.gif)
ئومێد قەرەداغی راپۆرته‌كه‌ی دیلۆت سه‌باره‌ت به داهاتی نه‌وتی هه‌رێم ، له راستیدا نه‌ك هێمای شكستێكی قووڵی سیاسه‌تی سه‌ربه‌خۆیی ئابووری و فرۆشتنی نه‌وته ، به‌ڵكو به‌ڵگه‌ی هێمای قه‌یرانێكی جدییه له توانای ئیداره‌دان و حوكمرانیدا ، له هیچ ئه‌زموونێكی دنیادا نه‌بوه حوكمرانیه‌ك تێچووی فرۆشتنی نه‌وتی زیاتر بێت له داهاتی نه‌وت ، هیچ گرێبه‌ستێك نه‌كراوه داهات و به‌رژه‌وه‌ندی لایه‌نی خاوه‌ن نه‌وت كه‌متر بیت له كۆمپانیاكانی به‌رهه‌مهێنانی و گواستنه‌وه‌ی نه‌وت، پرۆژه‌یه‌كی له‌مشێوه‌یه فه‌شه‌لێكی قورسی سیاسه‌ت و به‌رێوه‌بردنی هه‌رێمه له‌سه‌ر ده‌ستی قوتبه‌كانی پارتی و ئه‌ندازیارانی سیاسه‌تی سه‌ربه‌خۆی ئابووری ، ئاكامه‌كه‌شی قه‌رزاربوونی هه‌رێمی كوردستانه به قه‌رزێكی زیاتر له 24 ملیاردۆلاری ، خراپبوونی بژێوی فه‌رمانبه‌ران به‌جۆرێك حكومه‌ت كه‌متر له 30% مووچه‌ی فه‌رمانبه‌ران ئه‌دات ، جگه له هه‌موو ئه‌مانه بنه‌ماكانی بوژانه‌وه‌ی ئابووری هه‌رێم و ژێرخانی كوردستان به ته‌واوی وێران بوه ، به بێ هیچ گومانێك له مێژووی سه‌د ساڵه‌ی ناسیۆنالیستی كوردیدا ، كورد داروخانی ئابووری وا مه‌ترسیداری به خۆوه نه‌بینیوه ، هه‌رگیز قه‌رزی ده‌یان ملیاردۆلاری به‌سه‌ره‌وه كه‌ڵه‌كه نه‌بوه ، هه‌رگیز به‌م راده‌یه بونیادی ئابووری و ژێرخانی وێران نه‌بوه ، هیچ كاتێكیش ئاستی هه‌ژاری و نادادی هێنده‌ی ئێستا هه‌ڵنه‌كشاوه ،له كه‌م ئه‌زموونی دنیاشدا بوه حكومه‌ت به سه‌د شێوه خۆی له پێدانی مووچه بدزێته‌وه و به سه‌د شێوه‌ی تر باج و سه‌رانه له‌سه‌ر خه‌ڵك زیاد بكات له كاتێك به‌رمیلێك نه‌وت به 29 دۆلار له بازاردا فرۆشراوه ، به‌ڵام ته‌نها 7 دۆلار هاتۆته خه‌زێنه‌ی حكومه‌ته‌وه ، له كاتێكدا حكومه‌ت له سێ مانگی دوه‌می ساڵی 2020 له‌سه‌ر فرۆشتنی نه‌وت 76 ملیۆن دۆلار قه‌رزار بوه ، مانگه‌كانی دیكه‌ش ئاستێكی هه‌ره نزمی داهات ، بۆ پركردنه‌وه‌ی ئه‌م فه‌شه‌له قورسه ، له‌لایه‌ك باجی چه‌ندین قاتی به‌سه‌ر هاوڵاتیاندا سه‌پاندوه ، له‌لایه‌كی دیكه ئاستی خزمه‌تگوزارییه گشتیه‌كانی هێناوه‌ته نزمترین ئاست ، یان وه‌ك مایكل رۆبن ئه‌ڵێت ، كوردستان باجه‌كه‌ی وه‌ك ئه‌وروپایه و خزمه‌تگوزارییه‌كه‌ی وه‌ك وڵاتێكی هه‌ژاری ئه‌فریقایه ، باج و ره‌سمه‌كان له بواری عه‌قاراته‌وه بیگره بۆ بواری هات و چۆ و ریگاكانی دیكه‌ی سه‌پاندنی باج ، بارقورسییه‌كی كه‌م وێنه‌ی دروستكردوه ، به‌رانبه‌ر به‌مه حكومه‌ت ئاستی خزمه‌تگوزارییه‌كی هێناوه‌ته نزمیترین ئاست ، موچه‌ی كردوه به په‌نجا رۆژ و به لێبرینه‌وه ، ئه‌مه‌یه شكشت
.gif)
ئاسۆ حاجی گوتاری میدیایی ئێران و میدیا وابەستەکانی لە دوای سەردانەکەی وەزیری بەرگری تورکیا بۆ بەغدا و دواتر بۆ هەولێر،هەروەها دەست بەکاربوونی ئیدارەی نوێی ئەمریکا،بە وروژان و هەڵچوونێکی زۆرەوە سەرۆک مەسعود بارزانیان بە ئامانج گرتووە و لە رێگای فیلمێکی ئەنیمەیشن هەوڵی لێدان لە کەسایەتی بارزانی و قەوارەی دەستووری هەرێمی کوردستان و هێزی پێشمەرگە دەدەن،لە بەرامبەریشدا هەوڵی هۆنینەوەی چیڕۆکێکی پاڵەوانسازی دەدەن بۆ کەسایەتیەک کە ساڵێک زیاترە ئەمریکا لەناو جەرگەی بەغدا کوشتی و ئێرانیش ناوێرێ تۆڵەی بکاتەوە. بە بۆچوونی من ئەو هێرشانە دوو هۆکاریان لە پشتەوەیە: یەکەمیان، ئێران دەزانێ وەزیری بەرگری تورکیا چی بە بەرپرسانی بەغدا گوتوە،ئێستا تێگەیشتووە عەبادی چی کردووە و چۆن بە رێکەوتنی سەربازی دەستی تورکیای لە ناو سنووری خاکی عێڕاق ئاوەلا کردووە و ئەو مافەی بە تورکیا داوە کە هەر شوێنێک پەکەکەی لێ بێت دەتوانێ هێرشی بکاتە سەر، تەنها لە بەرامبەر ئەوەدا تورکیا دژایەتی ریفراندۆمی سەربەخۆیی کوردستان بکات.وەزیری بەرگری تورکیا بۆ کاراکردنی ئەو رێکەوتنە لە بەغدا بوو. دووەمیان،ئێران لەوە تێدەگات و باش دەزانێت کە ئیدارەی نوێی ئەمریکا ئەگەر بشگەڕێتەوە بۆ رێکەوتنی ئۆتۆمی ئەوە لە بەرامبەردا پاشەکشێ بە ئێران دەکات بۆ ناو سنوورەکانی خۆی بە تایبەتی لە عێڕاقدا، ئەگەری بەهێز ئەوەیە ئەو ئیدارەیە کار لەسەر بەهێزکردنەوەی پێگەی کورد و سوونە بکاتەوە،چونکە تاکە کارت و بەهێزترینیانە بۆ سنووردانان بۆ تەشەنەکردنی زیاتری ئێران لە عێڕاقدا،ئێران دەیەوێ لەوەشیاندا هەنگاوێک بەپێش ئەمریکا بکەوێ،بۆیە رێگەنادا رێکەوتنی شنگال جێبەجێ بکرێ، رێگەش نادا پێشمەرگە بگەڕێتەوە کەرکوک، هەروەها رێگەنادا هەولێر و بەغداش رێکبکەون،بۆ ئەوەی هەولێر جارێکی دیکە بەهێزەوە نەبێتەوە ناوەندێکی کاریگەری بڕیاردان. لە عێڕاق تەنها هەولێر و دهۆک ماون لە دەرەوەی سنووری قەڵەمڕەوی ئێران بن، ئەوەش لە بارزانی دەبینێتەوە بۆیە ئەویان بە ئامانج گرتووە و هێرشی دەکەنە سەر.
.gif)
عه‌داله‌ت عه‌بدوڵڵا زه‌حمه‌ته كه پارتی به‌لایه‌وه گرنگ بێ كه ناڕه‌زایی خه‌ڵك له‌به‌رامبه‌ر قه‌یرانه‌كاندا، چییه. ئه‌م هێزه، هه‌ست به‌فشاری جه‌ماوه‌ری ناكات و له‌م بابه‌ته‌دا خۆی یه‌كلاكردۆته‌وه، ئه‌و بڕیاریداوه ڕێگه به خۆپیشاندان نه‌دات، ئه‌وه‌شی كه بیر له ناڕه‌زایی بكاته‌وه پێشوه‌خت جڵه‌و و كۆنترۆڵی بكات، له‌و ماوه‌یه‌دا به ئه‌زموون ده‌ركه‌وت كه ته‌نانه‌ت مۆڵه‌تی یاسایی به پارته سیاسییه‌كانیش نادرێت بۆ رێكخستنی گردبوونه‌وه، چ جای رێگه‌دان به هه‌ڵڕشتنی تووڕه‌یی و ناڕه‌زایی خۆڕسكی گروپه مه‌ده‌نی و كۆمه‌ڵایه‌تییه ناڕازییه‌كان!. له‌م رووه‌وه، پارتی، به‌بێ ئه‌وه‌ی ره‌چاوی جیاوازیی فكری و ناچوونیه‌كی كولتوری سیاسی و باری سۆسیۆ-سیاسیی هه‌رێم بكات، چاوه‌ڕوانه كه یه‌كێتی-یش به‌هه‌مان شێوه ره‌فتارو مامه‌ڵه بكات!، ئه‌مه‌ش ئه‌سته‌مه، چونكه پارتیبوون له ره‌فتاری سیاسی و كاردانه‌وه‌دا بۆ زۆنی(سه‌وز) گونجاو نییه، وه‌كچۆن بۆ ده‌ڤه‌ری(زه‌رد)یش ره‌وا نییه‌و مه‌سه‌له‌كه زاده‌ی ترساندنی خه‌ڵكی ناڕازی و گره‌وكردنه له‌سه‌ر كۆنترۆڵكردنی ئه‌منییانه‌ی جموجوڵه‌كان، ئه‌و بۆچوونه‌ش كه ده‌ڵێ خه‌ڵكی هه‌ولێر و دهۆك ناڕه‌زایی نین، راست نییه، چونكه له‌و دوو پارێزگایه‌شدا زیاتر له نیو ملیۆن فه‌رمانبه‌ر هه‌ن كه هه‌مان دۆخی دانیشتوانی تری هه‌رێم ده‌ژین و ئازارو مه‌ینه‌تیی هه‌موو قه‌یرانه‌كانیان له‌گه‌ڵدا ده‌چێژن. چاره‌سه‌ر بۆ ئه‌و هه‌لومه‌رجه ئه‌وه‌یه كه، حكومه‌تی هه‌رێم، له‌كۆتاییدا، له‌گه‌ڵ به‌غدادا رێك بكه‌وێت، كێشه‌كه‌ش ئه‌وه‌یه كه بڕیاربه‌ده‌ستانی هه‌رێم، هه‌تا ئێستا به‌شێوه‌یه‌كی نا واقعی سیاسه‌ت ده‌كه‌ن و ئه‌م چاره‌سه‌ره‌یان به‌و جۆره ده‌وێت كه دڵخوازی خۆیانه نه‌ك به‌و فۆرمه‌ی كه هه‌رێم و دانیشتوانه‌كه‌ی پێویستییان پێیه‌تی، له‌م بابه‌ته‌شدا جیاوازیی له‌نێوان پارتی و یه‌كێتیدا هه‌یه، به‌ڵام بۆ شاردنه‌وه‌ی جیاوازییه‌كه، پارتی، زیره‌كانه!، هه‌موو جارێك كاراكته‌ره یه‌كێتییه‌كانی ناو حكومه‌ت ده‌كاته واجیهه بۆ گه‌مه‌ی كات كوشتن و خۆ دزینه‌وه له رێككه‌وتن. له‌م گه‌مه‌یه‌دا، به‌هۆی دابه‌شبوونه ناوخۆییه‌كانی یه‌كێتییه‌وه، هه‌موو جارێك، پارتی گره‌وی خۆی ده‌باته‌وه، شه‌ڕو ده‌مه‌قاڵێش ده‌خاته ناو ماڵی ركابه‌ره‌كه‌یه‌وه‌و دابه‌شبوونه‌كانی زه‌قتر ده‌كاته‌وه!