سەردار عەزیز مستەفا كازمی ئەمڕۆ بەپەلە دەچێتە ئەنقەرە. حكومەتی عێراقی‌و توركی ماوەی سێ مانگە خەریكی كاركردنن لەسەر دۆسییەی ئاو، ڕەنگە ئەمڕۆ جۆرێك لە ڕێككەوتن لەسەر ئەو فایلە واژۆ بكرێت. بەڵام ئاو دەمێكە لای توركیا چەكە. عێراق وەك وڵاتێكی بیخاوەن یان فرەخاوەن هیچ سیاسەتێكی ئاویی نیە، بۆیە نزیكەی نیوەی دانیشتوانەكەی لەبەردەم رەحمەتی تینیوتیدایە.  ئەمە سەرباری كۆتایی كشتوكاڵ لەو ناوچانە. سەردانەكەی كازمی لەسەر سێ پرسە، ئاسایش، ئابوری، ئاو. هەرسێكەیان راستەوخۆ پەیوەندی بە كوردی سێ پارچەی كوردستانەوە هەیە. ئەمە لەكاتێكدا كە كورد بەربونەتە گیانی یەكتری. نەریتێكی دێرینی بەناو گەلێكی خۆخۆر. پارتی‌و پەكەكە لە زۆر ڕوەوە لە یەكتر دەچن. هەردوو بەرژەوەندی حیزبیان لەسەروی هەموو بەرژەوەندییەكەوەیە. هەردوو شەخس پەرستن، هەردوو سازشنەكەرن. هەردوو یەكتری بە نەیاری سەرسەختی یەكتری دەبینن، پەیوەندییەكی سفری لەنێوانیادا هەیە. جۆری پەیوەندییەكەیان پەیوەندی شەڕی ناوخۆییە. لەكاتێكدا دەكرێت دوو هێز جیاوازبن بەڵام میكانیزمی پێكەوە كاركردنیان هەبێت، بەڵام وەك زۆربەی هێزە كوردییەكان ناتوانن هیچ هاوبەشی دروست بكەن، مەگەر فشاری دەرەكی ناچاریان بكات.  هەموو ئاماژەكان ئەوە نیشان دەدەن كە عێراق ئامادەیە پەكەكە بە تیرۆیست بناسێنێت‌و هاوكاری توركیا بكات. ئەمە گەڕانەوەیە بۆ مامەڵەی دەوڵەتیانە لەگەڵ پرسی كورددا. مامەڵەی دەوڵەتی لەگەڵ پرسی كەمینەو پەراوێزدا، هەمیشە مامەڵەی زەبرو زەنگە.  لەماوەی رابوردودا بەشداربووم لە پرۆژەیەكی ئەوروپی بۆ دیپلۆماسی تراك ٢. ئەم پرۆژەیە شەش كەس لە عێراق دەستنیشان دەكات بۆ  دانیشتن لەگەڵ نوخبەی وڵاتانی دەوروبەر. یەكێك لەو شەش كەسە لە عێراق منم. یەكەم وڵات كە دانیشتنی لەگەڵدا دەكەین توركیایە. بەڵام لەبەر ئەوەی هەموو ئەندامانی گروپەكە ئامادەن پەكەكە بە تیرۆریست بناسێنن، من ئامادەنیم بەشداری ئەو شاندە بكەم. بە توندیش دژی بە تیرۆر ناساندنی پەكەكەم. نەكە لەبەر پەكەكە. بەڵكو لە ڕوانگەی فیكری‌و ئەخلاقی خۆمەوە. تیرۆر یانی توندوتیژی بێ ئامانج یان بێ قەزییە. بەڵام پەكەكە خاوەن توندوتیژی بێ قەزییە نیە. پرسی كورد یەكێكە لە گەورەترین نادادییەكانی دونیا. لەهەمانكاتدا وەك دەوڵەتناسێك دژ بە مامەڵەی دەوڵەتیم لەگەڵ پرسی كەمینەدا كە خۆی لە تواندنەوەو مامەڵەی زەبریی‌و سڕینەوەو زۆرجار جیونۆسایدا دەبینێتەوە. ئەمە نەك بۆ كورد بەڵكو بۆ هەموو خەڵكانی تر لە ئەسیوپیاوە هەتا بنی دونیا. ئەو هاڵاوەی لە بەغداوە دێت ئەوەیە كە ئاو دەكرێت بارتاقەی هاوكاری ئاسایشی‌و زیادكردنی گۆڕینەوەی ئابوری. پرسی ئاو ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە كوردەوە هەیە. پرۆژەی بەنداوەكانی توركیا بۆ گۆڕینی دیموگرافی‌و سڕینەوەی یادەوەریی‌و كردنی كوردستانە بە سەبەتەی خۆراكی توركیاو هەروەها كۆنترۆڵكردنی ئاوەو گۆڕینیەتی بۆ چەكێكی ئیقلیمی. عێراق لاوازەو بە دوای روبەعە دینارێكدا دەگەڕێت، نەك بۆ خۆی بەڵكو بۆ حیزبەكانی. تەماشای ئەو شەڕە بكە لەسەر بەندەری فاو. بەڵام توركیا سەرباری لاوازی‌و فشار، ئەجیندای خۆی هەیە. توركیای ئەمڕۆ دوو دونیابینی ڕێ پیشاندەرییەتی كە هەردوكیان فراوانخوازی لە كرۆكیاندایە، ئەوانیش قوڵایی ستراتیژی‌و نیشتمانی شینە، ماڤی ڤەتەن. عێراقییەكان كە زۆربەیان خاوەن دوكتۆرای عێراقین، هێشتا توركیا وەك توركیای هەشتاكان دەبینن، بڕوایان وایە كە توركیا نەوتی نیەو عێراقی ئاوی نیە دەتوانن گۆڕینەوەیەك لەم بوارەدا دروست بكەن. بەڵام عێراقیەكان نازانن جیاوازی نێوان ئاو و نەوت چەند زۆرە. زۆر بە سادەیی هەموو وڵاتێك سوپاسگوزارە كە نەوت بە توركیا بفرۆشێت، عێراق ناتوانێت ئاو لە جێگای ترەوە بهێنێت.   ئەم فراوانخوازییەی توركیا تەبایە لەگەڵ ئەو دیدەی كە لە ئەنقەرە زاڵە كە بروای وەهایە سەردەمی بەهێزیی ڕۆژئاوا كۆتایی هات‌و توركیا دەبێت سەربەخۆییانە وەك یاریكەرێكی هەرێمی هەڵسوكەت بكات. وەك جەیمس جێفری ووتی توركەكان خاوەن عەقڵیەتی ئیمپراتۆریین زۆرترین هاوڕێتیان تەنها 80%.  

ساڵح ژاژڵەیی  هەر كاتێك خۆپیشاندان ئەنجام بدرێت لە لایەن جەماوەری خەڵكی كوردستانەوە  یان حیزبێكی ئۆپۆزسیۆنەوە ، یەكسەر كۆمەڵێك تۆمەتی ئامادەكراوی پێشوەخت دەدرێتەپاڵیان .  ئەوەتا ڕاوێژكارێكی جەنابی مەسعود بارزانیش بەناوی  كیفاح محمود  دەستی كردوە بە تۆمەت بەخشینەوەەو دەڵێت : ئەو ئاژاوەگێڕی و پشێویانەی لە سلێمانی و قەزاو ناحیەكانی دەورو بەری ڕودەدات،  هاوپەیمانی  گروپی حەشدی شەعبیی و تیرۆریستانی پەكەكەو مێلیشیاكانی لە پشتەوەیە .  كەسێكی تری ناو یەكێتیش بە هەمان شێوە دەڵێت : ئەو خۆپیشاندانانە  پەكەكەو ئێرانی لە پشتەوەیە . ئەگەر ئەمە گاڵتەجاڕی نییە دەسەڵاتێكی نیشتمانی ڕاستەقینە هەبوایە ، دەبوو یەكسەر بە دواداچون بۆ لێدوانی ئەوانە بكرایە. چونكە ئەگەر ئەوەی ئەوانە دەیڵێن ڕاستبێ كارەساتە .خۆ ئەگەر ڕاستیش نەبی و لێدوانی لەو شێوەیە بەبێ لێپرسینەوە هەر كارەساتە .  واتە ئەوەی لە لایەن  دەسەڵاتەوە  خوێندنەوە و حساباتی بۆ ناكرێت و بونی نییەجەماوەرە . جەماوەر لای دەسەڵات وەكو مێگەلە مەڕێك وایەو خۆشیان بە شوانی ئەو مێگەلە مەڕە دەزانن و چۆنیان بوێت ئاوا مامەلایان لە تەكدا دەكەن . واتە نوخبەی جەماوەر ئەم دەسەڵات دارانەی ئێستان و بەدەر لەوانە كەسی تر نییە قسەیەك بزانیت .  ئەمە لە كاتیكدایە كە جەماوەر  خۆی دایكی هەموو حیزبەكانە . هەموو حیزبەكانی  سنووری وڵاتێك  لە هەناوی جەماوەرەكەیەوە لە دایك دەبن . واتە جەماوەر  لە هەموو حیزبەكان گەورە ترە . ژمارەی  حیزبەكان چەند زۆربن ، هێشتا ژمارەی  هاوڵاتیانی دەرەوەی حیزبەكان ، چەندقاتی ژمارەی  ئەندامام و  لایەنگرانی هەموو حیزبەكانن .   لە ڕاستیدا تۆمەت بەخشینەوەی دەسەڵاتدران و كۆیلەكانی دەسەڵات بەرامبەر بە هاولاِتیان و تۆمەت باركردنیان بەوەی خەڵكیان لەپشتەوە و هانیان دەدەن بۆ خۆپیشاندان ، تەنها بوختانەو  خۆشیان دەزانن  كە ئەوەی ئەوان دەیڵێن درۆیە و بۆ شاردنەوەی ڕاستیەكانە . بۆیە لێرەدا بە پێویستی دەزانم ڕونی بكەمەوە كێ‌ لە پشتی خۆپیشاندەرانەوەیە و وایلێكردون  پەنا بەرن بۆ خۆپیشاندان ئەوانەی 29ساڵە حوكمڕانی  ئەم هەرێمەن و ڕۆژ لە دوای ڕۆژ  ژیان و گوزەرانی هاولاِتیان خرابتر دەكەن . ئەوانەی سامانی ئەم وڵاتە دەدزن و بەتاڵانی دەبەن ولە خەمی كەسدا نین. ئەو بەرپرسانەی  ژنەكانیان كراسێك بە 300 -400 دۆلار لەسەر حسابی  خوێنی شەهیدان  بۆ حەفلەیەك دەكڕن و جارێكی تر لە بەری ناكەنەوە .   كوڕی ئەو بەرپرسانەی  هەموو ساڵێك مۆدێلی سەیارەكانیان دەگۆڕن و جامەكانی ڕەش دەكەن و بۆشیان هەیە لەسەر فول لایت خەڵك بكوژن .مناڵی شەهیدەكانیش دەبێ  هەناسەی سارد هەلكێشن  .  ئەو بەرپرسانەی  دوو باخ و سێ باخیان لە شوێنی جیاواز هەیەو لە هەر باخە قەسرێك دروست كراوەو چەندین باخەوانیان هەیە و موچە لە حكومەت وەردەگرن وئەوە  ماوەی چەندین ساڵیشە یەك دەرچوی زانكۆ و پەیمانگاكان دانەمەزراوە . ئەو بەرپرسانەی باشترین زەوی ناو شارەكانیان داگیر كردوەو خاوەنی دەیان كارگەو پرۆِژەی تایبەتن.   ئەوانەی نەوت بە قاچاخ دەفرۆشن و پارەكەشی بۆخۆیانەو خەڵكیش موچەی نییەو برسییە .  ئەوانەی  پارەی گومرگەكان  بەتاڵان دەبەن و  ئەوە ساڵێكە تەنها 4 موچە دراوە .  ئەوانەی قاچاخچییەتی دوگو جگەرەو  دەرمان دەكەن و پارەی گومرگیش نادەن . ئەوانەی بەروبومی كشتوكاڵی و مەڕو ماڵات بە قاچاخ لە ئێران و توركیاو سوریاوە  دەهێنن و بەروبومی خۆماڵی نافرۆشرێت .   ئەوانەی خەستەخانە بەناوی  خێرخوازییەوە لەسەر قوتی هاولاِتیان دروست  دەكەن و  ئیساش  گرانترین شوێنی چارەسەری نەخۆشەو پارەكەشی بۆ خۆیانە .  ئەوانەی بواری تەندروستییان كردۆتە بوارێكی  بازرگانی لەپێناوی بەرژەوەندی خۆیان و ساغ كردنەوەی دەرمانی كوالێتی خراپ و ماوە بەسەر  چوو .  ئەوانەی  دەیانگوت  بەغدا پارەی نەماوەو ئیفلاسی كردوە و بەناوی سەربەخۆیی ئابوری هەرێمی كوردستان و لە ڕاستیدا لەپێناوی دزیدا ،  تاك لایەنە دەستیان كرد بە دەرهێنانی نەوت فرۆشتیان و  داهاتەكەیان دزی و  ئیفلاسیان بە هەرێمی كوردستان كرد .   ئەوانەی  لە كاتی هێرشی داعش بۆسەر شەنگال  چنگ لەسەر شان ڕایان دەكردو پەكەكەو شێرە ژنەكانی رۆِژئاوای كوردستان بەرگرییان لە كوردانی ئێزدی دەكرد ،ئێستاش تۆمەت باریان دەكەن بە ئاژاوەگێڕ. ئەو كەسەی  بە قسەی كەسی  نەكرو  بڕیاری ڕیفراندۆمی داو  و تیشی هەرچی ڕویدا من بەرپرسیارم ، دواجار  نیوەی خاكی كوردستانی لە دەستداو  ئێستاش ڕاوێژكارەكانی جەماوەر تۆمەت بار دەكەن چونكە داوای حەقی خۆیان دەكەن  . ئەوانەی هێزی پێشمەرگەیان بەكرێدا  لە بەرامبەر  400 ملیۆن دۆلار و دەست بەرداری كەركوكیش بون و  و ئەوەتا ئێستا عەرەبەكان كوردەكانی گوندی پەڵكانە  دەردەكەن . ئەوانەی تا  دەیانتوانی نەوتی كەركوك بفرۆشن ، كەركوك دڵیان بوو ، ئێستا  كە نەوت دزینەكەیان نەما، حەقی كەركوكیشیان نەماوە .   ئەوانەی دەیان بنكەی سەربازییان بۆ تورك كردۆتەوە لەناو خاكی كوردستاندا  بۆ ئەوەی بەرگرییان لێ‌ بكەن لە كاتی تەنگانەدا ، جەماوەریش تۆمەتبار دەكەن  كەدەستی دوژمنانیان لە پشتەوەیە .  ئەوانەی گەورەترین كیڵگەی نەوتی كوردستانیان بۆخۆیان داگیر كردوە و داهاتەكەی بۆ خۆیانە. ئەوانەی كە دەچنە بەغدا لە بری ئەوەی  داوای مافە دەستوریەكانی كورد بكەن  ، داوای پۆست و پلەو پایە دەكەن .   ئەوانەی پێشوەخت پارەی نەوتیان وەرگرتوەو  لە بانكەكانی دەرەوەی وڵات دایان ناوەو  ئێستا كە نەوت دەفرۆشرێت ، هیچ بۆ حكومەت نییەو بەسەوزی پارەكەی خوراوە  . ئەوانەی لە سەدا 60 ی بوری نەوتی كوردستانیان بە ڕوسیا فرۆشت بە 1800 یەك ملیار و هەشت سەد ملیۆن دۆلار و  یەك دۆلاریشی نەهاتەوە بۆ كوردستان .   