11 رۆژە هاوڵاتیانی ئەرمینیا لە دژی سێرج سەركیسیان سەرۆك وەزیرانی وڵاتەكەیان رژاونەتە سەرشەقام و تۆمەتباری دەكەن بەوەی دەستیگرتووە بەسەر كورسی دەسەڵاتدا و ئامادە نییە دەستبەداری بێت. لە نوێترین پەرەسەندندا ئەمڕۆ لە یەریڤانی پایتەختدا نزیكەی 100 سەرباز بە پۆشاكی سەربازییەوە چوونە ریزی خۆپیشاندەران و داوایان لە سەرۆك وەزیران كرد دەست لەكاربكێشێتەوە، وەزارەتی بەرگریش هەڕەشەی سەپاندنی سزای توندی كرد بەسەر ئەو سەربازانەی كە سەربازگەكەیان بەجێهێشتووە و بەشداری خۆپیشاندانەكانیان كردووە. بە گوێرەی نوێترین هەواڵ دەسەڵاتدارانی ئەرمینیا نیكۆڵ باشینیان سەركردەی ئۆپۆزسیۆنیان ئازادكردووە و سێرج سەركیسیانی سەرۆك وەزیرانیش ئامادەیی خۆی بۆ دەستلەكاركێشانەوە لە پۆستەكەی دەربڕیوە. ڤیدیۆ: خۆپیشاندانی هاوڵاتیانی ئەرمینیا  

   ئەندریا نالیس، ئەو ژنەی بە سەرۆكی كۆنترین پارتی ئەڵمانیا هەڵبژێردرا   پارتی سۆسیال دیموكراتی ئەڵمانیا كە هاوبەشی حزبەكەی ئەنگێلا مێركڵە لە حكومەتدا ، ئەندریا نالیسی بە سەرۆكی نوێی پارتەكە هەڵبژارد، بەوەش نالیس بووە سەرۆكی ئەو پارتەی كە پێش 154 ساڵ لەمەوبەر دامەزرێنراوە. نالیس كە پێشتر كە وەزیری كاربووە، جێگەی مارتن شۆڵتز دەگرێتەوە كە دوای ئەنجامە خراپەكانی پارتەکە لە هەڵبژاردنی ئەمدواییەی پەرلەماندا دەستیلەكاركێشایەوە. نالیسی تەمەن 47 ساڵ لە كۆنگرەی پارتی سۆسیال دیموكراتدا كە لە شاری ڤیسبادن بەڕێوەچوو، توانی لە وەرگرتنی پۆستی سەرۆكایەتی پارتەكەدا بەسەر سیمۆن لانگی ركابەریدا سەربكەوێت كە سەرۆكی شارەوانی شاری فیلنسبۆرگە. لە وتارێكدا دوای سەركەوتنی نالیس بەڵێنیدا كاربكات لە پێناوی پتەوتركردنی دادپەروەری كۆمەڵایەتی و خۆشگەزەرانی و وتی :" لەبەرئەوەی پاڵپشتی ئەو شتەیە كە لە جیهانێكی لیبراڵی و گڵۆبالیزەیشن و ژمارەییدا زۆر پێویستمان پێیەتی با زۆر راشكاو بین پێویستمان بە پاڵپشتییە بۆ ئاستێكی دیاریكراو لە خودی سۆسیال دیموكراتدا." وتیشی :" ئەمڕۆ لەم كۆنگرەیەدا سەقفی شوشەیی پارتی سۆسیال دیموكرات دەشكێنین و ئەو سەقفە بە كراوەیی دەمێنێتەوە." بەرای چاودێران، ئەركی نالیس لە سەرۆكایەتیكردنی كۆنترین پارتی سۆسیالی دیموكراتی ئەوروپا ئاسان نابێت، چونكە ئەو 66%ی دەنگی ئەندامانی پارتەكەی بەدەستهێناوە و بەسەر سیمۆن لانگی ركابەریدا سەركەوتووە، ئەو ئەنجامە دووەم خراپترین ئەنجامە كە براوەی هەڵبژاردنەكانی ئەو پارتە لەداوی جەنگی دووەمی جیهانییەوە بەدەستیدەهێنێت و ژمارەیەك لە ئەندامانی پارتەكەشی نیگەران و توڕەبوون لە پشتگیریكردنی نالیس لە پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت لەگەڵ پارتی دیموكرات مەسیحیدا كە ئەنگێلا مێركڵ سەرۆكایەتی دەكات. بە پێچەوانەی مێركڵەوە كە لە ئەڵمانیای خۆرهەڵات لە دایكبووە، نالیس لە ئەڵمانیا خۆرئاوا گەورە بووە لە ناوچەی ئیڤیلن و لە گوندی وێلەر ژیاوە، مێركڵ پسپۆرە لە بواری فیزیادا، بەڵام سەرۆكە نوێكەی پارتی سۆسیال دیموكرات بڕوانامەی زانكۆی لە ئەدەبی ئەڵمانیدا بەدەستهێناوە و سەرەڕای جیاوازی سیاسییان ئەو دوو ژنە سەركردەیەی ئەڵمانیا پەیوەندییەكی بەهێز بە یەكییانەوە دەبەستێتەوە، ئەمەش بە گوێرەی راپۆرتی میدیاكانی ئەڵمانیا.

ئامادەكردن و وەرگێڕانی/ ئاسۆ جەبار - واشنتۆن  مانگی ئۆکتۆبەری ساڵی پێشوو لەسەروەختی قەیرانە سیاسییە هەر گەورەکانی هەرێمی کوردستاندا نامەیەک لەلایەن بەڕێوبەری باڵای کاروباری نەوت رۆزنەفت ئایگۆر سێشین لە کرملینەوە دەگاتە دەستی  وەزارەتی نەوتی عێراق لە بەغدا   بەر لە پێشکەشکردنی وتاری ساڵانەی خۆی سەبارەت بە رەوشی وڵات لەبەردەم کۆمەڵەی فیدڕاڵی لە مۆسکۆ لە یەکی مانگی سێی 2018 دا سەرۆکی روسیادا ڤیلادیمیر پوتین، سەرپەرشتیاری جێبەجێکاری رۆزنەفت ئیگۆر سێشنی بینیوە.  سێشن لە نامەیەکدا کە کۆپییەکی لەلای رۆیتەرز پارێزراوە دەنوسێت "حکومەتی ناوەندی بەغدا سەبارەت بە پێشنیازەکەی رۆزنەفت هەڵوێستێکی بونیادنەرانەو بایەخدەرانەی نەبوو بۆ پەرەپێدانی کێڵگە نەوتییەکانی باکوری عێراق".  کوردستان هەرێمێکە کە دانیشتوانەکەی نزیکەی 6 ملیۆن کەسە کەوتۆتە باکوری عێراقەوە، کە لەو دواییانەدا هەوڵیاندا و شکستیان هێنا لە جیابوونەوە لە تەواوی وڵاتەکە. بەغداد بە ریفراندۆمەکەی 25 ی سێپتەمبەری کوردەکان کە بۆ سەربەخۆیی بوو رازینەبوو؛ هاوکات هێزەکانی نارد بۆ کۆنترۆڵکردنی کێڵگە نەوتییەکانی کوردستان کە سەرچاوەگەلێکی دارایی سەرەکی بوو بۆیان.  ئێستاکە سێشن نزیکترین هاوپەیمانەکانی ڤلادیمێر پوتینی سەرۆکە، وتبووی بە رەچاوکردنی راڕایی بەغدا سەبارەت بە کارکردن لەگەڵ کۆمپانیای رۆزنەفتدا، لەبری ئەوە کۆمپانیاکە هەڵدەستێت بە سازکردنی کاروباری بازرگانی لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستاندا، کە وادیارە بایەخدانێکی زۆر هەیە بۆ بەرفراوانکردنی هەماهەنگییە ستراتیژییەکان.    زلهێزەکانی جیهان کە ولایەتە یەکگرتووەکان و یەکێتی ئەوروپاش پێشتر هاوسۆزی خۆیان لەبارەی هەڵمەتی سەربەخۆیی کوردستانەوە دەربڕیبوو، بەڵام لەکۆتاییدا عێراق دڵنیادەکەنەوە کە دان بە قەڵەمڕەویەکەیدا بنێن بەسەر تەواوی عێراقدا؛ کە کوردستانیش دەگرێتەوە. بەڵام لەنامەکەی سێشین دا هیچ ئاماژە نەدراوە بەو رێككەوتنە. لەکاتێکدا رۆزنەفت بەڵێنیداوە لەبەرامبەر توڕەیی بەغدادا ملیارەها دۆلار لە کوردستان وەبەربهێنێت؛  ئێستاش لەبری پەشیمان بونەوە، وەبەرهەمهێنانەکە بووە بە دەبڵ. بەپێی حەوت سەرچاوە کە ئاشنای ئەو کێشەیەن، سێشن دەستێکی باڵاو بەهێزی هەبووە بەبەراورد بە درککردنی زۆرێک لە کاربەدەستانی عێراق. بەرلە چەند رۆژێک؛ کۆمپانیای رۆزنەفت بەرامبەر 1.8 ملیار دۆلار دەسەڵاتی خاوەندارێتی بۆرییە نەوتەکانی هەناردەکردنی نەوتی کوردستانی گرتەدەست، کە لە هەرێمەوە بەرەو تورکیا دەڕوات.  بەپێی سەرچاوەکانی وەک رۆزنەفت و پیشەسازی نەوت و کوردەکان و حکومەتی عێراقیش؛ مەبەستی رێکكەوتنەکە بۆ رۆزنەفت تەنها کارێکی بازرگانی نەبوو، بەڵکو بۆ پەرەپێدانی کاریگەری دەستڕۆیشتوویی سیاسەتی روسیا بوو لە عێراق و رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. کۆنتڕۆڵکردنی شابۆرییە نەوتەکان وا لە رۆزنەفت دەکات کە رۆڵێکی سەنتەری هەبێت لەو وتوێژانەی نێوان هەرێمی کوردستان و بەغدادا بە مەبەستی هەناردەکردنی تەواوەتی نەوت؛ ئەوەی کە بە هۆی ریفرندۆمەکەوە کۆنترۆڵکردنی کێڵگە نەوتییەکانەوە لەلایەن عێراقەوە لەکارکەوتبوو یان هەڵوەشابوەوە. کوردستان خاوەنی نەوتێکی یەدەکی زۆرە، کە دەکاتە سێ بەشی تەواوی نەوتی یەدەکی عێراق؛ لەبەرئەوە هەناردەکانی تێکڕا ئابوری هەرێمی و نیشتیمانی پێکەوە دەبوژێنێتەوە. هاوکات وەزارەتی نەوتی عێراق هیچ سەرنجێکی لەبارەی لایەنە سیاسییەکانی رێکكەوتنەکەی رۆزنەفتەوە نەخستوەتەڕوو. لەکارەکاسەوە بۆ نیودلهی سەرچاوەکان دەڵێن رەفتارەکانی رۆزنەفت لە کوردستان؛ ئەو هەرێمەی کە دەمێکە هاوپەیمانی ولایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکایە، وەستاوە لەسەر ئەوەی کە کرملین چۆن بە چاوێکی تیژەوە رۆزنەفت و بەڕێوبەرە جێبەجێکارەکەی بەکاردەهێنێت وەک ئامرازێك بۆ سیاسەتی دەرەوەی روسیا لەتەواوی جیهاندا؛ واتە لەهەولێرەوە تا کاراکاس و نیودلهی. کۆبوونەوەکەی مۆسکۆ کوردەکان دەمێکە ئەوە دەڵێن کە هەرێمە ئۆتۆنۆمییەکەی کە لە عێراقدا هەیانە دەسەڵاتی ئەوەشیان هەیە کە رێکكەوتن لەگەڵ کۆمپانیا بیانییەکاندا بکەن لەبارەی دەرهێنانی نەوت لەناوچەکانی ژێر دەسەڵاتیاندا. لەساڵی 2014 دا دەستیانکرد بە هەناردەکردنی سەربەخۆییانەی نەوت بۆ تورکیا.  