدا رێگە نادات ئەو انشقاقە بکەوێتە ریزی هێزی پێشمەرگەی کوردستانەوە، _ هێزی پێشمەرگەی کوردستان بە رەنجی دەیان هەزار تێكۆشەر و زیاتر لە ٢٥٠٠ شەهید بەم رادەیە گەیشتوە... هێزی پاراستنی کوردە لە تواندنەوە.... لەو جۆرە میراتە نیە لە گەڵ کەس و لە هیچ هەڵومەرجێکدا بەشی بکەین و پارچە پارچەی بکەین.. بۆیە ئەرکی هەمو فەرماندەیەکە، ئەرکی هەمو پێشمەرگەیەکە کە بەوپەری دڵسۆزی و پەرۆش بونەوە رێگە لە هەمو تەقەڵلایەکی بەد و روخێنەر بگرن کە کنە بۆ هێزی پێشمەرگە بکا. یەکێتی وەکو رێگە بە پارچە پارچەکردنی هێزی پێشمەرگە نادات، رێگە لە هیچ دەستەیەک ناگرێ بچن کاری فیکری و سیاسی بکەن، حزب و رێکخراو دروست بکەن، ئەوان بۆیان هەیە بەوپەری ئازادی ئیشی فکری و سیاسی خۆیان بکەن بێئەوەی خۆیان لە قەرەی هێزی پێشمەرگە بدەن. ژمارەیەکی زۆر لە کۆمەڵانی خەڵک بەتایبەتی لە ناوەراست و خواروی عێراق نەجوڵاوە و دورە لە رێكخراوە سیاسیەکان، دورە لە جوڵانەوەی شۆرشگیرانە، دورە لە پشتیوانیکردن و یارمەتیدانی شۆرشی کوردستان، بابچن دەیان هەزار کەس لەوانە بۆ ریزەکانی ئۆپزسیۆن و مەیدانەکانی خەبات رابکێشن، بەڵام تێكۆشەرەکانی ریزەکانی یەکێتی کە خۆیان لە گەرمترین مەیدانی خەباتی بەرامبەری عێراق دان هەڵنەگێرنەوە. ( کۆتایی بەشیک لە بڵاوکراوەکە ) با بێمە سەر ئەدەبیاتی سیاسی یەکێتی لەو سەردەمەدا دەرباری ئاش: بۆ خۆم زۆربەی زۆری ژمارەکانی رێبازی نوێ، ئۆرگانی یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەو ساڵانەدا لام پارێزراون. لە ژمارە ٨ ی ئۆگۆستی ١٩٨٥ لە لاپەرەی یەک وتارێک بەناونیشانی: ئاش چی لێ دەکا؟ بۆ کێی دەکا ؟ بڵاوکراوەتەوە. لە بەشێکی نوسینەکەدا هاتوە: ماوەیەکە بڵاوکراوەیەک بەناوی ( ئاش ) ەوە دەردەچێت کە هەندێ کوڕ و کڵۆڵ دەریدەکەن .... ئەو کور و کاڵە سەرلێشێوانەی ئاش دەیانەوێ سەر لە پێشمەرگە کوردستان بشێوێنن بە درۆ و دەلەسەی گوایە سەرکردایەتیەکەمان بۆرژوازیە.... کە گوایە شۆرش لە لادێ و شاخەوە باوی نەماوە و سەردەمی نیە.... بەمەش بیانەوێ یان نەیانەوێ هەر تەنها: ١- خزمەتی حوکمی رەفتار فاشستی بەغدا دەکەن، ٢- گیانی شۆرشگیرانە دەخەسێنن و دەمرێنن .... تاد، ٣- دەوری تابوری پێنجەم دەبینن لە شۆرشدا چ بە هاندانی دوژمن بێت یان بەخۆشی و ئارەزوی خۆیان بێت، دەڵێین چ بە هاندانی دوژمن بێت چونکە ئێمە گومانمان لەوەدا نیە کە نۆکەری دوژمن خراونەتە ریزەکانیانەوە و کە دوژمن بە عەمدی و بە قەسدی دەستیان بۆ درێژ ناکات، بەدوایاندا ناگەرێ.... تاد. لە ژمارە ٩ ی سێپتەمبەری ١٩٨٥ ی رێبازی نوێدا نوسینێک بەناونیشانی : بەگژاهاتنی ینک دژایەتی بیروراکانی ئارام یشە، لە دەستپێکی وتارەکەدا هاتوە: یەکێک لەو درۆیە شاخدارانەی ئاش و ماش بڵاوی دەکەنەوە ئەوەیە کە گوایا