زاناتوفیق بەگ زاراوەی (زێوانەکان) بەو کەسانە دەوترێت کە لە دەوروبەری پاڵەوانە سیاسیەکانی ناو سیستەمی سیاسیدا کاردەکەن . زێوانەکان، لەسەرچەند پێوەرێکی چەوت کاردەکەن کە بریتیە لە (ڕیاکاریی فێلبازی، خۆپەرستی و گومڕایی) . ئەم دیاردەیە سەرەتا لە قۆناغەکانی پێش شوڕشی فەڕەنسیە وە سەریهەڵدا . بەتایبەتی ئەو کاتەی کە پیاوانی کڵێسا دەسەڵاتی تەواویان پەیداکردبوو. لەڕێگا گروپێکی فێڵباز ، کەناویان نرابوو زێوانەکانی پیاوانی کڵێسا.  کاری ئەم گروپە، زیاتر بۆ بەهێزکردنی دەسەڵاتی پیاوانی ئایینی بوو لەناو کۆمەڵگای فەڕەنسیدا، وە بەناوی دەقی پیرۆزەوە وەکو نوێنەری خودا هەموو مافێکی خوشگوزەرانیان هەبوو ،بەڵام ئەوەی ئەم دەسەڵاتەی پاراستبوو بریتیبوو لە کۆمەڵێ خەڵکی فێلباز،کە لەسەر دوو بنەما،کاریان دەکرد. لایەنێکیان خەڵکیان فریودەدا بۆ پیاوانی ئاینی  بە کۆمەڵی خورافیاتی ناڕاست و چەند دەقێکی دروستکراو بۆ گەوجاندنی خەڵک، لەهەمان کاتدا پیاوانی ئایینیان هەڵدەخەڵتاند بەناوی ئەوەی، کە  ئێوە خۆشەویست و بژاردەی نێو کۆمەڵگان . ئەم زێوانانە لەلایەك  لە ئاوی لێلدا مەلەیان دەکرد لەلایەکی دی ببوونە دەمڕاستی خەڵکانی ساویلکە  . . لێرەدا دەپرسین ئایا زێوانەکانی دنیای سیاسەتی کوردی هەمان زێوانەکانی پیاوانی کڵێسە؟  لەوانەیە لە ڕووی شێوازە وە جیاوازیەکی ئەوتۆیان نەبێت. چونکە هەمان پێوەر، هەمان جۆری میکانیزمی جێبەجێکردن بەکاردەهێننن . بەتایبەتی ئەم گروپانە هاوکاری وپشتگیری یەکتری دەکەن بۆ گێڕانەوەی کۆمەڵگا بۆ قۆناغەکانی دواوە . بەمەبەستی  وەشاندنی زەبری کوشندە لەوانەی بوێرن و جەرائەتی سیاسیان هەیە ، وە خاوەنی کەفائەتێکی مەعریفین لە کاییەی سیاسیدا . چونکە ئەگەر لە ڕواڵەتدا زێوانەکان جیاواز بن ،بەڵام لە ناوەرۆکدا  هاوشێوەی یەکن، کە ئەویش  خەریکی ڕیاکاری و بەپیرۆزکردنی پاڵەوانە سیاسیەکانی  ناو کاییەی سیاسین.  کۆنترۆڵکردنی هەموو کایەکانی کۆمەڵگا ، لە ڕێگای کۆمەڵی چیرۆکی ناڕاست و هێزی  بێبنەماوەیە.بەتایبەتی کاتێك دەسەڵاتی سیاسی هەست بەوە دەکات، هەموو تواناکان و ئامرازەکانی بەدەستەوەیە، وەخاوەنی کۆمەڵگایەکی پاشکەوتووە لەڕووی هوشیاری سیاسی و کەلتووریەوە زۆر ئاسانە ،کە بتوانێت لە ڕێگای دامەزراوەیەکی زێوانەیی کۆنترۆڵی تەواوی سیستەمی سیاسی وتوانای ساختەکردنی ڕاستییەکان و شێواندنی واقیعیان بکات.  کاتێك زێوانەکانی دەسەڵات، لەڕووی چەندایەتیەوە زیاد دەبن، فێڵ و گومڕایی شوێنی فکرو مەعریفە دەگرێتەوە . ئامرازەکانی هێز بۆ کپکردنی دەنگە جیاوازەکان زیاد دەکات.   ئیتر چرکەساتی   یاریکردن بە بنەماکانی چەمکی دیموکراسی و دروستکردنی دەوڵەتێکی نامەدەنی، لەناو کۆمەڵگادا دروست دەکرێت ،بەمەرجێ هیچ هیوایەک و ئاسوویەکی گەشی تێدا بەدی ناکرێت .  یەکێك لە کارە ترسناکەکانی زێوانەکانی کورد ،کەلە تەنیشت پاڵەوانەکانی سیاسەتدا کاردەکەن . بریتین لە دوو گروپی بنچینەی جیاواز، بەشێکیان زیاتر کار بۆ هەڵسوکەوتی تایبەتی خۆیان وە پاراستنی  بەرژەوەندیە مادییەکانی خۆیان  دەکەن، .گروپی دوووەم ڕێویی ئاساکار دەکەن، بەشێکی بۆ بەدەستهێنانی بەشداری پێکردنیان لە ناو دەسەڵاتی سیاسیدا وە هاوکات پاراستنی بەرژەوەندیی فیگەرە سیاسیەکان. چونکە بە بڕوای ئەوان لە هەر تێكچوون و دروستبوونی کەلێنێکی گەورە لە ناو دەسەڵاتدا سەرەتای کۆتایی ئەوان دەبێت. بۆیە بەدووری دەزانرێت کە کۆدەنگیەکی هوشیارانە لەناو نوخبەی سیاسی و ڕوشنبیری کوردا هەبێت . بۆ دوورخستنەوەی ئەم جۆرە کەسانەی کە زۆربەی جار بوونەتە هۆکاری دروستبوونی بڕیاری سیاسی هەڵە لەناو سیستەمی سیاسی کوردا، چونکە  کێشەکە تەنها تاكلایەنە نیە . بەڵکۆسروشتی سیستەمی کۆمەڵایەتی کورد  بەشێکە لەو کێشەیە،کەنەیتوانی وە قۆناغەکانی پێشکەوتنی کۆمەڵگا بەشێوە سروشتێکەی تێپەڕینی بویە کارێکی گرانە کە لە ئێستادا بتوانێ زێوانە کان بگوڕێت بە راوێژکاری ئەکادیمی کە تەنها کارکردنیان بریتی بێت ، لە خەمی گشتی و بیرکردنەوەی پرۆژەی ستراتیژی بۆ گەشەکردنی سیستەمی سیاسی و ئابوری و دوزینەوەی ئەنتەرناتیڤی ایجابی لەکاتی قەیرانەکاندا دوور لە بەرژەوەندی تایبەتی خاترگرانەی دەسەڵاتی سیاسی.

 شەپۆل عەسكەری فەرمانڕەوایی دانا بە پێی پێوەری گەشەپێدانی نێودەوڵەتی بەو پێوەرە هەژمار دەکرێ کە ڕێکخراوەکان (میری، نێونەتەوییکان یان کەرتی تایبەت) هەوڵ وکۆشش دەدەن بۆ پێشکەوتنی مرۆڤایەتی و بە چەسپاندنی مافەکانی مرۆڤ لە جومکە پەیوەندیدارەکان، و بۆ ئەم مەبەستە نۆ پرنسیپی سەرکی وەک بەردی بناغەی فەرمانڕەوایی ڕاستەقینە لە نێوان  فەرمانرەوایی (دەسەڵات) و کۆمەڵگەی سڤیل وکەرتی تایبەت دەستنیشان کرد:-    تواناسازی،کاریگەری،زڵالی شەفافیەت،بەشداری، بەرسیڤ (بەدەنگەوەچوون)،داد پەروەری، ڕۆڵی یاسا، بەرپەرچدانەوەی گەندەڵی و بەپرسیارێتی.  کۆمسێۆنی ئەوروپاش ١٢ پرینسیپی وەک شێوازی فەرمانڕەوایی لە ٢٠٠٨  پەسەندکرد و کردنیان بە مەرج لەسەر هەموو وولاتانی بەشدارلە کۆمسێۆن کە دەبێ پابەندبن بە جێبەجێ کردنیان وەک مەرجێکی سەرەکی فەرمانڕەوایی کە بریتین لە:- دادپەروەری هەڵبژاردنەکان و نوێنەرایەتی و بەشداربوون، بەرسیڤ (بە دەنگەوە چوون)، تواناسازی و کارگەری، بەڕێوەبردنێکی کراوە و زوڵال (شەفاف)، ڕۆڵی یاسا، ڕەفتاری ئێتکی (ڕەوشتی)، شارەزایی و شیاوی، داهێنان و کرانەوە بۆ گۆڕانکاری، بەردەوامی و ڕێنمایی درێژمەودا،( مافی مرۆڤ، کەلتور،جیاوازی و یەکگرتویی کۆمەڵگا) و بەرپرسیارێتی. هەر دەسەڵاتیک ئەوپرنسیپانەی سەرەوە جێبەجێ بکات جا چ ٩ پرنسیپەکەی گەشەپیدانی نێودەوڵەتی یا خود ١٢ پرنسیپەکەی کۆمسێۆنی ئەوروپا دەکرێ (( پێی بووترێ فەرمان ڕەوای دانا))، کە کۆ ئەنجامی یا ئامانجی خۆشگوزەرانی و دادپەروری و پێشکەوتنی  کۆمەڵگا و وڵات دەبێ. مەبەستی بەندە لەمە ئەوەیە کە بتوانین تێڕوانینێک لە سەر کۆی شێوازی دەسەڵاتی کوردی بکەین و بزانین ئێمە لە چ ئاستێکی ئەم پێوەرانە داین بە ئەزموونی ٢٨ ساڵ لە فەرماڕەوایی.   یەک بە یەک لەم پرنسیپانە باسبکەین دەکەوینە گێژاوێک مرۆڤ ناتوانێ بە ئاسانی سەری لێ دەربکات، ناشمانەوێ شێووازی فەرمانڕەوایی لە ١٩٩٢تا ٢٠٠٣ باس بکەین هەرچەندە تا رادەیەک  لەوەی ئەمڕۆیان باشتر بوو بە هەهەموو خراپەکانیەوە کە خۆی لە شەڕی نەگلیسی ناوخۆ و دووئیدارەیی و ....هتد گرتبو، بەڵام پێشبڕکێیەک هەبوو کە کامیان باشتر خزمەتگوزارێکان پێشکەش دەکەن. لە دوایی ٢٠٠٣ ەوە و دوای ڕوخانی ڕژێمی صدام زیاتر لە ٢٠٠ ملیار دۆلاربە فەرمی هاتۆتە هەرێـم، ئەمە جگە لە ئەو بڕە پارەیەی کە بە ناوی نەوت بەرانبەر خۆراک کە لە ڕێگەی نەتەوە یەکگرتۆکان بە دووهەلیکۆپتەر کاش پێشکەش بە هەردوو ئیدارە کران، ئەگەر هەڵە نەبم هەر لایەک بڕی ٣٨٠ ملێۆن دولاری وەرگرت. جگە لە پارەی کاتی تەنکەرە نەوت کە لە ڕێگەی ئێران و تورکیا لە بازاری ڕەش دەفرۆشران، و پارەی گومرگ"نافەرمێکان" کە کۆی گشتیان خۆی نزیک لە ٤٠٠ ملیار دۆلار ئەدا بە فەرمی و نا فەرمیەوە هاوکاری ئەمریکا و ئەوروپا بۆ پێشمەرگە و دەزگاکانی ئەمنی. ئەم بڕە بووجەیە  ئەگەر لە سایەی یاسایەکی پتەو و بە چاودێڕی کەسانێک کە خۆیان بە خاوەنی وڵات دابنایە ئەمڕۆ ئەم هەرێمە لاواز و کەمدەرامەتە لە وڵاتانی کەنداو و زۆرێک لە وڵاتانی ئەوروپا دەوڵەمەندتر و باشتر دەبوو لە هەموو بوارەکاندا.   دۆخێکی ئێجگار لەبار بۆ  کورد هاتە پێش و چەندین دەرگا کرانەوە کە هەرێمی گەیاندە ئاستێک وڵاتانی خاوەن سیادە و دەسڵات و ئاڵا خەونیان پێوە دەبینی و وەک دەوڵەتێکی سەربەخۆ  زلهێزەکان  مامەڵەیان لە گەڵ هەرێم دەکرد، نەتان توانی ئەو بارودۆخە بپارێزن و هەوڵی گەشەپێدانی بدەن لە بری ئەوەی دۆستی زێدەتر بۆ خۆتان پەیدا بکەن بە تایبەت لە عێراق ڕۆژ دوای ڕۆژ نەیارتان بۆ خۆتان زیاد کرد. تا ئێستا لە سیستمی فیدراڵی  تێنەگەیشتوون و ناشزانن بە چ شێویەک ڕەفتار بکەن لە گەڵ بەغدا لە چوارچێوەی ئەم سیستمە،     لە کاتێکدا ئێوە بۆ خۆتان بەشداری جدی بوون لە نووسینەوەی دەستووری عێراق و ئەوەندە سووربوون و دڵتان پێ خۆش بوو، تەنانەت فشارتان خستە سەر پەرلەمانی کوردستان بۆ ئەوەی بە زووترین کات پەسندی بکات ئەوە بوو نە گەیشتە کاتژمێرێک بە تێکرای دەنگ پەسند کرا. دەبێ ئێوە هەموو ڕۆژێک لە خۆتان بپرسن کە ئێوە بۆ لە هەموو تاقیکردنەوەکان شکستان هێنا و هەموو کاتێکیش شکستی خۆتان بە شەماعەی بەغدا و ئێران و تورکیا و .....هتد. هەڵئەواسن.  ئێوە لە داوای ٢٨ ساڵ نەتانتوانی دەستوورێکی هەمیشەیی بۆ هەرێم بچەسپێنن،" تێدەگەین کە بۆ ئێوە دەستنادات و دەتانەوێ هەر بەم شێوەیە بمێنەوە رۆژانە یاسا دەرکەن کە بەرژەوەندێکانتان بپارێزێ". تەنانەت لە بەغداش نەتانتوانی ڕۆڵێکی باش و سەرکەوتو ببینن، لایەنی کەم پرنسیپی سازانتان بپاراساتیە بۆ ئەوەی بڕیارەکان نەگەیشتایەتە زۆرینە وکەمینە. کەستان بەرپرسیارێتی شکستەکانتان نەخستە سەر شان و دەستان لە کار نەکێشایەوە تا خۆتان گەیاندە ئەو ئاستەی ئەمڕۆ وەک سواڵکەر ئەچن ئەپاڕینەوە بۆ ئەوەی بەغدا تەنها بە شێک لە مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بنێرت  ئەی نەتان دەزانی کە کێشەی ئێوە لە بەغدایە نەک لە تاران و ئەنکەرە ئەمە خۆی لە خۆیدا ئەوپەری شەرمەزاریە.  