ئەوانەی لە پێناوی مانەوەی خۆیاندا ، بە قەدەر  ژمارەی موچەخۆرانی ڕاستەقینە  موچەخۆری بندیواریان هەیە . ئەوانەی كە بڕیاریان داوە موچەی بكوژانی شەهێدەكان زیاتر بێت لە موچەی  كەس وكاری شەهیدان . وەكو مایكل ڕوبن  توێژەرێكی ئەمریكی دەڵێت : حكومەتەكەی مەسرور بارزانی  لە باج وەگرتندا وەكو سویسرا وایە ، بەڵام لە خزمەت گوزاریدا  وەكو سۆماڵیا وایە   .   ئەو دەستەی  سەرۆكایەتی  پەڕلەمانەی  جوت بنەماڵە  هەرچی بابەتێك لە بەرژەوەندی دەسەڵات نەبێ ، نایخاتە بەرنامەی كۆبونەوەكانی پەڕلەمانەوە . واتە لە ئێستادا زۆرینەی پەڕلەمانتاران  دژی  داواكانی جەماوەرن و كەسیش گوێ‌ بۆ كەمینە ناگرێت  . ئەوانەی  زانكۆكانیان  وێرانكردوەو  زوربەی ئەوانەی ئێستا لە زانكۆ كار بەدەستن كۆیلەی حیزبەكانن و بڕوانامەی علوجیان هەیە .  ئەوانەی لە بیری ئەو هەموو دەرچوانی زانكۆ و پەیمانگاكاندا نین كە دوای چەند ساڵێكی تر هەموو كچەكان دەبنە پیرە كچ و كوڕەكانیش  سەرگەردان . ئەوانەی بەناوی بنەماڵەوە چونە توركیاو گرێبەستی 50 ساڵەی نەوتیان لەگەڵ توركیا مۆركردو بەوهۆیەوە ئیفلاسیان بە ئابوری هەرێمی كوردستان كرد ، لەبری ئەوەی دادگایی بكرێت و بخرێتە بەندیخانەوە ئێستا سەرۆكی بەناو هەرێمە . ئەوانەی  ئەو بڕە پارەیەی ڕێكخراوێكی  خێرخوازی ئەمەرێكی  بۆ شەهێدانی شەڕی داعشی ناردبووی ، لە بری  ئەوەی پارەكەیان پی َبدەن ، دابی و نەعل و جلی كۆنەیان  دایە كەس و كاری شەهێدان . ئەوانەی چاوپۆشیان كرد لەو فەرماندە  سەربازیانەی لە كاتی شەڕی داعشدا  كە ڕۆژانە چەندین پێشمەرگە شەهێدو بریندا دەبون ،ئەوان   بە قاچاخ  نەوتیان لەسنوری ژێر دەسەڵاتی  داعش دەهێناو لە بری ئەوە سەیارەی دەبڵ كابینەیان پێدەدان . ئەوانەی ئەو هەموو پێشمەرگانەیان  بە شەهید كردنو بریندار كردن و كەم ئەندام بون داو لە بری ئەوان پارەیان وەرگرت و  ئێستاش لە كەسیان ناپرسنەوە .    ئەوانەی بە پاساوی جۆراو جۆر  دەستیان كردوە بە تەخشان و پەخشانی زەویەكانی حكومەت  چونكە بە هیی خۆیانی دەزانن . ئەگەر ئەو زەویانە بە پارە بفرۆشرانایە ، بەشی موچەی چەندین مانگی مۆچەخۆرانی دەكردو پێویست نەدەبوو مل كەچ كەن بۆ بەغدا .  ئەوانەی بە نایاسایی  بە پشتیوانی بەرپرسەكان دەیان بەنزین خانەیان لەشوێنی نەشیاودا  دروست كردوە .  بەنزینخانە هەیە دیواری بە دیواری ماڵانەوەیە . ئەوانەی بۆ مانەوەی خۆیان بونە بەكرێگیراوی وڵاتان و  لەسەر داوای ئەوان  هاوڵاتیانی  خۆشیان دەكوژن . ئەوانەی لەبەردەم دوژمندا خۆناگرن و ڕادەكەن ، بەلام لە ماڵەوە دەبنە شێرو هاولاِتیانی خۆیان شەهید دەكەن . ئەوانەی كە سنوری ئازادی خەڵكیان بەرتەسك كردۆتەوەو زەندەقیان  چوە لەوكەسانەی ڕەخنە لە دەسەڵاتداران  دەگرن و بە سەدان كەسیان  بە ناحەق زیندانی كردوە .  ئەوانەی بڕیاری گرتن و زیندانی كردن و تا دەگاتە كوشتن دەدەن ، تەنها لەبەر ئەوەی داوای موچەو مافی خۆیان دەكەن .  ئەوانەی لە دوای ڕاپەڕینەوە گەڕاونەتەوە بۆ كوردستان و تا ئەو كاتە هەوای كوردستانیشیان هەڵ نەمژێوە ، ئێستا حوكمڕانن و بونە تاڵانچی و بڕیاری داخستنی تەلەفزیۆن دەدەن و خۆپیشاندەران شەهید دەكەن .  ئەو هۆكارانەی كە لە سەرەوە ئاماژەم بۆكردن و سەدان هۆكاری تریش لە پشت خۆپیشاندانەكانن، كەواتە ئەو بەر پرسە چاو چنۆكانەی  هەرێمی كوردستانیان گەیاندۆتە ئەم قۆناغەو خەڵكیان بە جۆرێك برسی كردوە كە چیتر ئارام نەگرن و دەست بكەن بە خۆپیشاندان  . واتە بەرپرسانی حكومەت خۆیان لەپشتی خۆپیشاندانەكانن  نەك  وەكو ئەوەی كۆیلەكانی حیزب و بنەماڵەكان دەڵێن . بەرپرسە دزو چاوچنۆكەكان هۆكاری خۆپیشاندانەكانن .  كورد دەڵێت : كەجام پڕبو لێی دەڕژێت. كەواتە جامەكە پڕبوەو ئەوەتا لێی ڕژا . لە كاتێكدا ئەم هەرێمە پڕ لە خێرو بەرەكەتە كەوتە ژێر دەستی   كۆمەڵێك بەرپرسی چاوچونك و چاوبرسی و دزو تاڵانچی  ، بێ ئاگا لەژیان وگوزەرانی خەڵك  و سڵ نەكەنەوە لە فرۆشتنی نیشتمان و كۆیلایەتی بۆ دوژمنان ، گومانی تێدا نابێت لە داهاتودا خراپتریش دەبێت ئەگەر میللەت فریای خۆی نەكەوێت .  كەواتە  ئەی دەسەڵاتدرارە  دزو تاڵانچی و نیشتمان فرۆشەكان  ئەوە باش بزانن  كە هیچ كەس و لایەنێك لە پشتی خۆپیشاندەراوە نییە . ئەوان هاتون داوای مافی خۆیان دەكەن . بەڵام ئەوە ئێوەی تاڵانچین كە سامانی ئەم وڵاتەتان  بۆخۆتان  و دارو دەستەكەتان قۆرخ كردوەو ئاگاتان لەكەس نەماوە .  ئەی دەمڕوتە سیاسیە تازە پێگەیشتوەكان ، ئەی ئەوانەی  خۆیان بە خاوەن و حوكمڕانی ئە هەرێمە دەزانن ، ئێستا سەیرێكی خۆتان بكەن و كەمێك بیر بكەنەوە بزانن ئێوە خەرێكی چین و چیش لەم هەرێمە ڕودەدات . لە جوت بنەماڵە دەپرسم  ئێستا لە قودسەكەی  كوردستانی تۆ و دڵی كوردستانەكەی ئەو چی دەگوزەرێت  و ئێوە خەرێكی چین؟ ئەوەتا بە بەرچاوی ئێوەوە عەرەبی هاوردە  جوتیارەكانی  گوندی كەڵكانەی كەركوك دەردەكەن .  ئەگەر ئەوەیان بۆ بچێتە سەر هەرچی  گوندی ئەو ناوەشە داگیر دەگرێت .  لە بری ئەوەی  بچن بەهانای ئەوانەوەو بەگرییان لێ بكەن ، بێشەرمانە هێزتان لە ناوەندی شار و شارۆچكەكانی  كوردستان كۆكردۆتەوە بۆ سەركوت كردنی خۆپیشاندەران . ئەگەر ئێوە دزوو تاڵانچی نەبونایە ئیستا ئەوجەماوەرەی خۆپیشاندان دژتان دەكەن ، وەكو سەردەمی داعش خۆبەخشانە لەگەڵتان دەهاتن بۆ دەركردنی  عەرەبی هاوردەی  پەڵكانە . ئەوەتا لە قودسەكەی ئێوەی درۆزندا  جارێكی تر دیاردەی جاشایەتی دەستی پێكردەوەلە ژێر ناوی حەشدی كوردیدا . پێم ناڵێن حەشدی شەعبی كێن و بۆچی دروست بون و لێرە بەولاوە كاریان چی دەبێت ؟. چاوتان لەو دەست درێژیەی حكومەت پۆشیوەو هەموو ڕۆژێك  وەڤدێك بە ڕێگاوەیە بۆ بەغدا  بەناوی وەرگرتنی بەشە بودجەی هەرێمەوە . هەموو  قسەو باس هاتۆتە سەر ئەوەی بڵێن :  كازمی وەعدی داوە . بەخوا فراكسیۆنە عەرەبەكان ڕازی نین . ئەگەر پارەكە بنێرن موچە دابەش دەكەین . ئەگەر پارە لە بەغداوە نەیەت  لە كوێ‌ پارە پەیدا بكەین ؟. پێمان دەڵێن  خۆ ئیشی ئێمە لە بەغدا هەر باسی موچە نییە و ئێمە داوای مافە دەستوریەكانی كورد دەكەین .باشە ئەی پارەی داهاتی نەوت و گومرگەكانتان چی لێكرد؟. هیچ كاتێك كورد بەقەدەر ئێستا زەلیل و ڕیسوا نەبوە لە بەرامبەر بەغدا . ئەوە ئێوەی دزو تاڵانچین كە هۆكاری ئەوەن  . ئەگەر یەك تۆز پیاوەتی و كارەمەتتان تێدا بوایە سامانی خەڵكتان نەدەزی و  ئاواش خەڵكتان زەلیل نەدەكرد .  ئەی ئەوە نییە پەڵكانە داگیر دەكرێت ، ئەی بەپێیی  لیست  ژمارەی هێزی پێشمەرگە لە 400 هەزار زیاتر نییە . خۆ سوپای عێراقیش هەر ئەوەندەیە . ئەی سوپا بۆ بەرگری كردن نییە لە نیشتمان ، ئەی خەنجەر بۆ ڕۆژی تەنگانە نییە ، ئەی لەم ڕۆژە  تەنگانەتر هەیە بۆ كورد؟؟. بەغدا خەریكە دارتان تێ دەبڕێت و  ئێوەش داوای پارەیان ڵی دەكەن . لە بری ئەوەی بچن بەرگری لە خەڵكی پەڵكانە بكەن ، شەڕ لەگەل َ پەكەكە دەكەن ، لە كاتێكدا ئەوان  نیشتمان دەپارێزن و بەرگری لە خەڵك دەكەن ، ئێوەی دزو تاڵانچی و چاوچنۆك نیشتمان هەڕاج دەكەن .  ئەگەر ئێوەی بەناو دەسەڵاتدار  یەك زەڕڕە كەرامەت و شەرەف و هەستی نیشتمانیتان هەبوایەو  هەر لە بنەڕەتەوە دزوو تاڵانچی و نیشتمان فرۆش نەبونایە ، سامانی ئەم نیشتمانەتان نەدەدزی و  ئێستا ئاوا كڕنوشتان بۆ بەغدا نەدەبردەوە و دەنگتان دلێر دەبوو ؟.   ئەگەر ئێوە خەرێكی تاڵان نەبونایە وژێرخانی ئابوری هەرێمتان  بنیات بنایە ، ئێستا ئێمە ئاوا ملمان  بۆ بەغدا كەچ نەدەكرد .  ئەگەر ئێوەو پێشینانیشتان  نیشتمان فرۆش نەبونایە ، دەبوو ئێستا لەسەر ئەوەی لە پەڵكانەی كەركوك ڕودەدات ، بەغداتان جێهێشتایە . بەڵام ئێوەی دزوو تاڵانچی بۆ موچەو بەرژەوەندی خۆتان لە بەغدان و هەموو كوردستان بسوتێ و داگیر بكرێت خەمی ئێوە نییە.   ئەی هەر ئێوە خۆتان نەبون  لە بەرامبەر 400 ملیۆن دۆلار كەركوكتان فرۆشت و ڕادەستی بەغداتان كردەوە .   باشە سەرۆكی كۆمار و ئەو هەموو ئەندام پەڕلەمان و وەزیر و گوزیر و بەرپرسانەی كورد لە بەغدا نوێنەری كێن ، بۆچی لە بەغدان ، كاریان چییە ؟ ئەگەر نوێنەری خەڵكی كوردستانن  بۆچی لەسەر ئەو پێشێلكاریانەی بەغدا نایەنەدەنگ ؟ئەگەر هیچتان پێ ناكرێت بۆچی لە بەغدا ماونەوە ؟.  لە بری ئەوەی هێز كۆبكەنەوەو  هەڕەشەی  كشانەوە بكەن لە حكومەتی بەغدا  ،هەموو ڕۆژێك لۆژە لۆژ بەرەو بەغدا بە ملكەچی خلۆر دەبنەوەو داوای موچە دەكەن . ئەگەر خۆتان دزوو تاڵانچی نەبونایە میللەتیشتان وەكو خۆتان سەر شۆڕ نەدەكرد .  ئێستا هاتون عەبدوڵڵای مەلانوری و دكتۆر شێركۆ حەمە ئەمین و عەزیز ڕەئوف دەگرن  لەبەر ئەوەی داوای مافی هاولاتیان دەكەن .  ئێستا دەركەوت ئێوە چ ماڵێكن . ئێوە ئەوانەن بە هۆی گێلی خەڵكەوە بونە فەرمان ڕەوا. ڕۆژێك عەرەقتان بە هیچەوە نەڕشتوە و هاتونە سەر ماڵی حازری ، ئاگاتان لە ئازار و مەیەنەتیەكانی خەڵك نییە ، نازانن مانای نیشتمان چییە ، ئەوەی ئێوە بیری لێدەكەنەوە  پڕكردنی گیرفانی خۆتانە . كەواتە نابی َكەس چاوەڕوانی هیچ  لە ئێوە بكات . ماوەتەوە ئەوەی  جەماوەر بەردەوم بێت لە خۆپیشاندان تا ئێوە شاربەدەر دەكرێن . ئاخر لە كوێی دنیادا هەیە خەڵكانی پیاوكوژ و نیشتمان فرۆش و دزو تاڵانچی ببنە حوكمڕان  و میللەت  لەژێر دەستی  كەسانی ئاوادا چۆن دەحەسێتەوە ؟.  خۆپیشاندان حەقێكی ڕەوای جەماوەرە . مۆڵەتی ناوێت . بەڵام ئەوەی زۆر گرنگە ئەوەیە كە خۆپیشاندەران  خۆیان بپارێزن  لە زیان گەیاندن  بە موڵك و ماڵی گشتی . بە پێچەوانەوە دەبێ لە كاتی خۆپیشاندانەكاندا موڵكو ماڵی گشتی بپارێزن . ئەگەر ئەوە نەكەن ئەم دەسەڵاتدارە  دزو تاڵانچیانە ئەوە دەكەنە بەهانە بۆ ئەوەی پەلاماری خۆپیشاندەران بدەن و تۆمەتباریان بكەن بەوەی دەستی دەرەكیان لە پشتەوەیە . هەموشمان ئەوە دەزانین كۆمەڵێك گەنجی خوێن گەرمی گیرفان بەتاڵ  لە داخی خۆیان  زیان بە موڵكی گشتی دەگەیەنن .  كاتی ئەوەیە هەموو چین و توێژەكانی گەل بەشداری خۆپیشاندانێكی هێمنانە بكەن و بە هیچ ڕازی نەبن چگە لە ڕویشتنی ئەم دەسەڵاتدارانە . خۆشبەختانە دەنگی ناڕەزاییەكانتان  گەیشتۆتە ناوەندە بەرپرسیارەكانی  ئەمەریكاو ئیعلامی ئەمەرێكی و ئەو روپاو ئەوە سەرەتایەكی باشە بۆ ڕیسواكردنی ئەم دەسەڵات دارانەی ئێستا .    