، به‌تایبه‌تی كه زۆربه‌ی سه‌ركردایه‌تیی نوێی یه‌كێتی له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دان كه دۆسییه‌ی نه‌وت، سه‌رله‌به‌ر، راده‌ستی به‌غدا بكرێته‌وه، به‌تایبه‌تی دوای ئه‌وه‌ی به ئه‌زموون ده‌ركه‌وتووه كه حكومه‌تی هه‌رێم خۆی، كه باڵاده‌ستی ره‌های ناوی ته‌نها پارتی دیموكراته، قه‌یرانه‌كانی پێ چاره‌سه‌ر ناكرێت. ئه‌م تێزه نوێیه‌ی یه‌كێتی كه له دواهه‌مین كۆبوونه‌وه‌ی سه‌ركردایه‌تیی ئه‌م حزبه‌دا ئاماژه‌ی بۆ كراوه، تێزێكی واقعییانه‌یه، به‌رزكردنه‌وه‌ی دروشمی ناسیۆنالیستییش له ئاستیدا بێ سووده، چونكه هه‌ر خۆی په‌رۆشییه‌كی نه‌ته‌وه‌ییه‌و جۆرێكه له فشاری ناوخۆیی بۆ ئینقازكردنی دۆخی قه‌یراناوی هه‌رێم. ئاشكراشه ئه‌وه‌ی هه‌رێم ده‌پارێزێت وه‌ك قه‌واره‌و ده‌سه‌ڵات چاره‌سه‌ركردنی قه‌یرانه‌كانێتی، نه‌ك بازرگانیكردن به سامانه سروشتییه‌كه‌یه‌وه!، به‌ناوی چییشه‌وه؟(كوردایه‌تی)یه‌كی ڕووكه‌شانه‌و دواكه‌وتوو كه تا ئێستا هیچ چاره‌سه‌رێكی بنه‌ڕه‌تیی بۆ قه‌یرانه‌كان پێ نییه ئه‌مه له‌كاتێكدا به‌های كوردایه‌تیكردن، له بنه‌ڕه‌تدا، له‌وه‌دایه كه ئینسانی كورد سه‌رفراز و بێ مه‌ینه‌تی و ئازار بژی. به مانایه‌كی روونتر، ئه‌مڕۆ ناڕه‌زاییه‌كانی خه‌ڵكی هه‌رێم به‌ته‌واوی یه‌كێتییان خستۆته ژێر فشاره‌وه، هه‌موو جارێكیش ئه‌و ناڕه‌زاییانه گڕ به‌رده‌ده‌نه ناوچه‌كانی ژێر ده‌سه‌ڵاتی ئه‌و حزبه‌و، پارتیش له سنوری خۆیه‌وه چێژ له‌و پێكدادانه ده‌بینێت و ناڕاسته‌وخۆش دنه‌ی میدیاكانی ده‌دا كه دیمه‌نه‌كان گه‌رمتر بكه‌ن و ركابه‌ره‌كه‌شی ناشیرینتر!، بۆیه ته‌عبیركردنی واقعییانه‌ی یه‌كێتی له‌و دۆخه‌و، سیاسه‌تی عه‌قڵانییانه، ته‌نها و ته‌نها ئه‌وه‌یه كه، له جیاتی ئه‌وه‌ی، له ده‌مكوتكردنی خۆپیشانده‌ردا، لاسایی ئه‌وبه‌ر بكاته‌وه! ببێته هێزێكی كراوه‌و به‌رپرس و بوێر، ببێته نوێنه‌رێكی راستگۆی ناڕه‌زایه‌تییه‌كانی خه‌ڵكی هه‌رێم، به‌هه‌موو هێزی خۆیشیه‌وه‌و، به پرۆژه‌و تێزی جیاجیا، فشار بخاته سه‌ر پارتی، چونكه پارتی له حكومه‌تدا، به ئاشكراو به رۆژی نیوه‌ڕۆ، هه‌م جڵه‌وی كردووه، هه‌م به‌گوێی ناكات، هه‌م كردوێتییه واجیهه‌ی سیناریۆكانی خۆی و، هه‌م بۆته سه‌رچاوه‌یه‌كی قوڵكردنه‌وه‌ی ناكۆكییه‌كانیش له‌ناو قیاده‌ی یه‌كێتیدا، دۆخێك كه بێگومان ئه‌گه‌ر هه‌ر هێزێكی تر به‌رامبه‌ر به پارتی بیكردایه، ده‌مێك بوو دابه‌شبوونی ئیداری و سیاسیی له‌هه‌رێمدا رووی ده‌دا، ئه‌مه ئه‌گه‌ر شه‌ڕی تری شومی ناوخۆیی به‌دواوه نه‌بووایه. لایه‌نێكی تری ئیجابیی ئه‌و تێزه‌ی كه ده‌ڵێ: (وه‌ك خۆت پێت ناكرێ، چاره‌سه‌ر راده‌ستی به‌غدا بكه)، له‌وه‌دایه كه كۆتایی به گه‌وره‌ترین دروشمی ناو ناڕه‌زاییه‌تییه جه‌ماوه‌رییه‌كان ده‌هێنێت كه هاوار ده‌كات" بڕوخێ دز، شه‌ریكی دز". زه‌ق و ڕه‌ق ئاشكرایه كه بێده‌نگیی هه‌ر هێزێك كه ئیدیعای كاركردن بكات بۆ چاره‌سه‌ركردنی قه‌یرانه‌كان، ڕێك به‌مانای هاوبه‌شێتییه له دزی. یه‌كێتی كه قبوڵی بكات دۆسییه‌ی نه‌وت راده‌ستی به‌غدا بكرێت، ئه‌وا مانای وایه قبوڵێتی كه له قۆڵی خۆیه‌وه هه‌موو جۆره بازرگانییه‌ك به سامانی سروشتییی هه‌رێم و خه‌ڵكه‌كه‌یه‌وه كۆتایی پێ بێت، پیشاندانی راستگۆیی له‌م تێزه‌دا، نه‌ك هه‌ر ده‌بێته وه‌رچه‌رخانێكی گه‌وره له پێگه‌ی جه‌ماوه‌ریی ئه‌م حزبه‌دا، به‌ڵكو باڵانسی هێزیش له كوردستاندا ده‌گۆڕێت. پێداگرتنی ئه‌م ماوه‌یه‌ی یه‌كێتی له‌سه‌ر راده‌ستكردنه‌وه‌ی مه‌له‌فی نه‌وت به به‌غدا، ئه‌م به‌رژه‌وه‌ندییه حزبییه‌شی تیایه كه به‌رژه‌وه‌ندیه‌كی ره‌واو بابه‌تییه. ئیداره‌ی پرۆفیشناڵییانه‌ی ململانێ و كایه‌ی سیاسه‌ت و حزبایه‌تییش، چییه؟، رێك و ره‌وان ئه‌وه‌یه كه حزب، مه‌بده‌ئییانه، به‌رژه‌وه‌ندیی خۆی لهبهر رۆشنایی به‌رژه‌وه‌ندیی گشتیدا دابڕێژێت ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر بڕێك له ئیمتیازاتی ته‌سكی حزبییش له‌ده‌ست بدات كه زۆرجار ئه‌و ئیمتیازاتانه ته‌نانه‌ت ناچنه گیرفانی حزب خۆیشییه‌وه!، به‌ڵكو ته‌نها له‌به‌رژه‌وه‌ندیی تایبه‌تیی كۆمه‌ڵێك به‌رپرسی بێكه‌ڵك و هه‌لپه‌رستدا ده‌بێت، دواین كۆبوونه‌وه‌ی سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتییش كه به پێی زانیاریی ئێمه به‌هێزترین و راشكاوترین و بوێرانه‌ترین كۆبوونه‌وه بووه له مێژووی ئه‌م حزبه‌دا، دروست و ته‌واو ئه‌م بابه‌ته‌ی ته‌قاندۆته‌وه: ئه‌وه كێیه به‌ناوی حزبه‌وه سه‌دان ملیۆن دۆلار بۆ خۆی ده‌باو له كۆتاییدا حزبه‌كه له‌به‌رده‌م رای گشتیدا ناشیرین و نابووت ده‌كات!، دۆسییه‌ك كه بێگومان ئه‌گه‌ر قیاده‌ی ئه‌م حزبه راست بكات، ئه‌توانێ موعجیزه‌ی سیاسیی بێنێته كایه‌وه، ئه‌گه‌ر لێپرسینه‌وه‌شی نه‌بێ و دێزه به ده‌رخۆنه‌ی بكات، ئه‌وا دره‌نگ و زوو، بێ ئاینده‌و مایه‌پووچ ده‌بێت.
زکری موسا سەرۆك بارزانی لە لاپەڕەی 122ـی كتێبی (بۆ مێژوو..)ـدا دەڵێ: "ئەگەر خۆت نەبی و خۆت پشت بە خۆت و خەڵكی خۆت و تواناكانت نەبەستی، بە نەبوو حیسابی". هەروەها لە لاپەڕەی دواتر ئامۆژگاریی تاكی كورد و سیاسییەكانی دەكات و دەڵێ: "هیچ كات پشتی خۆتان بە كەس گەرم نەكەن. جیهان، جیهانی بەرژەوەندییەكانە. ئەگەر بەرژەوەندییان لەگەڵ كورد بگونجێ ئەوا دەبنە دۆست و ئەگەر بەرژەوەندییان نەگونجێ پشتتان تێ دەكەن و ناتانناسن. بۆیە تەنیا پشت بە خودا و پشت بە خۆتان ببەستن. ئەگەر پێشمەرگەی خۆمان هەبێت و هێزی خۆمان هەبێت، كوردستان دەتوانێ خۆی بپارێزێت. ئەگەر بێهێز بین ناپارێزرێین و لەناویشمان دەبەن". لە ڕاستیدا ئەم وتانە لە هیچەوە نەهاتوون بەڵكو هەڵێنجراوی ئەزموونی دەیانساڵەی سەرۆك بارزانی و ئەزموونەكانی تری بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی گەلی كوردستانە. هۆكارەكان هەرچی بن كورد تا ئێستا حەزی لەوە بووە خۆی لەوە ڕابێنێت كە چاوی لە دەستی خەڵكی تر بێت. بەردەوام چاوەڕێی ئەوە بووە كە كێ لە بەغدا حوكم دەگرێتە دەست. ئایا ڕەفتاری لەگەڵ كورد باش دەبێ یان نا؟ ئایا لە ئەمەریكا كۆماری سەردەكەون یان دیموكرات؟ ڕۆژئاوا یارمەتیمان دەدات یان نا؟ ڕاستە ئەم فاكتەرانە گرنگن. بەڵام لەوە گرنگتر خودی كوردە. كورد خۆی چۆنە. لەبارەی ئابووری و زانست و كار و پیشەسازی و كشتوكاڵ و ژیان بە گشتی تێڕوانینی چۆنە. لە سیاسەتدا چۆن ڕەفتاری كردووە. لەناوخۆدا دامەزراوەكانی چۆنن. ژێرخانی پەروەردە و كولتووری چۆنە؟ جیهانبینیی كورد لەبارەی كاركردن چیە؟ ئایا كورد خۆیەتی و ئیرادەی خۆی هەیە؟ هەموومان دەزانین ئێستا دۆخی ئابووری باش نییە. هاووڵاتیان گرفتی زۆریان هەیە. ناكۆكییە سیاسییە ناوخۆییەكان زۆرن. شۆڤینییەكانی بەغدا و هەرێمایەتی حەز بە چارەمان ناكەن. بۆیان بكرێ هەر لەناومان دەبەن. لەو حاڵەتانەدا ئایا چارە چیە؟ خۆبەدەستەوەدانە و قبووڵكردنی هەموو مەرجێكی پاشكۆیەتی و كۆیلایەتییە؟ بە دڵنیاییەوە ئەمە چارەسەر نییە. ڕەنگە هەندێ سیاسیی كورد ئەوەیان بوێت. ڕەنگە شەپۆڵی میدیاكان و پۆپۆلیزم هێندەی تر خەڵك بەرەو یەئس و ڕەشبینی و ڕق شۆڕ بكەنەوە. بەڵام هیچ یەك لەمانە چارەسەر نین. لە مێژوودا زۆر نموونە هەن گەلان بەنێو دۆزەخدا تێپەڕیون و سەركەوتووش بوونە لەوەی بگەنە سەرەوەری و سەقامگیری و بووژانەوە. ڕەنگە ئەو دۆخەی ئێستایش لە ڕواڵەتدا نەكەبەت و ناخۆشی بێ بەڵام دەكرێ دەرفەتیش بێت. دەرفەتێكی زۆر گەورە بۆ ئەوەی بتوانین خودی خۆمان بدۆزینەوە و چاومان لە دەستی خۆمان بێت. لەسەر پێی خۆمان بوەستین و منەتی ئەوانەش هەڵنەگرین كە نەمانی ئێمەیان دەوێ. دەرفەتە بۆ ئەوەی لە مەفهوومی كار و دامەزراوە و دادپەروەری قووڵ ببینەوە و باشتر لە هەموو كاتێك خۆمان بپارێزین. سەیری ئامۆژگاریی گەورە پیاوان و عارف و زانا و ئەدیب و شاعیرانی پێشووی كورد بكەن. هەر هەمووی تژیین لە وانەی گرانبەها بۆ ئەوەی بتوانین خۆمان بین و لەبەرانبەر نەیاردا خۆبەدەستەوە نەدەین. هەمووی جەختكردنەوەیە لە ڕۆحی بەرەنگاربوونەوە و خۆشەویستیی خاك و یەكتر.
