نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهان بەردەوامە لە بەرزبوونەوە ئەمڕۆی نرخی بەرمیلێك نەوت لە جۆری برێنت بە 79 دۆلار و 47 سەنتە،  هاوكات، ئێستا نرخی هەر بەرمیلێك نەوتی خاوی ئەمەریكی لە بازاڕەكانی جیهان بە 71 دۆلار و 77 سەنت مامەڵەی پێوەدەكرێت. بەرزبونەوەی نرخی نەوت لە كاتێكدایە كە پێشتر نرخی بەرمیلێك نەوت لە 2016 گەیشتبووە نزیكەی 27 دۆلار.     

( درەو میدیا) دادگایەكی ئەمریكا بەتۆمەتی بەشداریكردن لە هاوكاریكردنی ئێران بۆ شكاندنی سزا ئابورییەكانی سەری سزای 32 مانگ زیندانیكردنی بەسەر محەمەد هاكات ئاتێلا جێگری بەڕێوەبەری جێبەجێكاری " هاڵك بانك"ی توركیادا سەپاند. وەزارەتی دەرەوەی توركیا لە كاردانەوەیدا لە بەیاننامەیەكدا ئیدانەی ئەو بڕیاری دادگاكەی ئەمریكای كرد و دادگاكەی تۆمەتباركرد بە دەركردنی بڕیار بە پشت بەستن بە بەڵگەی ساختی و دروستكراو لەلایەن لایەنگرانی فەتحوڵا گولەنەوە كە لە ئەمریكا دەژی و توركیا بە پلانداڕێژەری كودەتا شكستخواردووەمەی تەمموزی رابردووی دادەنێت. هاڵك بانك بانكێكی حكومیی توركیا و پارەی نەوتی فرۆشراوی هەرێمیش لەو بانكە دادەنرێت و دواتر حەواڵەی هەرێم دەكرێت.    

وەرگێڕانی: فازل حەمەرەفعەت & نامیق رەسوڵ مەسعود ئۆزێل و ئیلكای گۆندۆگان هەردوو یاریزانی هەڵبژاردەی ئەڵمانیا دوای دیدارێكیان لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆكی توركیا لە لەندەن. مشتومڕێكی توندیان لە ئەڵمانیا دروستكردووە، ئەو خەڵاتانەی كە ئەو دوو یاریزانە بەخشییانە ئەردۆغان، جارێكی تر پرسی كێشەی ئینتیمایان لە ئەڵمانیا هێنایەوە بەر باس و خواس. چەند رۆژێكی كەم بەر لەوەی ئەوەی یواخیم لۆف راهێنەری هەڵبژاردەی ئەڵمانیا پێكهاتەی بەرایی مانشافت بۆ بەشداریكردن لە یاریییەكانی كۆتایی جامی جیهانی لە روسیا ئاشكرابكات ، دوو یاریزانی نێودەوڵەتی بەڕەگەز تورك، مەسعود ئۆزێل و ئیلكای گۆندۆگان روبەڕووی شەپۆلێك توندی توڕەیی رایگشتی ئەڵمانیا دەبنەوە كە گەیشتوەتە ئاستی داواكردن لە لۆف بۆ ئەوەی ناویان لە لیستی مۆندیالدا بسڕێتەوە، ئەمەش ئەو شتە بوو كە لۆف بەتەواوەتی پشتگوێی خست كاتێك نیوەڕۆی رۆژی سێ شەممە لیستەكەی ئاشكراكرد. چیرۆكەكە رۆژی یەكشەممە (13 ئایاری 2018) دەستیپێكرد، كاتێك یاریزانی ئەرسیناڵ ئۆزێل و یاریزانی مانشستەر سیتی گۆندۆگان لە لەندەنی پایتەخی بەریتانیا چاویان بە رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆكی توركیا كەوت و هەردووكیان لەبەردەم كامێرای وێنەگراندا درێسی یانەكانیان پێبەخشی، لەسەر درێسە ژمارە هەشتەكەی گۆندۆگان نوسرابوو " لەگەڵ رێزم بۆ سەرۆكی پیرۆز".  پارتی داد و گەشەپێدانی توركیا یەكەم لایەن بوو كە ئەو وێنەیەی لەسەر هەژماری خۆی لە تویتەر بڵاوكردەوە، ئەمە بەر لەوەی ئۆزێل لەسەر هەمان پێگە وێنەی خۆی لەگەڵ گۆندۆگان و جینك توسن هێرشبەری ئیڤرتۆن بڵاوبكاتەوە كە ئەویش لە دیدارەكەدا ئامادەبوو، ئۆزێل لە تویتەكەیدا نوسی "دیدارێكی باش ئەم ئێوارەیە..". لەوكاتەوە رێژنەی ئەو رەخنانە رانەوەستاوە كە ئاڕاستەی ئەو دوو یاریزانە دەكرێن، ئەمە چ لەلایەن یەكێتی تۆپی پێی ئەڵمانیاوە كە لە یەكەمین ئیدانەكەرەكان بوو، هەروەك راوێژكاری ئەڵمانیاش هاتەسەر خەت و وتی ئەوەی ئەو دوانە كردویانە" پرسیاری دروستكردووە و بوەتەهۆی هەڵەتێگەیشتن". ئەو پرسیارانە رۆژنامە ناوخۆییەكان ماوەی دوو رۆژە بە دوورودرێژی گفتوگۆیان لەسەر دەكەن، تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانیش لای خۆیانەوە پڕبوون لە كۆمێنتی توڕە كە بەشێكی زۆری ئەو كۆمێنتانە لەلایەن رەوەندی توركیاوە لەناو ئەڵمانیا دەرچوون. ئەو رەخنانە لە دوو خولگەی سەرەكییەوە بوون، یەكەم لە دەوری كەسێتی ئەردۆغان دەسوڕێتەوە لەگەڵ ئەو توڕەییەی كە گوزارشت لە "بانگەشە" بۆ ئەو دەكەن بەر لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی توركیا كە بڕیارە حوزەیرانی داهاتوو بەڕێوەبچێت. بەڵام بەشی دووەم كە بایەخەكەی كەمتر نییە و سروشتێكی سیاسی-كۆمەڵایەتی هەیە، لە دەوری گرفتی ئاوێتەبوون دەسوڕێتەوە، بەوپێیەی ئەو دوو یاریزانە كە لەدایكبوی شاری گلسینكیرشن-ن (خۆرئاوای ئەڵمانیا)، سیمبوڵی ئاوێتەبوونێكی سەركەوتوو بوون و دوو روخساری ئەوانە بوون كە ناویان لێنراوە " ئەڵمانییە نوێیەكان". بەڵام ئەو دوانە لەم دیدارەدا گوزارشتیان لەوەكرد كە ئەردۆغان سەرۆكی "راستەقینە"یانە، وەكو ئەوەی رەخنەگران دەڵێن. بانگەشەكردن بۆ دیكتاتۆر لەوانەیە ئەو تویتەی كە پارتی " مەسیحی كۆمەڵایەتی باڤاریا" دەستەخوشكی پارتەكەی مێركڵ دەریبڕی ئێستا ناخی زۆرێك لە ئەڵمانییەكان بێت كە دەڵێت:" ئەو كەسەی درێسی هەڵبژاردەی ئەڵمانیا دەپۆشێت پێویستە لەسەری ملكەچی بەهاكانی وڵاتەكەمان بێت و هەڵمەتی بانگەشە بۆ دیكاتۆرەكان نەكات كە هەوڵ بۆ سەركوتكردنی ئازادی رادەبڕین و ئازادییە گشتییەكان دەدەن". ئەم دیدارە بەلای ناوخۆی  ئەڵمانیاشەوە لە چەند لێدوانێكی رۆژنامەوانیدا وەك دیدارێكی رەمزی وەسفكرا، لیندا توتبێرگ وتەبێژی كاروباری كۆچ لە پارتی لیبراڵی ئازاد كۆبونەوەكەی ئەردۆغان و ئەو یاریزانانەی بە" گەمەیەكی