پشکۆ نەجمەدین مردن دێت، زۆرجاران پێش وادە و کاتی خۆی، بە پەلە و شڵەژاو، هەندەک جار، فریای پێڵاولەپێکردنیش ناکەوێت، پێخواس و ڕووتوقووت، گەڕەکەوگەڕەک، شەقامەوشەقام، کۆڵانەوکۆڵان، لەدوی ماڵی تۆ دەگەڕێ و ئاماژەیەک بە تۆ نادات، نووکەیەکت بۆ ناکات. مردن لەکوێوە دێت؟ لە دەروەی ڕووح و جەستەی خۆتەوە، شتێک بەنێوی مەرگ و مردن نییە! ئەو هاوزەمانی خولقاندنی ڕووحی تۆ، لە کۆڵانەکانی دڵ و خوێنبەرەکانی تۆدا، لە گەڕەکەکانی مێشک و ڕێسمان و شاڕیگاکانی جەستەی تۆدا، لەداییک بووە و هەر لەنێو تۆیشدا، فراژی دەبێت! ئەو لە دەرگا گەورەکەی دڵەوە، بەنێو پێچاوپێچەکانی شاخوێنبەردا، بە نیازی سەفەری بەسەرکردنەوەی  ماڵە بە تیشک داپۆشراوەکەی دونیاکەی تۆ، سەوڵ لێ دەدات.. من مردنم دیتووە! ئێوارەیەک بێ ئەوەی لە دەرگا بدات، بێ ئەوەی سڵاوێک بکات، هاتە ژووری تەنیاییی من و ڕێک لەپشتی سەرمەوە، بێ دەنگ و چرپە، ڕاوەستا... من لە سەرەتای وەژوورکەوتنییەوە، نەمدیتبوو، وەلێ هەستم پێ کردبوو. ئاخر من مژووڵ و سەرقاڵ بووم... من خەریکی خوێندنەوە و وەرگێڕانی کتێبێک بووم، کتێبێکی بە زمانی سوێدی نووسراو کە بیست و پێنج چیرۆکی کوردی و پیشەکییەکی درێژی لەمەڕ مێژووی هونەری چیرۆک لە کن کوردان، لەخۆ گرتبوو! ئێستا هەشت ساڵان تێپەڕیوە و کتێبەکەشم لە کن نەماوە، ئیدی نازانم و بیریشم نەماوە کە ناوی چیرۆک و چیرۆکنووسەکان چی و کێ بون! بەڵام دەزانم کە لێکۆڵینەوەیەک، لەمەڕ مێژووی چیرۆکی کوردی، کە کرابوویە پێشەکیی کتێبەکە، فەرهاد شاکەلی نووسیبووی و هەر ئەویش کتێبەکەی بەدیاری، بە من دابوو. ئەو هات و دەستێکی لەسەر شانم دانا. من ئاوڕێکم لێ دایەوە. ئەو بوو، تەواو خۆی بوو، دەستی بەرز کردەوە، دەستێکی ئێجگار درێژ، وابزانم لە میچی ژوورەکەشی تێپەڕاندبوو و بە نیوەی قووڵاییی ئاسمان گەیشتبوو! من پێم وا بوو گاڵتەم لەگەڵ دەکات و هەر دەیەوێت بمترسێنێ.... لەگەڵ زرمەی دەستی ئەودا، خوێن لە چاوانمەوە بڵاچەی دا! بەئاگا هەتمەوە. لە دەمژمێرم ڕوانی، دەمی نزیکەی دووی بەیانی بوو، دەستم بۆ تەلەفونەکەم گێڕا و یەکەم ژمارەی سەر شاشەی تەلەفوونەکم لێدا... دەنگ نەبوو، داخرا بوو، بەردەست نەبوو، نازانم. ژمارەیەکی دیکە...هەلەو.. هەلەو.. بەم بەیانییە؟ فریام کەون، تەنیا و بریندارم، لەگەڵ مردن بەشەڕ هاتین... من لە هۆش خۆم چوومەوە... لەسەر تەختێکی نەخۆشخانەی سلێمانی بەئاگا هاتمەوە...

سەرتیپ جەوهەر - پارتی نەكەسێكی بڕیاربەدەستی ناردووەو نە لەبەغدا هاوكاری وەفدەكە دەكات - كازمی دەچێتە توركیاو وەفدەكەی هەرێم بەجێدەهێڵێت - فوئاد حوسێن لەسەفەرەو گرنگی بەهاتنی وەفدی هەرێم نادات ئەگەرەكانی رێككەوتنی هەرێم‌و بەغدا رۆژ دوای رۆژ كەمتر دەبێتەوە. پێدەچێت بەغدا بەهیچ شێوەیەك نەیەوێت پارە بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت، بۆیە مەرجی (بێچارەسەر) دادەنێت‌و سەرەنجام دۆخی هەرێم ئاڵۆزتر دەبیت. بۆیە دەبینین گرنگیدان بە وەفدەكە كەمیكردووەو هەڵمەتێكی ئیعلامیش لەدژی هەرێم و وەفدەكە لەبەغدا دەستی پێكردووە. بریارە سبەی مستەفا كازمیی سەرۆك وەزیران عیراق بەسەردان بچێتە توركیا. لەگەڵ خۆیشی ژمارەیەك لێپرسراوی پەیوەندیدار بە پرسی نەوت و ئابوریی دەبات كە پەیوەندیدارن بەگفتوگۆی نێوان هەرێم و بەغدا. لەو سەفەرەیدا كازمیی ژمارەیەك دۆسیەو پرس گفتوگۆ دەكات دیارترینیان پرسی ئابوریی و نەوت دەبێت لەنێوان توركیا و عیراق. هەروەك بەدڵنیاییەوە یەكێك لەدۆسیەكانی نێوانیان نەوتی هەرێمی كوردستان دەبیت.  سەردانی كازمی لەئێستادا بۆ توركیا بەجێهێشتنی وەفدی هەرێمە لەبەغدا، ئەمەش وادەكات ئەو تێگەیشتنە دروست ببێت كە كازمیی گرنگی بەرێككەوتنی نێوان هەرێم و بەغدا نادات و بەشێك لەو لێپرسراوانە لەگەڵ خۆی دەبات كە پێویست بوو بەردەوام بن لەگفتوگۆی نێوان هەرێم و بەغدا. ماوەی هەفتەیەكە وەفدی هەرێم لەبەغدایە بۆ رێككەوتن، كەچی بەپێی زانیارییەكان جێگری سەرۆك وەزیرانی عیراق (فوئاد حوسێن) لەدەرەوەی عیراقە. ئەمە لەكاتێكدا دەبوو لەبەغدا بێت و وەك جێگری سەرۆك وەزیران هەوڵی رێككەوتنی نێوان هەرێم و بەغدای بدابوایەو هاوكاری وەفدەكە بوایە. بەپێی زانیارییەكان تائێستا وەفدی هەرێم دیداریان نەبووە لەگەڵ فوئاد حوسێن!! پرسیار ئەوەیە، پارتی هەم بۆخۆی كەسێكی كاربەدەستی خۆی لەگەڵ وەفدی هەرێم رەوانەی بەغدا نەكردووە جگە لەدوو كەس ئەوانیش تەنها ئەركیان تەلەفۆنكردنە بۆ هەولێر، هاوكات لەبەغداش هیچ گرنگی بە هاتنی وەفدی هەرێم نەداوەو بگرە جێگری سەرۆك وەزیران كە لەپارتییە، وەك ئەوەی كورد نەبێت گرنگی بەرێككەوتنەكە نەداوە!! سەرباری ئەو خوێندنەوەی سەرەوە، هاوكات بەغدا لەیەككاتدا داوای رادەستكردنی نەوتی لەهەرێم كردووە نەك نرخی نەوت، لەگەڵ ئەوەشدا دەستیكردووە بەدابەزاندنی نرخی دیناری عیراقی! عیراق زیرەكانە ئەم هەنگاوانەی ناوە. لەمە وادەكات پرسی نەوت تەسلیمكردنی نەوتی هەرێم كێشەی تێبكەوێت، چونكە ئەگەر وابڕوات و نرخی نەوت گرانتر بێت ئەوا هەرێم زەرەر دەكات لەتەسلیمكردنی نەوت و ناشتوانێت موچەی تەواوەتی بۆ فەرمانبەرانی دابین بكات. سەرەنجام دەگەینە ئەو بڕوایەی كە سەرباری هەوڵی هەرێم بەرازیبوون بە مەرجەكانی بەغدا، بەڵام گرێبەستەكانی نەوتی هەرێم و مەرجەكانی بەغدا بەیەكەوە وادەكات رێككەوتنی نێوان هەردوولا زۆر زەحمەتر ببێت. بەغدا مەرجەكانی زۆر زیادكردووەو پێناچێت رێككەوتن ئاسان بێت.