بەڵام حکومەتی ناوەندی عێراق دەڵێت هەرچۆنێک بێت هەر رێکكەوتنێکی کوردەکان و هەر هەناردەکردنێکی نەوتی کوردستان بەبێ رەزامەندی بەغدا نایاساییە.   روسیا تاکە وڵاتی زلهێز بوو کە دژی ریفراندۆم نەبوو و وتیان کە ئەوان لە خواستی سەربەخۆیی کوردەکان تێدەگەن. بەڵام ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و یەکێتی ئەوروپا و تورکیا و ئێران تێکڕا چەند هەفتەیەک بەر لە ریفراندۆمەکە داوایان لە هەولێر کرد کە راپرسییەکە نەکەن یان دوای بخەن.     لەکاتێکدا وەزیری دەرەوەی ئەمریکا رێکس تێلیرسن ناسەرکەوتوانە لەهەوڵی ئەوەی دابوو کە راپرسیی کوردەکان بۆ سەربەخۆی دوابخات، بەڵام سێشین سەرقاڵی رێکكەوتنامەی بۆرییە نەوتەکان بوو. بەپێی سەرچاوەکان هەر دوابەدوای ریفراندۆمەکە، کاربەدەستانی کورد بە ئاشتی هەورامی وەزیری سامانە سروشتییەکانیشەوە فڕین بەرەو مۆسکۆ بۆ بینینی بەڕێوبەری جێبەجێکاری رۆزنەفت و کاربەدەستانی وەزارەتی دەرەوەی روسیا. لە ٢٠ ئۆکتۆبەردا هەر دوابەدوای ئەو فەوزایەی پاش ریفراندۆم؛ دەمودەست میلیشیا شیعە عێراقییەکان کە لەلایەن هێزەکانی ئێرانەوە پشتیوانی دەکرێن هەستان بە داخستن و بێبەشکردنی هێزەکانی پێشمەرگە لە کێڵگە نەوتییەکانی کەرکوک و سیشینیش هەستا بە داخستنی گرێبەستەکە. رۆزنەفت دوایەمین بڕە پارەی رێکكەوتنەکەی داوە بە هەولێر کە دەکاتە 1.8 ملیار دۆلار، رۆزنەفت و سێشن هەردوکیان ئەوەیان ئاشکرا نەکردووە لەکاتێکدا هەردووکیان دەچنە خانەی ملکەچبوونەوە بۆ سزاکانی رۆژئاوا بەرامبەر روسیا پەیوەست بە کریماوە، بەڵام کۆمپانیاکە بە هیچ شێوەیەک ئەوەی ئاشکرانەکردووە کە پارەی بۆرییە نەوتییەکانی داوە.

15 پەرلەمانتاری پارتی گەلی كۆماری توركیا " جەهەپە" كە گەورەترین پارتی ئۆپۆزسیۆنی توركیایە لەو پارتە جیابوونەوە و پەیوەندییان كرد بە"  ئیی " پارتییەوە. ئەنگین ئەڵتای جێگری سەرۆكی فراكسیۆنی جەهەپە لە پەرلەمانی توركیا و بوڵەند تیزجان وتەبێژی جەهەپە و پەرلەمانتارەكان لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا لە پەرلەمان لە ئەنكەرەی پایتەخت دەستلەكاركێشانەوەیان لە جەهەپە و پەیوەندیكردن بە ئیی پارتییەوە  راگەیاند. بەو هەنگاوەی پەرلەمانتارانی پارتی گەلی كۆماری " جەهەپە" ، ئیی پارتی كە ماوەیەكی زۆر نییە لەلایەن میراڵ ئاكشەنەرەوە دامەزرێنراوە، دەتوانێت فراكسیۆنێكی 20 پەرلەمانتاری لەناو پەرلەماندا دروستبكات و بەوەش دەتوانێت بەشداری هەڵبژاردنەكانی داهاتووی توركیا بكات. بە گوێرەی یاسای هەڵبژاردنەكانی توركیا هەر حزبێك بۆئەوەی بەشداری هەڵبژاردنەكان بكات، دەبێت لە نیوەی ویلایەتەكانی توركیادا كە 81 ویلایەتە لقی هەبێت و كۆنگرەی دامەزراندنی شەش مانگ پێش ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكان ئەنجامدابێت، یان فراكسیۆنێكی 20 پەرلەمانتاری هەبێت. ئی پارتی  " IYI " لەلایەن میراڵ ئاكشەنەر وەزیری پێشووی ناوخۆی توركیا و ئەندامی پارتی بزوتنەوەی نەتەوە پەرستی توركیا" مەهەپە" دامەزرێنراوە و تائێستاش تاكە كاندیدە كە بە رەسمی رایگەیاندووە لە هەڵبژاردنی داهاتووی سەرۆكایەتی توركیادا خۆی كاندید دەكات و ركابەری ئەردۆغان دەكات، ئەگەر رێگری یاسایی بۆ دروست نەكرێت.  

بەشی دووەم  راپۆرتی شیكاری/  ئارام مەحمود زۆرینەی سیاسی لە پێناسەیەكی سادەدا مانای زۆرینەی ژمارەیی بەشێك لە دانیشتوان یان گەلی ناو دەوڵەتێك و هەژمونیان بەسەر پێكهاتە و ڕەنگەكانی تری ناو كۆمەڵگا ناگەیەنێت، بەڵكو ئاراستەیەكی سیاسیی دیاریكراو و ڕاسپێردراوە بە ئیدارەدانی كاروباری دەوڵەت و كۆمەڵگا لەسەر بنەمای گرێبەستێكی كۆمەڵایەتی كە سەرجەم پێكهاتەكان لەسەری ڕێكدەكەون دوای دروستبونی دەوڵەتی نیشتمانی، خاڵی هەرگرنگیشی پارێزگاریكردنە لە مافی سەرجەم دانیشتوان و پێكهاتەكان، لاوازترین و هەژارترینیان پێش بەهێز و خاوەن هەژمونەكان، بەڵام پرسیاری جەوهەری لێرەدا ئەوەیە گەر سیستمی زۆرینەی سیاسی لە عێراق ببێتە مۆدیلی حوكمڕانی كە هەندێك بانگەشەی بۆ دەكەن، تاچەند زەمینەی پیادەكردنی بنەماو ئامانجەكانی دەكرێت بەجێبهێنرێن؟، تەوافوق و شەراكەتی سیاسی نەیتوانی سەقامگیری سیاسی و كۆمەڵایەتی فەراهەمبكات، زۆرینەی سیاسی دەتوانێت چارەسەرێكی ئەفسوناوی بۆ تەواوی كێشەكانی عێراق بدۆزێتەوە؟ هۆشیاری سیاسی لە عێراق گەیشتوەتە ئاستێك تیمێك حوكمڕانی بكەن و تیمێكیش لە دەرەوەی دەسەڵات ڕۆڵی ئۆپۆزسیۆن بگێڕن؟، زۆرینەی سیاسی ئەكرێت پێوەرێك بێت بۆ وەرگرتنی بەرپرسیارێتی لەسەر بنەمای قورسایی سیاسیی هێزەكان و بڕی ئەو متمانەیەی لە گەلەوە وەریدەگرن، دەكرێت ئەم پێوەر سنورێك بۆ هێزەكان دابنێت و لە خاڵی بەرپرسیارێتیدا ڕایانبگرێت؟. ئەوانەی پشتیوانیی پێكهێنانی حكومەتی زۆرینەی سیاسیی دەكەن لە عێراق پێیانوایە ئەم سیستمە چارەسەری هەموو ئەو كێشانە دەكات كە بەرۆكی وڵاتیان گرتوە، بەوپێیەی حكومەتێكی یەك تیم بەرهەمدەهێنێت، بەرنامە و ئامانجێكی هاوبەش كۆیاندەكاتەوە و بەرپرسیارێتی كارەكانیشیان لەبەردەم پەرلەمان دەگرنە ئەستۆ، هاوكات ئۆپۆزسیۆنێكی ڕاستەقینەش لە ڕەحمی ئەم پرۆسەیەوە لەدایك دەبێت كە بە وردی چاودێری كارەكانی حكومەت دەكات و لە هەموو كەموكورتییەك دێتە دەنگ و ڕایگشتی لێ ئاگاداردەكاتەوە. حكومی زۆرینە خواستێكی نوێ‌ نیە پیادەكردنی سیستمی دیموكراسی زۆرینەی سیاسیی لە عێراقدا داوایەكی نوێ‌ نیە، لە ساڵی 2010دا هەوڵێك هەبوو بۆ كۆتاییهێنان بە تەوافوق و شەراكەت، وەك پشتیوانانی ئەم مۆدیلە دەڵێن دەرفەتێك بوو بۆ ڕاستكردنەوەی پرۆسەی سیاسی، بەڵام وەك دەوترێت سازشكردن و ڕازیكردنی گوماناوی و دابەشكردنی دەسەڵات لەسەر بنەمای پشكێنەی تائیفی ڕێگربوون، لە ساڵی 2014شدا جارێكی تر زۆرینەی سیاسیی هاتەوە بەرباس و نوری مالیكی سەرۆكی ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا و جێگری سەرۆك كۆماری عێراق بانگەشەی بۆ دەكرد، بەڵام ڕێكەوتنە سیاسییەكان لەودەمەدا بەدوورخستنەوەی مالیكی لە پۆستی سەرۆك وەزیران و مانەوەی سیستمی تەوافوقی سیاسیی كەوتەوە. لەسەروبەندی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق كە بڕیارە ڕۆژی 12ی ئایاری ئەمساڵ بەرێوەبچێت، نوری مالیكی جارێكی تر زۆرینەی سیاسیی كردوە بە دروشمی سەرەكی و پرۆژەی بەدیل بۆ چونە قۆناغێكی نوێ‌ لە مومارەسەكردنی دیموكراتی، ئەم پرۆژەیە لەگەڵ ئەوەی هەڵمەتێكی میدیایی فراوانی بۆ ڕێكخراوە و وەك فریادڕەسی قۆناغەكە و خواستی زۆرینە گوزارشتی لێدەكرێت، بەڵام وێڕایی هەموو ئەو پرسیارانەی لەسەرەوە وروژاندومانە تائێستا خودی پرۆسەكە خۆی بەتەموژاوی ماوەتەوە و سەرپێخستنی زیاتر پەیوەستە بەشێوازی ئەو هاوپەیمانیانەی لە ئایندەدا لەدایك دەبێت لەگەڵ ڕێككەوتنیان لەسەر ئەو بەرنامەیەی كە دەیكەنە بنەمای بەڕێوەبردنی حكومەتی داهاتوو. لە دیارترین ئەو پڕۆژانەی بۆ گۆڕینی سیستمی سیاسی لە شەراكەتەوە بۆ زۆرینە دەخرێنەڕوو، پێكهێنانی كوتلەیەكە كە پێكهاتەكان تێپەڕێنێت (كتلة عابرة للطائفیة )، بە مانایەكی تر پێكێهنانی زۆرینەیەكی پەرلەمانی لە كوتلە فرە ڕەنگەكان، عەمار حەكیم سەرۆكی ڕەوتی حیكمە و حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ پێكهێنانی لیستێكی تێكەڵە لە دەرەوەی پێكهاتەكان پێش هەڵبژاردن هەوڵەكانیان چڕكردەوە بەڵام سەركەوتوو نەبوون، ئەوە لە كاتێكدایە ئەم هەوڵە بۆ بەدەستهێنانی زۆرینەیەكی پەرلەمانیی و پێكهێنانی حكومەتی ئایندە بوو نەك بۆ بەدەستهێنانی زۆرینەیەك كە ئامانجی گۆڕینی سیستمی سیاسی و حكومەتی زۆرینەی سیاسی بێت. دابەشبونی شیعەكان ئاستنەگی سەرەكیە   پەرتەوازەبوونی ناوماڵی شیعەكان لەم هەڵبژاردنەدا بەربەستێكی گەورە دەبێت لەبەردەم هەوڵەكانی نوری مالیكی بۆ پێكهێنانی حكومەتی زۆرینە، لەگەڵ ئەوەی حەیدەر عەبادی لەدواین كۆنفرانسی رۆژنامەوانی هەفتانەیدا ڕایگەیاند: بەشێك نابێت لە حكومەتی تەوافوق و حكومەتی بەشبەشێنەی تائیفی كە ئەمە پێشهاتێكی نوێیە لە هەڵوێستی عەبادی، بەڵام بەشێك لەچاودێران پێیانوایە ئەمە یەكسان نیە بەپشتیوانی عەبادی لە حكومەتی زۆرینە، بەڵكو ئامانجی سەرەكی عەبادی كاڵكردنەوەی ئەو كارتە سیاسییەیە لەدەستی مالكی (زۆرینەی سیاسیی)، چونكە ئەم دوانە جگە لە ململانێ پێناچێت هیچ خاڵێكی هاوبەش لە ئایندەشدا كۆیانبكاتەوە.  هیچ كات هێندەی ئەم قۆناغە شیعەكان بەسەر هێز و لیستی جیاوازدا دابەشنەبوون، بەپێی هەندێك پێشبینی هاوپەیمانی نیشتمانی شیعەكان لە دوای هەڵبژاردن بەسەر چەند كوتلەیەكی سەرەكیدا دابەشدەبێت، كە دیارترینیان ڕەوتی مەدەنی و سەدرییەكانە، حزبی دەعوە كە ئێستا بە فیعلی بەسەر لیستی(النصر)ی، حەیدەر عەبادی و دەوڵەتی یاسای نوری مالیكدا دابەشبوون، ئیئتیلافی (الفتح)یش، كە هاوپەیمانی هێز و لایەنەكانی حەشدی شەعبیە ئەگەر هەیە ببێتە یەكێك لە كوتلە گەورەكان، وێڕایی لایەنە شیعەكانی تر كە پێكەوە كوتلەیەك دروستبكەن یان بەسەر ئەم كوتلانەدا دابەشبن، بێگومان دوای هەڵبژاردنیش ئەگەری پێكهێنانی هاوپەیمانێتیەكی گەورە بۆ دەستنیشانكردنی پۆستی سەرۆك وەزیران و پۆستە باڵاكانی تر ئەگەرێكی بەهێزە، بەڵام ڕێككەوتنیان لەسەر پێكهێنانی حكومەتی زۆرینە ئەگەرێكی دوورە بەوپێیەی تائێستا لەناو ماڵی شیعەدا نوری مالیكی بەتۆخی پێداگری لەسەر ئەم تەرحە دەكات و لایەنەكانی تر بەتایبەت ڕەوتی سەدر و ڕەوتی حیمكە لەگەڵ پێكهێنانی حكومەتی زۆرینە نین. پشتیوانانی ئەم تێزە سیاسییە دەڵێن، لەكاتێكدا ئەوان پێداگری لەسەر جێبەجێكردنی زۆرینەی سیاسیی دەكەن وەك سیستمێكی پەرلەمانیی هاوشێوەی سیستمە دیموكراسییەكانی جیهان كە پەرلەمانێكی چالاك و حكومەتێكی بەهێز بەرهەمدێنێت ئەوانەی بەرگری لە سیستمی تەوافوق و شەراكەت دەكەن، جگە لەوەی بە باشترین چارەسەری دەزانن بۆ ئیدارەدانی ئەو كۆمەڵگایانەی فرە پێكهاتەن هیچ خەسەڵەتێكی تریان نیە لەباسی بەهاكانی پیادەكردنی ئەم سیستمەدا. خەوشەكانی تەوافوق لە چاوی لایەنگرانی زۆرینەی سیاسییەوە لەباسی خەوشەكانی پیادەكردنی سیستمی تەوافوقدا، بەریگركاران لە سیستمی زۆرینەی سیاسیی ڕایدەگەیەنن، بەشكردنی سێ‌ سەرۆكایەتیەكە، سەرۆكایەتی كۆمار، سەرۆكایەتی پەرلەمان و ئەنجومەنی وەزیران، لە نێوان كورد و شیعە و سوننە، هاوكات بەشكردنی وەزارەتی بەرگری بۆ سوننە و وەزارەتی ناوخۆ بۆ شیعە و دابەشكردنی وەزارەتە سیادییەكان (بەرگری و ناوخۆ و دەرەوە و دارایی و نەوت )، سێ‌ وەزارەتیان بۆ شیعە و سەرو وەزارەتیش بۆ كورد و سوننە بەدیارترین خەوش و عەیبەكانی سیستمی تەوافوق دەزانن كە لەسەربنەمای پشكێنەی تائیفی و نەتەوەیی دابەشكراون. وێڕایی بەشكردنی دامەزراوەی دادوەری بەتایبەت ئەنجومەنی باڵای دادوەری و دادگای فیدراڵی، باڵیۆز و فەرماندەكانی سوپا و پۆلیس و دامەزراوە ئەمنییەكان لە نێوان هەرسێ‌ پێكهاتەكە، هاوكات دابەشكردنی دەستە سەربەخۆكان و بریكاری وەزارەت و ڕاوێژكار و بەڕێوەبەرە گشتییەكان تا دەگاتە پلە وەزیفییەكانی خوارەوە لە تەواوی جومگە و دامەزراوەكانی دەوڵەت نێوان پێكهاتەكاندا، كە ئەمە بە هۆكاری هاتنەپێشەوەی كەسانێك دەزانن كە نەك خاوەنی پسپۆڕی نین لە بوارەكانی خۆیاندا، بەڵكو خاوەنی بڕوانامەی پێویستیش نین.  پرسی پەكخستنی چەندین پرۆژە یاسای گرنگیش لە پەرلەمانی عێراق خاڵێكی ترە كە ئۆباڵەكەی دەخرێتە ئەستۆی سیستمی تەوافوق و ناكۆكی و ململانێی تائیفی و نەتەوەییەكان، یاخود تێپەڕاندنی هەندێك یاسا لەسەر بنەمای سەفقەی سیاسی و ڕازیكردنی یەكتر، بەوپێیەی كوتلەكانی هەر پێكهاتەیەك هەوڵی تێپەڕاندنی ئەو یاسایە دەدەن، كە لەبەرژەوەندی خۆیانن، ئەمەش وایكردەوە تائێستا چەندین یاسای گرنگ لە پەرلەمانی عێراق بەهەڵپەسێردراوی بمێننەوە. دیوێكی هەرە ترسناكی سیستمی تەوافوق كە نەیارانی وێنای دەكەن و زەقی دەكەنەوە، فرۆشتنی وەزارەت و پۆستە هەستیارەكانی دەوڵەتە لە بۆرسەی سیاسی و زیادكردنی ئاشكرای هەندێك لە پایتەختی وڵاتە عەرەبییەكان بەتایبەتی لەسەروبەندی پێكهێنانی حكومەتدا، بەوپێیەی ئەو هێزانەی وەزارەتیان لەسەر بنەمای پشكێنەی تائیفی بەردەكەوێت، وەك موڵكی خۆیان تەماشای دەكەن و بەپێی بەرژەوەندی خۆیان مامەڵەی دەكەن. تەوافوق شكستیهێناوە و زەمینەی زۆرینەش لەبارنیە ئەمە و چەندین خەوشی تریش كە نەیارانی سیستمی تەوافوق لە عێراق ڕیزی دەكەن و ئۆباڵی هەموو كێشەكانی ئەمڕۆی وڵاتی دەخەنە ئەستۆ، بەڵام دیسانەوە دەگەڕێینەوە سەر بەشێك لەوپرسیارە جدیانەی كە لەدەستپێكی ئەم نوسینەدا وروژوێنروان، ئاخۆ هۆشیاری سیاسی دەستەبژێر و سیاسەتكارانی عێراق كە كاریگەری ڕاستەوخۆیان هەیە لەسەر شەقام بەگشتی و لایەنگرەكانیان بەتایبەتی، گەیشتوەتە ئاستی یەكتر قبوڵكردن و فڕێدانی بەرگی تائیفی و نەتەوەیی و لەبەركردنی بەرگی نیشتمانی بۆ پیادەكردنی سیستمی زۆرینەی سیاسی؟. بەڕای زۆر لە چاودێرانی دۆخی عێراق و ئەوەی لەسەر زەمینی واقیعیش وەك ڕاستی ڕوون بەرجەستەیە، تائێستا ئەوەی پێیدەوترێت نیشتمان و دەوڵەتی هاوڵاتی لە عێراقدا نەك هەر بنەماكانی نەچەسپیون بەڵكو  یاسا و دامەزراوەكانیش نەبونەتە خاڵی یەكلاكەرەوە و پایەكانی دانەمەزراون، سیاسەتی پەراوێزخستنی لاواز لەلایەن بەهێز و هەوڵدان بۆ دەستەمۆكردنی یان تەریككردنی ڕوئیای زۆرێك لە هێزە هەژموندارەكانە، چاندنی گیانی تۆڵە و ڕەتكردنەوەی بەرامبەر و دەستگرتن بەڕەمزە نەتەوەیی و تائیفی و دینی و كۆمەڵایەتییەكان سیمای هەرە دیاری ناسینەوەی هێز و پێكهاتە جیاوازەكانە، دەستگرتن بەدەسەڵات و بوونی هێزی چەكداری سەربە نەتەوە و پێكهاتە جیاوازەكان خەسەڵەتێكی تری ئەم قۆناغەیە.  