شەهیدی نەمرمان ئارام دژی ینک و کارکردنی کۆمەڵە بوە لە ناویدا. دو فس فس پاڵەوانە ئینتهیازیەکەش کە تا ئەو ئاستەش نزم بونەتەوە کە ئۆباڵی شەهیدکردنی ئارام لە ئەستۆی حوکمی عەفلەقی و جاشەکان داماڵی و بیخەنە سەر ینک. ئێمە لێرەدا نامانەوێ باسی ئەوە بکەین کە کێ هاوتا لە گەڵ جاسوسەکەی میری ویستی بە درۆ و دەلەسە شەهید ئارام نەگاتە لای سەرکردایەتی ینک بەڵام بە پێویستمان زانی هەندێ لە بیروراکانی شەهیدی نەمر ئارام بڵاوبکەینەوە هەروەک وەختی خۆی بە رەزامەندی هەڤاڵانی تری ( ک. ه ) لە بڵاوکراوەیەکی ناوخۆدا بڵاوی کردۆتەوە لە ژێر ناوی ( ئەرکەکانمان لەم پلەیەی خەباتدا ). خوێندنەوەی بیر و بۆچونەکانی شەهید ئارام دەریدەخەن کە دو فس فس پاڵەوانەکە و هەندێ سەرلێشواوی ئاشیش تا چ رادەیەک خۆیان دور خستۆتەوە لە هەڵوێست و بیروراکانی شەهید ئارام، هەر بۆیەش بڵاوی دەکەینەوە کە چیکە نەتوانن لە ژێر ( کراسی ئارامیش ) دا هەڵە و لادانەکانی ئاش و یان خیانەتی دو فس فس پاڵەوانەکە بشارنەوە. ( کۆتایی بەشێک لە وتارەکە ).
پەیكار عوسمان کێشەی تەنورەو کێشەی کتێب، هەمان شتەو کێشەی هۆشیارییە. سانسۆری جەستەی کچان و سانسۆری قەڵەمی نوسەران، هەمان پرسەو پرسی ئازادییە. ئیسلامی و یۆگیش هەردوکیان هەمان شوێنیان ئەیەشێ کە کۆڵنجی مێگەلسازییە! لە هۆشیاریدا، ئەخلاق ئازادە لە جەستەو کتێب ئازادە پیرۆزیی. بە پێچەوانەوە جەهل لەسەر دوو پایە وەستاوە، ئەخلاقێکی کۆیلەی جەستەو عەقڵێکی کۆیلەی موقەدەس. مێگەلبازەکانیش، هەمیشە توند دەست ئەگرن بە ئەخلاقی جەستە سەنتەرو عەقڵی پیرۆزی سەنتەرەوەو بەمەش کۆمەڵگا نقوم ئەکەن لە جەهلی خۆیداو قوڕی جەهلیش هەر تۆزی بت و مێگەلی لێهەڵئەستێ! نە کتێب شوێنی هۆشیارییە، نە جەستە شوێنی ئازادییە، بەڵکو ئازادی و هۆشیاری لە شوێنێکی تردا ڕووئەدەن و ئەوە تەنیا لێکەوتەکەیەتی کە ئەکەوێتە سەر جەستەو سەر کتێب. ئەو شوێنەش ناوەوەی خۆت و بیرکردنەوەیەو خۆ ئەگەر شتەکە لەوێدا ڕوونەدات، ئیتر نە جەستە پەیوەندی بە ئازادییەوە هەیەو نە کتێب پەیوەندی بە هۆشیارییەوە هەیە! جەستەو کتێب هەردوکیان دیارو مادەن، بەڵام بیرکردنەوە نادیارو نامادیەو ئەوە عەقڵە کە ئیرادە ئەجوڵێنێ و ئیرادەش مادە ئەجوڵێنێ و بەمجۆرە نامادییەکەی ئێمە، ئەکەوێتە ناو مادەوەو لەوێدا خۆی نیشان ئەدات. بەڵی ڕووداوە گەورەکەی ژیانی مرۆڤ، بیرکردنەوەیەو بیرکردنەوەش لە عەقڵی فەردیدا ڕووئەداو عەقڵی فەردییش هەر ئەوەیە کە ئەتوانێ عەقڵی جەمع بخاتە ژێر پرسیارەوە. جا کە بەبیانوی پیرۆزی و ئەخلاقەوە، لە عەقڵی فەرد بدەیت و بیگەڕێنیتەوە بۆ ناو چوارچێوەی مێگەل و عەقڵی کۆ، یەعنی هیچمان نەکردو هەر ئەوەم یاری! عەقڵی دژەکتێب و عەقڵی دژەتەنورەش، لەوێوە کێشەن کە لەمپەڕن لەبەردەم ئەم بازدانەی عەقڵی