‎عوسمان گوڵپی تا ئێستا ئەوەی ڕوونە ئەوەیە كە هەڵبژاردنی داهاتووی عێراق فەردی فرەبازنەیی دەبێت، بە جۆرێك كە لەگەڵ كۆتای ئافرەتاندا گونجاو بێت، بەمەش یەك بازنەیی پارێزگاكان بۆ ئەم هەڵبژاردنە دەكرێتە چەند بازنەیەك، ئەگەر چی یاسایی هەڵبژاردنەكان زۆر بڕگە و ئاستەنگ ماوە لە بەردەمیدا و ئەگەری گۆڕانكاری لەبەردەمدا زۆرە و هێزە سیاسیەكان كاریگەریان لەسەر تێپەڕاندنی یاساكە دەبێت و دەستەوەستان دانانیشن یاسایەك پەتی سێدارە بۆ قەبارەی حیزبەكانیان هەڵواسێ، بەڵام ئەوەی ئێستا هەیە یەكلاكردنەوەی بازنەكانی هەڵبژاردنە، فرەبازنەیی و قایمەی فەردی لە بنەمادا لێدانە لە پێگە و دەنگی حیزبە بچوكەكان، ئەو حیزبانەی بەبێ كۆبوونەوەی دەنگی بازنەی فراوانی پارێزگایەك، ناتوانن دەنگی پێویست بۆ كورسی بهێنن. ئەم جۆرە یاسایە كە فەردی و فرەبازنەییە، حیزبەگەورەكان تۆختر دەكاتەوە و حیزبە بچوكەكان كاڵتر، هەر بۆیە لەو وڵاتانەی ئەم یاسایە جێ بەجێدەكرێت(بەكەمێك گۆڕانكاریەوە) ئەو وڵاتە دیاردەی فرەحیزبی تێیدا پاشەكشەی كردوە و دیاردەیی جوت حیزبی و تحالفات تێیدا گەشەی كردوە بەڕای من ئەم یاسایە گەر بتوانرێت جێبەجێ بكرێت، ئەوا هەنگاوێكی جدی دەبێت بۆ پاشەكشەی ئەو فرە حیزبیەیی كە هیچ ئیزافەیەكی پێ نەبوو بۆ ژیانی خەڵك و ژینگەیەكی سیاسی ناتەندروستی بەرهەم هێناوە و دوكانی سیاسی گەشەپێدا، هەندێك حیزب دەكوژێنێتەوە و هەندێكیتریش دەخاتە دۆخی نەبوون، لە بەرامبەردا حیزبە جێ نفوزەكان تۆخ دەكاتەوە و چانسێكیش دەداتە كەسایەتیە سەربەخۆكانی دەرەوەی حیزب، بەلەبەرچاوگرتنی ژینگەی عێراق كە ژینگەیەكی ئاڵۆزە و پێشبینی و خوێندنەوەی ئاسان نیە و سەختە ئەم یاسایە بۆ هەرێمی كوردستانیش گۆڕانكاری جدی بەدوای خۆیدا دەهێنێت، چونكە ئەم یاسایە چانسی دەرچونی كاندیدی حیزبەكانی دەرەوەی پارتی و یەكیەتی زۆر لاواز دەكات، بەجۆرێك كە ئەم هەڵبژاردنە دەرفەتی چونە بەغدای حیزبەكانی دەرەوەی پارتی و یەكیەتی زۆر كەم دەكاتەوە، بەجۆرێك كە هیچ یەك لە هێزەكانیتر ناتوانن لە تاقانەیی دەرچن لە خولی داهاتووی پەرلەمانی عێراق و هەندێكیشیان پێیان لە بەغداد دەبڕێت. تاكە دەرگای بەدەستهێنانی كورسی بۆ حیزبەكانی دەرەوەی پارتی و یەكیەتی، تحالفات و كۆبوونەوەیە لە دەوری یەك بەجۆرێ كە لە بازنەكاندا یەك كاندیدیان هەبێت و هەموان دەنگی پێ بدەن و ڕێككەوتن بكەن لەسەر دابەشكردنی كاندیدەكانیان بەسەر بازنەكاندا، ئەوەش بێ كێشە نیە، چونكە هێزە سیاسیەكانی دەرەوەی پارتی و یەكیەتی زۆر دوورن لەیەك و بازنەی دەنگدەرانیان جیاوازە و جەماوەریان زۆر دوور كەوتونەتەوە لەیەك، لە ڕابردوودا هێندە كاریان لەسەر یەك و دژبەیەك كردوە كە زۆر قورسە ئەم جەماوەرانە پێكەوە كۆكبن لەسەر دەنگدان بە كاندیدەكانی یەك، ئەوە جگە لەو دابەشبوونە سیاسیەی كە هەیانە لە نێوان پارتی و یەكیەتی، ڕەنگە دوو نمونەی ڕابردوو بۆ تێگەشتن لە هاوپەیمانێتی بەس بێت( لیستی چاكسازی چوار حیزبەكە ، لیستی ئیسڵاح) هەردوو لیستەكە كە هاوپەیمانێتی بوو شكستی خوارد با  دەنگەكانی ڕابردووی سلێمانی بكەینە نمونەیەك بۆ ئەو فرە بازنەییە، كە بەپێی بڕیاری پەرلەمانی عێراق و بەپێی یاساكە دەبێتە پێنج بازنەی هەڵبژاردن، واتە توانای جەماوەری حیزبەكان لە سلێمانی پەرت ئەبێت بۆ پێنج بازنە، وە دەنگی هیچ بازنەیەكیان ناگەڕێتەوە بۆ بازنەیەكیتر، لەمەدا تاكە هێزی سود مەند یەكیەتیە، كە توانای سیاسی و ئیداری و سەربازی لەم ناوچەیە هەیە و كۆمسیۆنەكەش لە پارێزگای سلێمانی گوێڕایەڵیەتی و توانای یاریكردنی هەیە بەدەنگەكان و هەڵبژاردنەكانیتریش هەر وایكردوە سەبارەت بە حیزبەكانیتر، كۆمەڵی ئیسلامی كە لە تەواوی پارێزگای سلێمانیدا یەك كورسی پەرلەمانی بەدەستهێناوە و ژمارەیەك دەنگی فەوتاویشی هەبوو، ئێستا ئەو دەنگانەی كە كۆمەڵ لەپارێزگای سلێمانی بەدەستی هێناون پەرت دەبن بۆ پێنج بازنە و لە بەهێزترین بازنەیدا كە دەڤەری ڕاپەڕینە ژمارەی دەنگەكانی ناكاتە لە %٣٠ كورسیەك، ئەمەش پێماندەڵێت لەو پێنج بازنەیە كۆمەڵی ئیسلامی چانسی بەدەستهێنانی هیچ كورسیەكی نابێت، ئەم نمونەی كۆمەڵی ئیسلامیە بۆ یەكگرتووی ئیسلامیش تەواوە و هەمان دەرئەنجامە، لە ئەنجامی گریمانەی ڕێككەوتنی ئەم دوو هێزەشدا، هێشتا چانسی بەدەستهێنانی كورسی لە هیچ بازنەیەكدا نیە، بۆیە پێویست بە هێزی سێهەم دەكات بۆ ئەوەی بتوانن لە بازنەكاندا ببنە ڕكابەری یەكیەتی بۆ بەدەستهێنانی كورسی و لەم حاڵەتەشدا باشترین چانسی كورسیان هەڵەبجە و دەڤەری ڕاپەڕینە. بۆ بزووتنەوەی گۆڕانیش دۆخەكە سەخترە، چونكە ئەوان لەبەردەم دابەشبونی جەماوەرەكەیاندان و لە باشترین حاڵەتدا دەتوانن سود لە كۆتای ئافرەتان ببینن، لە بەرامبەردا ئەوانەی لە خوار گردەكەوەن گەر لەچوارچێوەی كاندیدی سەربەخۆدا خۆیان كاندید بكەن ئەوا گۆڕان ڕكابەریەكە دەگوازێتەوە بۆ ناو خۆیی و ئەو جەماوەرەی كە لەهەمان بازنەدا كاردەكەن، ئەمەش زۆر سەخت دەبێت، ئەوەی گرنگە بۆ گۆڕان ئەوەیە كە پێویستی بەهێزی دووەمە بۆ ئەوەی لە بازنەكاندا ببێتە ڕكابەر و لە باشترین حاڵەتدا و بەبونی هێزی دوەمیشەوە ئەوكات چانسی دەبێت بۆ چونە بەغدا، بۆ نەوەی نوێش یاریەكە قورسترە، تواناكەی دابەش دەبێت بۆ پێنج بازنە و لە هیچ بازنەیەكیشدا بە ئەندازەی بەدەستهێنانی كورسی دەنگدەری مسۆگەری نیە، لەبەر ئەوەی بۆشاییەكی گەورەی لە نێوان خۆی و حیزبەكانیتر دروستكردوە ناتوانێ بەڕێككەوتنێكی ئینتیخابی ئەو بۆشاییە كەم بكاتەوە و بەسود بیشكێنێتەوە بۆ خۆیی و خۆی لە تەنهایی دەربازكات، بۆیە نەوەی نوێ دەبێت پشت بە تواناكان و نفوزی خۆی ببەستێت و بەمەش شەری بەدەستهێنانی كورسی زۆر قورس دەبێت، لە پارێزگای سلێمانی پارتی هەمان چارەنوسی حیزبەكانیتری هەیە، وەك چۆن ئەمە بۆ حیزبەكانیتریش ڕاستە لە هەولێر و دهۆك بەقازانجی پارتی، یەكیەتی حیزبی دەستخاڵی دەڤەری پارتیە و حیزبەكانیتریش حاڵیان لە سلێمانی باشتر نیە، هەرچی حیزبە بچوكەكانیترە لە حاڵەتی یەك بازنەیی پارێزگادا كورسیان بەدەست نەهێناوە، ئەوا لە فرەبازنەیدا بەشداریكردنیش دەبێتە نوكتەی هەڵبژاردن و نەك بۆ خۆیان بەڵكو هیچ ئیزافەیەكیان بۆ حیزبەكانیتریش نابێت و هیچ لایەكیان پێ لاسەنگ ناكرێت. ئەوەی دەمێنێتەوە چانسی بەشداری ژمارەیەك كەسایەتیە لەدەرەوەی حیزبەكان و بەشداریكردنیان لە هەڵبژاردن، ئەگەرچی ئەم یاسایە دەرفەتێك دەكاتەوە لەدەرەوەی حیزب خەڵك نوێنەری خۆی بگەیەنێتە پەرلەمان، بەڵام ئایا هەرێمێك كە تەواوی جومگەكان قۆرخی دەسەڵاتە و هەڵبژاردنیش پرسێكی یاریپێكراوی گاڵتە ئامێزە، تا چەند دەتوانێ ئەو دەرفەتە تۆخ بكاتەوە بۆ كاندیدانی سەربەخۆ، لە حاڵەتێكدا دۆخی دەستكاری دەنگی دەنگدەران وەك هەڵبژاردنەكانی پێشتر دەبێت، لەبەردەم ڕەحمەتی دەسەڵاتدا لە كۆتایدا من پێموایە ئەم هەڵبژاردنە كۆتایی بە حیزبەكانی دەرەوەی پارتی و یەكیەتی دەهێنێت لە بەغداد و بازنەی كاری حیزبەكان دەبێتەوە بە سلێمانی و هەولێر، وە ئەمەش وا دەكات نوێنەرایەتی هەرێمی كوردستان لە بەغداد یەكلاببێتەوە بۆ یەكیەتی و پارتی و هیچ دەنگێك لەدەرەوەی ئەمان نەبێت، بازنەی كاری حیزبی كۆمەڵ و گۆڕان و یەكگرتوو و نەوەی نوێش دەبێتەوە بە سلێمانی و هەولێر نەك بەغداد، لەم حاڵەتەدا هێزەكان تەنها بە تحالفاتی گەورەی فراوان دەتوانن هاوسەنگی بگۆڕن و بەتەنیشت یەكیەتی و پارتیەوە خەڵكی خۆیان بنێرنە پەرلەمانی عێراق، ئەوەش بۆ ئەم هێزە پەرتبوانە ناكرێت،  لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە، ئایا زەمینەی پێكەوە بەشداربوونی ئەم هێزانە هەیە؟ ئایا ئەم هێزانە بایی ئەوە متمانەیان هەیە دەنگدەر لەبەرامبەر پارتی و یەكیەتیدا دەنگیان پێ بدەن؟ چۆن دەتوانن لەو ماوە كەمەدا دووری نێوانیان كەم كەنەوە و ببنە یەك پاكێج؟ ئایا ئەتوانن؟ كەمن پێموایە ناتوانن گەر سەرنج بدەیت، پارتی و یەكیەتی لە قسەكردن لەسەر ئەم یاسایە تەنها باس لە ناوچە جێناكۆكەكان دەكەن، چونكە پارتی كورسیەكانی هەولێر و دهۆكی بە فرەبازنەیی مسۆگەرە و یەكیەتی كورسیەكانی سلێمانی، كێشەی ئەوان موسڵ و كەركوكە، ئەوەی دەمێنێتەوە ئەوەیە كە فرەحیزبی پاشەكشە دەكات و حیزبی باڵادەست گەشە دەكات، ئەوەش خواستی ئاراستەی سیاسەتی ئەمریكایە لە عێراق بۆ ئەم قۆناغە

ئەنوەر حسێن (بازگر) (1) لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا، خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی بۆ ساڵی (2020) درا بە (WFP – ڕێکخراوی خۆراکی جیهانی) لە نێوان (318) کەسایەتی و لایەنی جیاوازدا. (WFP) کە یارمەتی هەژاران و لێقەوماوان دەدات و خوادنیان بۆ ئامادە دەکات و گەورەترین ڕێکخراوی نێودەوڵەتییە، کە هەوڵ دەدات بۆ بنەبڕکردن و کۆتاییهاتن بە هەژاری و یارمەتیدانی بێ سەرپەرشتان و لێقەوماوان، ساڵانە یارمەتی خۆراک دەبەخشێتە (90) ملیۆن کەس لە زیاتر لە (70) وڵاتدا. لە کاتێکدا ئەو خەڵاتە دەدرێتە (WFP) کە برسێتی تەنگی بە زۆرێک لە کۆمەڵگانی مرۆڤایەتی هەڵچینوە بەهۆی شەڕ و ململانێی سیاسی و چەکدارییەکانەوە بە تایبەتی لە یەمەن، سوریا، ناگۆڕنا کارباخ، واش چاوەڕوان دەکرێت ڕێژەی برسییەکان لە سەردەمی کۆرۆنادا بگاتە (265) ملیۆن کەس. ئامارەکان باس لەوە دەکەن ڕۆژانە (WFP) (5600) بارهەڵگری گەورەی پڕ لە خۆراک و (30) کەشتی و (100) فرۆکەی پڕ لە خۆراک دەگەیەنێتە دەست خەڵکانی برسی و ناوچەی کارەساتبار، واتا ساڵانە نزیکەی (15) ملیار ژەمە خۆراک ئامادە دەکات، کە بە تەنها لە ساڵی (2019) (8) ملیار دۆلاری لەو پێناوەدا خەرجکردوە، کە لە سەرتاسەری جیهان کۆیدەکاتەوە، بەڵام بەهای خەڵاتی نۆبڵ تەنها (1) ملیۆن دۆلارە، بەڵام گرنگی و بەهای خۆی هەیە بۆ ڕێکخراوەکەی.  