پشكۆ حمەفرج چەند رۆژێكە شەقامەكانی پاریس غەرقی بۆنی دوكەڵ‌و ئاگرو شەڕی نێوان پیاوانی دەسەڵات خەڵكانی ناڕازی بوە، لەبەر سێ هۆكاری سەرەكی‌و سەدان هۆكاری لاوەكی. یەكەم:  ناردنی پرۆژە قانونی (ئاسایشی گشتگیر) لەلایەن حیزبی فەرمانڕەواوە بۆ پەرلەمان، ناوەڕۆكی پرۆژەكە بۆ رێگرییە لەئازادی كەسی‌و پاراستنی كارمەندەكانی پۆلیس! ماددەی 24ی قانونەكە، كە هۆكاری گەورەی تەقینەوەی ناڕەزاییەكانی خەڵكی فەرەنسایە، رێگری ئەكات لە وێنەگرتنی كارمەندانی دەزگا ئەمنییەكان لەكاتی ئەركداو ئەگەر هەر كەسێك وێنەیەكی نەشیاو بەمەبەستی زیانگەیاندن بەكارمەندانی پۆلیس لە تۆرە كۆمەڵاتییەكان بڵاوبكاتەوە، ئەوا توشی سزای بەندكردن بۆ ماوەی ساڵێك‌و سزای پێبژاردنی 54 هەزار ئیرۆ دەبێت!  دوەم: هاوكات لەگەڵ ناڕەزاییەكانی ئێستای فەرنسادا بڵاوبونەوەی ڤیدیۆی كامێراكانی چاودێری كە سێ كارمەندی پۆلیس ئازاری دەرهێنەرێكی میوزیكی بەرەگەز ئەفریقی دەدەن‌و پێش بڵاوبونەوەی ڤیدیۆكە پۆلیس راپۆرتێكی هەڵبەستراوی درۆیان لەسەر روداوەكە بڵاوكردبوەوە! هۆكارێكی دیكەی پشێوییەكانی ئێستای فەرەنسایە. سێیەم: هۆكاری سێیەمی ناڕەزاییەكانی پاریس هەڵكوتانەسەر خێمەی چەند كەسێك بوو كە داوای مافی پەنابەرێتی دەكەن لە مەیدانی كۆمار لە پاریس، لەگەڵ ئازاردانی داواكارانی مافی پەنابەری‌و رۆژنامەنوسەكان لەلایەن پۆلیسی پاریسەوە. هەرچەند حكومەت‌و حیزبی فەرمانڕەوا هەوڵی هێوركردنەوەی باردۆخە شێواوەكە دەدەن‌و بەڵێنی گۆڕین‌و هەمواری مادەی 24یان داوە، بەڵام شەقامی ئاگرگرتو جگە لە رەتكردنەوەی تەواوەتی قانونەكەو سزادانی پێشێلكەرانی مافی خەڵك، بەكەمتر رازی نابن! ئەم كورتە باسە سەرەقەڵەمی باسێكی دورودرێژی چیرۆكی ئەو ناڕەزایی‌و شەپۆلە گەورانەی توندوتیژی‌و رەتكردنەوەی هەڵسوەكەوتە نامرۆڤانەكانی پۆلیس‌و دەسەڵاتە لەپاریس‌و وڵاتانی ئەوروپاو ئەمریكا، كە بەخوێندنەوەی چاودێرانی بارودۆخی وڵاتانی ئەوروپاو ئەمریكا لەگەڵ زیادبونی كێشەكانی ژیانی خەڵك‌و گەورەبونی كێشە كۆمەڵاتی‌و ئابورییەكان، چەند ساڵی داهاتو ساڵانی قورس‌و پڕكێشەو ناڕەزایەتی گەورە دەبن بۆ فەرمانڕەواكانی وڵاتانی پێشكەوتو و جیهان بەگشتی! ئەم كێشەو ناڕەزایەتییە گەورانەی كە بەرۆكی وڵاتێكی وەك فەرەنساو وڵاتانی دیكەی ئەوروپاو ئەمریكای گرتوە، ژانی لەدایكبونی سەردەمێكی نوێی روبەڕوبونەوەیە لەگەڵ شكستی حكومەتەكان‌و سیستەمی دڕاندانەی سەرمایەداری، كە ژیانی بەشی زۆری هاوڵاتیانی وڵاتانی پێشكەتو و پیشەسازی هاڕیوەو رۆژ بەڕۆژ چینی ناوەڕاست زیاتر بەرەو لەناوچون راپێج دەكات‌و سەرمایەدارەكان سەرمایەكەیان قەبەترو ژمارەی زیاتری خەڵك بەرە ژیانی هەژاری‌و كولەمەرگی‌و لانی كەمی بژی‌و مەمرە راپێچ دەكات. سەرەڕای بەردەوامی ژیانی ئاسایی‌و كەرتی گشتی‌و كەرتی تایبەت بەهەمو كێشەو كەموكورتیەكانیانەوە لەوڵاتانی ئەوروپا، كە مایەیی بەراورد نیە لەگەڵ كوردستان، بەڵام هەرگیز خەڵك ئامادەنیە دەستبەرداری ئازادییە كەسیی‌و مافەكانی ببێت! رەنگە فەرامۆشكردن‌و خەفەكردنی ژیان‌و ئازادییەكانی خەڵك لە وڵاتێكەوە بۆ وڵاتێكی تر جیاوازبێت، بەڵام بۆ هەمیشە ژیان لەسەر ئەم سیستمەی ئێستا كە سیستمی چەوساندنەوەی مرۆڤە لەلایەن سیستم‌و حكومەتەكانەوە بۆماوەی درێژ، توانای بەردەوامبونی نیەو نابێت! ئەم كورتە نوسینە بۆ ئەوەیە هەركەس ئەم نوسینەی خوێندوە لەگوگڵ یان یوتیوب گەڕانێك بكات بۆ روداوەكانی ئێستای فەرەنساو بزانێت خەڵكی ناڕازی چ ئاگرێكی لەدڵی فەرەنسای دایكی شارستانیەت‌و خاوەنی شۆڕش‌و رێنیسانس كردوەتەوە! بۆئەوەی بزانێت چ زیانێكیان داوە لەژیان‌و ئابوری فەرەنسا! ئەبێت ئەو نوزە نوزەش كە پیاوانی دەسەڵات لە كوردستان دەیكەن‌و  باسی تێكدان‌و ئاژاوەگێڕی‌و پاراستنی ماڵی گشتی دەكەن شەرمەزار بكرێت، سەدان‌و هەزاران نمونەی وەك پاریس هەیە بۆئەوەی بدرێتەوە بەناوچاوی دەربارە بەرمل شۆڕەكانی دەسەڵات‌و حیزبی كوردیدا!  ئەگەر نوبڵی شكست هەبوایە بێگومان ئەوە دەسەڵاتی كوردی یەكێك دەبو لە كاندیدە بەهێزەكانی وەرگرتنی ئەو خەڵاتە! لەبری وازهێنان‌و داوای لێبوردنكردن لەو هەمو شكست‌و ماڵ وێرانیەی بەسەر خەڵك‌و وڵاتی كوردیاندا هێنا، لەبەرامبەردا جەلادئاسا كەوتونەتە كوردكوژی‌و رەشبگیری خەڵكی ناڕازیی لەو عەقڵیەت‌و سیستمە دۆڕاو و شكستخواردوە، ئەوانە لەبەرئەوەی ئاوەزی سیاسیان نیەو سەریان خاڵیە لەهەر بیروباوەڕو ستراتیژێك، نەئەزانن لەدنیا چی دەگوزەرێ‌و نەدەتوانن ئەو سێ شارە بچكۆلە بەو هەمو سەرچاوەو داهاتەوە بەڕێوەببەن، نەڕێگەش دەدەن كەسانێك بێن ئەو میللەتە بەڕێوەببەن كە بزانن‌و بتوان، بێگومان دەسەڵات ئەو هەمو وێرانكاری‌و خراپەیەش بۆئەوە دەكەن ئەوان خۆیان نین‌و نەبون‌و نابن بەڵكو لەدەرەوە رۆبۆت ئاسا ئەیانجۆڵێننەوەو ئەگەر یەك سودیان بۆ كوردو خاكی كوردستان هەبێت بەبێ دودلی پشتیوان‌و راگرەكانیان پێیان دەڵێن كاری ئێوە تائێرەو تەواو!  

مەحمو رەزا ئەمین   پاشماوەی وتاری: بۆچی نەوشیروان مستەفا رازی بو بزوتنەوەی گۆڕان بەشداری کابینەی هەشت بکا؟: پێش وەڵامدانەوەی پرسیاری ناونیشانەکە، پێم باشە بە چەن پەرەگرافێک وەڵامی ئەم پرسیارە بدەمەوە: نەوشیروان مستەفا کە لە دوای راپەڕینەوە ئەو هەمو گەندەڵی و خراپەیەی لە یەکێتی بینی، بۆچی زوتر وازی لێ نە هێنا؟ لەبەر هۆێەکی دیار و سادە کە، بریتی بو لەوەی، بڕوای بەوە هە بو کە سیستمی حوکمڕانی‌ی هەرێم لە رێگەی تواناکانی حیزبی گەورەوە چاک ئە کرێ. بڕوای بەوەش هەبو، ئەگەر حیزب لەناو خۆیا خۆی چاک نەکا، ناتوانێ رۆڵ ببینێ لە چاککردنی سیستمی سیاسی‌ی وڵاتا. لەبەر ئەوە لە دوای راپەڕینەوە هەتا نزیک کۆتایی ساڵی ٢٠٠٦ ژمارەیەکی زۆر پرۆژەی بۆ چاککردنی دەزگاکانی یەکێتی پێشکەش کرد. هەمو جارێ بەڵێنی پێ ئە درا کە پرۆژەکەی جێبەجێ ئە کرێ. بەڵام وەکو پرۆژە چاکسازی‌یەکەی ئێستای حوکمەت، لە میدیاکانا هەبو لەسەر ئەرزی واقیع نەبو. دوا هەوڵی بۆ چاککردنی یەکێتی، هەڵبژاردنە ناوخۆیی‌یەکانی ئۆکتۆبەری ٢٠٠٦ بو. لەگەڵ مامجەلال بەڵێن‌یان بە یەکتری دا بو، هیچ‌یان دەس لە هەڵبژاردنەکان وەر نە دەن. ئەنجامەکەی چۆن بو هەردوکیان قبوڵی بکەن. کە هەڵبژاردنی پۆل و کەرت و کۆمیتەکان تەواو بو، مامجەلال هەستی کرد یەکێتی‌ی لە دەس دەر ئەچێ. لەبەر ئەوە لە بەغاوە گەڕایەوە سلێمانی و هەمو توانای خۆی و دەزگاکانی یەکێتی بەکار هێنا بۆ گۆڕینی ئاراستەکە لە هەڵبژاردنی مەڵبەندەکانا. ئەو دەستێوەردانە بو بەو "تەڵەپوشەی پشتی ئێسترەکەی شکاند: القشة التي قصمت ظهر البعیر". ئیتر هیچ هیوایەکی بە چاککردنی یەکێتی نەما. ئەو بێهیوایی‌یەی لە چاککردنی حیزب، زۆر بە رۆشنی لە وتاری: "دوای ئەم هەمو رەخنەیە ئینجا چی"دا، رەنگی داوەتەوە. لەو وتارەدا ئەڵێ: "ئەبێ ئیتر لە دەرەوەی چاککردنی حیزب و لە دەرەوەی چاککردنی حوکمەت، بە دوای گۆڕینا بگەڕێین". بەڵام ئەی بۆچی رازی بو گۆڕان بەشداری کابینەی هەشتەمی حوکمەت بکا؟ رازی بو، لەبەر ئەوەی: هەمو حیزبێکی سیاسی یەکێک لە ئامانجەکانی چونە دەسەڵاتە، بۆ ئەوەی بتوانێ لە رێگەی داوودەزگاکانی فەرمانڕەوایی‌یەوە بەرنامە سیاسی، ئابوری، کۆمەڵایەتی، کلتوری و... یەکانی بێنێتە دی. دروشمی سەرەکی‌ی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ هەڵمەتی هەڵبژاردنی گشتی‌ی ساڵی ٢٠١٣ی پارلەمانی کوردستان، بریتی بو لە "بەرەو دەسەڵات". لەو هەڵبژاردنەیا بزوتنەوەی گۆڕان بو بە حیزبی دوەمی هەرێم، بە جیاوازی‌یەکی گەورە لەگەڵ حیزبی سێیەم کە، یەکێتی بو. ئەمە ئومێدێکی بوژاندەوە، کە گۆڕان بتوانێ بناغەیەک بۆ چاککردنی حوکمەت لە ناو حوکمەتەوە دا بنێ. دەسەڵاتخوازانی ناو گۆڕان فشارێکی زۆریان لەسەری دانا بو، بۆ چونە ناو حوکمەت. سەبارەت بە خاڵی (١)، کاک نەوشیروان نزیکەی پێنج ساڵ لەوەوبەر لە وتاری (دوای ئەم هەمو رەخنەیە ئینجا چی)، کە لە ١٢ی ١٠ی ٢٠٠٨ دا، پێکەوە لە سایتی سبەی و رۆژنامەی رۆژنامەدا بڵاو کرا بوەوە، ئۆمێدی چاککردنی حوکمەتی هەرێمی بە یەکجاری کۆتایی پێ هێنا بو. بەڵام لەبەر ٣ هۆ، بڕێک گومانی لە لا دروست بو، کە رەنگە شانسێک بۆ چاکسازی سەری هەڵدابێتەوە، ئەوانیش بریتی بون لە: یەکەم: مانگ لە دوای مانگ و ساڵ لە دوای ساڵ، بەهۆی خراپ بە رێوەبردنەوە، وەزعی کوردستان لەسەر هەمو ئاستەکان خراپتر ئەبو. لۆجیک وا بو پارتی و یەکێتی، لەبەر خەڵک‌یش نە بێ لەبەر خۆیان، ئیتر هەڵوێستەیەک بکەن و گەندەڵی و خراپ بە رێوەبردن لە شوێنێکا را گرن. دوەم: ئەگەر گۆڕان لە ناو حوکمەتا بێ، ئازایەتی ئەداتە بەر پارتی و یەکێتی بۆ کەمکردنەوەی گەندەڵی و زیادکردنی شەفافیەت و راگرتنی خراپ بە رێوەبردن. چونکە ترسیان نا بێ،  ئەوانەی بەهۆی چاکسازی‌یەوە زەرەریان بەر ئە کەوێ، بە بیانوی جیاجیا، لەوان دابڕێن و سەنگەری بزوتنەوەی گۆڕان و حزبەکانی تر بەهێز بکەن.  