پشکۆ ناکام  پاش ئەو هەموو نەگبەتی و ماڵ وێرانییەی ڕژێمەکەی هەولێر و بنەماڵەی بارزانی هێنایان بەسەر خەڵکی کوردستان ، تازە بە تازە حیزب و لایەنەکانی لە دەرەوەی هەولێر و لەبەردەم مایکەکانا عەرزی عەزەڵاتی خۆیان وەک دڵسۆز و غەم خۆری میللەت نیشان ئەیەن و ڕەنگە یەکێ نەیانناسێ ئەڵێ دەستیان بگرن با لەوە عەسەبی تر نەبن ، بەڵام غیرەت نەیگرتن بەدەم دەعوەتێکی بنەماڵەی نەچن و بڵێن چۆن ئەم وەزعەتان بەسەر خەڵکا هێناوە هەر خۆشتان چاری بکەن چونکە ئەوە ئێوەن سی و حەوت ملیار دۆلارتان لە قوت و داهاتی خەڵک دزیوە و ئێوە بەرپرپرسیاری نەهامەتییەکانی ئەم خەڵکەن ، هەمویان بەپەلە پروسکێ گەشتنە خزمەت دەربار و نەیانتوانی لە بچوکی خۆیان دەرچن و بەدەپەنجە ئیمزایان کرد کە وەفدێک بنێرن بۆ بەغا بۆ ئەوەی حکومەتی ناوەند تەمێ بکەن و لە هەموویشی زیاتر کۆمیدیا ئەوەیە کە سەرۆکی وەفدی ئەمجارەی (پارێزەرانی میللەت) هەمان ئەو کەسەیە کە بەهانەی ئابوری سەربەخۆوە میللەتی توشی ئەم نگبەتیە ژرد و بۆ پەنجا ساڵ داەات و قوتی ئەو خەڵکەی بەتاڵان برد و خستیە هەڕاجەوە و خۆشی وەک دابەزینی جارانی عەسکەر هەموو جومعە و خەمیسێک لە ئەنقەرەیە ، ئەی ئەم وەفدە حەزەرلەوە ناکا لە بەغا پێیان بڵێن : ئەرێ ئەمە ئەو برادەرە نەبوو کە ئەیووت بەغا موفلیسە و "پورە" نینە !! چ خێرە وا گێڕتان گۆڕی و هاتونەتەوە بۆ زەکات و سەدەقە !!ئەی ئێوە نەتان ووت لەگەڵ بەغایا ئەبین بە دوو دراوسێی باش !! ئەی کە ئێمە شۆڤێنی و مەزهەبی و داگیرکەر و دۆژمنی کوردستانین خێرە بۆ مووچەیەک کە  خۆتان دزیوتانە چۆکتان دایاوە خۆ ئەوە بەغا نیە ئەو هەموو ملیار دۆلارەی لە قوتی خەڵک دزیوە و تا پەنجا ساڵی تر قەرزاری کردوون، ئەی ئەم دەسەڵات و بنەماڵەیە هەموو جارێک ئیمزا ناکا بۆ تەسلیم کردنی نەوتی هەرێم بە بەغا لەسەری مانگەوە دوایش ئەڵێ من  ووتومە سەری مانگ بەڵام سەری کام مانگ؟ ئەوەم نەووتوە... گەر وەفدی هاوڕێی سەرچاوەی بێ مووچە کردنی خەڵک ئەو پرسیارانەیان لێ بکرێ ئەڵێن چی و مەوقیفیان جی ئەبێ؟"هەر چەنە لەم ڕۆژگارەیە مەوقیف کەمالیاتە"..بوونی وەفدێکی وا بە سەرۆکایەتی کەسێکی وا  وەک ئەو پەندەیە کە ئەڵێ" ئەو ڕۆژە قوڕ کرا بەسەری مریشکا کە ڕێوی کرا بە حاکم..".. -- لەسەروبەندی دەربڕینی نارەزایەتیەکانی ئەم دواییە سێ جوارێک لە پارلەمانە کارتۆنییەکەی هەولێر خۆیان گیڤ کردوە و سلفیان لێیا بەرەوە سلێمانی تا بەشداری خۆپیشانان بکەن و تەخت و تاراجی دەسەڵات بکەن بە کەلاوە بەڵام گوایا رێگریان لێکرا و نەهێڵرا خەوی بێ مووچەکان بێتە دی !! ئەم گروپی ئەیام زەمانی موعارەزەیە کە دووساڵە وەک شایەری دەسەڵات بەشان و باڵی حکومەتا هەڵئەیەن و لەگەڵ دەهۆڵ و زوڕنای کورسی و پارە بەیت و بالۆرەی چاک سازی ئەڵێنەوە و هەر هەفتەیەک چەن زانا و موفەکیرێکیان بە ناوی"ڕاوێژکار"وە لێ دائەمەزرێ بە تەعەهودی پارەلە دەسەڵات و بێ دەنگی لەوان..!! بەڕاستی مایەی پێکەنینە تۆ خۆت لە هەولێر بی و نوتقت لێ نەیە و حەسانەی بەناو پارلەمانتاریشت هەبێ و چاک بزانی تا لە هەولێر جوڵە نەکرێ  دەسەڵات باکی بە هیچ نیە ،کەچی بتەوێ بێیت و لە سلێمانی  نارەزایی  بنوێنی و وا نیشان بەیت کە تۆش لە بەرەی خەڵک و مافەکانی ئەوی ، ئەم سیناریۆ فاشیلەشییان وەک ئەوانی تریان لای خەڵک هەر زوو پەردەی لەسەر لابرا و نە کەس بۆیان گریا ونە چەپڵەشیان بۆ لێدرا ، چونکە گەر یەک تۆز هەست بە موعاناتی خەڵک بکەن فەرموون ئەوە خۆتان لە هەولێرن و معاش خۆری دەزگایەکی کارتۆنین بەناوی پارلەمانەوە دەفەرموون جوڵەیە بکەن ، بەگژا جونەوەیەکی دەسەڵات بنوێنن ، ناڕەزایەتی لە ناوماڵی خودی دەسەڵاتا بە ئەنجام بگەیەنن ، ئێوە رۆژگارێک بوو ئەتاننەڕان  ئەبێ سیستەممی حوکم بگۆڕدرێت ، کەچی ئەمڕۆ ناتوانن  تەنها دروشمێک لە شارێکەوە ببەن بۆ شارێکی تر !!دیارە بۆن و بەرامی وەزارەت و وەکیل و پارلەمان و راوێژکار لە پەل و پۆی خستوون و نیمچە ئفلیجێکی سیاسین و گلەیی لە ئفلیج ناکرێ. ....... -- کاتی خۆی برادەرێک ووتی: پەلەمەکەن لە حوکمتان بۆ سەرۆکی ئەم  کابینە تازەیە چونکە ئێمە تا ئێستا خۆیمان نەدیوە و تەنها "تارمایی"یەکیمان دیوە و کێ ئەڵێ ئەمە تارمایی کەسێکی دڵسۆز و باش نیە !! جا دوای ئەوەی ئەم تارماییە بەسەر خەڵکی هێناوە ئەبێ هەموو دوعا بکەین خودایە خۆی دەرنەکەوێ ، ئەمە تارماییەکەیەتی وامان بەسەر ئەهێنێ ئاخۆ خۆی دەرکەوێ چیمان لێ بکا و چیمان بەسەر بێنێ ..خودایە بمانپارێزی لە تارمایی و حیزبی تارماییەکان....

  هێڤیدار ئەحمەد       کوردستان 100 ساڵە بە دڵداری و خۆشەویستی بۆ "عێراقمان" بگرە (برایەتی نێوان کورد و عەرەب) مامەڵە دەکات، بەڵام بەرامبەر ئەمە، برایەکی عەرەبمان نەبینیوە لەسەر بنەمای برایەتی نێوان کورد و عەرەب مامەڵە لەگەڵ کورد بکات، ئەوەی عەرەبی عێراق دەیکات تەنیا لە چوارچێوەی بەرژەوەندی خۆیدایە. هەر ئەمەش دروستە، چۆنکە ئێمە سیاسەت دەکەین و لە سیاسەتدا نە دووژمنایەتی بەردەوام هەیە نە هاوبەشیی بەردەوام، بەڵکو بەرژەوەندی بەردەوام هەیە.   لەم عێراقە نوێیەدا (عێراقی دوای 2003) تەنیا و تەنیا کورد دەڵێ "عێراقی فیدڕال" نە سیاسییەکان، نە گەلی عێراق باسی دەوڵەتی عێراقی فیدڕاڵ ناکەن کە لە دەستووری ئەم وڵاتە لە 2005دا هاتووە.   هەرێمی کوردستان لەگەڵ هەموو ئەو حکومەتانەی دوای 2003 لە عێراق دروستبوونە، کاردەکات بۆ دروستکردنی حکومەتێکی بەهێز لە بەغدا و بەغداش بەتایبەت لە دوای 2014 هەموو هێزی خۆی بەکار دەهێنێت بۆ لاوازکردنی حکومەتەکانی هەرێمی کوردستان و برسیکردنی خەڵکەکەی.   ئەوەی عێراق بەرامبەر بە هەرێمی کوردستان دەیکات، روون و ئاشکرا وەك یەکێک لە دووژمنەکانی کوردستان لە ناوچەکە دەریدەخات، بەڵام ئەوەی مەترسیدارترە، دۆخی ناوخۆی هەرێمی کوردستانە، چونكە گەیشتوومەتە ئەو بڕوایەی کە هیچ جارێك هیندەی ئێستا دۆخی ناوخۆی کوردستان هەڕەشەی لەسەر نییە، بەم خاڵانەی خوارەوە باسی ئەو مەترسییانە دەکەم کە زیاتر ناوخۆیین:   یەکەم: لەرووی کۆمەڵایەتییەوە تیرۆرێكی فیکری لەنێو خەڵکی کوردستان بەرامبەر یەکدی دروستبووە، کە زۆر مەترسیدارە بەشێوەیەک، نەک تەنیا لەڕووی سیاسییەوە، کۆمەڵگە دابەشبووە، بگرە لەسەر ئاستی تاک و لەسەر بنەمای "رق" دابەشبووە.    دابەشبوونی کۆمەڵگە لە بنەڕەتدا لەسەر بنەمای تیرۆری فیکری دروستدەبێ و، گەیشتووەتە ئەوەی کە "رق لەیەکدی بوونەوە و نەبوونی متمانە بە یەکدی، تەنانەت ئەگەر کار و کردەوەکان راستگۆیانەش بن، دەخرێنە خانەی گومان و بەرژەوەندییەوە"، ئەوەش زۆر مەترسیدارە. ئەمە لە دەرئەنجامی کەڵەکەبوونی رووداوەکان بەرهەم هاتووە.    دووەم: من باسی رووکەش ناکەم، بەڵکۆ باسی واقیع دەکەم کە لەسەر ئەرزە، هەموو رۆژیَك بەچاوی خۆمان دەبینین، دابەشبوونی جوگرافیای کوردستانە و دەبێ ئەو راستییە باسبکرێت. تاوەکو ئێستا داهاتی کوردستان لەنێوان ئیدارەی پارتی و ئیدارەی یەکێتیدا دابەشدەکرێت، ئەمە قسەی بەڕێز ئاواتی شێخ جەناب، وەزیری دارایی بوو كە لەبەردەم هەموو پەرلەمانتاران لە پەرلەمانی کوردستان كردی. هێزی پێشمەرگە و ئاسایش و . لەنێوان پارتی و یەکێتی دابەشبووە، ئەمەش قسەی بەڕێز شۆرش ئیسماعیل، وەزیری پێشمەرگە بوو لەبەردەم پەرلەمانی کوردستان، بگرە زۆر لەوە قووڵتر باسیکرد، کاتێك گوتی "هێزەکان ئێستا لەسەر ئاستی شەخسی و کەسەکان دابەش بوونە!".   سێیەم: دۆخی دەروازە سنوورییەکان باش نییە. دوای سەردانی مەیدانیم بۆ شەش دەروازەی سنووریی هەرێمی کوردستان، گەیشتوومەتە ئەو بڕوایە، کە داهاتی دەروازەکان هەمووی ناگەڕێتەوە خەزینەی حکومەت، ئەمە جگە لەو قاچاخچیَتییەتەی دەکرێت، کە لە یەکێک لە دەروازە سنوورییەکانی ئیدارەی سلێمانی بە چاوی خۆم بینیم و بە ڤیدیۆ تۆمارم کرد. تەنانەت لە رێگەی ئەم دەروازانەوە كاڵای زۆر مەترسیدار لەلایەن کوردەوە لەسەر کورد ساخ دەکرێتەوە و، ئەوە ئێستاش بەردەوامە. بەرپرسێکی باڵای سنووری یەکێتی بە روون و ئاشکرا بە منی گوت "ئێمە هەموو داهاتی خۆمان نادەینە حکومەتێک کە لەدەست پارتیدایە و خەڵک بڵێ وەڵڵا ئەم حکومەتە سەرکەوتوو بووە"، بەڕاستی متمانە نەماوە. حکومەت دەسەڵاتی بەسەر هەموو سەروەت و داهاتی ئەم وڵاتەدا نییە.   لەڕووی داراییەوە 70%ی داهاتی هەرێمی کوردستان لە ناوچەی ژێر دەسەڵاتی پارتی کۆدەبێتەوە و نەوتی هەرێمی کوردستانیش لە کۆی 480 هەزار بەرمیل کە هەرێمی کوردستان هەناردەی دەرەوەی دەکات، 430 هەزار بەرمیلی لە ناوچەی ژێردەسەڵاتی پارتی بەرهەمدێت و 60 هەزار بەرمیلیش لە ناوچەی ژێر دەسەڵاتی یەکێتی.    چوارەم: گەورەترین کێشە لەبەردەم هەرێمی کوردستان جێبەجێکردنی یاسای چاکسازییە. پرۆسەکە سستە، گەندەڵی هەر هەیە، دەبێ خەڵک بزانێ و بە خەڵکی خۆمان بگوترێت، بو باسی دوو ئیدارەیی دەکرێت؟ ئەوەیە کە دەست بۆ جێبەجێکردنی یاسای چاکسازی دەبردرێت. گەندەڵەکان و بەرژەوەندی حیزبەکان دەکەونە مەترسییەوە، بۆی دژی دەوەستن و کێشەی گەورە دەخۆلقێنن، چونکە لەهەبوونی کێشەی گەورە بەرژەوەندی گەندەڵەکان پارێزراو دەبن. دەزانن، لە هەرێمی کوردستان فەرمانگەیەک هەیە سێ هەزار و 100 فەرمانبەری هەیە، ئەوەی کاردەکەن هەزار و 300 فەرمانبەرن، یەكێكیان بەڕێوەبەری ئەو هەزار و 300 کەسەیە، هەزار و 800 كەسیشیان بەڕێوەبەرن! ئەمە لە کوێی دنیا هەیە بەڕێوەبەر لە فەرمانبەر زیاتر بێت؟ کە ویستیان دەستی بۆ ببەن، کێشەیەکی گەورە دروستبوو. واتە ئیرادەی چاکسازی هەیە، بەڵام كردار وەک پێویست نییە.   پێنجەم: لە پاڵ ئەم چوار خاڵە سەرەکییەی سەرەوە کە واقیعی هەرێمی کوردستانە، هەبوونی رێژەی ژێر هێڵی هەژارییە. بەگوێرەی راپۆرتێکی بانکی نێودەوڵەتی لە 2020 كە لەسەر عێراق و هەرێمی کوردستان بڵاوکراوەتەوە، رێژەی هەژاری لە هەرێمی کوردستان 11.9%یە، بەگوێرەی رووپێوەکانی بانکی نێودەوڵەتی و دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان لە 2018دا، هەر کەسێك لەماوەی یەک مانگدا توانای خەرجکردنی 110 هەزار دیناری عێراقی نەبێت، ئەوا بە کەسێک دادەنرێت کە لەژێر هێڵی هەژاریدایە.   ئەگەر بەراوردێک بکەین لەنێوان ئەو کەسانەی لەژێر هێڵی هەژاریدان لە هەرێمی کوردستان، لەنێوان 2012 بۆ 2020 ئەوا بەڕێژەی 21.9%ی زیادبووە. لە 2012 لە هەرێمی کوردستان 3.5%ی خەڵک لەژێر هێڵی هەژاریدا بوونە. کە ئەوکات ژماری دانیشتووان 5 ملیۆن کەس بووە. بەگشتی ئێستا (175 هەزار خێزان لە هەرێمی كوردستاندا هەن لە ژێر هێڵی هەژاریدان، بەڵام لە ساڵی 2012 ئەم رێژەیە زۆر کەمتر بوو، ئەویش 29 هەزار خێزان بووە).   ئەم ژمارانە پێمان دەڵێن، قوناخەکە لە (ترس گۆڕاوە بۆ برس) و مەترسی لەسەر ئینتیمایی نەتەوەیی و نیشتیمانی دروست دەکات.   ئێستا هیچ مەعقول نییە حکومەت هەژاربێ و نەتوانێت دەستی هەژارەکانی خۆی بگرێ و کۆمپانیا و خەڵکی دیکە لەسایەی ئەم حکومەتە دەوڵەمەند بێت، بەرپرسێکی دەستەی ئاماری سلێمانی بەمنی گوت تەنیا لە سلێمانی "سەرووی پێنج هەزار کەسی ملیۆنێر هەن کە سەروەتەکەیان سەرووی یەك ملیۆن دۆلار تاوەكو نیو ملیار دۆلارە ". ئەمە رەنگە بۆ پارێزگای هەولێر و دهۆکیش بە رێژەی جیاواز دروست بێت. پێویستە حکومەت لەم قۆناخە هەستیار و مەترسیدارەدا پێیان بڵێت لانیکەم هەر ملیۆنێرێک نیو ملیۆن دۆلار بداتە حکومەت، هەر بەم هەنگاوە دەتوانێت 7 ملیار و 500 ملیۆن دۆلار کۆبکاتەوە و بەسەر مووچەخۆر و هەژارەکانی ئەم هەرێمەدا دابەشی بکەن. هەرچەندە ئەمە زۆر ئەستەمە، چونکە بینیمان لە چەند مانگی رابردوودا بۆ پێدانی مووچە سەرمایەدارانی کوردستان بە یەڵڵا و یەڵڵا 150 ملیۆن دۆلاریان بە حکومەتدا، ئەویش تەنیا بۆ یەک مانگ و دواتر وەریانگرتەوە.   چارەسەر چییە؟   ئایا کێشەکان هەر وادەبن و بێ ئومێد دەبین و لەپێش چاوی خۆمان هەموو رۆژێ لاوازبوونی ئەم هەرێمەی خۆمان ببینین، کە عێراقییەکان لە نێوەراست و باشووری عێراق خەون بەوە دەبینن تەنیا یەک سەفەری ناوچە گەشتیارەکانی ئێمە بکەن. ئەگەر رێگەی راست و دروست نەگرینە بەر، بەڵێ رەنگە ئەمە رووبدات، بەڵام چارەسەری ئەو کێشانە هەیە:   بۆ ئەوەی ئەو تیرۆرە فیکرییە نەمینێت، پارتی و یەکێتی دەبێ سوڵحێکی راستەقینە بکەن، چونکە بەرپرسیاری سەرەکی کردەوە گەورە و بچووکەكانی ئەم هەرێمەن، دەبێ ئەم هەرێمە رزگار بکەن لەدەست ئەو هەڕەشە جدییانەی بەغدا دەیانخاتە سەر هەرێمی كوردستان یان بەردەوام دروستیان دەکات. پێویستە یەکدی بخوێننەوە، پێکەوە بەشداربن لە هەڵبژاردنی عێراق و یەک لیستییان هەبێت. لە هەڵمەتی هەڵبژاردن هەندێ شت بگۆڕن و هەندێ شێوازی هەڵمەت لەسەر یەکدی حەرام بکەن. ئەم دوو حیزبە سەرەکییەی هەرێمی کوردستان بە خەڵک گەورەن و دوورکەوتنەوەی خەڵک لێیان، هەر خۆیان و خەڵکی کوردستان زەرەرمەندی یەکەم دەبن. قسەی بەرپرسێکی باڵا باس دەکەم، لە جڤاتێکی فەرمی داخراودا گوتی "بۆ ئەوی ئەم دۆخە چاکبکرێت و دوورکەوینەوە لە مۆزایەدە، دەبێ پارتی و یەکێتی و گۆڕان لێكتێگەیشتنێك ئیمزا بکەن، لانیکەم بۆ سێ خوڵ 12 ساڵ هەڵبژاردن نەکرێت". واتە ملشکاندنی یەکدی بەس بێت.    داهاتی ئەم هەرێمە بە شەفافانە بە خەڵک بگوترێت چەندە و چۆن دابەشدەکرێت. ئەو قسەیە لای من راست نییە کە دەگوترێت ئەمریکا و فەرەنسا و هاوپەیمانان، هەرێمی کوردستان دەپارێزن، چونکە بەرژەوەندی خۆیان هەیە و هەرێمی كوردستان نەوتی هەیە، بەڵام بەرامبەر ئەوە، دەستتێوەردانی دەرەکی بو نێو هەرێمی كوردستان زۆرە کە ئەم قەوارەیە لاواز و لاوازتر بکەن. لای من ئەوەی گەرەنتی پاراستنی ئەم هەرێمە دەکات، خەڵکی هەرێمی كوردستان خۆیەتی، دەبێ دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستان کارێک بکەن متمانەی خەڵک بەتەواوی بگەڕێنەوە، نەک رۆژ بە رۆژ لاوازببێت.   *ئەندامی پەرلەمانی كوردستان لە فراكسیۆنی پارتی. 

  ئاراس فەتاح   ساڵانی ھەشتا کە لە زانکۆ بووم، دوو جار خۆپیشاندانی بەرفراوانمان دژ بە دەسەڵاتی بەعس پیادەکرد. بێگومان بەرپەرچدانەوەی خۆپیشاندانەکان لە سیستەمێکی تۆتالیتارییدا چەپێنەر و خوێناویی بوو، بەڵام ژمارەی کوژراو و گیراوەکانی خۆپیشاندەران بەقەد کوژراو و گیراوەکانی سەردەمی دەسەڵاتدارێتی سوڵتانە کوردییەکان نەبوو. خۆپیشاندانی یەکەمیان ١٩٨٢ بوو دووھەمیشیان ١٩٨٤ بوو. لە ساڵی ١٩٨٤ جگە لە شەش کەس، زۆرینەی خوێندکارانی پۆلەکەی ئێمە مانیان گرتبوو و ژمارەیەکی بەرچاویش بەشدارییان لە خۆپیشاندانەکاندا کرد. ئەو شەش کەسەش کە نە مانیان گرت و نە بەشداربوون لە خۆپیشاندانەکان، دووانیان بەعسیی بوون و چوارەکەی تریان بەپاساوی ئەوەی کە نایانەوێت بکەونە دەورەی دووھەم بەشداریی خۆپیشاندانەکانیان نەکرد، چونکە گوایە شانسی ماستەر و دکتۆرایان نەدەما. یەکێک لەوانە کە بەھیچ شێوەیەک بەشداریی خۆپیشاندانەکانی نەکرد، ساڵانێک دواتر زانینم نەک تەنھا پلەی دکتۆرای بەدەستھێناوە، بەڵکو بووە بە ئەندامی سەرکردایەتیی پارتی دیموکراتی کوردستانیش. بێگومان ترس ھۆکاری سەرەکیی بەشداربوون یان نەبوون بوو لە خۆپیشاندانەکانی دژ بە بەعس. بەعس ھێزێکی دڕندە بوو، بۆ ئەم مەبەستەش ھەر خوێندکارێکی بگرتایە جگە لە ئەشکەنجە و بیرازگرتن، تەعەھودی پێپڕدەکرەوە، ئەوسا ئازادی دەکرد. پاش پێپەڕبوونی ٣٦ ساڵ بەسەر ئەزموونکردنی خۆپیشاندان دژ بە دەسەڵاتدارێتیی تۆتالیتاریزمی بەعسیزم، ئەمڕۆ وەک خەمخۆریی رۆژانە ھەواڵپرسی ئەو ھاوڕێ دەستگیراوانەم کرد کە بەبێ ھیچ پاساو و یاسایەک و بەشێوەیەکی تەعەسووفی دەستگیرکراون، پێیان ڕاگەیاندم کە گوایە دەسەڵاتدارانی یەکێتی داوای تەعەھودیان لێدەکەن، بۆئەوەی ئازادیان بکەن. بێگومان ئەو ھاوڕێ نازدارانەش ئەم داوایەیان ڕەتکردۆتەوە، بۆیە تاوەکو ئێستا لە زینداندان و ئازادیان ناکەن. پاش ٣٠ ساڵ خەبات و تێکوشان دژ بە سیستەمی تۆتالیتاری بەعسیزم و پاش ٣٠ ساڵ ئەزموونی دەسەڵاتدارێتی سوڵتانیزمی کوردیی، جیاوازییەکەی نێوانیان زۆر بچووک بووەتەوە، جاران تەعودەکە بە عەرەبیی بوو، ئێستا بە کوردییە. 

پشکۆ نەجمەدین مردن دێت، زۆرجاران پێش وادە و کاتی خۆی، بە پەلە و شڵەژاو، هەندەک جار، فریای پێڵاولەپێکردنیش ناکەوێت، پێخواس و ڕووتوقووت، گەڕەکەوگەڕەک، شەقامەوشەقام، کۆڵانەوکۆڵان، لەدوی ماڵی تۆ دەگەڕێ و ئاماژەیەک بە تۆ نادات، نووکەیەکت بۆ ناکات. مردن لەکوێوە دێت؟ لە دەروەی ڕووح و جەستەی خۆتەوە، شتێک بەنێوی مەرگ و مردن نییە! ئەو هاوزەمانی خولقاندنی ڕووحی تۆ، لە کۆڵانەکانی دڵ و خوێنبەرەکانی تۆدا، لە گەڕەکەکانی مێشک و ڕێسمان و شاڕیگاکانی جەستەی تۆدا، لەداییک بووە و هەر لەنێو تۆیشدا، فراژی دەبێت! ئەو لە دەرگا گەورەکەی دڵەوە، بەنێو پێچاوپێچەکانی شاخوێنبەردا، بە نیازی سەفەری بەسەرکردنەوەی  ماڵە بە تیشک داپۆشراوەکەی دونیاکەی تۆ، سەوڵ لێ دەدات.. من مردنم دیتووە! ئێوارەیەک بێ ئەوەی لە دەرگا بدات، بێ ئەوەی سڵاوێک بکات، هاتە ژووری تەنیاییی من و ڕێک لەپشتی سەرمەوە، بێ دەنگ و چرپە، ڕاوەستا... من لە سەرەتای وەژوورکەوتنییەوە، نەمدیتبوو، وەلێ هەستم پێ کردبوو. ئاخر من مژووڵ و سەرقاڵ بووم... من خەریکی خوێندنەوە و وەرگێڕانی کتێبێک بووم، کتێبێکی بە زمانی سوێدی نووسراو کە بیست و پێنج چیرۆکی کوردی و پیشەکییەکی درێژی لەمەڕ مێژووی هونەری چیرۆک لە کن کوردان، لەخۆ گرتبوو! ئێستا هەشت ساڵان تێپەڕیوە و کتێبەکەشم لە کن نەماوە، ئیدی نازانم و بیریشم نەماوە کە ناوی چیرۆک و چیرۆکنووسەکان چی و کێ بون! بەڵام دەزانم کە لێکۆڵینەوەیەک، لەمەڕ مێژووی چیرۆکی کوردی، کە کرابوویە پێشەکیی کتێبەکە، فەرهاد شاکەلی نووسیبووی و هەر ئەویش کتێبەکەی بەدیاری، بە من دابوو. ئەو هات و دەستێکی لەسەر شانم دانا. من ئاوڕێکم لێ دایەوە. ئەو بوو، تەواو خۆی بوو، دەستی بەرز کردەوە، دەستێکی ئێجگار درێژ، وابزانم لە میچی ژوورەکەشی تێپەڕاندبوو و بە نیوەی قووڵاییی ئاسمان گەیشتبوو! من پێم وا بوو گاڵتەم لەگەڵ دەکات و هەر دەیەوێت بمترسێنێ.... لەگەڵ زرمەی دەستی ئەودا، خوێن لە چاوانمەوە بڵاچەی دا! بەئاگا هەتمەوە. لە دەمژمێرم ڕوانی، دەمی نزیکەی دووی بەیانی بوو، دەستم بۆ تەلەفونەکەم گێڕا و یەکەم ژمارەی سەر شاشەی تەلەفوونەکم لێدا... دەنگ نەبوو، داخرا بوو، بەردەست نەبوو، نازانم. ژمارەیەکی دیکە...هەلەو.. هەلەو.. بەم بەیانییە؟ فریام کەون، تەنیا و بریندارم، لەگەڵ مردن بەشەڕ هاتین... من لە هۆش خۆم چوومەوە... لەسەر تەختێکی نەخۆشخانەی سلێمانی بەئاگا هاتمەوە...