خاڵێکی تری گرنگیش ئەوەیە، ڕەنگە ڕێکخەرانی خەڵاتی نۆبڵ بیانەوێت بەو پەیامە (WHO – ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی) لە ئێستادا هانبدەن بۆ دۆزینەوەی بە پەلەی ڤاکسینی کۆرۆنا، کە زیاتر لە یەک ملیۆن هاوڵاتی کوشتوە و ئەمەش هاندەر بێت بۆ ئەوەی لە ساڵی داهاتوو خەڵاتی نۆبڵ بدرێتە (WHO). لەپاڵ وەرگرتنی خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی بۆ (WFP) دەبێت ئەوەش بیر بخەینەوە، کە هێشتا کورد بۆ سەرۆک (مام جەلال و عەبدوڵڵا ئۆجەلان) و عێراقیش بۆ (سیستانی) چاویان لەسەر ئەوە خەڵاتەیە، کە مافی سادە و شایستەی خۆیان و گەلەکەیانە. (2) خەڵاتی نۆبڵ بۆ تاڵەبانی و سیستانی، مافێكی سروشتییە، وەكوو دوو كەسایەتی لە ململانێ و كێشە و قەیرانە تائیفی و مەزهەبییەكانی وڵاتێك كە ناوی عێراقە، ڕۆڵێكی یەكجار گەورەی ئاشتی و پێكەوە ژیانیان تا ڕادەیەكی باش دابین كردوە. ئەگەر چی عێراق، لە ئەزەلەوە هەمیشە پڕ ئاریشەو قەیران و خوێنڕشتن بوە، بەڵام ئەگەر چەند هەوڵێك هەبووبێت بۆ بەرگرتن لەم ململانێ لە مێژووی عێراقدا و بە تایبەتی لە دوای ڕووخانی بەعسەوە، تاڵەبانی و سیستانی بوون. تاڵەبانی وەكوو كەسایەتییەكی دیموكرات و ئازادیخواز، سیستانی وەكوو مەرجەع و كەسایەتییەكی ئایینی شیعە، لە ڕابردوودا هەمیشە ویستویانە پردی پەیوەندیی نێوان پێكهاتەكانی شیعە، سوننە و كورد بن، ئەمە بەو مانایە نییە كە ڕۆڵ و كاریگەریان لە ناو پێكهاتنە ئیتنی و مەزهەبییەكانی خۆیاندا نەبوە، یان هیچ كاریگەریی نەتەوەی كورد و لایەنگری بۆ كێشەی گەلەكەی نەبوە، یان لایەنگری بۆ مەزهەب و هەستی شیعەگەرایی نەبوە. بەڵام هەرگیز نەزعەی نەتەوەیی كوردی و نەزعەی مەزهەبی شیعە گەرایی، نەبوەتە هۆی دژایەتیی و دوژمنایەتی لایەنەكانی تر، یان ڕەوایەتی دان بە هەر زوڵم و زۆرییەك كە كرابێتە سەر لایەك، یان بە تایبەت سوننەكان یان مەسیحییەكان و پێدانی خەڵاتی نۆبڵ بۆ ئاشتی كە ساڵانە دەدرێتە كەسایەتییەكی جیهانی و نێودەوڵەتی لە ئۆسلۆی پایتەختی نەرویژ، بۆ كەسانێك كە خزمەتی ئاشتیان كردبێت یان خەڵكانێكی دیموكرات و عەدالەتخواز و ڕابەرێكی مەزنی كۆمەڵگاكانی خۆیان بن. زۆرن ئەوانەی ئەم خەڵاتەیان وەرگرتوە (ئون سان سوگی لە بۆرما، ئیسحاق ڕابین، شیمۆن پێرێس، شیرین عبادی، فریدریك دیكلێرێك، كوفی ئەنان، مارتن لوسەر كینگ، نیڵسۆن ماندێلا، ئەنوەر سادات، محەمەد بەرادعی، میخائیل گۆربا تچۆف، هینری كیسنجەر، یاسر عەرەفات..). ئەم ناوانە و زۆری تریشن، كە هەندێكیان نەك ئاشتیخواز نەبوون، بەڵكوو بەرپرسن لە كوشتاری خەڵكی بێ دیفاع یان لە سیاسەتی ئاپارتاید و هەڵاوێردنی ڕەگەزی، بەڵام دیارە پێدانی ئەو خەڵاتە بۆ دوایین هەنگاوی ئەم كەسانە بوە بۆ ئاشتی و ڕێككەوتن لەگەڵ نەیارەكانیان، بەڵام خەڵكانی ئازادیخواز و تێكۆشەری زۆریشیان تێدایە كە قوربانی زۆریان دا لە پێناو گەل و نیشتمان و ئازادی و دیموكراسی و لە بابەتی (ئان سان سوگی و ماندێلا)، كە بێ گومان مام جەلال و سیستانی ئەگەر لەمانەیان زۆرتر و زیاتر نەكردبێت، كەمتر نەبوە، بەڵام قەدەری عێراقییەكان و لەناویشیاندا كوردەكان وایە كە هێشتا فۆكەسی جیهان و لیژنەی دادوەری خەڵاتی نۆبڵی سوڵح باش نەچوەتە سەر كورد و عێراقییەكان، وەكوو چۆن لە ڕابردووشدا لە بواری ئەدەب، غەدریان لە یەشار كەمالی نووسەری كورد كرد لە توركیا. دڵنیام خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی زوو یان درەنگ دەدرێتە مام جەلال و سیستانی، بەڵام گرنگ ئەوەیە ئەو مافە سادە و ئەو ڕێزە گەورەیان لێ بگیرێت، هەست بكەن وەڵامی هەوڵ و خەبات و ئاشتی و قوربانییەكانیان وەرگرتوەتەوە. (3) سەرەنجام دەركەوت، عێراق، كوردستان، هەرێم و نە (ی.ن.ك) بێ مام جەلال، پڕە لە كەموكوڕی، غیابی ئەو ڕۆڵی هەیە لە سەرهەڵدانی قەیران و كاریگەریی خراپیشی كردەسەر ڕەوشی سیاسیی عێراق و هەڵكشانی كێرڤی نائارامی، توندوتیژی، تیرۆر و نائەمنی و ململانێی تایەفی شیعە و سوننە. رۆڵی مام جەلال لە عێراقی نوێدا، لەو كاتەوە دەستی پێ كرد كە ئەمریكییەكان (2003) ویستیان عێراق بڕووخێنن، پرسیان ״مام جەلال بە بۆچوونی تۆ ئێران دەخاڵەت ناكات لە عێراقدا...؟، یان نابێتە لەمپەر لە بەردەم سیناریۆكانی ئێمە و كارەكانمان لێ تێك بدات...؟״ مام جەلال لە وەڵامدا، سەفەرێكی تاران دەكات و ئەمریكی و ئێرانییەكان لەو دوودڵییە نەجات دەدات، ئێرانییەكان ڕازی دەكات كە ئەمریكا ببێتە دراوسێی تاران - كە بۆ ئەو كات پەیوەندیی واشنتۆن و تاران لە ئەوجی خراپیدا بوو، بەڵام دوا جار، مام، بەوە ئێرانییەكانی قەناعەت پێ كرد، كە ئایا لە ڕووخانی ڕژێمی ئەفغانستان ئێوە، قازانجتان نەكردوە؟ كە هێزە دۆستەكانی خۆتان، مەبەستی بورهانەدین ڕەبانی و قەلبەدیین حیكمەتیار بوو؟ ئێستا لە ئەفغانستان حاكمن و هەر ئەمریكاش پرۆسەكەی بەڕێوە برد. دوا جار مام پێیاندەڵێت: ״رووخانی سەدام و بەعس بۆ ئێوە، لە ئەفغانستان باشترە״، كە ئێرانییەكان دەڵێن چۆن؟ دەڵێت: ״هەموو هێزە سیاسییە شیعەكان، دۆستی خۆتانن، بەشێك لە سوننەكان و توركمانەكان و ئێمەی كوردیش هەر دۆستی نزیكی خۆتانین״، بەو شێوەیە ئێرانییەكان ڕازی دەبن، نەك دژی پرۆسەی ڕووخانی عێراق و سەدام نەبن، بەڵكوو هاوكاری و هەماهەنگی بكەن و بۆچوونەكانی مام جەلالیشیان لە دواییدا بۆ دەركەوت كە سەد دەر سەد ڕاستن، هەر بۆیە ئێرانییەكان و ئەمریكییەكان هەمیشە پشتیوانی سەرۆك كۆمار بوون و پێیان وابوو كە ڕێگای نەجاتی عێراقییەكانە و ڕۆڵی ئەو ڕێگرە لە هەڵگیرساندنی شەڕی تائیفی نێوان شیعە و سوننە، كە ئەو كات دەوڵەتی توركیا، دژایەتیی خۆی لەگەڵ ڕووخانی سەدام و عێراق نیشانداو هاوكاری ئەمریكای نەكرد. مام یەكەم سەرۆك كۆمار بوو لە مێژووی عێراقدا، وەكوو سێ پێكهاتە نەیدەڕوانییە عێراقییەكان، بۆی گرنگ نەبوو مامەڵە و ڕێزگرتن لە سەر بناغەی كوردبوون، شیعەبوون، سوننەبوون بێت، بەڵكوو لە سەر بنەمای ڕێزگرتن لە فۆرمی هیومانیزم و ڕێزگرتن لە ئیرادەی تاكەكان و فەراهەمكردنی ئازادییەكان و دیموكراسی و ڕێزگرتن لە مافەكانیان، سەیری عێراقی دەكرد. واتا لای مام، مامەڵەكردن لە سەر بنەمای ناسنامە، تائیفە، ئیتنیك، ڕەگەز، ڕەش و سپی نەبوو، هەر ئەوەشە عێراقییەكان، مام جەلالیان لە ڕەنگ و ڕەفتاری تەنها كوردبووندا نەدیوە. ئەوەش مانا و مەغزاكەی ئەوەیە سەرۆك، بە بێ ڕەفتار و مامەڵەی دیموكراسیانە و فەراهەمكردنی ئازادی ناتوانێت لای هەموو تاكەكانی ناو ئەو سیستمە بە یەك چاو سەیر بكرێت بە تایبەتیش لە عێراقدا كە لێوانلێوە لە شەڕ و كێشە و مێژوویی و ناكۆكییەكانی قوڵپدەدەن، بە تەنها فاكتەرێكی سادەی بەس بوو. هەر بۆیە تا سەردەمی وجودی مام لە بەغدا، بەر بەو ناكۆكی و تەقینەوانە گیرابوو كە ئێستا ڕوویان دا. بێ گومان ڕۆڵی مام جەلال لەگەڵ سیستانی تەواوكەری یەكتر بوون لە عێراقدا، ئەم وەكوو ڕابەر و كارێزمایەكی دیموكرات و ئازادیخواز، سیستانیش وەكوو مەرجەعیەت و پیاوێكی مەزهەبی و دینی كە هەمیشە دەستی بە ئاشتییەوە بوو كە نەكا لە ڕێگا دەربچێت و ببێتە ماڵوێرانی بۆ گەلانی عێراق. واتا مام و سیستانی لە عێراق، تەواوكەری یەكتربوون، هەر بۆیە ئێستا عێراقییەكان، كورد و وڵاتانی دراوسێش دەبێت بۆ ڕێزگرتن لەم خەبات و تێكۆشانەی ئەوان، كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی قەناعەت پێ بكەن، كە تاڵەبانی و سیستانی شایەنی وەرگرتنی خەڵاتی نۆبڵن بۆ ئاشتی. چۆن ئەم مافە دراوە بە شیمکۆن پێرێز و عەرەفات، لە سەر پرۆسەی ئاشتی و سوڵحی ئیسرائیل و فەڵەستینییەكان. چۆن درا بە دیكلێرك و ماندێلا لە ئەفریقای باشوور لە سەر كۆتاییهاتن بە سیستمی ئاپارتاید و هەڵاوێردی ڕەش و سپی. بەڵام مەسەلەیەكی گرنگ هەیە كە لە عێراقدا هەرگیز جارێكی تر دووبارە نابێتەوە، ئەوانیش نە دیكتاتۆریەتی سەدام حسێن و ڕژێمە ڕەفتار فاشیەكەی، نە دیموكراسییەكەی تاڵەبانی و ڕۆڵە گرنگ و مێژوویی و ئاشتیخوازانەكەی، ممكنی نییە هیچیان لە عێراقدا جارێكی تر دووبارە ببنەوە. (4) وەكوو زۆر جاری تر، لیژنەی دادوەری خەڵاتی نۆبڵ دوور لە چاوەڕوانی زۆربەی شارەزایان و پسپۆڕان، دابەشكردنی خەڵاتەكانی جۆرێك لە تەم و ناڕوونی پێوە دیارە. یان وەكوو زۆر جاری تری لیژنەكە بە لێكدانەوە و تێڕوانینی سیاسی و كاریگەریی سیاسەتی وڵاتانی زلهێز تۆمەتبار دەكرێت بۆ پێدانی خەڵاتەكە لە بابەتی ئەوەی ڕوویدا و خەڵاتەكەی دا بە دوو كەسی پاكستانی و هیندستانی. مەلالا یوسفزای، ڕكابەری چەندین ناوی دەكرد بۆ وەرگرتنی خەڵاتەكە، لەوانە (ئیدوارد سنودن، تشیلی مانینگ، پاپای ڤاتیكان، فلادیمێر پۆتین سەرۆكی ڕووسیا) و سەرئەنجام خەڵاتەكە بە نسیبی مەلالای پاكستانی بوو. مەلالا، ئەگەر چی چالاكوانێكی چالاكی بواری مافەكانی فێركردنە بە تایبەت بۆ ژنان، لە ساڵی (2012) لە لایەن بزووتنەوەی تاڵیبانەوە برینداركراو دواتر ڕەوانەی بەریتانیا كرا بۆ چارەسەر و دواتریش میدیاكانی خۆرئاوا زیاد لەپێویست مەلالایان گەورە كرد و وەكوو سیمبوڵێكی بێ وێنە بۆ دژایەتیی تاڵیبان بەرجەستەیان كرد، لە سەر ئاستی نەتەوە یەكگرتوەكان و سەرۆكی ئەمریكا و گەورە بەرپرسانی ئەورووپی پێشوازی لێ كراو بە ملیۆنان نووسخە كتێبی جۆراوجۆر بە زمانە زیندوەكانی جیهان لە سەر ژیانی چاپكرا. لە كاتێكدا مەلالا هێشتا زۆر گەنجەو تەمەنی (17) ساڵە، پێشتریش هیچ ئەفراندن و پەرجویەكی سەیر و سەمەرەی نەخوڵقاندبوو، بەڵام هەمیشە خۆرئاوا ئەم جۆرە سیاسەتانە بەكاردەهێنێت، كە بێ گومان بە مەبەستی سیاسی و لێكدانەوەی باكگراوندی سیاسی. لە پاڵ مەلالاشدا بە هاوبەشی خەڵاتەكە درا بە كایلاش ساكوارانی چالاكوانی مافی منداڵان، گوایە ناوبراو پارێزگاری لە تەقالید و سوننەتەكانی غاندی كردوە و بەكاریهێناوە. هەر كەس دیقەتی هەر دوو ناوەكە بدات، تابلۆیەكی پەردەپۆشكراوی سیاسی هەست پێ دەكات بۆ پێدانی خەڵاتەكە، بە واتایەكی تر پێدانی خەڵاتەكە مانا و مەغزا سیاسییەكەی ئەوەیە كە دراوەتە دوو كەسی هیندستانی و پاكستانی، كە ئەم دوو وڵاتە زیاتر لە (40) ساڵە لە شەڕ و ململانێی تونددان و تەنانەت چەندین جار شەڕ لە سنورەكانیان ڕووی داوە و بە هەزاران كەس بوونەتە قوربانی، هەمیشە ئەمریكا و خۆرئاوا مەترسی هەڵگیرساندنی جەنگێكی ئەتۆمی لە نێوانیاندا دەكەن، بە هۆی ئەوەی هەر دووكیان خاوەنی چەكی ناوەكین، بۆیە هەمیشە ئەو وڵاتانە دەیانەوێت دەستیان بەو دوو وڵاتەوە بێت و ئاگاداریان بن تا نیمچە كیشوەری هیندستان نەبێتە مەیدانی جەنگێكی گەورە. بە تایبەتی كە هەر دووكیان بە دۆستی ئەمریكا و خۆرئاوا دەناسرێن و لە ناوچەكەشدا سێ مەترسی گەورە هەن كە ڕۆڵی ئەوان دەتوانێت مەترسییەكان ئیحتوا بكات، ئەوانیش ئەفغانستان، ئێران، بزووتنەوەی تاڵیبان و قاعیدەیە. واتا دەكرێت بڵێین، بەم تێڕوانینانە خەڵاتەكە ڕەهەندێكی سیاسی هەیە، وەكوو چەندین خەڵاتی پێشووتر كە سەد دەر سەد ڕەهەندی سیاسی هەبوە، وەكوو پێدانی خەڵاتی نۆبڵ بۆ نێڵسۆن ماندێلاو فریدریك دیكلێرك لە 1993 لە باشووری ئەفریقا لە نێوان دوو كەسایەتی شۆڕشگێڕ و دیكتاتۆر. دلالیلاما لە تبت (1989)، میخائیل گۆرباچۆڤ لە سۆڤیەت (1990)، ئون سان سوكی لە بۆرما (1991) بە تایبەتتریش پێدانی خەڵاتی نۆبڵ، یاسر عەرەفات، ئیسحاق ڕابین، شیمۆن پێرێز لە فەڵەستین و ئیسرائیل (1994)، تەوا و خەڵاتێكی سیاسی بوو. شیرین عبادی (2003) لە گەرمەی ململانێی نێوان تاران و خۆرئاوا، باراك ئۆبامای سەرۆكی ئەمریكا (2009)، لیو شیار بوو لە چین (2010)، دواترینیشیان كایلاش ساتیارانی هیندستانی و مەلالا یوسفزای پاكستانی بۆ ساڵی (2014). بە تێڕوانین لەو ناوانەی سەرەوە، دەكرێت وا خوێندنەوە بە پێدانی ئەو خەڵاتە بكرێت كە زۆر جار ڕەهەندێكی سیاسی ڕۆڵی تێدا دەگێڕێت. ئەگەر نا ئایا لەیلا زانا شاییستەتر بوو بۆ خەڵاتی نۆبڵ یان مەلالا یوسفزای؟ لە كاتێكدا لەیلا زانا بەقەدەر هەموو تەمەنی مەلالا لە زینداندا بوە و ئەشكەنجەی كێشاوە بە دەست دەسەڵاتدارانی ئەنكەرە و چالاكوانێكی سیاسی و بەهێزی بواری سیاسی، كوردایەتی و ژنان بوە و هەڵسوڕاوێكی گەورەی ناوچەكەش بوە. مەبەستی سەرەكی نووسینەكەم، ئەوەیە كە پێشتریش وتبوم ئایا عەبدولڵا ئۆجالان ڕێبەری زیندانیكراوی پارتی كرێكاری كوردستان(PKK)  شاییستەی ئەم خەڵاتە نییە؟ لە زۆربەی ئەو ناوانەی لە سەرەوە هاتوون، بە تایبەتی لە مەلالا شاییستەتر نییە؟ لە كاتێكدا ئۆجالان هەموو ژیان و تەمەنی بۆ بەدیهێنانی مافەكانی گەلی كوردی چەوساوە و ژێردەستەتەرخان كردوە. هەموو ژیانی بەدیهێنانی دونیایەكی باشتر و خۆشگوزەرانیتر بوە بۆ ژنان، كوڕان، كچانی كوردستان و بەناچاری دەستی دایە خەباتێكی چەكداری سەپێنراو لە بەرامبەر ئەو مانیفێستە چەپەڵەی ئاتا تورك كە دەیوت كوردەكان توركی شاخەوین نەك مرۆڤ. ئۆجالان شاییستەی خەڵاتی نۆبڵە یان مەلالا كە (21) ساڵە لە زیندانێكی تاكەكەسیدایە، بە بەرچاوی لیژنەی دادوەر خەڵاتی نۆبڵ و ئەمریكا و ئەورووپا لە سەر چیش..؟ تەنها شۆڕش و خەبات و بەرگری لە گەلەكەی هەڵبژاردبوو، ئامادە نەبوو تەسلیمی سیاسەتە نەگریس و چەپەڵەكانی ئەمریكا و ئەورووپا بێت، بۆیە بە گەلەكۆمەكێی نێودەوڵەتی (ئەمریكی، ڕووسی، ئیسرائیلی، ئەڵمانیی، توركی، یۆنانی، سووری و كینیایی) وەكوو دیاری (1999) گرتیان و تەسلیمی بوڵند ئەجەویدی سەرۆك وەزیرانی توركیایان كردەوە. ئێستاش ئامادە نین خۆی لە زیندان ئازاد بكەن و ڕێكخراوەكەی لە لیستی تیرۆر دەركەن، كە لە شەڕەكانی ئەم چەند ساڵەی دوایی لە كۆبانێ دەركەوت، ئۆجالان و بزووتنەوەكەی توانای خوڵقاندنی چ موعجیزەیەكیان هەیە بەرامبەر گەورەترین گروپی تیرۆریستی داعش كە زۆربەی وڵاتانی ناوچەكەی هێناوەتە لەرزین و شڵەژان، بەڵام تەنها خوێندكارانی ئاپۆچی بوون كە شكستیان بەم گروپە هێناو بەناچاری ئەمریكاش بڕیاری پشتیوانیانی داوە. ئۆجالان سیمبولی ئازادیخوازی ڕێگای مرۆڤایەتییە یان مەلالا؟ ئۆجالان شاییستەی خەڵاتی نۆبڵە یان مەلالا؟  

                     ئاسۆ حاجی گرەویان دەکرد کابینەی مەسرور بارزانی تەواو ئەمنی و شاراوە بێ و کەرستەی مامەڵەکردنی لەگەڵ خەڵک ترس بێ،بەڵام تەواو پێچەوانە دەرچوو مەسرور بارزانی لە مێژویی سیاسی کوردستان و ناوچەکەدا کابینەیەکی روون و دیار لە شوشە کردە چوارچێوەی کارەکانی،بێگومان ئەوە مانای سەرکەوتنی تەواو و کارنەکردنی بێخەوش نیە بەڵکو مانایەکی نوێی حوکمڕانی و پەیوەندی نێوان خەڵک و حکومەتە،کە دەکرێ بە سەرەتای باشترکردنی ئەوەی کراوە و راست کردنەوەی ئەو خواریانەیە کە پێشتر بە راست کردنەوەیان رانەگەیشتوون. مانەوەی مەسرور بارزانی بۆ ماوەی زیاتر لە 10 کاتژمێر لە نێو پەڕلەمان و لە بەردەم پرسیار و لێپرسینەوەی پەڕلەمانتاران رەنگە شکاندنی ریکۆرد بێ لەلایەن سەرۆک وەزیرانێک لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا کە لە یەک دانیشتنی پەڕلەماندا وەڵامی زیاتر لە 400 پرسیار بداتەوە کە بەشێکی زۆری ئەو پرسیارانە وەک تەلە بوون و بەشێکی دیکەشیان بۆ شکاندن و دژایەتی کردنی سەرۆکی حکومەت و پێکهاتەی کابینەکەی بوو،بەڵام هەموو ئەوانە بە باشە و خێر بۆ حکومەت و سەرۆکەکەی شکایەوە چونکە وەک خۆی گوتی: لە ئێوە زیاتر سوورتر و گەرمترم لە روبەڕوبوونەوەی گەندەڵی و ریشەکێش کردنی. بە درێژایی ماوەی کارکردنی کابینەی نۆیەم وێڕای هەبوونی قەیرانی دارایی و چارەسەرنەبوونی گرفتەکانی نێوان هەولێر و بەغدا بەڵام خەڵک لە رووی دەروونیەوە زیاتر ئارامی و سەقامگیری پێوە دیارە و گەشبینترە لەوەی کە کێشەکان چارە دەکرێن و ژیان باشتر دەبێت چونکە هەست دەکەن ئیرادەیەکی بەهێز هەیە کە بۆ ئەو ئامانجە کار دەکا و تێدەکۆشێ،هەبوونی ئەو ئیرادەیەش هۆکارێکە بۆ گۆڕانی تێڕوانینی خەڵک بۆ حکومەت و دەسەڵات لە تێڕوانینێکی گوماناوی و ترس بۆ تێڕوانینێکی دڵنیایی و خۆشویستن،بە تایبەتیش کە بە هەوڵەکانی ئەو کابینەیە و سەرۆکەکەی ئاسۆیەکی گەش هەیە بۆ گەیشتن بە لێکتێگەیشتنی باش و کۆنکریتی لەگەڵ بەغدا لە چارەسەرکردنی گرفتی دارایی لەوەش گرنگتر لە چارەسەرکردنی کێشەی ناوچە کوردستانیە کێشە لەسەرەکان. ئەو کابینەیە شتێکی دیکەشی نیشاندا و خەریکە دەیسەلمێنێ کە کارنامەکەی و رێزبەندکردنی پرسەکان و کارەکان بە گوێرەی پیویستیان و پەیوەندیان بە ژیان و گوزەرانی خەڵک وەک پێوەر وەرگیراوە،چەند جیبەجێ بکرێن ئەوەندە روبەری گەندەڵی گچکەتر دەبێ و ئومێدی خەڵک گەورەتر دەبێ،رەنگە ئەو کەسانەی کە یەک موچەیان هەبووە و ژیانێکی ئاسایی دەگوزەرێنن هێشتا هەستیان بە کاریگەری جێبەجێکردنی یاسای چاکسازی نەکردبێ بەڵام ئەوانەی کە زیاتر لە موچەیەکیان وەرگرتووە دەزانن کە چەند مانگە ئەو یاساییە کلک و گوێی کردوون و ئەو ناهەقیەی بۆ نەهێشوون و لەگەڵ بەردەوام بوونی کارەکان بەو ئاراستەیە ئەو حکومەت لە جیاتی ناوەندێک دەسکەوت و مشەخۆری ئەوە دەگەڕێتەوە سەر ئەرکی راستەقینەی خۆی کە خزمەتکردن و پێشکەشکردنی باشتر و پاراستنی سەر و ماڵی هاوڵاتیانە.

مەریوان وریا قانع حکومەتی ھەرێم لە زاری نوێنەرەکەیەوە باس لەوەدەکات ڕۆژنامەنووسێکی ڕفێنراو لەناو ماڵ و منداڵی خۆیدا و بێسەروشوێنکراو لە ماوەی ڕبروودا ”دانی بەوەدا ناوە“ کە ”یارمەتی دارایی دەرەکیی“ وەرگرتوە بۆئەوەی لەڕێگای نووسین و قسەکردنەوە پشێوی لە ھەرێمدا بنێتەوە، حکومەتی ھەرێم ناشیرین بکات و قسەی نەشیاو بە بەرپرسان بڵێت، لە ئەنجامیشدا ئاسایشی ھەرێمەکە بخاتە مەترسییەوە. بۆ کەسێک کەمەکێک شارەزای شێوازی حوکمڕانیی ھەندێک لە سیستمە سیاسییە ھەرە ناشیرینەکانی سەدی بیست بێت مۆدێلی ئەم جۆرە شانۆگەرییە گەمژانەیە بە ئاسانی دەناسێتەوە. کەس ھێندەی ڕژێمەکەی ستالین لە دروستکردنی شانۆگەریی ساختەی ”دانپیانان“دا شارەزانەبوو، بەجۆرێک ئەنجامدانی ئەم شێوازە لە شانۆگەریی دانپیانان، یەکێکە لە تەکنیکە سەرەکییەکانی دیاردەی ستالینزیم لە سەدەی بیستەمدا، بەعسییەکانی سەردەمی دەسەڵاتدارێتی سەدام حوسەینیش شتێکیان لە ڕژێمەکەی ستالین گەڕابووەوە، وەک ستالین، سەدام ھاوڕێکانی دەگرت و بەر لە کوشتنیان ناچاری دانپیانانی ساختەی دەکردن، ئینجا بە ڤیدیۆ دانپیانانە ساختەکانی بەناو ڕیزەکانی حیزبەکەدا بڵاودەکردەوە.. زۆرێک لە ڕژێمە ستەمگەرەکانی تری دنیا بەم مەھزەلەی ”دانپیانان“ەدا تێپەڕیون و بەشێکبووە لە تەکنیکی ترساندن و بێدەنگکردنی کۆمەڵگا. ئەوەی مایەی پێکەنین و بەزەییە لەم شانۆگەرییە ناشیرین و گەمژەییانەی حکومەتی ھەرێمدا ئەوەیە تێکدانی ئاسایشی ھەرێمەکە بە قسەی ڕۆژنامەنووسێکەوە گرێئەدات لە دۆخێکدا ٩٥ لە سەدی دەزگا میدییایە جۆربەجۆرەکان، تەلەفیزیۆن و ڕادیۆ و کەناڵە ساتالایتەکان و ڕۆژنامەکان و سایتەکانی سەر ئینتەرنێت، موڵکی پارتە سیاسییەکان و لەناو پارتەکانیشدا موڵکی کەسە پارەدار و دەسەڵاتدارەکانی ناو ئەو پارتانەن. ئەم میدیایە ڕۆژانە درۆ و پڕوپاگەندەی ڕێکخراو بۆ ئەو کەسانە و پارت و ھاوپەیمنەکانیان دەکەن. کۆنترۆڵکردنی زۆرینەی ھەرەزۆری کەناڵە میدیاییەکان یەکێکە لە ئاکارە سەرەکییەکانی حوکمڕانیەکەی ھەرێم. ژمارەی دەنگە میدیاییە سەربەخۆکان بە پەنجەی دەستێک دەژمێردرێن، لەبەرامبەر ئەو لەشکرە گەورەیە لە ڕۆژنامەکار و دەزگای میدیایی ئاراستەکراودا. لە ھەمووی بێماناتر تۆمەتبارکردنی ئەو ڕۆژانەنووسەیە بەوەی کە وێنەی حکومەتی ھەرێم و بەرپرسەکانی ناشیرین دەکات، وەک ئەوەی حکومەتی ھەرێم و بەرپرسەکانی فریشتەبن و ھەموو دونیا سوێدن بەسەری ئەوان بخوات. ڕاپۆرت و ئۆرگانە نێودەوڵتیەکانی مافی مرۆڤ و ڕێکخراوەکانی چاودێریکردنی گەندەڵیی و ڕێکخراوەکانی بەرگریکردن لە ڕۆژنامەنووسان و ڕۆژنەمگەریی، ھەر ھەموویان حکومەتی ھەرێم وەک یەکێک لە ڕژێمە ناشیرینەکانی دونیا نیشانئەدەن. شێروان شێروانی سەرچاوەی دروستبوونی ناڕەزاییەکانی خەڵکی کوردستان نییە تا ێەو بەلاڕاێیاندا ببات، ئەو سەرچاوەی پشتکردنی خەڵکی کوردستان لە پارتە سیاسییەکان و لە حکومەتی ھەرێم نییە. بەرپرسانی کوردستان خۆیان و حکومەتەکەیان سەرچاوی ئەو ھەموو ناڕەزایەتیی و تووڕەبوونن کە ساڵ لە دوای ساڵە لە کوردستاندا کەڵەکەدەبێت، بەجۆرێک پردێک بۆ گفتوگۆ لەنێوان کۆمەڵگا و ئەو دەسەڵاتدارانەدا نەماوەتەوە. ئەم بەرپرسانە دەڵێی لەو وڵاتەدا ناژین کە حوکمڕانیی دەکەن. لە دواھەمین ھەڵبژاردندا نزیکەی ٧٠ لە سەدی خەڵکی کوردستان بایکۆتی ھەڵبژاردن و یارییە پڕ تەزویرەکەی ھەڵبژاردنی ھەرێمیان کرد. ئەم بەرپرسانە و حکومەتەکەیان، بە تایبەتی دوو ھێزە حوکمڕانکەی کوردستان، لە باشترین حاڵەتدا نوێنەرایەتی ٢٠ لە سەدی خەڵکی ئەم وڵاتە دەکەن و ٨٠ لە سەدەکەی تری وەک دز و جەردە و تاوانبار سەیریان دەکەن. بە کورتییەکەی، بڵاوکرنەوەی گومانلێکراوی دانپیانانی ناو ژورە تاریەکەکان دەرکەوتێکی تری ناشیرینبوونی سەرتاسەریی ئەم حوکمڕانییە سوڵتانییەیە.