بابەكر دڕەیی ( بە بۆنەی سەری ساڵی 2020)  کۆتایی هەفتاکان زەمەنێکی چارەنوسساز بو بۆ باشوری کوردستان.  ئێمە، واتە ئەوانەی لەوکاتەدا تازەلاو بوین و تەمەنمان 14 و 15 بو، شایەدبوین لەسەر هاتن و دەسپێکی قۆناغێک لە ژیانی سیاسی کە لە دو ئاراستەی تەواو جیاوازدا خۆی دەبینیەوە و گۆڕانکاری دروستدەکرد.  لە لایەکەوە بەعسیەکان لە لوتکەی توندوتیژی و زەبرو زەنگی خۆیاندا بون چونکە دوای شکستی 1975 خۆیان لێ ببوە خوای ئەرزو ئاسمان و حسابیان بۆ هیچ هێزو جولانەوەو نارەزایەتیەک نەدەکرد، کوردستانیان کردبوە تاریکستانێکی پڕ لە نەهامەتی و ستەم و زۆرداری، بە کەیفی خۆیان خەڵکیان دەکوشت.. کورد و عەرەب بەلایانەوە یەکسان بو. لەو دو سالەی دوای دەسپێکی خەباتی چەکداری ینک، جگە لە شەری پێشمەرگە، سەدان کەسیان بە تۆمەتی جیاجیا خستە زیندانەکانی موسل و کەرکوک و ئیعدامیان کردن. لە ئاستی عراقیشدا سەدام و بەعس زۆرینەی پیاوە بەهێزو ئێسقاندارەکانی ناو خودی بەعس و دەرەوەیان پاکتاو کردو کوشت، یان لە مەیدان وەدەری نان و زەمینەی فەوتاندنیانی رەخساند.  لە لایەکی ترەوە، دەنگ و رەنگی شۆرش و سەرهەلدانەوەی پێشمەرگە رۆژبەرۆژ دڵ و دەرونی خەلکی رۆشندەکردەوەو گیانی بەرگری و بەگژاچونەوەی ستەم و زۆرداری لە هەمواندا بەهێز دەکردەوە.  روداوەکانی سالی 1978، واتە دو ساڵ دوای دەسپێکی خەباتی چەکداری لەلایەن یەکێتی نیشتیمانی کوردستان و ژمارەیەک رێکخراوی ترەوە، ریزبەندی پێشکەوتنەکان باشتر دەرئەخات. راستە سالی 78 بۆ یەکێتی نیشتمانی کوردستان ساڵێکی تا بڵێی شوم و پڕکارەسات بو، بەڵام لە هەمان کاتدا، بە  هۆکاری وەک  سەرهەلدانی شۆرشی ئێران و تورەیی خەلک و لێبڕاوی سەرکردایەتیەوە ، سالی هەستانەوەو خۆگرتنەوەش بو. هەر لەو سالەدا دەیان و سەدان چالاکی بچوک و گەورە دژی بەعس ئەنجامدران.  لە سالی 78 دا یەکێتی سەدان کادری بنچینەیی، چ سەربازی یان سیاسی، لێ کوژراو شەهید بو. زیانی ئێجگار گەورە بە جەستەو روحی کەوت بە ئەندازەیەک کە لە فەوتان نزیک بوەوە ( وەک کاک نەوشیروان مستەفا لە بەرگی یەکەمی بیروەریەکانیدا باس دەکات ل 312)، بە وتەی ئەو، کە لە رابەرە هەرە دیارەکانی شۆرش بو، دۆخەکە گەیشتبوە ئاستێکی ترسناک.  لە سالی 1978 دا : لە قەرەداغ کاک شاسوار جەلال شەهید بو،(کانونی دوەم)  لە دڕی شینکایەتی ئەحمەد فتحاللە و خانەی موعینی و پۆلێک پێشمەرگە شەهید بون. (20ی حوزەیران) لە هەکاری و شەمزینان عەلی عەسکەری و خالید سەعید و حەوسەت پێشمەرگە شەهید بون یان فەوتان و پەرتەوازەبون.. ..( 20 ی حوزەیران و دواتر.. )  ئەم شکست و هەرەشە گەورانە بۆ سەر جەستەی یەکێتی لە کاتێکدا بو کە دەیویست زیاتر خەریکی خۆئامادەکردن بێت و خۆی لە شەری هەموان لابدات، سەرباری ئەوەش سەرەتای هەمان ساڵ، بە ناچاری، توشی شەری زۆر قورس ببو لەگەل رژێمدا . شەری دەشتێو ی نزیک قەڵادزە(  مارتی 1978) یەکێک بو لەو پێکادانە گەورانەی کە دواتر فەرماندەی یەکەمی بەعس دانی پیانا زیاد لە پێنج هیلکۆپتەریان توشی زیان بوە و چەندین کەسیان لێکوژراوە. دوای کارەساتی هەکاری، شۆرش نەشکا و هەستایەوە. نەوشیروان مستەفا لە چەند پەرەگرافێکدا چۆنیەتی ئەو هەستانەوەو خۆرێکخستنەوەیەی دیکۆمنت کردوە: "لەگەل مام جەلال سەدان نامەمان نوسی  بۆ رێکخراوەکانی یەکێتی، فەرماندەکانی پێشمەرگەو، کەسایەتی و پیاوە ناسراوەکانی کورد، سەرانی ئێل و ریش سپی و پیاوماقولانی ناوچەکان، روداوەکانی هەکاریمان بۆ رونکردنەوە، داوامان لێکردبون: هەرکەسە بە گوێرەی توانای خۆی بەشداری بکا لە ژیاندنەوەی شۆرشەکەدا. بە پارە، بە چەک، بە چەکهەلگرتن و پێشمەرگایەتی، بە قسەی باش و رێکخستن. کارەکەمان لە ماوەیەکی کورتدا ئەنجامی زۆر گەورەی بەدەستەوەدا. خەلک بەدەنگمانەوە هاتن بەسەدان کەس بە چەکی خۆیانەوە لەسەرانسەری کوردستاندا بون بە پێشمەرگە. هێزێکی تایبەتیمان بۆ مەکتەبی سیاسی دروستکرد. ناومان نا "هەرێمی پارێزگاری"، لە ماوەی چەند هەفتەیەکدا 14 کەرتمان پێکهێناو، ژمارەیان لە 700 پێشمەرگە تێپەری. زۆری هەرێمەکانی تریشمان بوژاندەوە. هێزەکانمان لە گەشەکردندا بون و تا ئەهات ژمارەیان زۆرتر ئەبو... " دۆخی ناو شارەکانیش قوڵپی ئەدا دژ بە بەعس، هەر شوێنێک ئەچوی باس باسی پێشمەرگە بو. خەلک وردە وردە ترسیان لە حکومەت ئەرەویەو بە هەر شێوەیەک بۆیان بگونجایە هەولیان ئەدا نارەزایەتی خۆیان دەربخەن. سیانزە سال دوای کۆبوونەوەی خەلک لەدەوری یەکێتی نیشتمانی کوردستان بەو چەندایەتی و چلۆنایەتیەوە، راپەرینی بەهاری 1991 رویدا. لەم راپەرینە جەماوەری و سەرتاسەریەدا هیواکانی خەلک بۆ ژیانێکی ئازادانەترو عادیلانەتر خرانە بەر محەکی تاقیکردنەوەی قورس. یەکێتی و پارتی فرسەتی زێرینیان دەسکەوت بۆ ئەوەی هەریمێکی دەولەمەندو خوێندەوار و خاوەن سەرچاوەی ژێرزەوی و سەرزەوی بگەیەننە ئاستی ولاتە پێسکەوتوەکانی ناوچەکە. بەداخەوە ئەوە روی نەداو دوای سال و نێوێک لە دامەزرانی حکومەت، شەری ناوخۆیی سەریهەلدا کە زیانی سیاسی و ئابوری و مرۆیی زۆری لە خەلک دا. یەکێتی و پارتی دوای رێکەوتنیان لەسەردەستی ئەمریکاو فرەنسە، دیسانەوە نەیانتوانی لە ئاستی حکومەتێکی یەکگرتودا کاربکەن و رویان لە دوئیدارەیی و ناکۆکی ساردی ناوخۆیی کرد. دەسەلاتدارانی کوردستان دوای 2003 و روخانی تەواوی بەعس لە بەغدا، لە بری بنیاتنانی سیستمێکی ئابوری بەهێزو دەزگاو دامەزراوەی توکمەی سیاسی و کارگێری، خەریکی بەشکردنی داهات و دەسکەوتی ناچیزی حزبی و شەخسی بون. یەکێتی و پارتی لە دوای هاتنەمەیدانی ئۆپۆزیسێون و کرانەوەیکی دیموکراتی و رەخسانی بوار بۆ گفتوگۆی سودبەخش و چاکسازی مەدەنیانە، کەوتنە گزی و فزی لەدەنگی خەلک و فشاردانان لەسەر ئۆپۆزیسیۆنی نارازی و سەرەنجام دەرکردنیان لە پەرلەمان و حکومەت بە شێوازی پاشا ستەمکارو زۆردارەکان... یەکێتی و پارتی خراپترین و کارەساتبارترین مامەلەیان لەگەل نەوت کرد کە سەرچاوەی سەرەکی داهاتی هەرێمی کوردستان بو. رێگەیان دا ترسناکترین پەیماننامە بۆ فروش و بەرهەمهێنانی نەوت ئیمزا بکرێ و ئەمەشیان لەخەلکی ولاتەکە شاردەوە. رێیان دا و نەرمیان نواند دەیان و سەدان کۆمپانیای وەهمی و ناوەهمی بەرهەمهینانی نەوت لەدەستی حکومەت و دەزگا رەسمیەکان دەربێنن و داهاتی تاقە سەرچاوەی ولات بۆخۆیان ببەن. دەسەلاتدارە ئەسلیەکانی کوردستان 29 سالی رێکە هەر خۆیان و گروپێکی ملکەچی خۆیان دەسەلاتدارن و نە ئامادەن دەزگایەکی دەولەتداری مەدەنی دابمەزرێنن و نە رێگاخۆشدەکەن پارت و رێکخراوە ئۆپۆزیسیۆنەکان بەرنامەکانیان جێبەجێبکەن و پێسنیارەکانیان بکرێنە کردار. یەکێتی و پارتی دوای هاتنی پەتای کۆرۆناو سەختبونی قەیرانی ئابوری کە بەرهەمی سیاسەتی درێژماوەی خۆیانە، هیچ بەرنامەیەکی چاکسازی و مرۆفدۆستانە و مەدەنیان لە جانتادا نەماوەو، بە حوکمی دارشتنی بناغەیەکی خواروخێچی دەسەلات و سیستمی گەندەلی و خزمخزمێنەی دواکەوتو، لەباریاندا نیە کە دۆخی کارەساتباری ولات راستبکەنەوەو لەم قەیرانە ترسناکە دەربازی بکەن. یەکێتی و پارتی بونە دو دەزگای بوغرا و نابەرپرس، کە جگە لە تاقمی سەرمایەدارو گەندەخۆرەکانی نزیکی دەسەلات، هیچکەس دەستی پێیان ناگات و گوێ لە هیچکەس ناگرن. کورد لە هەرێمی کوردستاندا کەوتوتە قورسترین قۆناغی نائومێدی بنبەستی سیاسی و دارمانی ئابویەوە. دەسەلاتدارانی ئەم هەرێمە ئاگایان لە دۆخی خەلک نەماوەو کوژرانی دەکەس یان سەد یان هەزار خۆنیشاندەر  لە جادەکاندا بەلایانەوە روداوێکی ئاساییەو هیچ مانایەکی سیاسی یان سۆسیۆلۆژی بۆ ئەوان نیە. ئێمە لە خراپترین قۆناغی مێژووی خۆمانداین. لێپرسراوی ئەم کارەسات و تاریکیە چین و توێژە هەژارو کەمدەرامەتەکانی ولات نین. لێپرسراوی ئەم قەیرانە موچەخۆرانی ئەسلی و بندیواری کوردستان نین. لێپرسراوانی ئەسلی ئەم کارەساتە سیاسی و ئابوریانە جگە لە دەسەلاتدارو بریاربەدەستەکانی یەکێتی و پارتی کەسی تر نیە. دەبێ خۆیان چۆنیان تێکداوە واش چاکی بکەنەوە. چۆن بێئومێدیان هێناوە بە هەمان شێوەش گوێ بۆ شارەزایان و دلسۆزان بگرن و ئومێد بگئرنەوە بۆ خەلک. چۆن نەوتی ولاتیان هەرزانفروش کردوە هەر خۆیان چارەسەر بۆ هەلەکەیان بدۆزنەوە. پێویستە دەسەلاتدارانی ولات رێز لە ئۆپۆزیسۆن ی ولات بگرن و لە دنیای غرور و فەنتازیای سولتانی بێنە دەرو وەک ئینسانی راستەقینەی سەدەی 21 بیربکەنەوەو هەستبکەن خەلکی کوێن و پێش راپەرین لە کوێ بون و بەچی گەیشتون. پێویستە وەک سەرکردە تێکۆشەرەکانی زەمانی شاخ داوا لە هەمو چین و توێژەکانی کۆمەل بکەن پێشنیار و چارەسەریان بۆ بنێرن و سود لەم پێشنیارانە وەربگرن.. پێویستە نائومێدی بگۆرن بە هیوای جوان و قابیلی جێبەجێکردن.. کوردستان لە هەمو رویەکەوە دەولەمەندو نمونەیە.. بەداخەوە تەنها لە نوخبەی دەسەلات و کارگێری ولاتا هەژارو کەمدەست و دەستەپاچەیە.. ئێمە لەسەردەمی بێهیوایی و تێکشکانی دەستەجەمعی روح و جەستەداین.. کێ دەتوانێ لەم تاریکستانەدا چرایەک هەڵکا؟ کێن ئەوانەی گوێ بۆ دلسۆزان و خەمخۆرانی ولات دەگرن؟ ولات پێویستی بە هیممەت و دیدگاو فکری داهێنەرانەیە... کاتیەتی ئەو قسەو پێشنیارانەی دەتوانن شتێک بگۆرن، ببیسرێن و بێنە بەر زەین و شاشەکان. کاتیەتی هیوا بۆ میللەت بگەرێتەوەو  قەیرانە تاریک و ترسناکەکان بگۆرێن بە هیواو پرۆژەی کرداری.. کاتیەتی... کاتیەتی بە روحی سەرەتای شۆرش، بە گیانی کۆتایی هەفتاکان و خەبات و گیانفیدایی پێشمەرگەوە جارێکی تر دەنگی نوێ ببیستین و هەستینەوە.

هەندرێن شێخ راغب بابەتی یەكەم: ماوەی سەدەیەكە(100) ساڵە، ئینگلیز بە هاوپەیمانی فەرەنسایەكان دەوڵەتی عێراقیان دروست كردووە. سونە حوكمیان كرد، شیعە حوكمیان كرد، كوردیش حوكمیان كرد. نەتیجەكەی شتێكە ناوی دۆزەخە!.راشكاوانە پێكهاتەكانی ناو عێراق لە ئەزمونی دروستكردنی دەوڵەتێكی یاسا سەروەر، خۆشگوزەران، دیموكرات‌و پێكەوە هەڵكردوو..شكستیان هێناوە. بۆیە كاتێك گوتم دەبوو ماوەی ئەم سەد ساڵە هەر لە ژێر ئینتدابی ئینگلیزدابوایە، لە كورتبینیەوە نەبوو. ئێستا زانكۆی باش، ژێرخانێكی هەڵبژاردنی گونجاو، دەستورێكی مەعقول‌و پاشایەكی ژیكەڵەمان دەبوو. ئەم هەموو سەرگەردانی‌و خوێنبارین‌و شەڕو شۆڕش‌و مل شكاندنە گەلانی عێراقی گیرۆدە نەدەكرد! ..خۆ ماوەی 300 سێ سەد ساڵە سكۆتلەندیەكان هەر لەگەڵ ئینگلیز دەژین‌و دواهەمین ریفراندۆمیش دەنگیان بۆ جیابوونەوە نەدا.  بابەتی دووەم: حكومەتی عێراق‌و حكومەتی هەرێم گیرۆدەی گەندەڵین، بەهەدەردانی سامان‌و پەرتەوازەیی دارایی  هەردوو حكومەتی شەكەت كردووە. لە جادەو شەقامەكانی پایتەختی عێراق نزیكەی 500 خۆپیشاندەر شەهیدبوون‌و هەزاران بریندار بوون، هەتاوەكو گەیشتە ئەوەی مستەفا كازمی ئێستا ببێتە سەرۆك وەزیران. لەهەرێمی كوردستانیش چەندین بارەگای حزب‌و حكومی سوتان، دەیان گەنج‌و هاوڵاتی شەهید بوون‌و سەدان بریندار بوون. سەرەنجامەكەی ئەوەیە چاوەڕوانیەكی قوڵ و گەورە هەیە بۆ گۆڕانكاری‌و چارەسەركردنی كێشەكان.  ئەگەر عێراقیەكان كێشەكانی خۆیان بنەبڕ نەكەن، كە نایكەن، ئەوا دەروازەی دەست تێوەردانی نێودەوڵەتی كراوەیە. پێویستە لە سەر چارەنوسی عێراق كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بڕیارێكی میًژوویی‌و یەكلاكەرەوە بدات. چونكە ئیدی ناشێ بەمجۆرە بەردەوام بێت. بابەتی سێیەم: ئێمەی كورد خاوەنی پۆست‌و پلەو پایەین لە عێراق، لە كوردستانیش قەوارەمان هەیە، لەهەردووكی زۆر خراپین، نە ئەوەیە یەكجاری دەست بەرداری عێراق بین، نە ئەوەیە عێراقیش بكەینە ناوەندی كیان‌و سیاسەتی خۆمان، هاوڵاتیان نازانن بۆ لەگەڵ عێراق رێك ناكەوین، بۆچیش رێك دەكەوین؟ عێراقیم‌و عێراقیش نیم..؟ هەرێمی كوردستان بەمجۆرە بەڕێوە نابرێت، پێویستی بە بڕیاری مێژوویی‌و یەكلاكەرەوە هەیە. یان دەبێت قەوارەیەكی نیشتمانی‌و دیموكراسی‌و خاوەن دەستورو یاسای نیشتمانی بێت، یان دەبێت ئەم قەوارەیە ببێتەوە شیمالی حەبیب.  بابەتی چوارەم: نابێت دەستبەرداری قەوارەی هەرێمی كوردستان بین، كیانی كوردستان ئەبەدییە، داهاتووە. رقلێبوونەوە لە پارتی‌و یەكیەتی‌و دەسەڵاتدارانی هەرێم، یەكسان نیە بە رق لێ بوونەوە بە كیانی كوردستان. ئەوان دوو حزبن، دێن‌و دەڕۆن، گەورە دەبن‌و بچوك دەبنەوە. سروشتی‌و ئاساییە بڕوخێن، لە دەسەڵات نەمێنن. بەڵام روخانی كیانی هەرێم یەكسان نیە بە چارەسەركردنی كێشەكانمان، بەهەشت چاوەڕێمان ناكات. ئەگەر كیانی هەرێم نەمێنێت، گەنجانی سلێمانی‌و هەڵەبجە دەبێت لەریزی حەشدی كوردی لە یەمەن‌و لوبنان‌و سوریا بجەنگن‌و كاتی عاشوراش بە كۆستەرو بار هەڵًگر لە نەجەف‌و كەربەلا زنجیر بكوتن. گەنجانی هەولێرو دهۆكیش مورتەزەقەی توركیا بن لە قەرەباغ و سوریاو لیبیاو دەریای ناوەڕاست بجەنگن‌و بكوژن‌و بكوژرێن. بەڵام روخانی پارتەكانی دەسەڵات شتێكی ناوخۆییەو سوڕی ژیانی سیاسی وایە ئەم سەرۆك دێت‌و ئەم دەڕوات، ئەم حزب دێت‌و ئەم حزب دەڕوات.  بابەتی پێنجەم: بەڵێ بۆ روخانی عەقڵیەتی حوكمڕانی‌و شێوەی ئیدارەدانی سەروەت‌و سامانی هەرێم، بەڵێ بۆ روخانی مەزرەعەچیەكان، بەڵێ بۆ روخانی سنورچیە قاچاخچیەكان، بەڵێ بۆ روخانی ئەوانەی نەوت‌و غازی ئەم وڵاتە خراپ ئیدارە دەدەن. بەڵێ بۆ گۆڕانكاری سیاسی‌و دەستوری، نەخێر بۆ تەقەكردن‌و تاڵانی‌و یەكتر كوشتن، كە هەموو دنیا دڵۆپێك لە خوێنی گەنجێك ناهێنێت. بەڵێ بۆ هەموو ململانێ‌و كێشەو جیاوازیەكانی ناو هەناوی خۆمان، نەخێر بۆ ئەوەی جارێكی دیكە بگەڕێینەوە خاڵی سفر. بەڵام گەڕانەوە بۆ جۆرێك لە حوكمڕانی نێودەوڵەتی وەك ئەوەی سكۆتلەندیەكان هەیانە ، بۆ نا؟. دەزانم سورپێستێكی مۆدێرنی ئینگلیز لانی كەم مەدەنی ترە لە قەیس خەزعەلی؟.     