فەرد، نەك لەبەرئەوەی کە خودی کتێب و تەنورە، دوو شتی زۆر موهیم بن و نوێنەری ئازادی و هۆشیاریی بن! نەخێر ئەسڵەن ئەشێ، بەرەی تەنوورەش، هەروەکو بەرەی دژەتەنوورە، زۆر نائازادو دیلی جەستەبێ و بەرەی کتێبیش، هەر وەکو بەرەی دژەکتێب، زۆر ناهۆشیارو بتسازو مێگەلبازبێت. لەڕاستیدا خوێندنەوە دوو سەرەیەو ئەشێ کتێب، پەنجەرەی ڕووناکی و ئیلهامی ئازادی بێت و ئەشێ سەری مەنهۆڵ و پەتی کۆیلەییش بێت. ئەوە بوون و ئامادەیی عەقڵی تۆیە، کە نایەڵێ ببیتە سەلەی خۆڵ و نوسەر زبڵت تێ فڕێدا، کە نایەڵی وشەکان ببنە پەت و بچنە ملت. بە هەمان شێوە، گرێ ی جەستەش دوو سەرەیەو داپۆشین و ڕووتبوونەوە، هەمان گرێن و نە ئەمیان ئەخلاقەو نە ئەویان ئازادی. بەڵکو ئەخلاق خۆی ئەخلاقەو ئازادیش خۆی ئازادییە، ئیتر بە هەر شکڵ و جلێکەوەبێت. تۆ لە غاباتەکانی ئەمازۆن گەڵایەکت لەبەرابێ و لە شارەکانی ئەفغان خێمەیەکت لەبەرابێ، نە ئەمیان هیچی لە ئەخلاق و ئازادی کەمکردوەو نە ئەویان هیچی لێ زیاد ئەکات. یەعنی جل مەسەلەی پێویستی و کولتورو حەزو مۆدێلە، نەك مەسەلەی ئەخلاق و ئازادی. خودی ئەخلاق و خودی ئازادی، تەواو ناجلی و نامادی و ناجەستەیین و ئەوانەی کە کورتی ئەکەنەوە لە جەستەدا، توجاری ئەخلاق و توجاری ئازادین، نەك ڕێبواری ئەخلاق و ئازادی. لێرشەوە وەکچۆن پێویستە ئەخلاق لە جەستە ئازادکرێ بە دیوی داپۆشیندا، ئاواش پێویستە ئازادی لە جەستە ئازادکرێ بە دیوی ڕووتکردنەوەدا. بەمەش ئەخلاق و ئازادی هەردوکیان لە جەستە ڕزگاربکرێن و ببڕێنەوە ناوچەی نامادی ئێمە. بەدیوەکەی تردا، جەستەش لە ئەخلاق و ئازادی ڕزگاربکرێ و بدرێتەوە دەست کولتورو حەزو مۆدێل. کتێب موقەدەس نیەو وەکچۆن ئەکرێ دەلاقەی هۆشیاری بێت، ئاواش ئەکرێ کیسە زبڵ بێت. ڕۆژنامەوانیی موقەدەس نیەو وەکچۆن ئەکرێ سەرچاوەی زانیاری بێت، ئاواش ئەکرێ کونە فیتنەبێ. فەیسبوکیش هی خۆتە بەڵام شوێنی تایە سوتاندن نیە، چونکە دوکەڵەکەی ئەچێ بە لوتی ئەوانیتردا. یەعنی وەکچۆن کتێب و ڕۆژنامەو فەیسبوك، شتەکانی تر ئەخەنە ژێر پرسیارەوە، ئا وا خۆشیان لەژێر پرسیاردان و خۆیان بت و موقەدەس و دەرە پرسیار نین! بەڵام لێرەدا سانسۆر ئەبێ ئەوسەریی بێت نەك ئەمسەریی، یەعنی دادگایی بێت نەك حکومەتیی. لانیکەم لەمسەرەوە ڕێگەم بدە قسەکە بکەم، ئینجا لەسەری سزام بدە، نەكئەوەی پێش کردنی دەمم داخەیت! ئاخر ئیجرائاتە ئەمسەرییەکە، ئەشێ کوشتنی قسەیەكبێت پێش وتنی و ئەمەش پێشێلی ئازادییە، بەڵام ئیجرائاتە ئەوسەرییەکە ئەشێ پاراستنی خودی ئازادییەك بێت کە من پێشێلم کردوە، بۆ نا، خۆ نوسەر لە سەرو هەڵەوە نیە. بەڵام لە یاساو دادگاو سانسۆری ئەوسەریی گرنگتر، سانسۆری فەردییە. هەر ئەونەی ڕێگەبدەین مرۆڤ مرۆڤبێ و خۆیبێت، ئیتر هەر خودی مرۆڤبوون، جگە لەوەی هەڵگری