  د.مەیادە نەجار سەردانی سەرۆكی حكوومەتی كوردستان مەسروور بارزانی رووداوێكی گرنگ مێژوویی بوو،چونكە كردنەوەی دەرگای دیالۆگ لەنێوان هەردوو دەستەلاتی جێبەجێكردن و دەستەلاتی یاسا دانانە کە هەوڵدانێک هەبوو یٔەو دوو دامەزاروە لە جیاتی تەواوکەری یەکتر بن یٔەوە لە یەکتر بکەونە سەنگەری دژایەتی و یەکتربڕن بن. بەم هەنگاوە مەسروور بارزانی نیشانی دا لە پێناوی رزگاربوون لە قەیرانەكان دەرگای حكومەت كراوەیە بۆ دروستكردنی هەماهەنگی لەگەل سەرجەم دامەزراوەكاندا، یٔەوەی دووپات كردەوە هەموو هەوڵەكان بۆ تپێەراندنی قۆناغە سەختەكان دەخاتەگەڕ، كابینەی نوێیەمی حكومەتی هەرێم بەخوێنی نوێ و هێزێكی دینامیكی تۆكمەوە و توانایەكی مرۆیی گەنجانە لەیەكەم رۆژی دامەزراندنیەوە توانی چەندین هەنگاوی گرنگی بنێتبە تایبەتی لە جێبەجێکردنی مادەکانی یاسای چاکسازی کە مەسرور بارزانی لە رۆژی یەکەمی دەستبەکاربوونیدا وەک ناونشانی پانی کارەکانی حكومەتەکەی هەڵی گرتووە.  بەر لەدامەزراندنی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم، كۆمەڵێك چەواشەكار و خۆفرۆش بریاریاندابوو بەهەموو توانەیەك هەولێ ناشیرین كردنی كابینەكە بدەن، هەولەكانیشیان لەم بوارەدا خستبۆوە گەڕ ،بەداخەوە بەشێك لەپەرلەمانتارانیش بۆ موزایەدەی سیاسی بەبێ ڕەچاوكردنی دۆخی هەرێم كەوتنە بڵاوكردنەوەی هەواڵی ناراست و یٔاماری خەیاڵی و چەواشەكردنی هاولاتیان پیلانگیری و دواتریش كۆكردنەوەی یٔێمزا بۆ پرساندی سەرۆكی حكومەت ، مەسرور بارزانی زۆر هێمنانە وەلامی پرسیاری 98 پەرلەمانتاری دایەوە بەیٔاشكرا پێی گوتن كەپێویست بەموزایەدە و هاشوهوشی راگەیاندن ناكات ، یٔەو خۆی سەردانی كردن و رێگەی پرسیاركردنی بۆ كردنەوە و دەرفەتی گومان و لێکدانەوەی جیاوازی نەهێشت. یٔەوەی بینیمان درێژترین دانیشتن لەمێژووی پەرلەمانی كوردستان تۆماركرا كەتەواوی لایەنە جیاوازەكان بەشداربوون، هەمووان مافی پرسیاركردنیان هەبووە، پرسیارەكانیش زۆر ورد و ناروون بوون، هەندێك لەپەرلەمانتاران پرسیاری مەحالیان دەكرد، دەیانویست لەلایەك وەك پالەوان لەنێو شاشەكەدا خۆیان نمایش بكەن، لەلایەكی تر بتوانن گرفت بۆ  سەرۆكی حكوومەتی كوردستان  مەسروور بارزانی دروست بكەن، بەڵام لە بەردەم لێزانی و پشوودرێژی و کاریزمای سەرۆکی حكومەتدا نە توانیان ببنە پاڵەوان و نە توانیان گرفت بۆ دانیشتنەکە دروست بکەن و وەک مەسرور بارزانی گوتی خەڵک یٔێمەیان دیووە و یٔێوەشیان دیوە،بۆیە یٔێمەیان کردۆتە جێگای متمانەی خۆیان و بەرپرسارێتی خاک و خەڵکیان بە یٔێمە سپاردووە. هەنگاوەكانی سەرۆکی حکومەت سەڵمێنەری یٔەو راستییەن یٔاماژەیەكی روونە بۆگۆرانكاری ریشەیی لەسیستەمی بەریوەبردن و هەنگاونان بۆ جێبەجێكردنی هەموو پرۆژە ستراتیژییەكان و پایەكانی دەوڵەتداری،  هەنگاوەكانی وەلامێكە بۆ ناحەزان و دوژمنانی كورد و كوردستان.

سەهین موفتی لە کورتە نووسینێکتدا، دوای ریز کردنی چەند وشەیەک لە بۆ هێور بوونەوەی دۆخی پەیوەندیی نێوان خۆت و لاهوری جەنگی، باس لە ئاراستەکردنی هەندێک پەیج و سۆشیال میدیا دەکەیت کە گوایا لێکدانەوەی چەوت بۆ وتەیەکت دەکەن کە بۆ یادی سێ ساڵەی کۆچی دوایی مامی رەوانشادت  نووسیبووەو دەیانەوێت  وا نیشانی بدەن بەریەككەوتن هەیە لەنێوان تۆو  لاهوری ئامۆزات، ئێ خۆ درۆیان نەکردووە؟  بۆ مەبەستی  ڕووبەڕووبوونەوەی  هەموو ئەوانەش کە رێگرن لەبەردەم جێبەجێکردنی ئەرک و پلانەکانتان لەناو حکومەت و پلان و ستراتیژەکانتان لەناو یەکێتی و حکومەتیشدا، ئەوا بێ شک دەبێت پێ لە جەرگی خۆت بنێیت و پێش هەموان رووبەڕووی ئامۆزاکەت ببیتەوە، چوونکێ هەمو هەوڵەکانی لاهور بۆ ئەوەیە ستراتیژو پلانی باشی حکومەتەکەتان هەرەس بهێنێت...! خاتوو شێری بەڕێز، کە هاوژینی جەنابتەو لە زۆر بۆنەدا بە ئاشکرا باسی کردووە، کە ئامۆزاکانی قوباد کێشەو بەربەستی زۆر بۆ چێدەکەن، تەنانەت فشاری زۆری دەخەنە سەر کە هیچ کارو بڕیارێکی باشی پێ نەدرێت لە سنوری سلێمانی و دەڤەرەکانی گەرمیان و راپەڕینیش...!  ئێستێ کێ خەیاڵی خاوە؟  بەبەرچاوتانەوەو بە ئاشکرا  قاچاخچێتی لە سەر سنوورەکانی زۆنی باڵادەستی ئێوە ئەنجامدەدرێت و ناتوانن رێگری لێ بکەن، ئەگەر ئەمە دەستی ئامۆزاکانتی تێدا نەبێت، کام بەرپرس و سەرکردەی حیزبەکەتان جورئەتی کاری قاچاغێتی ماوە؟ دەنا بە دوو رۆژ دەپێچرێتەوە. ئەوەنییە، ژمارەیەکی بەرچاو لە ئەندامانی ئەنجومەنی باڵای گشتی و بەرژەوەندی حیزبەکەتان هەڕەشەی دەستلەکارکێشانەوه دەکەن؟ ، ئەمە دەرخەری ئەو راستییەیە کە ئامۆزاکانت و بە دیاریکراوی لاهوری جەنگی، یەکێتییەکەتانی بەرەو حیزبێکی تاک بڕیاری بە مێزاجی خۆی بردووە، بۆیێشە پەیوەندییەکانی نێوانتان رووەو گرژی چووەو بە نووسینی پۆستێک لە لاپەڕەکەت، خەیاڵی خەڵکی بێ خاو ناکرێت.

كارۆخ خۆشناو  لەسەرەتای دەست بەکاربوونی (دۆناڵد تڕەمپ) وەک (45)مین سەرۆکی ئەمریکا، زۆرترین لێدوان و تویت و هەڵوێستی بەرامبەر بە کورد هەبووە، لێرەدا دەتوانین لێدوانەکانی تڕەمپ پۆڵین بکەین بۆ: 1- لێدوانە ئەرێنیەکانی تڕەمپ بەرامبەر بە کورد، دوو نمونە: یەکەم: چاوپێکەوتنی تڕەمپ لەگەڵ سەرۆکی هەرێم لە (کۆڕبەندی داڤۆس) و ستایشکردنی ڕۆڵی کورد بە گشتی لە شەڕی تێکشکاندنی داعش. دووەم: لێدوانی تڕەمپ لە (لوتکەی کۆبوونەوەی وڵاتانی ئەندام لە ناتۆ) کاتێک لە پرێس کۆنفڕانسێکدا گووتی "بە بروای من کورد گەلێکی مەزنن، جەنگاورەی ئازاو بە جەرگن لە زۆر بوار ھاوپەیمانی ئێمەن"  دەتوانم بڵێم بە دەیان جاری تر تڕەمپ بە شان و باڵی کوردی هەڵداوە لە ڕێگای لێدوان و تویت و هەڵوێستەکانیەوە، ئەم لێدوانانەی تڕەمپ بۆ ناساندنی دۆزی کورد لەسەر ئاستی ناوخۆ و دەرەوەی ئەمریکا زۆر گرنگ و پڕ بەهان، بە جۆرێک ئەگەر کورد بیەوێت لە ڕێگای کۆمپانیاکانی لۆبیکردنەوە ئەم کارە ئەنجام بدات، پیویستی بە ملیۆنان دۆلار دەبێت. 2- هەڵوێست و لێدوانە نەرێنیەکانی تڕەمپ، دوو نمونە: یەکەم: لە (9 ئۆکتۆبەری 2019) کاتێک تڕەمپ گڵۆپی سەوزی بۆ ئۆردوگان داگیرساند تاکو ڕۆژئاوا داگیر بکات. دووەم: لە (16ئۆکتۆبەری 2017) کاتێک تڕەمپ ڕێگایدا بە سوپای عێڕاق و حەشدی شەعبی هێرش بکەنە سەر کەرکوک و ناوچە دابڕێنراوەکان.  بەکورتی هەڵوێست و تویت و لێدوانەکانی (تڕەمپ) بەرامبەر بە کورد زۆر و بۆرن: 1- زۆرن چونکە تڕەمپ لە ناوهێنانی کورد ژمارەی پێوانەیی شکاندووە بە بەراورد بە (٤٤) سەرۆکەکەی پێش خۆی، واتە تڕەمپ بەتەنیا لە هەموو سەرۆکەکانی پێش خۆی زیاتر ناوی کوردی هێناوە، بە جۆرێک تەنها لە مانگی ئۆکتۆبەری ساڵی ڕابردوو (۲٤) جار ناوی کوردی هێنا. 2- بۆرن چونکە تڕەمپ لە هەندێک لێدوانیدا بە شێوازێک قسە دەکات وەک ئەوەی کە زانیاری دروستی لەسەر کورد پێ نەبێت، بۆ نموونە لە یەکێک لە لێدوانەکانیدا گلەیی لە کورد دەکات کە هاوکاری ئەمریکا و هاوپەیمانانی نەکردووە لە شەڕی (نۆرماندی) لە جەنگی جیهانی دووەم! دۆناڵد تڕەمپ کارەکتەرێکی بزنسمان و سەرۆکێکی (دژە باوە) بۆیە جیاوازە لە هەموو سەرۆکەکانی تری ئەمریکا، واتە تڕەمپ لە دەرەوەی حەوزی واشنتنەوە هاتووە، بۆیە دۆکترینی تڕەمپ بۆ سیاسەتکردن بریتیە لە پێودانگی (بەرژەوەندیە ئابوریەکان) بەڵام لە خولی یەکەمی سەرۆکایەتیکردنی ئەمریکادا (تڕەمپ) تەنها سەرۆک بووە کە زۆرترین ناڕۆشنی لە سیاسەتی دەرەوەیدا هەبووبێت، واتە سیاسیەتەکانی پێشبینی نەکراون (Unpredictable) لەگەڵ ئەوەشدا تڕەمپ خاوەنی شێوازێکی تازە و ناوازەی سیاسەتکردنە چونکە تاکە سەرۆکە کە (تویتەری) کردبێتە مینبەری بەڕێوەبردنی سیاسەتەکانی ناوخۆ و دەرەوە، بە جۆرێک ڕۆژی وا هەبووە تڕەمپ (17) تویتی کردووە! لە کۆتاییدا ئەگەر هەڵسەنگاندنێکی لۆژیکی و زانستی و ئەکادیمی (دوور لە سۆز) بۆ لێدوانەکانی تڕەمپ بکەین بەرامبەر کورد بەگشتی، دەبینین تڕەمپ جێگای ئومێدی کوردانی ڕۆژهەڵاتی کوردستانە چونکە سیاسەتی (ئەوپەڕی فشار)ی بەڕامبەر بە ئێران بەکار هێناوە، بەڵام جێگای نائومێدی باکور و ڕۆژئاوای کوردستانە چونکە (تڕەمپ دۆستی ئۆردوگانە) بەڵام سەڕەڕای هەموو (سەرنج و تێبینی و ڕەخنەیێک) تڕەمپ لە خولی یەکەمدا ژمارەی پێوانەیی تۆمارکردووە لە دەربڕینی لێدوان و هەڵوێستی ئەرێنی و نەرێنی بەرامبەر بە کورد، واتە دۆسیەی کورد لەسەردەمی تڕەمپدا دۆسیەیەکی زیندوو بووە، بۆیە دەتوانین بڵێین تڕەمپ لە ڕێگای تویت و لێدوانەکانیەوە خزمەتێکی زۆری بە ناساندنی دۆزی کورد کردووە، هەروەها هۆکارێکی گرنگ بووە تاکو ناوی کورد وەک (جەنگاوەری ئازا) ببێتە (ویردی سەر زمانی) ڕاگەیاندنەکانی ئەمریکا.