ترس و دڕدۆنگی لە دووبارەبوونەوەی كارەساتەكانی ڕابردوو نەڕەوینەتەوە، نەبوونی متمانە بەیەكتر خاڵی هاوبەشی كۆی هێزەكانە لەنێوان تەواوی پێكهاتەكاندا، جۆشدان و برەودان بە ململانێ نەتەوەیی و تائیفی و مەزهەبییەكان و شۆڕكردنەوەی ناكۆكییەكان بۆ سەر ئاستی شەقام و تاك بەتاكی كۆمەڵگە سیاسەتی بەشێك لە هێزەكانە، ئەمە ئەگەر لە كورتمەودادا بە قازانجی هەندێك هێز لەم پێكهاتە یان لەو پێكهاتە شكابێتەوە، ئەوا ئێستا و دوورمەودادا بەزیانی پێكەوە ژیان و سەقامگیری كۆمەڵایەتی شكاوەتەوە و دەشكێتەوە.  جگە لەوەش ئۆپۆزسیۆن بوون لە عێراقدا پرۆسەیەكی تاقینەكراوەیە و كارێكی ئاسان نیە بۆ هێز گەلێك تەنها هەڵگری ناوی دیموكراسییە یان لە ڕواڵەتدا و بۆ بەكاربردنی سیاسی بانگەشەی بنەماكانی دیموكراسی و پێكەوەژیان دەكات بكرێتە دەرەوەی بازنەی دەسەڵات و لە ئیمتیازاتەكانی بێبەشبكرێت، لە كاتێكدا لە عێراق دین و نەتەوە و تائیفە و لەپێش ئەمانیشەوە خودی ئینسان كراونەتە قەڵغان و سەرپۆش و خراوەتە خزمەتی ململانێی سیاسییەكان و گەیشتن بەدەسەڵات. هەموو ئەمانە وادەكات بۆ هەر كەسێك كە كەمێك سەروكاری هەبێت لەگەڵ دۆخی سیاسی و ئابوری و كۆمەڵایەتی و فەرهەنگی لە عێراق بیركردنەوەیەكی زۆری پێویست نەبێت بۆ قسەكردن لەسەر ئەو ڕاستییەی كە زەمینەی سیاسی لە عێراق نەك هاوكار نیە بۆ پیادەكردنی سیستمی زۆرینەی سیاسی، بگرە لە حاڵەتی جێبەجێكردنیدا دەرگای هەموو ئەگەرەكان بەڕووی ئەو عێراقە ئەكاتەوە كە بڕیاربوو دوای ڕوخانی دیكتاتۆریەت زەمینێك بێت بۆ ئازادی و دیموكراسی و  یەكتر قبوڵكردن.

بزوتنەوەی حەماسی فەلەستینی لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند ئەندامێكی باڵا بزوتنەوەكە بەناوی " فادی محەمە بەتش" تەمەن 36 ساڵ لەكاتی چوونیدا بۆ نوێژی بەیانی لە كوالالامپۆری پایتەختی مالیزیا تیرۆركرا. بزوتنەوەی حەماس  لە بەیاننامەكەیدا هیچ لایەنێكی بە تیرۆركردنی ئەو ئەندامەی تۆمەتبار نەكردووە. خانەوەادەكەشی ئیسرائیل بە تیرۆركردنی تۆمەتباردەكەن و حكومەتی ئیسرائیلیش هیچ كۆمێنتێكی لەسەر رووداوەكە نەداوە. پۆلیسی مالیزیاش رایگەیاند دوو چەكدار بۆ ماوەی 20 خولەك لە دەرەوەی مزگەوتێك چاودێری " فادی بەتش " یان كردووە و دواتر شەش گوللەیان ئاراستەكردووە. فادی محەمەد بەتش پسۆری بواری ئەندازیاری كارەبایی و ئەلیكترۆنی بووە و هەشت ساڵە لەگەڵ خێزانەكەیدا چووتە مالیزیا و لە یەكێك لە زانكۆكانی ئەو وڵاتە كاریكردووە و ئیمامی ئەو مزگەوتەش بووە كە لە نزیكی تیرۆركراوە.  

میدیا رەسمییەكانی كۆریای باكور رایانگەیاند پیۆنگ یانگ بڕیاریداوە دەستبەجێ‌ تاقیكردنەوەی ئەتۆمی و موشەكییەكانی رابگرێت و بنكەیەكی تایبەت بە تاقیكردنەوەی ئەتۆمی دابخات لە پێناوی پەرەپێدانی كەرتی ئابوری و بەدیهێنانی ئاشتی، ئەوەش لەكاتێكدایە كە ئەگەری ئەوە هەیە كیم جۆن ئون سەرۆكی كۆریای باكور دوو كۆبونەوەی لوتكە لەگەڵ سەرۆكی كۆریای باشوور و سەرۆكی ئەمریكا ئەنجامبدات. ئاژانسی ناوەندەنی هەواڵەكانی كۆریا لەسەر زاری كیم جۆن ئونەوە بڵاویانكردەوە كە وڵاتەكەی چیتر پێویستی بە تاقیكردنەوەی  ئەتۆمی یان مووشەكی بالیستی كیشوەربڕ نییە، چونكە ئامانجی پەرەپێدانی چەكی ئەتۆمی بە تەواوەتی بەدیهێناوە. ئەمەش یەكەمینجارە كیم جۆن ئون بە راستەوخۆ باس لە هەڵوێستی بەرامبەر پرۆگراكی چەكی ئەتۆمی وڵاتەكەی بكات، پێش دوو كۆبووەنەوەی چاوەڕوانكراوی یەكەمیان لەگەڵ مۆن جی ئین سەرۆكی كۆریای باشوور لەم هەفتەیەدا و دوومیان لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا لە كۆتایی ئایار و سەرەتای حوەزیراندا. باپیری كیم جۆن ئون بناغەی پەرەپێدانی چەكی ئەتۆمی لە كۆریای باكور داناو باوكیشی بەردەوام بوو لە كاركردن تێیدا، بەڵام بەڵێندان بە راگرتنی وەرچەرخانێكی گەورەیە لە هەڵوێستی ئەو سەركردە گەنجە 34 ساڵە كە ئاسایشی وڵاتەكەی بە چەكی ئەتۆمی پتەوتركرد و چەندین ساڵی ئاهەنگی دەگێڕا بە نمایشكردنی چەكەكانی وەك بەشێك لە شەرعیەتی رژێم و هێزەكەی. کیم جۆن ئون: نامەوێت ببمە سەددام و قەزافییەکی تر راگرتنی تاقیكردنەوە  ئەتۆمییەكان و داخستنی بنكەیەكی تاقیكردنەوە ئەتۆمیی ناگاتە چاوەڕوانییە و داواكاری ئەمریكا كە خۆی لە هەڵوەشاندنەوە و لەناوبردنی هەموو چەكە ئەتۆمییە و مووشەكەكانی كۆریای باكوردا دەبینێتەوە، بەڵام بە رای شارەزایان راگەیاندنی ئەم سازشە ئێستانەك لەگەڵ كۆبوونەوەی لوتكەدا دەریدەخات كە كیم جۆن ئون جدییە لە دانوستانەكانی داماڵینی چەكی ئەتۆمیی. ئاژانسی هەواڵەكانی كۆریای باكور رایگەیاند دوای كۆبوونەوەی كیم لەگەڵ لیژنەی ناوەندی حزبی كرێكارانی دەسەڵاتدار، گۆڕەپانی ئەنجامدانی تاقیكردنەوە ئەتۆمییەكان لە كۆماری دیموكراتی میللی هەڵدەوەشێنرێتەوە بۆ گەرەنتی وەستاندنی تاقیكردنەوە ئەتۆمییەكان بە شێوەیەكە شەفاف. بنكەی " پونجی ری " لە باكوری كۆریای باكور ئەو تاكە شوێنەیە كە هەر شەش تاقیكردنەوە ئەتۆمییەكەی ژێر زەوی كۆریای باكوری تێدا ئەنجامدراوە، لەوانەش گەورەترین تەقینەوە ئەتۆمییەكانی ئەیوللی رابردووی پیۆنگ یانگ. ئاژانسەكەی كۆریای باكور دەشڵێت:" هەوڵەكان چڕدەكەینەوە بۆ بونیادنانی ئابورییەك سۆسیالیستی بەهێز و باشتركردنی ژیانی گەل بە شێوەیەكی گەورە لەرێگەی بەگەڕخستنی هەموو سەرچاوە مرۆیی و مادییەكانی وڵات." كیم جۆن ئون پەیامێك ئاراستەی سەددام و قەزافی دەکات سەرۆكایەتی كۆریای باشوور رایگەیاند كیم جۆن ئون سەرۆكی كۆریای باكور هاوتار كۆرییەكەی ئاگاداركردوەتەوە كە نایەوێت ببێتە " سەددام حسێن و موعەمەر قەزافی" یەكی تر و بڕیاری كۆتایی بۆ راگرتنی تاقیكردنەوە ئەتۆمیی و مووشەكییەكانی بۆ سەلماندنی ئەوە دەركردووە. ترەمپ پێشوازی لێدەكات ئەم هەڵوێستەی سەرۆكی كۆریای باكور لەلایەن دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكاوە پێشوازی لێكرا و ترەمی لە تویتێكیدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر نوسیوێتی:" كۆریای باكور رەزامەندی دەربڕیوە لەسەر هەڵپەساردنی هەموو تاقیكردنەوە ئەتۆمییەكانی و داخستنی بنكەیەكی تاقیكردنەوەی ئەتۆمیی، ئەمە هەواڵێكی زۆر باشە بۆ كۆریای باكور و جیهان و پێشكەوتنێكی گەورەیە، چاوەڕوانی كۆبوونەوەكەمانم." هاوكات سەرۆكایەتی كۆریای باشوور لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند ئەو بڕیارەی كۆریای باكور بەرەوپێشكەوتنێكی گرنگە بۆ داماڵینی چەكی ئەتۆمیی لە نیمچە دوورگەی كۆریا و دەبێتە هۆی رەخساندنی كەشێكی گونجاو بۆ كۆبونەوەی سەركەوتوو لە نێوان كۆریا و ئەمریكادا. شینزۆ ئابی سەرۆك وەزیرانی ژاپۆنیش رایگەیاند پێشوازی لەو هەڵوێستەی كۆریای باكور دەكات، بەڵام پێویستە ئەو هەنگاوە ببێتە هۆی داماڵینی چەكی ئەتۆمی بە رێگایەك كە چاودێری بكرێت.    