ڕەهەندی ئازادییە، هەڵگری ڕەهەندی پابەندیشەو مرۆڤ کە مرۆڤبوو ئیتر خۆی ڕێگە بەخۆی نادا کە شتانێك بکات! یەعنی وەکچۆن ئازادی ڕاستەقینە ئەکەوێتە ناو مرۆڤبوونەوەو ئەوەیە کە مرۆڤ ئیرادەی ئازادبێت، ئەخلاقی ڕاستەقینەش هەر ئەکەوێتە ناو مرۆڤبوونەوەو ئیتر مرۆڤ خۆی ئازادانە پابەندە بەبێ هیچ ناچارییەك. لەڕاستیدا ماڵی یۆگاو ماڵی بانگخواز، هەمان ماڵن، لەوێدا کە هەردوکیان مێگەلسازن. نە ئەمیان ماڵی ئازادییەو نە ئەویان ماڵی ئەخلاقە، چونکە ئەسڵەن ئەخلاق و ئازادی لەناو ماڵ و ئایدۆلۆژیاو گروپدانیەو تەنیا لەناو خۆتدایە. ئەوانیش هەریەکەو شەڕی تیجارەتی خۆی ئەکاو هەریەکەو خۆی بە وەکیلی ڕۆحی ئەوانیتر ئەزانێ و شتەکە شەڕی مێگەلسازیی و دوکانداری ڕۆحە نەك پرسی ئەخلاق و ئازادی. ئیسلامیی پێیوایە کە تاکە وەکیلی ڕۆحیی مێگەلەکەیەو یۆگیەکانیش هاتوونەتە ئەو مەجالەوەو ئیتر کاسپی و بازاڕەکەیان بەر یەك کەوتووە! تۆ ڕۆحی خۆت هی خۆتەو لەناو خۆتدایە نەك لە گیرفانی بانگخوازو لە باخەڵی مامۆستای یۆگادا. تۆ ئەتوانی ئیسلامانە ئازادو ئەخلاقی بێت و ئەشتوانی بودییانە وابیت. ئەکرێ نوێژو یۆگاش هەردوکیان بکەیت و هەردوکیان لەناو تۆدا لە ئاشتیدابن و شەڕێك لە ئارادا نەبێت، ئاخر ئەوە توجاری یۆگاو توجاری نوێژن کە شتەکەت بۆ ئەکەن بە ڕق و بە شەڕو بە دوو بەرە، ئەگینا خودی موحەمەدو بودا، ئەشێ لە جیهانێکی باڵادا زۆر نزیك و برادەربن، خۆ ئەوان وەکو منو تۆ بێعەقڵ نین! ئەمەوێ بڵێم، بۆئەوەی مرۆڤ لە پابەندییە ناچارییەکان نەجاتی ببێ و بکەویتە ناو مرۆڤبوون و پابەندی ئازادانەوە، هیچ چارێکمان نیە، جگە لە لێدان و ڕەتکردنەوەی هەموو جۆرەکانی مێگەلوون. ئاخر ئەخلاق خۆی، پابەندی فەردی ئازادانەیەو ئەخلاقی موزەییەفیش پابەندی جەماعیی ناچاریانەیەو مێگەلیش هیچ نیە جگە لە تۆڕێك پابەندی ناچاریی.
.gif)
له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج ساڵی پار هه‌ر له‌م واڵه دوای مه‌رگی وه‌كیل مسته‌فایێفی سه‌رۆكی كۆماری لاچین وتارێكم له سه‌ر كوردستانی سورو مه‌رگی مسته‌فایێف له ئیتالیا نووسی ، ئێستا كه شه‌ڕ له ناگۆرنۆ كه‌ره‌باخه‌و ، جگه له ئه‌رمینیاو ئازه‌ر بایجان ، هه‌ر یه‌كه له توركیاو روسیا به شێوازی خۆیان له شه‌ڕه‌كه‌دان و ئه‌وروپاو ئێرانیش له شه‌ڕه‌كه نیگه‌رانن ، كاتی خۆیه‌تی قسه‌یه‌ك له سه‌ر ئه‌و ناوچه خوێناویه بكه‌ینه‌وه . له 7ی ته‌موزی ساڵی 1923 كورده‌كانی ناگارنۆ كه‌ره‌باخ كه 72 % ئه‌و هه‌رێمه بچوكه‌یان پێكده‌هێناله كۆی دانیشتوانه نزیك به چل ملیۆن كه‌سیه‌كه‌ی ،كۆماری كوردستانی سوریان دامه‌زراند ، ئه‌وان له بارو دۆخی ئازادی گه‌لان و مافی چاره‌ی خۆنوسینی گه‌لانی لینین دا سودیان له‌و ئازادیه بینی ، له ساڵی 1926 حوسێن حاجیێف بووبه سه‌رۆكی ئه‌و هه‌رێمه ، هه‌ر ئه‌و ساڵه سه‌رژمێری ناوچه‌كه ده‌ریخست كه دانیشتوان 51426كه‌سن و له‌و ژماره‌یه‌ش زیاتر له 72%ی كوردن . پایته‌ختی كۆماره‌كه شارۆكه‌ی لاچین بوو ، شارو ناوچه‌كانی گوڵبازاڕو قوبادلی و زنجیلان و هتد سه‌ر به هه‌رێمه‌كه بوون ، له 8ی نیسانی 1929 ستالین كۆماره‌كه‌ی هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌و كورده‌كانیشی كرد به ئاردی ناو دڕك و پرش و بڵاو بوونه‌وه به كازاخستان و سیبیریاو شوێنگه‌لی دیكه‌دا ، تراژیدیای كورده‌كان له‌و ساڵه‌دا له تراژیدیای ئه‌نفال و ده‌رسیم كاریگه‌ر ترو به سوێ تر بووه ، چیرۆكی دابڕانی براله براو باوك له مناڵ و لێكجیاكردنه‌وه‌و خێزانه‌كان و كوشت و بڕی ئه‌وان له سه‌رده‌ستی پیاوه‌كانی ستالین ئازارێكی گه‌وره‌ی دیرۆكی ئه‌و ناوچه‌یه‌یه . روبه‌ری ئه‌و ناوچه دڵگیرو خۆشه 6210كیلۆمه‌تر دووجایه ، خه‌ڵكه‌كه‌ی له ئێستادا زۆرینه ئه‌رمه‌نین و له ساڵانی چله‌كان به‌شێك له رزگار بووه‌كانی كورد گه‌ڕانه‌وه ناوچه‌كانی خۆیان ، به‌ڵام ئێستا ئیتر كورد له‌وێ وه‌ك جاران نیه ،ساڵی 1992 ئه‌رمینیا ئه‌و ناوچه‌یه‌ی خسته سه‌ر ئه‌رمینیاو هه‌ر ئه‌وساڵه‌و بگره ساڵی به‌رێ وه‌كیل مسته‌فایێف كۆماری لاچینی دامه‌زرانده‌وه ، كۆماره‌كه رووبه‌ڕووی هه‌ڕه‌شه‌و راوه‌دونان بوه‌وه بۆ یه وه‌كیل مسته‌فایێف به ناچاری هه‌ڵات و له ئیتالیا په‌نابه‌ری سیاسی وه‌رگرت تا له رۆژی 19-4-2019و له ته‌مه‌نی 85ساڵیدا هه‌ر له‌وێ كۆچی دوای كرد . شه‌ڕی نێوان ئازه‌ربایجان و ئه‌رمینیا مێژوویه‌كی دوری هه‌یه‌و تا ئێستا چه‌ندین جار رێكه‌وتون و رێكه‌وتنه‌كه هه‌ڵوه‌شاوه‌ته‌وه ، كورده‌كانی ئه‌و ناوچه‌یه به‌شێكی زۆریان موسوڵمان و كه‌مینه‌یه‌كی ئێزدیشن، به‌ڵام ئێستا ژماره‌یه‌كی روون له به‌رده‌ست نیه كه ئاخۆ چه‌ندن ، له‌م شه‌ڕه‌دا ئه‌وانیش دابه‌ش بونه به سه‌ر هه‌ردوو ده‌وڵه‌تدا و شه‌ڕیش له نێو ماڵه‌كه‌ی ئه‌واندایه . میدیای كوردی ئاگایانه یان نائاگایانه كه باسی ئه‌و شه‌ڕه‌ی ئێستا ده‌كات خۆی له‌و دیرۆكه‌و له بوونی كورد له‌وێ نه‌بان ده‌كات ، وه‌زاره‌تی رۆشنبیری له بری یاداشتێك بداته هه‌ردوو ده‌وڵه‌تی ئه‌رمینیاو ئازار بایجان و داوای راگرتنی شه‌ڕی ئه‌و ناوچه‌یه بكات و داوای پاراستنی دیرۆك و كه‌لتوری وێنده‌ر بكات ، خۆ ئه‌گه‌ر یاداشته‌كه رۆڵیشی نه‌بێت ده‌ڵێن هه‌رێمی كوردستان داوایه‌كی له‌و جۆره‌ی كرد ، بڕیاری كۆت و به‌ندی كتێب ده‌رده‌كات و رونكردنه‌وه‌كه‌شی له بری كاره‌كه باشتر بكات خراپتری ده‌كات .