د. حیكمەت نامیق مۆدێلی جل و بەرگ ،نمایشی جەستە ، جوانی روخسارو باڵا ،یا هەر جۆرێكی تر ،بۆتە دیاردەیەكی كۆمەڵایەتی بەشێكی زۆری مرۆڤ مومارەسەی دەكات بەتایبەتی ڕەگەزی مێ ،لەدونیای دەرەوە یا ڕاستر لە كەلتوری ئەوروپادا بە شێوەیەكی ترمۆدێلە ژنەكان كاردەكەن كەڕەنگەهیچ پەیوەندی بەمۆدێلەكانی كوردەوە نەبێت . ئامانجی مۆدێلەكان بەگشتی پەیداكردنی سامان و ناوبانگیە ،كەڕەنگە ئەو ناوبانگیە لەداهاتودا بیكاتە ئەستێرەیەكی سینەمایی یا ڕاگەیاندكارێك یا ئەوەتا سەركردەیەكی سیاسی.تیایدا كۆمەڵێك ئامرازو میكانیزم بەكاردێنن بۆ گەیشتن بەو پێگە مادی و سەرمایە ڕەمزیە لەكۆمەڵگادا.لەسەروی هەمویانەوە سۆشیاڵ میدیا ،كەبە درێژایی ئەوچەندین ساڵە ی ڕابردوو لەكوردستان ڕۆڵی ئێجگار  نێگەتیفی گێڕاوە  بەجۆرێك هیچ سانسۆرێك نیە بۆ بەرگرتن لە تەشەنەكردنی ئەو دیاردەیە . سەرەتا پێویستە ئاماژە بەوەبكەین هەموو ئەو مۆدێلانە یا فاشنانە بەهەموو لق و جۆرەكانیەوە  بەرهەمی دونیا ی مۆدێرنەو گلۆباڵ و سەرمایەداریە چونكە هەمیشە سەرمایەداری ئیش لەسەر ئەو جۆرە تایپانە دەكات بۆ ساغكردنەوەی كاڵاكانی و بەرهەمهێنانەوەی دوبارە كەلتوری كۆمەڵگا بەشێوازێك كەیەكانگیر بێت لەگەڵ خواستی ئایدۆلۆژیای ئەو ، كە دواجار ڕەنگە كاریگەری بەسەر بەشێكی پەیوەندیە كۆمەڵایەتیەكان جێبیڵێ لەنێو كایەكانی كەلتوردا .ئەو جۆرە دیاردەیە بۆیەكەم جار لە هەریەك لە ئەمریكاو فەرەنسا سەریانهەڵدا لەسەرەتای سەدەی بیست لەشێوەی كاركردنی ئافرەتان لەبواری دیزاین دواتر بۆ فرۆشتنی كەلوپەلی بازرگانی و ڕیكلام و كاری بازرگانی و ڕیكلام كردن لە هەموو سێكتەرەكانی ئابور ی و ساغكردنەوەی كاڵاكان .مۆدێلی فاشن لای كۆمەڵناسان زیاتر خۆی لە پۆشینی ستایلی تازە دەبینیەوە لای چینی باڵا دواتر ئەو جل و بەگ پۆشینە ڕەنگی دایەوە لە نێو چینەكانی تریش چونكە جۆرێك لە دژایەتی دروستكرد لەسەرەتاوە .تا شەستەكانی سەدەی رابردوو مۆدێل و فاشنی پۆشینی جل وبەرگ لە چینی باڵاوە هاتەنیۆ چینی خوارو بەتایبەتی دوای سەرهەڵدانی شۆڕشی گەنجان لەوبارەیەوە .ئەو جۆرە فۆرمەی پۆشین بوە نەریتێكی كۆمەڵایەتی هاتە نێو كۆمەڵگا ،بوە وردە كەلتور لەلایەن توێژی گەنجانەوە مومارەسە دەكرێ بەشێوەی جیاجیا بەبەكارهێنانی سۆشیاڵ میدیاو تۆڕەكۆمەڵایەتیەكان . مۆدێلەكان و پێگەی كۆمەڵایەتی : یەكێ لەو میكانیزمانەی كە دەبێتە برەوسەندنی ئەو دیاردەیە بریتیە لە خۆنمایشكردنی جەستە لەتۆڕەكۆمەڵایەتیەكاندا بەپۆشینی جۆرەها فاشۆنی جلوبەرگ بۆئەوەی پێگەی كۆمەڵایەتی لەنێو پەیوەندیە كۆمەڵایەتیەكان پەیدا بكات .كە دواجادەبێتە سەرنجڕاكێشانی هەوادارانی و پەیداكردنی كڕیار ،ئەوەی كەجێگای سەرنجە خوێندنەوەی پشتی پەردەی كاری مۆدێلەكانە تیایدا كۆمەڵێك گەمەكەر ڕۆڵی تیادا دەگێڕن كە هەمیشە بەشێوەی نهێنی كاری لەسەردەكەن ،بەشێكی دەسەڵات ئەوگەمە قێزەونە دەبینێت ئامانج لێی كەبەتێگەیشتنی خۆی كرانەوەی كۆمەڵگایە بەڕوی دونیادا بەڵام لەوە نەگەیشتوە ئازادی وكرانەوەی كۆمەڵگا، پڕۆسەیەكی مێژوو كردی دورو درێژە پەیوەندی بەكۆمەڵێك فاكتەری خودی و بابەتی هەیە،ئەو جۆرە كرانەوەیە بۆ كۆمەڵگای كوردی كە  میراتگری پرۆسەی نێگەتیفی جیهانگیری و سەرمایەداریە ،لە ئێستادا ئەزمونێكی ترسناكە بۆ خەڵك كە گیرۆدەی كۆمەڵێك كێشەی ئابوری وسایكۆلۆژی وكەلتوریەوە بوە. بەگشتی ئەو جۆرە لە نمایشكردنە ناچێتە نێو, كۆنتێكستی گۆڕانكاریەوە ، هەروەها ئامرازێك نیە بۆكاری جوانی و ئیستاتیكا ،گۆڕانكاری بەكارهێنانی مۆدێل نیە بۆلەشفرۆشی وبزنسی بێبنەمای فوتێكراو  ، هەروەك ئامانجێكی تریان ئەوەیە گەنجان سەرقاڵ بكەن ،كەئەوەش لای خۆیەوە جۆرێك لەدژبەری كۆمەڵایەتی لەنێو گەنجان دروستدەكات ، تووشی كۆمەڵێك كێشەی دەرونی وكۆمەڵایەتی دۆخی نا ئارمی و ناهەموار دەكات ،بەجۆرێك خەیاڵ و ئەندێشەی بەرەو  ئاقارێك دەبات كە كار لە هەڵسوكەوت و ڕەفتاری دەكات . دۆخێك دروستدەكات لای گەنج كە بیر لە تێركردنی حەزە سێكسیەكانی بكاتەوە ،پركردنەوەی كاتی بەتاڵیان تیا بەسەردەبەن كە لەئێستادا بێكاری گەیشتۆتە لوتكە بۆیە هەمیشە بیر لەرێگایەك دەكەنەوە بۆ قەرەبووكردنەوەی ئەو كاتە، ڕوو لەو شۆینانە دەكەن كە تیایدا ئەومۆدێلانە كاردەكەن یا ڕۆژانە سەردانی تۆڕەكۆمەڵایەتیەكان دەكەن دواجار دەبنە ماشێنێك بەدەستی ئەو مۆدێلانە ، بەوەش كاریگەری نەرێنی دەكاتە سەر لایەنی سایكۆلۆژی و كۆمەڵایەتی توێژی گەنجان بەرەنجامەكەی دەبێتەهۆی تێك چونی بەرزەفتی كۆمەڵایەتی و شلەژانی هاوسەنگی خێزان وچەندین كێشەو گرفتی تر . ئەو دەزگاو كەناڵانە،كچەمۆدێلەكان دەكەنە كاڵایەك بۆ بازرگانی سێكسیی، كە بێگومان خودی ئەو بەرپرسانە بەشێوەی ناڕاستەخۆ بەشدارن لەوپڕۆسەیە ،بەكردنەوەی كۆمەڵێك كاری بازرگانی وبزنس دواتر بەكاری دێنێت تا ئەو كاتە ئارەزوە مادی وشەهوانیەكانی تێردەكات. سەیرەكە ئەوەیە ئەومۆدێلانە ڕۆڵ و پێگەی كۆمەڵایەتی بەدەستدەهێنن لەكەسێكی شكستخواردوی كۆمەڵایەتیەوە كەڕەنگە بەشێكی پەیوەندی بەشكستی ئەزمونی ژیانی كەسی ئەو مۆدێلانە بێت قەرەبوی بەمەدەكاتەوە ، دەیكاتە كەسێكی ئەكتیڤ لەنێوداودەزگا بیرۆكراسەكان حكومەت ،هێزی كۆمەڵایەتی پێدەبەخشێ ، لەنێو كۆمەڵگا ناوبانگ و پرستیژ دەبێت دەبنە خاوەنی پێگە و سەرمایەی مادی و ڕەمزی ، دەسەڵات بەدەستدەهێنن .بۆنمونە زۆرجار هەر پڕۆژەیەكی بازرگانی و ئابوری و تەنانەت سێكتەرەكانی تر بەخانمە مۆدێلەكان دەسپێرن هەم بۆ پەیداكردنی كلێنت و كڕیار هەم بۆ ساغكردنەوەی كاڵاكان .ئەوەی لەكوردستاندا دەگوزەرێت سنوری هەموو ڕەوشت و بەهایەكی تێپەڕاندوە . ئەگەرچی خراپ بەكارهێنانی ئەو كارە پەیوەندی بە كۆمەڵێك فاكتەری كەلتوری و خەفەكردنی تاكی كوردیشەوە هەیە كە ناكرێ نادیدە بگیرێت ،چونكە ئەو كەلتورە هەمیشە ئەو دیاردانەی بەرهەم هێناوە . مۆدێل لەدونیای دەرەوە كە رێساو سیستەم هەیە ، بەكارناهێنرێت لەژێر پەردە بۆ كاری لەشفرۆشی بەڵكوئەوپارەیەی كە پەیدای دەكات ،بەرەنجامی كارەكانی خۆیەتی دواتر بەشێكی دەكاتە پڕۆژە بۆ كاری خێر خوازی  و هاریكاری بۆ ئەوكێشە كۆمەڵایەتیانەی كە ڕوبەڕوی كۆمەڵگاكەی دەبێتەوە دواتر خەونەكانی تری دەهێنێتەدی بەرێگایەكی ماقوڵ .لەشفرۆشی و مۆدێل و فاشن دوو كاری زۆر جیاوازن ،بە درێژایی مێژوو لەشفرۆشی هەبوە وەك كێشەیەكی كۆمەڵایەتی چونكە دواجار ئەو دیاردەیە لادەرە، پێگەیەكی نزمی هەیە لەنێوسترەكتوری كۆمەڵایەتیدا لە كورددستان هەردوو پیشەكە ئاوێتەی یەك بوون ، بەڵام كاری مۆدێل تەواو پیشەیەكی جیاوازترە ئەوەی لێرە هەیە هیچ پێوەرێكی نیە دوورە لە كاری مۆدێلی .

پەیكار عوسمان - تەکێ و خانەقاکان، وەکچۆن نالی و مەحوی و ڕووناکیی زۆریان پێداوین، جەهل و تاریکیی زۆریشیان پێداوین. وەکچۆن شۆڕش و سەرکردەی شۆڕشگێڕیان لێوە دەرچووە، کەسانی جاش و نۆکەریشییان لێوەدرەچووە. وەکچۆن لە خاڵێکی مێژوودا، نوێنەرایەتی خەڵك و چەوساوەکانیان کردوە، لە زۆر خاڵی تریشدا، نوێنەرایەتی سوڵتەو ستەمکارانیان کردوە. وەکچۆن لە شوێنێکدا سروشتی و هەڵقوڵاوی ڕوحی ئەو کۆمەڵگایەبوون، لەجێگایەکیشدا دروستکراو و سەپێنراو و چێنراوبوون. وەکچۆن ئەشێ بچنە گەمەی موخابەراتی و سیاسەت و سەفەقاتەوە، ئاواش ئەشێ دوورە مادەو ڕۆحیی بن. وەکچۆن ئەشێ ڕقیان بەرهەمهێنابی و وایان لە قادرییەك و نەقشییەك کردبێ کە لە یەکتری بدەن، ئاواش ئەشێ خۆشەویستییان بەرهەمهێنابێ و وایان لە دەروێش و سۆفییەکان کردبێ، کە لەوپەڕی ئاشتی و خۆشەویستیدابن لەگەڵ ئەم وجودەدا.. - ئەمەش بۆ هەموو ناوەندە دینی و نادینییەکانی تریش هەر وایە.. زانکۆیەکیش، ئەشێ کەسێکی هۆشیارو ئازادی لێوەدەرچێ، ئەشێ کۆیلەیەکی چەماوەی حیزبیشی لێوەدەرچێ.. ڕێکخراوێکی چەپیش، ئەشێ شەهید ئارامێکی پاکت بداتێ، ئەشێ هاوڕێ زبڵەکانی ئارامیشت بداتێ. کایەی ڕۆشنبیرییش، ئەشێ بیری کراوەو ئەوپەڕی دەمارگیرییشی تێدابێ. سەلەفییەکیش ئەشێ لەمنو تۆ زیاتر ڕێزی ژنەکەی بگرێت و حیزبێکی دزی دەسەڵاتیش، ئەشێ کەسانی زۆر دەستپاکی تێدابێت و حیزبێکی دژەگەندەڵی موعارەزەش، ئەشێ پڕبێ لە گەندەڵ..  - یەعنی دواکەوتوویی و پێشکەوتوویی، ئازادی و کۆیلەیی، کراوەیی و دەمارگیریی.. ئەمانە هەوێ ی نیەو موڵك و تاپۆی هیچ بەرەو گروپێك نیە.. بەڵکو ئەوە ئینسان خۆیەتی لەناو هەر کایەو فەزایەکدابێت، ئەشێ زۆر کراوەو زۆر داخراویش بیت، زۆر مرۆڤ و زۆر وەحشیش بێت، زۆر ئەخلاقییانەو زۆر نائەخلاقییانەش بژی، زۆر ئازادو زۆر کۆیلەش بێت.. وە ئەمانە بە ئینسانیەتی ئینسانەکە خۆی ئەپێورێت، نەك بە شوناسە دینی و حیزبی و ئایدۆلۆژی و شەهادەییەکەی.. - هەر پێکهاتەیەك مافی بوونی هەیە لەناو پێکەوەژیاندا، بەبێ ئەوەی هیچ زەخت و زۆرێکی لەسەر بێت. بەڵام ئەویش پێشێلی مافی بوونی ئەوانیتر نەکاو زەخت و زۆرێکی لەسەر پێکهاتەکانی تر نەبێت. دەسەڵاتیش کاری پاراستنی ئەو هاوسەنگییەو ئەو پێکەوەژیان و فرەییەی نێوان پێکهاتەکانە، نەك ئەداتی سڕێنەوەو سەرکوتی پێهاتەیەك بێت، یان ئەداتی فووتێکردن و سەپاندنی یەکێ لە پێکهاتەکان بێت! - لێرەشدا بوون و چالاکییەکانی تەریقەتی کەسنەزانی کێشەنیە، ئەوە کێشەیە کە دەسەڵاتێك ببێتە سپونسەرو ڕیکلام بۆ ئەم تەریقەتە. لە کاتێکا کۆمەڵگا پڕە لە تەریقەت و پێکهاتەی دینی و نادینی ترو کاری دەوڵەتیش ڕاگرتنی هاوسەنگی ڕەنگەکانە، نەك ئەوەی بەکاریان بهێنێ و بیانکاتە ئەداتی سیاسی.. "ڕێزگرتنی پێکهاتەکان بێ جیاوازی" ئەرکی ئەخلاقی دەوڵەتەو "هەڵاوێردن و بەکارهێنانی پێکهاتەکان" کاری نائەخلاقی دەوڵەتە. لێرەدا دەسەڵاتی ڕوژئاوا، مامەڵە ئەخلاقییەکەی هەڵبژاردوەو دەسەڵاتی باشور، مامەڵە نائەخلاقییەکە! - تۆ ئەشێ بیرت زۆر جیاوازبێ لە ئەهلی تەریقەت و ڕەخنەشیان لێبگری.. بەڵام ناشێ بچیتە شەڕەوە لەگەڵیان. کاری ڕۆشنبیر قسەکردنە لەسەر شتەکان، نەك شەڕکردن لەگەڵ شتەکان. شەڕکردن لەگەڵ شتەکان کاری ئایدۆلۆژستە نەك ڕۆشنبیر. کاری ڕۆشنبیر، فراوانکردنی مەساحەی ئازادی و فرەیی و پێکەوەژیانە، ڕەخنەکانیشی ئەبێ لەو چوارچێوەیەدابێ و نەترازێ بۆ دیوی شەڕو ململانێ و یەکترسڕێنەوە.. - کاتێ ڕۆشنبیر ڕەخنە لە پەیوەندی ستوونی و هاوکێشەی "سەردەست و بندەست" ئەگرێ و بە پەیوەندییەکی ستەمکارانەی ئەزانێت.. ئیتر ئۆتۆماتیکی هۆشیاری گشتی بەرزئەبێتەوەو پەیوەندییە ستونییەکان ئەکەونە ژێر پرسیارییەوە،، جا ئیتر حیزبی بن یان خێڵەکی یان دینیی.. کاری ڕەخنەو ڕۆشنبیریش لەو چوارچێوە گشتییەدایە، نەك لەوێدا کە بێتە خوارەوە بۆ ناو شەڕو تەفاسیلی ململانێکان.. یەعنی شەڕکردن لەگەڵ ئەم شێخ و ئەو تەریقەت، دەمارگیری دەروێشەکان زیاتر ئەکاو توندتر دەست بەو دۆخەی خۆیانەوە ئەگرن. بەڵام ڕەخنەگرتن لە تەبیعەتی پەیوەندییەکە، هۆشیاریی کۆیی بەرزئەکاتەوە، کە دەروێشەکانیش بەشێکن لەو کۆیەو ئەوانیش لەگەڵیدا هۆشیارئەبنەوە.  - مەسەلەن "دژەپارتی" نەك پارتی لاواز ناکات، بەڵکو بەهێزی ئەکا. چونکە دژەپارتی وائەکات کە پارتییەکان دەمارگیرترو توندتر دەست بە پارتی و بارزانییەوە بگرن. بەڵام ئەگەر هۆشیاری گشتی هەبێت بە ستەمکاری و بە پەیوەندی سەردەست و بندەست، ئا لەوێدا ئیتر هەمووان بیرێك لە شتەکە ئەکەنەوەو پارتییەکانیش لەناو ئەو هەمووەدان. لێرەداو لەناو ئەم هۆشیارییەدا، هەم پارتی خۆی لاوازئەبێ و ناچار بە گۆڕان ئەبێت، هەم مۆدێلی پارتی لەناو ئەوانیتردا دووبارە نابێتەوەو شتەکە بەگشتی پاشەکشێ ئەکات. بەپێچەوانەوە لەناو شەڕو دەمارگیریدا، هەم پارتی خۆی بەهێزئەبێ و هەم ئەوانیتریش ئەبنەوە بە هەمان مۆدێلەکەی پارتی، وەك ئەوەی کە هەیە!  - ئازادی بەش ناکرێ و وەکچۆن ئازادی فەردی هەیەو ئەبێ داکۆکیکاری بین. ئازادی گروپیش هەیەو ئەبێ داکۆکیکاری ئەویش بین. ئازادی فەردی بوونی ئینسان تێیدا ئەدرەوشێتەوەو ئازادی گروپەکانیش، بوونی کۆمەڵگای تیا ئەدرەوشێتەوە. ئەسڵەن هەردوکیان هەر یەك شتن و تۆ ناتوانی ئازادی فەردی بۆ یەزیدییەك فەراهەم بکەیت، ئەگەر لەولاوە دینەکەی ناشرین بکەیت و ئازادییە گروپییەکەی زەوت بکەیت!  - لە ئەوروپاش، تۆ تەنیا لەوێوە هەست بە ئازادی ناکەیت، کە ئازادییە فەردییەکانت دابین کراوە. بەڵکو لەوێوەش، کە ئازادی گروپیشت هەیەو ئەتوانی مزگەوت و پەرستگاو کۆمەڵەو چالاکی کولتوری خۆتت هەبێ.. خۆ ئەگەر وانەبووایە، تۆ هەستت بە ئازادی نەئەکردو شتەکە نوقسانبوو. ئەمەش ئەو هەڵەیەیە کە تورکیا تێیکەوتووە. خۆ تورکیا لەوێوە کێشەی نیە کە ئازادییە فەردییەکانی زەوت کردبێ و تاکەکان وەکو هاوڵاتی یەکسان سەیرنەکات. بەڵکو لەوێوە کێشەی هەیە، کە ئازادی گروپیانەی کوردو چەرکەس و پێکهاتەکانی تری زەوتکردووە، کە ئەمەش یەعنی ستەم و ستەمیش یەعنی نائازادی.  بەڵێ ئازادی تاك بەبێ ئازادی گروپ، نوقسانەو کوشندەشە. بۆ مەگەر "جینۆساید" چیە جگە لە قۆناغێکی توندی زەوتکردنی ئازادی گروپ؟  - دۆخی تەندروست، ئەوەیە کە ئازادی فەردی هەبێت لەپێناو بوونی مرۆیی تاك. ئازادی گروپییش هەبێت، لەپێناو پێکەوەژیان و بوونی مرۆیی کۆمەڵگا. ئا لەو گوشەنیگایەوە، من چەنێك دژی پەیوەندییە ستونییەکان و هەموو جۆرەکانی شێخایەتی و دەروێشایەتی سیاسی و کۆمەڵایەتی و دینی و ئایدۆلۆژییم.. ئەونەش دژی ئەوەم کە بە دیاریکراوی گروپێك و پێکهاتەیەکی کۆمەڵگا بکرێتە نیشانە. جا ئیتر بەنیشانەگرتنەکە، چ بەکارهێنانی سیاسییانەی پێکهاتەکەبێ لەلایەن دەسەلاتێکەوە. چ شەیتاندن و دژایەتیکردنی پێکهاتەکەبێت لەلایەن خەڵکێکەوە! - شەڕی جووتدژە تەقلیدییەکان، وەکو حیایەتی مێش وایەو کۆتایی نایەت. ئەوەی کە چەپێك دیندارەکە بە دواکەوتوو ئەزانێ و دیندارەکە چەپەکە بە کافر ئەزانێ، ئەمە ئەوسەری نیەو چل ساڵ لەمەوپیش چۆنبووە، چلی تریش هەر وایە. ئەگەرچی هەریەکەیان وائەزانێ لە جوڵەیەکی زۆر موهیمدایە، بەڵام لەڕاستیدا ئەوە وەستانەو هەردوکیشیان لەهەمان خاڵدا وەستاون. ئەگەرچی هەریەکەیان خۆی زۆر پێ باڵاترە، بەڵام لەڕاستیدا ئەوە نزمترین جێگای عەقڵییەو هەردوکیشیان لەوێدان. ئەگەرچی هەردوکیان خۆیان پێ خاوەنی حەقیقەتە، بەڵام لەڕاستیدا هەردوکیان لە هەمان وەهمی ئایدۆلۆجیدان.. جا مرۆڤ کە تێگەیشت لەوەی، ئەم شەڕە کۆتاییەکی نیە، ئیتر لە شوێنێکدا ئەیوەستێنێت و کۆتایی پێدێنێت. ئەوەش خودی هۆشیاربوونەوەیە بە پێکەوەژیان! - بیرکردنەوەو تێگەیشتن و گوێگرتن و گفتوگۆ.. ئەمانە لە شەڕدا ناکرێ. گرنگە هەر یەکەمان لەخۆماندا، کۆتایی بە شەڕەکانمان لەگەڵ ئەودا بهێنێن، بۆئەوەی ئەوانە تیاماندا ڕووبدا. کە ئەوانە  ڕوویدا، ئیتر لەگەڵ یەکتردا ئەکەوینە ناو یەکترقبوڵکردن و پێکەوەژیان. واتا دنیای فرەیی لەناوەوەماندایەو ئەبێ ڕیگەبدەین لەوێدا پەیداببێت، بۆ ئەوەی دواتر بێتە دەرەوەو ئەم دنیا تاکڕەهەندەی ئێستامان بگۆڕێت کە لەسەر سڕینەوەی یەکتر دامەزراوە.  - تێهەڵکێشکردنی (ئازادی تاك و ئازادی گروپ) لەپێناو تێپەڕاندنی دژایەتی ناکۆتای پێکهاتەکان و بردنیان بۆ قۆناغی یەکترقبوڵکردن و پێکەوەژیان.. بۆ ئەوە فیکری ئۆجەلان نمونەیەکی بەرچاوەو شایەنی هەڵوەستەو تێڕامانە. لێرەدا تاكەکان وەکو هاوڵاتی و مرۆڤ یەکسانن و گروپەکانیش وەکو پێکهاتەی کۆمەڵگا یەکسانن و ئیتر نە هیچیان فووی تێئەکرێ و بەکارئەهێنری، نە هیچیشیان فشئەکرێتەوەو سەرکوت ئەکرێ، کە ئەوەش دۆخە دروستەکەی کۆمەڵگایە.

سەهین موفتی ئێستێ، سەردەمەکە بەشێوەیەکە هیچ پێویست ناکات، کەسێکی بیانی، ئەگەر بیەوێت راپۆرتێک، یا لێکۆڵینەوەیەک، یا کتێبێک لەسەر کورد بنووسێت، بەدوای سەرچاوەو زانیاری پێویست بگەڕێت...!  یا سەردانی کوردستان بکات و لە نێزیکەوە تاکی کورد بدوێنێت و پاشان کارەکانی رایی بکات. بە تەنها هەفتەیەک یا مانگێک، چاودێری سۆشیال مێدیای کوردستانییان بکات، ئەوا بە تەواوەتی دەتوانێت نەک کتێبێک، بەڵکێ هەگبەی پێنج یا دە کتێب لە دەربڕین و گوفتارو نووسینی ئەم کۆمەڵگەیە کۆ بکاتەوە. خەریکە هیچ بەهایێک نامێنێت، هەموان خەریکی جنێوو سوکایەتین، کچێکی تەمەن دوازدە ساڵان لە باوکی زیزبووەو دوو رۆژ لە ماڵەوە دابڕاوە، هەزاران جنێوو سوکایەتی بۆ نێردرا...!  بەبێ ئەوەی، بیر لە داهاتووی ئەم کچە بکرێتەوە، بێ متمانەیی دەیان جار هێندەی قەبارەی خۆی، دەنێو کۆمەڵگەی کوردی فراوانتر بووە، ئاستی رۆشنبیری تاک، رۆژ بە دوای رۆژ زێدەتر لە دابەزین دایە...!  هەموان، خەریکی سیاسەتین، هەموان شارەزای ئابورین، هەموان لەبری پزیشک، سوودی میوەو تەڕە دەنووسینەوە، هەموان لە بری دادگا، تاوانبارو تۆمەتبار دەخەینە ژێر پەتی سێدارە...!  هەموان، بووین بە شێعر نووس، هەموان بووین بە سترانبێژ، هەموو دمبک لێدەرین، هەموو لێکۆڵەرو دادوەرو مافناس و فەرمانبەرو مامۆستاو پزیشک و ئەندازیارو جوتیار، هەموو بووین بە نووسەر....!  هەموو، هەموو، هەموو لەبری خودا، کە یەکێک کۆچی دوایی دەکات، چارەنووسی ئەو دونیاشی بۆ دیاری دەکەین، ئەگەر ئەمە شێوانی کۆمەڵگە نەبێت، ئەدی شێواو چییە؟

  هاوژین زیبا   ئەقڵی سیاسی رۆژئاوا  بەرژەوەندی پارێزو مادییە  ھەرچی پێویستبێت لە پێناو مانەوەی دەوڵەتدا ئەنجامی دەدات  ئەمەش ھۆکارە بۆ بێنرخ بوونی ژیان و مرۆڤ لە ناو ئەو زیھنیەتەدا. کاتێکیش رۆژئاوا و رۆژھەڵاتی ناوەراست بۆ داگیرکاری یەکدەگرن راسەوخۆ ویژدان دەمرێت ئەوکات پێویستە مرۆڤ لێی دوربێت، بەڵام گەر  جێیەک نەبێت مرۆڤ بۆی بڕوات و خۆی دوور بگرێت پێویست دەکات ھەوڵبدات تێبگات و بەریپێبگرێت. لە وڵاتی ئێمەدا ئەم کارە چەپەڵانە بە سیایەتی دەسەڵاتداران ماوەیەکی زۆرە پەرەی سەندووە، بێگومان کاری من نییە ساست  فێری دەسەڵاتداران بکەم، باڵام کاتێک بابەت لەسەر بازاری خوێنی گەلی ئێمەبێت مافی دژایەتی کردنیمان ھەیە. لەسەرەتای ئەمساڵەوە دەوڵەتی تورکیا ئۆپەراسۆنەکانی لە ھەرێمی کوردستان دەستپێکردووە، بیانووی ئەو ھەبوونی پکەکە یە لە چیاکانی باشوور. لەبەر ئەوەی تورکیا ٥٠ ساڵە لە دژی پەکەکە شەر دەکات تا جێیەک مرۆڤ دەتوانێت واتای پێبدات، بەلام مێژوو ئەو راستیەشمان نیشان دەدات پرسی دەوڵەتی تورک ھەبوونی پەکەکە نییە بەتەنھا، بەڵکو تورکیا لە سەردەمی دەوڵەتی عوسمانییەوە، خاکی وڵاتەکەمان و دەوڵەمەندیی جوگرافیای ئێمەی بە بەشێک لە حکومەتەکەی خۆی زانیوە، ھەر بەو ھۆیەشەوە لە کەرکوکەوە تا سلێمانی و ھەولێر، ھەوڵ دەدات نەوت و بەرھەمی دۆڵەکە بەدەست بھێنێت بۆیە لە بواری دیپلۆماسی و  لە بواری سەربازیدا ستراتیژ نزیک دەبێتەوە، ئۆپەراسیۆن لە دژی پەکەکە بە شێوەیەکی تاکتیکی بەرێوەناچێت ئەوەش روون و ئاشکرایە! ستراتیژی دەوڵەتی تورک داگیرکردنی کوردستانە. لە رووداوەکانی ئەم دواییانەدا بینیمان پارتی و کازمیش ھەوڵ دەدەن لە ئۆپەراسیۆنی دەوڵەتی تورکدا بەشداربن بەڕاستی ئەمە بۆ دەوڵەتی تورک سەرکەوتنی گەورەیە، مافی سێزار بۆ سێزارە! بەڵام ئەوەی جێی پرسیارە  ئەوەیە کە چۆن ئەمە ڕوویدا؟  تورکیا چۆن کازمی ی قایل کرد؟ دەبێت تورکیا وتبێتی " بۆ ئێمە عێراق بەغداد و کازمییە . بۆیە دەمانەوێت کاری لەگەڵدا بکەین، ئێمە کوردستانێک قبوڵ ناکەین و لە ڕیفراندۆمدا ھەڵوێستی خۆمان دەربڕیوە، نامانەویت لەگەڵ حکومەتی باشور کار بکەین، بەڵام نزییکایەتی و ھەڵوێستی سیاسی ئێوە  ناچارمان دەکات ئەو کارە بکەین، ئەگەر ئێوە لە دژی پەکەکە ھاوکاریمان بکەن، ئێمە کار لەگەڵ حکومەتی باشووردا ناکەین... " ئایا کازمی بەم قسانەی تورکیا رازی بوو یان تیمەکەی دۆناڵد ترامپ کازمییان رازی کرد؟ ئەگەر ئەمریکا کازمی رازی کردبێت دیارنییە ئایا ئەمە سیاسەتی ستراتیژی ئەمریکایە یان سیاسەتی شەخسی ترامپە! تیمی ترەمپ لە ھەڵبژاردنی ئەمریکادا دۆرا، ھەر بەم ھۆیەشەوە ڕەنگە ئەم پەیوەندییەی نێوان دەوڵەتی تورکیاو کازمی بەردەوام بێت تا ئەوکاتەی ئیدارەی جۆ بایدن دەستبەکاردەبێت. لە لایەکەی دیکەش ئەوەندەی دیارە دەوڵەتی تورکیا پارتی بۆ ئۆپراسیۆن لە ھەرێمەکە قایل کردووە،  پارتی لە لایەنی ئابوورییەوە  سازش بۆ دەوڵەتی تورک دەکات بۆیە  دەتوانین بڵێین دەوڵەتی تورکیا ململانێی ئابووری نێوان بەغداد و باشووری کوردستان بەباشی بەکاردەھێنێت. پارتی  بۆ ئەوەی چاوی لە دەستی بەغدا نەبێت تەسلیمی سیاسەتی تورکیا بووە. تورکیاش دەیەوێت لە ئۆپەراسیۆنی باشووردا پارتی بەکار بێنیت ئەوەندەی دەبینرێت ئەمەقبوڵکراو لەلایەن پاتییەوە . سەرەتا پارتی کەمپی باشیقەی بە تورکیادا پاشان بە فڕۆکەی بێ فرۆکەوان جێگەی خۆی باش گرت، ئێستاش پارتی بە میدیا و پروباگەندەکانی  ھەوڵدەدات رەوایی بدات بە ئۆپەراسیۆنی ھاوبەشیان. لەبەرئەوەی ناتوانێت ڕاستەوخۆ بچێتە ناو ئۆپەراسیۆنەوە  پارتی دەڵێت،  شوێنی پەکەکە باکورە لەکاتێکدا  زیاتر لە ٣٠  ساڵە پەکەکە لە قەندیلە! خەڵک داوای مووچە دەکات، پارتی کەناڵی NRT دادەخات تا کەس راستی نەبینێت و نەزانێت پاشان بە ئەقڵی خۆی  دەڵێت پەکەکە لەپشت خۆپیشاندەرانە! ڕێگای گەریلا دەگرێت، ھێرشیان دەکاتەسەر، پاشان دەڵێت پەکەکە ھێرشی کردە سەر پێشمەرگە! رەنگە لە داھاتوودشدا بڵێت  ئەوان ھێرشیان دەکردە سەرمان  بۆیە ھەوڵماندا لەگەڵ دەوڵەتی تورک ئەو کێشەیە چارەسەر بکەین! بەڵام ئەم سیاسەتە براکوژییە. ئەگەر پارتی ناتوانێت سیاسەت و بازرگانی بکات، نابێت براکەی بکوژێت! کاتێک براکەی خۆی کوشت با واز لە بازرگانی و سیاسەت بھێنێت.