هەڵە و گۆڵێكی پێچەوانە وەسفكرد بەلای ئەو كەسانەی بانگەشەی یاری زۆر خاوێن و دیموكراتی تر لە توركیا دەكەن". ئەم هەڵوێستە لە بنەڕەتدا كە زیاتر جەخت لە كەسایەتی ئەردۆغان وەكو پرۆژەیەكی " دیكتاتۆری " دەكاتەوە، بەر دیواری دیموكراتیەتی تازە پێگەیشتووی توركیا دەكەوێت، بەوەش پێویست ناكات دوو یاریزان كە نوێنەرایەتی ئەڵمانیا دەكەن بەشداربن لە " گەمە" یەكی سیاسیدا و بە تایبەتی هەردوو یاریزانەكە هێز و پێشەنگن بۆ لاوانی توركیا لەناو توركیا و ئەڵمانیا، یەكێتی تۆپی پێی ئەڵمانیاش كە چەند ساڵێكە دروشمی " فرەیی" بەرزكردوەتەوە توڕەیی خۆی لە لۆمەكردنی راستەوخۆی یاریزانەكان دەربڕی و بە بۆچونی راینهاڵد گریندڵ سەرۆكی یەكێتییەكە دەڵێت ئەو دوو یاریزانە لەلایەن هەڵمەتی بانگەشەی ئەردۆغانەوە قۆستراونەتەوە، لە كاتێكدا كە " تۆپی پێ و یەكێتی تۆپی پێی ئەڵمانیا پابەندی چەند بەهایەكن كە لەلایەن بەڕێز ئەردۆغانەوە رێزی تەواوەتییان لێ ناگیرێت". خودی گریندڵیش یەكێك بوو لەوانەی لە ڤیتۆی رۆژنامەكان رزگاری نەبوو، رۆژنامەی " ڤیستدۆیچە تسایۆنگ" پرسیاری دەربارەی مانای ئەو بەهایانە كرد كە گریندڵ باسیان دەكات و دەڵێت یەكێتی تۆپی پێ گرەو لەسەر " دانوستان دەكات نەك لێكدابڕان"، پاشان رۆژنامەكە وایدەبینێت پێویست ناكات خۆت بە پەرستگاری ئەخلاقدا هەڵبواسیت، كە یەكێتی تۆپی پیێ‌ هیچ گرفتێك لە چوون بۆ ماڵی سەرۆكی روسیا ڤلادیمێر پۆتندا نابینێت. لەم مشتومڕەدا گۆندۆگان هەوڵیدا بەرگری لە هەڵوێستەكەی بكات لەسەر ئەوەی كە لەسەر درێسەكەی نوسیوێتی، دەڵێت " ئەوە وتاری سیاسیی نییە"، بەڵام بەلای زۆرێكەوە باوەڕكردن بەوە قورسە بە تایبەتی گۆڕانكارییەكانی كە پەیوەندییەكانی توركیا و ئەڵمانیا بەخۆیەوە بینی ئەم دیدارە دەخاتە چوارچێوەیەیەكی سیاسیی رووتەوە. كێشەی ناسنامە كۆبوونەوە لەگەڵ ئەردۆغان جارێكی تر  كێشەی ئاوێتەبوون و گونجانی هێنایەكایەوە، ئۆزێل كە براوی خەڵاتی ئاوێتەبوونی (بامبی) ساڵی 2010 یە، ئەمڕۆ جەختدەكاتەوە كە سەرۆكەكەی رەجەب تەیب ئەردۆغانە، رۆژنامەی " ڤیستدویچە تسایۆنگ" لە كۆمێنتەكەیدا دەربارەی ئەوە نوسویەتی دەڵێ:" كارەكە سادەیە بەڕێز گۆندۆگان، سەرۆكەكەت شتانمایەرە، و راوێژكاریش ئەنگێلا مێركڵە و دەستوریش یاسای بنەڕەتییە، با بەدواداچوون بكەین، ئەگەر ئەمەت بەدڵ نەبوون درێسی هەڵبژاردەی ئەڵمانیا دابكەنە". مەسعود ئۆزێل ساڵی 1988 لە ئەڵمانیا لە دایكبووە، تەنها رەگەزنامەی توركیای هەبوو، چونكە ئەو كاتە رێگە بە بوونی دوو رەگەزنامە نەدەدرا و ساڵی 2007 دەستبەرداری رەگەزنامەی توركیا بوو و رەگەزنامەی ئەڵمانیی وەرگرت و بەوەش بڕیاریدا یاری بۆ هەڵبژاردەی مانشافت بكات، دوای راوێژكردن بە دایك و باوك و ئەندامانی خێزانەكەی، هەروەك خۆی لە چاوپێكەوتنێكی رۆژنامەوانی پێشووتردا روونیكردووەتەوە. بەڵام گۆندۆگان ساڵی 1990 لە ئەڵمانیا لە دایكبووە و ساڵی 2011 بۆ یەكەمجار یاری بۆ هەڵبژاردەی ئەڵمانیا كردووە، ئەو بەردەوام هەردوو رەگەزنامەی توركی و ئەڵمانیی هەبووە، واتە سەرۆكی فیعلی ئەو ئەردۆغان و شتنمایەرە. بە بۆچوونی ژمارەیەكی زۆر لە چاودێران ئەم دوو یاریزانە بەشێوەیەگی گەورە زیانیان بە پرۆسەی ئاوێتەبوونی كۆچبەران لەناو ئەڵمانیادا گەیاندووە، بەرای جیم ئۆزدەمیر سەرۆكی پێشووی پارتی سەوز، بەو دیدارە خزمەتێكی زۆریان پێشكەشی دەنگە پۆپۆلیستەكان كردووە كە هەتا ئەم ساتە رەتیدەكەنەوە دان بنێن بەو دینامیكییەی كە كۆمەڵگەكەی ئەڵمانیی لەم چەند ساڵەی دواییدا بەخۆیەوە بینیوە، بە تایبەتی نەوەی دووەم و سێیەمی كۆچبەران، عەرەب بن یان تورك جەخت لەسەر ئەڵمانیی بوونیان دەكەنەوە و خۆیان بە ئەڵمانیی نوێ‌ دەناسێنن، ئەوانەشن كە سەر بە نەوەی گۆندۆگان و ئۆزێلن. سەرچاوە: DW

ئامادەكردنی: فازل حەمەڕەفعەت چەند رۆژێكە ململانێی ناوچەیی نێوان ئێران و ئیسرائیل گەیشتوەتە لوتكە، گۆڕەپانی شەڕەكە ئەمجارەیان لەسەر خاكی سوریایە، توندبونەوەی دۆخەكە دوای چەند كاتژمیێرێك هات لە بڕیارەكەی دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمریكا بۆ كشانەوە لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە لەگەڵ ئێران. لەژێر پەردەی ئەو گوتارە توندەی كە ئێران و ئیسرائیل لەدژی یەكتر دەیكەن، مێژوویەك لە ناكۆكی و هاوكات بەرژەوەندیش لەنێوان هەردولادا هەیە، ئێران یەكێكە لە یەكەمین ئەو دەوڵەتانەی كە دوای دانی بە دامەزراندنی ئیسرائیلدا ناوە. چیرۆكی پەیوەندی ئێران و ئیسرائیل 1984 ساڵی نسكۆ بوو بۆ فەلەستینییەكان، لەو ساڵەدا دەوڵەتی ئیسرائیل دامەزرا، دوای دوو ساڵ حكومەتەكەی محەمەد موسەدەق لە ئێران دانی نا بە دەوڵەتی عیبریدا. بەڵام بەشیوەیەكی خێرا ئاڵۆزی كەوتە پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو وڵات، محەمەد موسەدەق سەرۆك وەزیرانی ئێران، ئیسرائیلی تۆمەتباركرد بەوەی لایەنگری ئەمریكاو بەریتانیای كردووە كە رێگەیانداوە بە كودەتاكردن بەسەر حكومەتەكەیدا لە ساڵی 1953. لەو ساڵانەدا دەسەڵاتی محەمەد رەزا شا بەهێز بوو، محەمەد رەزا پەلهەوی بەردەوامیدا بە پەیوەندی بەهێزی نێوان ئێران و ئیسرائیل و گەشتی ئاسمانی