.gif)
نەوزاد مجید هەمەوەندی عێراقێكی دەوڵەمەند بەنەوت كە خاوەن ڕێزبەندی دووەم ووڵاتی عەرەبی و پێنجەم ووڵاتی جیهانە لە یەدەكی نەوتدا لەدوای هەریەك لە ووڵاتانی (فەنزوێلا , سعودیە , ئێران , كەنەدا ) داداێت . بە پێی بەدواداچوونەكانی رێكخراوی (GFP) بۆ ساڵی 2020 یەدەگی نەوتی عێراق بریتیە لە 142 ملیار و 500 هەزار بەرمیل , بە پێی زانیاریەكانی ساڵی 2019 عێراق دووەم وڵاتە لە هەناردە كردنی نەوت لە دوای ووڵاتی سعودیە كە بڕی 10.4 ملیۆن بەرمیل ڕۆژانە رەوانەی دەرەوە دەكات لە ڕێگای ریكخراوی اوپیك , عێراقیش بڕی 4.4 ملیۆن بەرمیل نەوت ڕۆژانە رەوانەی دەرەوە دەكات و ئێرانیش 3.5 ملیۆن بەرمیل , كوەیتش 2.9 ملیۆن بەرمیل رۆژانە ڕەوانەی بازارەكانی جیهان دەكەن . كاتێك مرۆڤێكی ئاسایی دیدەنی ئەم زانیاریانە بكات داڕمان و خاپوربوونی ئەم عێراقەی لا ئەستەمە و مەحاڵە كەچی حوكمڕانیەكەی عێراق وایكردوە ئەم مەحاڵ و ئەستەمە ببێتە خەیاڵ و داتەپین و داڕوخانی ئابووری ببێتە راستیەكی تاڵ . ئەم عێراقەی چاوی هەموو جیهانی لەسەرە بە هۆی نەوتەكەیەوە كەچی نەوتی وولاتەكەی خۆی نەیتوانیە خۆشگوزەرانی بۆ هاوڵاتیەكانی بێنێتە ئاراوە , نەوتی عێراق زۆرینەی ووڵاتانی ئەوروپا و ئاسیا بە گەڕدەخات كەچی هاوڵاتیەكانی خۆیان سەرما دەیانلەرزێنێت و ڕێژەی بێكاری تا دێت زیاتر دەبێت, نەوتی عێراق و كوردستان هەلی كار و كارەبای بەردەوام بۆ ووڵاتانی تر فەراهەمم دەكەن كەچی هاوڵاتی عێراق و كوردستان لە ووڵاتیكی تاریك خەون بە كارەبای 24 كاتژمێری دەبینیت . سەرەڕای ئەم هەموو نەهامەتیە و دروستكردنی قەیرانی دەستكرد و ئاریشەی پلان بۆ داڕێراوی وەك نزمكردنەوەی نرخی دیناری عێراقی و قەرزكردن بە بڕی جیا جیا و پەسند نەكردنی بوجە و كێشەی سیاسی و تایفی و حیزبی و ئیقلیمی كە هەر یەكەیان بزمارێكە بۆ تابوتی مەرگی عێراق لە ململانێكانی ووڵاتانی زلهێز و نەیار. كەچی كاربەدەستانی عێراق هێندەیتر دەست قایمتر و چاوكراوەتر دەبن لە بەهەدەردانی داهاتی ووڵات و برسیكردنی هاوولاتیانی عێراق بە گشتی و كوردستان بە تایبەتی . هەر بۆیە ئاماژەكان بە زمانی ئابووری پێمان دەڵێن ئەگەر دەستی گەندەڵكاران نەكێشنەوە و سیاسەتێكی حەكیمانە و ژیرانە پەیڕەو نەكرێت و چاكسازی ڕیشەیی ئەنجام نەدرێت لە خەرجی و داهاتی ووڵات , پەتای دابەش نەكردنی مووچە عێراقیش دەگرێتەوە و نەهامەتی زیاتر ڕوو لە عێراق دەكات و كوردستانیش لێی بێ بەش نابێت . مامۆستای زانكۆ - پسپۆری ژمێریاری و دارایی
.gif)
فەرحان جەوهەر ترامپ کۆشکی سپی بەجێهێشت ، بەڵام دوای رۆیشتنی رایگەیاند دەگەڕێتەوە و بزوتنەوەکەی لە سەرەتای دروست بوونیدایە ، ئەو لێدوانانەی ترامپ ئەمریکاو جیهانیشی نیگەران کردووە ، لەبەرئەوەی دوورنییە ، ئەو بزوتنەوەیەی ترامپ باسی دەکات ، لە ماوەیەکی کورت و دیاریکراودا ببێتە حزبێکی گەورە وبگەنە دەسەڵات ، ترامپ ئەرچی دەرنەچووە ، بەڵام حەفتاو چوار ملێۆن دەنگی هێناوەو سێ بەسشی لایەنگران و دەنگدەرانی وەک خۆی لەو بڕوایەدان کە بردنەوەی هەڵبژاردنی لێ دزراوە ، سەرە ڕای رەتکردنەوەی هەموو ئەو تانانەی لە ئەنجامەکانی هەڵبژاردنی داون لە لایەن داگاکانەوە . ئەو بیرۆکانەی ترامپ کاریان لەسەر دەکات بۆ وڕژاندنی هەست و سۆزی ئەمریکایەکان ، لەلایەن بەشێکی زۆر لە خەڵکی و رێکخراوە توند رەوەکان پێشوازی لێ دەکرێت و پاڵپشتی دەکەن ، لەبەرئەوەی ترامپ توانیویەتی بەو گوتارە پۆپۆلیستییە راستڕەویە توندەی ، بڕواویان پێ بهێنێ کە ئەمریکا بەهۆی کەمبوونەوەی رەگەزی سپی و هاتنی زۆری پەنابەران و زۆربوونی رەشپێستەکان لەمەترسیدایەو پێویستە سنوورێکیان بۆ دابنرێت ، هەروەها دروشمی یەکەم ئەمریکا وای لە زۆرێک لە خەڵک کردووە بڕوای پێ بکەن ، بیرۆکەیەکی تری ترامپ ئەوەبوو دەڵێت : نابێت چیتر پارەو ئابوری ئەمریکا لە پاراستنی خەڵکی تر لە دەرەوەی ئەمریکا سەرف بکرێ ، پێویستە ئەو دەوڵەتانە لە جیاتی ئەمە پارە بدەنە ئەمریکا ، هەروەک چۆن لە ساڵانی رابردوو پارەی لە عەرەبستانی سعودی کێشایەوەو خەرجییەکانی ناتۆی کەمکردووە ، بەکورتی بیرۆکەکانی ترامپ ئەوەن کە چیتر ئەمریکا سەرکردایەتی جیهان نەکات و خەریکی بەهێزکردنی ئابوری خۆی بێت لەناوەودا ، ئەمەش ئەمرکا دەکاتە کۆمپانییەک نەک دەوڵەتێکی مەزن ، بەڵام هەروەک لە سەرەوە ئاماژەم پێدا ، خەڵکێکی زۆر بەتایبەتی چینی هەژارو پەڕاوێزخراوەکان ، حەز بەم گوتارە دەکەن ، بۆیە ئیدی لەمەودوا ترامپ چیتر وەک کەسێکی ئاسایی یان سەرۆکێکی خانەنشین کراو نامێنێتەوە ، بەڵکو بۆتە فکرو ئایدیای بەشێکی زۆر لە خەڵکی ئەمریکا ، بەتایبەتی ئەگەر ئیدارەی نوێی جۆبایدن سەرنەکەوێت یان بارودۆخی ئابووری وڵات لاوازببێت ، ئەو کاتە ترامپ بەهێزێکی زۆرترەوە دەگەڕێتەوە بۆ کۆشکی سپی دوای چوارساڵی تر، بەمەش هەموو جیهان دەکەوێتە مەترسی و گوتارەکەشی سەردەکەوێت ، بۆیە مەترسیەکان بەدەرچوونی تڕامپ لە کۆشکی سپی کۆتایی نایەت و جیهان تا چوارساڵی تر دەستی لەسەر دڵی دەبێت .
.gif)
هێمن خۆشناو بێ پێچ و پەنا، راست و رەوان تورکیا بەرەو ساڵانی دەیەی نۆیەمینی سەدەی رابردوو دەگەڕێتەوە دواوە. تەنیا بەپشت بەستن بە لێکدانەوەی ئابوورییانە ئەم هەڵسەنگاندنە ناکەین، بەڵکو ئاماژە سیاسی، کۆمەڵایەتی و بگرە فکریەکانیش ئەم راستیەی سەرەوە دەسەلمێنن. لە باشتەپه (کۆشکی سەرۆکایەتیی کۆماری تورکیا) رێککەوتنی دوو ئەکتەر لە ئارادایە، کار بۆ ئەم مەبەستە دەکەن. ئەکتەری یەکەم پارتی داد و گەشەپێدان (ئاکەپە) و ئەکتەری دووەم، پارتی بزووتنەوەی نەتەوەپەرستی (مەهەپە) یە. ئاکەپە لە رێگای بەکارهێنانی دروستکردنی هەواڵی بێ بنەما و گوتاری هەڕەشەئامێز لە سەرکردەکانی ئۆپۆزسیۆن ئەم ئەجێندایە جێبەجێ دەکات و سیمای توندوتیژی بە سیاسەت دەلکێنێت. هەرچی مەهەپەیە راستەوخۆ دێتە سەر شەقام و توندوتیژی بەکاردێنێت. ئاکەپە چی دەکات؟ ناو بەناو میدیای سەر بە ئاکەپە و میدیای سێبەر هەوڵی کوشتن یان هەبوونی پلانی کوشتنی سیاسەتمەداران دەکەنە رۆژەڤ. لە 20ی تشرینی دووەمی 2020 دا فوئاد ئۆغران رۆژنامەنووسی نزیک لە ئاکەپە، هەوڵی کوشتنی (کەمال کلیچدارئۆغڵو) سەرۆکی جەهەپەی بە هەواڵێک کردە رۆژەڤی میدیای تورک. هەروەها هەمان رۆژنامەنووس لە 2ی کانوونی یەکەمی 2020 ئەمجارە هەواڵی هەبوونی پلانێکی داعش بۆ کوشتنی (ئەکرەم ئیمامئۆغڵو) سەرۆکی گەورە شارەوانیی ئیستەنبووڵ بڵاوکردەوە، کە زۆربەی چاودێران وەکو کۆمیدیا لە قەڵەمیاندا. مەبەستی ئاکەپە لەم هەواڵانە ترساندن و بێدەنگکردنی بەرامبەرە. مەهەپە چۆن ئەجێنداکە جێبەجێ دەکات؟ هەرچی مەهەپەیە یارییەکە بە شێوازێکی دیکە دەکات، راستەوخۆ بە شێوەیەکی قەبە وەکو ساڵانی 1980 دێتە سەر شەقام. تاکە جیاوازییەک کە لەگەڵ ساڵانی هەشتاکانی سەدەی رابردوو هەیبێت، چەک بەکارناهێنێت، بەڵکو گۆپاڵ، قامچی و دامبۆکس بەکاردێنێت. بەم شێوەیە بە چوار پێنج کەس دەنگە ناڕازییەکان دەکاتە ئامانج. لە 25ی ئایاری 2019 بە هێرشکردنە سەر نووسەر (سەڵاحەدین ئۆنکیبار) دەستیان پێکرد. بەمدواییانەش لە 15ی کانوونی دووەمی 2021 دا، (سەلجوق ئۆزداغ) جێگری سەرۆکی پارتی (دواڕۆژ) کە ئەحمەد داودئۆغڵو سەرۆکایەتی دەکات لەبەرەم ماڵەکەیدا بووە ئامانجی پێنج پیاوی سەر بە مەهەپە. هەر لە رۆژی ئەم رووداوەدا دوو رۆژنامەنووسی سەر بە رۆژنامەی (یەنی چاخ) بەهەمانشێوە رووبەڕووی لێدان و هەڕەشەلێکردن بوونەوە. لێدوانی داودئۆغڵو پێچەوانەی چاوەڕوانییەکان بوو! لەو کاتەی لە تورکیا بەتایبەتی لەلایەن ئۆپۆزسیۆنەوە گفتوگۆ لەسەر چۆنیەتی خوێندنەوەی ئەم رووداوانە دەکرا، هەڵوێستێکی زۆر کۆمێدی هاتەئاراوە کە بۆ زۆربەی کەس چاوەڕواننەکراو بوو. ئەحمەد دادوئۆغڵو، سەرۆکوەزیرانی پێشووی تورکیا، لە لێدوانێکیدا لەبارەی بریندارکردنی جێگرەکەی (سەلجوق ئۆزداغ) گوتی: "ئەردۆغان لەلایەن نەتەوەپەرستانەوە بەدیل گیراوە. ئەگەر لە هەڵبژاردنی داهاتووشدا سەرکەوتوو بێ، دیسان پاکتاوی دەکەن. ئەو کاتە بە تەنیا ئێمە لەلای خۆت دەبینیەوە". ئەم لێدوانەی داودئۆغڵو کە پێشتر سەرۆکوەزیرانی ئاکەپە بووە، جێگری ئەردۆغان بووە و بەهۆی ناڕازیبوونی لە سیاسەتی ئەردۆغان وازی لە ئاکەپە هێناوە و پارتی دواڕۆژی دروست کردووە، شۆکێکی بۆ هەموو ئەمانە دروستکرد، کە هیوایان لەسەر نزیکبوونەوەی وادەی لەناوچوونی ئەردۆغان هەڵچنیبوو. ئەوەی کەمێک شارەزای بارودۆخی تورکیا بێت، دەزانێ ئەوەی لە تورکیا لە دوای 2015 روویداوە، ئەردۆغان لەپشتی وەستاوە، هەموو ئەمانەشی بۆ مانەوە لە دەسەڵاتدا کردووە. ئەمڕۆ لە تورکیا، نە سیستەم، نە سوپا، نە دادگا و نە دەستوور و یاسا ماوە، ئەوەی هەموو ئەمانەی نەهێشتووە کەسی ئەردۆغانە. ئەگەر وەکو داودئۆغڵو ناویان دەهێنێت (نەتەوەپەرستان) هەشبن، ئەوە هەبوونێکی لاوازە، مومکین نییە بتوانن ئەردۆغان دەستەمۆ بکەن، ناشتوانن کودەتا بکەن. راستییەکە بەم شێوەیە نییە، کون و کەلەبەرێک نەماوە ئەردۆغان نەچووبێتە ناوی. ئەم لێدوانەی داودئۆغڵو خزمەت بە مانەوەی ئەردۆغان دەکات؟ ئێستا داودئۆغڵو، سەرۆکی پارتێکی ئۆپۆزسیۆنە، کە بانگەشەی رزگارکردنی تورکیا دەکات، لەم دۆخەی تێیکەوتووە. بەڵام ئەم لێدوانەی پێچەوانەی ئەم بانگەشەی پارتەکەیەتی. ئەگەر داودئۆغڵو دەخوازێت تورکیا لە چنگی ئەردۆغان رزگار بکات، کارتێکی زۆر گرنگی لە دەستدایە، ئەویش جێبەجێکردنی هەڕەشەکانیەتی کە چەندینجار رایگەیاندووە: "ئەگەر قسە بکەم ئەردۆغان دەڕوخێت". راستییەکەشی ئەوەیە، ئەگەر داودئۆغڵو تەنیا پشت پەردەی ئەم تەقینەوانە ئاشکرا بکات کە لە ماوەی نێوان 7ی حوزەیرانی 2015 تاوەکو 1ی تشرینی یەکەمی هەمان ساڵ روویانداوە، ئەوە هەموو شتێک دەگۆڕێت. بەپێچەوانەشەوە داودئۆغڵو و هەموو ئۆپۆزسیۆنی تورکیا ناتوانێ ئەردۆغان لە دەسەڵاتدا دووربخاتەوە. چونکە ئەردۆغان پلانی (A B C)ی هەیە، کە لە گووتارێکی دیکەدا باسی دەکەم....
.gif)
پەیكار عوسمان ئەگەرچی کەسەکان، بکەرو فاکتەری کارای دۆخەکانن، بەڵام تاکە فاکتەرنین و ئەوەی کە هەیە، هەمیشە فرەڕەهەندەو بەرهەمی کۆمەڵێك فاکتەرە.. (جا کاتێ شتەکە بچوکئەرێتەوە بۆ شەخسەنەو لەناو شەخسەنەشا، بۆ تاقە شەخسێك) ئیتر ئەمە وێنەکە خۆی نیە. ئەمە وێنەکەیە دوای دووجار شێواندن! مەسەلەن، ئەوە هەموومانین، ئەو ماشێنەمان وا ناوناوەو وای پێئەڵێین، نەك تەنیا ئەو کچە. مەسەلەن، ئەوە کۆی هەموو فاکتەرەکانە، گۆڕانی بەو دۆخە گەیاندوە، نەك تەنیا ڕێکخەرەکەی. خۆ ئەو وەکو کەسی یەکەم، بەرپرسیاری یەکەمە لەو حاڵە شڕەی بزوتنەوەکەی.. بەڵام هەر بەقەت بەشەکەی خۆی بەرپرسیارە، نەك بەقەت بەشی ئەوانیتریش. (لەڕاستییدا بەنیشانەکردنی کەسێك، هەمیشە لەپێناو شاردنەوەی ئەوانیترە)! شەخسەنەش تەنیا دیوی شەیتاندنی کەسیك نیە، بەڵکو دیوی خوایاندنیشە. هەردو دیوەکەی شەخسەنەش، پێکەوە یەکسانن بە بت دروستکردن. بتێك بۆ پیرۆزکردن و بتێك بۆ نەفرینکردن. ئاگاداربە نەفرینکردن شکاندنی بت نیە، بەڵکو دیوەکەی تری دروستکردنی بتە. شکاندنی بت، شکاندنی تاكڕەهەندییە. ئەوەیە کە ڕەهەندەکانی تر فەرامۆشکراوە لە بەرژەوەندی دانیەکیان. تۆش یەیت سیحری ئەو دانەیە بەتاڵئەکەیتەوە، لەبەرژەوەندی حەقیقەت و کۆی ڕەهەندەکانی وێنەکەو بتی تاكڕەهەندیی شتەکە ئەشکێنیت. یەعنی بتدروستکردن دوو دیوە. لە یەکەمیاندا بتێك دروستئەکرێ، کە هەموو فاکتەرەکانی تری تێدا بەتاڵئەکرێتەوە بە دیوە ئیجابییەکەدا. لە دووەمیانا بتێك دروستئەکرێ، کە هەموو فاکتەرەکانی تری تیا بەتاڵئەکرێتەوە بە دیوە سلبییەکەدا. مەسەلەن لە دۆخی کاك نەوشیرواندا، هەموو شتەکان باشی ئەوەو کەسی تر بەشدار نیە لە سەرکەوتنەکاندا. لە دۆخی عومەری سەی عەلیشدا، هەموو شتەکان خراپی ئەوەو کەسی تر بەشدارنیە لە شکستەکاندا. کە ئەمە هیچیان وانیەو هەردوکیان تاكڕەهەندی و حەقیقەتێکی شێواوە! ڕەخنە بۆ (تێگەیشتن و چارەسەرو تێپەڕاندنە) نەك بۆ (شەڕو شکاندن و تێکگیران). شکاندنی هێلکەکەش لەسەری تاکە کەسێکا، سەر بە کەوانەی یەکەمە نەك دووەم. لەڕاستیدا هێلین بەقەت یەك کەسی ئەو کۆمەڵگایە پەرپرسیارە لەو ناولێنانە نابەجێیە، نەك بەقەت هەموو کۆمەڵگا. سەی عومەریش بەقەت خۆی دەسی چەورە نەك بەقەت هەموو گۆڕانە ڕازی و ناڕازییەکان، کە بە هەموویان وایان لەو حیزبە کردوە.. ئەمە پاکانە نیە بۆ ئەو دوو کەسە، بەڵکو مەبەستمە بڵێم، ئەو دوو کەسە، تەنیا دوو دەستچەوری ناو دەسچەورەکانن، نەك دوو خاولی بۆ سڕینی دەسی ئەوانیتر! شکست کۆتایی نایەت، ئەگەر بێخاوەن بێت. شکست لە خاوەنداریکردن لە شکستەوە تێئەپەڕێنرێ. "بەرپرسیارێتی" هەڵگرتنی بەشەکەی خۆتە لە شکست و "نابەرپرسیارێتی" هەڵدانی بەشەکەی خۆتە بۆ سەر شانی ئەویتر. ئێمەش بەگشتی، هێشتا لە عەقڵی نابەرپرسیارێتیداین و هەمیشە تیرمان ڕووی لەوە نەك لە خۆمان. ئیتر هەر لە شوێنی خۆمانداین و هەر ئەوەش بەرهەمئەهێنینەوە کە هەیە! مرۆڤ لە دەرەوە دەسکاری ناکرێ. کورد ئەگەر پێی بڵێی ماست سپییە، ئەو زیاتر ئەڵێ ڕەشە. کورد ئینکارەو بە دەنگی دەرەکیی ئینکارترئەبێ! ئینسانی کورد، ئەبێ خۆی بە خۆی بڵێ ماست سپییە. تەنیا ئەو دەنگە ناوەکییە بە کەڵکی دێ و لەگەڵ حەقیقەتی ماستا ئاشتی ئەکاتەوە. ئا لێرەوەیە کە من پشتم کردۆتە هەموو جۆرەکانی ململانێ و بەرەو بەرەکاریی.. چونکە بەرەکان ئەگەر ڕاستییش بە یەکتر بڵێن، ئەو ڕاستییە لەوێدا خەسارئەکرێ و ئەبێتە قوربانی ململانێکە! کێشە هیچ لایەك نیە بەتەنیا. چارەسەر هیچ لایەك نیە بەتەنیا. کێشە گیانی یەکترسڕینەوەیە لای هەمووان و چارەسەر گیانی یەکترقبوڵکردنە لای هەمووان. لێرەشەوە من کێشەم لەگەڵ هیچ بەرەو ئاڕاستەیەك نیە. کێشەم لەگەڵ ئەو هەموو ڕق و شەیتاندن و ڕەشکردنەیە، کە بووە بە زمانی فەرمی سیاسەت و ململانێ! دینییەك و مولحیدێك، کوردایەتییەك و دژەکوردایەتییەك، چەپێك و ڕاستێك.. ئەمانە هیچیان وەکو جیاوازێك و بەشێك لە وێنەکە کێشە نین. لەوێدا کێشەن، کە هەریەك زەڕبێك لەویتر ئەداو ئەیەوێ تەواوی وێنەکە بۆ خۆی داگیربکات. لەو دۆخەشدا، ئیتر مرۆڤ ئەکەوێ بەقسەی خۆیداو مل نادا بۆ حەقیقەت، ئەگەر وەکو ڕۆژیش ڕووناك بێت. لەڕاستیدا مرۆڤ کە چووە ئەو شوێنەی کە ئامانج زاڵێتی و بردنەوەو دۆرانە، ئیتر ناچێتە ئەو شوێنەی کە ئامانج حەقیقەت و فەزیلەتە. یەکێکی تر لەو شتانەی کە بڕوام پێ ی نیە، کەمپەینە. چونکە هەمیشە کاردانەوەیەو هێشتا نەیتوانیوە کار بێت. ئیتر شتەکەش هەر ئەچێتەوە ناو شەڕو چەلەحانێ و سەنگەرگرتن، نەك ناو چارەسەرو تێگەیشتن.. مەسەلەن هەر ئەم هونەرمەدانە، پێویست نەبوو چاوەڕێ ی قسەی ئەو کچە بکەن بۆ کارێکی وا.. بەڵام کێشەکەیە ئەوەیە، کورد نازانێ بەبێ بوونی بەرامبەرێك شتێك بکات. ئەبێ بەرامبەرێك هەبێ کە شەڕی لەگەڵ بکاو لەڕێگەی ئەو شەڕەوە قسەی خۆی بکات. لەم کەیسەشدا بەرامبەرەکە ئەو کچەیە! کورد تەنیا لە دەنگدەنگ و شەڕەوە ئەدوێ، ناتوانێ لە ئارامی و لە جوانییەوە شتێك بڵێت. مەسەلەن ئەکرا زۆر پێش ئەم کێشەیە، کۆمەڵێ هونەرمەند بچوونایە بۆ ئەو شوێنەی کە ئەم نەوعە ماشێنەی لێ ئەوەستێ.. سەرو گوڵیان بدایە بە سایەقەکان و پێیان بگوتنایە، وەرن با ئیتر بەم ماشێنە نەڵێین کەریم کابان.. یەعنی بەبێ ئەوەی ئەم کچەو شەڕێك و "بەرامبەربوونەوەیەك" لەئارادابێت، ئەکرا لەناو ئاشتی و ئارامی و "کۆبوونەوەیەكدا" ئەوە بکرێت. یەعنی لەدەرەوەی شەڕو کاردانەوەو بەنیشانەکردنی کەسێك، ڕێگای تریش هەیەو تەنیا بڕێك عەقڵی گەرەکە. "کات"یش تەنیا لەدوای ڕووداوێکەوە دەست پێناکات، بەکو پێش ئەوەش کاتێکی زۆر هەیە، کە بەفیڕۆمانداوە! هەموو ئەو شتانەی کە بە ئاشکراو بە دەم دژی ئەوەستین، بە نهێنی و بە کرداردار خۆمان ئەیانکەین. تاوانی ئەو کچەش تەنیا ئەوەبوو کە لە دیاردا وای گوت. ئەگین منو تۆو جەماعەتی کەمپەینەکەش، لە نادیاردا، هەر وا بەو ماشێنە ئەڵێین. ئەم نیفاق و پارادۆکسەش، لەناو هەمووماندایەو ئەبێ شەڕەکەشمان لەگەڵ خۆماندابێت، بۆ چاککردنی ئەو نیفاقە. نەك هەمیشە لەگەڵ ئەوێکی شەیتاندا بێت، کە ئەمەیان هەر ئەکاتەوە پاراستن و هێشتنەوەی نیفاقەکە لەنادیارداو بەرهەمهێنانەوەی! فەرتەنەکەی دنیای ئێمە لە شەخسەنەوە هاتووە. چونکە شەخسەنە ئاسانترین ڕێگایە بۆ بیرنەکردنەوەو پشتگوێخستنی عەقڵ. چی لەوە ئاسانترە، کەسێك یان شتێك، بکەیت بە شەیتان و ڕق و جوێنی بەسەردا بڕژێنیت. یان بیکەیت بە خوداو نوێژی پیاهەڵدانی بکەیت؟ واشبزانیت بەمە، ئیتر تۆ شۆڕشگێڕی زەمانیت و خەریکی گۆڕینی دنیایت. لەکاتێکا ئەمە هیچەو تۆ خەریکی هیچیت. چونکە شۆڕشی ڕاستەقینە، شتێکی عەقڵییەو گۆڕانێکی ئارامانەی خۆتە، نەك شتێکی ئیحساسی و هاتوهاوارەکەی گۆڕینی دنیا. شۆڕشی ڕاستەقینە، گۆڕینی نیفاقەکەی ناو خۆمانەو دنیاکەی دەرەوەش ئەو کەسە گۆڕاوانە ئەیگۆڕن، نەك دەنگەدەنگ و شۆڕشی مونافیقەکان.
.gif)
هاوڕێ تۆفیق وڵات بەس سیاسییەکان دروستی ناکەن و نایبەن بەڕێوە، وڵات بەس لەسەرەوە لەلایەن کاربەدەستەباڵاکانەوە نابرێت بەڕێوە، بەڵکو زیاتر لە خوارەوە لەلایەن خەڵک و توێژە پێشەنگەکانەوە ئەبرێ بەرێوە.ھونەرو کولتور پایەیەکی سەرەکین، ھیچ دەوڵەت و گەلێک بە مانا شارستانییەکەی نابن بەگەل و دەوڵەت، ئەگەر خاوەنی ھونەرو کولتوری بەرز نەبن، گۆرانبێژ و ئەستێرەکانی سینەما و ڕۆماننووسەکان لەھەموو چرکەساتێکی ژیانی دەوڵەت و گەلدا ئامادەن، ھەر وەکو خوێن لە دەمارەکانی ژیانی کۆمەڵدا دێن و دەچن. لەڕێورەسمی ھەڵبژاردنی بایدن بۆ سەرۆکی وڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا، لەو رێورەسمە مێژووییە جیھانییە گرنگەدا گۆرانی لەوێ بوو! ھەردوو گۆرانیبێژ (لەیدی گاگاو جۆنیفەر لۆپێس)، ھەر یەکەیان بە گۆرانییەک بەشداربوون، ئەو گۆرانییە بە جیھانی ووت ؛ ئەمریکای مەزن، تەنیا بە چەکی نەوەویی و پیشەسازی و دۆلار مەزن نیە، بەڵکو لە پاڵیدا ھونەری ھەیە، گۆرانیی ھەیە، ئەستێرەکانی ھۆلیودی ھەیە، لە پەراوێزی ئەو ڕێورەسمە پرۆتۆکۆڵیە گرنگەدا بۆ کورد و زۆر گەلی تر وانەو پەندو پەیامی گرنگی تیابوو، کە لێیانەوە فێرببین، ئەو ڕێوڕەسمە پێی وتین دەوڵەتداری بە تەنیا وەزارەت و داودەزگاو و سەرباز و دادگا نییە. بەڵکو خاڵی جیاکەرەوەی دەوڵەتێکی پۆلیسی و شارستانی، ھونەوکولتورو ئازادییەکانە. ئەگەر بە خەیاڵ بیرمان بفرێنین! چەند جوان بوو لەڕێورەسمی ھەڵبژاردنی سەرۆکی ھەرێمی کوردستان گۆرانی و موزیک و سەرۆک پێکەوە هەبوونایە، چەند جوان بوو ناسری رەزازی، یان خالقی ،نەریمان بابان، عەدنان کەریم ،ئەیوب عەلی، دیاری قەرەداغی، پەیوەند جاف، چۆپی فەتاح ھەڵویست، ھەر کامێک لەوان گۆرانییان بگوتایە، دیارە ناوھێنانی ئەو گۆرانیبێژانە تەنھا بۆ نمونەیە، ئەگەرنا زۆر ھونەرمەندی ئەستێرەی تریشمان ھەیە. من ڕۆژانە تامی ئەو تاڵیە نۆش دەکەم کە وڵاتەکەمانی پیاتێئەپەڕێ ، ئەزانم موچە نییە، خزمەتگوزاری بەپێی پێویست نییە، سەروەری قانون نییە، بەڵام لەگەڵ ھەموو ناخۆشیانەدا، نابێ بەتەنھا دیوە ئابوریی و سیاسییەکانی کێشەکان ببینین و ڕووەکانی تری فەرامۆشبکەین، بڵێین مادام موچەو خزمەتگوزاری نییە، ئیتر نابێ جارێ باسی ھیچی تر بکەین. کورد ھیچ ھەنگاوێکی شایستەی بەداخەوە بۆ دروستکردنی سیستەم نەناوە. کورد میللەتێکی دەربەدەرو داگیرکراوبووە، بۆیە ھیچ پەنچەمۆرێکی ژیاریی لەرووی ھونەرو تەلارسازیی بەجێ نەھێشتووە،خاوەن شکۆ، پاشا شێخ مەحمودی حەفید گلەیی لێ ناکەین کە بۆچی تەلارێکی شاھانەی بۆ بەجێنەھیشتین؟ ھەتاوەکو ئێستا بە مناڵەکانمان و گەشتیار و دنیا بڵێین، ئەوە کۆشکی پاشاکەمان بوە، یان ئەوە ماڵی ئۆپێرای موزیکەمانە. بەڵام لەسەردەمی حکومەتی کوردستاندا، کە چوارچێوەیەکی دەستووری دانپیانراوە، لەگەڵ ئەوەشدا، ئەم ھەموو ساڵە، ئەگەر کێشەکانی کارەباو ڕێگاوبانت پێ چاک نەکراوە، بەڵام بەلایەنی کەمەوە ئەتوانرا سەرۆکایەتی ھەرێم، یان پەرلەمان قانونێکی پرۆتۆکۆڵی بۆ ڕێورەسمی دەستبەکاربونی سەرۆکی ھەرێم بە شێوەیەکی شارستانی و رێکخراو و جێگیر دەربکردایە. رەنگە کە ئەم نوسینە ئەخوێنیتەوەو موچەت وەرنەگرتوە! نیگەران بیت و بڵێیت، ئەوە باسی چی ئەکەی؟ منیش بە ئاسانی ئەڵێم ؛باسی سەرۆکی ھەرێم و سیاسیەکان ناکەم، باسی دروستکردنی سیستەم بۆ وڵاتەکەم ئەکەم، باسی دروستکردنی شارستانییەت و خەڵک ئەکەم. ئەمەوێت بڵێم ماکینەی مێژوو بەس سیاسییەکان نین، گۆرانیبێژەکانن، ئەستێرەکانی فیلم و شانۆن، موزیکزان و ئەدیبەکانن. دەبوو کوردستان پێش ھەر گەل و نەتەوەیەکی تر ھونەر و ئەدەب و کولتوری بکردایە بە کاری یەکەم و سەرەکیی حکومەت. بەندە لەپەراوێزی ئەم نوسینەدا لە داھاتویەکی نزیکدا ڕەشنوسی پرۆژە قانونی پرۆتۆکۆڵی دەستبەکاربوونی سەرۆکی ھەرێمی کوردستان ئامادە ئەکەم و لەلای خۆمەوە بڵاوی ئەکەمەوە. بەشێوەیەک ئاوێتە ببێ لەگەڵ ھونەر و کولتور، جگە لەڕووە پرۆتۆکۆڵییەکانی تر .ئەمەش بۆ ئەوەیە کە ببێ بە قانون و بنچینەیەکی چەسپاو جێگیر بێ بۆ پایەکانی دەوڵەتداری، نەک لەبەر خاتری ھیچ سیاسییەک.