سێیەم: لە دوای راپەڕینەوە بە تەنیا پارتی و یەکێتی حوکمڕانیان کرد بو. هیچ هێزێکی مونافیسی سیاسی‌ی ئەم دوانە لە ئارادا نە بو. ئێستا بزوتنەوەی گۆڕان هەیە. بوە بە هێزی دوەم و تەرازوی هێزی تێک داوە. ئەمە لە کوردستان شتێکی تاقی نە کراوە بو. ئێستا هەلێک رەخساوە گۆڕان بتوانێ بە ناوی رزگارکردنی تەجروبەی هەرێم لە شکستی یەکجاری و سنوردارکردنی زیانی دو حیزبەکەش، هەردوکیان رازی بکا، دەس بدەنە چاکسازی و سنورێک بۆ گەندەڵی دا بنێن. بەڵام ژیان ناوەرۆکی وتارەکەی پێنج ساڵ لەوەوبەری کاک نەوشیروانی زاخاو دایەوە. سەرۆکی پارتی پەتی تەحەمولی پچڕا، لەسەر باوەشکردنی بە کورسی‌ی سەرۆکایەتی هەرێما، دوای ساڵێک و نزیکەی ٤ مانگ (١٨ی ٦ی ٢٠١٤ - ١٢ی ١٠ی ٢٠١٥) لە بەشداری‌ی گۆڕان لە حوکمەتا، دەرگای پارلەمانی داخست و وەزیرەکانی گۆڕانیشی ناردەوە بۆ ماڵەوە. لە دوای ئەو تاقیکردنەوە تاڵە، نە ئەبو بزوتنەوەی گۆڕان جارێکی کە خۆی بهاوێتەوە ناو زەلکاوی حوکمڕانی‌ی ئۆلیگارشی‌یەکانی هەرێمەوە. سەبارەت بە خاڵی (٤) یش، هەڵسوڕاوانی گۆڕان بوبون بە چەن گروپێکەوە: # گروپێک بە موبڕی دژی چونە ناو حوکمەت بو. کەمینە بون. # گروپێک بە موبڕی لەگەڵ چونە ناو حوکمەت بو. بە بێ ئەوەی تەماحی پۆست و پلەیان هەبێ. # گروپێک بە حەماسەوە لەگەڵ چونە ناو حوکمەت بو. بەڵام تەماحی پلە و پۆستیان هەبو. لە نێوان ئەو ٣ گروپەدا کاک نەوشیروان لە ناو کۆڕی گفتوگۆی ژورەکانا بێلایەن دەر ئەکەوت. زیاتر پرسیاری ئە کرد و گوێ‌ی لە بۆچونە جیاوازەکان ئە گرت. بەڵام بۆ مێژو ئەی ڵێم، کاک عومەری سەی عەلی رۆڵی سەرەکی گێڕا لە فشارکردن لە کاک نەوشیروان بۆ بەشداریکردن لە کابینەی هەشتەما. وات لێ ئە خوێندەوە کە نوێنەرایەتی ئەو گروپە ئەکا کە تەماحیان لە پۆستی حوکمەتی هەیە. بە بێ ئەوەی خۆی بە تەمای هیچ پۆستێک بێ. ئەوەی لە نزیکەوە کاک عومەر بناسێ، ئەزانێ کە بە لای ئەوەوە، تەعیینکردنی چەن کەسێک و پەیاکردنی سەرچاوەی ژیان بۆ چەن کەسێکی کە، گرنگترە لە چاککردنی وەزارەتێک یان گۆڕینی سیستمی حوکمڕانی. لەبەر ئەوەشە کە ئەو هەمیشە لەگەڵ بەشداری‌یە لە حوکمەتا بە بێ ئەوەی لەلای پرسیار بێ، حوکمەتەکە باشە یان خراپ؟ سەبارەت بەم راستی‌یە گێڕانەوەی ئەم چیرۆکە بە پێویست ئەزانم: لە ناو هەمو ژور و دامەزراوەکانی بزوتنەوەی گۆڕانا، گفتوگۆی گەرم هەبو لەسەر چون و نەچون بۆ ناو حوکمەت. عەسرێکی هاوینی ٢٠١٤ ژورەکەی کاک عومەری سەی عەلی جمەی ئەهات لە هەڵسوڕاو. کاک عومەر و کاک نەوشیروان لە شوێنە دیارەکەی خۆیانا دانیشت بون. کورسی‌ی هەردوکیان لەمبەروئەوبەری دەرگای هاتنە ژورەوەدا بون. گفتوگۆ گەرم بو. لە ناکاو کاک ئەنوەر دۆڵانی هاتە ژورێ و لەلای دەستی راستی کاک نەوشیروانەوە دانیشت. دوای بەخێر هاتن، کاک نەوشیروان لێ‌ی پرسی: "ها جەنەراڵ! رەئی تۆ چی‌یە؟ رەئی خەڵک چی‌یە؟ بچینە حوکمەتەوە یان نەچین؟" کاک ئەنوەر بە بێ بیرکردنەوە وتی، "کاک نەوشیروان ئەگەر نە چینە حوکمەت چیمان هەیە بیدۆڕینین؟ ئەگەر بچین چیمان دەس ئەکەوێ و ئەو خەڵکە چیان دەس ئەکەوێ؟" "بەڕای من نەچین". کاک نەوشیروان یەکسەر سەری وەر گێڕا بە لای چەپا و روی کردە کاک عومەر و وتی: "ئەها سەی عومەر! ئەوە رەئی جەنەراڵەکەشمان! ئیتر لە چی بترسین؟" کاک عومەر بە بێزاری‌یەکەوە وتی: "جا مەچن، بابە مەچن... زۆر سەیری! وا ئەزانی هەر منم داوای چونە ناو حوکمەت ئەکەم؟". بە هەر حاڵ گروپی چونە ناو حوکمەت، بە بێ تەماح و تەماحدارەوە، زۆر گەورەتر و کاریگەر تر بو لە گروپی نە چونە ناو حوکمەت. من خۆم لە گروپی بێ تەماحەکانی چونە ناو حوکمەت بوم، لەبەر ئەو ٣ هۆیەی لە سەرەوە ژماردومن. لە لای من، بۆ چونە ناو حوکمەت، هۆی چورارەم‌یش هەبو: هەلمان بۆ ئەڕەخسێ لە رێگەی وەزیرەکان و پۆستی پلە باڵاکانەوە، بەڵگەنامەی گەندەڵی‌ی گرنگمان چنگ کەوێ لەسەر گەندەڵی‌یە سیستماتیکەکانی حیزبەکانی دەسەڵات. دەرکەوت، تەواو بە دەستی بەتاڵەوە دەر کراینە دەرەوە: # نە رێگەمان پێ درا بەرنامەی چاکسازی لە وەزارەتەکانی خۆمانا جێبەجێ بکەین. # نە توانیمان بە قازانجی لامەرکەزی شتێک لە مەرکەزیەتی سیستمی حوکمڕانی کەم بکەینەوە. # نە وەزیرەکانمان ئەوەنە بە هەیبەت بون کەسێتی‌ی خۆیان بسەپێنن بەسەر دەوروبەریانا. # نە وەزیرەکانمان، ئەوەنەی من بزانم، بەڵگەنامەی گرنگی گەندەڵی‌ی پارتی و یەکێتی‌یان بۆ هێناین. # نە توانیمان لە پارلەمان‌یشا قانونی سەرۆکایەتی هەرێم هەموار بکەینەوە. ئەو تاقیکردنەوە تاڵەی بزوتنەوەی گۆڕان لە کابینەی هەشتەما چەشتی، ئەبو ببوایەتە یەکەم تەگەرەی سەر رێگەی بەشداریکردنی گۆڕان لە کابینەی نۆیەما. کەچی دەسەڵاتخوازانی بزوتنەوەکە ئەمجارە خراپتر قاچیان کردین بە تەڵەی خێزانە ئۆلیگارشی‌یەکانی هەرێمەوە. بە مەرجێ، زۆربەی ئەندامانی خانەی ئێستا و جڤاتی نیشتمانی، کەم یا زۆر، ئاگاداری پەشیمانبونەوەی کاک نەوشیروان بون لە تاقیکردنەوەکەی کابینەی هەشت.

سلێمان عەبدوڵا یونس      خەڵک ھەرچی بڵێت مافی خۆیەتی، کورد وتەنی "لە بەرامبەر ھەق ئاو دەوەستێت" نەک خۆپێشاندانی مەدەنی، تەنانەت لەسەر سوتان و تاڵانكردنی بارەگا حزبیەکانیش، من ھەر ھەق بە خەڵک دەدەم، بەڵام بە ڕاستی موزایەدەی کۆمەڵێک بابای دوسەدجار لەمن حزبی تر، بەناوی مافی خەڵکەوە، پەستم دەکات. تۆ کە لەم 30 ساڵەدا، 30 فرسەتت قۆستۆتەوە و بەناوی نوخبە بونەوە، ھەر پارەی کاش و موچەی تایتڵی قەبەت وەرگرتوە، سەدان شەوت لە داوەتی بەرپرسەکاندا بەسەربردوە و ھەمو شتێکت لە خەڵک جیاوازە، کەچی ئێستاش دەتەوێت بە قسەی قەبە، ھەر فریوی سۆزی خەڵک بدەیت و بڵێیت، من جیاوازم ، نەخێر تا ئێرە و بەس. ھەر شتێک حزب دروستیکرد، تۆی تیابوی، ھەر شتێک حزب بەخشی تۆ وەرگرت، ھەر شتێک لە دەرەوەی یاسا و ڕێنمایی بو، تۆ بە تەلەفۆنێک بۆت کرا، زۆربەتان گوایە خوێندەوارن کەچی ھەر بەڕاستی نەخوێندەوارن، ئەرێ کوا بڕوانامەتان؟ ئەوانەشتان بڕوانامەتان وەرگرت مەگەر بە نامەی قبوڵ خاسی ئەم و ئەو نەبو؟ دەستانخۆش کوڕانی ھەلپەرست، ئەی ئەوانە ھەرچی پێگەی مەعنەوی و دەسکەوتی ماددیە بەخشکۆڵی وەرتانگرت، بەڕاستی ئێوە زیرەک بون لە دوڕوییدا، داھێنەربون لەسەردان و پەیوەندی ژێربەژێردا، عەبقەری بون لەسیخوڕی و فیتنەیدا، لێزان بون لە دەسگەیشتن بە متمانەی سەرۆک و سەرکردە و ڕێبەرە حزبیەکاندا، ئازایانە توانیتان ھەموان بکەن بەگژیەکدا، توانیشتان ھەرخۆتان نوێنەری ئاشتەوایی و ڕێکخستنەوەی بەدگومانی و برایەتی بن.  دان بەوەدا دەنێم ئێوە مۆدیلی بەھرەمەندنی ناو کوردایەتین، ئاخر توانیتان پاک و پیس، دزو ماڵخۆ، فریشتە و شەیتان، تێکەڵبکەن، توانیتان جوانیەکان ناشیرین و ناشیرینیەکان جوان بکەن. توانیتان لە درزەکانی برسیبون و ھەستی بێدادی خەڵکەوە بێن و  لەناو شەقامێکی لە بێدادی خرۆشاودا، خۆتان بکەن بەپاڵەوان. دان بەوەدا دەنێم، زیرکانە توانیوتانە خۆخۆریمان بجوڵێنن، دەرگای دوبەرەکی بخەنەوە سەر گازی پشت، لە کاتژمێری سفری بەرژەوەندی خۆتانەوە، ئازایەتیتان لێرە، لەسەر "خاڵی خۆتان" تاقیبکەنەوە، بەڕاستی سوپاس و ستایشم بۆ ئێوە، شاباش بۆ گەمژەیی خۆمان.