راستەوخۆی نێوان تاران و تەلئەبیب. بەڵام لە ساڵی 1979، شۆڕشی ئێران هەموو شتێكی گۆڕی، دوای چەندین ساڵ مانەوەی لە تاراوگە، ئایەتوڵا خومەینی گەڕایەوە بۆ ئێران و دەسەڵاتی گرتەدەست، خومەینی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئیسرائیل پچڕاند. ساڵی 1980 جەنگ لە نێوان ئێران و عێراق هەڵگیرسا، دەوترێت لە ساڵانی جەنگدا ئێران بە بەهای (500 ملیۆن) دۆلار چەكی لە ئیسرائیل كڕیوە، لەبەرمبەر هەناردەكردنی نەوت بۆ ئیسرائیل. بەڵام جارێكی تر ئاڵۆزی گەڕایەوە بۆ پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو وڵات، هەریەكە لە ئیسحاق رابین سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل و شیمۆن پێرێز دەستیان كرد بە قسەكردن لەبارەی ئەگەری هەڕەشەی ئێران بۆسەر ئیسرائیل، هەڕەشەیەك كە ئیسرائیلییەكان دەڵێن خۆی لە بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران و پشتیوانی تاران لە گروپە تیرۆرستییە بیانییەكاندا، دەبینێتەوە. سەرچاوە: فرانس 24  

كۆبوونەوە چاوەڕوانكراوەكەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا و كیم جۆن ئون سەرۆكی كۆریای باكور 12ی حوەزیرانی داهاتوو لە سەنگاپوورە ئەنجامدەدرێت، ئەمەش بە گوێرەی وتەی ترەمپ. ترەمپ لە تویتێكیدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر وتی:" هەر یەكێكمان هەوڵدەدەین لە پێناوی ئاشتی جیهاندا بیكەینە ساتێكی مێژویی". ئەمڕۆ پێنج شەممەش مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا وەك ئامادەكارییەك بۆ كۆبوونەوەكە بە سەردانێك گەیشتە پیۆنگ یانگی پایتەختی كۆریای باكور، چەند ساتێكیش دوای ئاشكراكردنی كات و شوێنی كۆبوونەوەكەی ترەمپ و ئون، كۆریای باكور سێ‌ زیندانی ئەمریكی ئازادكرد و گەیشتنەوە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا. دۆناڵد ترەمپ نیسانی رابردوو جیهانی تووشی شۆك كرد، كاتێك لە هەنگاوێكی بێ‌ وێنەدا داوایەكی بۆ كۆبوونەوە لەگەڵ كیم جۆن ئون پەسەندكرد. سەنگاپوورە تائێستا چەندین بۆنە و كۆبوونەوەی دیپلۆماتیی باڵای بەخۆیەوە بینەوە و ساڵی 2015 سەركردەی چین و تایوان لەو وڵاتە بچوكەی باشووری خۆرهەڵاتی ئاسیا كۆبوونەوەو ئەوەش دوای 60 ساڵ یەكەم كۆبوونەوەی سەركردەی ئەو دوو وڵاتە بوو. سەنگاپوورە و ئەمریكا پەیوەندی پتەویان هەیە، هەروەها سەنگاپورە لەگەڵ كۆریای باكوردا پەیوەندی دیپلۆماتی هەیە، بەڵام تشرینی یەكەمی ساڵی رابردوو هاوكات لەگەڵ توندتركردنی سزا نێودەوڵەتییەكانی سەر پیۆنگ یانگ پەیوەندییە بازرگانییەكانی لەگەڵ كۆریای باكور هەڵپەسارد.  

وەرگێڕانی: فازل حەمەرەفعەت & نامیق رەسول كشانەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكان لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی ئێران، ئەو روداوانە دووبارە دەكاتەوە كە بەر لە جەنگی عێراق لە 2003 رویاندا، كاتێك ئەمریكا دەستوەردانی كرد بۆ روخاندنی رژێمی سەددام حسێن دوای ئەوەی بۆی دەركەوت چیدی سزاكان سودیان نییە. ئایا سیناریۆیەكی هاوشێوە لە ئێران دووبارە دەبێتەوە ؟ دوای 15 ساڵ لە داگیركردنی عێراق بە دوو پاساو (چەكی كۆكوژ و پەیوەندی لەگەڵ رێكخراوی قاعیدە) كە دواتر سەلمێندرا هەردوو پاساوەكە هەڵە بوون، ئەمریكا جارێكی تر بەرەو ئەگەری رووبەڕووبونەوە لەگەڵ هێزێكدا لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست هەنگاودەنێت بە گومانی ئەوەی چەكی ئەتۆمی هەیە و پشتیوانی تیرۆر دەكات. پێدەچێت سیاسەتی دۆناڵد ترەمپ, سەرۆكی ئەمریكا لەبارەی ئێرانەوە بۆ هەندێك لە لێپرسراوانی ئێستا و پێشووی ئەمریكا روون بێت كە ئامادەكارییەكانی ئەمریكایان بۆ ئەو داگیركردنەی عێراق لە ئازاری 2003 بینی كە تائێستاش دابەشبوونی تائیفی و تێدا ماوەتەوە لە كاتێكدا (5000) هەزار سەربازی ئەمریكی لە عێراق هەن. زیاتر لە (4 هەزار و 400) سەربازی ئەمریكی و سەدان هەزار عێراقی لەو ململانێیەدا كوژران كە زۆرێك لە شیكەرەوەكان بە یەكێك لە نسكۆ گەورەكانی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا لە چاخی نوێدا وەسفیدەكەن. پۆل بیلار گەورە راوێژكاری هەواڵگری ئەمریكا لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست لە ماوەی ساڵانی 2001 بۆ 2005 دەڵێت " روخسارێكی نیمچە بێزاركەر و سەرسوڕهێنەر هەیە لە خراپبەكارهێنانی دەزگای هەواڵگری لەوكاتە و ئێستاشدا". ئاماژەی بەوەكرد، ئەو لێكچونە نیمچە بنەڕەتییە خۆی دەبینێتەوە لە بەكارهێنانی هەواڵگری "بە ئاڕاستەیەكی زۆر توندو ئینتیقائی لەسەر بنەمای ئەوەی "ئێمە كرۆكی بابەتەكە دەزانین".                                