.gif)
ئارام سەعید لەگەڵ ئەوەی هەموو دیکتاتۆرێک رقی لە میدیای ئازادە و بەهەرەشەی دەزانن لەسەر مانەوەیان،هەندێ لە وڵاتە نادیموکراسیەکان میدیای نیمچە ئازادیان پێویستە، واتە نیمچە ئازادیەکیان پێدەدەن و لەبەرامبەردا بۆ بەرژەوەندی خۆیان بەکاری دەهێنن. .. ئەوەش لەمێژوودا پێی دەڵین گرێکەی(تەڵەزگە) گۆرباچۆڤ.. کە بریتیە لەوەی میدیایەکی کۆنترۆڵکراوی نیمچە ئازاد هەبێت بۆئەوەی حزب تەنها پشت نەبەستێت بە رەخنە ناوخۆییەکانی ، بەڵام هەمیشە ئاگاداربن کە دیموکراسی تەواو کێشەیە بۆیە دەبێت هاوسەنگی راگیرێت لەنێوان ئازادی تەواو و نیمچە ئازادیدا،واتە ئەو نیمچە ئازادیەی هەیە کۆنترۆڵ بکرێت و لەژێر چاودێریدا بێت... لەساڵی ١٩٨٥دا گۆرباچۆڤ لەگەڵ کۆمەڵیک بیریار و ئەندامی باڵای حزبی کۆمۆنیستی روسیا کۆبۆوە بۆ تێپەراندنی قەیرانی (کورتهێنانی بودجە) بەهۆی دابەزینی نرخی نەوتەوە، لەوکۆبونەوەیەدا بە ئامادەبوانی راگەیاند کەبەبێ بونی نیمچە ئازادیەکی رۆژنامەگەری و بەبێ بونی ئۆپۆزیسیۆن گۆرانکاری لەسیستمی بیرۆکراسیدا ناچالاک دەبێت واتە بیرۆسترۆیکا کە بۆ چاکسازی لەهەیکەلی وڵات و سیستمدا بوو سەرناگرێت بەبێ ئەوان، هەروەها نابێت بەتەنها پشت بەستن بە سیاسەتی رەخنە و رەخنە لەخۆگرتن لەناو خودی حزبدا، بەڵکو پێویستە لەدەرەوەی حزبیش رەخنە هەبێت بۆ گۆرانکاری لە حزبدا،واتە گوێ بیستی ئەوانی دەرەوەی حزبیش ببن، هەربۆیە وا وەسفی کرد کە ئازادی تەواو ترسناکە و سەرکوتی تەواویش هەڵەیە و راگرتنی ئەو هاوسەنگیە ئەرکێکی قورسە،دواتر بڕیاڕیدا سانسۆری سەر میدیاکان کەم بکاتەوە. زۆر لێکۆڵینەوەی گرنگ هەیەلەسەر ئەو هەڵوێستەی گۆرباچۆڤ، بیرۆسترۆیکا و ئەو چاکسازیەی بەنیازبوو لەرێگەیەوە کێشەکانی چارەسەربکات، یەکەم هەنگاوی گرنگیی لابردنی سانسۆر بوو لەسەر میدیاکان، چونکە سەرباری ئەو هەرەشەیەی میدیای ئازاد دروستی دەکات بۆ دیکتاتۆرەکان دەتوانن وەک سەرچاوەیەکیش بەکاری بهێنن و لە رێگەیەوە ئەوانە بدۆزنەوە کە هەرەشە بۆ سیستمەکەیان دروست دەکەن، کێشەکان لەو میدیانەدا دەبینین و چارەسەرەکان درک پێ دەکەن بەر لەوەی بارودۆخ بتەقێتەوە دەتوانن کاری لەسەر بکەن.. لەهەرێمی کوردستانیشدا حکومەت خوازیارە چاکسازی بکات بێ مافی بەدەستهێنانی زانیاری، تەنها ئەو زانیاریانە دەخاتە بەردەست کە مەبەست دارن، هەرچەندە دەسەڵات هەموو ئەو سەرچاوانەی لەبەردەستیدان بەکاردەهێنیت ، سەرچاوەی ئابوری، سەربازی و میدیایی هەمووی دەخاتە خزمەتی خۆیەوە بۆ ئەو چاکسازیەی کە بانگەشەی بۆ دەکات بەڵام هێشتا یەکێک لەپایەکانی ئەو چاکسازیەی درک نەکردوە کە بەبێ ئۆپۆزیسیۆنێکی چالاک و ئازادی رۆژنامەگەری چاکسازی سەرناگرێت وهەرێمی کوردستان بەرەو داڕمان دەبات. یەکەم هەنگاو کە دەبیت بنرێت بۆجێبەجێکردنی چاکسازی، ئازادی رۆژنامەگەریە کە ماف دەدات بە رۆژنامەنوسان دۆسیەکانی گەندەڵی ئاشکرا بکەن و لەوکەسانە بکۆلنەوە کەپلەو پۆستیان لەناو حکومەت و کایە گشتیەکاندا هەیە ،دەبیت میدیای سەربەخۆ بواری هەبێت و زانیاری بەدەستبهێنیت تا بتوانیت لەو کەسانە بپرسێتەوە کە لەحکومەتدان یان کۆمپانیا و بزنزیان هەیە و لەبواری گشتیدا کاردەکەن، بۆنمونە ئەگەر بەرپرسیکی حکومی گەندەڵی بکات یان کۆمپانیایەک ئەوا ئەرکی میدیایە ئەو گەندەلیە باس بکات و رای گشتی لێ ئاگاداربکاتەوەو حکومەت لێی بپرسیتەوە. دەبێت حکومەت رۆژنامەنوسان بپارێزیت لەهێرش و پەلامار، بەلام کاتێک هێزی پێکهێنەری خودی حکومەت هێرش دەکاتە سەر رۆژنامەنوس، ئەوا داڕمانی ئەو قەوارەیە مسۆگەرە.
.gif)
هیوا سەید سەلیم دۆناڵد ترەمپ، چل و پێنجەمین سەرۆکی ئەمەریکا دوا کاتژمێرەکانی خۆی لە کۆشکی سپی بەڕێدەکات، وا بڕیارە کە رۆژی ٢٠ی/ کانونی دووەمی ٢٠٢٠، بارگە و بنەی بپێچیتەوە و کۆشکی سپی جێبهێڵیت و دەسەڵات رادەستی جۆ بایدن بکات. دوای ڕاگەیاندنی دەرەنجامەکانی هەڵبژاردنی ٢٠٢٠ی سەرۆکایەتی ئەمەریکا، ترەمپ هەوڵی زۆری دا کە بە شێوازێک لە شێوازەکان کۆسپ لەبەردەم ئەنجامەکانی هەڵبژاردن درووست بکات، دوا جاریش بە هاندانی لایەنگرانی لە رۆژی پشت ڕاستکردنەوەی ئەنجامەکان هەوڵی دا لاینەگرانی هەڵبکوتنە سەر کۆشکی سپی. هەموو لایەک دەزانین کە رووداوی هەڵکوتانە سەر کۆنگرس، لە لایەن لایەنگرانی دۆنالد ترەمپ لە مێژووی ئەمەریکادا کەم وێنە بوو، ترەمپ بەو کارەی دیموکراسیەت و پڕۆسەی ڕادەستکردنی ئاشتیانەی دەسەڵاتی لە ئەمەریکا خستە ژێر پرسیارەوە، بە شێوەیەک کە بۆ خودی ترەمپ و پارتی کۆماریەکان بە زیان دەشکێتەوە. تانەدان لە ئەنجامەکانی هەڵبژاردن، و دووبارەکردنەوەی هەڵبژاردنی سیناتی ویلایەتی جۆرجیا، و خۆپیشاندانی چەکداری و هەڵکوتانە سەر کۆنگرس، بەدەردی سەرۆکە دۆڕاوەکەی ئەمەریکای نەخوارد، چونکە لە ئەمەریکا عورفێکی سیاسی هەیە ئەویش دەبێت دۆراو کورسی بۆ براوە چۆڵ بکات. وێڕای هەموو ئەو پێ چەقاندنەی ترەمپ، لەپێناو مانەوەی لە کۆشکی سپی، بەڵام وا ماڵئاوایی دەکات، ئەوەی جێگای هەڵوەستە لەسەرکردنە ئەوەیە کە ڕاستە ترەمپ دەڕوات و مالئاوای لە کۆشکی سپی دەکات، بەڵام ئەوەی کە دەمێنێتەوە دەتوانین ناوی بنێین ترامپیزم، بۆیە دەپرسین ئایا کاریگەری ترامپیزم لەسەر پرۆسەی سیاسی ئەمەریکا چی دەبێت؟ تڕامپیزم، بریتیە لەو خەسڵەتانەی کە ترەمپ لە ماوەی چوار ساڵ لە حوکمڕانی ئەمەریکا لە بوارەکانی سیاسی و ئابووری و حوکـمڕانی لە گۆڕەپانی سیاسی پەێڕەوەی لێکرد، کە لە ئایندەشدا کەم کاریگەریش نابێت، بە تایبەت ئەگەر بێین خوێندنەوە بۆ دەنگەکانی ترەمپ بکەین لە هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمەریکا. شایانی باسە ئەگەر ١٠٪ ی ئەو دەنگانەی لە هەڵبژاردنی ٢٠٢٠ بە ترەمپ دراون پەیڕەو لە خوڕەوشتە سیاسیەکانی ترەمپ بکەن، کە دەکاتە زیاتر لە حەوت ملیۆن کەس لە کۆی ئەوە ٧٤ ملیۆن دەنگەی کە بە ترەمپ دراوە، تێدەگەین کە ترەمپیزم وەک دیاردە تا چەند ساڵی دیکەش جێ پەنجەی لە گۆرەپانی سیاسی ئەمەریکا دەمێنێت. پیویستە بگوترێت کە ترەمپ، لە ماوەی دەسەڵاتی خۆیدا هەوڵی داوە لە بواری سیاسەتی دەرەکی لاسایی حەوتەمین سەرۆکی ئەمەریکا (ئەندرۆ جاکسن) بکاتەوە، ئەو بڕوای وابوو دەبێت ئەمەریکا گرنگی بە خۆشگوزەرانی تاکی خۆی بدات کاری بە وڵاتانی دیکە نەبێت، جاکسۆنیەکان، هەڵگری درووشمێکن دەڵێن: ( بژی و لێگەڕی با خەڵکی دیکە بۆ خۆی بژی). دوناڵد ترەمپ، بە سوود وەرگرتن لەو درووشمە و پەیرەوکردنی سیاسەتی (جاکسۆنیزم) هەوڵی دا گرینگی بە ناوخۆی ئەمەریکا بدات، و پشتی لە رۆڵی ئەمەریکا لە سیاسەتی دەرەکی کرد. لە نموونەی هەڵوێستی لە رووداوەکانی سوریا و کشاندنەوەی هێزە سەربازیەکانی لە ئەفغانستان و عێراق، و کشانەوەی لە رێکەوتنامەی دوڵی بۆ پارستنی کەشوهەوا، و پشتکردنە رێکخراوی تەندروستی جیهانی لەسەر ئاستی جیهانی، لە بەرامبەردا کەمکردنەوەی باج و بێکاری لە ئاستی ناوخۆیدا. بۆیە دەتوانین بڵێین دوای (جاکسۆنیزم) لە ئەمەریکادا بیروباوەڕێک سەرهەڵدەدات پێی دەوترێت (ترەمپیزم) کە ئەگەر پڕۆسسی دادگایکردنی نە بێتە کۆسپ بۆ دۆنالد ترەمپ، ئەوا ترمپ و لایەنگرانی دەتوانن سەرئێشەی زۆر بۆ رکابەرەکانیان لە پارتی دیموکرات درووست بکەن، بە تایبەت کە دەبینین کە یەکەمین هەڵبژاردنە جیاوازی دەنگ لە نێوانی دوو رکابەری دیموکرات و کۆماریەکان ( بایدن – ترمپ) زۆر نیە، و دەنگەکانی ناو ئەنجومەنی پیرانیشیان وەک یەکن واتا (٥٠-٥٠). لێرەدا تێدەگەین کە راستە ترەمپ کۆشکی سپی جیدەهێڵیت، بەڵام سێبەری ترامپیزم بەسەر پڕۆسەی سیاسی ئەمەریکا کەم گاریگەر نابێت، بگرە سەر ئێشەیەکی زۆریش بۆ ئیدارەی جۆ بایدن درووست دەکات.