‎ئەبو كاروان ‎دوای ئەوەی قەیرانەكانی دەسەڵات گەیشتونەتە لوتكە، جاریكی تر ئەم دەسەڵاتە بێمنەتی خۆی دەربارەی كێشەكانی ئەم گەلە زوڵملێكراو و برسییە راگەیاند، درۆیەكی تری خۆیان سەلماند بەرانبەر بە یاساو ئازادییەكان، لەلایەك باسی ئەوە دەكەن كە خۆپێشاندان مافی رەوای خەڵكەو بە یاسا ریكخراوە، كەچی لەلایەكی ترەوە مۆڵەت وەرگرتنیان كردوە بە پاساو بۆ ئەنجامدانی خۆپێشاندان، دەمیكیش لایەنێك یا چەند لایەنێك تێكڕا داوای مۆڵەت بۆ خۆپیشاندانی هێمنانە دەكەن پێیان نادەن. جاریكێش نەبوو خۆپێشاندەران بە ئاژاوەچی‌و تێكدەرو دەستی دەرەكی نە شوبهێنن. ‎ئەوەتا سێ حزبی سیاسی ‌ویستیان خۆپێشاندانی ئاشتییانە بكەن‌و دۆست‌و لایەنگرانییان بهێننە سەرجادەو سادەترین داخوازی ئاڕاستەی دەسەڵات بكەن. ‎ئەمانە چەند حیزبێكی ناسراو بوون‌و كەس گومان لە دڵسوزییان ناكات‌و خەمی خەڵكیان لە كۆڵ گرتووە، خۆیان كردوەتە قوربانی بەناو ئەم كیانە، خیتاب‌و هەڵویستەكانیان ئەوەندە نەرمە كە جێی رەزامەندی‌و بڕوای ئەندامەكانیشیان نیە هەندێ جار. دەمێك گۆێ لە وتەی بەشێك لە سەركردەكانیان دەگیرێت، ئاوی سارد دەرژێننە دڵ‌و دەروونی لایەنگرانی خۆیان، خۆ بە كۆنگرە رۆژنامەوانییەكەیان ئەوەندەی تر لایەنگران‌و خەڵكیان سارد كردەوە. ‎كەواتە بۆ دەسەڵات خۆپێشاندانی ئەم حزبانەیان قبوڵ نەكرد؟ خۆ ئەمانیش تابوری پێنج نەبوون؟ ئەی بۆ رێگەیان نەدا چالاكییەكی هێمنانەی بچووك ئەنجام بدەن ؟ دیارە بەرپرسان‌و دەسەڵاتداران لەهەموو جۆرە چالاكییەك دەترسن. ئەمەش ئەوە دەسەلمێنێت كە راستگۆ نین لەگەڵ دروشم‌و یاساكانی دەزگاو دامەزراوەكانیان. ‎لە كۆتاییدا دەڵێم ئێوە لەگەڵ خەمی خەڵكدا نین، ئێوە راستگۆنین، ئێوە بەڵێنەكانتان تا بەرپێتان بڕناكات، ئێوە بێ منەتن بەرانبەر بەم گەلە، ئێوە قەڵاتان بە پەیوەندییە نێودەوڵەتی‌و ئیقلیمییەكان قایمە، بەڵام رۆژێك دێت ئەو پەیوەندیانە چۆن فریای شای ئێران نەكەوت بەهەمان شێوە فریای ئێوەش ناكەوێت. باشترەو تا ترۆسكایەك ماوە بگەڕینەوە بۆ لای خەڵك‌و داوای لێبوردنیان لێبكەن‌و بارودۆخ‌و گوزەرانییان چاك بكەن، دەنا گەر كات بەسەرچوو ئەو دەمە پەشیمانی دادتان نادا.

عەبدولڕەزاق شەریف  لەدوای ریفراندۆمەوە، ئیتر لێكەوتەو بەركەوتەی پرۆژەی تەسلیمبونی حوكمدارێتی هەرێمی كوردستان‌و حیزبە حوكمڕانەكانی دەركەوت، فشارەكانی دەسەڵاتدارانی عێراق‌و هێزە هەرێمی‌و نێودەوڵەتییەكان زیادی كرد، لەبەرانبەردا، دۆخین شلی هەرێم بۆ مانەوەو پاراستنی بەرژەوەندییەكانی حیزب‌و بنەماڵە حوكمدارەكان ئاشكرا هەستی پێدەكرا، ئەهلی سیاسەت‌و ئەوانەشی كە ماهیەتی (پارتی‌و یەكێتی)یان ئەزانی پێشبینی تەسلیم بون‌و بون بە دو حیزبی كارتۆنی هاوشێوەی دیموكرات‌و شۆڕشگێڕی كوردستانی سەردەمی بەعسیان لێ ئەكردن. لەبنەڕەتدا، پرۆژەی بەهەرێمكردنی پارێزگای سلێمانی لە رەحمی  مەترسی، نا بەرپرسیارێتی‌و بێ گوێیی ئەو دو حیزبە حوكمڕانەوە لە دایك بو. كە زۆر بەلایانەوە ئاسان‌و ئاسایی بو نیوەی خاكی كوردستان بەوشێوەیەی ئۆكتۆبەری ساڵی دوهەزارو هەڤدە رادەستی بەغدا بكەنەوەو بون بە هۆكارو بەشێكی پرۆژەی تەسلیمبونی ئەو نیوەیەی تریش. ئێستاش خەڵكی كوردستان، بە كەركوك‌و ناوچە دابڕاوەكانی تریشەوە، تەنیا رێگەیەك بۆ رزگاری‌و پاراستنی خاك‌و شكۆو كەرامەتی كوردایەتی لەبەردەستیاندا مابێت، دەستگرتنە بە دەستوری عێراقەوەو جێبەجێكردنی بە هەرێمكردنی پارێزگاكانە، تیایدا ئەوەی هەڤدە ساڵ پێش ئێستا ناویان نا عێراقی نوێ بە مادەی سەدو نۆزدە بە پراكتیك هەم عێراق هەم كوردستانێكی نوێ دروست بكەین. با هەمومان  سلێمانی بكەین بە پێشەنگ‌و سەرەتا لێرەوە دەست پێ بكەین. ئەمڕۆ لە هەمو رۆژەكانی مێژوی نوێ باشترو زیاتر دەرفەت‌و زەمینە بۆ بە فیدرالیەت‌و كۆنفیدرالیەتی كوردستان‌و پارێزگاكانی كوردستان هەیە، بەڵام ئەم تەجروبە فاشلەی ئێستای هەرێم تازە جگە لە تەسلیم بون هیچی لێ سەوز نابێت، ئێمە خۆزگەمان نەخواستوە وای لێبێت، تكامانكردو دەستەودامێنیان بوین‌و بە قسەیان نەكردین‌و نەیانكرد، بەم شێوازە لە حوكمداری چیتر ناتوانن بەردەوام بن، هاوڵاتی ئاسایی لەشەقامەوە داوایان لێدەكات چیتر لە بەغداو لە بەرچاوی دنیا سوكمان نەكەن، ئەمە سیاسەت نیە دوێنێ بە گەلەكۆمەیەكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بڵێی خەنجەریان لە پشتەوە لێداین‌و بنەمای تەوافوقیان پێشێلكرد، بایكۆتی دانیشتنەكان بكەیت‌و دوای كەمتر لە مانگێ، وەفد بنێری بۆ بەغداو بڵێی بمانبەخشن هاتوین ئەو یاسای خەنجەر ئاسایە جێبەجێ بكەین ! ئەوانیش پێت بڵێن تەڕ تەڕ نەباشی !! ئەمە گەمژەییەكە گەلی كوردستانی تیا شەرمەزار ئەبێت، سەروەرییەكانی كورد هی چەماندن نیە، لەمڕۆ زوتر نیە بنەوبارگەتان لە بەغدا بپێچنەوە چیتر چەمانی خۆتان‌و ئێمەش مەچەمێنن، مەسەلەی گەورەی میلەتەكەمان مەكەن بە دەست پانكردنەوە، هەرێمێكی دەستوری سەربەخۆمان بەنانەسكی ئەوێت، بەڵام رەنجی خەڵك‌و مێژومان‌و شكۆی قوربانیەكانمانی تێدا پارێزراو بێت، دوای بیست‌و هەشت ساڵی چاوەڕوانی لە ئێوە، ئەم هەرێمە بێ دەستورو گەندەڵستانە گوزەشت، هەرێمی پارێزگاكانی كوردستانمان ئەوێت، هەرێمێك بە (دەستورو دادگای سەربەخۆو دیمۆكراسی‌و ئازادی‌و داهات‌و خەرجی رون)ەوە . هەرگیز ئەو هەرێمەی پارتی‌و یەكێتی دروستیانكردوە، هەرێمی شەهیدەكان‌و پێشمەرگەو شۆڕشەكانی ئێمە نین، حوكمدارێتیەكەشیان هەرگیز لە مەجلیسی تەشریعی‌و تەنفیزی بەعس چاكترنین‌و نابن. 