ئازاد جۆڵا  دوای ئەوەی  لە ساڵی ڕابردوودا  ڕۆژانەو  بەردەوام  شەقامەکانی  عێراق بەگشتی و بەغداد بە تایبەتی جمەی دەهات لە خۆپیشاندەران و بۆ ماوەی چەندین مانگ بەردەوام بوون و  مانەوەیان لەسەر شەقامەکان ،  یەکێک لە داواکانی خۆپشاندەران گۆڕینی ئەنجومەنی کۆمیسیاران و  هەموارکردنەوەی  یاسای هەڵبژاردنەکان بوو  ، بۆ ئەمەش ناکۆکی زۆر و قوڵ کەوتە نێوان لایەنەکان  بەتایبەت  لەسەر یاسای  هەڵبژاردنەکان و دیاری کردنی بازنەی هەڵبژاردنەکان ، ئەوەی کەوا  لەکۆتاییدا  ئەنجومەنی  نوێنەران  دەنگی لەسەردا بریتی بوو لە چارەسەرێکی مام ناوەند ، ئەویش بەشێوەیەک کەوا سێ  بۆچوونی جیاواز هەبوو لە لەنێوان  1 بازنەیی و 18 بازنەیی و 320 بازنەیی  دواجار لەسەر  83  بازنەیی ڕێککەوتن و  پەسندکرا ،   ئەوەی  کەوا  پەیوەستە  بە کوردەوە  لەم  شێوە بازنەیەدا  بەم  شێوەیە دەبێت  ٭  هەولێر 15 کورسی و  4  بازنە ٭  سلێمانی  18 کورسی و  5 بازنە ٭  دهۆک  11 کورسی و  3 بازنە بێ گومان لەم  یاسایەدا هەڵەبجە  وەک پارێزگا  ئەژمار نەکراوەو  وەکو پێشتر هەر لەسەر پارێزگای سلێمانی ئەژمارکراوە ، سەبارەت  بە ناوچە جێ ناکۆکەکان   ٭  نەینەوا  31  کورسی ٭  دیالە  14  کورسی ٭  کەرکوک 12 کورسی ٭  صلاح الدین 12 کورسی سەرجەم  ژمارەی ،کورسیەکانی  ئەم چوار پارێزگایە  ناکۆکی لەسەرە  59 کورسیە و لەگەڵ  5 کورسی کۆتا  دەکاتە  64 کورسی  و  بە  56  بازنەی هەڵبژاردن دیاری کراوە    ، لێرەدا  پێویستە  ئەم  ڕاستیە  بگوترێ  دیاری کردنی  بازنەی هەڵبژاردن  ئەرکی  ئەنجومەنی کۆمیسیارانە  نەک ئەنجومەنی نوێنەران ، هەر بۆیە ئەمە بۆتە  جێگای ناڕەزایی  بەشێک لە لایەنەکان و یاسا ناسان و ئەنجومەنی کۆمیسیارانیش ، لەم  یاسایەدا  ئەگەر  کورد  بەیەکگرتوویی و بەبەرنامەیەکی ورد و تۆکمەوە  بەشداری بکات  زیان ناکات ، بەڵکو ڕەنگە لە ناوچە دابڕێندراوەکان چەند کورسیەکیش  زیاد بکات ، لەڕووی دیموکراسیەوە   فرە بازنەیی  هەڵبژاردن دەبێتە هۆی ڕەنگدانەوەی  زیاتری ئیرادەی  دەنگدەر بۆ دیاریکرنی نوێنەری ڕاستەقینەی خۆی و پابەند بوونی نوێنەریش بەشێوەیەکی زیاتر و دیارتر بە دەنگدەرەکانی و  پێداگری لە سەر خواست و پێویستیەکانی خەڵکی  ناوچەکەی خۆی ، بەڵام  لە هەمانکاتیشدا  بازنەی بچوک  ڕەنگە  ئاسانتر لەلایەن هێزە باڵادەستەکانەوە  بەهۆکاری هەبوونی  بەپارەو هێز  کۆنتڕۆڵ بکرێت و هەیمەنەی خۆیان بسەپێنن بەسەر دەنگدەراندا ، هەر بۆیە  هەمان  ئەو هێزو لایەنانەی  لە ساڵی 2018 کۆگاکانی کۆمیسیۆن و سندوقی  دەنگدەرانیان سوتاند  هەر  ئەوانیشن  ئێستا  ئاڵا هەڵگری  فرەبازنەیی .....  

پەیكار عوسمان   - ئەگەر بیرکارییانە باسیکەین، کورد ڕێك ئەڵێ ی ژمارە دووە. دوو دابەشی دوویکە ئەکاتە یەك. کوردیش بەردەوام دابەشی دوو ئەبێت و کاتێکیش کە دابەشی دوو ئەبێت، نەتیجەکەشی هەر ئەکاتەوە یەك و ئەکاتەوە "خۆی". ئەو یەکەی کە جارێکیتر دابەشی دوو ئەبێتەوەو ئەم قەوانە هەر بەردەوام ئەبێت! فەرقی کوردو دوو ئەوەیە، کە دوو ئەبێ دابەشی دوویکەیت ئینجا ئەکاتە یەك، بەس کورد دابەشیشی نەکەیت، خۆی هەر دابەشی دوو ئەبێ و هەر ئەشکاتەوە خۆی و بەردەوام لە خۆیدایەو ناتوانێ خۆی تێپەڕێنێ. - جا بۆ ئەوەی نەتیجەکە بگۆڕێ، ئەبێ هاوکێشەکە بگۆڕێ و چیتر دابەشبوونەکە هەر بەسەر دوودا نەبێت، بەڵکو بەسەر ژمارەکانی تریشدابێت، لێرەشەوە ئیتر نەتیجەکە ژمارەیەکی نوێ بێت و هەمیشە هەر یەك و هەر خۆی نەبێت! ئاخر "فرەیی و جیاوازی" لە دوای دووەوە دەستپێئەکات. (یەك و دوو، لەگەڵ و دژ، یارو نەیار، ڕەشوسپی، فریشتەو شەیتان) تا ئێرا شتەکە جیاوازی نیەو هەر لێکچوونە. دوو نیەو هەر یەکە. لەڕاستیدا هەر بەناویش یەکە، ئەگینا لە ناوەڕۆكدا هیچە، چونکە ئەوێ خاڵی سفری جوڵەیەو ئیتر هەر لە شوێنی خۆتی! - ئێمەش هەمیشە لەو خاڵی سفرەداین، بۆیە هەر هەین و هەر نین. ئاخر ئێمە بە مانای مانەوە، فیعلەین هەین و خۆمان پاراستووە، بەڵام جگە لەمە هیچی ترمان نەکردووەو هێشتا هەر لەوێداین. ئێمە بە "بوونی ئاژەڵیی" هەین، یەعنی وەکچۆن ئاژەڵێك لەو جەنگەڵەو لەناو ئەو هەموو دڕندەیەدا، جۆرەکەی خۆی پاراستووەو هەیە. ئێمەی کوردیش لەناو ئەو هەموو وەحش و دڕندەیەدا، خۆمان پاراستووەو هێشتا هەین، بەڵام لەڕاستیدا لەمە زیاترنین و هێشتا بوونی مرۆییمان دەستی پێنەکردوە! ئاخر "بوونی مرۆیی"، ڕزگاربوونە لە کۆدی ژمارە دوو، ئەو دووەی کە وتمان، دووش نیەو یەکە، یەکیش نیەو سفرە. - ئەو خاڵی سفرەش خاڵی ڕقە. ڕقیش ئەو شتەیە، کە دێتە دەرەوە بەتاڵنابێتەوە، بەڵکو پڕئەبێتەوە. ڕق بە سەرفکردن کەم ناکات، بەڵکو زیاد ئەکات. کە نەشیەتە دەرەوە، ئینسانەکان ئەکات بە بۆمبی ڕق و ئیتر هەموو شتێك ئەکەنە دەرفەتی ئەوەی کە بەیەکتردا بتەقنەوە! - خراپترین شتی ڕق ئەوەیە کە خۆی دروستئەکاتەوە، کوردیش ئەوەتەی هەیە لەم دروستکردنەوەیەدایە، بۆیە هەر لە شوێنی خۆیەتی. هەر لە شوێنی خۆیەتی، چونکە ئەو پرۆسەیە چەقین دروستئەکات نەك جوڵە. یەعنی لەڕاستیدا، گەشەی مێژوو بەرهەمی ململانێ ی بۆچوون و دژەبۆچوون نیە، چونکە تا ئێرا هەر وەستانەو جوڵەیەك لە ئارادانیە. بەڵکو گەشەی مێژوو، بەرهەمی گفتوگۆی بۆچوونەکانە، چونکە جوڵە لە گفتوگۆوە دەستپێئەکات. - شەڕ وەستانەو بنبەستەو پەرتکەرە. گفتوگۆ جوڵەیەو کارلێكەو کۆکەرەوەیە. شەڕ هەر بە ناو دابەشبوونە، لەڕاستیداو لە ناوەڕۆکدا، لێدەرکردن و سڕینەوەیە. بەڵام گفتوگۆ دابەشبوونێکە، کە لە ناوەڕۆکدا زائیدو کۆکردنەوەیە. لەڕاستیدا من سەیرم لێدێ کورد دوژمنی هەیە، کورد دوژمنی ناوێ، چونکە خۆی لەگەڵ خۆیدا، هەمیشە لە دۆخی شەڕدایەو ناتوانێ گفتوگۆ لەگەڵ خۆی بکات! - وتمان دووەکە دوو نیەو یەکە، یەکەکەش یەك نیەو سفرە. مەبەستم ئەوەیە دووەکە خاڵی شەڕی جووتدژییە، کە لێرەدا هەردوو تەرەف لەوەدا "یەکن" و لێکچوون، کە هەریەك خۆی بە فریشتەو "ئەو" بە شەیتان ئەزانێ و ئەیەوێ بیسڕێتەوە. ئەمەش "خاڵی سفرە"و چەنێك بڕوات، هەر ئەکاتەوە ئەوێ و ناکاتە هیچ خاڵێکی تر. کوردیش هەر خەریکی ئەمەیە بۆیە هەر لە هیچ و لە شوێنی خۆیدایە. - سەیرکە ئێمە ڕۆژانە لەسەر هەر شتێك ئەبینە دوو بەش و بەرئەبینە یەکتر، چونکە دوانێتی و "کۆدی ژمارە دوو" عەقڵی داگیرکردوین و لەوێشدا گفتوگۆ دروستنابێ و ئەوێ خاڵی شەڕە، کۆبوونەوە دروستنابێ و خاڵی ترازانە، یەکترقبوڵکردن دروستنابێ و خاڵی یەکترسڕینەوەیە، کرانەوە دروستنابێ و خاڵی داخران و دەمارگیرییە، بیرکردنەوە دروستنابێ و خاڵی عوقدەیە، فرەیی و جیاوازی و پێکەوەژیان دروستنابێ و ئەوێ خاڵی شەڕی نەبڕاوەی لێکچووەکانە.. - ئێمە تا کۆدی دوو نەشکێنین و عەقڵمان نەدەین بە گێڕی سێ، لە خاڵی سفر ڕزگارمان نابێ و هەنگاوی یەکەم نانێین! کاتێ کە قسەی یەکەم و دووەم، هەر چەلەحانێ و تێکگیران و ڕق و جنێوبێت، ئیتر "فلیقل خیرا او لیصمت". یەعنی یان قسەکانی تر، یان بێدەنگی. - هیچ ڕێگایەکی ترمان نیە، جگە لەوەی کە چەلەحانێ تێپەڕێنین و دەستبکەین بە گفتوگۆ. گفتوگۆ بەرهەمدارەو لێرەدا یەك و دوو کارلێك ئەکەن و سێت ئەدەنێ. ئەسڵەن لێرەدا تۆ هەر لەبەردەم یەك و دوودا نیت و هەر لە سەرەتاوە سێ و چوارو ئەوانیتریش هەن و شتەکە کراوەیەو لە یەك و دوودا گیری نەخواردوە. بەڵام چەلەحانێ زڕو نەزۆکەو شتەکە دووڕیانێکی تەسکەو بنبەستە لە یەك و دووداو خیارێکی ترت نیە. یەك و دووەکەش وەکو کەڵەشێر بەرامبەر یەك ئەوەستن و هیچی تر. کاتێکیش کە بەرامبەر یەك ئەوەستن، ئەڵێ ی بەرامبەر ئاوێنە وەستاون، ئەونە لە یەك ئەچن! - گفتوگۆ بەرهەمدارە چونکە تەرەفەکان بە تەنیا لەبیرکردنەوەدان، لەگەڵ یەکیشا ئەکەونە بیرکردنەوەیەکی تری پێکەوەیی، یەعنی لەبری جارێك، دووجار لەناو عەقڵدان. بەڵام لە شەڕو چەلەحانێدا، تۆ لەگەڵ خۆتدا لە دەمارگیریدایت و لەگەڵ ئەویشدا لە شەڕدایت، شەڕو دەمارگیریش بیرکردنەوەی تیا نیەو ئیتر تۆ دووجار لە دەرەوەی عەقڵدایت. ئێمەش ڕێك لەمەی دووەمداین و لەڕاستیدا ئەوە دەقیق نیە کە بڵێین ئێمە لە دەرەوەی عەقڵداین، بەڵکو ڕاستترو دەقیقتر ئەوەیە کە ئێمە دووجار لە دەرەوەی عەقڵداین. دانیشن بەخێرو هەر بمێنن بۆ چەلەحانێ و تێکبەربوون.