ئامادەكردن و وەرگێرانی:  ئەنوەر کەریم  سایتی بلۆمبێرگی ئەمریكی راپۆرتێكی لەسەر بارودۆخی دارایی ئێران كردووە و ئاماژە بە هۆكارەكانی داڕمانی نرخی تمەن و سیستمی بانكی ئێران دەكات. دەقی راپۆرتەكە: ئەحـمەد کە نەیویست هەموو ناوی خۆی بەتەواوی بڵێت کۆمپانیایەکی ڕێکلامی هەیە لە تاران وەک کەرتی تایبەت 20 کارمەند کاری بۆ دەکەن لە کۆمپانیایەکەدا. لەبەرئەوەی  دەیویست قەرز وەربگرێت  لە بانك هەرچەندە ئەوبانکەی کە کۆمپانیاکەی ئەحمەد مامەڵەی لەگەڵ دەکات پێیان ووتوە دەتوانێت قەرز وەربگرێت لە بانک. لە جادەی ئۆفیسی کۆمپانیاکەی ئەحمەد دەیان بانکی جیاواز هەیە بەهۆی زۆری ژمارەکانیانەوە پیویست ناکات زۆر بڕۆیت بۆئەوەی بانکێک بدۆزیتەوە. بەڵام کارە گرانەکە ئەوەیە کە بانکێک بدۆزیتەوە قەرز بدات بە هاوڵاتی و بیزنسەکان لە کاتێکدا کە رێژەی سودی بانک لە 18% بەپێی سیستەمی بانکی مەرکەزی ئێران. ئەحمەد لەسەر بەڵێنی بانکەکە داوای قەرزی کرد، بەڵام بانکەکە دەیان بیانوویان هێنایەوە بۆ ئەوەی قەرزەکەی نەدەنێ. لەئێستادا پارە پەیداکردن زۆر گرانە لەم ئابورییە پەشۆکاو و شڵەژاوەدا. ئەحمەد هەست بەڕوودانی قەیرانیکی دارایی گەورە دەکات لە ئیران کە 3 ساڵ لەمەوبەر بەهیوای سەرکەوتن بوو کە رێككەوتنە ئەتۆميیەکە لە نێوان ئیران و ئەمریکاو  ئەوروپا و روسیا و چین دا رویدا.. لە ئیستادا شارەزایانی ئابوری دەڵێن قەیرانی بانکی گەورەترین مەترسی و هەرەشەیە لەسەر ئێران  پێش دڕاندنی رێككەوتننامە ئەتۆمیيەکە  لەلایەن دۆنالد ترامپەوە.  ئەمەش لەدوای ئەوەی کە چەندین ساڵ یاساکانی بانکی چەندین کەموکورتیان تێدایە بەبی ئەوەی دەستەی بەڕێوەبەرایەتی دارایی بتوانن كۆنترۆڵی بکەن. لەکاتێکدا ئەم دەستەیە ڕێگای دا بوو کە بانکەکان  فراوان و گەورەبن (Proliferate) لەسەردەمی پلانی پۆپۆلیستی ئەحـەدی نەژاد دا کە بانکەکان پارەیەکی زۆریان دا بە قەرز بە هاولاتیان و بیزنسەکان کە نرخی نەوت زۆر بەرز بوو و ئەم پارانە لە پڕۆژەی وەبەرهێنان دا خەرج کراوە، هەروەها ئەو پارانە ناتوانرێت بدرێتەوە بەبانکەکان و هاوولاتیان لەکاتی خۆیدا قەرزەکە  ناتوانن بیدەنەوە و دوای شکانی نرخی نەوت لەساڵی 2014  کێشە دروست بوو هەر چەندە دوای رێككەوتننامەكە روویدا، بەڵام وەبەرهینانی بیانی هەر بەرجەستە نەکرا کە ئیرانیيەکان چاوەڕێیان دەکرد. لەئیستا گرنگترین کێشە بانکەکانە و پێویستە بە پەلە چارەسەربکرێت. بۆ چارەسەركردنی پیویستە تێچوی زیانەکان قبوڵ بکەین و هەڵیمژین ئەم دەزگا گرنگە   لەدنیای دەرەوە بەتەواوی دابڕاوە لە جیهانی دارایدا. لە کۆبونەوەی چەند بەڕێوەبەرێکی بانک و دەزگا دارایيەکان لە سوێسرا ئەوان دەڵێن بانکەکانی ئیران پیویستیان بە 200 ملیار دۆلار هەیە بۆ چارەسەرکردنیان کە ئەم بڕە نیوەی ئابوری ئێران پێکدەهێنیت. بۆ چارەسەرکردنی پێویستە: 1- بانکێک کە لەڕووی داراییەوە باشترە لەگەڵ چەند بانکێکی تر یەکبگرێت. 2- یان ئەوەتا بانکی ناوەندی ئێران پارە بخاتە هەموو بانکەکانەوە پڕبکرێنەوە.  لە مانگی کانونی دووهەمی ساڵی 2018 حکومەتی ئیران قەرزە خراپەکانی خەمڵاند بە (26.6 ملیار) دۆلار کە ئەمە کۆی 11%ى هەموو قەرزەکانی ئیران لەلای هاووڵاتیان. هەرچەندە ئەم ژمارەیە کە ئەوکاتەی حەسەن ڕۆحانی هاتە سەر حوکم ئەم ژمارەیە لە 15% بوو. کێشەکە لە راستیدا لەوە گەورەترە، چونکە ئەو قەرزانەی کە دراوە بە کۆمپانیاکان زۆربەی کۆمپانیی دەسەڵاتدارانی ئیرانن یان قەرزەکان دراوە بە شەخسە دەسەڵاتدارەکان. یەکێک لە دیپلۆماسە گەورەکانی ڕۆژئاوا ئەڵێت (سەدرەت بانک) کە یەکێکە لەتۆڕە گەورەکانی بانک لە ئیران دا لە ڕاپۆڕتی 9 مانگی ساڵی رابردوودا کە بۆرسەی  تاران راپۆرتی داوە (1.5 ملیار) دۆلاری زیانی کردوە.  بانکەکانی ئیران پارەی پاشەکەوتکراوی هاوڵاتیانیان بەكارهێناوە لەو پڕۆژانەی کە قازانج و ڕیسکی زۆریان تێدایە و لەئیستا چەندین باڵاخانەی بەرز کە سەری لە هەوردایە بەبەتاڵێ ماونەتەوە و نرخەکەی دابەزیوە بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت بووە بە باریکی گران بەسەر بانکەکانەوە.  کەناڵێ بلوومبێڕگی ئەمریکی داوای لە زۆربەی بەڕێوەبەری بانکەکان کردووە چاوپێکەوتنیان لەگەڵدا بکات، بەڵام هیچ بەڕێوەبەرێک ئامادە نەبوە بۆ چاوپێکەوتن. لەئیستادا هەندی سندوقی قەرزدان کە یاساکانی بانکی نایانگرێتەوە ئامادەن قەرز بدەن، بەڵام بەڕیژەیەکی زۆر بەرزی سود کە لە  85 % بۆ هەندی کەسی تایبەت یان کۆمپانیای تایبەتە. هەڵاوسان لە ئیستادا 9.6% بەشێكی بەهۆی ئەوەی کە حکومەت هەندی پارەی خستوةتە ناو سیستەمەکەوە هەرچەندە ژمارەی بەتاڵە بەرزە. بەهۆی گوێ دان بەوەی کە جارێکی تر ئیران دادەبڕێت لە کۆمەڵگای نێودەولەتی ڕياڵی ئێرانی زۆر دابەزیوە و خواست لەسەر دۆلاری ئەمریکی بەرزبوةتەوە.   ڕۆحانی گلەیی زۆر لە بانکەکان کردو ووتی: رەوشتی نابانکی مەنوێنن هەموو شەقامێک دەیان بانکی جیاوازی تێدایە ئەم هەموو باڵەخانەو فەرمانبەرەیان بەکرێ گرتوە دەتوانن تێچووی ئەم هەمووە بدەن. کە ئەمە کاری کردوەتە سەر نەبوونی نەختی و ئابوری لە وڵاتدا.  لەکۆتایدا ئەحمەد کە خاوەنی کۆمپانیای ڕێکلامە توانی قەرز وەربگرێت بەرامبەر ئەوەی خانوەکەی بەبارمتە دابنیت. بانکەکان کە کاریان قەرزدانە بە بیزنسەکان بۆ ئەوەی گەشەبکەن و فراوان بن هەرچەندە بەهەزاران هەن لە شەقامەکاندا، بەڵام لە کۆتایدا یەک بەربەست هەیە لەبەردەمی هەموویان دا. سەرچاوە. https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-04-19/iran-s-biggest-threat-has-nothing-to-do-with-trump                                              

ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە ئەنجامدانی پێشوەختی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی توركیا نیگەران و دەڵێت هەڵبژاردنێكی پاك و شەفاف بەڕێوەناچێت. لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا هێزەر ناوێرت وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاند هەڵبژاردن لە كاتێكدا بەڕێوەدەچێت كە باری نائاسایی لە توركیا بەردەوامە و بەوەش ئەو هەڵبژاردنە پاك و شەفاف نابێت. ناوێرت وتی :" ئێمە نیگەرانین لە ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی دادپەروەر و شەفاف و پاك لە توركیا لە سایەی بەردەوامی باری نائاسایی لە سەرتاسەری وڵاتدا." لە كاردانەوەیدا بەرامبەر ئەو هەڵوێستەی ئەمریكا بن عەلی یەڵدرم سەرۆك وەزیرانی توركیا وتی " پێویست ناكات ئەمریكا نیگەران بێت، لەسەر واشنتۆن پێویستە چاودێر رەوانەی توركیا بكات بۆئەوەی بەچاوی خۆیان چۆنێتی ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی پاك و شەفاف ببینین." یەڵدرم لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا وتیشیی " پێویستە لەسەر ویلایە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بڕوانێتە كاروباری ناوخۆیی خۆی و هەتا ئێستاش مشتومڕ و گفتوگۆ هەیە لەسەر پاكێتی ئەو هەڵبژاردنی پێش دوو ساڵ ئەنجامیاندا."  