یەكێك لەو بەڵگانەی كە كۆڵن پاوڵ وەزیری پێشووتری دەرەوەی ئەمریكا پێش جەنگی عێراق 2003 خستیەڕوو سێ شەممەی رابردوو سەرۆك ترەمپ كشانەوەی ئەمریكای لەو رێككەوتنە ئەتۆمییە راگەیاند كە شەش زلهێزی جیهان لەگەڵ ئێران ئیمزایان كرد بۆ سنورداركردنی چالاكییە ئەتۆمییەكانی ئێران لەبەرامبەر سوككردنی سزا ئابورییەكان لەسەر. سەرۆكی ئەمریكا وتی ئەو رێككەوتنەی كە لەسەردەمی باراك ئۆباما سەرۆكی پێشوودا ئیمزاكراوە، بەرنامەی موشەكی ئێران و چالاكییە ئەتۆمییەكانی ئێران دوای ساڵی 2025 یاخود رۆڵی ئێران لە ململانێكانی یەمەن و سوریا لە خۆناگرێت. هەروەك ترەمپ هیچ شتێكی لەبارەی هەڵسەنگاندنی فەرمانگەكانی هەواڵگری ئەمریكا و ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی سەربە نەتەوەكان باس نەكرد كە پشكنەرەكان لە ئێران كاردەكەن. ئەو هەڵسەنگاندنانە باس لەوەدەكەن تاران پابەندە بەو رێككەوتنەی ساڵی 2015 ئیمزا كرا. بەڵگەكانی ئیسرائیل مشتومڕی لێكەوتەوە لە جیاتی ئەوە سەرۆكی ئەمریكا ئاماژەی بە چەند بەڵگەنامەیەكی ئێرانیدا كە ئیسرائیل رۆژی 30 نیسانی رابردوو بڵاویكردەوە و وتی ئەوانە نیشانیدەدەن كە سەركردەكانی ئێران درۆیانكرد كاتێك رەتیانكردەوە ئێران پرۆژەی هەوڵدان بۆ چەكی ئەتۆمیی هەبێت. سەرەڕای ئەوەی حكومەتەكانی خۆرئاوا و پسپۆرانی هەواڵگری تانەیان لە دروستی ئەم بەڵگەنامانە نەدا، بەڵام رەخنەگرانی دەڵێن هیچ شتێك بۆ هەڵسەنگاندنەكانی پێشوو زیادتر ناكات كە لە رێگەیەوە ئەو ئەنجامە بەدەستها ت كە ئێران هەوڵەكانی بۆ پەرەپێدانی چەكی ئەتۆمیی راگرتووە لە ساڵی 2003دا، ئێرانیش بانگەشەكانی ئیسرائیل و بە " منداڵانە و پڕوپوچ" وەسفكرد. لە دوای هێرشەكانی 11ی سێپەمبەری 2001 بۆ سەر ئەمریكا، جۆرج دەبلیو بۆش و گەورە یاریدەدەرانی شانۆگەرییەكیان بۆ رووخاندنی رژێمی سەدام حسێن لە عێراق ئامادەكرد بە پاساوەی ئەوەی كە هەواڵگری دەڵێت سەدام حسێن پەیوەندیی هەیە بە رێكخراوی قاعیدە و بە نهێنی كاردەكات بۆ پەرەپێدانی چەكی ئەتۆمیی و كیمیایی و بایۆلۆژی، بەڵام دواتر ناڕاستی ئەوە سەلمێنرا، بۆش و یاریدەدەرەكانی زانیارە هەواڵگرییە بەردەستەكانیان گەورەكرد و پشتیان بە وتەی چەند كەسێكی عێراقی بەست كە لە تاراوگە دەژیان و وتەكانیان جێگەی گومان بوون و دژیەكی زانیارییەكانیان پشتگوێخست و لە هەندێك كاروباریشدا ئاژانسی هەواڵگری ئەمریكا و ئاژانسەكانی تری بواری هەواڵگری بەهەڵەدا چوون. بۆچی ئێران نەک عێراق؟ لە بەرامبەردا لێپرسراوانی ئەمریكا، هەروەها توێژەران لە واشنتۆن و خۆرهەڵاتی ناوەڕاست جەختیانكردەوە لەسەر بوونی جیاوازی سەرەكی لە نێوان سیاسەتی بۆش لە عێراق و ئەو شێوازەی كە ترەمپ بەرامبەر ئێران دەیگرێتەبەر، سەرەڕای ئەوەی كە ئەو بڕیارەی كە ترەمپ رۆژی سێشەممە رایگەیاندووە بووە هۆی زیاتر ئاڵۆزییە هەرێمایەتییەكان و بووە هۆی فروانتربوونی جیاوازییەكانی نێوان ئەمریكا و ئەوروپا، بەڵام كەس پێشبینی داگیركردنی ئێران ناكات لەلایەن ئەمریكاوە. فەیسەڵ عەبدولساتر چاودێری لوبنانی كە پەیوەندی پتەوی لەگەڵ حزبوڵای لوبناندا هەیە كە ئێران پشتگیری دەكات دەڵێت:" پرسیارەكە ئەوەیە ئایا رووبەڕووی هەمان ئەو سیناریۆیە دەبینەوە كە لە عێراق روویدا، ئەوەی پەیوەست بوو بە چەكی كۆكوژەوە؟ وە ئایا ناوچەكە بەرەو شەڕ دەچێت؟" عەبدولستار دەشڵێت:" بە بۆچوونی من دۆخەكە جیاوازە، هەرچەندە ئاستی دوژمنایەتییەكە زیاتربێت لە نێوان وڵاتانی كەنداو ‌و ئیسرائیل لەلایك و ئێران لەلایەكەی ترەوە، دەربارەی هێرشی راستەوخۆ بۆسەر ئێران ئەوە پێشبینیكراو نییە، چونكە دۆخەكە بەرەو شەڕێكی گشتگیر دەبات و هیچ لایەنێك لەلایەنەكان ناتوانێت بەرگەی بگرن." لایخۆشیەوە مارك دوبوویتز سەرۆكی جێبەجێكاری دامەزراوەی بەرگری لە دیموكراتیەتەكان كە ناوەندێكی توێژینەوەیە دەڵێت جەنگ لە عێراق لەوەوە سەرچاوەیگرت كە درك بەوەكرا سزا ئابورییەكانی سەر سەدام كە لە دوای داگیركردنی كوەیت لە ساڵی 1990دا دەستیپێكرد كاریگەرییان بە خێرایی لەدەستدا. وتیشی:" بەڵام باوەڕام وایە ئێستا پێچەوانەكەی راستە". ئاماژەبەوەشدەدات كە ترەمپ توندتركردنی فشارە ئابورییەكان لەسەر ئێران لە كردەوەی سەربازی بەباشتر دادەنێت. باوەڕێكی خەیاڵی؟ سەرەڕای جیاوازی ئامرازەكان دوو بەرپرسی ئەمریكی كە ئاگاداری سیاسەتی تایبەت بە ئێرانن بە ئاژانسی رۆیتەرزیان وتی ئەوان باوەڕیان وایە كە ئامانجی كۆتایی ترەمپ لە ئێران لە ئامانجی ئیدارەی ترەمپ دەچێت لە عێراق كە ئەویش گۆڕینی حكومەتی دژ بە ویلایەتە یەكگرتووەكان لە ئێران و هێنانە كایەی حكومەتێكی دۆستی ئەمریكایە لە شوێنی، بەڵام یەكێك لە لێپرسراوەكان بە رۆیتەرزی وتی ئەگەر بوش باوەڕی وابووبێت كە عێراقییەكان بە گوڵ پێشوازی لە هێزە ئەمریكییە داگیركەرەكان دەكەن لە هەستكردنیان بە دڵنیایی، ئەمە خەیاڵ پڵاوی بوو، هاوشێوەی ئەوەش باوەڕكردن بەوەی " دیموكراتیەت لە ئێران جێگیر دەبێت " ئەگەر كۆماری ئیسلامی كەوت، زۆر بیركردنەوەیەكی سادەیە. تا ئێستاش رووینەداوە كە ترەمپ یان جۆن بۆڵتۆن راوێژكاری نوێی ئاسایشی نەتەوەیی كە خاوەنی هەڵوێستی توندە بەرامبەر بە ئێران بە ئاشكرا داوای رووخاندنی دەسەڵاتی ئایینی ئێرانیان كردبێت. ژەنەراڵی خانەنشین مایكڵ هایدن بەڕێوەبەری پێشووی دەزگای هەواڵگری ناوەندی ئەمریكا و بەرپرسی پێشووی ئاژانسی ئاسایشی نەتەوەیی وتی: " ئەوەی شایانی تێبینیكردنە ترەمپ لە وتارەكەیدا لە كاتی راگەیاندنی كشانەوە لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە، هیچ شتێكی دەربارەی هەڵسەنگاندەكانی هەواڵگریی باس نەكرد." لە شوباتی رابردووشدا دان كۆتس بەڕێوەبەری هەواڵگری نیشتمانی لە ئیدارەی ترەمپ لە كۆنگرێس وتی": رێككەوتنی ئێرانی ئەو ماوەیەی درێژكردەوە كە ئێران پێویستیەتی بۆ بەرهەمهێنانی مادەی تایبەت بە دروستكردنی چەكی ئەتۆی و شەفافیەتی چالاكی ئەتۆمیی ئێران پتەوكرد." هایدنیش دەربارەی توێژەرانی هەواڵگری ئەمریكا وتی " كارەكە ئەوە نییە كە ئەوان رووبەڕووی فشارببنەوە بۆ پێشكەشكردنی پاساو": وتیشی ترەمپ" پێویستی بە پاساوهێنانەوە نییە و نایەوێت". سەرچاوە: dw    