.gif)
د.کامه‌ران مه‌نتك چه‌نده سه‌خته ئه‌م رۆژگاره، وه‌كو گۆرانی شاعیر ده‌ڵێت، كا بۆ سه‌گ دانراوه‌و ئیسقانیش بۆ ئه‌سپ، چه‌نده سه‌خت و فریوده‌ره ئه‌م رۆژگاره، ئێمه بۆچی خه‌باتمان كردو خوێنمان رشت، كه‌چی چی روویدا، ئێمه نهماندهویست زیندانێكی به‌عس به زیندانێكی كوردی بگۆڕینه‌وه، ئێمه نهماندهویست جه‌لادێكی كوردی له جێگای جه‌لادێكی عه‌ره‌ب دابنێین، ئێمه نهماندهویست دزێكی په‌رپووت به‌دزێكی پۆشته‌و بۆینباخ له‌مل بگۆڕینه‌وه، ئێمه نهماندهویست حزبێكی به‌عسی عه‌ره‌بی، به حزبێكی به‌عسی كوردی بگۆڕینه‌وه، ئێمه نهماندهویست دایكان و باوكانی وڵات چیتر له دووری رۆڵه‌كانیان فرمێسك هه‌ڵڕێژن و ماڵئاوایی بكه‌ن، ئێمه هه‌رگیز نهماندهویست نادادپه‌روه‌ریه‌كانی كوردی جێگای نادادپه‌روه‌ریه‌كانی به‌عس بگرێته‌وه، ئێمه بۆ ئه‌وه خه‌باتمان نه‌كرد له‌داگیركه‌رێكه‌وه رزگاربین و بكه‌وینه باوه‌شی چه‌ندین داگیركه‌ری تره‌وه، ئێمه بۆئه‌وه خوێنمان رشت وڵات جوانتر بێت، مرۆڤه‌كان و هه‌موو بوونه‌وه‌رێكی ئه‌م وڵاته به‌به‌خته‌وه‌ری بژین، ئێمه بۆئه‌وه خه‌باتمان كرد، زیندانه‌كان بكرێنه باخچه‌و قوتابخانه‌و كتێبخانه، ئێمه ویستمان له‌جیاتی شۆڕشگێڕو گه‌نجانی دڵسۆزی وڵاتپارێز، دزو تاوانبارو وڵات فرۆشان بخه‌ینه كونجی زیندانه‌كانه‌وه، ئێمه ده‌مانویست ناشرینیه‌كانی زیندانه‌كانیش جوانتر بكه‌ین، ده‌مانویست فرمێسكی دایكان و حه‌سره‌تی باوكان به بزه‌و خه‌نده بگۆڕینه‌وه، ئێمه ده‌مانویست وڵات جێگای هه‌مووانی تێدا بێته‌وه، ئێمه ده‌مانویست چیتر به‌هێز بێهێز قوت نه‌دات، ئێمه ده‌مانویست له‌جیاتی یاسای دارستان، یاسای یه‌كسانی و مرۆڤ دۆستی و میهره‌بانی دابڕێژین، كه‌چی جێگای داخه برای به‌ڕێزم، ئه‌وه‌ی ئێمه ویستمان رێك ئه‌وان نه‌یانویست، ئه‌وه‌ی ئێمه كردمان رێك ئه‌وان پێچه‌وانه‌كه‌یان كرده‌وه، وڵاتیان كرده ئافره‌تێكی سۆزانی و هه‌رشه‌وه‌ی خستیانه باوه‌شی دوژمنێكه‌وه، خوێنی خاكیان هه‌ڕاجكردو ملوانكه‌ی سه‌ربه‌رزیان خسسته گه‌ردنی داگیركه‌رانی كوردستانه‌وه، ئه‌وان هه‌موو شته جوانه‌كانی وڵاتیان ناشرینكرد، ئه‌وان هه‌موو به‌ها به‌رزه‌كانی ئه‌و میلله‌ته‌یان بێبه‌ها كرد، ئه‌وان ئه‌و گه‌نجانه‌یان ناچار كرد، كه ئاماده‌بوون خوینیان له‌پێناو وڵات بڕێژن، جه‌سته‌ی خۆیان بكه‌نه خۆراكی ده‌ریاكان، ئه‌وان له‌جیاتی تاوانیارو بكوژو ئه‌نفالچییه‌كان، شۆڕشگێڕو دڵسۆزان و گه‌نجانی خێر له‌خۆنه‌دیویان سزاداو خسته كونجی زیندانه‌كانه‌وه، بۆیه تۆش وه‌ك گه‌نجێكی كۆست كه‌وته‌ی ئه‌م وڵاته هه‌تككراوه، لات ئاسایی بێت له كونجی زیندانه‌وه فرمێسك بۆ دواماڵئاوایی باوكه پیرو په‌ككه‌وته‌كه‌ت بڕێژیت، به‌ئه‌ندێشه ته‌رمه‌كه‌ی بۆ سه‌ر گۆڕستانه بێنازه‌كانی كوردستان به‌ڕێبكه‌ی، ئاساییه، تۆش وه‌ك هه‌زاران گه‌نجی تری ئه‌م وڵاته، نه‌توانی ده‌ست به دواتوێشووی باوكه‌كه دڵشكاوه‌ت بگرێت و دوا ماچی ئاگرینی كۆچی بێگه‌ڕانه‌وه‌ی لێبكه‌یت، ئاساییه له وڵاتێكی هه‌ڕاجكراودا گه‌نجانی وه‌ك تۆ ناچار بن به‌فرمێسكه مرواریه‌كانیانه‌وه، به‌ده‌سته ئه‌فسووناویه‌كانیانه‌وه، ماڵئاوایی له ته‌رمی باوك و خۆشه‌ویستانیان بكه‌ن و به دزه‌نیگایه‌كیشه‌وه سه‌یری ئه‌و خۆره بكه، كه له‌ودیو رۆچنه‌ی زیندانه‌كاندا به تامه‌زرۆییه‌وه هه‌ڵدێت.
.gif)
جەعفەر عەلی (١) ئەو کاتەی دەوڵەتی عیراقی نوێ لە خاڵی سفرەوە دەستی پێکردەوە، هەرێمی کوردستان تەمەنی حوکمڕانی نزیک بە ١٢ ساڵ بوو. کاتێک عیراقی نوێ پۆلیس و سەربازێکی دەوڵەتی نەمابوو، حیزبە دەسەڵاتدارەکانی هەرێم خاوەنی دەیان هەزار چەکداری جیا جیا بوون. ئەو کاتەی عیراقی دوای پرۆسەی ئازادی، تەنیا یەک فەرمانگە و دەزگای کارکردنی دەوڵەتی و خزمەتگوزاری نەمابوو، هیچ بنەمایەکی ژیان و ئاسایشی تێدا نەبوو، هەرێمی کوردستان وێڕای بوونی هەر سەرنج و تێبینییەک لەسەری، بەڵام خاوەنی جۆرێک لە دەزگای حوکمڕانی و رێکخستنی ژیان بوو. ئەو کاتەی عیراقی دوای سەدام نە بنەمایەکی دەوڵەتداری تێدا مابوو، نە شتێک بە ناوی سەروەرییەوە، هەرێمی کوردستان ئارامتر و لە ئاستی ناوچەیی و نێودەوڵەتیش تا رادەیەک مامەڵەی سیاسی لەگەڵدا دەکرا. عیراق لە رووی مێژووییەوە وڵاتێکە پڕیەتی لە ناکۆکی و ناشیرینی، سەرڕێژە لە خوێن و جەنگ و نیفاق. دوای پرۆسەی ئازادیش، بوو بە کانگای تەقینەوەی ئەو کێشە مێژووییانەی، کە لە رێی زەبر و توندوتیژییەوە، کپ و خامۆش کرابوون. ئێستایش هەموو رۆژێک لەبەردەم ئەگەری بە یەکدادانی نەتەوەیی، مەزهەبی و تائیفیدایە. ئومێد هەڵچنین لەسەر دروستبوونی بەغدایەکی دیموکراسی، وەک ئەوە وایە ئومێد بە هەڵبژاردنی پاک و دروستبوونی سوپایەکی نیشتیمانی لەسەر دەستی پارتی و یەکێتی، بە خواستی خۆیان، بخوازیت. (٢) لە ئێستادا ژمارەیەک لە قەڵەمی حیزبی و زۆرێک لە ئەندام و هەوادارانی بێ ئەندێشەی حیزب، کاتێک باس لە کێشەکانی هەرێم دەکرێت، لەبری بیرکردنەوە لە پرسە نیشتیمانییەکە و رەخنەکردنی شێوازی کاری حیزبی و ئیداری، بۆ داپۆشینی کۆی ئەو گرفتە بونیادییانەی دەسەڵاتی کوردی بۆ هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستانی دروستکردووە، پەنا دەبەنە بەر بەراوردکاری هەرێم بە بەغدا و پێماندەڵێن: کۆی کابینەکانی حکومەتی هەرێم لە کابینەکانی عیراق باشتر و سەرکەوتووتر بوون. ئەم فێگرتنە بە باشتربوونی هەرێم و ئەم وەهمی بەراوردکارییە وای لێکردوون بۆ ئەوەی ئەزمونی حوکمڕانی هەرێم و دەسەڵاتی کوردی جوان پێشانبدەن، هەمیشە بە دوای ناشیرینییەکدا بگەڕێن. گەڕان بە دوای ناشیرینێک بۆ ئەوە نا تا ناشیرینێکی دیکەمان پێبناسێنن، بەڵکو لە بنەڕەتدا بۆ ئەوەیە تا پێمانبڵێن، ئێمە جوانین. ئەوان هەرگیز وەک خۆیان، وەک یەکەیەکی سیاسی و ئیداری سەربەخۆ و لە دەرەوەی بەراوردکاری، لە دەرەوەی دۆزینەوەی بوونێکی سیاسی وەک خۆیان، یان لە خۆیان ناشیرینتر، ناتوانن بۆ تەنیا ساتێک جوان بنوێنن. هەموو هێزی جوان نواندنی ئەوان، توانای گەڕانیانە بۆ دۆزینەوەی دوا پنتی سیاسی ناشیرین لە ئەویدیدا. لەو هێز و دەسەڵاتە ناشیرینتر بوونی نییە، کە تەنیا بۆ ئەوەی لە رەخنەکردنی خۆی، لە کەموکورتی و شکستەکانی خۆی رابکات، دەگەڕێت بۆ دۆزینەوەی قێزەونترین نمونە سیاسییەکانی دونیا و دەیخاتە سەر مێزی بەراوردکاری. لە هەر گۆشەیەکی ئەم دونیایەدا، ئەگەر دەسەڵاتی سیاسی بەم فۆرمەی هەرێم کاربکات، مەحاڵە بتوانێ گۆڕانکاری بە قازانجی خەڵک و چاکەی گشتی ئەنجام بدات. ئەم شێوە لە دەسەڵات، ئەگەر حوکمی پاریس و لەندەن و بەرلین و ژنێفیشی بدەیتێ، لە ماوەیەکی پێوانەیی کورتدا دەیکات بە وێرانەیەکی حیزبی و دواتر لەبری داننان بە شکست، بە خەرتوم و مەقادیشۆ و کابول و سەنعا بەراوردی دەکات. دەسەڵاتی جوان، دەسەڵاتێک کە دیدگا و روانینی مۆدێرن و نیشتیمانی بۆ پرسی ژیان و بەرەوپێشچوون هەبێت، دەسەڵاتێک بۆ دیموکراتیزەکردنی کۆمەڵگە و دادی کۆمەڵایەتی کاربکات، دەسەڵاتێک بونیادنانەوەی نیشتیمان و پرسی مرۆڤسازی وەک ستراتیژ ببینێت، هەرگیز بۆ شاردنەوەی ناشیرینییەکانی، چاوی ناچێتە سەر نمونەی وەک خۆی و لە خۆیشی ناشیرینتر، بەڵکو لەبری بەغدا، دوبەی، لە بری سوریا، سەنگاپورە، لە بری یەمەن، کۆریای باشور و لە بری لیبیا، رواندای سەردەمی (پول کاگامێ) دەبینێت و بە شێوەیەکی عەقڵانی سوود لە ئەزمون و پلان و کار و بەرنامە و بەرەوپێشچونیان وەردەگرێت، نەک دوای ٣٠ ساڵ لە ئەزمونی حوکمڕانی، بۆ خۆدزینەوە لە شکست، تەنیا کارت گەڕان بێت بۆ دۆزینەوەی نمونەی ناشیرینی سیاسی، تا ناشیرینییەکانی خۆتی پێدابپۆشیت. هەرێمی کوردستان گرفتەکانی بونیادین، هەر پرۆسەیەکی چاکسازی توانای چوونە ناو ئەو گرفتانەی نەبێت، مەحاڵە دۆخی گشتی هەرێم بە ئاقارێکی باشتردا بڕوات. گرفتی ئێمە لە بوونی فڵان خاڵی گومرگی و فیسار دەزگای حوکمڕانیدا نییە، بەڵکو گرفتی گەورە و ریشەیین، گرفتن لەو عەقڵیەتەی چارەسەرەکان لە بوونی بینای بەرز و پردی بەرزدا دەبینێت، نەک مرۆڤی بەرز و ئەخلاقی سیاسی بەرز. مەبەستمان لە مرۆڤی بەرز نە سوپەرمانی نیچە و نە قارەمانەکەی کارلایلە، بەڵکو مرۆڤێکە سەنگ و بەهای ئینسانی وەک بوونەوەرێک رێزلێگیراو بێت، مرۆڤێک بێت ئازاد، خاوەن ئیرادە و ماف و بوونی خۆی، نەک بە بەرنامە بخرێتە ناو پرۆسەیەکی دورودرێژی ملکەچی و داماڵینی لە هەر رێز و بەهایەکی ئینسانی. هەرێمی کوردستان بەدەر لەم رێگەیە، رێگەی دووەم و رێگەیەکی دیکەی بۆ دەربازبوون لە گرفت و قەیرانە قوڵ و بونیادییەکانی لەبەردەمدا نییە.