زانا توفیق بەگ هەندێ جار بەرهەمی دوای شۆڕشکردن دە بێتە هۆی دروستبونی دەسەڵاتێکی بەربەری بێ مۆڕاڵ ، ئەهریمەن ئاسا بۆ گیانی ئەو کۆمەڵگایانەی کە شۆڕشیان دروست کرد . نمونەیی ئەم جۆرە شۆڕشانە لە ناو مێژووی نوێ دا زۆرن باشترین نمونە دەسەڵاتەکانی مێژووی شۆڕشەکانی ئەمەریکای لاتینە کە هەتا ئێستاکە کۆمەڵگاکانیان توشی چ مەرگەساتێك کردوە بەتایبەتی شوڕشەکانی کوبا و بولدیڤیاو مەکسیک ، ئەرجەنتین کە بوونە مایەی تێکشانێکی روحی کۆمەڵگاو مایە پوچ بوونی قاسەی ئابووری و دروستبوونی سیستەمێکی دیکتاتۆری ناقۆڵا کە بەردەوام خەریکی بە ساسنسۆرکردنی کۆمەڵگا لە ڕێگەی کۆمەڵی کەناڵی مەترسیداری سیاسی و ڕوشنبیری و داخستنی پەیوەندێکانی ووڵات لە بەرامبەر دنیای دەرەوە. ووڵات وەکو زیندانێکی گەورە سەیردەکات جگە لە مۆنۆپۆڵکردنی داهاتی سامانی سروشتی و کانزای بۆ بەهێزکردنی پێگەی دەسەڵات و سیستەمی سیاسی خۆی هیچ ئەرک ومافێکی تری نیە . باشترین نمونە سەرۆكی فەنزویلا بوو کەچ نەهامەتیەکی کاولکاری بەسەر ئەو کۆمەڵگایەدا هێنا کە هەتا ئێستا ئاسەوارەکانی نەتوانراوە بسڕێتەوە . لەم وتارەدا دەمەوێت باس لە ئاکارەکانی دروستبوونی شۆڕش بکەم بەتایبەتی ئەنجامەکانی چونە چیە ؟ ئاخۆ دوژمنەکانی پێش شۆڕش دوای شوڕش کێن؟ ئەمە ئەو پرسیارە جەوهەریانەن کە پێویستیمان بە وەڵامدانەوەیەکی ڕاشکاوانەی هەیە بێ خەوش . سەرەتا گرنگە ڕەچاوی ئەزموونی دەسەڵاتی سیاسی و کەلتوری سیاسی هەر کۆمەڵگایەك بکەین وە کاریگەری شێوازی میکانزمی دروستبوونی شۆڕش بۆ ئەنجامی شۆڕشەکە لێکەوتەکانی و ئاکامەکانی دوای شۆڕش یان ئەو فیگەرە سیاسیانەی کە دەبنە ڕەمزو میراتگری شۆڕش و پێکهێنەرانی دەسەڵات و نیزامی سیاسی لەووڵات دا. پاشان دنیابینی کارێکتەرە سیاسێکان بۆ ڕەوتی ڕووداوەکانی دوای شۆڕش ئەم پاڵنەرانە تێکڕا کاریگەری قۆڵیان هەیە بۆ لێکەوتەکانی دوای شۆڕش شێوازەکانی دروستکردنی سیستەمێکی سیاسی دیموکراسی بەرمەبنای بڕوا بوون بە پرنسیپەکانی دەوڵەتی هاووڵاتی بوون . سەرەتای هە موو شۆڕشێك بەوە دەستپێدەکات ، خەونێکی جوانی سپێدە ئاسا کە لێوان لێوە لە ژیاندۆستی یەکسانی کۆمەڵایەتی وسادەی فیگەرە سیاسێکان و نە بوونی دیواری جیاوازی چینایەتی لە نێوان توێژاڵی سیاسی و خەڵکی سادە دا پاشان لە دوای سەرکەوتنی شۆڕش و دەستکەوتەکانی ڕۆژ لە دوای ڕۆژ و ساڵ لە دوای ساڵ ئاڕاستەو بەرنامەی شۆڕش دە گورێت . بەر لەوەی شۆڕش سەربکەوێت بگاتە کەناری ئارام دوا مەنزڵی خۆی ، خەڵكی سیڤل و بەشداربوانی شۆڕش خەون بە ماف و ئازادییەکان و دەستەبەری ژیانێکی شکۆمەندانە دەبینن ، بەڵام لە دوای ئەوەی کە بەروبوومی شۆڕش دێتە دی قسە دێتە سەر چۆنیەتی داکۆکیکردن لە بەرووبومی شۆڕش دەسەڵات وە مافەکان دەگوڕێت بۆ سازشکردن و بەرگریکردن لە دەسەڵات و فیگەرە سیاسێکان . هەندێجار دروستکردنی دۆژمنی وەهمی بۆ بەهێزکردنی پایەکانی شۆڕش وە لە زۆربەی حالەتەکاندا ئەنجامەکانی شۆڕش و بەتایبەتی ناسنامەی شۆڕش دەگوڕێت لە بەرگریەوە بۆ سانسۆر و چەپاندن باشترین نمونە شوڕشی