سەرتیپ جەوهەر - پارتی نەكەسێكی بڕیاربەدەستی ناردووەو نە لەبەغدا هاوكاری وەفدەكە دەكات - كازمی دەچێتە توركیاو وەفدەكەی هەرێم بەجێدەهێڵێت - فوئاد حوسێن لەسەفەرەو گرنگی بەهاتنی وەفدی هەرێم نادات ئەگەرەكانی رێككەوتنی هەرێم‌و بەغدا رۆژ دوای رۆژ كەمتر دەبێتەوە. پێدەچێت بەغدا بەهیچ شێوەیەك نەیەوێت پارە بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت، بۆیە مەرجی (بێچارەسەر) دادەنێت‌و سەرەنجام دۆخی هەرێم ئاڵۆزتر دەبیت. بۆیە دەبینین گرنگیدان بە وەفدەكە كەمیكردووەو هەڵمەتێكی ئیعلامیش لەدژی هەرێم و وەفدەكە لەبەغدا دەستی پێكردووە. بریارە سبەی مستەفا كازمیی سەرۆك وەزیران عیراق بەسەردان بچێتە توركیا. لەگەڵ خۆیشی ژمارەیەك لێپرسراوی پەیوەندیدار بە پرسی نەوت و ئابوریی دەبات كە پەیوەندیدارن بەگفتوگۆی نێوان هەرێم و بەغدا. لەو سەفەرەیدا كازمیی ژمارەیەك دۆسیەو پرس گفتوگۆ دەكات دیارترینیان پرسی ئابوریی و نەوت دەبێت لەنێوان توركیا و عیراق. هەروەك بەدڵنیاییەوە یەكێك لەدۆسیەكانی نێوانیان نەوتی هەرێمی كوردستان دەبیت.  سەردانی كازمی لەئێستادا بۆ توركیا بەجێهێشتنی وەفدی هەرێمە لەبەغدا، ئەمەش وادەكات ئەو تێگەیشتنە دروست ببێت كە كازمیی گرنگی بەرێككەوتنی نێوان هەرێم و بەغدا نادات و بەشێك لەو لێپرسراوانە لەگەڵ خۆی دەبات كە پێویست بوو بەردەوام بن لەگفتوگۆی نێوان هەرێم و بەغدا. ماوەی هەفتەیەكە وەفدی هەرێم لەبەغدایە بۆ رێككەوتن، كەچی بەپێی زانیارییەكان جێگری سەرۆك وەزیرانی عیراق (فوئاد حوسێن) لەدەرەوەی عیراقە. ئەمە لەكاتێكدا دەبوو لەبەغدا بێت و وەك جێگری سەرۆك وەزیران هەوڵی رێككەوتنی نێوان هەرێم و بەغدای بدابوایەو هاوكاری وەفدەكە بوایە. بەپێی زانیارییەكان تائێستا وەفدی هەرێم دیداریان نەبووە لەگەڵ فوئاد حوسێن!! پرسیار ئەوەیە، پارتی هەم بۆخۆی كەسێكی كاربەدەستی خۆی لەگەڵ وەفدی هەرێم رەوانەی بەغدا نەكردووە جگە لەدوو كەس ئەوانیش تەنها ئەركیان تەلەفۆنكردنە بۆ هەولێر، هاوكات لەبەغداش هیچ گرنگی بە هاتنی وەفدی هەرێم نەداوەو بگرە جێگری سەرۆك وەزیران كە لەپارتییە، وەك ئەوەی كورد نەبێت گرنگی بەرێككەوتنەكە نەداوە!! سەرباری ئەو خوێندنەوەی سەرەوە، هاوكات بەغدا لەیەككاتدا داوای رادەستكردنی نەوتی لەهەرێم كردووە نەك نرخی نەوت، لەگەڵ ئەوەشدا دەستیكردووە بەدابەزاندنی نرخی دیناری عیراقی! عیراق زیرەكانە ئەم هەنگاوانەی ناوە. لەمە وادەكات پرسی نەوت تەسلیمكردنی نەوتی هەرێم كێشەی تێبكەوێت، چونكە ئەگەر وابڕوات و نرخی نەوت گرانتر بێت ئەوا هەرێم زەرەر دەكات لەتەسلیمكردنی نەوت و ناشتوانێت موچەی تەواوەتی بۆ فەرمانبەرانی دابین بكات. سەرەنجام دەگەینە ئەو بڕوایەی كە سەرباری هەوڵی هەرێم بەرازیبوون بە مەرجەكانی بەغدا، بەڵام گرێبەستەكانی نەوتی هەرێم و مەرجەكانی بەغدا بەیەكەوە وادەكات رێككەوتنی نێوان هەردوولا زۆر زەحمەتر ببێت. بەغدا مەرجەكانی زۆر زیادكردووەو پێناچێت رێككەوتن ئاسان بێت.

پشكۆ حمەفرج چەند رۆژێكە شەقامەكانی پاریس غەرقی بۆنی دوكەڵ‌و ئاگرو شەڕی نێوان پیاوانی دەسەڵات خەڵكانی ناڕازی بوە، لەبەر سێ هۆكاری سەرەكی‌و سەدان هۆكاری لاوەكی. یەكەم:  ناردنی پرۆژە قانونی (ئاسایشی گشتگیر) لەلایەن حیزبی فەرمانڕەواوە بۆ پەرلەمان، ناوەڕۆكی پرۆژەكە بۆ رێگرییە لەئازادی كەسی‌و پاراستنی كارمەندەكانی پۆلیس! ماددەی 24ی قانونەكە، كە هۆكاری گەورەی تەقینەوەی ناڕەزاییەكانی خەڵكی فەرەنسایە، رێگری ئەكات لە وێنەگرتنی كارمەندانی دەزگا ئەمنییەكان لەكاتی ئەركداو ئەگەر هەر كەسێك وێنەیەكی نەشیاو بەمەبەستی زیانگەیاندن بەكارمەندانی پۆلیس لە تۆرە كۆمەڵاتییەكان بڵاوبكاتەوە، ئەوا توشی سزای بەندكردن بۆ ماوەی ساڵێك‌و سزای پێبژاردنی 54 هەزار ئیرۆ دەبێت!  دوەم: هاوكات لەگەڵ ناڕەزاییەكانی ئێستای فەرنسادا بڵاوبونەوەی ڤیدیۆی كامێراكانی چاودێری كە سێ كارمەندی پۆلیس ئازاری دەرهێنەرێكی میوزیكی بەرەگەز ئەفریقی دەدەن‌و پێش بڵاوبونەوەی ڤیدیۆكە پۆلیس راپۆرتێكی هەڵبەستراوی درۆیان لەسەر روداوەكە بڵاوكردبوەوە! هۆكارێكی دیكەی پشێوییەكانی ئێستای فەرەنسایە. سێیەم: هۆكاری سێیەمی ناڕەزاییەكانی پاریس هەڵكوتانەسەر خێمەی چەند كەسێك بوو كە داوای مافی پەنابەرێتی دەكەن لە مەیدانی كۆمار لە پاریس، لەگەڵ ئازاردانی داواكارانی مافی پەنابەری‌و رۆژنامەنوسەكان لەلایەن پۆلیسی پاریسەوە. هەرچەند حكومەت‌و حیزبی فەرمانڕەوا هەوڵی هێوركردنەوەی باردۆخە شێواوەكە دەدەن‌و بەڵێنی گۆڕین‌و هەمواری مادەی 24یان داوە، بەڵام شەقامی ئاگرگرتو جگە لە رەتكردنەوەی تەواوەتی قانونەكەو سزادانی پێشێلكەرانی مافی خەڵك، بەكەمتر رازی نابن! ئەم كورتە باسە سەرەقەڵەمی باسێكی دورودرێژی چیرۆكی ئەو ناڕەزایی‌و شەپۆلە گەورانەی توندوتیژی‌و رەتكردنەوەی هەڵسوەكەوتە نامرۆڤانەكانی پۆلیس‌و دەسەڵاتە لەپاریس‌و وڵاتانی ئەوروپاو ئەمریكا، كە بەخوێندنەوەی چاودێرانی بارودۆخی وڵاتانی ئەوروپاو ئەمریكا لەگەڵ زیادبونی كێشەكانی ژیانی خەڵك‌و گەورەبونی كێشە كۆمەڵاتی‌و ئابورییەكان، چەند ساڵی داهاتو ساڵانی قورس‌و پڕكێشەو ناڕەزایەتی گەورە دەبن بۆ فەرمانڕەواكانی وڵاتانی پێشكەوتو و جیهان بەگشتی! ئەم كێشەو ناڕەزایەتییە گەورانەی كە بەرۆكی وڵاتێكی وەك فەرەنساو وڵاتانی دیكەی ئەوروپاو ئەمریكای گرتوە، ژانی لەدایكبونی سەردەمێكی نوێی روبەڕوبونەوەیە لەگەڵ شكستی حكومەتەكان‌و سیستەمی دڕاندانەی سەرمایەداری، كە ژیانی بەشی زۆری هاوڵاتیانی وڵاتانی پێشكەتو و پیشەسازی هاڕیوەو رۆژ بەڕۆژ چینی ناوەڕاست زیاتر بەرەو لەناوچون راپێج دەكات‌و سەرمایەدارەكان سەرمایەكەیان قەبەترو ژمارەی زیاتری خەڵك بەرە ژیانی هەژاری‌و كولەمەرگی‌و لانی كەمی بژی‌و مەمرە راپێچ دەكات. سەرەڕای بەردەوامی ژیانی ئاسایی‌و كەرتی گشتی‌و كەرتی تایبەت بەهەمو كێشەو كەموكورتیەكانیانەوە لەوڵاتانی ئەوروپا، كە مایەیی بەراورد نیە لەگەڵ كوردستان، بەڵام هەرگیز خەڵك ئامادەنیە دەستبەرداری ئازادییە كەسیی‌و مافەكانی ببێت! رەنگە فەرامۆشكردن‌و خەفەكردنی ژیان‌و ئازادییەكانی خەڵك لە وڵاتێكەوە بۆ وڵاتێكی تر جیاوازبێت، بەڵام بۆ هەمیشە ژیان لەسەر ئەم سیستمەی ئێستا كە سیستمی چەوساندنەوەی مرۆڤە لەلایەن سیستم‌و حكومەتەكانەوە بۆماوەی درێژ، توانای بەردەوامبونی نیەو نابێت! ئەم كورتە نوسینە بۆ ئەوەیە هەركەس ئەم نوسینەی خوێندوە لەگوگڵ یان یوتیوب گەڕانێك بكات بۆ روداوەكانی ئێستای فەرەنساو بزانێت خەڵكی ناڕازی چ ئاگرێكی لەدڵی فەرەنسای دایكی شارستانیەت‌و خاوەنی شۆڕش‌و رێنیسانس كردوەتەوە! بۆئەوەی بزانێت چ زیانێكیان داوە لەژیان‌و ئابوری فەرەنسا! ئەبێت ئەو نوزە نوزەش كە پیاوانی دەسەڵات لە كوردستان دەیكەن‌و  باسی تێكدان‌و ئاژاوەگێڕی‌و پاراستنی ماڵی گشتی دەكەن شەرمەزار بكرێت، سەدان‌و هەزاران نمونەی وەك پاریس هەیە بۆئەوەی بدرێتەوە بەناوچاوی دەربارە بەرمل شۆڕەكانی دەسەڵات‌و حیزبی كوردیدا!  ئەگەر نوبڵی شكست هەبوایە بێگومان ئەوە دەسەڵاتی كوردی یەكێك دەبو لە كاندیدە بەهێزەكانی وەرگرتنی ئەو خەڵاتە! لەبری وازهێنان‌و داوای لێبوردنكردن لەو هەمو شكست‌و ماڵ وێرانیەی بەسەر خەڵك‌و وڵاتی كوردیاندا هێنا، لەبەرامبەردا جەلادئاسا كەوتونەتە كوردكوژی‌و رەشبگیری خەڵكی ناڕازیی لەو عەقڵیەت‌و سیستمە دۆڕاو و شكستخواردوە، ئەوانە لەبەرئەوەی ئاوەزی سیاسیان نیەو سەریان خاڵیە لەهەر بیروباوەڕو ستراتیژێك، نەئەزانن لەدنیا چی دەگوزەرێ‌و نەدەتوانن ئەو سێ شارە بچكۆلە بەو هەمو سەرچاوەو داهاتەوە بەڕێوەببەن، نەڕێگەش دەدەن كەسانێك بێن ئەو میللەتە بەڕێوەببەن كە بزانن‌و بتوان، بێگومان دەسەڵات ئەو هەمو وێرانكاری‌و خراپەیەش بۆئەوە دەكەن ئەوان خۆیان نین‌و نەبون‌و نابن بەڵكو لەدەرەوە رۆبۆت ئاسا ئەیانجۆڵێننەوەو ئەگەر یەك سودیان بۆ كوردو خاكی كوردستان هەبێت بەبێ دودلی پشتیوان‌و راگرەكانیان پێیان دەڵێن كاری ئێوە تائێرەو تەواو!  