پەری تاهیر ئەگەر دەسەڵاتدارو بەرپرسانی وڵات هەستیان بەو مەترسیە نەکردووە، پێویستە ئیتر بە ئاگابێن، لەوەی کە ئەمڕۆ شۆڕشێکی جەماوەری خۆڕسک دەستی پێکردووە دژی ئەو ستەم و ناداد پەروەریانەی کە چەندین ساڵە لە دڵی هەر تاکێکی گەلی کورد پەنگی خواردووە. ئەوەی ئەمڕۆ روودەدات شۆرشی ئەو گەنجانەیە کە لەداوی راپەرینەوە چاویان بە بەدبەختی گەلی کورد هەڵهێناوە، بەڵام بەرپرس وخاک فرۆشانی جووت بنەماڵە بە یٔیتڵاعات و تاڵانچی و دەستی دەرەکی ناویان دەبەن، رەنگە ئەمەش تا رادەیەک ئاسایی بێت چوونکە سروشتی هەموو دەسەڵاتە دیکتاتۆر و تاک ڕەوە و عەسکەرتاریەتەکان، بەشێک لە کارەکانیان تۆمەت بەخشینەوەیەوە لە پێناو سەرکوتکردن و درێژکردنەوەی رۆژێکی تەمەنی دەسەڵاتەکانیان. بەڵام ئەوەی بەئاسایی وەرناگیرێت، ئایا دەبێت هەر بەجدی نەفامی و گەمژەیی ئەو دەسەڵاتە، گەیشتبێتە ئەو ئاستەی کە پەنا بۆ ئەم جۆرە  سیناریۆییانە ببات و گەنجانی ئازایی ئەو مەمەلەکەتە بە ئیتڵاعات و میت ناو زەند بکەن. دەکرا دەسەڵات پەنای بۆ هەر جۆرێکی تر لە سیناریۆ و،  پاکانە ببات بەڵام ئەمەیان بڤیە، چوونکە کاری سیخوڕی و خاک فرۆشی و غوڵامی داگیرکەران، هەر لەو دەسەڵاتە دەوەشێتەوە و کورد گوتەنی پڕ بە پیستی سەرانی جووت بنەماڵە دووراوە. هەر بۆیە، ئیتڵاعات و میت ئێوەن، ئەوەتا قاچێکتان لە کوردستان و قاچەکەی ترتان لە تورکیا و ئێرانە، نەک ئەو گەنجانە دز ئێوەن کە ساڵانێکە مافیا ئاسا قاچاخچێتی بە خێر و بێری ئەو وڵاتەوە دەکەن و سامانی سەر زەوی و ژێر زەوی بەتاڵان دەبەن  بۆ ئاغا و سوڵتانەکانتان. ئەوە ئێوەن لە رێگەی رێکەوتنی ژێر بە ژێرەوە سامانی ئەو وڵاتە دەگوازنەوە بۆ بانقەکانی ئەوروپا، نەک ئەو هەرزەکارانەی کەمانگ دێت و دەڕوات ٢٠ هەزار دینار لەگیرفانیدا نییە. مافیا، ئێوەن کە لوولەی تفەنگەکانتان بێ بەزەییانە ڕوو لەو گەنجانە کردووە کە بە گیرفانی بەتاڵ و پێڵاوی دڕاوەوە پەڕۆی حزبەکانتان ئەسوتێنێت و پێتان کفری گەورەیە، بەڵام لە بەغدا شار بەدەر دەکرێن لاتان یٔاساییە. تێکدەر ئێوەن،  کەلەرێگەی میدیاکانتانەوە بەو گەنجانەی بە زمانێکی پاراوی کوردی پێتان دەڵێن ئێوە دز و گەندەڵن بەڵام  بە عەرەب و تێکدەر ناویان دەهێنن. ئەوگەنجانە زۆر لە کادرێکی حزبی ئێوە پاکتر و بەئەمەکترن کەدەیان ساڵە دەستەمۆی درۆ و شەق وەشێنتان کردوون.

نسار مستەفا   حكومەتی هەرێمی كوردستان چەندین ساڵە بەڵینی چاكسازی بە خەڵكی خێرلە خۆ نەدیوی ئەم هەرێمە دەدات، بەڵینی نەمانی گەندەڵی ، بەڵێنی چەسپاندنی دادپەروەری و سەروەری یاسا، بەڵێنی چاككردنی موچە و ئیمتیازات، باشتركردنی گوزەرانی خەڵكی، خاڵی كردنەوەی قاسەی گەندەڵكاران و گەڕانەوەی بۆ گیرفانی خەڵك وەك سەرەتایەك بۆ ڕایكردنی  شەقام پشوی خەڵكی پێ‌ درێژكرۆتەوە، لەبەر درێژەدان بە دەسەڵاتی چەندین ساڵەی بەڵێنەكانی وەك هەمیشە بێ‌ كرداربووە. فاڵگرتنەوە بۆ چارەنوسی حكومەتی هەرێم دەمان گەرێنێتەوە  بۆ خاڵی دەستپێكی ناڕەزاییە یەك لە دوا یەكەكانی ئەم چەند ساڵەی كە لە ئەنجامی گەندەڵی توشی هات لێشاوی كۆچی گەنجان و خنكانیان لە رێگا ئاویەكان و تەنگ پێهەڵچنینی بێ‌ كاری بە گەنجان و لێبڕینی موچەی فەرمانبەران و كەڵەكەبوونی قەرزەداراییەكان و بەخەبەر نەهاتنی حكومەتی هەرێم و جێ بەجێنەكردنی بەڵێنەكانی و دواترینیان گرێبەستی 50 ساڵەی لەگەڵ توركیا و خۆدزینەوە لە هەموو بەرپرسیارێتیەك ئەگەرێكی باشی لێ چاوەڕوان ناكرێت، ناڕەزاییەكان بەرهەمی ئەو ساڵانەن حكومەت لەسەریەتی یەك بەیەكی بچنێتەوە لەبەردەم گەل بەبەڵێنێكی ڕاستگۆیانە و كرداریانە ئەو شەرمەزارییە بسڕێتەوە ئەگەر نا زبڵدانی مێژوو ڕەحم بە هیچ دەسەڵاتێك ناكات، هەرچەند گەل متمانەی بەم حكومەتەو بەتەواوی دەسەڵاتی كوردی لاواز بووە، پارتە سیاسیەكانیش دەبێت گوڵبژێری ئەوە بكەن شوێنی شیاو بەكەسی شیاو پڕبكرێتەوە چونكە دۆخی ئێستای شەقامی كوردی كەسانێك خولقاندوویانە كە شیاوی ئەو پێگەو دەسەڵاتە نین  و ئەمەش فەراغی بۆ تەواوی دەسەڵاتە ئیداری و ئابوری یەكانی هەرێم دروست كردووە. تاوانی حكومەت بەرامبەر بە خەڵك و موچەخۆران زۆر موقفی تێپەراندووە  تا كار گەیشتۆتە ئەم گرژیە، لێشاوی ناڕەزاییەكان پێمان دەڵێن ( حكومەت )و بەرپرسانی حكومەت ئەوانەشی پێكهاتەی سەرەكی ئەم حكومەتەن بە حزبەكان و ئۆپۆزیسیۆنیشەوە توانای بەرێوەبردنیان نیە و ناتوانن سیستەمێكی گونجاو و كاتی بۆ ئاسایكردنەوەی دۆخەكە بە ئەنجام بگەیەنن ئەگەر ڕێكەوتنێكی جدی نەكرێت لەگەڵ بەغداو نەگەیشتنە چارەسەری بنەبەست گومانی تێدا نیە دەبێت چاوەڕێی زیادبوونی ناڕەزاییەكان بكەین بە هەولێرو دهۆكیشەوە. نیگەرانی خەڵك و موچەخۆران لە حكومەت بەرامبەر شایستە داراییەكانیان پێماندەڵێت كۆمەڵگا لەبەردەم قۆناغێكی باش و تەندروست دا نیە، تەنانەت پەیوەندی نێوان پارتە سیاسیەكان و خەڵكیش گەیشتۆتە ئاستێك ڕۆژ لە دوای ڕۆژ لە دابەزین دایە، ئەوەی خەڵكی ئومێدی پێ‌ هەڵچنی بوو حزبەكان بوو بەڵام حزبەكان لەم ساڵانەی دواتر بە ئێستاشەوە نەیانتوانی هاوشانی جەماوەر بن خواستەكانیان بە جێ بگەیەنن و پارێزەرو داكۆكیكاری مافی خەڵك بن، ڕووداوەكان و بەركەوتنی  گەنجان و پارتە سیاسیەكان  لە داهاتوو دا بار و ئەركی حزبەكان قورستر دەكات و حزبەكان وەك جاران ناتوانن بنكەیەكی جەماوەری فراوانیان هەبێت ئەگەر پێداگری لە قوتی خەڵك نەكەن و خۆیان نەخزێننە نێو جەماوەر و پەیوەندییەكانیان بە ئاراستەیەكی باشتر نەبەن و خەلكی بێ ئومێد كراو ئاشت نەكرێنەوە با بۆ ئەمجارەی هەڵبژاردنەكان چاوەڕێی بردنەوەی گرەوی هەڵبژاردنەكان نەكرێت سەنگ و قورسی خۆیان لە دەست دەچێت .

د.دلێر ئەحمەد حەمەد ئەمە ناونیشانی هەواڵێك بوو لە یەكێك لە ماڵپەڕە كوردییەكان سەبارەت بە خۆپیشاندانی خەڵكی كوردستان لە سلێمانی و شار و شارۆچكەكانی دەوروبەری. ئەم ناونیشانە لەلایەن ئاژانسی هەواڵی جیهانی ناونراوەو باسكراوە. زۆر سەرنجی راكێشام، بۆیە بڕیارمدا ئەم وتارە بەهەمان ناونیشان بنوسم. برسی كردنی خەڵك لەسایەی حوكمراناندا رەگێكی مێژوویی قوڵی هەیە، كورد ئەڵێ‌: برسێتی رەگی لە هارییە. عەرەبیش ئەڵێ: اقگعوا الاعناق ولا تقگعوا الارزاق. واتە سەر ببڕن بەڵام نان مەبڕن. كەچی بە درێژایی هەزاران ساڵ ئەم دیاردەیە تا سەردەمی ئێستای حوكمرانانی بێ ویژدان و هیچ لەبارانەبووی كوردستان دووبارە دەكرێتەوە. كێشەی دادپەروەری كۆمەلایەتی زیاتر لە دوو هەزار سال لەمەوبەر لەسەردەمی یۆنانی كۆندا لەلایەن فەیلەسوفەكانەوە باسی لێوەكراوە، تا ئەمرۆش ئەم بابەتە كۆن نەبووەو بەردەوام لێدوان و مشتومڕی لەسەر دەكرێ، چ لەناو پەرلەمانەكانی ولاتانی جیهان و چ لە ئاستی رۆشنبیران یان زانكۆكان و ناوەندە جیاجیاكانی ئەكادیمی و ئابوری و سیاسیدا. برسی كردنی خەڵك رەهەندی ئابوری، كۆمەلایەتی، سیاسی و كولتوری هەیە، بەداخەوە لەم وتارە كورتەدا ناكرێ و دەرفەتی ئەوەمان نیە باس لە رەهەندەكانی بكەین، هەموو كەسێكی هۆشیار لە رەهەندەكانی تێدەگات، تەنها ئەوە بەبیر دەسەلات دەهێنمەوە كە ئیمبراتۆریەتی رۆمانی كۆن بەو هەموو قودرەت و دەسەلاتە سەربازیەی كە هەیبوو لەگەڵ ئەوەشدا گیرۆدەی دەستی راپەڕینی سپارتاكۆس بوو، سەدان بنەماڵەی ئەرستۆكرات و دەوڵەمەندی رۆمانیەكان كەوتنە بەر شمشێری رق و كینەی برسیەكان. لەسەردەمی عەباسیەكان لەم كوردستانەی خۆمان چەندین راپەڕینی خوێناوی لەلایەن برسییەكانەوە دژی دەسەلاتداران بەرپاكراوە. لە ئەڵمانیا راپەڕینی جوتیاران دژ بە میرو پاشاكان خەسڵەتی خوێناوی بەخۆوە گرتبوو، برسیەكان دەستیان لە هیچ نەدەپاراست، دەیانگوت هەتا زیاتر خوێن لە شمشێر بچۆڕێتەوە هێشتا كەمە. لە روسیای قەیسەری ستیفان رازین و پوگاچۆڤە كە دوو جوتیاری برسی بوون، هەریەكەولەسەردەمی جیاواز رابەرایەتی شۆڕش و راپەڕینی