پەرلەمانی توركیا ئەمڕۆ هەینی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختی پەرلەمان و سەرۆكایەتی لە 24ی حوەزەیرانی داهاتوودا پەسەندكرد و پەرلەمانتارانی پارتی دیموكراتی گەلان " هەدەپە"ش كۆبوونەوەكەیان بایكۆت كرد. پرۆژە یاسای ئەنجامدانی هەڵبژاردن لە 25ی حوەزەیراندا لەلایەن هەردوو فراكسیۆنی ئاكە و مەهەپەوە پێشكەشكرا و لە كۆی 550 پەرلەمانتار 386 پەرلەمنتار دەنگیان پێدا. بڕیاربوو هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی توركیا لە تشرینی دووەمی ساڵی 2019 ئەنجامبدرێت، بەڵام رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا و پارتەكەی بە هاوكاری پارتی بزوتنەوەی نەتەوە پەرستی توركیا " مەهەپە" وادەكەیان بۆ 24ی حوەزیرانی ئەمساڵ پێشخست.  

نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا بە شێوەیەكی بەرچاو بەرزبوەوە و نرخی یەك بەەرمیل نەوتی خاوی برێنت گەیشتە 74.35 سەنت ، ئەوەش بەرزترین ئاستی نرخی نەوتە لەم چەند ساڵەدا. هاوكات نرخی یەك بەرمیل نەوتی خاوی تەكسای گەیشتە 69.18 دۆلارە ئەمە لە كاتێكدایە كە هەرێمی كوردستان بەردەوامە لەسەر پاشەكەوتی موچە كە ئەو كاتەی سیستمی پاشەكەوتی موچەی پەیڕەوكرد نرخی بەرمیلێك نەوت 25 دۆلار بوو واتا ئێستا بەرێژەی 300% بەرزبوەتەوە. ئێستا هەرێم رۆژانە نزیكەی 330 هەزار بەرمیل نەوت هەناردە دەكات، ئەگەر لێكدانەوەیەكی ئاسایی بۆ بكرێت، كە 10 دۆلار نرخی نەوت هەرێم كەمترە لە نەوتی برێنت كە 74.35 دۆلارە واتا نەوتی هەریم 64.35 دۆلار دەكات، ئەوا كۆی داهاتی مانگێكی نەوتی هەرێم دەكاتە ( 633 ملیۆن دۆلار ) كە مانگانە ( 185 ملیۆن دۆلار) قەرز دەداتەوە، بەو پێیە مانگانە 125 ملیۆن دۆلاری قەرزی كۆمپانیا نەوتیەكان دەداتەوە، 25 ملیۆن دۆلار خەرجی گواستنەوەی نەوتە، 35 ملیۆن دۆلار قەرزی توركیا دەداتەوە، واتا هەرێم لەو 633 ملیۆن دۆلارە، بڕی 448 ملیۆن دۆلاری بۆ دەمێنێتەوە كە دەكاتە ( 546 ملیار دینار) لەگەڵ ( 317 ملیار دیناری) بەغداد و 25 ملیار دیناری ئەمریكیەكان و 120 ملیار دیناری داهاتی ناوخۆ كە بۆ خەرجی وەزارەتەكانە دەكاتە ( 1 ترلیۆن و 8 ملیار دینار).

وەرگێڕان و ئامادەکردنی: نامیق رەسوڵ كوبا پێی نایە قۆناغێكی نوێیەوە، ماڵئاوایی لە قۆناغی دەسەڵاتی كاسترۆ و بنەماڵەكەی كرد، دوای ئەوەی ئەنجومەنی گەل " پەرلەمان سەركردەیەكی تری بۆ وڵات هەڵبژارد تا جێگای سەرۆكی ئێستا " رائول كاسترۆ" بگرێتەوە كە دوای (10) ساڵ لە سەرۆكایەتیكردنی بە ویستی خۆی دەستبەرداری دەسەڵات بوو. ئەنجومەنی گەلی كوبا " میگێل دیاز كانیل" ی تەمەن 58 ساڵی وەك سەرۆكی وڵات هەڵبژارد، ئەوەش بە واتای كۆتایهاتنی حكومی فیدڵ و رائول كاسترۆ دێت كە لە دوای سەركەوتنی شۆڕی كوباوە لە ساڵی 1959 جگە لەو دوو برایە هیچ سەرۆكێكی تری بەخۆیەوە نەبینیوە. نەوەیەكی نوێ‌ دیاز كایل ئەندازیاری ئەلیكترۆنی لە كوبا خوێندووە، ماوەی 30 ساڵ لە ریزەكانی حزبی شیوعیدا كاریكردووە و وەك وەزیری خوێندنی باڵا دەستبەكاربووە تائەوكاتەی لە ساڵی 2013 دا بە جێگری سەرۆك هەڵبژێردرا. هەرچەندە دیاز  كایل بە میانڕەو لە سەركردایەتیكردندا دادەنرێت، بەڵام هەڵوێستەكانی ئەمدواییەی زیاتر توندڕەویی نیشاندەدەن، بەتایبەتی ئەوەی پەیوەستە بە هەڵوێستی دەربارەی پەیوەندیی لەگەڵ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و ئازادكردنی ئابوریی كوبا. ساڵی 2015 گرتەیەكی ڤیدیۆی دزەپێكراو بڵاوكرایەوە كە تێیدا دیاز دەردەكەوێت لە كۆبوونەوەیەكی حزبیدا قسەدەكات و رەخنە لە " میدیای سەربەخۆ" دەگرێت و دەڵێت باڵیۆزخانەی وڵاتانی خۆرئاوای لە كوبا پشتیگری چالاكی روخێنەر دەكەن لە وڵاتدا، هەروەها هەنگاوی سەرۆكی پێشووی ئەمریكا باراك ئۆباما بۆ دەستپێكردنەوەی پەیوەندییە دیپلۆماتییەكانی لەگەڵ وڵاتەكەیدا بەوە وەسفدەكات كە " رێگایەكی ترە بۆ بەدیهێنانی ئامانجی كۆتاییی كە وێرانكردنی شۆڕشی كوبایە". بەڕای بەشێك لە چاودێران لۆژیكی نییە قسە لەوە بكرێت كە گرتنە دەستی دەسەڵات لەلایەن دیازە و بە قۆناغی پۆست كاسترۆ ناوبنرێت، لەبەرئەوەی رائول كاسترۆ وەك سەرۆكی حزبی شیوعی دەمێنێتەوە و ئەلیخاندرۆی كوڕیشی كە تەمەنی 52 ساڵە و ئەفسەرە بە پلەی عەمید لە وەزارەتی ناوخۆ، بە میراتگری خێزانی كاسترۆ لێی دەڕوانرێت. دیاز كانێل دوا دەرچوونی لە زانكۆ وەك مامۆستای زانكۆ كاریكردووە و دواتر لە ریزەكانی حزبی شیوعی دەستی بەكاركردووە لەماوەیەكی كەمدا لە ناوچەی " ڤیلا كلارا" پۆستێكی باڵای حزبی گرتە دەست و لەو ناوچەیەش ژیانێكی خاكی و سادە دەژیا و بووە مایەی سەرنجی هاوڵاتیانی ناوچەكە و بە پێچەوانەی زۆرینەی سەركردەكانی حزبەوە زۆرجار بە پاسكیل هاتوچۆی دەكرد. ساڵی 2003 دیاز بە ئەندامی مەكتەبی سیاسی حزبی شیوعی هەڵبژێردرا كە لە 15 ئەندام پێكدێت، ئەوەش بازێكی گەورە بوو لە رێچەكەی بەرزبوونەوەی لە ریزەكانی حزبدا و ساڵی 2009 دوای دەستبەرداربوونی فیدڵ كاسترۆ و هەڵبژاردنی رائۆلی برای بە سەرۆك، دیاز وەك وەزیری خوێندنی باڵا دیاریكرا و ساڵی 2012 هەنگاوێكی تر چووە پێشەەوە و لەگەڵ حەوت كەسی تر لە ئەنجومەنی وەزیران وەك جێگری سەرۆك دەستنیشانكرا و دوای ساڵێك بۆ ئەندامێتی لە ئەنجومەنی دەوڵەت و جێگری یەكەمی سەرۆك بەرزكرایەوە. بە دەستبەكاربوونی دیاز وەك سەرۆكی دەوڵەت دەشبێتە فەرماندەی باڵای هێزە چەكدارەكان و بەوەش پێویستە لەسەری مامەڵ پاسەوانی كۆن و ئەو ژەنەراڵانە بكات كە بەشێكی بنەڕەتین لە دامەزراوەی سەربازی لەدوای سەركەوتنی شۆڕشەوە و ژمارەیەكی زۆر لەو ژەنەراڵانە پۆستی باڵایان لە سوپا و حزبدا بەدەستەوەیە. ئاڵنگارییەكان یەكێك لەو ئاڵنگارییە گەورانەی كە رووبەڕووی دیاز دەبنەوە، داكشانی ئابوری و تێپەڕاندنی ئەو قەیرانی ئابورییە خنكێنەرەیە كە كوبای تێدایە و داهاتی كرێكارێكی كوبا لە دەوڵەتدا مانگانە (30 دۆلار) تێپەڕناكات و 80%ی كوبییەكان لە كەرتی گشتی حكومەتدا كاردەكەن. لە رابردوودا ڤەنزوێلا بڕێكی زۆر لە نەوتی بە نرخێكی زۆر كەم  پێشكەشی كوبا دەكرد و بەهاكەی ساڵانە دەگەیشتە نزیكەی (6 ملیار) دۆلار لە ساڵێكدا، بەڵام لەگەڵ دابەزینی نرخی نەوت و ئاڵۆزییەكانی دۆخی ڤەنزوێلا و دوای كۆچی دوایی هۆگۆ چاڤێز، هاوكارییەكانی ڤەنزوێلا بۆ كوبا وەستان، هەروەها دەستبەكاربوونی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی نوێی ئەمریكا  لە سەرەتای ساڵی 2017دا پەیوەندییەكانی