مەحمو رەزا ئەمین   پاشماوەی وتاری: بۆچی نەوشیروان مستەفا رازی بو بزوتنەوەی گۆڕان بەشداری کابینەی هەشت بکا؟: پێش وەڵامدانەوەی پرسیاری ناونیشانەکە، پێم باشە بە چەن پەرەگرافێک وەڵامی ئەم پرسیارە بدەمەوە: نەوشیروان مستەفا کە لە دوای راپەڕینەوە ئەو هەمو گەندەڵی و خراپەیەی لە یەکێتی بینی، بۆچی زوتر وازی لێ نە هێنا؟ لەبەر هۆێەکی دیار و سادە کە، بریتی بو لەوەی، بڕوای بەوە هە بو کە سیستمی حوکمڕانی‌ی هەرێم لە رێگەی تواناکانی حیزبی گەورەوە چاک ئە کرێ. بڕوای بەوەش هەبو، ئەگەر حیزب لەناو خۆیا خۆی چاک نەکا، ناتوانێ رۆڵ ببینێ لە چاککردنی سیستمی سیاسی‌ی وڵاتا. لەبەر ئەوە لە دوای راپەڕینەوە هەتا نزیک کۆتایی ساڵی ٢٠٠٦ ژمارەیەکی زۆر پرۆژەی بۆ چاککردنی دەزگاکانی یەکێتی پێشکەش کرد. هەمو جارێ بەڵێنی پێ ئە درا کە پرۆژەکەی جێبەجێ ئە کرێ. بەڵام وەکو پرۆژە چاکسازی‌یەکەی ئێستای حوکمەت، لە میدیاکانا هەبو لەسەر ئەرزی واقیع نەبو. دوا هەوڵی بۆ چاککردنی یەکێتی، هەڵبژاردنە ناوخۆیی‌یەکانی ئۆکتۆبەری ٢٠٠٦ بو. لەگەڵ مامجەلال بەڵێن‌یان بە یەکتری دا بو، هیچ‌یان دەس لە هەڵبژاردنەکان وەر نە دەن. ئەنجامەکەی چۆن بو هەردوکیان قبوڵی بکەن. کە هەڵبژاردنی پۆل و کەرت و کۆمیتەکان تەواو بو، مامجەلال هەستی کرد یەکێتی‌ی لە دەس دەر ئەچێ. لەبەر ئەوە لە بەغاوە گەڕایەوە سلێمانی و هەمو توانای خۆی و دەزگاکانی یەکێتی بەکار هێنا بۆ گۆڕینی ئاراستەکە لە هەڵبژاردنی مەڵبەندەکانا. ئەو دەستێوەردانە بو بەو "تەڵەپوشەی پشتی ئێسترەکەی شکاند: القشة التي قصمت ظهر البعیر". ئیتر هیچ هیوایەکی بە چاککردنی یەکێتی نەما. ئەو بێهیوایی‌یەی لە چاککردنی حیزب، زۆر بە رۆشنی لە وتاری: "دوای ئەم هەمو رەخنەیە ئینجا چی"دا، رەنگی داوەتەوە. لەو وتارەدا ئەڵێ: "ئەبێ ئیتر لە دەرەوەی چاککردنی حیزب و لە دەرەوەی چاککردنی حوکمەت، بە دوای گۆڕینا بگەڕێین". بەڵام ئەی بۆچی رازی بو گۆڕان بەشداری کابینەی هەشتەمی حوکمەت بکا؟ رازی بو، لەبەر ئەوەی: هەمو حیزبێکی سیاسی یەکێک لە ئامانجەکانی چونە دەسەڵاتە، بۆ ئەوەی بتوانێ لە رێگەی داوودەزگاکانی فەرمانڕەوایی‌یەوە بەرنامە سیاسی، ئابوری، کۆمەڵایەتی، کلتوری و... یەکانی بێنێتە دی. دروشمی سەرەکی‌ی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ هەڵمەتی هەڵبژاردنی گشتی‌ی ساڵی ٢٠١٣ی پارلەمانی کوردستان، بریتی بو لە "بەرەو دەسەڵات". لەو هەڵبژاردنەیا بزوتنەوەی گۆڕان بو بە حیزبی دوەمی هەرێم، بە جیاوازی‌یەکی گەورە لەگەڵ حیزبی سێیەم کە، یەکێتی بو. ئەمە ئومێدێکی بوژاندەوە، کە گۆڕان بتوانێ بناغەیەک بۆ چاککردنی حوکمەت لە ناو حوکمەتەوە دا بنێ. دەسەڵاتخوازانی ناو گۆڕان فشارێکی زۆریان لەسەری دانا بو، بۆ چونە ناو حوکمەت. سەبارەت بە خاڵی (١)، کاک نەوشیروان نزیکەی پێنج ساڵ لەوەوبەر لە وتاری (دوای ئەم هەمو رەخنەیە ئینجا چی)، کە لە ١٢ی ١٠ی ٢٠٠٨ دا، پێکەوە لە سایتی سبەی و رۆژنامەی رۆژنامەدا بڵاو کرا بوەوە، ئۆمێدی چاککردنی حوکمەتی هەرێمی بە یەکجاری کۆتایی پێ هێنا بو. بەڵام لەبەر ٣ هۆ، بڕێک گومانی لە لا دروست بو، کە رەنگە شانسێک بۆ چاکسازی سەری هەڵدابێتەوە، ئەوانیش بریتی بون لە: یەکەم: مانگ لە دوای مانگ و ساڵ لە دوای ساڵ، بەهۆی خراپ بە رێوەبردنەوە، وەزعی کوردستان لەسەر هەمو ئاستەکان خراپتر ئەبو. لۆجیک وا بو پارتی و یەکێتی، لەبەر خەڵک‌یش نە بێ لەبەر خۆیان، ئیتر هەڵوێستەیەک بکەن و گەندەڵی و خراپ بە رێوەبردن لە شوێنێکا را گرن. دوەم: ئەگەر گۆڕان لە ناو حوکمەتا بێ، ئازایەتی ئەداتە بەر پارتی و یەکێتی بۆ کەمکردنەوەی گەندەڵی و زیادکردنی شەفافیەت و راگرتنی خراپ بە رێوەبردن. چونکە ترسیان نا بێ،  ئەوانەی بەهۆی چاکسازی‌یەوە زەرەریان بەر ئە کەوێ، بە بیانوی جیاجیا، لەوان دابڕێن و سەنگەری بزوتنەوەی گۆڕان و حزبەکانی تر بەهێز بکەن.  سێیەم: لە دوای راپەڕینەوە بە تەنیا پارتی و یەکێتی حوکمڕانیان کرد بو. هیچ هێزێکی مونافیسی سیاسی‌ی ئەم دوانە لە ئارادا نە بو. ئێستا بزوتنەوەی گۆڕان هەیە. بوە بە هێزی دوەم و تەرازوی هێزی تێک داوە. ئەمە لە کوردستان شتێکی تاقی نە کراوە بو. ئێستا هەلێک رەخساوە گۆڕان بتوانێ بە ناوی رزگارکردنی تەجروبەی هەرێم لە شکستی یەکجاری و سنوردارکردنی زیانی دو حیزبەکەش، هەردوکیان رازی بکا، دەس بدەنە چاکسازی و سنورێک بۆ گەندەڵی دا بنێن. بەڵام ژیان ناوەرۆکی وتارەکەی پێنج ساڵ لەوەوبەری کاک نەوشیروانی زاخاو دایەوە. سەرۆکی پارتی پەتی تەحەمولی پچڕا، لەسەر باوەشکردنی بە کورسی‌ی سەرۆکایەتی هەرێما، دوای ساڵێک و نزیکەی ٤ مانگ (١٨ی ٦ی ٢٠١٤ - ١٢ی ١٠ی ٢٠١٥) لە بەشداری‌ی گۆڕان لە حوکمەتا، دەرگای پارلەمانی داخست و وەزیرەکانی گۆڕانیشی ناردەوە بۆ ماڵەوە. لە دوای ئەو تاقیکردنەوە تاڵە، نە ئەبو بزوتنەوەی گۆڕان جارێکی کە خۆی بهاوێتەوە ناو زەلکاوی حوکمڕانی‌ی ئۆلیگارشی‌یەکانی هەرێمەوە. سەبارەت بە خاڵی (٤) یش، هەڵسوڕاوانی گۆڕان بوبون بە چەن گروپێکەوە: # گروپێک بە موبڕی دژی چونە ناو حوکمەت بو. کەمینە بون. # گروپێک بە موبڕی لەگەڵ چونە ناو حوکمەت بو. بە بێ ئەوەی تەماحی پۆست و پلەیان هەبێ. # گروپێک بە حەماسەوە لەگەڵ چونە ناو حوکمەت بو. بەڵام تەماحی پلە و پۆستیان هەبو. لە نێوان ئەو ٣ گروپەدا کاک نەوشیروان لە ناو کۆڕی گفتوگۆی ژورەکانا بێلایەن دەر ئەکەوت. زیاتر پرسیاری ئە کرد و گوێ‌ی لە بۆچونە جیاوازەکان ئە گرت. بەڵام بۆ مێژو ئەی ڵێم، کاک عومەری سەی عەلی رۆڵی سەرەکی گێڕا لە فشارکردن لە کاک نەوشیروان بۆ بەشداریکردن لە کابینەی هەشتەما. وات لێ ئە خوێندەوە کە نوێنەرایەتی ئەو گروپە ئەکا کە تەماحیان لە پۆستی حوکمەتی هەیە. بە بێ ئەوەی خۆی بە تەمای هیچ پۆستێک بێ. ئەوەی لە نزیکەوە کاک عومەر بناسێ، ئەزانێ کە بە لای ئەوەوە، تەعیینکردنی چەن کەسێک و پەیاکردنی سەرچاوەی ژیان بۆ چەن کەسێکی کە، گرنگترە لە چاککردنی وەزارەتێک یان گۆڕینی سیستمی حوکمڕانی. لەبەر ئەوەشە کە ئەو هەمیشە لەگەڵ بەشداری‌یە لە حوکمەتا بە بێ ئەوەی لەلای پرسیار بێ، حوکمەتەکە باشە یان خراپ؟ سەبارەت بەم راستی‌یە گێڕانەوەی ئەم چیرۆکە بە پێویست ئەزانم: لە ناو هەمو ژور و دامەزراوەکانی بزوتنەوەی گۆڕانا، گفتوگۆی گەرم هەبو لەسەر چون و نەچون بۆ ناو حوکمەت. عەسرێکی هاوینی ٢٠١٤ ژورەکەی کاک عومەری سەی عەلی جمەی ئەهات لە هەڵسوڕاو. کاک عومەر و کاک نەوشیروان لە شوێنە دیارەکەی خۆیانا دانیشت بون. کورسی‌ی هەردوکیان لەمبەروئەوبەری دەرگای هاتنە ژورەوەدا بون. گفتوگۆ گەرم بو. لە ناکاو کاک ئەنوەر دۆڵانی هاتە ژورێ و لەلای دەستی راستی کاک نەوشیروانەوە دانیشت. دوای بەخێر هاتن، کاک نەوشیروان لێ‌ی پرسی: "ها جەنەراڵ! رەئی تۆ چی‌یە؟ رەئی خەڵک چی‌یە؟ بچینە حوکمەتەوە یان نەچین؟" کاک ئەنوەر بە بێ بیرکردنەوە وتی، "کاک نەوشیروان ئەگەر نە چینە حوکمەت چیمان هەیە بیدۆڕینین؟ ئەگەر بچین چیمان دەس ئەکەوێ و ئەو خەڵکە چیان دەس ئەکەوێ؟" "بەڕای من نەچین". کاک نەوشیروان یەکسەر سەری وەر گێڕا بە لای چەپا و روی کردە کاک عومەر و وتی: "ئەها سەی عومەر! ئەوە رەئی جەنەراڵەکەشمان! ئیتر لە چی بترسین؟" کاک عومەر بە بێزاری‌یەکەوە وتی: "جا مەچن، بابە مەچن... زۆر سەیری! وا ئەزانی هەر منم داوای چونە ناو حوکمەت ئەکەم؟". بە هەر حاڵ گروپی چونە ناو حوکمەت، بە بێ تەماح و تەماحدارەوە، زۆر گەورەتر و کاریگەر تر بو لە گروپی نە چونە ناو حوکمەت. من خۆم لە گروپی بێ تەماحەکانی چونە ناو حوکمەت بوم، لەبەر ئەو ٣ هۆیەی لە سەرەوە ژماردومن. لە لای من، بۆ چونە ناو حوکمەت، هۆی چورارەم‌یش هەبو: هەلمان بۆ ئەڕەخسێ لە رێگەی وەزیرەکان و پۆستی پلە باڵاکانەوە، بەڵگەنامەی گەندەڵی‌ی گرنگمان چنگ کەوێ لەسەر گەندەڵی‌یە سیستماتیکەکانی حیزبەکانی دەسەڵات. دەرکەوت، تەواو بە دەستی بەتاڵەوە دەر کراینە دەرەوە: # نە رێگەمان پێ درا بەرنامەی چاکسازی لە وەزارەتەکانی خۆمانا جێبەجێ بکەین. # نە توانیمان بە قازانجی لامەرکەزی شتێک لە مەرکەزیەتی سیستمی حوکمڕانی کەم بکەینەوە. # نە وەزیرەکانمان ئەوەنە بە هەیبەت بون کەسێتی‌ی خۆیان بسەپێنن بەسەر دەوروبەریانا. # نە وەزیرەکانمان، ئەوەنەی من بزانم، بەڵگەنامەی گرنگی گەندەڵی‌ی پارتی و یەکێتی‌یان بۆ هێناین. # نە توانیمان لە پارلەمان‌یشا قانونی سەرۆکایەتی هەرێم هەموار بکەینەوە. ئەو تاقیکردنەوە تاڵەی بزوتنەوەی گۆڕان لە کابینەی هەشتەما چەشتی، ئەبو ببوایەتە یەکەم تەگەرەی سەر رێگەی بەشداریکردنی گۆڕان لە کابینەی نۆیەما. کەچی دەسەڵاتخوازانی بزوتنەوەکە ئەمجارە خراپتر قاچیان کردین بە تەڵەی خێزانە ئۆلیگارشی‌یەکانی هەرێمەوە. بە مەرجێ، زۆربەی ئەندامانی خانەی ئێستا و جڤاتی نیشتمانی، کەم یا زۆر، ئاگاداری پەشیمانبونەوەی کاک نەوشیروان بون لە تاقیکردنەوەکەی کابینەی هەشت.