مەهاتیر محەمەد سیاسەتمەدارای بەتەمەنی مالیزیا جارێكی تر و لە تەمەنی 92 ساڵیدا دەبێتەوە بە سەرۆك وەزیرانی وڵات. مەهاتیر محەمەد ساڵی 2003 دوای 22 ساڵ لە سەرۆكایەتیكردنی حكومەتی خۆی خانەنیشینكرد، بەڵام ئەمساڵ و جارێكی تر گەڕایەوە و بەوتەی خۆی گەورەترین هەڵەی ژیانی راستدەكاتەوە كە خانەنشینكردنی بووە. مەهاتیر محەمەد دوای ناكۆكی لەگەڵ نەجیب رەزاق و پارتی دەسەڵاتداری مالیزیا ( رێكخراوی مالاوی نەتەوەییی یەكگرتوو " ئۆمنۆ" ) رابەرایەتی هاوپەیمانێتی ئۆپۆزسیۆن " باكاتان هارهبان" ی كرد لە شەڕی هەڵبژاردندا  ,  توانی 112 كورسی پەرلەمان بەدەستبهێنێت بەرامبەر بە 76 كورسی بۆ هاوپەیمانێتی نەجیب رەزاقی سەرۆك وەزیران.  پێش هەڵبژاردنیش مەهاتیر رایگەیاند بۆ دوو ساڵ دەسەڵات دەگرێتەوە دەست و دواتر رادەستی هاوپەیمانی ئۆپۆزسیۆنی دەكات بە سەرۆكایەتی ئەنوەر ئیبراهیم كە ئێستا لە زینداندایە. ژیانی سیاسیی هەڵمەتی بانگەشەی مەهاتیر لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن و سەركەوتنی بەسەر پارتی دەسەڵاتداردا  سوپرایز نەبوو بەلای مالیزیییەكانەوە. مەهاتیر محەمەد لە تەمەنی 21 ساڵیدا چووە ریزی پارتی " ئۆمنۆ" و وەك پزیشك كاری دەكرد هەتا لە ساڵی 1964دا بووە ئەندامی پەرلەمان و ساڵی 1969 كورسییەكەی لە پەرلەمان لەدەستدا ، دوای دەركردنی لە حزب ونوسینی چەند نامەیەكی كراوە بۆ سەرۆكی ئەوكاتەی حكومەت تۆنكۆ عەبدولڕەحمان و دواتر كتێبێكی بەناوی " تەنگژەی مەلایۆ" نوسیی و باسی لە پەراوێزخستنی مالاوییەكانی وڵات كرد و رەخنەشی لێگرتن كە بە هاوڵاتی پلە دوو رازی بوون و لەو كاتەشدا پشتیوانی سەركردە گەنجەكانی " ئۆمنۆ"ی بەدەستهێنا و گەڕایەوە بۆ حزب و جارێكی تر بە ئەندامی پەرلەمان هەڵبژێدرایەوە و لە ماوەی 4 ساڵدا بووە جێگری سەرۆكی حزب و لە ساڵی 1981دا بووە سەرۆك وەزیران. لە سایەتی دەسەڵاتی مەهاتیردا مالیزیا لە نەوەدەكانی سەدەی رابردوودا بووە یەكێك لە وڵاتە پێشكەوتووەكانی ئاسیا و هەردوو تاوەری پیترۆناسی بونیادنا كە ویست و خواستەكانی مەهاتیری بەرجەستە دەكرد. مافەكانی مرۆڤ سیاسەتە دەسەڵاتخوازییەكەی ئاستی جەماورەێتی مەهاتیری نەدەهێنایە خوارەوە ئەگەر خراپی تۆمارەكانی نەبوایە لە بواری مافەكانی مرۆڤدا. سەركردە سیاسییەكانی ئۆپۆزسیۆن بەبێ‌ دادگاییكردن زیندانیكران ، دیارترینیان جێگرەكەی ئەنوەر ئیبراهیم بوو كە لە پۆستەكەی لادرا و بە گەندەڵی و هاوڕەگەزبازی تۆمەتباركرا و زیندانیی كرا. جارێكی تر و لە ساڵی 1998دا مەهاتیر داوایكرد چاكسازی سیاسیی و ئابوریی بكرێت و ژمارەیەك لە وتە ئاڵۆزەكانی دەربارەی خۆرئاوا ئاڵۆزی خستە نێوان هەردوو لاوە، بۆ نمونە چەند رۆژێك پێش دەستلەكاركێشانەوەی لە تشرینی یەكەمی 2003 مەهاتیر حكومەتەكانی وڵاتانی خۆرئاوا و گروپە جولەكەكانی توڕەكرد كاتێك بانگەشەی ئەوەییكرد كە جولەكە حوكمی هەموو جیهان دەكات. مەهاتیر وتی كە دەستبەرداری پۆستكەی بووە:" چونكە بێ‌ ئومێد بووم شتێكی كەم نەبێت هیچم بەدینەهێناوە  لە ژیانی سیاسیمدا كە دەمویست سەركەوتوو بەڕێزبێت." مەهاتیر دوای خانەنشینیشی دەستبەرداری سیاسەت نەبوو، ئەو راهاتوو لەسەر ئەوەی بەردەوام رەخنە ئاراستەی جێگرەوەكەی عەبدوڵا بەدەوی بكات، لە هەڵبژاردنی ساڵی 2008ی حزبی دەسەڵاتداردا مەهاتیر حزبەكەی بەجێهێشت و ئەوكاتە لەلایەن زۆرێكەوە وا لێكداریەوە كە گوشارێكە بۆسەر بەدەوی تا وازبهێنێت. مەهاتیر لەسەرەتادا پشتگیری لە سەرۆك وەزیرانی ئێستا نەجیب رەزاق كرد، پاشان لێی هەڵگەڕایەوە و بە گەندەڵی تۆمەتباریكرد، بەو هۆیەشەوە ژمارەیەكی زۆر لە گەورە سەركردەكانی " ئۆمنۆ" دەستیانلەكاركێشایەوە و ساڵی 2016 چوونە ریزی ئۆپۆزسیۆنەوە و لە كانونی دووەمی رابردوودا لە تەمەنی 92 ساڵیدا رایگەیاتد كە بەنیازی بەشداری هەڵبژاردنەكان بكات و لە نۆی ئایادا سەركەوتنێكی مێژوویی بەسەر هاوپەیمانەكانی پێشوویدا بەسەرهێنا دوای زیاتر لە 60 ساڵ لە دەسەڵات.    

وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ مایكڵ كۆهین پارێزەرێكی ئاژاوەچییە، خزمەتی دۆناڵد ترەمپ دەكات و گیانفیداییانە پارێزگاری لە بەرژەوەندییەكانی دەكات و هەموو خەمێكی خزمەتكردنی ترەمپ و پاراستنییەتی، بەڵام وادەردەكەوێت كە گیانفیدایی كۆهین بۆ خزمەتكردنی سەرۆكەكەی و خانم ترەمپ لە ساڵی 2006ەوە، خستویەتییە دۆخێكی مەترسیدارەوە هەرچەندە لە لوتكەی دەسەڵاتەوە نزیكە، و لە نۆی نیسانی رابردو كارمەندانەی نوسینگەی لێكۆڵینەوەی فیدراڵی " ئێف بی ئای" هەڵیانكوتایە سەر نوسینگە و ماڵەكەی و هەتا ژووری نیشتەجێبوونیشی لە هۆتێلن ئەوەش دوای ئەوەی رەوانەی دادگاكرا، لە لایەن رۆبەرت مۆلەر لێكۆڵەری تایبەت لە كەیسی تێوەگلانی هەڵمەتی بانگەشەی ترەمپ لەگەڵ روسیا. لەماوەی رابردووشدا نوسینگەی لێكۆڵینەوەی فیدراڵی پەیام و نامەكانی كۆهین و ترەمپیان دەستكەوت لەگەڵ چەند بەڵگەنامەیەك كە پەیوەستن بە پێدانی پارە لەلایەن كۆهینەوە بە كچە ئەكتەری فیلمە سێكسییەكان :" ستۆرمی دانیڵز" كە بانگەشەی ئەوەدەكات پەیوەندی سێكسی لەگەڵ ترەمپدا هەبووە. لە ماوەی رابردووشدا تیمەكەی مۆلەر چەند نامەیەكی ئەلیكترۆنیان دەستكەوت كە كۆهین لە میانی هەڵمەتی بانگەشەی سەرۆكایەتی ئەمریكادا نوسیوبونی كارەكەی بۆ پەرەپێدانی پرۆژەیەكی خانوبەرەی ترەمپی لە مۆسكۆ تێدا دۆكیۆمێنت كردبوو. كۆهین بە هەوڵدانی بۆ بێدەنگكردنی ئەو كچە ئەكتەرە سەرنجی رای گشتی راكێشا، لە ناویشیدا هەڕەشەكردن لێی بە تۆماركردنی سكاڵایەك لەدژی بەبەهای 20 ملیۆن دۆلار، یەكێك لە پارێزەرەكانی دانیڵزیش كۆهینی تۆمەتباركرد بەوەی كە دەستێكی باڵای هەیە لە كاری بەڵتەچێتی و بەكارهێنانی شێوازەكانی تۆقاندن و هەڕەشەكردن لە كەسانی لاواز و ئەو پارێزەرە وتی:" لە كۆتاییددا هەموو شتێك روون دەبێتەوە و راستییەكە بۆ گەلی ئەمریكا دەخەینە روو كە مایكڵ كۆهین كێیە."                          كۆهین لەلایەن كارمەندانی ئێف بی ئایەوە لێكۆڵینەوەی لەگەڵدا دەكرێت كورتەیەك لە ژیانی كوهین كوهین كوڕی پزیشكێكی نەشتەرگەر كە لە سەربازگەی نازییەكان لەگەڵ خێزانەكەیدا رزگاری بووە، پەیوەندیكردوووە بە زانكۆوە لە واشنتۆن و لە نوسینگەیەكی پارێزەری كاریكردووە، پێش ئەوەی ببێتە هاوبەشێك لە كۆمپانیای فیلیپ نایزەری یاسایی لە مانهاتن، پاشان چاوی بە ترەمپ كەوتووە و بووە ئەمین سندوقی ئەنجومەنی ئیدارەی تاوەری ترەمپ كە خۆی و خێزانەكەی چەند شوققەیەكیان تێدا هەیە. كوهین لەلایەن كۆمەڵگەكەیەوە رووبەڕووی رەخنەی زۆر بووەوە كاتێك وێنەیەكی تایبەتی كچەكەی بە جلی مەلەكردنەوە لە ئەكاونتە تایبەتەكەی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر بڵاوكردەوە و لەسەری نوسی :" زۆر موعجیبم بە جوانیی كچەكەم، ئەو لە خانمە نمایشكاری بەناوبانگ ئەندریە ورهۆڵ دەچێت." رۆژنامەی نیویۆرك تایمزیش لە راپۆرتێكی شیكاریدا ئاماژەیبەوەدا كە ترەمپ بە ناشرینترین رستە سوكایەتی بە كۆهین كردووە و گاڵتەی پێكردووە و دوووجاریش هەڕەشەی دەركردنی لێكردووە، و كۆهینیش داوای لێبوردنی لە خانمی یەكەم میلانیا ترەمپ كردووە بەهۆی ئەوەی ئازاری داوە بە پێدانی پارە بە كچە ئەكتەری سێكسی  ستیفانی كلیفۆرد ناسراو بە ستۆرمی دانیڵز. كۆهین ماوەی دەساڵ بە " سەگە دڕەكەی ترەمپ" ناسرابوو، ساڵی 2011 لە چاوپێكەوتنێكدا وتی:" ئەگەر كەسێك كارێك بكات و بەدڵی ترەمپ نەبێت، هەموو شتێك دەكەم كە لە توانامدا بێت بۆ چارەسەركردنی لە بەرژەوەندی ترەمپ، ئەگەر شتێك بكەیت و ترەمپ بێزار بكات، ئەوا ملت دەگرم و  وازت لێناهێنم هەتا لە كۆڵت دەكەمەوە"، وشەی " وابەستەیی" میحوەری پەیوەندی كۆهینە لەگەڵ ترەمپدا. نمونەی ئەم جۆرە قسە راشكاوە، لەوانەیە ببێتە هۆی زیان گەیاندن بە هەر كەسێك، بەڵام ئەو كارەی ئەمی خستە هەڵوێستێكی قورسەوەن رۆڵی بوو لە ئاسانكاریی پرۆسەی پێدانی 130 هەزار دۆلار بە كچە ئەكتەر دانیڵز مانگێك پێش هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكا لە ساڵی 2016دا. سەرچاوە: بی بی سی  

پێش كۆبوونەوە چاوەڕوانكراوەكەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا و كیم جۆن ئون سەرۆكی كۆریای باكور، مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا سەردانی پیۆنگ یانگ دەكات. پۆمپیۆ دەربارەی سەردانەكەی وتی هیوادارە خشتەی كارەكانی كۆبوونەوەی لوتكەی نێوان ترەمپ و ئون تەواوببێت بۆ گفتوگۆكردن لەسەرئەوەی كە نیمچە دوورگەی كۆریا بكرێتە ناوچەیەكی داماڵراو لە چەكی ئەتۆمیی. راشیگەیاند هیوادارە سەركردایەتی كۆریای باكور رێوشوێنی دروست بگرێتەبەر و سێ‌ هاوڵاتی ئەمریكی ئازاد بكات كە لەو وڵاتە دەستگیركراون و ئەو هەنگاوە نیازپاكی پیۆنگ یانگ دەردەخات ئەگەر رووبدات. سەردانی وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بۆ كۆریای باكور دووەم سەردانیەتی بۆ ئەو وڵاتە لەماوەی یەك مانگدا و مانگی رابردوو پۆمپیۆ كە بەڕێوەبەری دەزگای هەواڵگری ئەمریكا " سی ئای ئەی " بوو سەردانی پیۆنگ یانگی كرد و لەگەڵ كیم جۆن ئون كۆبووەوە. بەرپرسێكی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكاش كە یاوەری پۆمپیۆ دەكات لە سەردانەكەیدا بۆ كۆریای باكور رایگەیاند وڵاتەكەی گوێ‌ لە روونكردنەوەی ئەو وڵاتە دەبێت دەربارەی ئەوەی كە پیۆنگ یانگ دەڵێت دەیەوێت گۆڕانكاریی لە هەوڵەكانی وڵاتەكەی لە بواری ئەتۆمیدا بكات. سەردانی پۆمپیۆ بۆ كۆریای باكور لە كاتێكدایە  دۆناڵد ترەمپ تاكلایەنە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی لەگەڵ ئێراندا هەڵوەشاندەوە و لە میانی راگەیاندنی ئەو هەنگاوەشدا ترەمپ رایگەیاند ئێستا پۆمپیۆ بەڕێوەیە بۆ كۆریای باكور. ترەمپ وتی:" باوەڕمان وایە لەم كاتەدا پەیوەندیی لەگەڵ  كۆریای باكور بونیاد بنێین". دەربارەی كۆبوونەوەشی لەگەڵ كیم جۆن ۆون ترەمپ وتی :" وادەی كۆبوونەوەكە و شوێنەكەی و هەموو شتێكمان دیاریكردووە."  