روسیایە کە بە دروشمی ئازادی دەستی پێکرد بە سانسۆر چەپاندن کۆتایی هات. کاتێك کە دەسەڵاتی دوای شۆڕش سانسۆر دەکاتە یەکێك لە بەرنامە ستراتیژییەکانی خۆی . مانای ئاوابوونی خۆری شۆڕشە، بەتایبەتی کاتێك کە دەسەڵاتی دوای شۆڕش خەریکی دروستکردنی ماسک میدیایە ئەوا رۆحی شۆڕش دەچێتە قۆناخی گیانەڵاوە، وە سڵ لە ئازادی بەرەنگار بوونەوە دەکاتەوە چۆنکە هە موو شۆڕشێك لە سەرەتای دروستبوونی دا بە هۆشیاری سیاسی و پرنسیپەکانی دیموکراسی دەستپی دەکات دواتر لە دژی سەرەتاکانی خۆی دەجەنگێت قڵپیان دەکاتەوە لێرە گرنگە وتە بە ناوبانگەکەی بیرنادشۆ دووبارە بکەینەوە کە دەڵێت هە موو چەپاندنێك کە دەسەڵاتی شۆڕش دەیکات بۆ رێگریە لەو کەسانەی کە بەرەنگاری ڕووبەڕوو بوونەوەی دەستەڵاتە باڵاکانی شوڕشی دەبنەوە .
ئاسۆس هەردی پاش ئەوەی بڕیاری بە ناوەندیکردنی ژمارەی سپاردن ناڕەزاییەکی زۆری لێکەوتەوە، ئەم ئێوارەیە وەزارەتی رۆشنبیری روونکردنەوەیەکی بڵاوکردەوە بۆ "دڵنیاکردنەوەی نووسەران" لەوەی "هیچ هەوڵێک بۆ بەرتەسککردنەوەی ئازادی" لە ئارادا نیە. پێشەکی دەمەوێ بڵێم من قسە لەسەر نییەت ناکەم، بەڵکو لەسەر لێکەوتە واقیعییەکانی بڕیاردان و رێنمایی دەرکردن قسە دەکەم. گەلێکجار مرۆڤ بە نییەتێکی زۆر باش و ئازادیخوازو چاکەخوازانەوە بڕیار دەدات، بەڵام ئەنجامی واقیعیی بڕیارەکەی کارەساتبار دەبێت. پێم وایە بڕیارەکەی وەزارەتی رۆشنبیری هەر نییەتێک لەپشتەوە بێت، دواجار جگە لە دەرفەتدان بە سانسۆر هیچ ئامانجێک ناپێکێت. ئەوەتا لە بەشێکی بڕیارەکەدا دەڵێت: "پێویستە ئەم ئەرکە زۆر بە گرنگی و بایەخ پێدانەوە جێبەجێ بکرێت و تیایدا رەچاوی بەرژەوەندی باڵای نیشتمانی و نەتەوەیی و پاراستنی بەها پیرۆزەکان بکرێت و شیرازەی کۆمەڵایەتی و پاراستنی بەهاو هێما پیرۆزەکان تێک نەدات". هەروەها لە بڕگەی سێهەمی روونکردنەوەکە دەقاودەق ئاوا دەڵێ: "٣- ئەم فەرمانە بۆ رێكخستنەوەی پێدانی ژمارەی سپاردنە، بەجۆرێك رێگە لەبڵاوكردنەوەی ئەو كتێبانە بگرێ كە زمانی كوردی دەشێوێنن، دارشتن‌و رێزمانی كوردی‌و خاڵبەندی لەبەرچاو ناگرن. هەروەها بۆ ئەوەی كتێبەكان مافی خەڵكی دیكە پێشێل نەكەن‌و سنورێك بۆ جنێودان‌و ناوزڕاندن دابنرێت." چەند سەرنجێکی کورت لەسەر ئەم دوو دەقە: یەکەم، زۆر روون و ئاشکرایە ئەم بڕگانە دەسەڵات دەدەن بە کەسانێک (جا لیژنە یا هەر ناوێکی تریان لێبنرێت)، بە بیانووی "بەرژەوەندی باڵای نیشتمانی و پاراستنی بەها پیرۆزەکان"، یاخود بە پاساوی زمانەوانی(!)