نێوان هاڤانا و واشنتۆنی تاریكتر كرد كە دوای چەندین ساڵ لە پچڕان ئاسایی ببوونەوە، ترەمپ كۆت و بەندی خستە سەر گەشتی هاوڵاتیانی ئەمریكا بۆ كوبا و ئەو كەسانەی خوازیارن گەشتی كوبا بكەن پێویستە لە رێگەی گروپی گەشتیارییەوە بێت كە كۆمپانیا ئەمریكییەكان رێكیدەخەن. وەسێتننامەكەی كاسترۆ فیدڵ كاسترۆ لەدوای سەركەوتنی شۆڕشی كوبا لە ساڵی 1959 بووە یەكەمین سەرۆكی كوبا و بۆ ماوەی زیاتر لە نیو سەدە سەرۆكایەتی وڵاتی كرد و ساڵی 2006 دەسەڵاتی رادەستی رائول كاسترۆی برای كرد و كاسترۆ ساڵی 2016 لە تەمەنی 90 ساڵیدا كۆچی دواییكرد. رائولی كاسترۆ لە كاتی مەراسیمی بەخاكسپاردنی خۆڵەمێشی جەستەی فیدڵ كاسترۆ وتی لەسەر داوای كاسترۆ پرۆژە یاسایەك  پێشكەشی پەرلەمان دەكات بۆ ئەوەی هیچ شوێن و شەقامێكی كوبا بەناوی فیدڵ كاسترۆوە نەكرێت و وتی " فیدڵ هەتا داو ساتەكانی ژیانی سوربووە لەسەر ئەوەی كە هیچ شوێنێكی گشتی نەكرێت بە ناویەوە و وێنەی لە هیچ دامەزراوە و گۆڕەپان و باخچەیە و شەقامێك و شوێنە گشتییەكاندا دانەنرێت و هیچ جۆرە پەیكەرێكی بۆ دروست نەكرێت."

راپۆرتی شیكاری: نامیق رەسوڵ  رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی پارتی داد و گەشەپێدانی توركیا " ئاكەپە" و سەرۆك كۆماری توركیا وادەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی وڵاتی پێشخست بۆ 24ی حوەزیرانی داهاتوو، هەرچەندە كە بڕیاربوو ئەو دوو هەڵبژاردنە سێی تشرینی دووەمی 2019 و هەڵبژاردنی شارەوانییەكان ئازاری هەمان ساڵ ئەنجامبدرێن. ئەردۆغان هەرچەندە لە ماوەی رابردوودا دەنگۆی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختی رەتدەكردەوە، بەڵام شێوازیی راگەیاندنی پێشخستنی ئەم هەڵبژاردنە سروشتێكی پلان بۆداڕێژراوی هەیە، رۆژ سێشەممە دەوڵەتی باخچەلی سەرۆكی پارتی بزوتنەوەی نەتەوە پەرستی توركیا " مەهەپە" كە پێشووتر نەیارێكی سەرسەختی ئەردۆغان بوو ئێستا هاوپەیمانێتی، داوای ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختی كرد. ئەمڕۆ چوارشەممە 18ی نیسانیش دوای كۆبوونەوەی لەگەڵ باخچەلی، ئەردۆغان لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا  وتی " بڕیارماندا هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی رۆژی یەكشەممە 24ی حوزەیرانی 2018 بەڕێوەبچێت." دوابەدوای لێدوانەكەی ئەردۆغان ، فراكسیۆنی ئاكەپە و مەهەپە لە پەرلەمانی توركیا رایانگەیاند  رێوشوێنی یاسایی لە پەرلەمان دەگرنەبەر بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و پەرلەمان لە 24ی حوەزیراندا ." لیژنەی هەڵبژاردنەكان ئامادەكاریی دەكات  سەرۆكی لیژنەی باڵای هەڵبژاردنەكانی توركیا رایگەیاند لە چوارشەممە وە ئامادەكارییان بۆ دانانی خشتەیەكی زەمەنی بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختی سەرۆكایەتی و پەرلەمان دەستپێكردووە و لە دوو رۆژدا تەواوی دەكەن. سەعدی گۆڤەن لە كۆنفراسێكی رۆژنامەوانیدا وتیشی : " داوا لە دادگای باڵا دەكەین دۆكیۆمێنتی پێویستمان بداتێ، ئەوكاتە رونیدەكەینەوە كە كام حزب مافی هەیە بەشداری هەڵبژاردنەكان بكات". سێ مانگی تر باری نائاسایی پێش ئەوەی ئەردۆغان داوای ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت بكات پەرلەمانی توركیا بڕیاری درێژكردنەوەی باری نائاسایی وڵاتی بۆ سێ‌ مانگی تر پەسەندكرد كە لەلایەن حكومەتی توركیاوە پێشنیازكرابوو. لە دوای هەوڵی كودەتا شكستخواردووەكەی 15ی تەمموزی توركیا بەردەوام حكومەتی ئەنكەرە باری نائاسایی درێژدەكاتەوە و لەو كاتەشەوە هەڵمەتێكی بۆ دەستگیركردنی نەیارانی حكومەت و داخستنی میدیا ئۆپۆزسیۆنەكان دەستپێكردووە و هەڵمەتەكەش بە شێوەیەكی سەرەكی پارتی دیموكراتی گەلان " هەدەپە" و لایەنگرانی بزوتنەوەی خزمەتی فەتحوڵا گولەنی كردوەتە ئامانج كە ئەردۆغان ئەمەی دووەمیان بە پلانداڕێژەری سەرەكی كودەتاكە ناودەبات. هۆكارەكانی پێشخستنی وادەی هەڵبژاردن راگەیاندنی هەڵبژاردنی پێشوەخت  لەلایەن ئەردۆغانەوە لە كاتێكدایە كە توركیا لە رووی ئیقلیمییەوە رووبەڕووی دۆخێكی دژواری سەربازی و ئابوری بوەتەوە و پەیوەندییە دەرەكییەكانیشی لەگەڵ ئەمریكا و وڵاتانی ئەوروپا و ناوچەكەش خراپە. ئەم هەڵبژاردنانەی توركیا بە یەكلاكەرەوە دادەنرێن لە مێژووی توركیادا،  لە راپرسییەكەی نیسانی 2017دا گۆڕینی سیستمی وڵات لە پەرلەمانییەوە بۆ سەرۆكایەتی پەسەندكرا، ئەم یاسایە دەسەڵاتی زۆر بە سەرۆك كۆمار دەبەخشێت و دوای ئەم هەڵبژاردنە دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە. بە گوێرەی هەمواری دەستوری توركیا ئەردۆغانی تەمەن ( 64 ساڵ ) كە لە 2003ەوە وەك سەرۆك وەزیران و سەرۆك كۆمار لە دەسەڵاتدایە، مافی ئەوەی دەبێت خۆی بۆ دوو خولی سەرۆكایەتی پێنج ساڵە كاندید بكات. جەنگیز تورك یەكێك لە سەركردەكانی جەهەپە دەڵێت" پێشخستنی هەڵبژاردنەكان لەلایەن ئاكەپەوە بەهۆی ئەوەیە كە ترسێكی زۆری لە داڕمانی جەماوەر هەیە لە شەقامی توركیادا و ئەردۆغان ئەو هەنگاوەی ناوە بۆئەوەی هەل بۆ ئەوانی تر نەڕەخسێنێت كاتی تەواوەتیان هەبێت خۆیان بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن ئامادەبكەن، وەك ئەوەی كە ئەردۆغان خۆی چەند مانگێكە دەستیپێكردووە و ئەمسەر و ئەوسەری وڵات دەگەڕێت." هاوكات مستەفا ئۆزجان چاودێری سیاسی توركیا لە لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەی " عەرەبی 21 " رایگەیاند ئاراستەیەك لای پارتی دەسەڵاتداری توركیا دروست بووە بە پێویستی دەزانێت كە بەهۆی جێگیربوونی سوپای توركیا لە عەفرین و دۆخی خراپی ئابوری و دابەزینی خێرای بەهای لیرەی توركی هەڵبژاردنی پێشوەخت ئەنجامبدرێت. هاوكات تۆران قشڵاقچی نوسەر و رۆژنامەنوسی تورك لە لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەی " عەرەبی 21" وتی :" راگەیاندنی هەڵبژاردنی پێشوەخت چاوەڕوانكراو بوو، جموجوڵی زۆری ئەردۆغان و وتاری رۆژانەی لە شارەكاندا ئاماژەبوون بۆئەوەی كە هەڵبژاردنی پێشوەخت بڕیاری لێدەدرێت." بە بۆچوونی قشڵاقچی ئۆپەراسیۆنی عەفرین و كێشە دەرەكییەكانی توركیا پێویستیان بە یەكخستنی بەرەی ناوخۆ هەیە و ئەوەش تەنها لە رێگەی هەڵبژاردنی پێشوەختەوە بەدی دێت.   