سلێمان عەبدوڵا یونس      خەڵک ھەرچی بڵێت مافی خۆیەتی، کورد وتەنی "لە بەرامبەر ھەق ئاو دەوەستێت" نەک خۆپێشاندانی مەدەنی، تەنانەت لەسەر سوتان و تاڵانكردنی بارەگا حزبیەکانیش، من ھەر ھەق بە خەڵک دەدەم، بەڵام بە ڕاستی موزایەدەی کۆمەڵێک بابای دوسەدجار لەمن حزبی تر، بەناوی مافی خەڵکەوە، پەستم دەکات. تۆ کە لەم 30 ساڵەدا، 30 فرسەتت قۆستۆتەوە و بەناوی نوخبە بونەوە، ھەر پارەی کاش و موچەی تایتڵی قەبەت وەرگرتوە، سەدان شەوت لە داوەتی بەرپرسەکاندا بەسەربردوە و ھەمو شتێکت لە خەڵک جیاوازە، کەچی ئێستاش دەتەوێت بە قسەی قەبە، ھەر فریوی سۆزی خەڵک بدەیت و بڵێیت، من جیاوازم ، نەخێر تا ئێرە و بەس. ھەر شتێک حزب دروستیکرد، تۆی تیابوی، ھەر شتێک حزب بەخشی تۆ وەرگرت، ھەر شتێک لە دەرەوەی یاسا و ڕێنمایی بو، تۆ بە تەلەفۆنێک بۆت کرا، زۆربەتان گوایە خوێندەوارن کەچی ھەر بەڕاستی نەخوێندەوارن، ئەرێ کوا بڕوانامەتان؟ ئەوانەشتان بڕوانامەتان وەرگرت مەگەر بە نامەی قبوڵ خاسی ئەم و ئەو نەبو؟ دەستانخۆش کوڕانی ھەلپەرست، ئەی ئەوانە ھەرچی پێگەی مەعنەوی و دەسکەوتی ماددیە بەخشکۆڵی وەرتانگرت، بەڕاستی ئێوە زیرەک بون لە دوڕوییدا، داھێنەربون لەسەردان و پەیوەندی ژێربەژێردا، عەبقەری بون لەسیخوڕی و فیتنەیدا، لێزان بون لە دەسگەیشتن بە متمانەی سەرۆک و سەرکردە و ڕێبەرە حزبیەکاندا، ئازایانە توانیتان ھەموان بکەن بەگژیەکدا، توانیشتان ھەرخۆتان نوێنەری ئاشتەوایی و ڕێکخستنەوەی بەدگومانی و برایەتی بن.  دان بەوەدا دەنێم ئێوە مۆدیلی بەھرەمەندنی ناو کوردایەتین، ئاخر توانیتان پاک و پیس، دزو ماڵخۆ، فریشتە و شەیتان، تێکەڵبکەن، توانیتان جوانیەکان ناشیرین و ناشیرینیەکان جوان بکەن. توانیتان لە درزەکانی برسیبون و ھەستی بێدادی خەڵکەوە بێن و  لەناو شەقامێکی لە بێدادی خرۆشاودا، خۆتان بکەن بەپاڵەوان. دان بەوەدا دەنێم، زیرکانە توانیوتانە خۆخۆریمان بجوڵێنن، دەرگای دوبەرەکی بخەنەوە سەر گازی پشت، لە کاتژمێری سفری بەرژەوەندی خۆتانەوە، ئازایەتیتان لێرە، لەسەر "خاڵی خۆتان" تاقیبکەنەوە، بەڕاستی سوپاس و ستایشم بۆ ئێوە، شاباش بۆ گەمژەیی خۆمان.

‎ئەبو كاروان ‎دوای ئەوەی قەیرانەكانی دەسەڵات گەیشتونەتە لوتكە، جاریكی تر ئەم دەسەڵاتە بێمنەتی خۆی دەربارەی كێشەكانی ئەم گەلە زوڵملێكراو و برسییە راگەیاند، درۆیەكی تری خۆیان سەلماند بەرانبەر بە یاساو ئازادییەكان، لەلایەك باسی ئەوە دەكەن كە خۆپێشاندان مافی رەوای خەڵكەو بە یاسا ریكخراوە، كەچی لەلایەكی ترەوە مۆڵەت وەرگرتنیان كردوە بە پاساو بۆ ئەنجامدانی خۆپێشاندان، دەمیكیش لایەنێك یا چەند لایەنێك تێكڕا داوای مۆڵەت بۆ خۆپیشاندانی هێمنانە دەكەن پێیان نادەن. جاریكێش نەبوو خۆپێشاندەران بە ئاژاوەچی‌و تێكدەرو دەستی دەرەكی نە شوبهێنن. ‎ئەوەتا سێ حزبی سیاسی ‌ویستیان خۆپێشاندانی ئاشتییانە بكەن‌و دۆست‌و لایەنگرانییان بهێننە سەرجادەو سادەترین داخوازی ئاڕاستەی دەسەڵات بكەن. ‎ئەمانە چەند حیزبێكی ناسراو بوون‌و كەس گومان لە دڵسوزییان ناكات‌و خەمی خەڵكیان لە كۆڵ گرتووە، خۆیان كردوەتە قوربانی بەناو ئەم كیانە، خیتاب‌و هەڵویستەكانیان ئەوەندە نەرمە كە جێی رەزامەندی‌و بڕوای ئەندامەكانیشیان نیە هەندێ جار. دەمێك گۆێ لە وتەی بەشێك لە سەركردەكانیان دەگیرێت، ئاوی سارد دەرژێننە دڵ‌و دەروونی لایەنگرانی خۆیان، خۆ بە كۆنگرە رۆژنامەوانییەكەیان ئەوەندەی تر لایەنگران‌و خەڵكیان سارد كردەوە. ‎كەواتە بۆ دەسەڵات خۆپێشاندانی ئەم حزبانەیان قبوڵ نەكرد؟ خۆ ئەمانیش تابوری پێنج نەبوون؟ ئەی بۆ رێگەیان نەدا چالاكییەكی هێمنانەی بچووك ئەنجام بدەن ؟ دیارە بەرپرسان‌و دەسەڵاتداران لەهەموو جۆرە چالاكییەك دەترسن. ئەمەش ئەوە دەسەلمێنێت كە راستگۆ نین لەگەڵ دروشم‌و یاساكانی دەزگاو دامەزراوەكانیان. ‎لە كۆتاییدا دەڵێم ئێوە لەگەڵ خەمی خەڵكدا نین، ئێوە راستگۆنین، ئێوە بەڵێنەكانتان تا بەرپێتان بڕناكات، ئێوە بێ منەتن بەرانبەر بەم گەلە، ئێوە قەڵاتان بە پەیوەندییە نێودەوڵەتی‌و ئیقلیمییەكان قایمە، بەڵام رۆژێك دێت ئەو پەیوەندیانە چۆن فریای شای ئێران نەكەوت بەهەمان شێوە فریای ئێوەش ناكەوێت. باشترەو تا ترۆسكایەك ماوە بگەڕینەوە بۆ لای خەڵك‌و داوای لێبوردنیان لێبكەن‌و بارودۆخ‌و گوزەرانییان چاك بكەن، دەنا گەر كات بەسەرچوو ئەو دەمە پەشیمانی دادتان نادا.

عەبدولڕەزاق شەریف  لەدوای ریفراندۆمەوە، ئیتر لێكەوتەو بەركەوتەی پرۆژەی تەسلیمبونی حوكمدارێتی هەرێمی كوردستان‌و حیزبە حوكمڕانەكانی دەركەوت، فشارەكانی دەسەڵاتدارانی عێراق‌و هێزە هەرێمی‌و نێودەوڵەتییەكان زیادی كرد، لەبەرانبەردا، دۆخین شلی هەرێم بۆ مانەوەو پاراستنی بەرژەوەندییەكانی حیزب‌و بنەماڵە حوكمدارەكان ئاشكرا هەستی پێدەكرا، ئەهلی سیاسەت‌و ئەوانەشی كە ماهیەتی (پارتی‌و یەكێتی)یان ئەزانی پێشبینی تەسلیم بون‌و بون بە دو حیزبی كارتۆنی هاوشێوەی دیموكرات‌و شۆڕشگێڕی كوردستانی سەردەمی بەعسیان لێ ئەكردن. لەبنەڕەتدا، پرۆژەی بەهەرێمكردنی پارێزگای سلێمانی لە رەحمی  مەترسی، نا بەرپرسیارێتی‌و بێ گوێیی ئەو دو حیزبە حوكمڕانەوە لە دایك بو. كە زۆر بەلایانەوە ئاسان‌و ئاسایی بو نیوەی خاكی كوردستان بەوشێوەیەی ئۆكتۆبەری ساڵی دوهەزارو هەڤدە رادەستی بەغدا بكەنەوەو بون بە هۆكارو بەشێكی پرۆژەی تەسلیمبونی ئەو نیوەیەی تریش. ئێستاش خەڵكی كوردستان، بە كەركوك‌و ناوچە دابڕاوەكانی تریشەوە، تەنیا رێگەیەك بۆ رزگاری‌و پاراستنی خاك‌و شكۆو كەرامەتی كوردایەتی لەبەردەستیاندا مابێت، دەستگرتنە بە دەستوری عێراقەوەو جێبەجێكردنی بە هەرێمكردنی پارێزگاكانە، تیایدا ئەوەی هەڤدە ساڵ پێش ئێستا ناویان نا عێراقی نوێ بە مادەی سەدو نۆزدە بە پراكتیك هەم عێراق هەم كوردستانێكی نوێ دروست بكەین. با هەمومان  سلێمانی بكەین بە پێشەنگ‌و سەرەتا لێرەوە دەست پێ بكەین. ئەمڕۆ لە هەمو رۆژەكانی مێژوی نوێ باشترو زیاتر دەرفەت‌و زەمینە بۆ بە فیدرالیەت‌و كۆنفیدرالیەتی كوردستان‌و پارێزگاكانی كوردستان هەیە، بەڵام ئەم تەجروبە فاشلەی ئێستای هەرێم تازە جگە لە تەسلیم بون هیچی لێ سەوز نابێت، ئێمە خۆزگەمان نەخواستوە وای لێبێت، تكامانكردو دەستەودامێنیان بوین‌و بە قسەیان نەكردین‌و نەیانكرد، بەم شێوازە لە حوكمداری چیتر ناتوانن بەردەوام بن، هاوڵاتی ئاسایی لەشەقامەوە داوایان لێدەكات چیتر لە بەغداو لە بەرچاوی دنیا سوكمان نەكەن، ئەمە سیاسەت نیە دوێنێ بە گەلەكۆمەیەكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بڵێی خەنجەریان لە پشتەوە لێداین‌و بنەمای تەوافوقیان پێشێلكرد، بایكۆتی دانیشتنەكان بكەیت‌و دوای كەمتر لە مانگێ، وەفد بنێری بۆ بەغداو بڵێی بمانبەخشن هاتوین ئەو یاسای خەنجەر ئاسایە جێبەجێ بكەین ! ئەوانیش پێت بڵێن تەڕ تەڕ نەباشی !! ئەمە گەمژەییەكە گەلی كوردستانی تیا شەرمەزار ئەبێت، سەروەرییەكانی كورد هی چەماندن نیە، لەمڕۆ زوتر نیە بنەوبارگەتان لە بەغدا بپێچنەوە چیتر چەمانی خۆتان‌و ئێمەش مەچەمێنن، مەسەلەی گەورەی میلەتەكەمان مەكەن بە دەست پانكردنەوە، هەرێمێكی دەستوری سەربەخۆمان بەنانەسكی ئەوێت، بەڵام رەنجی خەڵك‌و مێژومان‌و شكۆی قوربانیەكانمانی تێدا پارێزراو بێت، دوای بیست‌و هەشت ساڵی چاوەڕوانی لە ئێوە، ئەم هەرێمە بێ دەستورو گەندەڵستانە گوزەشت، هەرێمی پارێزگاكانی كوردستانمان ئەوێت، هەرێمێك بە (دەستورو دادگای سەربەخۆو دیمۆكراسی‌و ئازادی‌و داهات‌و خەرجی رون)ەوە . هەرگیز ئەو هەرێمەی پارتی‌و یەكێتی دروستیانكردوە، هەرێمی شەهیدەكان‌و پێشمەرگەو شۆڕشەكانی ئێمە نین، حوكمدارێتیەكەشیان هەرگیز لە مەجلیسی تەشریعی‌و تەنفیزی بەعس چاكترنین‌و نابن. 

پەری تاهیر ئەگەر دەسەڵاتدارو بەرپرسانی وڵات هەستیان بەو مەترسیە نەکردووە، پێویستە ئیتر بە ئاگابێن، لەوەی کە ئەمڕۆ شۆڕشێکی جەماوەری خۆڕسک دەستی پێکردووە دژی ئەو ستەم و ناداد پەروەریانەی کە چەندین ساڵە لە دڵی هەر تاکێکی گەلی کورد پەنگی خواردووە. ئەوەی ئەمڕۆ روودەدات شۆرشی ئەو گەنجانەیە کە لەداوی راپەرینەوە چاویان بە بەدبەختی گەلی کورد هەڵهێناوە، بەڵام بەرپرس وخاک فرۆشانی جووت بنەماڵە بە یٔیتڵاعات و تاڵانچی و دەستی دەرەکی ناویان دەبەن، رەنگە ئەمەش تا رادەیەک ئاسایی بێت چوونکە سروشتی هەموو دەسەڵاتە دیکتاتۆر و تاک ڕەوە و عەسکەرتاریەتەکان، بەشێک لە کارەکانیان تۆمەت بەخشینەوەیەوە لە پێناو سەرکوتکردن و درێژکردنەوەی رۆژێکی تەمەنی دەسەڵاتەکانیان. بەڵام ئەوەی بەئاسایی وەرناگیرێت، ئایا دەبێت هەر بەجدی نەفامی و گەمژەیی ئەو دەسەڵاتە، گەیشتبێتە ئەو ئاستەی کە پەنا بۆ ئەم جۆرە  سیناریۆییانە ببات و گەنجانی ئازایی ئەو مەمەلەکەتە بە ئیتڵاعات و میت ناو زەند بکەن. دەکرا دەسەڵات پەنای بۆ هەر جۆرێکی تر لە سیناریۆ و،  پاکانە ببات بەڵام ئەمەیان بڤیە، چوونکە کاری سیخوڕی و خاک فرۆشی و غوڵامی داگیرکەران، هەر لەو دەسەڵاتە دەوەشێتەوە و کورد گوتەنی پڕ بە پیستی سەرانی جووت بنەماڵە دووراوە. هەر بۆیە، ئیتڵاعات و میت ئێوەن، ئەوەتا قاچێکتان لە کوردستان و قاچەکەی ترتان لە تورکیا و ئێرانە، نەک ئەو گەنجانە دز ئێوەن کە ساڵانێکە مافیا ئاسا قاچاخچێتی بە خێر و بێری ئەو وڵاتەوە دەکەن و سامانی سەر زەوی و ژێر زەوی بەتاڵان دەبەن  بۆ ئاغا و سوڵتانەکانتان. ئەوە ئێوەن لە رێگەی رێکەوتنی ژێر بە ژێرەوە سامانی ئەو وڵاتە دەگوازنەوە بۆ بانقەکانی ئەوروپا، نەک ئەو هەرزەکارانەی کەمانگ دێت و دەڕوات ٢٠ هەزار دینار لەگیرفانیدا نییە. مافیا، ئێوەن کە لوولەی تفەنگەکانتان بێ بەزەییانە ڕوو لەو گەنجانە کردووە کە بە گیرفانی بەتاڵ و پێڵاوی دڕاوەوە پەڕۆی حزبەکانتان ئەسوتێنێت و پێتان کفری گەورەیە، بەڵام لە بەغدا شار بەدەر دەکرێن لاتان یٔاساییە. تێکدەر ئێوەن،  کەلەرێگەی میدیاکانتانەوە بەو گەنجانەی بە زمانێکی پاراوی کوردی پێتان دەڵێن ئێوە دز و گەندەڵن بەڵام  بە عەرەب و تێکدەر ناویان دەهێنن. ئەوگەنجانە زۆر لە کادرێکی حزبی ئێوە پاکتر و بەئەمەکترن کەدەیان ساڵە دەستەمۆی درۆ و شەق وەشێنتان کردوون.