.gif)
د. ڤیان فه‌ره‌ج - به‌شی سێیه‌م و كۆتایی نێرینه‌كان، به منداڵ و گه‌وره‌یانه‌وه، زیاتر ئاره‌زووی به‌رزكردنه‌وه‌ی جیاوازییه‌كانیان هه‌یه وه‌ك له مێینه‌كان. به‌گوێره‌ی توێژینه‌وه‌یه‌كی (روبن و هاوڕێكانی، ١٩٧٤)، باوكه‌كان زیاتر له‌مامه‌ڵه‌كانیاندا ئه‌و جیاوازییانه به‌ده‌ر ده‌خه‌ن وه‌ك له‌دایكه‌كان، بۆ نموونه به نه‌رمتر گه‌مه له‌گه‌ڵ كچه‌كانیاندا ده‌كه‌ن به‌چاو كوڕه‌كانیانه‌وه، هه‌روه‌ك هانیانده‌ده‌ن كامجۆر یاری تایبه‌ت به سێكسه‌كه‌ی خۆیان هه‌ڵبژێرن له فرۆشگه‌كاندا. ئه‌م جۆره له دروستكردنی جیاوازی، جۆره سوربونێكی به‌هێزتر له كوڕانی مناڵدا دروستده‌كات بۆ كڕینی یارییه‌كانیان به‌چاو كچه‌كانه‌وه، له‌كاتێكدا، كچه‌كان ئاسانتر ده‌توانن خواسته‌كانی خۆیان بگۆڕن بۆ بژارده‌یه‌كی تر. ته‌نانه‌ت له كتێبه رێنماییكاره په‌روه‌رده‌ییه‌كانی ئێستاشدا، باوكایه‌تی بۆ كچان جیا ده‌كرێته‌وه له باوكایه‌تی بۆ كوڕان، به‌نموونه (چۆن ده‌بیته باوكێكی نمونه‌ی بۆ كچه‌كه‌ت؟)، (نیشانی كچه‌كه‌ت بده گرنگی پێده‌ده‌ی!)، (چۆن ببیته باوكی پیاوه بچكۆله‌كه‌ت؟)، (شتگه‌لێك له‌گه‌ڵ كوڕه‌كه‌تدا ئه‌نجامی بده‌یت)..هتد. ئه‌نجامی ئه‌م بژارده كۆمه‌ڵایه‌تییانه له لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی زانستی بۆ ته‌مه‌نی ٣-٥ ساڵی ده‌ریخستووه، مناڵه كچه‌كانی ئه‌م ته‌مه‌نه هیچ هێمایه‌كی جیاكارییان نیشان نه‌داوه بۆ ئه‌و كچه هاوڕێیانه‌یان یاری كوڕانه هه‌ڵده‌بژێرن، كه‌چی كوڕه‌كان، هاوڕێ كوڕه‌كانیان سزاداوه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی یاری كچانه‌یان هه‌ڵبژاردووه. ئه‌مه‌ش خۆی لهخۆیدا هێمایه بۆ ئه‌وه‌ی جه‌ختكردنه‌وه له‌سه‌ر كوڕان زیاتره له ده‌رخستنی سێكسه‌كانیان وه‌ك له كچه‌كان. له‌ته‌مه‌نێكی گه‌وره‌دا، كاتێك ئه‌م تاكانه ده‌چنه سه‌ركاره‌كانیان، ده‌بینی جارێكی تر كولتوری باوی كۆمه‌ڵگه، به‌زۆری ئه‌وانه‌ی بۆ نمونه ده‌روونناس یان مامۆستان و نێرینه‌ن، به هی هه‌مو سیگمێنته‌كانی كۆمه‌ڵگه ده‌بینێته‌وه، كه‌چی ئه‌وانه‌ی ژنن، ته‌نها به‌هی ژنان و مناڵان ده‌بینێته‌وه، به‌و واتایه‌ی، ده‌رووناسه مێینه‌كان پابه‌ندن به چینێكی كۆمه‌ڵایه‌تییه‌وه، به‌ڵام نێرینه‌كان هیچ سنورێك بۆ پیشه‌كانیان دیاری نه‌كراوه‌و وه‌ك ئه‌وه‌یه ئاسایی بێت هی هه‌موو كۆمه‌ڵگه بن، هه‌ر ئه‌مه‌شه كه له زۆرینه‌ی كۆمه‌ڵگه‌كاندا به ئه‌ندرۆسێنتریك، تێڕوانینی پیاوانه، ده‌ناسرێت. كولتوری ئه‌ندرۆسێنتریك كولتورێكی ریشه داكوتراوه‌و له‌ژیانی هه‌مو كۆمه‌ڵگه‌كاندا بوونی هه‌یه، به‌ڵام ئه‌وه‌ی لێره من ده‌مه‌وێ له‌سه‌ری بوه‌ستم هه‌رێمی كوردستانه. جیاوازییه‌كان تاڕاده‌یه‌ك په‌یوه‌سته به كلتوری به‌كه‌مبینینی ژنان و ژنایه‌تییه‌وه. له‌راستیدا ئه‌مه ته‌نها به‌رهه‌می باڵاده‌ستی پیاوان نییه، به‌ڵكو به‌ستراوه‌ته‌وه به‌وه‌وه ژن چۆن له‌خۆی و هاوڕه‌گه‌زه به‌رامبه‌ره‌كه‌شی ده‌ڕوانێت؟ ئه‌م كولتوره هانی كوڕان ده‌دا خۆیان دوور بخه‌نه‌وه له‌و شتانه‌ی بۆ كچان ده‌شێ، به‌ڵام له‌هه‌مانكاتدا هانی كچانیش ده‌دا خاوه‌ندارێتی له‌و شتانه نه‌كه‌ن به دونیای پیاوان ده‌زانرێت. ئه‌گه‌ر نمونه‌یه‌كی زیندوو بكه‌مه به‌ڵگه بۆ شیكردنه‌وه‌ی ئه‌م ئه‌رگیومێنته، ئه‌وا باشترین ئه‌وه‌یه له‌فه‌رمانگه خزمه‌تگوزارییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان دا رووده‌دات. فه‌رمانگه‌كانی كاره‌باو شاره‌وانی راهاتوون له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی خاوه‌ندارێتی موڵك تایبه‌ت بێت به پیاوان، به‌تایبه‌تی كه موڵكه‌كه بازرگانی بێت، ئیتر به‌ته‌واوی دونیای بازرگانی و زه‌وی و زارو داهاتی بازرگانی به دونیایه‌كی نێرینه و به‌شێك له‌ده‌سه‌ڵاتی پیاوانه هه‌ژماری بۆ ده‌كرێت، بۆیه ته‌نانه‌ت له ئێسته‌شدا هیچ هاندانێكی فه‌رمی نییه بۆ ئه‌و ژن و كچانه‌ی ده‌یانه‌وێ له‌م بواره‌دا شانسی خۆیان تاقی بكه‌نه‌وه. به‌گوێره‌ی به‌دواداچونه‌كانم، ئه‌و ژنانه‌ی رێگه‌یان ده‌كه‌وێته ئه‌م دوو فه‌رمانگه‌یه‌وه، دوچاری ناڕه‌حه‌تی زۆر ده‌بنه‌وه، چونكه ئه‌ندازیاره‌كان و كرێكارو كابه‌ده‌سته‌كان، كه به‌گشتی پیاون، ته‌نانه‌ت ئه‌و ژنانه‌ش كه خوو هه‌ڵسوكه‌وتی ئه‌و پیاوانه‌یان گرتووه، ناتوانن بڕوا به‌خۆیان بهێنن، له‌م سیگمێنته‌ی ئابووری و سه‌رمایه دروستكردن ژنانیش به‌شداربێت، بۆیه، وه‌ك به‌ڕێوبه‌ری یه‌ك له‌و فه‌رمانگانه بۆی باسكردم، كه خۆشی پیاوێكی رێزداربوو (ژنێكی گه‌نج كه دێته ئه‌م فه‌رمانگه‌یه بۆ كارێكی له‌مجۆره، هه‌موو به ڕقه‌وه مامه‌ڵه‌كه‌ی بۆ جێبه‌جێده‌كه‌ن و ده‌شێ دووچاری گرفتی زۆری بكه‌نه‌وه ته‌نها لهبهر ئه‌وه‌ی ژنه‌و گه‌نجه‌و چۆن ده‌بێت خاوه‌نداری شتێكی له‌م جۆره بكات.) من وای بۆده‌چم، ئه‌م جۆره تێڕوانینه لهبهر ئه‌وه‌بێت، عه‌قڵیه‌تی ئه‌ندرۆسێنتریك هێشتا له‌و بڕوایه‌دایه، ده‌سه‌ڵاتی ئابوری، ده‌بێت پیاو به‌رهه‌می بهێنێت. ئه‌م تێڕوانینه نێرپه‌سه‌ندییه بۆ دروستكردنی هێزی ئابووری خۆی لهخۆیدا، ترسانه له‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی كۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسیش دابه‌شببێت، چونكه له دووه‌كه‌ی تردا هێشتا پیاوان به‌باشی جێگه‌ی خۆیان توند كردووه‌و هه‌ر لادانێك لهمه له‌راستیدا، جگه له هه‌وڵی بنپوچ و نه‌زۆك، ناتوانرێ به بنه‌مای راسته‌قینه‌ی پشكداری مێینه ته‌ماشا بكرێت. چونكه له بنه‌ماوه تێگه‌یشتنی گشتی له‌سه‌ر ئه‌وه كۆڵه‌كه‌ی راگرتووه كه شته گرنگه‌كان ده‌بێ پیاوان ئه‌نجامی بده‌ن، بۆچونی پیاوان ته‌نها گرنگه‌و ناكرێ ئه‌ندازیارێكی كچ زیره‌كتربێت له ئه‌ندازیارێكی پیاوهه‌ربۆیه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ژماره‌یان زۆر كه‌مه، به‌ڵام ده‌بینی هاوشێوه‌ی پیاوه‌كان به‌شێكی زۆری ئه‌مانیش بوونه‌ته ماشێنی به‌رده‌وامی ئه‌و رقلێبوونه‌وه‌یه، چونكه نایانه‌وێ مۆزایكی ده‌قگرتووی كۆمه‌ڵایه‌تی و ئابوری هێز بگۆڕدرت. وه‌ك ده‌وترێت له‌وه راهاتوون كه هه‌یه‌و نازانن چۆن له‌گه‌ڵ نوێتره‌كه‌دا هه‌ڵسوكه‌وت بكه‌ن! له دواجاردا هیچ داتایه‌كی ئه‌وتۆم له‌به‌رده‌ست نییه له‌دوای ساڵی ٢٠٠٣وه فه‌رمانگه‌كانی حكومه‌ت تا چ ئاستێك رێگه‌یان له‌به‌رده‌م فه‌رمانبه‌رانی ژندا خۆشكردووه خاوه‌ندارێتی پشكی یه‌كسان بن له‌گه‌ڵ نێرینه بڕیاروستكه‌ره‌كانی بیروڕاكانیان به ده‌سكه‌وتی گرنگ هه‌ژمارده‌كرێ، به‌ڵام بێگومان له‌و توێژینه‌وه كوانتیته‌یتڤه‌ی له ٢٠٠٣دا خۆم ئه‌نجاممداو ئاماری فه‌رمانگه حكومییه‌كانی نێوان ١٩٩٧-٢٠٠٣ له‌خۆ گرتووه، ده‌بینی بۆ وه‌زاره‌تێكی وه‌ك شاره‌وانی وگه‌شتوگوزار، تێكڕای مێینه له شوێنه‌كانی بڕیاردروستكردندا له‌كۆی ئه‌و ساڵانه‌دا %٧.٩ تێپه‌ڕی نه‌كردووه.[1] كولتوری زاڵ ده‌توانێ فشار له‌سه‌ر تاكه‌كان دروستبكات له‌وه‌ی جیاوازییه‌كانیان زه‌قبكه‌نه‌وه له‌جیاتی ئه‌وه‌ی لێكچونه‌كانیان بكه‌نه كرۆكی رۆڵگێڕانیان له‌كۆمه‌ڵگه‌دا. له‌كۆمه‌ڵگه‌ی ئیدرۆسێنتریكدا، ده‌توانرێ كچه‌كان به‌شانازییه‌وه وه‌ك (نێره‌كوڕكه) ره‌فتاربكه‌ن و ته‌نانه‌ت باوكه‌كان به‌جلوبه‌رگی كوڕانه‌وه تا ته‌مه‌نێكی دیاریكراو، به‌ر له‌ده‌ركه‌وتنی سنگ و مه‌مك و سیماكانی تری كچێتی تیایاندا، له‌گه‌ڵ خۆیان بیانبه‌ن بۆ ناوبازاڕو سه‌ركار. له‌هه‌موو كۆمه‌لگه‌كانی ئه‌مڕۆدا، به كۆمه‌ڵگه پیشه‌سازییه‌كانیشه‌وه، كچێكی شه‌ڕانی وهه‌ڵسوكه‌وت كوڕانی قبوڵكراوتره له كوڕێكی له‌كچ چووی ترسنۆكی شه‌رمن، به‌جۆرێك ره‌نگه تا ئاستێك جێگه شانازی و رێزیش بێت.[2] زۆر به‌ئاسانی له‌م كۆمه‌ڵگه‌یانه‌دا پیشه‌كان دابه‌شده‌بن، به‌جۆرێك كچێك كه به‌ره‌و ئه‌ندازیاری یان پزیشكی ده‌ڕوات، وه‌ك ئه‌وه‌یه شتێكی زۆر گرنگ و یه‌كسان به پیاوی ئه‌نجامدابێت، به‌ڵام كوڕێك كه به‌ره‌و بژارده‌ی برینپێچی ده‌ڕوات، وه‌ك ئه‌وه‌یه خۆی بچوككردبێته‌وه بۆ ئاستێكی كه‌متر، یاخود ئاستی ژنان. خۆ ئه‌گه‌ر بڕیاری بوون به كارمه‌ندی دایه‌نگه‌كان بدات، ره‌نگه له‌كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی وه‌ك كوردیدا ته‌نانه‌ت هیچ دایه‌نگایه‌كیش كاری پێنه‌دات! له‌رێگه‌ی شیكردنه‌وه‌ی كتێبی ئه‌لیف و بێی كوردی م. ئیبراهیم ئه‌مین باڵداره‌وه، د. رێبوار سیوه‌یلی زۆر به‌باشی په‌نجه‌ی خستۆته سه‌ر ئه‌م گرفته له‌وه‌ی كاراكته‌ری مامۆستا هه‌میشه بۆ سه‌رده‌می نوسینی كتێبه‌كه كه له ١٩٥٧دا بووه، كه‌سایه‌تییه‌كی نێرینه بووه، ئه‌گه‌رچی هه‌موو ده‌ستپێشخه‌رییه مرۆڤدۆست، ئاژه‌ڵدۆست و داهێنانه‌كان، زه‌ینه‌ب و نێرگزو كچه‌كانی تری ناو وانه فێركارییه‌كانن.