و "پێشێلکردنی مافی خەڵکی دیکەو جنێودان و ناوزڕاندن" رێگە لە بڵاوکردنەوەی کتێب بگرن. ئەمەیش بێ هیچ گومانێک و (رەنگە بەپێچەوانەی نییەتی وەزارەتیشەوە، وەک لە روونکردنەوەکەدا هاتووە)، دەرفەتێکە بۆ سانسۆرکردن، چونکە ئەمڕۆیش نەبێ سبەینێ دەشێت ئەو بیانوو و پاساوانە بۆ قەدەغەکردنی کتێب بەکار بهێنرێن. دووەم، زمانی کوردی بە قەدەغەکردنی کتێب ناپارێزریت. پێویستی بە پلانێکی گشتگیرو هەمە لایەنە کە لە قۆناغە جیاوازەکانی پەروەردەوە دەست پێ بکا تا دەگاتە کۆلیجەکانی زمان، چونکە کێشەکە لەوە گەورەترە بە قەدەغەکردنی کتێب چارەسەر بکرێت. من بەوپێیەی ساڵانێک لە رۆژنامە کارم کردووە، گەلێک نموونەی نووسینی خەڵکێکم هاتۆتە بەردەست کە دەرچووی زانکۆ و بەشی زمانیش بوون، بەڵام نووسینەکانیان پڕ بووە لە هەڵەی رێزمانی، نەک هەر خاڵبەندی. ئەمە نیشانەی ئەو کەلێن و کەموکوڕییانەیە کە لە سیستمی پەروەردەو کۆلیجەکانی زمانی کوردیدا هەیە. جگە لەوەش ئەرکی زمانزانەکانە چاودێریی ئەو جۆرە کتێب و نووسینانە بکەن و بە رەخنەی زانستیانە، نووسەرو خوێنەریش ئاگادار بکەنەوە لە هەڵەو کەموکوڕییەکان. لەم بوارەدا تاکەشتێک کە وەزارەتی رۆشنبیری بتوانێ بیکات ئەوەیە، هاوکاری چاپکردنی ئەو کتێبانە نەکات کە کێشەی زمانەوانییان هەیە، نەک قەدەغەیان بکات. یاخود رەنگە یەکێک لە رێگەکان ئەوەبێت خانەکانی بڵاوکردنەوە پابەند بکرێن بەوەی خەڵکێکی زمانزانیان هەبێت پێشوەخت پێداچوونەوە بەو کتێبانەدا بکەن کە چاپیان دەکەن. سێیەم، خۆ ئەگەر مەسەلەکەش رێگەگرتنە لە ناوزڕاندن و پێشێلکردنی مافی خەڵکی تر، ئەوا پاش بڵاوبوونەوەی هەر کتێبێک ئەو کەس یان دامودەزگایانەی پێیان وایە مافیان پێشێلکراوە یاخود سووکایەتییان پێکراوە، دەتوانن روو لەدادگاکان بکەن و مافی خۆیان بە یاسا وەربگرنەوە، نەک پێشوەخت بەو بیانووانەوە کتێبەکان قەدەغە بکرێن. دوا بڕیاریش هەر لە دادگا دەبێ. ئەگەر وا نەبێ، کەواتە ئێمە دادگاو دواکاری گشتی و یاسای چاپەمەنی و رێکخستنی رۆژنامەگەریمان بۆ چیە؟ چۆن دەبێ وەزارەتی رۆشنبیری خۆی بکاتە دادوەرو دادگای نووسەران؟ وەزارەتی رۆشنبیری دەبێ شوێنێک بێت بۆ پشتیوانیکردن لە نووسەران، نەک لێپێچینەوەو دادگایی کردنیان. لە وڵاتێکی رەگەزپەرستی وەکو تورکیادا کە تا دوێنێ (بگرە ئەمڕۆش) تەنانەت وشەی (کورد) قەدەغە بوو، لە لوتکەی دەسەڵاتی ئایدیۆلۆجیای کەمالیزمدا، کەس نەیدەتوانی رێگە لە بڵاوبوونەوەی کتێبەکانی ئیسماعیل بێشکچی بگرێت. کتێبەکان بڵاودەبوونەوە، پاشان بە بیانووی جۆراوجۆری رەگەزپەرستانەوە ئیسماعیل بێشکچی دادگایی دەکراو کتێبەکانی قەدەغە دەکران. سەیر نیە لە کوردستانی ئازاددا بە یاساو رێنماییەکان دەرفەتی قەدەغەکردنی پێشوەختی کتێبەکان بڕەخسێنرێت! لەکۆتاییدا هیوادارم وەزارەتی رۆشنبیری ئەگەرە مەترسیدارەکانی داهاتووی ئەو بڕیارەی لەبەرچاو بێت و ئازایانە بڕیارەکە هەڵوەشێنێتەوە، چونکە (١٠) کتێبی خراپ بڵاوبکرێتەوە، باشترە لەوەی کتێبێکی باش قەدەغە بکرێت.
.gif)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