جوتیارە برسییەكانیان لە دژی زاڵم و ستەمكاراندا دەكرد. خەڵكێكی زۆر خەڵتانی خوێن كران، عەرشی قەیسەریان لەرزاند. سیاسەتی بێباكی پادشاكان و برسی كردنی دانیشتوانی ولاتیان بە ئەندازەیەك پەیڕەو دەكرد، لە ساڵی 1649 مەلیك چارلزی ئینگلتەرا لەلایەن دادگای ولاتەكەیەوە حوكمی مەرگی بەسەردا سەپێنراو سەریان بڕی. مێژووی سەدان ساڵەی پڕ شكۆ و سەروەری مەلیكەكانی فەرەنسا بەشێوەیەكی تراژیدی كۆتایی هات. لە ئەنجامی برسی كردنی خەڵك، خەلكی فەرەنسا شۆڕش و راپەڕینێكی وا خوێناوی سەریهەڵدا كە سەری لویسی شانزەهەم و شازادە ماری ئەنتوانێتی خوارد و مەلیك و مەلیكە سەربڕان. لە رۆژهەلاتی ناوەراستدا ئەزموونی مێژوو پێمان دەڵێ‌ كە دەسەلاتداران پەند لە رابردوو وەرناگرن، هەر ئەوەندە دەسەلاتیان گرتەدەست ئیتر وادەزانن ئەم دەسەلاتە لەلایەن خوداوە پێیان دراوە، بەلێ راستە لە مێژوودا پادشاكان وایان بیردەكردەوە، هەندێكیان پێیان وابوو راستەوخۆ لەلایەن خوداوە دەسەلاتیان پێدراوە كە لە زانستدا پێی دەگوترێ خەسڵەتی خواوەندی دەسەڵات، هەندێكی تر پێیان وایە كە خودا دەسەڵات و سەروەری داوە بە میللەت، بەڵام میللەت ئەم دەسەڵات و سەروەرییەی داوە بە پادشا، بۆیە پادشا هەموو كات بەناوی میللەت قسە دەكات. ئەم جۆرە دەسەلاتدارانە رایان وابوو، باوەڕیشیان بەم بۆچوونەی خۆیان هەبوو، كە هەر جۆرە هەڵگەڕانەوەو سەرپێچی كردن لە دەسەلاتی پادشا هەڵگەڕانەوەو سەرپێچییە لە دەسەلات و فەرمانی خودا. بەڵام مێژوو سەلماندی و پێمانی گوت ئەم جۆرە پادشایانە لە ئەنجامی برسی كردنی خەلك لەلایەن میللەتەوە بەڕێكران بۆ لای خواكانیان. ئەزموونی مێژوو لەم  بوارە زۆر دەوڵەمەندا، رەزا شای ئێران كە لە ناوەراستی بیستەكانی سەدەی بیستەم مەجلیسی ئیرانی ناچار كرد دانی پێدابنێن وەك شای ئیران. ئەگەرچی خۆی ئەفسەرێكی كەللە پەتی سوپای ئیران بوو، دوور و نزیك سەر بە هیچ بنەماڵەیەكی میر و بەگزادە نەبوو، كەچی رووقایمانە خۆی كردە شای ئیران و سیاسەتی برسیكردن و زەبروزەنگی دژ بە دانیشتوانی ولاتەكەی بەرهەم هێنا، لەدوای خۆشی محەممەدی كوڕی لەو لوت بەرزتر و غرورتر پەیرەوی دەسەلاتی كرد، تا ئەو كاتەی دەربەدەر كرا و لەم هەموو ولاتانەی دنیا شوێنێك نەبوو بیگرێتە خۆی و بحەسێتەوە، لەداخا توشی شێرپەنجە بوو لەتەمەنی شەست ساڵیدا لە ئاوارەیی مرد. لەئەنجامی برسیكردنی خەڵك و پەیرەو كردنی سیاسەتی ملهوڕی و داپڵۆسین، لە تونس و میسر و لیبیا و یەمەن و سوریا، دەسەلاتداران تەخت و بەختیان تیاچوو، تا ئێستا ئاسەواری ئەم شۆڕش و راپەڕینانە ماون و لەهەندێ شوێن بەردەوامییان هەیە. كورد لە مێژووی خۆیدا چ تاك و چ كۆمەڵ لەئەنجامی سیاسەتی برسیكردن لەدژی زاڵم و چەوسێنەر راپەڕیوە، وشەی "ئەشقیا" لەسەردەمی عوسمانیەكان و پاشایەتیدا باو بووە، كەسێك چ لەلایەن ئاغا یان میر یان دەسەلاتدار كە غەدری لێ دەكرا دەستی دەدایە تفەنگ و یاخی دەبوو. جاری وا هەبووە بنەماڵەیەك غەدر و چەوساندنەوەیان قبووڵ نەبووە، دژی دەسەلات وەستاون و دواتر ناچار بوون زێدی خۆیان جێبهێڵن. ئەمڕۆ كە سەدان هەزار گەنج و لاوی كوردی خوێندەوار و خاوەن بڕوانامە بێكارن، برسین، توڕەن لە دەسەلات، هەڵی كاریان بۆ نەڕەخساوە، چونكە مافیاو چەتەی حزبی دەستیان بەسەر بازاڕ و ئابوری ولاتدا گرتووە، ئیتر چۆن ئەو خەڵكە برسی و بێكارە توڕە نابێ؟!  چۆن یاخی نابێ؟! چۆن لە یاسا دەرناچێ لەكاتێكدا یاسا بەیەكسانی پەیڕەو ناكرێ؟! پێمان وایە ئەمە سەرەتایەكە، ئاماژەیەكە بۆ راپەڕین و شۆڕشی خوێناوی لە داهاتوودا. ئەگەر دۆخەكە هەروا بەردەوام بێ، دەسەلات بێباك بێ لە برسیكردنی خەڵك، لە كۆكردنەوەی سەروەت و سامان بە نایاسایی، دڵنیاین منداڵەكانیان لە داهاتوودا یا دەبێ ئەم كوردستانە جێبهێلن یان دەكەونە بەر شالاوی توڕەیی جەماوەر. پەتی درۆ كورتە و كورد گوتەنی مستیش لە درێشە دەگەڕێتەوە!

ئاسۆ حاجی ئەو گەنجانەی لە سلێمانی رژابوونە سەر شەقامەکان وایان دەزانی نان و ژیانێکی شایەنتر وەدەست دێنن،بەڵام لەو وەهمەش هشیار بوونەوە کە چەندین ساڵە دەسەڵاتی ئەو شارە بۆ سازاندبوون و بە کۆمەڵێک دەستەواژەی بەتاڵ قانگی دابوون بەوەی کە سلێمانی سەرزەمینی ئازادی و وەدیهێنانی هەموو ئەو خۆزگانەیە لە یەکسانی و دیموکراتی کە لە هیچ شوێنێکی دیکە نیە بە تایبەتی لە هەولێر و دهۆک چونکە لەوێ هەمان حیزب و دونیابینی رەنگاورەنگ و ئازادیخواز حوکم ناکات! ئیدی هەقە خۆیان لەو وەهمە بتەکێن و روبەڕوی ئەو راستەقینەیە ببنەوە کە یەکێتی حاکمی ئەو شارە بووە و ئێستاش حاکمیەتی،ئەوان چۆن داهات و بودجەی موستەحقی ئەو شارەیان بەسەر گیرفانەکانیان دابەش کردووە بە هەمان شێوەش ئازادیان لە واتا راستەقینەکەی خۆی دابڕاندووە و وەک یەکەیەکی تەواو مامەڵەیان لەگەڵ نەکردووە،تەنها ئەو نیوەیان وەک ئازادی بە خەڵک رەوا بینیوە کە جوێن بە پارتی بدرێ چونکە نەیاری یەکێتیە و دژی حکومەت قسە و کار بکرێ چونکە پارتی پێکهێنەری سەرەکی ئەو حکومەتەیە. لە مەودوا دەبی خەڵکی سلێمانی ئەوە بزانن،کە زۆرترین قاچاغچیەتی لە سنووری قەڵەمڕەوی یەکێتی دا دەکرێ بە تایبەتی لە هەردوو دەروازەی پەروێزخان و باشماخ کە راپۆرتەکانی پەڕلەمان و حکومەتی فیدڕال و هەرێمی کوردستانیش ئەوانە پشتراست دەکەنەوە،خەڵک دەبێ ئەوەش بزانێ کە داهاتی ئەو دوو دەروازەیە و هەموو دەروازە نیمچە فەرمی و نافەرمیەکان کە ژمارەیان بە دەیانە داهاتی رۆژێکیان بۆ هاوسەرۆکێکی یەکێتیە و داهاتی رۆژەکەی دیکەش بۆ ئیدارەی گشتی یەکێتیە،لە هەموو ئەو دەروازانە و ئەو داهاتانە مانگانە تەنها 15 بۆ 20 ملیۆن دۆلار رادەستی وەزارەتی دارایی دەکرێ. لە کۆی داهاتی گشتی هەرێمی کوردستان داهاتی سلێمانی و هەلەبجە بە یەکەوە واتا بە هەردوو ئیدارەی گەرمیان و راپەڕین تەنها 30% پێک دەهێنێ و 70% داهاتی هەولێر و دهۆکە،ئەو ژمارانە ئەو راستیە دەردەخات کە دەسەڵاتدارانی سلێمانی خەڵک و شارەکەیان وەک بارمەتە گرتووە و وەک کارتی فشار هەر کەی و چۆن بیانەوێ بەکاریان دەهێنن،هەندێک جار بۆ سازش کردن لەگەڵ بەغدا و زۆر بەی جاریش لە دژی دەسەڵاتەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە تایبەتیش بۆ رێگری کردن لەوەی دەستی حکومەت بە تەواوی بە دەروازە و سەرچاوەکانی دیکەی داهات نەگات و هەمووی نەگەڕێنێتەوە خەزینەی دەوڵەت کە دەبێتە سەرکەوتن و دەرباز بوون بەسەر قەیرانی دارایی. باڵباڵێن و خۆخۆری یەکێتی چۆن بۆتە بەڵا بۆ خەڵکی سلێمانی بەهەمان شێوە کۆسپێکی گەورەشە لە بەردەم جێبەجێکردنی کارنامەی کابینەی نۆیەم بە تەواوی بە تایبەتی جێبەجێکردنی یاسای چاکسازی کە باشترین دەرچەیە لە بەردەم حکومەت و خەڵکی کوردستان لەو قەیرانەی حکومەتی داگیرکەری بەغدا بە دەستدۆیی خیانەتکاران دروستیان کردووە. ئەوەی دەیزانم و ئاگادارم سەرۆکی حکومەتی کوردستان لە یەکەمین کۆبوونەوەی کابینەی نۆیەم ئەوەی بە ئەندامانی کابینەکەی راگەیاندووە کە کار بۆ چاکسازیەکی گشتگیر دەکا و ئامادەیە هەرچی گەندەلی و کاری نایاسایی و بندیوار هەیە لە سنووری پارتی کۆتایی پێ بێنێ راشیگەیاندووە کە لەلایەن پارتیەوە ئەو دەسەڵاتەی پێدراوە،بەڵام ئەو کەسەی کە نوێنەرایەتی یەکێتی دەکا لە کابینەکەدا و پێویستە پاڵپشت و تەواوکاری ئەو کارە بێت ئەوە نەک هەر توانای بڕیاردانی لە ناو حیزبەکەی نیە بەڵکو هاوسەرۆکێک هەر نەگاتە دڵی و بۆ نیشان دانی توانا و دەسەڵاتی خۆی سزای دەدا یان سەرنجی رادەکێشێ و بەبیردەهێنێتەوە کە ئەو بڕیاردەر نیە و جێبەجێکارە،هەندێکجاریش هەر بۆ گچکە کردنەوە و نیشاندانی قەبارەی راستەقینەکەی و رەنگە وەک موجامەلەیەکی سەرۆککۆماریش براکەی دەنێرێ لە یەکێک لە تەلەفزیۆنەکان جێگری سەرۆک وەزیران و کوڕە گچکەی مام جەلال وەک بێدەسەڵات و بێ توانا و جانتاهەڵگر بە خەڵکی دەناسێنێ.