(درەو میدیا): دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا كشانەوەی وڵاتەی لەو رێككەوتنە ئەتۆمییە راگەیاند كە وڵاتانی خۆرئاوا لەگەڵ ئێران ئیمزایان كرد. وەك بڕیاربوو، ترەمپ لە وتارێكدا هەڵوێستی كۆتایی وڵاتەكەی لەبارەی رێككەوتنە ئەتۆمییەكە ئاشكراكرد و رایگەیاند، پێویستە چاو بە شێوازی مامەڵەكردنمان لەگەڵ ئێران بخشێنینەوە كە پاڵیشتی لە تیرۆر دەكات. ترەمپ وتی: رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران ئاشتی لە ناوچەكە بەدینەهێنا و بووە هۆی ئەوەی ئێران بەردەوامی بدات بە پیتاندنی یۆرانیۆم و گەیشتن بە كەناری بەدەستهێنانی چەكی ئەتۆمی. ئاماژەی بەوەكرد، ئەگەر رێگەبدرێت بە بەردەوامبونی ئەو رێككەوتنە، پێشبڕكێی بەدەستهێنانی چەكی ئەتۆمی لە ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دەستپێدەكات، ئیسرائیل بەڵگەی یەكلاكەرەوەی خستەڕوو لەبارەی ئەوەی رژێمی ئێران هەوڵی بەدەستهێنانی چەكی ئەتۆمی دەدات و بەڵێنەكانی بۆ راگرتنی پیتاندنی یۆرانیۆم درۆ بوو. ترەمپ ئیمزاشی لەسەر فەرمانێك كرد بۆ دەستپێكردنەوەی سزا ئابورییەكان لەسەر ئێران. لە یەكەم كاردانەوەدا هەریەكە لە فەرەنسا و ئەڵمانیا و بەریتانیا وەكو سێ لایەنی بەشداری رێككەوتنە ئەتۆمییەكە نیگەرانی خۆیان لە بڕیارەكەی ترەمپ راگەیاند، بەڵام سعودیە و ئیسرائیل و ئیمارات پێشوازی لە بڕیارەكە كرد. حەسەن رۆحانی سەرۆك كۆماری ئێرانیش دوای بڕیارەكەی ترەمپ لە وتارێكی تەلەفزیۆنیدا رایگەیاند، بڕیارەكەی ترەمپ بۆ كشانەوە لە رێككەوتنی ئەتۆمی دەریخست ئەمریكا پەیوەست نییە بە رێككەوتن و بەڵێنەكانییەوە. رۆحانی باسی لەوەكرد، دوای كشانەوەی ئەمریكا، ئێستا رێككەوتنی ئەتۆمی تەنیا لەنێوان ئێران و پێنج وڵاتدایە و هەڵمەتێكی دیپلۆماسی دەستپێدەكەن بۆ راوێژكردن لەگەڵ دۆستەكانیان لە ئەوروپا و وڵاتانی زلهێز بەتایبەتی روسیا و چین سەبارەت بە قۆناغی داهاتوو، بەمەبەستی پاراستنی بەرژەوەندییەكانی ئێران، ئەگەر بەرژەوەندییەكان نەپارێزران، ئەوان ئێران لە رێككەوتنەكە دەكشێتەوە و ئەوكاتەش هیچ كۆتوبەندێك نامێنێت و دەتوانن دەستبكەنەوە بە پیتاندنی یۆرانیۆم. سەرۆكی ئێران بڕیاری كشانەوە لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی بۆ چەند هەفتەی داهاتوو دواخست. باراك ئۆباما سەرۆكی پێشووی ئەمریكا و ئەندازیاری رێككەوتنە ئەتۆمییەكە، لە بەیاننامەیەكی دورودرێژدا كە دوای بڕیارەكەی ترەمپ بڵاویكردەوە رایگەیاند، ئەو رێككەوتنە لەگەڵ ئێران هەرگیز ئامانج لێی ئەوە نەبوو هەموو كێشەكانمان لەگەڵ ئێران چارەسەر بكات، بەڵام بەبێ بوونی پلانێكی كاری گشتگیری هاوبەش، ئەمریكا دەكەوتە بەردەم بژاردەیەكی شكستخواردوو لە نێوان ئێرانێكی خاوەن چەكی ئەتۆمی یاخود جەنگێكی تر لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست. ئۆباما بڕیارەكەی ترەمپی بۆ هەڵوەشاندنەوەی رێككەوتنە ئەتۆمییەكە بە" بڕیارێكی هەڵە" ناوبرد. جۆن كیری وەزیری دەرەوەی ئەمریكا لەسەردەمی ئیدارەی ئۆباما كە یەكێك بوو لەو كەسانەی رۆڵی هەبوو لە نوسینەوەی رێككەوتنە ئەتۆمییەكەدا بەهەمان شێوەی ئۆباما بەیاننامەیەكی بڵاوكردەوە و رایگەیاند، بڕیارەكەی ترەمپ ئاسایش ی ئەمریكا لاواز دەكات و لە هاوپەیمانە ئەوروپییەكانمان داماندەبڕێت. روسیاش وەكو لایەنێكی سەرەكی رێككەوتنە ئەتۆمییەكە توڕەیی خۆی لە بڕیارەكەی ترەمپ راگەیاند، دیمیتری بولیانسكی جێگری نوێنەری هەمیشەیی روسیا لە نەتەوە یەكگرتووەكان وتی: ئێمە زۆر توڕەین، بەڵام ئەو بڕیارە جێگەی سەرسامی نەبوو. پاولۆ جینتیلۆنی سەرۆك وەزیرانی ئیتالیاش داوای لە هەموو لایەنەكان كرد دوای كشانەوەی ئەمریكا پارێزگاری لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە بكەن لەگەڵ ئێراندا. لە نوێترین كاردانەوەشدا لەبەیاننامەیەكدا دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا رایگەیاند، ئامادەین لەگەڵ ئێران گفتوگۆ لەسەر ئیمزاكردنی رێككەوتنێكی نوێ بكەین. سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكانیش نیكەرانی خۆی لە كشانەوەی ئەمریكای رێككەوتنە ئەتۆمییەكە ریگەیاند.   

بە هۆی بەشداریكردنی لە پرسەی پێنج گەریلای پەكەكەدا دادگایەكی توركیا سزای 20 مانگ زیندانیكردنی بەسەر ژنە پەرەلەمانتارێكی پارتی دیموكراتی گەلان " هەدەپە" دا سەپاند. بە گوێرەی هەواڵێكی سایتی رۆژنامەی زەمانی توركیا دادگای باڵای تاوانەكان لە شاری ئەرزرۆم سزای بیست مانگ زیندانیكردنی بەسەر دیلان تاشدەمیر ژنە پەرلەمانتاری شاری ئاگری هەدەپەدا سەپاندووە بەهۆی ئەوەی بەشداری پرسەی پێنج گەریلای پارتی كرێكارانی كوردستانی كردووە. لە ماوەی رابردوودا پەرلەمانی توركیا مافی پەرلەمانتارێتی لە 11 پەرلەمنتاری هەدەپە سەندەوە لەناویشاندا فیگەن یۆكسەكداغ هاوسەرۆكی پێشووی هەدەپە، هەروەها دەسەڵاتدارانی توركیا لە تشرینی دووەمی 2016ەوە  13 پەرلەمانتاری هەدەپەیان دەستگیركردووە كە یەكێكیان سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكی پارتەكەكەیە و ئێستاش جگە لەو پەرلەمانتاران هەزاران ئەندامی هەدەپە لە زیندانەكانی توركیادان.    

                                               گۆڕی سەلاحەدینی ئەیوبیی لە دیمەشق پزیشكێكی ئەمریكی ئەو نەخۆشییە ئاشكرادەكات كە بووە هۆی مردنی سەلاحەدینی ئەیوبی سەركردەی كورد و ئیسلام لە ساڵی 1193ی زانینی و لە تەمەنی 56 ساڵیدا. ساڵانە ژمارەیەك لە پزیشكان و پسپۆران و ئەكادیمیانی بواری پزیشكی لە كۆنگرەیەكدا كۆدەبنەوە بۆ تاوتوێكردنی ئەو نەخۆشیانەی كە  كەسایەتییە مێژوویەكان دووچاری بوون  بۆ گەیشتن بە چۆنێتی و هۆكاری مردنی ئەو كەسایەتییانە، ئەمساڵ بایەخ بە هۆكار و چۆنێتی مردنی سەلاحەدینی ئەیوبی درا، ئەو سەركردە كوردە ئیسلامییەی كە لە مێژووی جیهاندا ناوبانگی هەیە. ستیڤن گڵۆكمان پزیشك لە كۆلێژلا پزیشكی زانكۆی بەنسلڤانیا، چەندین زانیاری دەربارەی تێكچوونی باری تەندروستی سەلاحەدینی ئەیوبی كۆكردووەتەوە و توێژینەوەكەی لە چواری ئایاری ئەمساڵدا لە كۆنگرەكەدا خستەڕوو، هەرچەندە دیاریكردنێكی ورد و تەواوەتی هۆكاری مردنی دوای 800 ساڵ تێپەڕین بەسەر كۆچی دوایی سەلاحەدینی ئەیوبیدا زۆر قورسە. ئەو پزیشك  پسپۆرە