ئەبوبەكر حەسەن  ‎پەیوەندی نێوان قەرزاری و غەمگینیی و ژێردەستەیی ‎دەزگای خێرخوازی بارزانی، دەزگای مرۆیی مام و دەیان دەزگای تر ‎چۆن ژێردەستەیەكی قەرزار دەخولقێنیت تا ژێردەستەو كۆیلە بێت ؟ ‎دەسەڵاتی خێڵەكیی و دروستكردنی سوژەی قەرزار ‎حكومڕانییەكی مەدەنی كە پەیوەندییەكی عەقڵانی لە سەر (ماف)ی هاونیشتیمانی و هاوڵاتی  پەیوەندی بە  حكومكراوەكانەوە  بینا دەكات، وە  هەمیشە ئەركێك لە بەرانبەریاندا جێبەجێ دەگەیەنێت، ئەم پەیوەندییە سەر دەكێشێت بۆ كەمترین هەست و ئیحساسی قەرزارباریی هاولاتی لە بەرانبەر  حكومڕانییەكەدا. ئەلبەتە حكومڕانییەكی مەدەنی و عەقڵانیش لە هەناوی خۆیدا دەسبەرداری ئەوە نابێت ئەم ئیحساس و شعورەی هەلنەگرتبێت بەرانبەر هاوڵاتی و  هاونیشتیمانییەكانی، بەڵام ئامادەیی هوشیاریی و ئاگایی، ئامادەیی فشاری گروپ و ڕێكخراو دەزگای مەدەنی لە خوارەوە بەردەوام كاری پاشەكشەكردنە بەم كەڵكەلەو مەیل و ئارەزووەی دەسەڵات. لێرەوە  لە گەورەیی ئەو جۆرە پەیوەندییە یەكسانە تێدەگەین كە لە كۆمەڵگەیەكی مۆدێرندا بیناكراوە، پەیورندیگەلێك كە هەمیشە بیر لە بیناكردنی پەیوەندی یەكسان و هەڵبژاردەی عەقڵانی و پەیوەندی ئارەزوومەندانەی نێوان كەس و دام و دەزگاكان دەكاتەوەو هەمیشە سەرقاڵی پاشەكشەپێكردنە بە فۆرمەكانی دەسەڵات كە ستراتیژی هەیمەنەخوازی هەیە : پەیوەندی هاوڕێیەتی، پەیوەندی نێوان هاوسەرەكان، پەیوەندی نێوان مامۆستاو قوتابی، پەیوەندی نێوان حزب و ئەندامەكان، پەیوەندی نێوان هاوڵاتی و دەسەڵاتی سیاسیی، پەیوەندی نێوان  باوك و دایك و منالەكانیان....تەنانەت پەیوەندییەكی ئازادانەی نێوان خودا و بەندەكان... ڕێكخستنەوەو  فۆرمیولەكردنەوەی ئەم پەیوەندییە لە سەر بنەمایەكی ئازادو پەیمانێكی ئازاد، مێژوویەكی گەورەی لە پشتەوەیە لە دۆزینەوەی مرۆڤ وەك بوونێكی سەربەخۆو ئۆتۆنۆم و ئازاد، كەشفكردنی فەرد و كەس. با نموونەی ڕۆژهەلات وەرگرین : پەیوەندییەكان هەموویان پاشكۆیەتی و بیناكراون لە سەر هەستی (منەت و منەتكردن و دروستكردنی پەیوەندی لە سەر بنەمای دەبێت ئەویتر هەمیشە هەست بكات قەرزارە. پەیوەندی دایك و باوك، پەیوەندی خێزانی ئێمە بە ئەندامانی خێزانەوە لە سەر بنەمای قەرزارباركردنی ئەندامانەو گەر خێزان نەبێت ئەوا مناڵەكان هەتیو دەكەون. هەمیشە ئامادەیی ترسی لە دەستدانی باوان. پەیوەندی هاوسەرگیریی ئێمە كە دەبێت ژن هەمیشە هەست بكات  قەرزارباری مێردەكانیان و ترسی بێوەژن كەوتن سەراپای بوونی دەتەنێت. هەستی قەرزارباری ئەندامانی حزب لە بەرانبەر سەركردەو ڕابەرو سەرۆكەكاندا كە شوانگەلێكن ئەوان نەبن گورگ دەیانخوات، پەیوەندی نێوان شێخ و موریدەكان.... ‎هەر پەیوەندییەكی دیكە كە بە ناچاری سەر دەكێشێت بۆ  خولقاندن و دروستكردنی سوژەی قەرزار و ئەمەش بە ناچاری و بە حەتمی سوژەی ژێردەستەو كۆیلەو پاشكۆی لێدەكەوێتەوە ‎نموونەیەكی ترسناك ‎دەسەڵاتی خێڵ لە مۆدێرنەو لە ناو پەیوەندگیری و بیناكردنی پەیوەندییەكانی خۆی بە مێگەل و ڕەعیەتەوە دەسبەرداری ئەوە نابێت بەرگری لە مانەوەی ڕەمزە خێڵەكییەكانی بكات و لەوێشەوە پارێزگاری لەم پەیوەندییەو بیناكردنیپەیوەندییەك لە سەر بنەمای سەردەستە/ژێرد دەستە، ئاغا/كۆیلە بكات.  چ مانایەكی هەیە هاوڕێ لە گەل حكومەت و دەوڵەت و حكومڕانییەكدا هێشتا كەس و كارێكتەر ئامادەیە دەزگای خێرخوازی هەبێت ؟ هاوڕێ و هاوتەریب لە گەڵ حزبدا دەزگای خێرخوازی بە ناوی ڕابەرو سەركردەكانەوە. حكومەت پارەی نییەو  دەزگاكەلێكی خێڵەكیی  پارەی هەیەو لێرەیە بۆ هاوكاری دانیشتوان و هاوڵاتیان. ئامادە نییە ئەو هاوكاری و یارمەتیانە  ببەخشێتە حكومەت و حكومڕانییەكی مۆدێرن بە شێوەیەك ناوی ونببێت  ‎دەزگای خێرخوازی بارزانی، دەزگای مرۆیی مام و دەیان دەزگای تر. دەبێت (حكومڕانییەكی دام و دەزگایی) سوپاسی ئەو دەزگایانە بكات و ناویان بهێنێت. لێرەدا ئێمە ڕوبەڕوین بە دەسەلاتێكی شوانكارەو دەسەڵاتێكی بیناكراو لە سەر بنەمای (شوان/ مێگەل)، وە بەردەوام بەرهەمهێنانەوەی ئەو پەیوەندییەو دروستكردنی پەیوەندی (قەرزدەر/قەرزار)، ئەمەش ستراتیژێكی دەسەڵاتی خێلەكی ڕۆژهەڵاتە تا ژێردەستە/ سەردەستە بهێڵێتەوە

    ئاسۆ حاجی  لەوە دەچێت کازمی دواین پاڵەوانەی بە حیساب ئەمریکی بێت لە عێڕاق،بەڵام پاڵەوانێکی موزەیف و کەسێکی فوو تێکراو کە ئێرانی نەیاری ئەمریکا نەک بەخۆی بەڵکو بە کرێگرتەکانی خۆی هەڕەشەی گوێبڕینی لێدەکا. ئەمریکا دەبێ لەو دوو راستەقینەیە: - لە دوای دووهەزار و سێوە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەردەوام ئێران دوو هەنگاو لە پێش ئەمریکایە. - ئەمریکا دەتوانێ سەرۆک وەزیران دیاری بکا یان لایەنێکی کاریگەری دیاریکردنی بێت بەڵام سەرۆک وەزیران هەرکەسێک بێت ناتوانێ لە بازنەی بەرژەوەندیەکانی ئێران دەربچێ و ئێران هەر کاتێک بیەوێ لایدەدا یان دەیکاتە تەیرێکی مەعقوڵ نزیکترین و دیارترین نموونەش عەبدولمەهدی و کازمینە. لەو کاتەی کورد کێشەیان لەگەڵ ئیبراهیم جەعفەری هەبوو و دەیانوویست لای بدەن لەگەڵ شاندێکی ئێران دانیشتبوون و پێیان گوتبوون کە کورد چیتر جەعفەری قبوڵ نیە،شاندی ئێران بە پێکەنینەوە وەڵامیان دابۆوە و گوتبوویان بەسەر چاو لای دەدەین و ئێوەش سەر پشک بن لە بەسڕاوە تا بەغدا بڕۆن لە بازاڕی شارەکان بسوڕێنەوە هەر کەسێک هەڵدەبژێرن ئازادن بە مەرجێک شیعە بێت. ئەمریکا هەموو کارێکی کرد و دەیکا بۆ ئەوەی کازمی سەرکەوتووبێ و وەک پاڵەوان وێنەی بکا بەڵام نە توانی و نە دەتوانی،چونکە دەرچوو کزمی تەنها نمایشکارێکە بەڵام لەوەش سەرکەوتوو نیە،لە کۆنتڕۆلکردنی دەروازە سنووریەکان تەنها نمایشێکی میدیایی کرد و دۆڕا،لە چارەسەرکردنی کێشەی نێوان بەغدا و هەولێر لە جیاتی چارەسەر قوڕەکەی خەستر کرد،لەوانەش زیاتر لە بەرامبەر میلیشیاکانی حەشدی شەعبی تا ئێستا لاوازترین سەرۆک وەزیران دەرچووە و نەک نەیتوانیوە سنوورداریان بکات بەڵکو مەترسی ئەوە هەیە گوێیەکانیشی ببڕن و بیکەنە عیبرەت بۆ خۆی و بۆ ئەمریکا. دواین کار کە ئەمریکا بە کازمی کرد شکاندنی نرخی دینار بوو بەرامبەر بە دۆلار بە حیسابی ئەوەی لە بەرژەوەندیەکانی ئێران بدا لە عێڕاق و کاریگەری سزا ئابوریەکانی لە سەر کاریگەرتربێ،بەڵام ئێران لەوەش گۆلی لە ئەمریکا کرد و لە جیاتی جارێک دوو جار قازانجی لەو دۆخە کرد،یەکەمیان لە رێگای نزیکەی شەست بانکی سەر بە سوپای پاسداران چوار مانگ بەر لە ئێستا ملیۆنان دۆلاریان بە نرخی 119,000 لە بانکی ناوەندی کڕیوەتەوە و ئێستاش بە زیاتر لە  140,000 دەیفرۆشنەوە.دووەمیان،کڕینەوەی دیناری عێڕاقیە بەو نرخە شکاوە لە رێگای هەمان ئەو بانک و کەسانە و دوای ماوەیەکی دیکەش بانکی ناوەندی عێڕاق ناچار دەکەن کە نرخی دینار سەربخات و ئەو کات دینارەکانیان بفرۆشنەوە. ئەمریکا دەبێ لە یەک شت تێبگات کە سەردەمی دروست کردنی پاڵەوان و پاراستنی بەغدا وەک ناوەندی بڕیار کۆتایی هاتووە،دەبی ئیدارەی نوێ ئیدارەی پەیڕەو کردنی سیاسەتێکی نوێ بێت لە عێڕاق ئەگەر ئەمریکا بە جدی دەیەوێ لە ئێران بباتەوە،ئەویش سیاسەتی دروستکردنی فرە ناوەندی بڕیار لە عێڕاق و لایەنی کەم گەڕاندنەوە کەڕامەت بۆ عەرەبی سوونە و بە جدی هاوپەیمانێتی کردنی کورد و پاڵپشتی کردنی وەک قەوارەیەک کە نوێنەرایەتی گەل و مێژوو و هەبوونێکی زیندوو دەکات.

کارۆخ خۆشناو   (بزنسمان)ەکان بەگشتی و تڕەمپ بەتایبەتی لە هیچ یاریەکدا حەزناکەن بدۆڕێن، ئەم هۆکارەش وایکردووە تاکو ئێستا تڕەمپ دان بە شکستی خۆیدا نەنێت لە بەرامبەر بایدن، لە ئیستادا تڕەمپ (لە ڕووی سایکۆلۆژیەوە) توڕە و هەستیار دەردەکەوێت بە هۆی دۆڕانی لە هەڵبژاردنەکاندا، ئەو ڕاستیەش دەزانێت کەوا تەنها (25) ڕۆژی ماوە لە کۆشکی سپی، بۆیە تڕەمپ وەک هەموو سەرۆکێکی پێش خۆی، دەیەوێت شوێن دەستی خۆی لە مێژووی ئەمریکا و جیهاندا بەجێ بهێڵێت، پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا گروپەکانی (حەشدی شەعبی) بەهانە دەدەنە (دۆناڵد تڕەمپ) تاکو شوێن دەستی خۆی لەسەر ڕووی ئێراندا بنەخشێنێت؟  دوای حەفتەیەکی تر ئێران و گروپە شیعەکانی عێڕاق لەبەردەم تاڵترین ساڵیادی سەدەی (21)دا دەبن، ئەویش ساڵیادی کوژرانی ئەندازیاری هیلالی شیعی و گەورە فەرماندەی سەربازی ئێران (قاسم سولەیمانی)یە، ئاماژەکان پێمان دەڵێن کەوا ئەگەر هەیە ئێران یاری بە ئاگر بکات و چالاکیەک دژی ئەمریکا ئەنجام بدات، بەمەبەستی  تێرکردنی حەزی تۆڵەی شەقامی شیعە و ڕازیکردنی (ڕای گشتی) شوێنکەوتووانی شیعەی ئێران و عێراق، بەڵام ئەگەر هەیە ئەم چالاکیە ڕاستەوخۆ لەلایەن ئێرانەوە نەکرێت، بەڵکو ناڕاستەوخۆ لەلایەن گروپەکانی حەشدی شەعبیەوە بکرێت، دۆناڵد تڕمپیش پێشوەختە لە ڕێگای تویتەرەوە بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ هۆشداری توندی داوەتە ئێران "ئەگەر ئێران یان پڕۆکزیەکانی هەر گورزێک لە بەرژەوەندیەکانی ئەمریکا بوەشێنن، ئەوا تڕەمپ گۆمەکە دەشڵەقێنێت بەسەر سەری ئێراندا". جموجۆڵە نائاساییەکانی شەوی ڕابردووی شاری بەغدا لەلایەن هێزەکانی دژە تیرۆری عێڕاق و گروپی (كتائب اهل الحق) ئاماژەن بۆ ئەوەی کەوا (25) ڕۆژی داهاتوو بۆ عێڕاق سەخت و هەستیار دەبن، چونکە بەغدا بووەتە گۆڕەپانی یەکلاکردنەوەی ململانێکان و عێڕاقیش کەوتۆتە نێوان بەرداشی ئەمریکا و ئێران، ئەگەرێکیش هەیە ئەمریکا باڵوێزخانەی خۆی لە بەغداوە بۆ هەولێر بگۆازێتەوە، بەمەبەستی پاراستنی گیانی دیپلۆماتکاران، چونکە هەولێر پێگەیەکی سەقامگیر و پارێزراوی هەیە، ئەگەرچی گرنگە داڕێژەرانی بڕیار (وەک ڕابردوو) بەردەوام بن لە سیاسەتی (باڵانس و هاوسەنگی ڕاگرتن) لە نێوان ئەمریکا و ئێران، بەڵام لە حاڵەتی گواستنەوەی باڵوێزخانەی ئەمریکا لە بەغداوە بۆ هەولێر، پێویستە سەرکردایەتی سیاسی کوردستان (گرەنتی) پاراستنی خاک و خەڵکی هەرێمی کوردستان بە (نوسراوی فەرمی) لە ئەمریکا وەربگرێت. لە ماوەی شەش مانگی ڕابردوودا (کازمی) لە دوو نمایشدا لە بەرامبەر (حەشدی شەعبی) شکستی هێناوە:  یەکەم/ کاتێک (14) چەکداری گروپی (حزب اللە)ی بە تۆمەتی هێرشی موشەکی بۆ سەر باڵوێزخانەی ئەمریکا دەسگیرکردن، بەڵام ناچار بوو لەژێر فشاری (حەشدی شەعبی)دا دوای چەند ڕۆژێک ئازادیان بکات.  دووەم/ دوای دەستگیرکردنی کەسێکی تۆمەتبار بە هێرشەکانی یەکشەممەی ڕابردوو، ئەم جارەش (کازمی) ناچارکرا دەستگیرکراوەکە ڕادەستی حەشدی شەعبی بکاتەوە.  ئەم دوو نموونەی سەرەوە پەیامێکی روونە کەوا کازمی و حکومەتەکەی و دامودەزگاکانی ناتوانن بە هیچ شێوەیەک لێپرسینەوە لە گەل میلیشیاکانی (حەشدی شەعبی)دا بکەن. بەمانایەکی تر ئەم دوو ئەزموونەی (کازمی) لە ڕابردوودا پێمان دەڵێن: (حوکمی میلیشیاکانی حەشد) زاڵە بەسەر (حوکمی کازمی)دا، ئەگەرچی کازمی ئومێدی مانەوەی خۆی لەسەر هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا هەڵچنیووە، بەڵام ئەگەر کازمی بەم لاوازیەی بەردەوام بێت، ئەوا ئەگەرێکی بەهێز هەیە لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی داهاتوودا توشی شکستێکی گەورە بێتەوە، چونکە لەلایەک متمانەی هاوڵاتیان لەدەست دەدات، لەلایەکی تریش متمانەی ئەمریکا لە دەست دەدات. ٭ سەرۆکی ئینستیتۆی توێژینەوەی (ئەمریکی-کوردی)