هادی حەمەرەشید  توڕەییەکانی خەڵك بە گرتن و تەنانەت ئەشکەنجەش سەرکوت ناکرێت، دەسەڵاتی کوردیی فێری هیچ نەبووە لە مێژوو، خەنیی و خۆشحاڵیش نەبن کە توانیبێتیان دەنگی خەڵکیان بە زەبروزەنگ کپ کردبێتەوە! بەڵکو هێزی ناڕەزایەتیی و دژ بە دەسەڵات بەو سەدان تەحلیل و ڕوئیا پڕ لە بوغزە سیاسییە لاواز بووە و ئەبێت و لە ئاسۆیەکی دووریشدا ناتوانرێت قەرەبوو بکرێتەوە، کە بەناو ئازادیخوازان و دژبەرانی دەسەڵات دەریئەبڕن و وەك دوژمنی باوك کوشتە بەربوونەتە گیانی یەکتریی و وەك مۆرانە جەستەی بەرەکەیان داڕزاندووە! ئەوە ڕاستە کە بە داخەوە لە دەیەی ڕابردوودا خۆپیشاندانەکان بە سیاسییکراوە و ئێستاش تیایدا ئەژین کە گەنجێك ئازایانە لە شەقامدایە خۆی هیچ ناڵێت، کەچی سەدان کەس بەناوی ئەوانەوە تەخوین خەڵکی باش ئەکەن! مامۆستایەك، فەرمانبەرێك، نووسەرێك کە پێشتر لە شەقامدا بووە و پێ بەپێ و قۆناغ دوای قۆناغ تێگەیشتووە کە جادەکانی کوردستان بەو ڕیتمە نەك جێگای گۆڕانکاریی نین بگرە بووە بە سەکۆیەکی ناشیرین بۆ کەسانێك کە بازرگانیی پێوە ئەکەن، مافی خۆیەتی سەرنجەکانی بخاتەڕوو، بە یەقینەوە نەیەتە شەقام، بەڵام خۆ ئەوەی ئەو بینیویەتی و ئەیڵێ هەموو وێنەکە نییە، بەڵکو چوونە ماڵەوە و جێهێشتنی گەنجانیشە بۆ بەردەم شمشێری بێ ڕەحمی دەسەڵاتێکی خۆفرۆش! زۆرێك لەو جۆرە مرۆڤە جوانانە ئەناسم کە ڕۆژگاری ناشیرین( بە دەسەڵاتی دزێو و چالاکوانی مەدەنی هەلپەرستەوە، بە حیزبی سیاسیی بە دوکانکراوی ئۆپۆزسیۆنەوە.... تاد) هاڕیونی، بەم حاڵەش ناتوانین ئەو متمانەیەیان بۆ بگێڕینەوە. بەڵام دیسان ئایا ئەمە چارەسەرە هەموومان دوور بگرین و بەقەولی باو «جارێ لێیگەڕێین زەمەن چارەسەری ئەکات»؟! کۆمەڵگا بە پێکهاتە کۆمەڵایەتییەکانیەوە ئەبێت بە کۆمەڵگایەکی تەواو، بەرپرسیارێتییەکان بەرپرسیارێتی تەکامولیی و تەزامونیین، ساڵانێکە لەگەڵ کۆمەڵێك دۆست هەوڵی فەرهادیی ئەدەین کە ئەم دیاردە ناشیرینە ڕاگرین، فۆکەس بخەینە سەر دەسەڵاتی نالەبار، لێگەڕێین هەر کەس و لایەنە و بەسروشتی خۆیەوە لە گۆڕەپانەکەدا بێت، گرنگە تەوزیفی ئەم پێکهاتە ناڕازییانە بکەین، کەچی چ پێکهاتەکان بێ ڕەحمانە شەقامەکەیان تەسەیوس کرد و چ کۆمەڵێك موحەلیل و ڕووناکبیریش گوتارێکیان سەرپێ خست کە تەڕ و وشکیان پێکەوە سووتاند و لە جێگایدا بینای گوتارێکی ڕۆمانسییان کرد، کە پێیان وایە؛ نەوەیەك لە دایك بووە و وا بەرپرسیارە و وا توانای لەسەر پێ وەستانی هەیە و پێویست ناکات کەس بچێتە تەنیشتیان! دۆستێك لە ئوسترالیاوە، ئازیزێك لە کەنەداوە، بەڕێزێك لە بەریتانیاوە، لە دوورەوە «ئەم نانە بەو ڕۆنە» جوهدی هەمووان نەك سفر ئەکەنەوە بگرە بە دەستی دەسەڵاتیشی ئەزانن! نەك نایەوێت کەس بچێتە تەنیشتیان بەڵکو لەو دوورەوە تەخوینی هەموومان ئەکەن! ئیشکال ئەوە نییە کە گەنجێك هەست بە تەنیایی ئەکات و سەیری خۆی ئەکات کە بەجێهێڵراوە، بۆیە جنێو بە هەموومان ئەدات، بەڵکو بۆ نووسەرێك زۆر نەنگییە کە دێت و لە ئینشایەکدا تەرجەمەی ئەمەمان بۆ ئەکات و ئەڵێ بە ئێوەیەتی فڵانە خێڵ و گرووپ«ئاگرە سوورە لە خۆم دوورە» کۆمەڵێك لە حەز و مەزاجی خۆیانی پێوە ئەشێلن و وەك دیدی پڕ لە ئارگیۆمێنت دەرخواردمانی ئەدەن! بۆ خۆم لە کاتێکدا کە ئەم دێڕانە ئەنووسم، خاڵییم لە ڕق و بوغز لەوانەی بە هەر گوتارێکەوە لە گۆڕەپانەکەدا وەك ڕەخنەگر و ناڕازیی بوونیان هەیە، هاوکات پڕم لە ڕقی پیرۆز لەو کەسانەی کە بەتەنیشت دەسەڵاتەوە دژ بە کۆمەڵگان، هێشتاش بە ڕەوای نازانم نووسەر و فیگەری ڕۆشنبیریی بچنە سەنگەرەوە لەیەکتر، گوێ لە تەفسیری سەیروسەمەرەی کەسیان ناگرم دژ بەویتریان، ئێ فیعلەن فووش بەو کەڕەنایەدا ناکەم کە ئەم دژبەرییە تۆخ ئەکاتەوە. لێ نوقم بوون لە ڕۆمانسییەتێکدا کە پێی وایە ئەو تیلماسکە شەقامەی کە بە دەست گەنجە ئازاکانمانەوەیە بەس بێت بۆ گۆڕانکاریی، ئەوە دیدێکی ئەوەندە تەنکە کە بەرگەی هیچ پیاکێشانێك ناگرێت، دوورە لە خوێندنەوەی گۆڕەپانەکەوە! تەنانەت گەنجی یاخییش هەڵگری یەك شوناس نییە تا تۆ بتوانیت لەو دوورەوە و وەك ماددەیەکی نووسین لەژێر یەك ناودا بیخەیتەڕوو، لە کۆی شەقامەکەدا کۆمەڵێك گەنج ئەبینرێن، لە ڕۆژانی یەکەم و دووەم و سێیەمدا بەهێزتر بوون، دەسەڵات بە ترسی (دەستی دەرەکیی) و (بوونی پەکەکە) لەناویاندا ڕووداوەکەی بەرەو جێگایەکیتر برد، هاوکات ئەو حیزبانەی کە بارەگایان سووتێنراوە، تەنانەت ئۆپۆزسیۆنەکانیش، پەیوەندییان بە تەڤگەری ئازادییەوە کردووە و گلەییان لێکردوون کە لە کۆمەڵێك شار بارەگاکانتان سووتاندووین، لەمانەی کە ماون ئێوە بەرپرسیارن! هەر خودی عەلی باپیریش بەجۆرێك دەستەواژەکەی دەسەڵاتی دووبارە کردەوە، ترسی تەڤگەری و پەکەکەش لەوەی کە بە قەولی خۆیان(هێڵی خیانەت) لە موئامەرەدان تا وەك بادینان چەندین بنکەی تورکیا بهێننە ئەم سنوورەش، شەقامەکە بێ پشت و پەناتر کراو، هەمووان ئەیانوت: کوان ئەوانەی کە پێشتر خۆپیشاندانیان کرد، بۆچی نایەن پشتی شەقام بگرن؟ گلەییەکەش زۆر تەواو بوو، بەڵام پاشتر وتنی پێچەوانەی ئەمە پێی ئەوترێت حەکایەتی مێش!  لەبەردەم لقی نۆزدەی پارتیی لە چەمچەماڵ، یەکێك لە گرفتەکانی گەنجان( کە کەمتر لە بیست گەنج ئەبوون لە یەکێك لە لایڤەکانیان) نەبوونی بەرد بوو بەرد! سەر شەقامەکە بەردی لێنەبوو، دەی فیعلەن لە حاڵەتی تەسعیدی زیاتردا بەرد چی پێئەکرێت لە بەرامبەر باجەر و هامەر و ئەبرامز و چەکی جاشایەتیی دەسەڵات؟! گەنجی ئێمە بەهێزن، دەسەڵاتیش ئەوە بوون کە لە بن پێی حەسەن پلایسدا پلیشانەوە، بەڵام جێهێشتنیان لەو شەقامەدا و بەو ناهاوسەنگیی چەك و بەردە، تاوانێکە قەرەبوو ناکرێتەوە. من لەدیدی تۆدا خراپم و ناتوانم ڕێکیان بخەم، وەرە تۆ بیکە، بەڵام نابێت تەنیا بمێنن!

رێبوار کەریم وەلی گرفتی سەرەکیی ئەم حکومەتەی ئێستا پتر لەوەی قەیرانی دارایی بێت، قەیرانی متمانەی سیاسییە لە نێوان لایەنە پێکھێنەرەکان و، بەتایبەتیش لەنێوان پارتی و یەکێتی.  * کیشەکانی نێوان ئەم دوو حزبە لە ماوەی دووساڵی رابردوودا، بەقەدەر ھەموو رابردوویان کەڵەکە بووە، چونکە ھەر ھەوڵی پینەو پەڕۆکردنیان داون. * جەوھەری ئەسڵیی ئەم قەیرانە ئەوەیە کە پارتی پێیوابێت دەتوانێ ھەمان مامەڵەی شاسوار عەبدولواحید لەگەڵ ھاوسەرۆکێکی یەکێتی بکات و ئاوتی بکات و، لەبەرامبەر ئەوشدا ھاوسەرۆک ھەوڵ بدات سەرۆکوەزیرانی زۆرینە لە کورسیی دەسەڵات بێنێتە خوار.  * باقییەکەی دیکە ھەمووی شیعارە و لەو دوو جوملەیەی سەرەوە وەرپێچراوە. * کێشەکە نە لەپەرلەمانە و نەلەسەر جادە. بۆیە چارەش لەوێ نییە. فەرقی دەسەڵات و تواناکانی ھاووڵاتییەکی ئاسایی و ئەندام پەرلەمانێک نییە. خۆ ئەوەی ھەشیەتی بەھۆی ئەندامیەتیی پەرلەمانەوە نییە. بۆیە ئەو دامەزراوە ناتوانێ کێشەکان چارەسەر بکات. جاددەش ھەر پێی  تێبنێی سوور دەبێ. راپەڕینێک سوپا، دەزگاکانی ئاسایش و پۆلیسی لەگەڵدا نەبێت، یان لانیکەم بێلایەن نەبن نە لە کوردستان و نە لە ھیچ شوێنێکی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست سەر ناگرێت. * خەڵک برسییە، بەڵام لە برسییەتی خراپتر نائومێدییە. ئەوەی خەریکە ھەموو ئومێد و ھیواکان لەناو دەبات، پارتی و یەکێتی و دەسەڵات نییە، بگرە ململانێی ناو دەسەڵاتە کە خەڵک وەکو کەرستەی ئەو ئاگرە دەکەنە سوتماک. ئەوان قەت لەخەڵک بەمانا راستەقینەکەی ناترسێن، چونکە خەڵکیان وا دابەشکردووە کە دەزانن چۆن بەرزەفتیشی بکەن * رێککەوتننامەی واشنتۆن ئاوی بە ئاگرێکدا کرد کە جەرگی ھەزارانی سوتاند. رێککەوتنێکی دیکەی لەو چەشنە پێویستە تا چیدیکە خەڵک باجی بێدەستنوێژیی ھاوپەیمانیەتییەکان نەدات. * دانیشتنێکی ھاوسەرۆک و سەرۆکوەزیران و رێککەوتنێکی راستگۆیانەیان، پتر لە نیوەی کێشەکانی ئەمڕۆی کوردستان چارە دەکات. ئەو کاتە با ئەوەندە خەڵکەیش کە بۆ قوتی ژیانیان دێنە سەرجادە ببن بە موڵکی ئۆپۆزیسیۆن!