بەشدار عوسمان ئەوانەی قوربانی دەستی دەسەڵاتی ستەمکارین لەهەمووان زیاتر دەرفەتی ئازادانەتریان بۆ ڕەخساوە بۆ ژیانی تایبەتیان، بەڵام ئەوە درک کردنە بە زوڵمی دەوروبەرەکەیان بۆیە رێگای بەرەنگارییان هەڵبژاردووە و دواجاریش لەو رێگایەدا بونەتە قوربانی .  ئەوانەی لەبەرامبەر ناعەدالەتی دەنگیان هەڵبڕیوە لەهەمووان زیاتر رەفاهیەت و خۆشبەختیان نیشاندراوە، بەڵام ئەوە ئازاری ویژدانیانە بەرامبەر بەرپرسیاریەتیەکی مێژووی و ئەخلاقی کۆمەڵگاکەیان، بۆیە لەهەموو خۆشگوزەرانیەک مەحروم بونە . ساویلکەییە، تا دوایین هەناسە لە ریزی ستەمکاران و گەندەڵگاران تێکۆشابیت، لەکاتی مەرگیشدا وەکو مرۆڤێک حیساب بکرێت کە قوربانی دەستی ئەو ستەمکارییە بێت ! کوورت بینیە لەپارەی دزراوی خەڵک و مناڵانی هەژار و کەمئەندام کۆشک و ڤێلات بەرزکردبێتەوە، لەکۆتاییدا وەکو خەباتکاری رێگای عەدالەت بناسێندرێت، نەزانییە رۆژانە دەیان گەنج و مامۆستا و مووچە خۆر لەسەر داوای مافەکانیان زریکەی هاواریان لە زیندان و کۆشکەکان بگاتە کەشکەڵانی فەلەک، کەسانێکیش لە شەوە سوورەکان بەردەوام بن لەگەڵ نەخشەکێشانی ئەو زیندانیە، لەولاشەوە بە زەروڕەتێک و پێویستیەک بزانرێن بۆ ئازادی و هەوڵبدرێت ئیحساسی خەڵکی بۆ بجوڵێندرێت ! (ئەگەر توانای ووتنی قسەی حەق لە خۆتدا نابینی، لانیکەم بۆ ئەو کەسانەی قسەی ناحەق دەکەن چەپڵە لێمەدە ..)غاندی وایووت . دەیان هەزار ژن بوونە قوربانی دەستی دەسەڵاتی خێڵەکی، تۆش لەپاڵیا خەریکی شەترەنج و دۆمینە بی، سەدان نووسەر و رۆژنامەنوس ئیهانە و سوکایەتیان پێدەکرێت و رۆژانە لەشەقامەکاندا لەلایەن شەلاتیەکانیەوە تێر شەقدەکرێن و گووللە نرا بەدەم و سینگیانەوە، مێشێک میوانت نەبێ ..!ئەوپەڕی بێ مەنتیقیە وەکو ئەو چالاکوانانە ناویان بهێنرێت کە ژیان و پلان و پرۆژەیان دەرکێشانی ئەو خەڵکە ستەمدەدەیە لەو فەلاکەتە، لەژێر ناوی چاوپۆشی لە ئایدۆلۆژیا هەوڵبدرێت رابردووی بسڕیتەوە، لەکاتێکدا خۆی تا دوا هەناسەی لەپێناوی ئایدۆلۆژیاکەی لەسەر هەڵوێستێک یان کارێکی رابردووەکەی خەڵکی ناشیرین و تاوانبارکرد و لەدادگای ویژدانی خۆییدا لەسێدارەشیدان . هەموو ئەوانەی ویژدانیان بەبەرژەوەندییەک فرۆشت، دەیان کارەسات و مالوێرانی ڕاینەچڵکاند و بێدەنگیان هەڵبژارد، بەهانەیان بۆ ئەو هەموو ناعەدالەتی و زەڵم و بەربەریە دادەتاشی، دەبێت مێژوویان لەگەڵ نەخشەدارێژەران و ئەنجامدەرانی ئەو وەزعیەتە بنوسرێتەوە، دواجار تۆ بەرپرسیار نیت لەوەی کە دەیڵێیت، بەرپرسیاریشی لەوەی دەبێت بیڵێت و نایڵێیت . هەر ئینسانێک ئەو رێگایەی گرتویەتیە بەر هەڵبژێردراوی خۆیەتی، بۆیە دەبێت مێژووەکەشی لەئەستۆ بگرێت، رۆژگارێک بۆقت بە بولبول بە خەڵک ناساندووە، چاوەڕێمەکە لەدوایی خۆت مریشکت بۆ بکەنە کەناری .  

زەبەنگ  بەهادین رۆژ لە دوای رۆژ بواری تەکنەلۆژی زۆر بە خێرای پەرە دەسێنێت و گەشە دەکات ، بەجۆریکی لێهاتوە زۆرینەی جومگەکانی ژیان بەستراوەتەوە بە تەکنەلۆژیاوە ، ئێستا تەکنەلۆژیا خۆی ویستی چۆن بێت بەو شێوەیە تاک و کۆمەڵگا ئاراستە دەکات . ئەوانەی کە لەپشت گەورەکردن  و فراوانکردنی ئەم زانستەن کەسانی ئاسای نین بە تایبەت ئەوانەی کار لە تۆرە کۆمەڵایەتییەکاندا دەکەن کۆمەڵێک پرۆگرامیان دیزاینکردوە وەک قومار وایە حەز دەکەی زاری داهاتو هەڵبدەیت تا بزانیت چیت بۆ دێت ، ئەوان زیرەکن لە هاککردنی مێشکی تاکەکاندا ، زۆر جار ئێمە وا دەزانین ئەوە ئێمەین تۆری کۆمەڵایەتیەکان بەکار دێنین وا دەزانین ئەوان بەرهەمن ، بەڵام شاراوەکەی ئەوەیە ئێمەین بەرهەمەکە و ئەو بەکارمان دێنێت . بە ووردی لە هەموو تۆرە کۆمەڵایەتییەکان بروانە بزانە چۆن راتدەکێشن بۆ ئەو شتەی تۆ حەزت لێیە چۆن گیرۆدەکەت دەکەن بە دەست ئامێرە ئەلکترۆنییەکان ، ئەوان ئەو شتەت بە شێوەیەک لا جوان دەکەن تا ئالودە دەبیت پێوەی ، تا دەگەیتە پلەیەک بشتەوێ لێی دورکەویتەوە ناتوانی یان مناڵەکەتی لێ دوربخەیتەوە ئەوەش ناتوانی بابەتەکە پەیوەندی بە ئیرادە و توانای کەسی نییە ئەو جادوگەرە ئەلکترۆنیانەی لە پشت ئەم تەکنەلۆژیایەوە کار دەکان هێندە ئاسان بە تۆ نابەزێنرێن ، بروانە لە رۆژگاری ئەمرۆدا هیچ مرۆڤێک نییە بە هۆی مۆبایلەوە بتوانێت لە یەک ساتدا هەر پێنچ هەستەکەی بەکاربێنێت ، هەموومان نیگەرانی مناڵەکانمانین بەڵام تازە لەوە رزگارمان نابێت جەنگێکە هەموومان تێیدا دۆراوین .  ئەم کارە چۆن دەکەن ؟ بە نمونە بەرنامەیەکی وەک سناب جات دروست دەکەن خوارزمییەک پرۆگرام دەکەن  تا بزانن تۆ چ شێوەیەکت دەوێت وێنەکەت دەخەنە سەر ویستی خۆت ئەو کاتەی لایکەکان بۆ دێت درۆیەکی گەورەیان بۆ دروستکردوی کە تازە ناتوانی لێی رابکەی دەبێت گیرۆدەی ئەو بەرنامەیە بیت تا هەمیشە بەو شێوەیە دەرکەویت کە ئالودەیت دەکات ، ئەوانەی لەپشتی ئەو شاشەی موبایلە کار دەکەن کەسانی مناڵ نی. ئەوانە جادوگەری تەکنەلۆژیین زۆر بە ووردی داتایان کۆکردۆتەوە پارەیەکی زۆر سەرف دەکەن تا مرۆڤ بناسن و ئەو کات ئەوان چۆنیان بوێت وا ئاراستەی دەکەن ، کێشەکە ئەوەیە ئەوان برەو ئەدەن بە شتە ساختەکان بە شتە خراپەکان زیاتر ئەوە دەخەنە بەر دەست و زیاتر بڵاوی دەکەنەوە ، دەکرێ بپرسین کێیە ئەو بابەتە بڵاو دەکاتەوە بۆ بڵاوی دەکاتەوە ؟ مرۆڤ بە خەسڵەتی خۆی بابەتی ئاسایی ناوێت شتێکی دەوێت نوێبێت و سەرنج راکێشێت و سەرکێشی  تێدا بێت ئەوانیش باش دەزانن چۆن ئەم بابەتە قەشەنگتر  بکەن تا تۆ ئالودەی بیت و هەنێک جار لاسایی بکەیتەوە .  سەیری دەور و بەرت بکە دەبینی جیهان بەرەو شێت بوون دەروات ، هەریەک لە ئێمە بەرپرسیارێی ئەخڵاقی هەیە بۆ باشکردنی ئەو شتانەی رۆژانە لەگڵیدا دەژین  بەڵام بۆ نایکەین ئایا ئەو جەنگەی کۆمەڵی کەسی کەم بەڵام لە پشت کۆمەڵێک ئامێری زۆرەروە هەیە هەمیشە سەرکەوتون یان ئێمەی دەرەقەتی ئامێرەکان نادەین ؟ هەموو ئەمانە بۆ ئەوە دەکەن تا تۆ بکرێیتە بەرهەم و کۆمپانیاکانی انترنیت و تەکنەلۆژیا پارەکان بکێشنەوە لەگەڵ ئەوەشدا گۆرانکاری دەکەن لە بیرکردنەوەی تۆدا لە داهاتوتا لە ویستەکان وەک رۆبۆتێک چۆنیان بوێت وا ئاراستەت دەکەن ئەمە بازارێکی نوێیە کە بازرگانی بە مرۆڤەوە دەکات ، کۆمپانیاکانی انترنیت و موبایلەکان دەگەرێن بزانن خەڵک چی دەوێت ئەوان لەوێوە مۆدێلێک دروست دەکەن کە سەرتاپای ژیانیان داگیر بکات دەگەرێن تا بزانن چی نیشانی تۆ بدەن تا خۆیان زیاتر پەیدا بکەن تەنانەت دەتوانن ووڵاتێک وێران بکەن لە رێگەی تۆری کۆمەڵایەتیەوە ، ئەمە داهاتوی هەموو نیشتیمان و نەتەوەکان دەخاتە مەترسییەوە کە بەبێ بەکار هێنانی چەک کوێیان بوێت  وێرانی دەکەن . ئەم بازرگانییە لە هەموو جیهان بڵاو بۆتەوە کەسیش ناتوانێت بەرنگاری ببێتەوە ، بەڵام لە کوردوستان وێرانتر و بێبەرنامەتر و خراپتر ، بیرکردنەوە لەوەی چۆن لەمە رزگار بیت قورسە بەڵام ئەوەندە دەتوانین کە کەمێک ووریای ئەم گەمە گەورەیە بین تا کەمتر زەرەر مەند ببین .   

فەرحان جەوهەر  میللەتێک بەشێکی خوێندەوارەکانی تا ئەو ئاستە جنێو فرۆشبن ، مرۆڤ تەنها ئەوەی بۆ دەمێنێتەوە و بڵێت : خودا رەحم بکات ، نەک هەر بە ئێمە ، بەڵکو بەنەوەی داهاتووش . دوایی بڵاو بوونەوەی هەواڵی مەرگی خانمە ژنی شاعیرو نووسەر مهاباد قەرەداغی لە راگەیاندنەکان و تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان ، ئیدی وەک ئەوەی هەواڵی مەرگی ترسناکترین بوونەوەری سەر ئەم زەمینە راگەیاندرابێت ، بە سەتان و بگرە هەزاران کۆمێنتی پڕجوێن بۆ مەرگی ئەو خانمە ژنە شاعیرو نووسەرو زیندانی سیاسییە نووسرابوون . کە هەر لە پێناوی ئەو جنێوفرۆشانەدا سەردەمێک  گەنجایەتی خۆی لە تێکۆشان و زیندان بردەسەر.  بەشێک لەو کۆمێنتانە بەناوی بەرگری بوون لە ئیسلام و دین ،  گوایە ئەو ژنە دژی دین بووە و داوای یەکسانی ژن و پیاوی کردووە ، هەندێک لە کۆمێنتەکانی تریش پەیوەندیان بە بەشداری ئەو بووە لە دەسەڵات ، ئەوەی من بەمەترسی دەبینم نەک لە ئێستادا ، بەڵکو لە داهاتووشدا ئەوهەڵە تێگەیشتەنە مەترسیدارەیە لە دین ، لەلایەن بەشێکی زۆری گەنجانی وڵاتەکەمان ، ئاخر ئێمە هەر لە منداڵییەوە وافێرکراوین کە دوایی مردنی کەسێک ، جگە لە رەحمەت بۆ نادردن و بەچاکە باس کردنی هیچ شتێکی خرابی لەبارەوە نەبێژین ، ئەگەر لە ژیانی خۆشیدا چەندە خراب بووبێت ، کە دەڵێم : ئێمە وا فێرکراوین مەبەستم هەموو ئەخلاقی کوردەواری وابووە ، هەر بەمنداڵی هەموو دایک و بابێکی کوردەواری منداڵەکانییان وا پەروەردە کردوونەو پێیان گووتونە : کە مرۆڤ دەمرێت شەیتان ئیدی دەستی لێ هەڵدەگرێت ، بۆیە نا بێت بەهیچ شێوەیەک بە خرابە باسی کەسی مردوو بکەن ، ئەمە ئەخلاقی دینی و کوردەواری بوو ، ئەی ئێستا گەنجەکانمان بۆچی دەست بەرداری ئەم ئەخلاقە و ئەم دینە جوانە بوون ؟ پێموایە ئەو تێگەیشتنە خرابەی ئەمڕۆ لە دین و نەمانی ئەو کوولتورە کوردەوارییە جوانەی خۆمان ، بەشێکی زۆری پەیوەندی بە پەروەردەی ئیسلامی سیاسی و حزبەکانیانەوە هەیە ، دەیانەوێت ئەم تێگەیشتنە دینیە کوردەوارییە لە ناو بەرن ، وەک چۆن لە ناویان بردووە ، راستە هەموو ئەوانەی ئەوجێنوانە دەدەن ئەندام و لایەنگری حزبە ئیسلامییەکان نیین ، بەڵام بەنائاگاییەوە بەشێکی زۆر گەنجەکانمان و ئەندامانی حیزبەکانی غەیرە ئیسلامیش کەوتونەتە ژێر هەژموونی ئەو دینە سیاسیەی لایەنە ئیسلامییەکان ، کە سەرچاوە سەرەکییەکەی ئیخوانی مسرو قەتەر و سەلەفییەکانی عەرەبستانی سعودیەن ،  ئەمە ئەخلاقی ئیسلامی سیاسییە ، خەڵکی غەیرە خۆیان بەکافرو زەندیق دەزانن و خۆیان زۆر پێ لە خەڵکی تر باشترو ئیسلام ترە ، لە کاتێکدا دینی راستەقینەو دوور لە سیاسەت شتێکی جیاوازترمان پێدەڵێت :  ئەویش ئەوەیە تەنها خودای مەزن دەزانێت کێ مان لە کێ باشترین و هەر زاتی ئەعلاش دەزانێت کێ دەچیتە بەهەشت یان دۆزەخ  ، ئەوانەی خۆیان پێ لە خەڵک باشترو موسڵمان ترەو بڕیار لەوەدەدەن چ کەسێک بەهەشتی و چ کەسێک دۆزەخییە ، ئەمانە لە هەموو کەسێک زیاترلای باری تەعالا ناخۆشەویستن .  میللەتانی تر هەرلە دەوروبەرمان نەک باسی ئەوروپا بکەین ،  چۆن رێز لە رەمزە رۆشنیرو نووسەرو هونەرمەندەکانیان دەگرن ، یەک رۆژ پێش مردنی خاتوون مهاباد قەرەداغی ، هونەرمەندی بەناوبانگی ئێرانی شەجەریان مرد ، کە تا ساتی نووسینی ئەو وتارەش نەنێژراوە ، سەیرکەن خەڵکی ئەو وڵاتە ئیسلامییەی کە موزیکی حەرامکردووە چ بۆ ئەو هونەرمەندەی خۆیان دەکەن ، بەهەزاران هەزار کەس بێ گوێدانە مەترسی ئەو پەتایە وەک رێزو پەرۆشی بۆ مەرگی شەجەریان کۆبوونەتەوە ، کەس ناپرسێ شەجەریان ئاینداربووە یا بێ ئاین ، پیاوی دەوڵەت بووە یا ئۆپۆزسیون ، لای ئەوان  گرنگ ئەو خزمەتەیە ‌کە بە هونەر و ناوبانگی میللەتەکەی کردووە ، دە سەیرکەن ئەوە لە پێش چاوتانە و دراوسێ تانن ، ئەرێ بەڕاست ئێمە تۆزیک بەسەرخۆماندا ناشکێینەوە ؟ لە بەیانییەوە تا درەنگانی شەو هەر خەریکی جوێندانین بەیەکتر و رۆژی دواتریش هەر ئەو کارە دووبارە دەکەینەوە ، لەگەڵ ئەوەشدا  دەزانین هیچ ئەنجامێکیشی نییە و نابێت ، کەسێکیش رۆژانە کارێکی بێ ئەنجام بکات و رۆژی دواتریش هەمان ئەو ئیشە دووبارە بکاتەوە لە شێت زیاتر هیچی تر نییە .