  عارف قوربانی   هیچ كات به‌ ئه‌ندازه‌ی ئێستا كه‌ركووك له‌ به‌رده‌م هه‌ڕه‌شه ‌و مه‌ترسیدا نه‌بووه‌، ته‌نانه‌ت ئه‌وكاتانه‌یش كه‌ رۆژانه‌ ده‌یان ماڵی كورد راده‌گوێزران و عه‌ره‌ب ده‌هێنرایه‌ شوێنیان، هێشتا مه‌ترسییه‌كانی به‌ ئه‌ندازه‌ی ئێستا نه‌بووه‌، چونكه‌ ئه‌وكات ئه‌گه‌رچی كورد بێده‌سه‌ڵاتیش بوو، به‌ڵام له‌ ئه‌جێندای كورد و له‌ ستراتیژیی نه‌ته‌وه‌یی كورددا كه‌ركووك پانتاییه‌كی زۆری گرتبوو، خه‌مێكی گشتی هه‌بوو بۆ كه‌ركوك. سه‌ره‌ڕای بوونی ناكۆكی و ململانێی زۆر له‌ناو ماڵی كوردی، به‌ڵام كه‌ركووك خاڵی هاوبه‌شی هه‌موو كورد بوو، هه‌ر بۆیه‌ ئومێدی ئه‌وه‌ش هه‌بوو له‌ هه‌ر هه‌لومه‌رج و ئاڵوگۆڕێكدا كورد هه‌موو ئه‌و هاوكێشانه‌ هه‌ڵده‌گێڕێته‌وه‌، به‌ڵام ئێستا نه‌ك خه‌مێكی گشتی نه‌ماوه‌ بۆ كێشه‌ی كه‌ركوك، نه‌ك كه‌ركووك خاڵ و خه‌می هاوبه‌شی ناو ماڵی كورد نییه‌، به‌ڵكو كه‌ركووك خۆی بووه‌ به‌ خاڵی ناكۆكی نێوماڵی كورد. ئه‌وه‌تانێ‌ به‌به‌رچاومانه‌وه‌ پرۆسه‌ی ته‌عریب و ته‌شه‌یوع رۆژ له‌دوای رۆژ باسكی خۆی له‌ كه‌ركووك به‌هێزتر ده‌كات، حیزب و ده‌سه‌ڵاتی كوردی له‌ هه‌رێمی کوردستان و نوێنه‌رانی كوردیش له‌ناو ده‌سه‌ڵات و جومگه‌ی حوكمڕانی له‌ به‌غدا خۆیان لێكردووه‌ به‌ كه‌ڕه‌ی شه‌ربه‌ت.   له‌نێو ئه‌م كه‌شه‌ بێده‌نگییه‌ی كه‌ركووكدا چه‌ند رۆژێكه‌ باسوخواسی كه‌ركووك گه‌رم بووه‌ته‌وه‌، ئه‌ویش له‌دوای ئه‌وه‌ی ده‌سته‌یه‌ك له‌ خه‌ڵكی ناوچه‌كه‌ جارێكی دیکە پرسی به‌ هه‌رێمكردنی كه‌ركووكیان وروژانده‌وه‌. بابه‌تی به‌ هه‌رێمكردنی كه‌ركووك نه‌ یه‌كه‌مجاره‌ باس ده‌كرێت و نه‌ ئه‌مه‌ دواجاریش ده‌بێت، گه‌رچی هه‌ركاتی خۆی به‌ مردوێتی له‌دایكبوو، به‌ڵام وروژاندنه‌وه‌ی بۆ جارێكی دیکە كه‌ لانی كه‌م كێشه‌ی كه‌ركووك بخاته‌وه‌ به‌رچاوی خه‌ڵك و به‌بیری ئه‌وانه‌ی بهێنێته‌وه‌ كه‌ كه‌ركووكیان بیرچووەته‌وه‌، بۆ خراپه‌. ده‌رفه‌تێكی باشه‌ بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م پرسه‌ بكرێته‌وه‌ به‌ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی گفتوگۆ له‌باره‌ی كێشه‌یه‌ك كه‌ به‌درێژایی ده‌یان ساڵا جه‌وهه‌ری كێشه‌ی كورد بووه‌ له‌ عێراق، گه‌رچی ئێستا كورد ئه‌م كێشه‌یه‌ی له‌بیركردووه‌ و پرسی كورد و خه‌باتی رابردووی و خوێن و قوربانییه‌كانی هه‌مووی له‌ پرسی مووچه‌ی كه‌مینه‌یه‌كدا كۆكراوه‌ته‌وه‌، گۆڕینی سه‌رنجه‌كان و جارێكی دیکە بردنه‌وه‌ی چاوه‌كان بۆ سه‌ر مه‌سه‌له‌ی كه‌ركووك، كارێكی ئێجگار باشه‌.   بۆیه‌ هه‌ر كه‌سێك له‌ هه‌لومه‌رج و دۆخێكی وه‌ك ئێستای كه‌ركووكدا كه‌ به‌ته‌نیا جێهێڵدراوه‌، بیر له‌وه‌ بكاته‌وه‌ كه‌ركووك له‌م ره‌وشه‌ خراپه‌ ده‌رباز بكرێت، جێگه‌ی ستایشه‌ و ده‌بێت كۆمه‌ك بكرێن، نه‌ك په‌لامار بدرێن و بكه‌ونه‌ ته‌خوینكردنیان. ئاخر له‌ رابردوودا ئه‌م سنووردانان و هێڵه‌ سوورانه‌ وایانكرد كورد ته‌نیا له‌ ده‌وری یه‌ك بژارده‌دا بخولێته‌وه‌ و كه‌س جورئه‌تی ئه‌وه‌ی نه‌بێت باسی پرۆژه‌ی به‌دیل بۆ نه‌خشه‌ رێگەكانی دیکە بكات كه‌ به‌ به‌رچاوی هه‌موشمانه‌وه‌ مردار ده‌بووه‌وه‌. بۆیه‌ وروژاندن و ته‌رحكردنی هه‌ر بیرۆكه‌یه‌ك بۆ سه‌رله‌نوێ‌ باسكردنه‌وه‌ی كێشه‌ی كه‌ركووك پێویسته‌ رامانبكێشێته‌وه‌ بۆ گفتوگۆیه‌كی عه‌قڵانی مه‌ده‌نییانه‌ و‌ هه‌وڵبدرێت له‌م بارودۆخه‌ سه‌خته‌ سیاسییه‌ی هه‌رێمی كوردستان و له‌م په‌رته‌وازه‌یه‌یی ناوماڵی كورددا، كه‌ركووك بكه‌ینه‌وه‌ به‌ خاڵی هاوبه‌ش كه‌ هیچ پرسێكی دیکە نه‌ماوه‌ پێكه‌وه‌ بمانبه‌ستێته‌وه‌.   سه‌رباری ئه‌وه‌ی له‌لایه‌ك به‌هۆی بوونی مادده‌ی 140ی ده‌ستووری عێراق، كه‌ركووك دۆخێكی تایبه‌تی وه‌رگرتووه ‌و ئه‌و رێكاره‌ ده‌ستووریی و یاساییانه‌ی بۆ دروستكردنی هه‌رێمه‌كان دیاریكراون، كه‌ركووك ناتوانێ‌ پراكتیزه‌یان بكات. هه‌روه‌ها له‌به‌ر ئه‌وه‌ی عه‌قڵییه‌تی حوكمڕان له‌ به‌غداش باوه‌ڕی به‌ ده‌سه‌ڵاتێكی ره‌های ناوه‌ندگه‌رایی هه‌یه ‌و نایه‌وێ‌ فیدراڵی له‌ عێراق بچه‌سپێت، بۆیه‌ ئه‌گه‌ر هه‌ر بۆ گه‌رمكردنه‌وه‌ی باسی فیدراڵیش بێت كارێكی باشه‌. هه‌رچه‌نده‌ به‌رچاویشمان روونه‌ له‌وه‌ی ئه‌گه‌ر هیچ له‌مپه‌رێكی ده‌ستووری و یاساییش له‌به‌رده‌م به‌هه‌رێمكردنی كه‌ركوودا نه‌بێت، مه‌حاڵه‌ به‌غدا رێگه‌ به‌ دروستكردنی هه‌رێمی كه‌ركووك بدات. له‌ رابردووشدا پارێزگا سوننییه‌كان و پارێزگای به‌سره‌یش چه‌ند جارێك رێكاره‌ ده‌ستووریی و یاساییه‌كانیان تاقیكرده‌وه ‌و به‌غدا خواسته‌ ره‌واكانیانی به‌ بیانووی جۆراوجۆر فه‌رامۆش كرد.    بۆیه‌ ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر له‌به‌ر هه‌ر هۆكارێكیش ئه‌و مه‌یله‌ی بۆ كه‌ركووك هه‌بێت كه‌ بكرێته‌ هه‌رێمی سه‌ربه‌خۆ، به‌هۆی ئه‌وه‌ی به‌سره‌ وه‌ك گه‌وره‌ترین ناوه‌ندی سه‌رچاوه‌ی داهاتی عێراق له‌ مێژه‌ داوای به‌ هه‌رێمبوون ده‌كات، به‌غدا نایه‌وێ‌ ئه‌و پاساوه‌ش بداته‌ به‌سره‌ و خۆی وه‌ك هه‌رێم رابگه‌یێنێت، له‌وانه‌ش زیاتر به‌هۆی ناكۆكیی نێوان سوننه‌ و شیعه‌ له‌ عێراق و ئه‌و ده‌رفه‌تانه‌ی ئێستا بۆ شیعه‌ دروستبوون له‌ ته‌شه‌یوعكردنی ناوچه‌ سوننییه‌كان، مه‌حاڵه‌ رێگه‌ به‌وه‌ بدات ده‌رفه‌ت بۆ زه‌مینه‌یه‌ك خۆشبكات كه‌ سوننه‌ش داوای ئه‌وه‌ بكه‌ن خۆیان حوكمی ناوچه‌كانی خۆیان بكه‌ن. هه‌روه‌ها ئێستا به‌غدا كار بۆ ئه‌وه‌ ده‌كات به‌یه‌كجاری سیسته‌می فیدراڵی نه‌هێڵێت، ئه‌مه‌ جیا له‌وه‌ی كه‌ هه‌مووشمان ده‌زانین كه‌ركووك به‌ ته‌نیا كێشه‌ی ناو عێراق و كورد و به‌غدا نییه‌، وڵاتانی دیکەی هه‌رێمی و نێوده‌وڵه‌تیش بوونه‌ته‌ ته‌ره‌ف له‌ كێشه‌كانی كه‌ركووكدا.   كه‌واتا پێش هه‌رشت ئه‌وانه‌ی دژی دروستكردنی هه‌رێمی كه‌ركووكن پێویست به‌وه‌ ناكات بكه‌ونه‌ سه‌نگه‌ری دژی ئه‌وانه‌وه‌ كه‌ داوای هه‌رێمی كه‌ركووك ده‌كه‌ن، حاڵی كورد له‌ عێراق گه‌لێك باش نییه‌ تا ئه‌م پرسه‌ش ناكۆكی زیاتر بخاته‌ نێوانمانه‌وه‌. من كاتی خۆشی كه‌ بیرۆكه‌ی هه‌رێمی كه‌ركووك بەیانکرا له‌دژی بووم، ئه‌ویش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی پێم وابوو جیاكردنه‌وه‌ی كێشه‌ی كه‌ركووك له‌ كۆی كێشه‌كانی دیکە، ئه‌گه‌ر هه‌ركه‌س پێی وابێت رێگه‌ی چاره‌سه‌ره‌، ئه‌وه‌ به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ دواجار ده‌بێته‌ كێشه‌ و گرفتی گه‌وره‌تر بۆ كه‌ركووك و كه‌ركووك به‌ ته‌نیا جێده‌هێڵێت له‌به‌رده‌م پرۆسه‌ی به‌عه‌ره‌بكردن و له‌به‌ر زۆر هۆكار پاش ده‌یان ساڵی دیکە كه‌ركووك ده‌بێته‌ ناوچه‌یه‌كی زۆرینه‌ عه‌ره‌بنشین و كورد تیایدا ده‌بێته‌ كه‌مینه‌. جیا له‌وه‌ی زیان به ‌چاره‌سه‌ری ناوچه‌ كوردستانییه‌ كێشه‌ له‌سه‌ره‌كانی دیکەی وه‌ك خورماتوو، ده‌شتی نه‌ینه‌وا و ناوچه‌كانی كوت و دیاله‌ ده‌گه‌یێنێت. بۆیه‌ پێم وابووه‌ له‌بری ئه‌وه‌ی به‌ته‌نیا به‌دوای چاره‌سه‌ر بۆ كێشه‌ی كه‌ركووكدا بگه‌ڕێیت باشتر وایه‌ بیرۆكه‌كه‌ فراوانتر بكرێته‌وه‌ و نه‌خشه‌رێگەیه‌ك پێشكه‌ش بكه‌ین كه‌ له‌ مه‌نده‌لییه‌وه‌ تا شنگال پێكه‌وه‌ بگرێته‌وه‌.    بۆیه‌ باشتر وایه‌ كه‌ركووك به‌ته‌نیا نا، به‌ڵكو ئه‌گه‌ر كورد بتوانێ‌ هه‌ڵوێستی خۆی یه‌ك بخات پرۆژه‌یه‌ك پێشكه‌ش بكرێت هه‌رێمێكی دیکە له‌و ناوچانه‌ی كوردستان دروستبكرێت كه‌ له‌نێوان هه‌رێمی کوردستان و به‌غدا كێشه‌یان له‌سه‌ره‌، با كه‌ركووك پایته‌ختی ئه‌و هه‌رێمه‌ بێت، پارێزگایه‌ك له‌ گه‌رمه‌سێر دروستبكرێت بۆ ناوچه‌كانی به‌دره ‌و مه‌نده‌لی و جه‌له‌ولا و خانه‌قین و خورماتوو، له‌ ده‌شتی نه‌ینه‌واش پارێزگایه‌كی دیکە بۆ ئه‌و قه‌زاو ناحێیانه‌ی دیکە دروستبكرێن و هه‌موویان به‌ هه‌رێمی كه‌ركووكه‌وه‌ ببه‌سترێنه‌وه‌. ئه‌مه‌ له‌لایه‌ك كێشه‌ی هه‌موو ئه‌و ناوچانه‌  پێكه‌وه‌ گرێده‌داته‌وه‌، پێگه‌ی كوردیش تیایاندا به‌هێزتر ده‌بێت وه‌ك له‌وه‌ی ته‌نیا له‌ كه‌ركووك بێت. لانی كه‌م بۆ ئێستا و داهاتوویه‌كی دورتریش كێشه‌ی خاك و سنوور له‌نێوان هه‌رێم و به‌غدا ده‌چێته‌ قۆناخێكی دیکەوە‌ و ده‌رفه‌ت بۆ كه‌ركووك و ئه‌و ناوچانه‌ ده‌ڕه‌خسێنێت ببوژێنه‌وه‌ و سه‌قامگیرتربێت.    سه‌رباری ئه‌و له‌مپه‌رانه‌ی له‌سه‌ره‌وه‌ باسمكردوون، به‌ڵام به‌هۆی ئه‌وه‌ی عێراق له‌به‌رده‌م پرۆسه‌ی گۆڕینی ده‌ستووردایه‌، ئه‌گه‌ر كورد خۆی بكات به‌ خاوه‌ن پرۆژه‌یه‌كی به‌دیل بۆ مادده‌ی 140 و‌ كێشه‌ی هه‌موو ئه‌و ناوچانه‌ له‌ناو هه‌رێمێكی دیکە له‌ ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێمی كوردستان بخاته‌ڕوو، به‌ مه‌رجی هاوبه‌شیكردنی راسته‌قینه‌ی پێكهاته‌ ئایینی و ئیتنیكییه‌كانی ئه‌و ناوچه‌یه‌، ره‌نگه‌ سه‌رنجی شه‌به‌ك و ئێزدی و فه‌یلییه‌كانیش رابكێشێت بۆ پشتیوانیكردنی، هه‌روه‌ها سوننه‌ و شیعه‌ی توركمان و عه‌ره‌ب، كلد و ئاشووری و ئه‌رمه‌نییه‌كانی نیشته‌جێی ئه‌و هێڵه‌ له‌ مه‌نده‌لی بۆ شنگال. ئه‌شێ‌ ببنه‌ به‌شێك له‌ پرۆژه‌كه‌، به‌مه‌ ره‌نگه‌ ده‌رفه‌تێك دروستبێت لایەنی هەرێمایەتی و نێوده‌وڵه‌تیش به‌چاوێكی جیاوازتری دوور له‌ هه‌ستیاری لێبڕوانن و هه‌مووان پێكه‌وه‌ عێراق به‌ره‌و ئه‌و ئاراسته‌یه‌ پاڵا بنێن په‌سندی هه‌رێمێكی دیکەی فیدراڵی بكات. به‌مە كێشه‌ی كوردیش چاره‌سه‌ر ده‌بێت و عێراقیش له‌و ئایینده‌ چاوه‌ڕوانكراوه‌ی به‌ره‌و شه‌ڕی تایفی ده‌بات، دوورده‌خاته‌وه‌. به‌ڵام ئه‌و عه‌قڵیه‌تانه‌ی ده‌وڵه‌تی عێراق به‌ڕێوه‌ ده‌به‌ن، ئومێدی ئه‌وه‌یان لێناكرێت به‌دوای ژیاندا بگه‌ڕێن بۆ داهاتووی عێراقییه‌كان.   rudaw