کارۆخ خۆشناو دەتوانین کۆمەڵگای کوردی پۆڵین بکەین بۆ سێ چین (خەڵک، ڕۆشنبیر، دەسەڵات) بە گوێرەی ئەم پۆڵینکردنە (چینی ڕۆشنبیر) پردی پێگەوەگرێدانی نێوان خەڵک و دەسەڵاتە، بۆیە پێموایە هەر کاتێک (درز یان بۆشایی) بکەوێتە نێوان خەڵک و دەسەڵات، ئەوا بەشێکی گەورەی بەرپرسیاریەتی دۆخەکە دەکەوێتە ئەستۆی ڕۆشنبیران، چونکە ئەرکی سەرشانی چینی ڕۆشنبیرانە کەوا (نەخشەڕێگا بۆ هەردوو چینی خەڵک و دەسەڵات دابڕێژن، بە مەبەستی چاوساغیکردن و ڕۆشنکردنەوەی ڕێگایان) بەمەرجێک (خەڵک و دەسەڵات) گوێڕایەڵی چینی ڕۆشنبیر بکەن. ئەگەر چاوێک بە مێژووی خۆپیشاندانەکانی جیهاندا بخشێنین، دەبینین زۆربەی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیەکان دەرەنجامی کۆمەڵێک هۆکار و گرفتی گەورە بوون، کە لە ئەنجامدا پردی پەیوەندی نێوان (خەڵک و دەسەڵات) درز و بۆشایی تێکەوتووە، بۆ چارەسەرکردنی هۆکار و گرفتەکانیش کۆمەڵێک (ڕۆشنبیر و دەستەبژێری نیشتیمانپەروەر) بوونەتە فریادڕەس بۆ دۆخەکە و توانیویانە (پردێکی پتەو) لە نێوان خەڵک و دەسەڵاتدا دروست بکەنەوە، بۆ نموونە لە ناوەڕاستی سەدەی ڕابردوودا کاتێک گرفتی جیاکاری ڕەگەزی (Racism or Racial Discrimination) لە ئەمریکادا ڕۆژ بە ڕۆژ قۆڵتر دەبۆوە، کۆمەڵێک دەستەبژێری نیشتیمانپەروەر بەسەرکردایەتی (مارتن لوثەر کینگ) دوای چەندین خۆپیشاندانی گەورە و فراوان، توانیان بە ئامانجە ڕەواکانیان بگەن و دەستکەوتی بەرچاو بەدەست بهێنن و کۆمەڵێک چاکسازی گەورە لە یاسا و ڕێساکانی ئەمریکا ئەنجام بدەن. خۆپیشاندانەکانی ئەم دواییەی خەڵکی (دەڤەری سلێمانی) پێویستە ببنە دەرفەتێک بۆ ڕاچڵەکاندنی هەردوو چینی (دەسەڵات و ڕۆشنبیر) لە پێناو گوێگرتن لە (ڕەخنەی بونیاتنەر) بە میکانیزمی مەدەنی و دوور لە توندوتیژی بۆ گەیشتنی پەیامی خۆپیشاندەران، بەمەبەستی هەڵوەستەکردنی دەسەڵات و ئەنجامدانی بەخۆداچوونەوەیەکی جدی بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێکی ڕیشەیی بۆ هەموو گرفتەکان بۆ پاراستنی کەشتی هەرێمی کوردستان لە نغرۆ بوون، لەم چوارچێوەیەشدا پێموایە ئەجیندای چارەسەرەکان پێویستە لەسەر بنەمایەکی (نەتەوەیی و نیشتیمانی) دابڕێژرێت و ئەم (10) هەنگاوەش وەک (نەخشەڕێگا)ی دەربازبوون لەخۆبگرێت: 1- نووسینەوەی دەستوورێکی هاوچەرخ بۆ هەرێم، بەجۆرێک دەستەبەری پره‌نسیپەکانی دیموکراسی و مافەکانی مرۆڤ بکات، لە پێناو بەرز راگرتنی شکۆی هاووڵاتیان و دەستەبەرکردنی ئازادی رادەربڕین و ئازادی میدیا و ئازدی خۆپیشاندانی مەدەنی (لەچوارچێوەی یاسا) و دوور لە توندوتیژی. 2- گرنگیدان بە پرسی (دادی کۆمەڵایەتی) و بەرز راگرتنی گوزەرانی هاووڵاتیان لە رێگای دابینکردنی مووچەی مووچەخۆران، کە پێکهێنەری زۆرێنەی چینی مامناوەندی کۆمەڵگان. 3- بەرنامەڕێژیکردن بۆ سێکتەری پەروەردە لە ڕێگای پڕۆسەی (مرۆڤ سازی و نیشتیمان سازی) بۆ ئەوەی (ئینتیما) بۆ تاکی کورد بگەڕێنرێتەوە تاکو بتوانێت بەرژەوەندی نەتەوەیی و  نیشتیمانی زاڵ بکات بە سەر بەرژەوەندی (کەسی و حیزبی)دا. 4- ئەنجامدانی چاکسازییەکی ڕیشەیی لە سێکتەرەکانی حکومەت و کەرتی تایبەتدا. 5- برەودانی زیاتر بەپرسی (شەفافیەت) لە داهات و خەرجی گشت سێکتەرە جیاوازەکانی حکومەت و کەرتی تایبەت. 6- بووژاندنەوەی سێکتەرەکانی کشتوکاڵ و گەشت و گورزار لە پێناو هەمەچەشنکردنی داهاتی کوردستان و ڕەخساندنی دەرفەتی کار بۆ چینی گەنج و لاوان و کەمکردنەوی ڕێژەی بێکاری. 7- پاراستنی پێگەی پێکەوەژیان لە هەرێمی کوردستان. 8- پاراستنی ئاسایش و پێگەی سەقامگیری هەرێمی کوردستان. 9- یەکخستنەوەی هێزە سەربازی و ئەمنییەکانی هەرێم لەژێر چەتری حکومەتدا. 10- بە دامەزراوەیکردنی زیاتری دام و دەزگاکانی هەرێم لە سەر ئاستی هەرسێ دەسەڵات (یاسا دانان، جێبەجێکردن، دادوەری). لە کۆتاییدا گرنگە بزانین کەوا هەموومان دانیشتووی ئەم "کەشتییە"ی هەرێمی کوردستانین و ئەرکی سەر شانی هەموولایەکمانە، بە گیانێکی نەتەوەیی و نیشتیمانی چارەسەرێک بۆ کون و کەلەبەرەکانی ئەم کەشتییە بدۆزینەوە، چونکە بە نقوومبوونی ئەم کەشتیە نەک تەنها باشووری کوردستان زەرەر دەکات، بەڵکو تاکە ئومێدی هەر سێ پارچەکەی تری کوردستانی گەورەش لەبار دەچێت! ٭ سەرۆکی ئینستیتۆی توێژینەوەی (ئەمریکی-کوردی)

سەهین موفتی نووسەری دیاری هەڵەبجە، ناسیح عەبدولڕەحیم لە پەیامێکیدا، هەم وەک وەفایێک بۆ چاکەو پیاوەتی خەڵکی هەولێرێ، هەم وەک زەرەرمەندێکی(کەسی، گشتی) ئەم ململانێ سیاسییەی پازدە ساڵی رابردوو، ناوچەکەیانی کردۆتە قوربانی...! دەنووسێت" دەستم دامێنتان هەولێرییەکان، چاو لە ئێمە مەکەن"، زۆر بەباشی هەست بە برینداربوونی ناخی کاکە ناسیح و هەموو دانیشتوانی ناوچەکەیان دەکەین، دەزانین کە ژیان لە ناوچەکەیان ئێجگار تفت و تاڵ بووە، بەهۆی ئەم هەموو (کامپینچی، دمبکچی،  هوتافچی، هتد....). وەک هەولێرییەک، کە لە (بەستەپیازە)، لێی لەدایک بووم و لە (برایەتی)، ئیدی هەولێرم بە تەواوەتی ناسی، هەق بەخۆم دەدەم، ئاوا لۆ هەڵبجەو هەڵەبجەییەکان بنووسم. هەڵەبجەو هەڵەبجەییەکان هەتا پێش، تێکشکاندنی داعش دوو بابەت هەبوون، ناوەندە جیهانییەکان کوردیان پێ دەناسییەوە، یەکێکییان ( کیمیا بارانکردنی ئێوەو شارەکەتان بوو)، لەسەر دەستی رژێمی دیکتاتۆری بەعسی عێڕاق، ئەمی دی ئێستا کاتی نییەو ناینووسم...! بەواتای، کاتێک کورد بیویستبا( مەبەستم کوردانی هەرچوار بەشەکە)، سۆزی وڵاتانی جیهانی بۆ پرسی کورد را بکێشێت، خێرا هەڵەبجەی وەپێش هەموو بابەتێک دەدا، هەتا بەتەواوەتی بناسرێتەوە...! هەولێر، دەزانێت و درکیشی پێ دەکات، هەڵەبجە بێ خزمەتە، بێ بایەخ بووەو ململانێی حیزبی لەبری خزمەتکردنی هەڵەبجەییەکان، زێدەتر برینیانی کوڵاندۆتەوەو قوڵتری کردۆتەوە...! هەولێر، لە راپەڕینەوە(1991) هەمیشە بە ماتەمینییەوە ساڵانە لە شازدەی سێ، یادی ئێوەی دەکردەوه، بەڵام لەوێ رۆژێ بڕیاری بە پارێزگا بوونی شارەکەتان درا، ئیدی جەژنێکی نوێیە لۆ هەولێرو هەولێرییەکان..! ئێوە، شایستەی رێزن، شایستەی دە بارتەقای خزمەتی شارو ناوچەکانی دیکەی کوردستانن، هەڵەبجە هەقی خۆیەتی دوو هێندەی هەولێر، ئاوەدان و رازاوەتر بکرێتەوە، بەڵام هەتا ئێستا نەیانهێشت....!  ئیدی دەبێت بهێڵدرێت.... عومەری خاوەر، ها لەدڵی هەولێرو هەولێرییەکان. ٭  بەستەپیازەو برایەتی، دوو گەڕەکی دێرینی هەولێرن.