هەدەپە و جەهەپە بۆ هەڵبژاردن ئامادەن لە كاردانەوەیدا بەرامبەر راگەیاندنی هەڵبژاردنی پێشوەخت پارتی دیموكراتی گەلان " هەدەپە"  رایدەگەیەنێت كە ئامادەی هەڵبژاردنن. پەروین بوڵدان هاوسەرۆكی " هەدەپە"  لە پۆستێكیدا لە پەیجی هەدەپە لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك نوسیوێتی: " بە گیانی حەوتی حوەزیرانەوە پێشوازی لە هەڵبژاردنی پێشوەخت دەكەین و دەیبەینەوە." هەروەها بوڵەند توزجان وتەبێژ و جێگری سەرۆكی پارتی گەلی كۆماری " جەهەپە"  ئامادەیی حزبەكەی بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت راگەیاند. توزجان لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا وتی :" جەهەپە ئامادەیە بۆ هەڵبژاردن وەكو ئەوەی بەیانی ئەنجامبدرێت". وتەبێژی جەهەپە داواشیكرد دەستبەجێ‌ باری نائاسیی لە توركیا كۆتایی پێبهێنرێت و وتی:" پێویستە دەستبەجێ‌ باری نائاسایی كۆتایی بێت، ناكرێت هەڵبژاردن لە ژێر سایەی باری نائاساییدا بكرێت و وڵاتەكەمان پێویستی بەوەیە باری نائاسایی لە ئەمڕۆوە كۆتایی پێبهێنرێت".  سەرۆكی پارتی نیشتمانی توركیاش دوغو برینشیك رایگەیاند حزبەكەی بۆ هەڵبژاردنی پێشوەخت ئامادەیە و وتیشی " ئەمجارە ئەردۆغان براوەی هەڵبژاردنەكە نابێت". كێ‌ ركابەرێتی ئەردۆغان دەكات؟ لە هەڵبژاردنی پێشووی سەرۆكایەتی توركیادا ركابەری سەرەكی ئەردۆغان، هاوسەرۆكی پارتی دیموكراتی گەلان " سەڵاحەدین دەمیرتاش " بوو كە ئێستا لەدوای كودەتاكەوە لە كونجی زینداندایە و دەیان تۆمەتی ئاراستەكراوە و لە گۆڕەپانی سیاسی دووخراوەتەوەو تا ئێستاش نازانرێت كە هەدەپە كێ‌ بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی كاندیددەكات، لەبەرئەوە بەرای چاودێران ئێستا گۆڕەپانەكە بۆ ئەردۆغان تەخت بووە دەتوانێت بە ئاسانی كورسی سەرۆكایەتی بباتەوە، هەرچەندە پێشبینی ئەوەش دەكرێت كە ركابەری تر رووبەڕووی ئەردۆغان ببنەوە، بەڵام بەهۆی ئەوەی لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆن لەسەر كاندیدێكی هاوبەش رێكناكەون پرۆسەكە بە قازانجی ئەردۆغان دەشكێتەوە. وتەبێژی جەهەپە بوڵەند تورجان لە كۆنفرانسە رۆژنامەوانییەكەیدا رایگەیاند بەمزوانە كاندیدای خۆیان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی رادەگەیەنن، ئەوەش دوای گفتوگۆی چڕ و قوڵ لەگەڵ پەرلەمانتاران و ئەنجومەنی بەڕێوەبردنی پارتەكەیان. ژنێك چانسی خۆی تاقیدەکاتەوە تا ئێستا بە رەسمی یەك كاندیدا ئامادەیی خۆی بۆ رووبەڕبوونەوەی ئەردۆغان راگەیاندووە لە  هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا ئەویش " میراڵ ئاكشینەر " سەرۆكی پارتی چاكە "IYI "، كە پێشتر وەزیری ناوخۆ بووە و كۆتایی ساڵی رابردوو لە مەهەپە جیابوەتەوە و ئەو حزبەی دامەزراندووە. ئاكشینەر لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا  رایگەیاند هیچ بەربەستێكی یاسایی نییە بۆئەوەی خۆی بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی كاندید نەكات و بۆ بەشداریكردن لەو پرۆسەیە 100 هەزار ئیمزا كۆدەكاتەوە. ئاكشینەر كۆتایی ساڵی رابردوو حزبەكەی حزبەكەی دامەزراندووە و بە گوێرەی دەستوری توركیاش حزبە سیاسییەكان ناتوانن بەشداری  هەڵبژاردن بكەن ئەگەر شەش مانگ بەسەر یەكەمین كۆنگرەی حزبەكەدا تێنەپەڕیبێت. گویل دێتەوە مەیدان؟ دەربارەی ركابەریكردنی ئەردۆغان لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا ئێستا لەناوخۆی توركیادا باس لە ناوی عەبدوڵا گویل سەرۆك كۆماری پێشوو و هاوڕێی ئەردۆغان دەكرێت كە ئێستا لە ئەردۆغان نیگەرانە و لە ئاكەپە دوووركەوتوەتەوە. شارەزایەكی توركیا پێشبینی ئەوەدەكات كە عەبدوڵا گویل لە رێگەی پارتی سەعادەتەوە ركابەری ئەردۆغان بكات لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا، بەڵام ئاماژە بەوەشدەدات كە گویل چانسی لەو ركابەرییەدا لاواز دەبێت ئەگەر نەتوانێت هاوپەیمانێتییەكی بەهێز لەگەڵ پارتە ئۆپۆزسیۆنەكاندا پێكبهێنێت. دەربارەی كاندیدكردنی گویل محەمەد ئەمین یەكێك لە سەركردەكانی حزبی سەعادەت بەدووری نازانێت ئەو هەنگاوە بنێن و رایدەگەیەنێت حزبەكەی لە گفتوگۆدایە و تا ئێستا بڕیاری نەداوە و هەموو بژاردەكان تاوتوێدەكەن. ئامادەکردنی: نامیق رەسوڵ سەرچاوە: ئاژانسەکانی هەواڵ    

بە گوێرەی یاسای هەڵبژاردنەكان ژمارەی كورسییەكانی  خولی چوارەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كە رۆژی 12ی ئایاری داهاتوو ئەنجامدەدرێت " 329" كورسییەوە بە گوێرەی رێژەی دانیشتوان 320 كورسی  بەسەر 18 پارێزگاكەی عێراقدا دابەشكراوە و 9 كورسیشی بە شێوەی كۆتا بەسەر پێكهاتە و كەمینەكاندا دابەشكراوە بەمشێوەیەی خوارەوە دابەشكراوە:

رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا وادەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی پێشخست و بڕیاریدا ئەو دوو هەڵبژاردەنە رۆژی 24ی حوەزیرانی داهاتوو لە یەك رۆژدا ئەنجام بدرێن. ئەردۆغان دوای كۆبوونەوەی لەگەڵ دەوڵەتی باخچەی سەرۆكی بزوتنەوەی نەتەوە پەرستی توركیا " MHP" ی هاوپەیمانی لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا وتی :" هەڵبژاردنەكان رۆژی 24ی حوەزیران بەڕێوەدەچین، واتە زیاتر لە ساڵێك لە وادەی بڕیارلێدراوی خۆی." ئەردۆغان وتیشی :" وڵاتە پێویستی بەوەیە بە خێرایی سیستمی سەرۆكایەتی تێدا جێبەجێ بكرێت." سەرۆك كۆماری توركیا ئاشكراشیكرد دەستبەجێ‌ دەستدەكەن بە رێوشوێنە یاساییەكانی تایبەت بە هەڵبژاردن و گومانی تێدا نییە كە دەستەی باڵای هەڵبژاردنەكان دەستبەجێی ئامادەكاری بۆ هەڵبژاردنەكان دەستپێدەكات. پێشخستنی وادەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی و سەرۆكایەتی توركیا لەلایەن ئەردۆغانەوە لە كاتێكدایە كە  پەرلەمانی توركیا پرۆژە یاسای گۆڕینی سیستمی وڵاتی لە پەرلەمانییەوە بۆ سەرۆكایەتی پەسەندكردووە و لەدوای ئەم هەڵبژاردنە دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە و تێیدا دەسەڵاتێكی زۆر بە سەرۆك كۆمار دراوە كە ئەردۆغان خۆی بۆ كاندید دەكات . هەروەها پارتی داد و گەشەپێدانی" AKP " كە رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكایەتی دەكات لەگەڵ دەوڵەتی باخچەلی " هاوپەیمانی جەماوەریان " بۆ ئەو هەڵبژاردنە پێكهێناوە و  لە ناوخۆی توركیاشدا باری نائاسایی راگەیەنراوە و زۆرینەی سەركردەكانی پارتی دیموكراتی گەلان " HDP" كە ركابەری سەرەكی ئەردۆغانن لە زیندانەكاندان و بەهۆی هەوڵی كودەتا شكستخواردووەكەشەوە ئەردۆغان هەزاران لایەنگری فەتحوڵا گولەنی دەستگیركردووە.