ساڵح ژاژڵه‌یی   له‌م نوسینه‌دا ده‌مه‌وێت باسی‌ ئه‌وه‌ بكه‌م بزوتنه‌وه‌ی‌ گۆڕان له‌ ڕۆژی‌ دروستبونیه‌وه‌  چی‌ چاندوه‌و تا ئێستا چی‌ دروه‌ته‌وه‌؟واته‌ بزوتنه‌وه‌ی‌  گۆڕان چ به‌ڵێنێكی‌ به‌جه‌ماوه‌رداو تا چه‌ند پابه‌ندی‌ به‌ڵێنه‌كانی‌ خۆی‌ بوو.  واته‌ جه‌ماوه‌ر چ چاوه‌ ڕوانییه‌كیان  له‌بزوتنه‌وه‌ی‌ گۆڕان ده‌كرد بزوتنه‌وه‌ی‌ گۆڕانیش چ ده‌سكه‌وتێكی‌ بۆ جه‌ماوه‌ر به‌ده‌ست هێنا؟ ئایا  دروستبونی‌ بزوتنه‌وه‌ی‌ گۆڕان  لایه‌نی‌ ئه‌رێنی‌ زیاتر بوو یان نه‌رێنی‌؟ له‌ئه‌نجامی‌ ئه‌م به‌راوردكاریانه‌ی‌ كه‌  له‌خواره‌وه‌  بۆتانی‌ ده‌نوسم، وه‌لاَمی‌ پرسیاره‌كانتان ده‌ست ده‌كه‌وێت. گۆڕانی‌ دوێنی‌  جێگه‌ی‌ ئومێدی‌ خه‌ڵك بوو، گۆڕانی‌ ئه‌مڕۆ جێگه‌ی‌ نه‌فره‌تی‌ خه‌ڵكه‌. گۆڕانی‌ دوێنی‌  پشتیوانی‌ جه‌ماوه‌ر بوو ، گۆڕانی‌ ئه‌مڕۆ پشتی‌ له‌جه‌ماوه‌ره‌. گۆڕانی‌ دوێنێ نوێنه‌ری‌ جه‌ماوه‌ر بون، گۆرانی‌ ئه‌مڕۆ نوێنه‌ری‌ نوخبه‌یه‌كی‌ چاو چنۆك و خۆپه‌رستن.  گۆڕانی‌ دوێنی‌  خۆی‌ ئۆپۆزسیۆنێكی‌  به‌هێز بوو، گۆڕانی‌ ئه‌مرۆِ له‌ به‌ره‌ی‌ دژ به‌ئۆپۆزسیۆن بوندایه‌. گۆڕانی‌ دوێنی‌ داوای‌ گۆڕێنی‌ سیسته‌می‌ حوكمڕانی‌ ده‌كرد، گۆڕانی‌ ئه‌مڕۆ پشتیوانی‌ هه‌مان  سیسته‌می‌ حوكمڕانی‌ پێشو ده‌كات.  گۆڕانی‌ دوێنی‌ هه‌وێنی‌ جۆشدانی‌ جه‌ماوه‌ر بوو، گۆڕانی‌  ئه‌مڕۆ، دژی‌ خۆپیشاندانه‌كانی‌ جه‌ماوه‌ره‌ چونكه‌ به‌شێكه‌  له‌ده‌سه‌لاَتی‌ سه‌ركوت كه‌ر. گۆڕانی‌ دوێنی‌  دژی‌ به‌شداریكردنی‌ حكومه‌ت بون، گۆڕانی‌ ئه‌مرۆِ لایه‌نێكی‌ كارای‌ حكومه‌تن. گۆڕانی‌ دوێنی‌ ده‌یانگوت  ده‌بی خه‌ڵكی‌ شیاو له‌شوێنی‌ شیاو دانرێت، گۆڕانی‌ ئه‌مڕۆ شوێن بۆ خه‌ڵك ده‌دۆزێته‌وه‌  بۆ ڕازیكردنیان، نه‌ك بۆ خزمه‌تی‌ میلله‌ت. زه‌حمه‌ت نه‌بێ سه‌یرێكی‌ ئه‌وانه‌ بكه‌ن كه‌ پۆستیان وه‌رگرتوه‌. ئه‌وكات ڕاستییه‌كانتان بۆ ده‌رده‌كه‌وێت.   گۆڕانی‌ دوێنی‌  پارتیش و یه‌كێتیش  لێی ده‌ترسان ، گۆڕانی‌ ئه‌مڕۆ  بۆته‌ ده‌سته‌مۆی‌ هه‌ردوكیان. گۆڕانی‌ دوێنی‌ هه‌وێنی‌ دروستبونی‌ جولاَنه‌وه‌یه‌كی‌ ئۆپۆزسیۆنی‌ به‌هێز بوو ، گۆڕانی‌ ئه‌مرۆِ  ڕۆحی‌ ئۆپۆزسبونی‌ مراند. گوڕانی‌ دوێنی‌ كاری‌ ده‌كرد بۆ كاراكردنه‌وه‌ی‌ حكومه‌ت و په‌ڕله‌مان و  دام و ده‌زگاكانی‌ حكومه‌ت، گۆڕانی‌ ئه‌مڕۆ  هه‌مویانی‌ سوك كرد.  گۆڕانی‌ دوێنی‌  دروشی‌ دژی‌ به‌ بنه‌ماڵه‌كردنی‌ حیزبی‌ به‌رز ده‌كرده‌وه‌، گۆڕانی‌ ئه‌مرۆِ خۆشی‌ بۆتی‌ بنه‌ماڵه‌.  گۆڕانی‌ دوێنی‌ له‌ڕێگای‌ ئۆرگانه‌كانیه‌وه‌  بڕیاری‌ ده‌دا، گۆڕانی‌ ئه‌مڕۆ له‌ پشتی‌ په‌رده‌وه‌  فه‌رمان به‌ ئۆرگانه‌كانی‌ ده‌درێت  چۆن بڕیار بده‌ن. گۆڕانی‌ دوێنی‌ خاوه‌نی‌ كه‌سانی‌  دڵسۆز و خۆبه‌خش بوو .گۆڕانی‌ ئه‌مڕۆ خاوه‌نی‌ كه‌سانی‌ هه‌ل په‌رست و چاوچنۆك و خۆویسته‌.   گۆڕانی‌ دوێنی‌ سه‌ركرده‌كانی‌ خاوه‌نی‌ كۆمه‌ڵێك خه‌سڵه‌تی‌ به‌رز بون له‌ بواری‌ سیاسی‌ و كۆمه‌لاَیه‌تی‌ و  هاوڕێیه‌تی و ڕێزگرتن له‌یه‌كتری‌، گۆڕانی‌ ئه‌مڕۆ خاوه‌نی‌ كه‌سانێكه‌ خه‌رێكی‌ قاچ بڕینه‌وه‌ی‌ یه‌كترین  له‌پێناوی‌ ده‌سكه‌ت و به‌رژه‌وه‌ندی‌ خۆیاندا. گۆڕانی‌ دوێنی‌  به‌شداری‌ حكومه‌تی‌ ده‌كرد بۆ به‌ده‌ست هێنانی‌  به‌رژه‌وه‌ندی‌ گشتی‌. گۆڕانی‌ ئه‌مڕۆ به‌شداری‌ حكومه‌ت ده‌كات له‌ پێناوی‌ وه‌رگرتنی‌ پله‌و پۆست و پاره‌و به‌رژه‌وه‌ندی‌ شه‌خسی‌.  گۆڕانی‌ دوێنی‌ به‌رده‌وام جه‌ماوه‌ری‌ له‌ زیادبوندابوو ، چێگه‌ی‌ مه‌ترسی‌ بوو بۆ سه‌ر ده‌سه‌لاَت، گۆڕانی‌ ئه‌مڕۆ به‌رده‌وام به‌ره‌و پوكانه‌وه‌ ده‌ڕوات و بۆته‌ كۆیله‌ی‌ ده‌سه‌لاَت . گۆڕانی‌ دوێنی‌ به‌رده‌وام داوای‌ مافه‌كانی‌ جه‌ماوه‌ری‌ ده‌كرد ، گۆڕانی‌ ئه‌مڕۆ  به‌رده‌وام عه‌یبه‌كانی‌  حكومه‌ت ده‌شارێته‌وه‌ . گۆڕانی‌ دوێنی‌  هه‌میشه‌ هه‌وڵی‌ ده‌دا ده‌ستوری‌ هه‌رێمی‌ كوردستان هه‌موار بكرێته‌وه‌ له‌ به‌رژه‌وه‌ندی‌ گشتیدا ، گۆڕانی‌ ئه‌مرۆِ  ده‌نگ له‌سه‌ر  ئه‌و ماده‌ ده‌ستوریانه‌ ده‌دات كه‌ له‌به‌رژه‌وه‌ندی‌  پارتییه‌  گۆڕانی‌ دوێنێ بۆ به‌رگری‌ كردن له‌ مافی‌  هاولاِتیان دروست بوو ، گۆڕانی‌ ئه‌مڕۆ ئاگای‌ له‌وگۆڕان خوازانه‌ش نه‌ماوه‌ كه‌ له‌سه‌ر  گۆڕان بون سزادراون و نان بڕاوكراون . هاولاَتیاننی‌ ئازیز ، خوێنه‌رانی‌ خۆشه‌ویست ئێستا  ڕون و ئاشكرایه‌ كه‌ گۆڕان نه‌ك هیچ ئامانجێكی‌ به‌جێ نه‌هێنا  كه‌ له‌ سه‌ره‌تاوه‌  له‌ پێناویدا دروست بوو په‌یمانی‌ به‌ جه‌ماوه‌رددا ، به‌ڵكو ته‌واو  پێچه‌وانه‌كه‌ی‌ ئه‌نجامدا .   له‌ ئێستادا  گۆڕان به‌شداری‌ حكومه‌ته‌و هیچ ڕوڵ و كاریگه‌رییه‌كی‌ نییه‌ له‌ گۆڕه‌پانی‌ سیاسیدا و بۆته‌ پشتیوانێكی‌ گه‌وره‌ی‌ ئه‌م ده‌سه‌لاَته‌ی‌ ئێستا . خۆی‌ كردۆته‌ شه‌ریكی‌ هه‌موو دزی‌ و تالاَنیه‌كانی‌ ئه‌م حكومه‌ته‌ی‌ ئێستا . ئه‌وه‌تا به‌رپرسانی‌ پارتی‌ به‌ ئاشكرا ه‌ڵێن :گۆڕان و یه‌كێتیش ئاگاداری‌ ڕێكه‌وتنی‌ 50ساڵه‌ی‌ نێوان هه‌رێمو توركیان . سه‌ركردایه‌تی‌ ئێستای‌  گۆڕان پێش ئه‌وه‌ی‌  به‌شداری‌ كابینه‌ی‌ نۆیه‌می‌  حكومه‌ت بكه‌ن ، زۆر باش ده‌یانزانی‌  كه‌ نه‌ده‌توانن هیچ چاك سازییه‌ك ئه‌نجام بده‌ن و  نه‌ هیچ ده‌سكه‌وتێك بۆ جه‌ماوه‌ر به‌ده‌ست بهێنن، چونكه‌  پێش وه‌خت ئه‌وڕاستیانه‌یان  پێ وتراوه‌  . به‌لاَم ئه‌وانه‌ی‌ خاوه‌نی‌ بڕیار بون له‌ناو گۆڕاندا  له‌گه‌ڵ پارتی‌ ڕێك كه‌وتن  بۆ ئه‌وه‌ی‌  یه‌كه‌م پۆست بۆخۆیان وه‌رگرن .دووه‌م پۆست بۆ هه‌ندێكی‌ تر وه‌رگرن بۆ ئه‌وه‌ی‌ قسه‌ نه‌كه‌ن . ئه‌گه‌ر سه‌رنجتان دابێت  دوای‌ ڕێكه‌وتنه‌كه‌  سه‌رانی‌ بزوتنه‌وه‌ی‌ گۆڕان هه‌مووشانازیه‌كانیان  ئه‌وه‌بوو ، كه‌ به‌ 12 كورسی‌ په‌ڕله‌مانه‌وه‌  به‌قه‌ده‌ر 24 كورسی‌ په‌ڕله‌مانی‌ پێشو پۆستیان وه‌رگرتوه‌ .كه‌واته‌ سه‌رانی‌ گۆڕان بۆ وه‌رگرتنی‌  پۆست به‌شداری‌ حكومه‌تیان كردوه‌  نه‌ك له‌ پێناوی‌ چاكسازی‌ و گۆڕێنی‌ سیسته‌می‌ حوكمڕانی‌ . نازانن ئه‌م پۆستانه‌ی‌ وه‌ریان گرتوه‌  بۆته‌ مه‌رگی‌ بزوتنه‌وه‌ی‌ گۆڕان .   ئه‌ی‌ باشه‌ له‌ سه‌ره‌تاوه‌ بانگه‌شه‌ی‌ ئه‌وه‌یان نه‌ده‌كرد  ئه‌گه‌ر له‌ 6 مانگی‌ یه‌كه‌مدا  هیچ چاكسازیه‌ك نه‌كرا ، ئاماده‌ن له‌ حكومه‌ت بكشێنه‌وه‌ ؟. ئه‌وه‌تا بۆ سالێك ده‌ڕوات و موچه‌ش هه‌ر نه‌ماو  ئه‌وان تازه‌ ده‌ستیان له‌ حكومه‌ت گیر كردوه‌ نه‌كا له‌ حكومه‌ت بكه‌ونه‌ خواره‌وه‌. سه‌ركرده‌كانی‌ گۆڕانیش  به‌رده‌وام لێدوان ده‌ده‌ن و ده‌ڵێن : ئێمه‌ سورین له‌سه‌ر به‌ده‌ست هێنانی‌ ئامانجه‌كانمان . دیاره‌  ئه‌وان ئامانجه‌كان  به‌ وه‌گرتنی‌ پۆست ده‌زانن . وه‌رگرتنی‌ پۆست له‌ لایه‌ن گۆڕانه‌وه‌  له‌ناو حكومه‌تی‌ هه‌رێم ، رێك وه‌كو وه‌رگرتنی‌ پۆست وایه‌  له‌ناو حكومه‌تی‌ به‌غدا .  سه‌یركه‌ن ئێمه‌ له‌ به‌غدا سه‌رۆكی‌ كۆمار و پۆستی‌ وه‌زاره‌تی‌ سیادی‌ و  جێگر وه‌زیر و جێگری‌ سه‌رۆكی‌ په‌ڕله‌مان و ده‌یان ئه‌ندامی‌ په‌ڕله‌مانمان هه‌یه‌ و به‌ به‌رچاوی‌ هه‌موو ئه‌مانه‌وه‌  هاولاَتیانی‌ كورد له‌ كه‌ركوك له‌ زێدی‌ باوكو باپیرانیان  ده‌رده‌كرێن . له‌م كاته‌شدا  حكومه‌تی‌ كوردی‌ داوای‌ پۆست له‌ به‌غدا ده‌كات و وه‌كو سواڵ كه‌ریش بۆ پاره‌ ده‌پاڕێنه‌وه‌ . كه‌واته‌ كورد له‌ ماڵی‌ خۆی‌ بێت یان بێگانه‌ ده‌بێ هه‌ر ڕۆڵی‌ سواڵكه‌ر ببێنێت  ، نه‌ك خاوه‌ن ماڵ .   ئه‌گه‌ر گۆڕان  له‌سه‌ر ڕێگای‌ ڕاست بوایه‌ و پابه‌ند بویایه‌  به‌و ئامانج و پره‌نسیپانه‌ی‌  له‌پێناویدا دروست ببو ، له‌بری‌ ئه‌وه‌ی‌ ئیستا به‌شدار بوایه‌ له‌ حكومه‌تدا ، ده‌بوو له‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ حكومه‌ت  بوایه‌و پشتیوانی‌  خۆپیشانده‌ران بوایه‌ ، نه‌ك جه‌ماوه‌ر بێ ئومێد بكه‌ن و  حیزبایه‌تی‌ سوك بكه‌ن و كار بگاته‌ ئه‌وه‌ی‌ سه‌رانی‌ پارتی‌   تانه‌ له‌ گۆڕان بده‌ن و بڵێن :   گۆڕا دوای‌ كاك نه‌وشیروان عاقَڵ  بوه‌ و سه‌رانی‌ گۆڕان له‌به‌ر چاوچنۆكی‌ و به‌رژه‌وه‌ندی‌  خۆیان كاك نه‌وشیروانیشیان له‌كه‌ دار كرد . حه‌یای‌ حه‌یاتان برد چونكه‌ ئه‌گه‌ر مانای‌ حه‌یاتان بزانیایه‌ ده‌بوو به‌و قسه‌یه‌ بمرن و هه‌ڵوێستان هه‌بێت  .   ماوه‌ته‌وه‌ ئه‌وه‌ی‌ بڵێم : پێشتریش  له‌ نوسێنێكمدا به‌ درێژی‌  ئه‌وه‌م ڕون كردبۆوه‌  ئایا دروستبونی‌  بزوتنه‌وه‌ی‌ گۆڕان به‌رنامه‌ بوو یان كاردانه‌وه‌ بوو ؟.  ئه‌و كاتیش من بڕوام وابو كه‌ به‌رنامه‌ نه‌بوه‌و ته‌نها كاردانه‌وه‌ بوو .  به‌لاَم زه‌مینه‌ی‌ دروستبونی‌  له‌و كاته‌دا زۆر له‌بار بوو ، بۆیه‌ ئاوا به‌ زویی گه‌شه‌ی‌ كرد . له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌گه‌ر سه‌رانی‌ ئێستای‌ بزوتنه‌وه‌ی‌ گۆڕان دوای‌ وه‌فاتی‌ كاك نه‌وشیروان ، ئاوا خۆپه‌رست نه‌بونایه‌و له‌ پێناوی‌ وه‌رگرتنی‌ پله‌و پایه‌و به‌رژه‌ه‌ندی‌ تایبه‌تیدا ته‌سلیم به‌ پارتی‌ نه‌بونایه‌و گوێیان بۆ گۆڕان خوازانی‌ خۆیان بگرتبایه‌ ، بایی ئه‌وه‌ خه‌ڵكی‌ دڵسۆز هه‌بوو كه‌پشتیوانی‌ له‌ بزوتنه‌وه‌ی‌ گۆڕان بكه‌ن و گۆڕان نه‌گاته‌ ئه‌م ئاسته‌ی‌ ئیستا .   زۆر به‌داخه‌وه‌  دواجار گۆران حیزبایه‌تی‌ و په‌ڕله‌مان و حكومه‌تیشی‌ سوك كرد . جه‌ماوه‌ر و ئۆپۆزسیۆنیشی‌ بێ ئومێد كرد .    له‌ پراكتیكدا شتێك نه‌ماوه‌  به‌ناوی‌ ئه‌و ئامانجانه‌ی‌ له‌ سه‌ره‌تاوه‌  بزوتنه‌وه‌ی‌ گۆڕانی‌  له‌پێناودا دروست بوو .  كاتێك سه‌رانی‌ پارتی‌ ده‌ڵێن بزوتنه‌وه‌ی‌ گۆڕان  دوای‌ كاك نه‌وشیروان عاقَڵ بوه‌ ، مانای‌ وایه‌ ئه‌وان  گوڵی‌ خۆیان له‌ گۆڕان كردوه‌  و ئێستا براوه‌ن . بۆیه‌ به‌ لایانه‌وه‌ گرنگ نییه‌ چه‌ن پۆستێكی‌ بێ بایه‌خ له‌م قۆناغه‌دا به‌ گۆڕان بده‌ن ، چونكه‌ ئه‌وان خۆیان باش ده‌زانن  گۆڕان به‌و پۆستانه‌  به‌ هێز نابێت و مه‌رگی‌  گوڕان نزیك ده‌كاته‌وه‌ .  به‌ كرده‌وه‌ ده‌ركه‌وتوه‌ هه‌ر هێزێك له‌پارتی‌ نزیك ببیته‌وه‌ ، دوایی به‌ره‌و له‌ناو چون ده‌چێت .  