جەلال جەوهەر بەشی پێنجەم: بەشێوەیەكی گشتی بیروباوەڕی نەتەوە پەرستی لەناو عەرەبەكاندا بەهێزە، و لەناو دەسەڵاتدارانیشدا هەمیشە زەق بووە، گەر بۆ ڕازیكردنی شەقامیش بێت، چونكە سروشتی قەبیلە، عەشیرەت، خێڵ لەناو عەرەبدا وادەخوازێت. گەر سەرنج لە مێژووی سەدساڵی دەوڵەتی عێراق بدەین، دەسەڵاتدارانی عەرەب لەبەشی هەرەزۆری دەوڵەتانی عەرەبی، بەرێژەی جۆراو وجۆر وجیاواز كۆمەك و پشتگیری مادی، مەعنەوی، سیاسی و ئیعلامی و سەربازی عێراقیان كردووە، بۆ سەركوتكردنی كورد و جوڵانەوەكەی، لە شەڕوململانێی جوڵانەوەی سیاسی و چەكداری كورد لەگەڵ حكومەتەكانی عێراق. لە شەست و حەفتاو هەشتاكانی سەدەی ڕابردوودا، سوریا، ئوردن، جەزائر،... كۆمەكی مادی و مەعنەوی و سیاسی عێراقیان كرد، بۆ تێكشكاندنی جوڵانەوەی سیاسی و چەكداری كورد و هەرەس پێهێنانی جوڵانەوەكە. هەموو دەوڵەتانی عەرەبی، و هێزو لایەنە سیاسی و مەدەنیەكانیان، بێدەنگییان هەڵبژارد لە بەرامبەر رژێمەكانی عێراق لە سیاسەتی پاكتاو قڕكردنی كورد وتەعریبكردنی كوردستان، وپرسی بەكارهێنانی چەكی كیمیایی و بایولۆجی، وجێبەجێكردنی پرۆسەكانی ئەنفال لەساڵان شەست وحەفتا وھەشتاكانی سەدەی رابووردوو، لەدژی ژن و منداڵ و خەڵكی مەدەنی لە كوردستانی عێراق.  لەدوای داگیركردنی كوێت و پەلاماردانی عەرەبستانی سعودیە لەساڵی 1990، لەلایەن رژێمی بەعس- عێراق، گۆڕانكاری لە سیاسەتی بەشێك لە دەوڵەتانی عەرەبی ڕویدا، بەڵام دەمارگیری نەتەوە پەرستی لەناو عەرەبدا گۆڕانكاری ئەوتۆی بەسەردا نەهاتووە. لە پرسی ڕیفراندۆمیشدا لە 25/9/2017، هەموو دەوڵەتانی عەرەبی و هێزە سیاسی و مەدەنیەكان لەدژی ئەنجامدانی و ئەنجامەكەشی بوون. دەوڵەتی سوریا وەك نموونە* پێویستە سوریا وەك خۆی بناسین، چونكە: سوریا هاوسنورە و نزیكی (200كم) درێژی سنوری هەیە لەگەڵ كوردستانی عێراق، هەروەها بەشی ڕوژئاوای كوردستانی پێوە لكێندراوە بەپێی ڕیكەوتنی (فرانكلین- بوویت) نێوان بەریتانیاو فەڕەنسا لە ئەیلولی (1921ز) (یەك ساڵ دوای دروست بوونی دەوڵەتی سوریا)، و هەم لەبەرئەوەی سوریا هاوسنوری توركیا (814كم) و عێراقە (605كم)، كە بەشی باكور و باشوری كوردستانیان پێوەلكێندراوە، هەرسێ لاشیان(+ئێران) لە ڕابوردوو ولە ئێستاشدا یەك سیاسەتی هاوبەشیان هەیە لەسەر كورد، ئەویش لە قاڵبدانی كوردە لە چوارچێوەی سیاسەتی دەوڵەتی نەتەوەیی ومەزھەبی خۆیان. لەگەڵ دروستكردنی دەوڵەتی سوریا لە سایەی ئینتیدابی فەرەنسا لە ساڵی (1920ز). بیری نەتەوە پەرستیش لەناو عەرەبدا زیندوو بووە وپەرەی سەند، لە دوای ئەو كپكردن و سەركوتكردنە زۆرەوە لەلایەن دەوڵەتی عوسمانییەوە. لە دوای كشانەوەی فەرەنسا لە سوریا لە ساڵی (1946ز)، سوریا سەربەخۆی خۆیان ڕاگەیاند، و دواتریش ناوی دەوڵەتەكە دەگۆرن بۆ (كۆماری عەرەبی سوری). هاوكات كەوتنە دژایەتی كەسایەتی و بنەماڵە دیارەكانی كورد، وەك بنەماڵەی ئەیوبییەكان، و دورخستنەوەیان لە دامودەزگاكانی سەربازی و مەدەنی لە سوریا. ساڵی (1952ز)، بە بڕیارێكی حكومەت، كوردیان بێبەش كرد لە مافی خاوەندارێتی گشتی، وزەوی و زار بە تایبەت، بەپێی ئەو بڕیارە دەستیان بەسەر زەوی كوردەكاندا گرت، و دابەشیان كرد بەسەر عەرەبی هاوردە. بەعسیەكان لە كۆنگرەی (3)ی خۆیان لە ساڵی (1966ز)، حكومەتیان راسپارد، چاو بە موڵكایەتی ئەو زەویانەدا بخشێنێتەوە كە دەكەوێتە سەر سنوری نێوان سوریا و توركیا، بە درێژایی (350كم)و قولایی (10-15كم)، و بكرێت بە موڵكی دەوڵەت، كە هەرهەمووی موڵكی كورد وكلد وئاشوری وئەرمەنی بوو. بەعسییەكان جارێكی تریش لە كۆنگرەی قوتری خۆیاندا لە ئایاری ساڵی (1971ز)، جەختیان لەسەر جیبەجێكردنی تەهجیر و تەعریبی ئەو ناوچانە كردەوە. پرۆژەی (الحزام العربی، الحزام الاخضر) بۆ جێبەجێكردنی سیاسەتی تەهجیرو تەعریب، لە لایەن سەرۆك كۆماری سوریا (حافظ الاسد) دەركرا، و بەپێی ئەو پرۆژەیە بەسەدان هەزار عەرەبیان نیشتەجێ كرد لە سەدان گوندو ئۆردوگادا، لە بەرامبەریشدا سەدان هەزار كوردیان بێكارو بێ زەوی و برسی كرد، و بەناچاری ناوچەكەیان پێ چۆڵكردن. تەعریب لە ڕۆژئاوا هەموو جومگەكانی ژیانی گرتەوە، لە زمان، كەلتور، كۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیری... هەڵوێستی حكومەتی سوریا لە ناڕەزایەتی و شەڕەكانی دوای ساڵی (2011)ەوە تائەمڕۆ ، لە مەسەلەی كورد زۆر دوژمنكارانە بوو**. سوریا و جوڵانەوەی چەكداری لە كوردستانی عێراق هاوكات لەگەڵ جێبەجێكردنی سیاسەتی تەعریب و تەهجیر لە ساڵی (1975) لە حەسەكە، قامیشلۆ، سەریكانی و ناوچەكانی تری رۆژئاوا، حكومەتی بەعس لە سوریا كۆمەك و پشتگیری هەستانەوەی جوڵانەوەی چەكداری كوردی كرد لە كوردستانی عێراق، لە دژی رژێمی بەعس لە عێراق، نەك لە بەر خۆشەویستی  كورد، بەلكو بۆ ئامانجی حیزبی خۆیان بوو، هاوكاری بەعسیەكانی سوریا، بۆ جوڵانەوەی چەكداری لە باشور و باكور بۆ مەرامی سیاسی و تەكتیكی خۆیان بوو، بەڵام هەر ئەو حكومەت و حیزبە بوو لە دژی فیدراڵیەت لە كوردستانی عێراق وەستانەوە لە نەوەدەكانی سەدەی رابردوو. تەعریب و تەهجیری كورد لە ڕۆژئاوا ستراتیج و ئامانجی هەرە سەرەكی دەوڵەت و بەعسیەكانە لە سوریا، كۆمەك و یارمەتیشیان بۆ جوڵانەوەی چەكداریش لە پارچەكانی تری كوردستان تاكتیك و كاتیە، و بۆ ئامانجی سیاسی و حیزبی خۆیان بوو. ئەو دەوڵەتانەی كوردستانیان بەسەردا دابەش كراوە، تا ئەو شوێنە یارمەتی و هاوكاری كوردی پارچەكانی تر دەكەن (گەر بەرژەوەندیان بخوازێت)، كە مەترسی بۆ سەر ئەمنی قەومیان دروست نەكات. تێبینی* : ا- بۆ نوسینی ئەم بابەتە سودی زۆرمان وەرگرت لە "كورد و كوردستان، لە بەڵگەنامە نهێنیەكانی حكومەتی بەریتانیادا، بەرگی یەكەم/ كەمال مەزهەر" .  ب ـ ھەروەھا لە بابەتەكانی  ١ـ كرد سوریا لە https://ar.wikipedia.org/  ٢ـ الحزام العربی فی الجزیرە السوریە، د.ئازاد احمد علی لە www.rudaw.net

مەریوان وریا قانع   مەسرور بارزانی لە پەرلەمان ووتی: "ئێمە نیزامێکی سۆسیالیستی یان کۆمۆنۆێمیستیمان نیە تا گرنگی بە کەرتی گشتی بدەین". لە وەڵامی ئەم قسەیەدا دەکرێت لەو بەڕێزە بپرسین ئەی باشە ئێوە چ ”نیزام“ێکتان ھەیە؟ کام سیستمی ئابوریی و سیاسیتان ھەیە؟ من تەواو لەو باوەڕەدام نە مەسرور بارزانی، نە ئەو خێزان و بنەماڵە و گروپانەی ئەو نوێنەرایەتیان دەکات، لە خەمی وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارانەدا نین. ئەوان ئەسڵەن بەلایانەوە گرنگ نییە چ جۆرە ئابوریی و مۆدێلێکی سیاسیان ھەبێت، بە مەرجێک بەردەوام خۆیان گەمەکەری ژمارەیەکی ناو ئەو سیستمە و سودمەندیی ژمارە یەکی ئەو مۆدێلە، بن. بەڵام ھەندێک لە نەیارەکانی ئەوان، بەتایبەتی بڕێک لەوانەی خۆیان بە چەپ و ڕادیکال دەزانن، وەڵامی ئەم پرسیارانەیان بۆ ئەدەنەوە و پێیاندەڵێن: سیستمەکەتان ”کامپیتالیزم“ە، ”سەرمایەداریی“ە، ”کاپیتالیزمێکە لە خزمەتی چینی سەرمایەداراندا لە کوردستان“، ئەم ”کاپیتالیزم“ەش ”بە چەند تۆڕێکی یاسایی و نایاساییشەوە بە سەرمایەداریی جیھانییەوە، گرێدراوە“. بە بۆچوونی من ئەم جۆرە وەڵامە گشتگیر و ئەبستراکتە بە پرسیاری ئەوەی چ جۆرە سیستمێکی ئابوریی لەھەرێمدا دروستکراوە، وەڵامێکی تەواو ھەڵە و بێمانا و بێبنەمایە. ناونانی ئەوەی لە ھەرێمدا ھەیە بە ”کاپیتالیزم“ یان ”سەرمایەداریی“ کە خزمەت بە ”چینێک“ لە ”بۆرژوازیی“ و ”سەرمایەدار“ ی ”مشەخۆر“ دەکات، جگە لە ئینشانووسییەکی ئاسان و ئیستیقالەکردنێکی تەواو لە بیرکردنەوە، جگە لە خۆدزینەوە لە شیکردنەوەیەکی مێژوویی کۆنکریت بۆ ئەوەی لە ئارادایە، شتێکی دیکە نییە. ناونانی سیستمی ئابوریی لە ھەرێمدا بە ”سەرمایەداریی“ و گرێدانی دیاردەکانی ناویی بە ”سەرمایەدارییەوە“ ھەم تێنەگەیشتنێکی سەرسوڕھێنەرمان لە سەرمایەداریی و ھەم لەو جۆرە سیستمەش نیشانئەدات کە لە ھەرێمدا ئامادەیە. سەرمایەداریی سیستمێکی ئابوریی سیاسییە ناکرێت بۆ یەک فۆرم کورتبکرێتەوە و بەو شێوە گشتگیرە بەکاربھێنرێت، سەرمایەداریی فۆرم و شێوازی جیاواز و ھەمەجۆریی ھەیە. ھەر بۆ نموونە ئەو سەرمایەدارییەی لە سوید و نەرویج و دانیمارک ئامادەیە، ئەو سیستمە نییە کە لە سعودیە و ئێران و سوداندا ئامادەیە، ئەو کاپیتالیزمەی لە ھۆڵەندا و ئەڵمانیا و فەرەنسادا ھەیە، ئەوە نییە کە لە ئابووریە پڕ تاڵانییەکەی ھەرێمەکەی ئێمەدا ھەیە. قسەوتنی گشتییش بە کاپیتالیزم، ئەوەندەی دەچێتە قاڵبی جنێودانەوە، دەیەکی ئەوە ناچێتە قاڵبی شیکردنەوە و ڕاڤەکردنێکی نیمچە زانستیشەوەوە. ئەو فۆرمە لە سەرمایەداریی کە لە سوید و نەرویجدا ھەیە، بە سەدان ساڵ لەپێش ئەو ئابوریی تاڵانیی و جەردەیی و دزیی و کوشتن و بڕینەوەیە، کە لە ھەرێمەکەی ئێمەدا ھەیە. ئەو سەرمایەدارییە دەوڵەتییەی لە چیندا ھەیە، جیاوازە لەو ئابورییە خێزانیی و بنەماڵەییە سوڵتانییەی لە ھەرێمدا دروستکراوە، تەنانەت ئەو سەرمایەدارییەی لە شوێنێکی وەک میسر و مەغریب و تورکیادا ھەیە، جیاوازە لەو سەرمایەدارییە خێزانییە، حیزبییەی لە دونیای ئێەمەدا دروستکراوە. ئیشی ژمارە یەکی فیکر دوورکەوتنەیە لە