[3] ئه‌م پێوه‌ره بۆ هه‌ڵسه‌نگاندنی كارو لێزانین، هه‌ڵبه‌ت له تێگه‌یشتن و ویژدانی گشتیدا هێمایه بۆ ئه‌وه‌ی به نێرینه‌كه بڵێت، (زۆر له‌وه باشتری ببیته كچ)، به‌ڵام به كچه‌كه ده‌ڵێت، (واو، خه‌ریكه ده‌گه‌یته ئاستی كوڕان!) له‌كاتێكدا پشتساردكردنه‌وه له كاركردن له دایه‌نگه‌دا و خزمه‌تكردنی منداڵی ژێر ته‌مه‌نی ٤ ساڵ له زهنیه‌تی ئه‌و پیاوه‌ی ده‌یه‌وێت ئه‌م كاره به پیشه هه‌ڵبژێرێت، ره‌نگه هاوشێوه‌ی ئه‌و ژنه‌ی ده‌یه‌وێت ببێته زاناو پشتیوانی ناكرێت و رێگری لێده‌كرێت، یه‌ك شت بێت. چونكه دواجار رۆڵه جێنده‌رییه‌كان به‌شێكی گه‌وره‌یان زاده‌ی كۆمه‌ڵگه‌و كولتوره، به‌ڵام به‌شه‌كه‌ی تری په‌یوه‌سته به‌هه‌ست و نه‌سته ناوخۆیی و ویژدانییه‌كانی تاكه‌كانه‌وه. ئه‌گه‌رچی، به‌م دواییه له‌مه‌شدا داهێنان و هه‌وڵی به‌ئامانجگه‌یشتوو نراوه، به‌تایبه‌ت له وڵاتانی سكه‌نده‌نه‌یڤیاو هه‌ندێ له‌وڵاتانی ئه‌وروپا، له‌وه‌ی فێمێنسته‌كان و گورپی داكۆكیكاران له‌مافی هاوڕه‌گه‌زخوازه‌كان، له‌رێگه‌ی رۆڵگێڕانی پێچه‌وانه‌وه ده‌یانه‌وێت كاریگه‌ری ئه‌م ترێنده كه‌مبكه‌نه‌وه به‌سه‌ر كۆمه‌ڵگه‌وه، ته‌نانه‌ت هه‌ندێ له فێمینسته پیاوه‌كانی هاوشێوه‌ی (قردێله سپییه‌كان)، ئامانجیانه ئه‌و چه‌وتییه كۆمه‌ڵایه‌تی، سیاسی و ئابورییانه‌یه راستبكه‌نه‌وه كه پیاوان به‌درێژایی مێژوو له كۆمه‌ڵگه‌دا دژی ژنان دروستیانكردووه، هه‌رله‌به‌ر ئه‌مه‌یه هیچ ژنێك به ئه‌ندام وه‌رناگرن، چونكه پێیان وایه ئه‌ركی پیاوان خۆیانه ئه‌م چه‌وتییانه راست بكه‌نه‌وه. قردێله سپییه‌كان، سه‌ره‌تا له ساڵی ١٩٩١ دا وه‌ك گه‌وره‌ترین به‌رنامه‌ی پیاوانی دژ به توندوتیژی دژ به‌ژنان، وه‌ك كاردانه‌وه‌یه‌ك بۆ كوشتنی ئه‌و ١٤ ژنه‌ی له كه‌نه‌دا له‌لایه‌ن پیاوانی توندوتیژكار دژ به ژنانه‌وه ئه‌نجامدرا دامه‌زرا، دواتر به ٥٧ وڵاتدا بڵاو بوونه‌وه‌و ته‌نانه‌ت پارتی دیمۆكراتی نوێ-شیان دروستكرد.[4] [1] بڕوانه ڤیان مه‌جید، ژن تاك سیاسه‌ت، ٢٠٠٧ [2] سالی مككۆنێڵ جینێت، لا١٢ [3] بڕوانه كتێبی پیرۆزی من، رێبوار سیوه‌یلی، ٢٠٢٠ [4] https://www.whiteribbon.org.ukبڕوانه
.gif)
چیا عەباس حزب و جاران جاران حزب رۆڵی بنەرەتی لە کۆکردنەوە و رێکخستنی جەماوەر بۆ کارنامە و ئامانجەکانی هەبو، تایبەت ئەو حزبانەی خاوەنی کارنامەی نەتەوەیی و نیشتمانی و سەربەخۆیی وڵات بون، نمونەی حزبە عراقی و کوردستانیەکان کە لە سەردەمی پاشایەتیەوە و دواتر لە بەرەنگاربونەوەی رژێمە ستەمکارەکانی سەردەمی کۆماری دەیان هەزار شەهید و بریندار و زیندانی سیاسی و قوربانی تریان بەخشیوە گرنگی رۆلی حزب لەو قۆناغانەدا دەسەلمێنن. سەرەرای ئەم راستیە مێژوییە بینیمان کە لە زۆربەی وڵاتانی ناوچەکەمان فەرماندە و کەسایەتیە سەربازیەکان گۆرانکاریە بنەرەتیەکانیان ئەنجامدا، وەک لە میسر، عێراق، سوریا، لیبیا، سودان، تورکیا، یەمەنی باکور و ... هەرچەندە بەشێک لە حزبەکانی ئەو وڵاتانە بونە پاشکۆی دەسەڵاتدارە نوێکان و بەشێکی تریش رێگای ئۆپزسیۆنیان هەڵبژارد بەڵام رۆڵیان لە گۆرانکاریەکان بەرچاو بو، وەک اتحاد الاشتراکی العربی لە میسر، حزبی بەعس لە سوریا و عێراق، حزبە کۆمینیستەکانی ئێران و عێراق و سوریا، حزبەکانی تورکیا و رۆڵی حزب و سەرکردە ئاینییەکان لە چەند وڵاتێکی تر. حزب لەو رێرەوەی مێژودا چەندین کادر و سەرکردە و فەرماندەی سەربازی گۆشە و دروستکردوە کە رۆڵی بەرچاویان لە روداوەکاندا هەبوە. جاران حزب کانزایەکی دەوڵەمەندی میللەت بو. حزبایەتی بۆ مافەکان سەخت و پر مەترسی بو، لەو رێبازەدا بە هەزاران کادر و بەرپرس و سەرکردە و تێکۆشەران گیانیان بە خاك و نەتەوە بەخشیوە. حزب و ئێستا لە گەڵ سەرهەڵدانی جیهانگیری و سۆشیاڵ میدیا کاڵبونەوەی ناوەرۆک و سنورە کلاسیکیەکانی سیاسی و فکری و کۆمەڵایەتی خێراتر بو، هاوکاتیش بە هۆکاری گۆرانکاریە بنەرەتیەکان لە ناوچەکەمان، وەک شەری ئێران – عێراق، جەنگی ئەمریکا و هاوپەمانان دژ بە عێراق، روخاندنی سەدام، روداوەکانی ئەوەی بە بەهاری عەرەبی ناسراون، جەنگی دژ بە تێرۆر، گەمارۆدانی ئێران، سەرهەڵدانی جەمسەرگەری مەزهەبی لە ناوچەکە، روداوەکانی رۆژئاڤا، باڵادەستبونی سیاسی و سەربازی زلهێزەکانی دنیا و ناوچەکە، دروستبونی جەمسەرگەری ئیقلیمی و گرێدانی دۆخی میللەتەکان بەو گۆرانکاری و ئیرادە فرە ئاراستانەوە رۆڵی حزبە کلاسیکیەکانی بە رادەیەک کاڵکردەوە کە لە ناچاری و ئارەزومەندانە بونە پاشکۆی روداوەکان و ئیرادەی سەربەخۆی جارانیان لاواز و لەرزۆک بو. ئەم واقیعە تازەیە زۆربەی زۆری حزب و هێزە سیاسیەکانی ناوچەکە بە کوردیشەوە گرتەوە، سنور و هێڵی سور بۆ حزبەکان دارێژران و پێشێلکردنیان بە جۆرەها شێوە سزا و وەڵام درانەوە، حزب تێهەڵکێش کرا بە هاوکێشەکانی بەرژەوەندیە سیاسی و ئابوری و سەربازی و هەواڵگری گەمەکەرە زەبەلاحەکان، لە بەرامبەر ئەم رۆڵەدا بچێک لە " دەسەڵات و پاداشت" یان پێ بەخشرا. دەسەڵاتدارانی ئەمجۆرە حزبانە لە دیدگا و هەڵسەنگاندنێکی مەدا کورتدا تەسلیمی ئەو واقعە نوێیە بون و خۆیان لە گەڵیدا گونجاند، ئەو جۆرە ئەقڵیەتە وەک حەدبای لێهات و توانای خۆگونجاندنی ئاسانی لە گەڵ دەوروبەرەکەی بە دەستهێنا، خۆشیان بوێت یاخود ترش ئاکامەکەی دورکەوتنەوەی هێدی هێدی بو لە پرسەکانی نەتەوە و نیشتمان، ئەو پرسانەی جاران گیانی خۆیان بۆ دەبەخشی. لێرەدا ئەم گۆرانکاریە بنەرەتیە دەسەڵاتدارانی ئەو حزبانەی ناچار کرد حزبەکانیان بۆ راگرتنی رەونەق و جوانیەکانی مێژویان بەکار بهێنن بۆ دەمامککردنی روخساری ئێستایان، بۆیەش بایەخی سەرەکیان بۆ بواری راگەیاندن بوە، ئەم راستیە تا ئەم چرکەیەش لە هەرێمەکەشمان بەردەوامە. تەنها ئەو حزب و هێزانەی لەسەر بنەماکانی عەقائیدی و سیستەمی هەرەمی دیسیپلیندار و کاریزما و هێزی سەرکردەکانیان کار دەکەن توانیویانە تا ئەم چرکەیەش بەشێک لە خەسڵەتە رەسەنەکانیان لە فەوتاندن بپارێزن. حزب و هەڵبژاردنەکانی عێراق ئێستا هەڵبژاردنەکان بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەرێوەیە، هەمو حزب وهێز و گروپەکان کەوتونەتە خۆیان، تایبەت هێزەکانی دەسەڵات چونکە ئەزمونی چەند ساڵی رابوردویان لە گەڵ بەغدا سەلماندویەتی کە بێ پارە و ئاوردانەوەی بەغدا توانای هەنگاونانیان زۆر لاواز بوە. دەبینین ئەم حزبانە پەنایان بۆ هاوکێشە کلاسیکیەکانی سیاسەت بردۆتەوە: لێرە و لەوێ بگەرێ بەدوای چەند " دۆستێکی پیاوچاکی" کاتی و بەرژەوەندخواز لە بەغدا بەڵکو مشتێک پارە و دەسەڵات ببەخشێت، بۆیە لە ئێستاوە تا هەڵبژاردنەکان بەغدا بۆتە رێگای کانی ئەو جۆرە حزب و دەسەڵاتدارانە. لە بەرامبەردا بەرەی یاخیبو و نارازی هەمان هەڵسەنگاندنی بۆ دۆخەکە کردوە، بەڵام بە ئامانجی جیاواز لەوەی حزبە دەسەڵاتدارەکان، ئەمان بەغدا بە ئامرازێکی بەهێزی فشارکردن لە سەر دەسەڵاتی هەرێم دەبینن بۆیە هەمو تواناکانیان بەگەر خستون بۆ بەدەستهێنانی پێگەیەکی بەرچاو لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، پێگەیەک حسابی جدی بۆ بکرێت، فرە بازنەیی لە یاسای هەڵبژاردنەکان بۆ پەرلەمانی عێراق کارئاسانی یاسایی بۆ ئەم بۆچونە کردوە، هەرچەندە ئێستا وای لێهاتوە کە " هەمو رێگاکان بەرەو بەغدا دەرۆن" لە گەڵ ئەوەشدا دەبێت بە حەزەرێکی وردی واقیعی مامەڵە لە گەڵ بەغدای ئێستادا بکرێت. دەبینین گروپ و هێزەکانی بەرەی نارازی بە هەمو شێوەیەک خۆیان دور راگرتوە لە بەشداریکردن لە هەڵبژارنەکان بە ناوی پێکهاتەی حزبیەوە، بۆ نمونە: هاوپەیمانی هیوا، هاوپەیمانی نیشتمانی، بەرەی گەل، دەنگی گەل و ... تاد. راستە هاوڵاتی تاقەتی لەو جۆرە حزب و حزبایەتیە چوە و هەمویان بەیەک چاو دەبینن. هەرچەندە ئەمە ئاکامێکی ئاسایی ئەو بێئومێدیە خەستەیە کە ناخ و دەرونی هاوڵاتیانی تەنیوە، بەڵام بۆ قورتاربون لەم دۆخە و روکردنە قۆناغێکی نوێ دەبێت هاوڵاتی خۆی بریار لە جۆری ئامادەسازیەکان بۆ کارکردن بدات، بە پێوەر و وەتیرەی جارانی سەردەمی باوەر و ئیرادە گونجاو لە گەڵ ئەم سەردەمەدا خۆشی ئامادە بکات، مەرجێکی بنەرەتی ئەم ئامادەسازیە گەڵالەکردنی پەیامێکی نەتەوەیی و نیشتمانی تۆکمەی هاوبەشی سەردەمانەیە کە لە سایەیدا بەرەو ئایندەیەکی گەش هەنگاو بنرێت، بێ ئەو پەیامە لەم بازنە داخراوەی ئێستادا دەمێنین و دەسورێینەوە. نوسینی: چیا عەباس رۆتەردام: ١٨ جانواری ٢٠٢١
.gif)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.png)