رزگار شێخ حه‌سه‌ن  بیگومان بوونی سه‌رۆك بۆ هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌ك بابه‌تێكی گرنگه‌ ، به‌تایبه‌ت بۆ ئه‌و نه‌ته‌وانه‌ی له‌ قۆناغی رزگاریدان و هێشتا به‌ ته‌واوی رزگاریان نه‌بوه‌ ، كورد له‌وه‌ته‌ی هه‌یه‌ سه‌رۆكی حزبی هه‌بوه‌ بێ ئه‌وه‌ی سه‌رۆكێكی نه‌ته‌وه‌یی یان نیشتیمانی هه‌بی كه‌ بۆ هه‌موان بیت ،  زۆرجار لێره‌وه‌ له‌وی باس له‌وه‌ ئه‌كرێت مه‌سعود بارزانی سه‌رۆكیكی نیشتیمانییه‌ ، به‌ڵام ئایا ره‌فتاره‌كانی ئه‌م پیاوه‌ نیشتیمانییه‌ یان حزبی ؟ نه‌ته‌وه‌كه‌ی ئه‌وی یان حزبه‌كه‌ی؟ وه‌ك لای هه‌موان ئاشكرایه‌ دوای تێپه‌ربوونی  29 ساڵ به‌سه‌ر حوكمرانی ناوخۆیی كورد و كۆتایهاتنی خه‌باتی شاخ ، هه‌موو شت گۆراوه‌، هۆشیاری سیاسی خه‌ڵك و هه‌ڵسه‌نگاندنیان بۆ روداوه‌كان و كه‌سایه‌تیه‌كان گۆراوه‌ ، كه‌س به‌ دروشمی قه‌به‌ و وتاری حه‌ماسی بێكردار باوه‌ر ناكات،  ئایا  تۆ بیرت له‌وه‌ كردۆته‌وه‌ ته‌مه‌نت حه‌فتا ساڵ تێده‌په‌رێنیت و وه‌ك یاسای ژیان مرۆڤ به‌ره‌و كۆتایی ئه‌روات و پێویست له‌ناو مێژوودا به‌ نه‌مری بمێنتێته‌وه‌ ،  ئایا تۆ چیتكردوه‌ بۆ ئه‌وه‌ی وه‌ك سه‌ركرده‌یه‌كی نه‌ته‌وه‌یی  ناوت بمینیته‌وه‌ ،  تۆ ئه‌زانی كرداره‌كانی  تۆ به‌ بچووكردنه‌وه‌ی تۆ كۆتایی هاتوه‌ ، با نموونه‌ت بۆ بهێنمه‌وه‌ ، كاتێك خۆپیشاندانه‌كان بۆ نه‌بوونی مووچه‌ و قوتی ژیان  ده‌ستپیپێكرد تۆ ئه‌بوو لایه‌نگری ده‌نگی ره‌وای مامۆستایان بویتایه‌ به‌ڵام پێتوتن  هه‌ڵده‌په‌رن ، چ ده‌كه‌ن بكه‌ن حسابتان بۆ ناكرێت؟ كاتێكیش مامۆستایه‌كیش به‌رشه‌ق درا تۆ ده‌نگت لیوه‌ نه‌هات ، به‌ڵام به‌ حه‌ماسه‌ته‌وه‌ پێشوازیت له‌ كادرێكی تێهه‌ڵدراوی خۆت كرد، ئه‌مه‌ ئه‌وپه‌ری ئیهانه‌بوو به‌ كه‌رامه‌تی مامۆستا و خۆپیشانده‌ر ، ئه‌وه‌شی نیشاندا تۆ ته‌نها سه‌رۆكی ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌ وه‌ڵائی موتڵه‌قیان بۆ تۆ هه‌یه‌ ، تۆ سه‌رۆكیك نیت كه‌ به‌رگری له‌ ماف و عه‌داله‌ت بكه‌یت       به‌رێز بارزانی ،  با سه‌رنجت بۆ خاڵێكی تر رابكێشم ، كاتێك نه‌وشیروان مسته‌فا مرد تۆ سه‌رۆكی هه‌رێم بووی به‌لام نه‌ك سێ رۆژ ماته‌مینیت رانه‌گه‌یاندبه‌ڵكو پرسه‌یه‌كیشت نه‌نارد ، بۆ مردنی قادریحاجی عه‌لیش هه‌رواتكرد ، ئه‌مه‌له‌ كاتێكدا نه‌وشیروان مسته‌فا ره‌مزێكی گه‌وره‌ی شۆرشی كوردبوو ، سه‌ركرده‌یه‌كی خۆی به‌ سه‌ركرده‌ی نیشتمانی بزانیت  كاری واناكات ، باسی ئه‌وه‌ش ناكه‌م ئه‌و وڵاته‌ نوقمی گه‌نده‌ڵی بوه‌ ،  سه‌ربه‌خۆیی ئابووری وڵاتی خسته‌ سه‌ر ساجی عه‌لی، ملیاره‌ها دۆلار دزرا و بیست و نۆ ساڵه‌ كوردستانگه‌نده‌ڵ تیا به‌رهه‌مدێت تۆ یه‌كجار یه‌ك گه‌نده‌ڵت نه‌دا به‌دادگا، قوتابخانه‌ و دام و ده‌زگا په‌روه‌رده‌ییه‌كان به‌ جۆرێك خراپن كه‌ له‌ مێژووی كوردا دۆخی وا خراپیان به‌ خۆیتنه‌وه‌ نه‌دیوه‌ ، هه‌موو ئه‌مانه‌ تۆ ئه‌كات به‌ یه‌كێك له‌ سه‌ركرده‌ ته‌قلیدیه‌كانی رۆهه‌لاتی ناوه‌راست كه‌ ته‌نها ئامانجی ده‌سه‌ڵاتی خۆی و بنه‌ماڵه‌كه‌یه‌تی  به‌رێز بارزانی ئه‌گه‌ر ئه‌ته‌وی ببیت به‌ سه‌رۆكیك نیشتیمانی  به‌ناوبانگیكی باشه‌وه‌ بچیته‌ ناو مێژوو، من ئه‌م پێشنیارانه‌ی خواره‌وه‌ت  ئاراسته‌ ده‌كه‌م... یه‌كه‌م : واز له‌ سه‌رۆكایه‌تی پارتی بێنه‌ و وه‌ك سه‌ركرده‌یه‌كی نیشتیمانی ره‌فتار بكه‌ كه‌ به‌یك چاو سه‌یری هه‌موو چاوڵاتیان بكه‌یت و خه‌مت خه‌می هه‌موان بیت نه‌ك لایه‌نگرانی حزبه‌كه‌ت دووه‌م : گه‌نده‌ڵی كۆتایی پێبینه‌ و له‌ پێش هه‌موو كه‌س له‌ كه‌سه‌ نزیكه‌كانی خۆته‌وه‌ ده‌ست پێبكه‌ ، كاتیك تو له‌ كه‌سه‌ نزیكه‌كانی حزب و بنه‌ماڵه‌ی خۆته‌وه‌ ده‌ست پێ ئه‌كه‌ی ئیتر كه‌س بۆی نابیت گله‌یی بكات   سێیه‌م : له‌هه‌وڵی كردنه‌وه‌ی ده‌زگای نیشتمانی به‌ بۆ دراساتی فكری و پێشخستنی تواناكانی گه‌نجان واتا باباشترین زانكۆكانی كوردستان , هه‌رزانترینیان هی به‌ڕێزت بێت كه‌ ناوه‌ندێكی ئه‌كادیمی گرنگ بێت بۆ نه‌وه‌كانمان  چواره‌م : شكۆی مامۆستاو خوێندن گرنگترینی كاره‌كانت بێت دڵنیابه‌ تاكه‌ ده‌رچه‌ی ڕزگاری نیشتمانیمانه‌ كه‌ بتوانین نیشتمانێكی پێشكه‌وت و دروستبكه‌ین به‌ڕێگه‌ی پێشكه‌وتنه‌ په‌روه‌رده‌ییه‌كان دێته‌ دی  پێنجه‌م : ده‌سپێشكه‌ری بكه‌ بۆ دروستكردنی سوپایه‌كی نیشتیمانی ، چیتر با پێشمه‌رگه‌ وه‌ك میلیشیا نه‌مینێته‌وه‌ شه‌شه‌م : ڕازیكردنی تورك و فارس گه‌وره‌ت ناكات بیرت نایه‌ت ئه‌وه‌ی ئۆردۆغان له‌ ڕیفراندۆم پێ كردیت ده‌وڵه‌تی عێراق پێ نه‌كردی سوكایه‌تی به‌ بنه‌ماڵه‌و كوردایه‌تی و شه‌ره‌فی نیشتمانیت كرد , وه‌ك خێوه‌ت نشینێك نیشانی دایت كه‌خاوه‌نی هیچ نیت به‌ بێ كاڵا توركیه‌كان ؟  داواكارم به‌ڕێز مسعود به‌رزانی خوێنه‌ری نوسینه‌كه‌م بیت تا تێبگه‌م ئه‌م نیشتمانه‌ ئێشتا لێی چاوه‌ڕوان ده‌كرێت ئاینده‌یه‌كی ڕون و باش ڕوی تێبكات ...  

جەعفەر عەلی    ئەوەی کەمێک چاودێری دۆخی گفتوگۆکانی نێوان ھەولێر و بەغدای کردبێت، ئەوەی بۆ روونە، کە نە تەنیا لایەنەکانی گفتوگۆ، بەڵکو لە دەرەوەی ئەوانیشدا ھەمیشە ژمارەیەک دەروێشی بێ روئیا، قارەمانی ناو خەیاڵی خۆیان بۆ گەیشتن بە رێکەوتن و دەستەبەرکردنی شایستە داراییەکانی ھەرێم ھەبووە.     پارتییەکان قارەمانی خۆیان، یەکێتییەکان ھی خۆیان، ھەندێکیش سەرۆک کۆماریان وەک قارەمانی خەمەکانی ئێمە لە دۆسیەی گفتوگۆی نێوان ھەرێم و بەغدادا، وێنا دەکرد.     خەیاڵی دەروێشەکانی حیزب و بنەماڵە و ھەندێ لە فیگەرە سیاسییەکان، ھێندە ئاڵۆز و شێواوە، لە نێو وێنەیەکی تەواو رووندا، ھێشتا ناتوانن دیمەنی سیناریۆکانی گفتوگۆ وەک خۆی ببینن و خەریکی کێشانی وێنەی قارەمانێکی فریادڕەسن بۆی، بەڵام قارەمانێکی ساختە.     بۆ یەکێک ئەگەر لە پەیوەندییەکانی نێوان ھەولێر و بەغدا رابمێنێ، قورس نییە لەوە تێبگات، کە کۆدی کردنەوەی گرێ کوێرەی ئەم پەیوەندییانە لە کوردستان بە پلەی یەکەم لە ژێر دەستی پارتی دیموکراتی کوردستاندایە. ئەوەی لە کوردستان بڕیار لە رێکەوتن، یان رێکنەکەوتن دەدات پارتییە، بە ئەگەری زۆریش پارتی لە رێی گرێبەستی پەنجا ساڵەی نەوت و پەیوەندی ھەواڵگری و بازرگانی ژێر بە ژێر و گوماناوییەوە وابەستەی تورکیایە و چاوەڕوانی ئۆکەی ئانکەرە و ئاکپارتییە. ئیدی دوای ئەوە قسەکردن لەبارەی دروستکردنی قارەمانی وەھمی لە خەیاڵی دەروێشیدا جگە لە ئەپدەیتکردنەوەی خولانەوە لە نێو ئەڵقەی زیکری فڕین بەرەو باوەشی قارەمان، شتێکی دیکە نییە.     قەڵەم بە دەستانی نغرۆ لە وەھمی قارەمان، ھەوادارانی بێ روئیای ونبوو لە ئەویدیکەدا، شەیدایانی گەڕان بە دوای دۆزینەوەی فریادڕەسی ساختە، بۆ ھەر رووداوێک، بۆ ھەر پێشھات و گفتوگۆیەک، بۆ ھەر جوڵەیەکی سیاسی و مەدەنی، قارەمانی ساختە و فریادڕەسی وەھمی خۆیان دەخەنە بازاڕەوە، بەڵام ھەرگیز پێمانناڵێن قارەمانی شکست کێیە.     ئەوان قارەمانێکیان ھەیە ئازا، ھەمیشە یەکەم، بەردەوام سەرکەوتوو، قارەمانێک عەقڵی رەقی عروبە و فاشیزمی دینی و نەتەوەیی لە بەغدا، بۆ رێکەوتن لەگەڵ ھەولێر، وەک لۆکە نەرم کردووە.     ئەوان بۆ ھەموو شتێک قارەمانی خۆیان ھەیە، خەیاڵی ئەوان، خەیاڵێکی گیرخواردووی بچوک و وەھمییە، بەیانیان لە خەیاڵی رووت رزگاری بکە، ئێواران لە دیوەخانی وەھم دانیشتووە، ئەمجۆرە لە خەیاڵ، ئەم فۆرمە لە وەھم، چەندیش لە ناو دەزگای زانستی و ئەکادیمیدا بن، ناتوانن نە زانستی و نە ئەکادیمی بن. بڕوانامە ھێزی ئەوەی نییە خەیاڵ و وەھمی ئامادەی نێو مێشک و فیکری ئەوان، بۆ بینینی فیگەرەکان وەک چۆن ھەن، دەستکاری بکات. بڕوانامە بۆ ئەم پۆلە لە خوێندەوارە، تەنیا شتێکی بۆی زیاد کردبێتن، موتوربەکردنی خەیاڵ و وەھمە بە زانست، بەڵام زانست چۆتە خزمەتی وەھم و خەیاڵەوە، نەک بە پێچەوانەوە. زانست لێرەدا وەزیفەی سەرەکی لێسەندراوەتەوە، بەتاڵکراوەتەوە لە حەقیقەتی خۆی، وەزیفەی شەڕی وەھم و پاککردنەوەی سەری پڕ لە وەھم، بەڵکو کراوەتە چەکێک لە بری وەھم، شەڕی زانست و بێڕێزیکردن بە زانست خۆی پێدەکرێت. ئەو سەرانەی وەھم رێنوێنیان دەکات، پاکێجی ئامادەی گشت دەردەکان و ھەتوانی ساڕێژی کۆی برینەکان لە ھێزی قارەمانی خەیاڵی نێو خەیاڵی خۆیاندا دەبیننەوە.     رۆژگارێک مرید و سۆفی و دەروێشەکانی تەریقەت، ھێندە لە بوونی شێخدا ون دەبوون، توانای گۆکردنیشیان لە دەستدەدا، ئێستاش لە رۆژگاری زانست و عەقڵدا، گروپێک لە خەڵکی حیزبی و خوێندەوار، کە ونبوونیان لە قارەمانی وەھمی نێو خەیاڵی تایبەتی خۆیان، خەریکە بەرچاویان تاریک و ھێزی بینینی چەند مەتر دوور لە دەوروبەری خۆیان لە دەست دەدەن، بە ھەمانشێوەی مریدانی ونبوو لە بوونی شێخدا، سەریان کاس و عەقڵیان سڕ بووە. ئەگەر مرید و دەروێشان، شێخ وەک خودایەکی بچکۆڵە لەسەر زەوی دەبینن، ئەوە دەروێشانی حیزب و ھەندێ خوێندەوار، خەریکە کۆمەڵێک سیاسی و فیگەری بێ مۆڕاڵی سیاسیمان وەک خودایەکی بچکۆڵە بۆ پێناسە دەکەنەوە.     ئەگەر لەم دوا گفتوگۆیەی نێوان ھەولێر و بەغدا، بەگوێرەی ھەندێ قەڵەمی بچوک، قارەمانەکانی خەمی گشتی و بەرژەوەندی گشتی، سەنگەری پێشەوەی شەڕی دەستەویەخەیان گرتبوو، ھەر رۆژە و لە ژێر تایتڵ و ھەواڵ و چەند رستەیەکی داڕزیو و چەندبارەدا، قارەمانی شکستخواردووی خەیاڵی خۆیان لێدەکردین بە پەیامبەری ھەژاران و موچەخۆران، ئەی کاتێک کۆی پرۆسەکە شکست دەخوات، قارەمانەکان و  فریادڕەسەکان دەچنەوە ژێر کام تایتڵ و لە کوێن.     وەکچۆن قارەمانی رووداوەکان پێناسە دەکەین، لەوەش گرنگتر ئەوەیە دوای شکست و نسکۆکان، دوای بەچۆکداھاتن و وێرانکردن، دوای شکاندنی شکۆ و ئیرادەی نەتەوەیەک، دوای چەمانەوە و موفلیس بوون، دوای ھەڵتەکاندن و بە تاڵان بردنی سامانی سەر زەوی و ژێر زەوی لەسەر دەستی ئەندازیارانی ماڵوێرانی و تاڵانی، جارێکی دی جورئەتی فیکری و ئەکادیمی پێناسەکردنەوەمان ھەبێت و قارەمانانی شکست بناسێنین.     ئێستا رێک ئەو کاتەیە، پێویستە ئەو قەڵەمە نەرم و شلانەی سەریان پڕ لە عەشق و خەیاڵی قارەمانی گفتوگۆی نێوان ھەولێر و بەغدا بوو، چاوەڕوان بوون بەغدا بڕێک نەرمی بنوێنێ و ئەوان وەک دەستکەوت بیخەنە گیرفانی قارەمانەکەیانەوە (کە دەستکەوت نییە)، بە زمانە سادەکەی خۆیان و لە ژێر ناونیشانە وەھمی و خەیاڵییەکانی خۆیاندا، بە قەڵەمێکی دی، ئاوازی شکستی ئەو فیگەرە قارەمان و ئەفسوناوییانەمان بۆ بنوسنەوە، کە گۆرانی سەرکەوتنیان بە باڵادا دەچڕین.