گشتگیریی و دابەزینە بۆناو شیکرندەوەی بەرجەستەبوون و رەنگڕێژییە کۆنکریتەکانی ناو واقیع. ئەوەی لە کوردستاندا ھەیە و دروستکراوە، سەپاندنی لۆژیکی حوکمڕانییەکی جەردەیی و گەندەڵ و توندوتیژە، بەسەر کایەی ئابورییدا و کەڵەکەکردنی سەرمایە و ئاراستەکردنی سەرجەمی کایەی ئابورییە، بەپێی ئەو لۆژیکی حوکمڕانییە، کە لۆژیکێکی خێزانیی و بنەماڵەیی و سوڵتانییە. لێرەدا کایەی ئابوریی لەوەدەکەوێت کایەیەکی سەربەخۆ بێت، لەوەدەکەوێت لۆژیکی ناوەکیی خۆی ھەبێت، لەوەدەکەوێت میکانیزمی ئابورییانەی تایبەت ئاراستەی بکات، بەڵکو دەگۆڕدرێت بۆ شوێنی تەڕاتێنکردنی بکەرە سەرەکییەکانی سیستمە سوڵتانییەکە، بە ھاریکاریی کۆمەڵێک کۆمپنیا و دەوڵەتی ئیقلیمیی، کە بەدوای قازانجی خێرا و ڕاستەوخۆدان. ئامانجی ئەم گشتە تێکەڵە گەشە و پێشکەوتنی ئابووریی نییە، ئەوە نییە ئابورییەکی دروستبکەن ئەگەری ئەوەی تێدابێت بە لۆژیکی قازانجی زۆرینەی کۆمەڵگا کاربکات. ئەو نوخبە سوڵتانیەی دروستبووە لە خەمی ئەوەدایە سیستمێکی ئابوریی و سیاسی و سەربازیی دروستبکات کە پاراستن و زیاترکردنی ھێزو دەسەڵات و کەڵەکەکردنی زیاتر و خێرای سەرمایەی خۆی، بەھەر نرخێک بووە، مەیسەربکات. ئەوەی ھەیە. سیستمێکی ئابورییە لەباتی ئەوەی یاسا و بەھا و میکانیزمەکانی کارکردنی ئابوریی بەڕێوەیببات، ھێزی سیاسەتێکی گرێدراو بە ھێزی سەربازیی میلیشیایی و بە توانای پەکخستنی یاسا و توانای وێرانکردنی فۆرمە جیاوازەکانی ململانێ، ئاراستەیدەکات. کەڵەکەکردنی سەرمایە لەڕێگای ھێزەوە، لە ڕێگای تێکەڵکردنێکی پاسۆلۆژیانەی ھێزی سیاسیی و ھێزی سەربازیی و ھێزی ئەمنیی بە ئابوریی، ئەو ژێرخانەیە کە ئەم ئابورییە ترسناکەی لەسەر دروستبووە. کەڵەکەکردنی سەرمایەیە لەڕێگای تاڵانی ڕۆژانەی ئابورییەکەوە کە تەواو کۆنترۆڵ و ئاراستەکراوە. لە ڕاستیدا ئەوەی لە ھەرێمدا ھەیە ”بازای سەرمایەداریی“ ئازاد و نائازاد نییە، بەڵکو بازاڕێکی تەواو مۆنۆپۆڵکراو و خنکێنراوە، بەڕادەیەک لەوانەیە زەحمەتبێت بتوانین بازاڕێک بدۆزینەوە بەڕادەی ئەم بازاڕە لە ھەرێمدا مۆنۆپۆڵکراو و دەستەبەسەرداگیراو و بە زۆرمانا خنکێنراوبێت. بازاڕێک دابەشکراو بەسەر چەند گروپێکی بەناویەکداچوودا کە بە لۆژیکی کۆنترۆڵکردنی مافیاییانە کاردەکات، نەک بە لۆژیکی بازاڕ خۆی، لەھەر فۆرمێک لە فۆرمەکانیدا. سەرمایەداریی دیاردەیەکی پڕ ئاڵۆزیی و فرەفۆرمە، کورتناکرێتەوە بۆ یەک سیستمی ھاوشێوە و لێکچوی ڕێکخستنی ژیانی ئابوریی. لە چەندان شوێنی جیھاندا ئەوەی ناوی سەرمایەداریی لێنراوە فۆرمی جیاوازیی ڕێکخستنی بازاڕ، ڕۆڵی جیاوازی دەوڵەت لەناو ئابوریدا، پەیوەندیی جیاواز لە نێوان سیاسەت و ئابوریی، فۆرمی جیاوازیی دەستخستنە ناو بازاڕ و ڕێکخستن و ئاراستەکردنی بازاڕی، گرتۆتەخۆی. ئەوەی لە کوردستاندا ھەیە خراپترین و تۆقێنەرترین فۆرمی بازاڕە کە ھەیە و دروستکراوە. بازاڕێک لۆژیکی تاڵانکردنێکی ڕێکخراو و پارێزراو ئاراستەی دەکات و ئەوەشی دەیپارێزێت، ھێزە، ھێزی سەربازیی و ئەمنیی و میدیایی ڕووت. ئەوەشی ئەم گشتە ئاراستە دەکات چینێک لە سەرمایەدار و بۆرژوازیی نییە، بەڵکو کۆمەڵێک خێزان و بنەماڵە و گروپی سوڵتانی داخراوە، کە ھیچ یەکێکیان ھیچ چالاکییەکی بەرھەمھێنان و ھیچ کردەیەکی ئابوریی ماناداریان نییە، ئەوەی ھەیانە لەشکری حیزبیی و سوپای تایبەت و پارتی سیاسیی گوێڕایەڵ و قۆرخکراو و میدیای درۆزن و ئاراستەکراوە، کە وایان لێدەکات خاوەنی ئەو ئابوریی تاڵانییە بێیاسا و بێنۆرم و بێلێپرسینەوەیە بن لە ھەرێمدا سەروەرکراوە. ڕاستە ئەو سیستمەی مەسرور بارزانی و ھاوەڵەکانی دروستیانکردوە سۆسیالیزم و کۆمۆنیزم نییە، بەڵکو ئەو ئابورییە کە باسمانکرد.

مەحموود یاسین كوردی دواجار بارزانی لە نێوان خراپ و خراپتر خۆی بۆ خراپەكە یەكلاكردەوە، لە ساڵیادی كۆچی دوای مام جەلال پەیامێكی كورت و پوخت بۆ سەركردایەتی نوێی یەكێتی نارد، گوتی: پارتی و ماڵی بارزانی مامەڵەی فەرمی لەگەڵ دوو كوڕانی مام جەلال دەكەن. نامەكە روون و ئاشكرایە هەر لە سەرەتای نامەكە بە "برازا" دەستی پێكرد و بە "مامتان" كۆتایی هات، ئەم نامەیە سەرەتای قۆناغی رێككەوتنێكی ستراتیژی نوێیە لە نێوان ئەو دوو بنەماڵەیە، پێدەچێ‌ كاك مەسعود هەمان رۆڵی حەمایل خان دایكی رەحمەتی ببینێ‌ كاتێك بە ئامادەبوونی زۆربەی كوڕەكانی داوای لە بارزانی و تاڵەبانی كرد وەكو برا پشتیوانی یەكتر بكەن، كۆتایی بە ناكۆییەكان بهێنن ئەوەشی بە بیر 5 كوڕەكەی هێنابووە كە مام جەلال كوڕی شەشەمی مەلا مستەفایە. بە دیوێكی دیكە سەیری بكەین هەموو ئەو مەحزەرەوە و كۆبوونەوانەو رێكەوتنامەی لە سەر كاغەز نووسرا بوون لە نێوان پارتی و یەكێتی و ناویان لێنابوو رێككەوتنامەی ستراتیژی لە بنەما هیچ نەبوو بەڵكو رێككەوتنەكە زیاتر خێزانی و كۆمەڵایەتی نێوان بارزانی و تاڵەبانی بە چاودێری ژنێكی زێباری، كە دواتر شۆڕبووتەوە بۆ بابەتی سیاسی و پۆست و پلەو پارە هەربۆیەش لەگەڵ نەخۆشكەوتنی تاڵەبانی رێككەوتنەكە كێشەی كۆتایی پێهات. ئەو نامەی بارزانی بە چەندین قۆناغ تێپەڕیوە تا گەیشتووتە ئەو سیاغەیە چونكە لە چەندین كۆبوونەوە و دیدار گوتوویەتی كە بافل تاڵەبانی جێگای متمانە نییە هەر لە سەر ئەو بنەمایە ساڵێك دوای ریفراندۆم و رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر لە ئاهەنگی ساڵیادی سەربەخۆی ئەمریكا هەولێر ئامادە نەبوو چەند خولەكێك گوێی لێبگرێ‌ تەنانەت بانگیشی كردبوو جەنابی سەرۆك! كاك مەسعودیش تەنیا وەڵامەكەی ئەوە بوو سەركەوتووبی كوڕی خۆم!. لە دێرەكانی ئەو رستەیە نائۆمێدی و نیگەرانی قوڵی بارزانی لە عەرابەكانی 16ی ئۆكتۆبەر تێدەگەی، بەڵام دوای تێپەڕینی 3 ساڵ بە سەر ئەو برینەی سارێژنەكراوەی بارزانی و هەروەها ئیزافە بوونی برینی شكانی كاندیدەكەی لە كۆشكی سەلام، كاك مەسعود بە پەیامێك ئەوەی بۆ هەموو لایەك روونكردەوە كە بارزانی و پارتی كوڕانی مام جەلال بە میراتگری شەرعی و درێژەپێدەری رێبازی مام جەلال دەزانن نەك خەڵكی دیكە. بۆیە بە دەستهێنانی شەرعییەتی كۆنگرە لە لایەن لاهور شێخ جەنگی بەلای پارتییەوە جێگای قبوڵ كردن نییە هەر لە سەر ئەو بنەمایە پارتی ئیعتیراف بە بافڵ دەكات وەكو هاوسەرۆكی یەكێتی و میراتگری مام جەلال هەر لەگەڵ ئەوانیش مامەڵە دەكات هەر لەگەڵ ئەویش مەلەفەكانی شەراكەتی هاوبەش لە حكومەت و دۆسییەی نەوت و خالە سنوورییەكانی بەغداو زۆر دۆسییەی دیكە یەكلادەكاتەوە. ئەو پەیامەی بارزانی لە خۆشەویستی و متمانەی بافڵ تاڵەبانی بەڵكو لە رقی لاهور شێخ جەنگییە وەكو ئەو مەقولە بەناوبانگە هەیە لە (لیس حباً فی علی ولكن كرها فی معاویە). ئەمساڵ 16ی ئۆكتۆبەرێكی جیاوازە هاوڵاتی ژیر لەو یارییە تێدەگات بافڵ و لاهور جگە لەوەی ئامۆزان و هاوسەرۆكی یەك حیزبن هاوكات هەر دووكیان عەرابی 16ی ئۆكتۆبەر بوون، ئەگەر بە لای بارزانییەوە لە پشتەوە خەنجەریان لە پارتی دراوە ئەوا هەر دووكیان كردوویانە، بە پێچەوانەوە بافڵ تاڵەبانی لە رووی میدیا و گفتوگۆی تەلەفزیۆنی لە لاهور شێخ جەنگی حزووری هەبوو هەر لە سكای نیوزە و بگرە تا كەناڵی ئەفاق و عەهد قسەی لە سەر ئەو بابەتە دەكرد، بۆیە پێشبینی دەكەم دوای ئەو پەیامەی بارزانی ئەمساڵ لە یادی 16ی ئۆكتۆبەر پارتی لە میدیاكانی تەنیا باسی لاهور شێخ جەنگی دەكات و بافڵ لە لیستەكە دەردەهێنێ‌، چونكە ناكرێ‌ بارزانی لە پەیامەكانی بافڵ بە برازای خۆی وەسف بكات لە ئیعلامیش پارتی بە خائین!. رێبازی مام جەلال بووتە كراسەكەی عوسمان بیگومان پارتی كێشەی لەگەڵ رێبازی مام جەلال نییە بەڵام چ رێبازێك؟ رێبازێكی دوای رێككەوتنامەی واشتن و هەڕەشەی دەستلەكاركێشانەوە لە مەكتەبی سیاسی حیزبەكەی و ناردنی نامە بۆ بارزانی كە خانوێكی لە سەری رەش بداتێ‌، نەك ئەو رێبازەی تاڵەبانی لە 1964 نوێنەرایەتی دەكرد. بۆیە بارزانی بەر وونی دەڵێ‌ هیوادارم ئێوەش درێژە بە رێگای باوكتان بدەن، بە روونی ئامادەی پارتی بۆ رێككەوتن و ئیشكردن لەگەڵ بافڵ تاڵەبانی دەربرێ‌ و دەیەوێ‌ ئەو دۆخە دەروونییەی لەگەڵ كوڕەكانیش هەیە بیڕەوێنتەوە، بۆیە وەكو تەواوكەری پەیامەكەی بارزانی باوك بارزانی كوریش پەیامی نارد باسی شوێنكەوتووە راستەقینەكانی مام جەلالی دەكرد. بەلای پارتی لاهور شێخ جەنگی لە رێبازی مام جەلال لایداوە و شوێنكەتووی راستەقینە نییە. پارتی هەموو هەوڵێك دەدات بۆ جیاكردنەوەی بوخچەی هەر دوو هاوسەرۆك هەر ئەمەش بوتە كێشە بۆ لاهور شێخ جەنگی چونكە گەورەترین ئاستەنگی بەردەم ئەو ئیعتیراف و مامەڵەكردنی پارتییە، ئەگەرچی لە نێوخۆی یەكێتی و زۆنی سەوز لایەنگر و هێزی سەربازی و توانای مرۆی و ئابووری هەیە،  پارتی بۆ لاواز كردنی لاهور شێخ جەنگی لە بەردەم رایگشتی سیاسەتی پەرتبكە و زاڵ بكە پەیڕەو دەكات، تێگەیشت دەبێ‌ سەرەتا یەكێتی رادەستی بافڵ بكات لە سلێمانی لە هەولێریش مامەڵە لەگەڵ قوباد تاڵەبانی دەكات بەڵام قسەكە لێرەیە بنكەی جەماوەری یەكێتی كاتی خۆی ئەو سیاسەتەیان لە مام جەلال قبوڵ كردو روویان لە كاك نەوشیروان و گۆڕان كرد ئێستا لە بافڵ تاڵەبانی قبوڵی دەكەن؟