نسار مستەفا   حكومەتی هەرێمی كوردستان چەندین ساڵە بەڵینی چاكسازی بە خەڵكی خێرلە خۆ نەدیوی ئەم هەرێمە دەدات، بەڵینی نەمانی گەندەڵی ، بەڵێنی چەسپاندنی دادپەروەری و سەروەری یاسا، بەڵێنی چاككردنی موچە و ئیمتیازات، باشتركردنی گوزەرانی خەڵكی، خاڵی كردنەوەی قاسەی گەندەڵكاران و گەڕانەوەی بۆ گیرفانی خەڵك وەك سەرەتایەك بۆ ڕایكردنی  شەقام پشوی خەڵكی پێ‌ درێژكرۆتەوە، لەبەر درێژەدان بە دەسەڵاتی چەندین ساڵەی بەڵێنەكانی وەك هەمیشە بێ‌ كرداربووە. فاڵگرتنەوە بۆ چارەنوسی حكومەتی هەرێم دەمان گەرێنێتەوە  بۆ خاڵی دەستپێكی ناڕەزاییە یەك لە دوا یەكەكانی ئەم چەند ساڵەی كە لە ئەنجامی گەندەڵی توشی هات لێشاوی كۆچی گەنجان و خنكانیان لە رێگا ئاویەكان و تەنگ پێهەڵچنینی بێ‌ كاری بە گەنجان و لێبڕینی موچەی فەرمانبەران و كەڵەكەبوونی قەرزەداراییەكان و بەخەبەر نەهاتنی حكومەتی هەرێم و جێ بەجێنەكردنی بەڵێنەكانی و دواترینیان گرێبەستی 50 ساڵەی لەگەڵ توركیا و خۆدزینەوە لە هەموو بەرپرسیارێتیەك ئەگەرێكی باشی لێ چاوەڕوان ناكرێت، ناڕەزاییەكان بەرهەمی ئەو ساڵانەن حكومەت لەسەریەتی یەك بەیەكی بچنێتەوە لەبەردەم گەل بەبەڵێنێكی ڕاستگۆیانە و كرداریانە ئەو شەرمەزارییە بسڕێتەوە ئەگەر نا زبڵدانی مێژوو ڕەحم بە هیچ دەسەڵاتێك ناكات، هەرچەند گەل متمانەی بەم حكومەتەو بەتەواوی دەسەڵاتی كوردی لاواز بووە، پارتە سیاسیەكانیش دەبێت گوڵبژێری ئەوە بكەن شوێنی شیاو بەكەسی شیاو پڕبكرێتەوە چونكە دۆخی ئێستای شەقامی كوردی كەسانێك خولقاندوویانە كە شیاوی ئەو پێگەو دەسەڵاتە نین  و ئەمەش فەراغی بۆ تەواوی دەسەڵاتە ئیداری و ئابوری یەكانی هەرێم دروست كردووە. تاوانی حكومەت بەرامبەر بە خەڵك و موچەخۆران زۆر موقفی تێپەراندووە  تا كار گەیشتۆتە ئەم گرژیە، لێشاوی ناڕەزاییەكان پێمان دەڵێن ( حكومەت )و بەرپرسانی حكومەت ئەوانەشی پێكهاتەی سەرەكی ئەم حكومەتەن بە حزبەكان و ئۆپۆزیسیۆنیشەوە توانای بەرێوەبردنیان نیە و ناتوانن سیستەمێكی گونجاو و كاتی بۆ ئاسایكردنەوەی دۆخەكە بە ئەنجام بگەیەنن ئەگەر ڕێكەوتنێكی جدی نەكرێت لەگەڵ بەغداو نەگەیشتنە چارەسەری بنەبەست گومانی تێدا نیە دەبێت چاوەڕێی زیادبوونی ناڕەزاییەكان بكەین بە هەولێرو دهۆكیشەوە. نیگەرانی خەڵك و موچەخۆران لە حكومەت بەرامبەر شایستە داراییەكانیان پێماندەڵێت كۆمەڵگا لەبەردەم قۆناغێكی باش و تەندروست دا نیە، تەنانەت پەیوەندی نێوان پارتە سیاسیەكان و خەڵكیش گەیشتۆتە ئاستێك ڕۆژ لە دوای ڕۆژ لە دابەزین دایە، ئەوەی خەڵكی ئومێدی پێ‌ هەڵچنی بوو حزبەكان بوو بەڵام حزبەكان لەم ساڵانەی دواتر بە ئێستاشەوە نەیانتوانی هاوشانی جەماوەر بن خواستەكانیان بە جێ بگەیەنن و پارێزەرو داكۆكیكاری مافی خەڵك بن، ڕووداوەكان و بەركەوتنی  گەنجان و پارتە سیاسیەكان  لە داهاتوو دا بار و ئەركی حزبەكان قورستر دەكات و حزبەكان وەك جاران ناتوانن بنكەیەكی جەماوەری فراوانیان هەبێت ئەگەر پێداگری لە قوتی خەڵك نەكەن و خۆیان نەخزێننە نێو جەماوەر و پەیوەندییەكانیان بە ئاراستەیەكی باشتر نەبەن و خەلكی بێ ئومێد كراو ئاشت نەكرێنەوە با بۆ ئەمجارەی هەڵبژاردنەكان چاوەڕێی بردنەوەی گرەوی هەڵبژاردنەكان نەكرێت سەنگ و قورسی خۆیان لە دەست دەچێت .

د.دلێر ئەحمەد حەمەد ئەمە ناونیشانی هەواڵێك بوو لە یەكێك لە ماڵپەڕە كوردییەكان سەبارەت بە خۆپیشاندانی خەڵكی كوردستان لە سلێمانی و شار و شارۆچكەكانی دەوروبەری. ئەم ناونیشانە لەلایەن ئاژانسی هەواڵی جیهانی ناونراوەو باسكراوە. زۆر سەرنجی راكێشام، بۆیە بڕیارمدا ئەم وتارە بەهەمان ناونیشان بنوسم. برسی كردنی خەڵك لەسایەی حوكمراناندا رەگێكی مێژوویی قوڵی هەیە، كورد ئەڵێ‌: برسێتی رەگی لە هارییە. عەرەبیش ئەڵێ: اقگعوا الاعناق ولا تقگعوا الارزاق. واتە سەر ببڕن بەڵام نان مەبڕن. كەچی بە درێژایی هەزاران ساڵ ئەم دیاردەیە تا سەردەمی ئێستای حوكمرانانی بێ ویژدان و هیچ لەبارانەبووی كوردستان دووبارە دەكرێتەوە. كێشەی دادپەروەری كۆمەلایەتی زیاتر لە دوو هەزار سال لەمەوبەر لەسەردەمی یۆنانی كۆندا لەلایەن فەیلەسوفەكانەوە باسی لێوەكراوە، تا ئەمرۆش ئەم بابەتە كۆن نەبووەو بەردەوام لێدوان و مشتومڕی لەسەر دەكرێ، چ لەناو پەرلەمانەكانی ولاتانی جیهان و چ لە ئاستی رۆشنبیران یان زانكۆكان و ناوەندە جیاجیاكانی ئەكادیمی و ئابوری و سیاسیدا. برسی كردنی خەڵك رەهەندی ئابوری، كۆمەلایەتی، سیاسی و كولتوری هەیە، بەداخەوە لەم وتارە كورتەدا ناكرێ و دەرفەتی ئەوەمان نیە باس لە رەهەندەكانی بكەین، هەموو كەسێكی هۆشیار لە رەهەندەكانی تێدەگات، تەنها ئەوە بەبیر دەسەلات دەهێنمەوە كە ئیمبراتۆریەتی رۆمانی كۆن بەو هەموو قودرەت و دەسەلاتە سەربازیەی كە هەیبوو لەگەڵ ئەوەشدا گیرۆدەی دەستی راپەڕینی سپارتاكۆس بوو، سەدان بنەماڵەی ئەرستۆكرات و دەوڵەمەندی رۆمانیەكان كەوتنە بەر شمشێری رق و كینەی برسیەكان. لەسەردەمی عەباسیەكان لەم كوردستانەی خۆمان چەندین راپەڕینی خوێناوی لەلایەن برسییەكانەوە دژی دەسەلاتداران بەرپاكراوە. لە ئەڵمانیا راپەڕینی جوتیاران دژ بە میرو پاشاكان خەسڵەتی خوێناوی بەخۆوە گرتبوو، برسیەكان دەستیان لە هیچ نەدەپاراست، دەیانگوت هەتا زیاتر خوێن لە شمشێر بچۆڕێتەوە هێشتا كەمە. لە روسیای قەیسەری ستیفان رازین و پوگاچۆڤە كە دوو جوتیاری برسی بوون، هەریەكەولەسەردەمی جیاواز رابەرایەتی شۆڕش و راپەڕینی جوتیارە برسییەكانیان لە دژی زاڵم و ستەمكاراندا دەكرد. خەڵكێكی زۆر خەڵتانی خوێن كران، عەرشی قەیسەریان لەرزاند. سیاسەتی بێباكی پادشاكان و برسی كردنی دانیشتوانی ولاتیان بە ئەندازەیەك پەیڕەو دەكرد، لە ساڵی 1649 مەلیك چارلزی ئینگلتەرا لەلایەن دادگای ولاتەكەیەوە حوكمی مەرگی بەسەردا سەپێنراو سەریان بڕی. مێژووی سەدان ساڵەی پڕ شكۆ و سەروەری مەلیكەكانی فەرەنسا بەشێوەیەكی تراژیدی كۆتایی هات. لە ئەنجامی برسی كردنی خەڵك، خەلكی فەرەنسا شۆڕش و راپەڕینێكی وا خوێناوی سەریهەڵدا كە سەری لویسی شانزەهەم و شازادە ماری ئەنتوانێتی خوارد و مەلیك و مەلیكە سەربڕان. لە رۆژهەلاتی ناوەراستدا ئەزموونی مێژوو پێمان دەڵێ‌ كە دەسەلاتداران پەند لە رابردوو وەرناگرن، هەر ئەوەندە دەسەلاتیان گرتەدەست ئیتر وادەزانن ئەم دەسەلاتە لەلایەن خوداوە پێیان دراوە، بەلێ راستە لە مێژوودا پادشاكان وایان بیردەكردەوە، هەندێكیان پێیان وابوو راستەوخۆ لەلایەن خوداوە دەسەلاتیان پێدراوە كە لە زانستدا پێی دەگوترێ خەسڵەتی خواوەندی دەسەڵات، هەندێكی تر پێیان وایە كە خودا دەسەڵات و سەروەری داوە بە میللەت، بەڵام میللەت ئەم دەسەڵات و سەروەرییەی داوە بە پادشا، بۆیە پادشا هەموو كات بەناوی میللەت قسە دەكات. ئەم جۆرە دەسەلاتدارانە رایان وابوو، باوەڕیشیان بەم بۆچوونەی خۆیان هەبوو، كە هەر جۆرە هەڵگەڕانەوەو سەرپێچی كردن لە دەسەلاتی پادشا هەڵگەڕانەوەو سەرپێچییە لە دەسەلات و فەرمانی خودا. بەڵام مێژوو سەلماندی و پێمانی گوت ئەم جۆرە پادشایانە لە ئەنجامی برسی كردنی خەلك لەلایەن میللەتەوە بەڕێكران بۆ لای خواكانیان. ئەزموونی مێژوو لەم  بوارە زۆر دەوڵەمەندا، رەزا شای ئێران كە لە ناوەراستی بیستەكانی سەدەی بیستەم مەجلیسی ئیرانی ناچار كرد دانی پێدابنێن وەك شای ئیران. ئەگەرچی خۆی ئەفسەرێكی كەللە پەتی سوپای ئیران بوو، دوور و نزیك سەر بە هیچ بنەماڵەیەكی میر و بەگزادە نەبوو، كەچی رووقایمانە خۆی كردە شای ئیران و سیاسەتی برسیكردن و زەبروزەنگی دژ بە دانیشتوانی ولاتەكەی بەرهەم هێنا، لەدوای خۆشی محەممەدی كوڕی لەو لوت بەرزتر و غرورتر پەیرەوی دەسەلاتی كرد، تا ئەو كاتەی دەربەدەر كرا و لەم هەموو ولاتانەی دنیا شوێنێك نەبوو بیگرێتە خۆی و بحەسێتەوە، لەداخا توشی شێرپەنجە بوو لەتەمەنی شەست ساڵیدا لە ئاوارەیی مرد. لەئەنجامی برسیكردنی خەڵك و پەیرەو كردنی سیاسەتی ملهوڕی و داپڵۆسین، لە تونس و میسر و لیبیا و یەمەن و سوریا، دەسەلاتداران تەخت و بەختیان تیاچوو، تا ئێستا ئاسەواری ئەم شۆڕش و راپەڕینانە ماون و لەهەندێ شوێن بەردەوامییان هەیە. كورد لە مێژووی خۆیدا چ تاك و چ كۆمەڵ لەئەنجامی سیاسەتی برسیكردن لەدژی زاڵم و چەوسێنەر راپەڕیوە، وشەی "ئەشقیا" لەسەردەمی عوسمانیەكان و پاشایەتیدا باو بووە، كەسێك چ لەلایەن ئاغا یان میر یان دەسەلاتدار كە غەدری لێ دەكرا دەستی دەدایە تفەنگ و یاخی دەبوو. جاری وا هەبووە بنەماڵەیەك غەدر و چەوساندنەوەیان قبووڵ نەبووە، دژی دەسەلات وەستاون و دواتر ناچار بوون زێدی خۆیان جێبهێڵن. ئەمڕۆ كە سەدان هەزار گەنج و لاوی كوردی خوێندەوار و خاوەن بڕوانامە بێكارن، برسین، توڕەن لە دەسەلات، هەڵی كاریان بۆ نەڕەخساوە، چونكە مافیاو چەتەی حزبی دەستیان بەسەر بازاڕ و ئابوری ولاتدا گرتووە، ئیتر چۆن ئەو خەڵكە برسی و بێكارە توڕە نابێ؟!  چۆن یاخی نابێ؟! چۆن لە یاسا دەرناچێ لەكاتێكدا یاسا بەیەكسانی پەیڕەو ناكرێ؟! پێمان وایە ئەمە سەرەتایەكە، ئاماژەیەكە بۆ راپەڕین و شۆڕشی خوێناوی لە داهاتوودا. ئەگەر دۆخەكە هەروا بەردەوام بێ، دەسەلات بێباك بێ لە برسیكردنی خەڵك، لە كۆكردنەوەی سەروەت و سامان بە نایاسایی، دڵنیاین منداڵەكانیان لە داهاتوودا یا دەبێ ئەم كوردستانە جێبهێلن یان دەكەونە بەر شالاوی توڕەیی جەماوەر. پەتی درۆ كورتە و كورد گوتەنی مستیش لە درێشە دەگەڕێتەوە!