ئەو هۆكارەی راگەیاند كە زۆر نزیكە لەوەی كە سەلاحەدینی ئەیوبی پێی كۆچی دوایی كردبێت. بۆ یەكەمجار ساڵی 1185 باری تەندروستی سەلاحەدینی ئەیوبی تێكچوو، كاتێك تەمەنی 47 ساڵ بوو، بەڵام بە گوێرەی بەڵگەنامە مێژووییەكان هیچ نیشانەیەكی ورد و جۆری نەخۆشییەكەی   دیارنەبوو لە ماوەی دوو مانگدا. پاشان و لە ساڵی جارێكی تر لە ساڵی 1190 دا دۆخە تەندروستی سەلاحەدینی ئەیوبی خراپ بوەوە، و چەندین جار دووچاری تایەكی قورس و هۆكار نادیاربوو، بۆماوەی یەك مانگ لە جێگە نەهاتە دەرەوە، كاتێك تەمەنی گەیشتە 56 ساڵ سوڵتان سەلاحەدین دەیناڵاندا بەدەست تا و ئازاری گەدە و لەدەستدانی ئارەزووی خواردن و قورس هەرسكردن، هەروەها بەدەست ژانەسەر و خوێنبەربوونیشەوە دەیناڵاند، رۆژی حەوتەمین و هەشتەمینی نەخۆشیەكەیدا مێشك و یادەوەریشی ئاڵۆزبوو، لە رۆژی یانزەیەمینی نەخۆشیەكەیدا ئارەقێكی زۆری كردەوە و بەرەبەرە هۆشی لەدەستدا و لە رۆژی چواردەیەمدا كۆچی دواییكرد. ستیڤن گڵۆكمان لە توێژینەوەكەیدا ئاماژەیبەوەداوە كە شێواز و نیشانەكانی نەخۆشییەكەی سەلاحەدینی ئەیوبی لە نیشانە نەخۆشییەكانی تاعون و سیل  و ئاوڵە نەچووە، بەڵكو راسترین ئەگەر ئەوەیە كە بە نەخۆشی " گرانەتا " كۆچی دواییكردوووە و هۆكاری سەرەكی توشبوون بەو نەخۆشییەش بەكتریای " سالمۆنێلایە". سەرچاوە: روسیاالیوم وەرگێڕانی : نامیق رەسوڵ  

وەرگێڕان و ئامادەکردنی: نامیق رەسول "خوازیارم كە مردم، ترەمپ بەشداری مەراسیمی ناشتنەكەم نەكات" ئەمە نامەیەكی جۆن مەككەین سیناتۆری كۆمارییەكان و سەرۆكی لیژنەی هێزە چەكدارەكانە لە ئەنجومەنی پیران بۆ كۆشكی سپی ئەمریكا. بەپێی هەواڵێك كە رۆژنامەی (نیویۆرك تایمز)ی ئەمریكی رۆژی شەممە لەسەر زاری چەند سەرچاوەیەكی خێزانی مەككەینەوە بڵاویكردەوە، رایگەیاند، مەككەین خوازیارە مایك پێنس جێگری سەرۆك وەك نوێنەرایەتی كۆشكی سپی بەشداری مەراسیمی ناشتنی بكات ئەگەر كۆچی دوایی كرد. مەككەین لە وتەیەكیدا كە میدیاكانی ئەمریكا بڵاویانكردەوە دەڵێت:" ترەمپ نوێنەرایەتی بەهاكانی ئەمریكا ناكات كاتێك ستەمكاران بە باشە وەسفدەكات و گومان لە دەزگاكانی راگەیاندن دەكات و  پشت لە پرسی مافەكانی مرۆڤ دەكات و رقی لە پەنابەرانە". " شەپۆلی دڵەڕاوكێ" مەككەین لە بیرەوەرییەكانیدا كە بەناونیشانی " شەپۆلی دڵەڕاوكێ‌" كە بڕیاری 2ی ئایار بڵاوبكرێتەوە، ترەمپی بەمشێوەیە وەسفكردووە:" دۆستی ستایش و دوژمنی رەخنەیە". هەروەها مەككەین گاڵتەی بە دوو راوێژكاری پێشووی ترەمپ كردووە كە بریتین لە (ستڤن بانۆن) و (سیباستیان گۆركا) و دەڵێت: " زۆر لە ترەمپ نامۆترن" و خۆشحاڵی خۆشی بە دووركەوتنەوەیان لە كۆشكی سپی دەربڕیوە كە بەوتەی ئەو لەدوای " گیرخواردنی ویلیام تافت لە گەرماو" كۆشكی سپی رووداوی نامۆی وەهای بەخۆیەوە نەبینوە، ئەوەش ئاماژەیە بۆ چیرۆكی سەرۆكی ئەمریكا ویلیام تافت لە سەرەتای سەدەی بیستەمەدا كە لەكاتی خۆشۆردنیدا لە كۆشكی سپی لە ناو حەوزی گەرماوەكەیدا گیری خواردبوو. ترەمپ لەكاتی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا ساڵی 2016 مەككەینی بەوە وەسفكردبوو كە " پاڵەوانێكی راستەقینە " نیە، مەككەین یەكێكە لەو كەسانەی بە توندی پشتیوانی لەو لێكۆڵینەوەیە دەكات، كە مۆلەر لەسەر پرسی دەستوەردانی روسیا لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكا لە بەرژەوەندی ترەمپ، ئەنجامیدەدات. پاڵەوانی جەنگ مەككەین (81 ساڵ) كە ئێستا دوچاری شێرپەنجەی مێشك بووە و چارەسەر وەردەگرێت، بە پاڵەوانی جەنگ و رێوی سیاسەت و قسەلەڕوو وەسفدەكرێت. مەككەین لە 29ی ئابی 1936 لەدایكبووە، لەسەرتای لاوێتیدا پەیوەندی بە ریزەكانی سوپای ئەمریكا كردووەو بووەتە فڕۆكەوانی جەنگی لە هێزی دەریایی لەمیانی جەنگی ڤێتنام، پێنج ساڵ لە ڤێتنامی باكور دیل بووە. مەككەین لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا لە باڵی هەڵۆكانە و یەكیك بوو لە بەهێزترین ئەو كەسانەی پشتگیری لە شەڕی عێراق و زیادكردنی هێزەكانی ئەمریكای كرد لە عێراق بە فەرماندەیی ژەنەراڵ دەیڤد پێترایۆس، بەڵام لە شەڕی داگیركردنی عێراقدا دۆناڵد رامسفیڵدی وەزیری پێشووتری بەرگری ئەمریكای بە " یەكێك لە خراپترین وەزیرەكانی بەرگری لە مێژوودا" وەسفكرد، هەروەها رەخنەشی لە ئیدارەی بۆش گرت لە مامەڵەی لەگەڵ ململانێكانی عێراقدا. مەككەین بە توندی رەخنەی لە گواستنەوەی دەستگیركراون بە تۆمەتی تیرۆر گرت بۆ زیندانیی نهێنی لە وڵاتانێك كە شێوازی لێكۆڵینەوەی نایاسایی تێدا پەیڕەودەكرێت هەروەها دژی بەكارهێنانی ئەشكەنجەدانیش بوو، سەركەوتوو بوو لە داڕشتنی یاسایەك كە بەكارهێنانی شێوازی توند و نامرۆیی و ناپیشەیی بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ گومانلێكراواندا قەدەغەدەكات. تێپەڕاندنی حزبایەتی مەككەین هەرگیز دوودڵ نەبووە لە هەماهەنگیكردن لەگەڵ سیناتۆرە دیموكراتەكاندا لە كۆنگرێس بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكانی، لەگەڵ (جۆ لیبەرمان) سیناتۆری دیموكراتی لە ئەنجومەنی پیران یاساییەكیان بۆ سنوداركردنی بڵاوبوونەوەی گازی كاربۆن داڕشت، هەروەها ساڵی 2007 پرۆژە یاسایەكی بۆ كۆچ بۆ هەردوو حزبەكە داڕشت و ئەگەر پەسەندبكرایە رێگەی بە لێخۆشبوون لە كۆچبەرە نایاساییەكان دەدا، بەڵام كۆتوبەندی توندی بەسەر سنورەكاندا دەسەپاند. مەككەین بۆچوونی وابوو ئەوانەی لە ئەمریكا بەبێ‌ مۆڵەت كاردەكەن، پێویستە مافی بەدەستهێنانی هاوڵاتیبوونیان پێببەخشرێت، ئەو بۆچوونەشی لەگەڵ بۆچوونی بەشێكی زۆر لە سیناتۆرە كۆمارییەكاندا یەكناگرێتەوە. ئەوەی كە مەككەینی بەلای دەنگدەرانی ئەمریكاوە سەرنجڕاكێش كردووە، ئەو كەسایەتیەیەتی كە لە چەند ساڵی خزمەتكردنیدا لە هێزی دەریایی ئەمریكا بونیادیناوە، هەروەها ئەو كوڕی ئەدیمراڵێكی گەورەی هێزی دەریاییە و ساڵی 1958 ئەكادیمایی دەریایی ئەمریكی تەواوكردووە و دواتر 22 ساڵ وەك فڕۆكەوان لە هێزی دەریاییدا كاریكردووە. مەككەین لە شەڕی ڤێتنام بەشداری كردووە ساڵی 1967 بە شێوەیەكی سەرنجڕاكێش لە مردن رزگاریبوو كاتێك مووشەكێك تەنكی سوتەمەنی فڕۆكەكەی پێكا، لە كاتێكدا دەیویست بە فڕۆكەكەی لەسەر كەشتی فڕۆكەهەڵگری "فۆریستاڵ" بەرەو ئەركێك بفڕێت و بەهۆی گڕگرتنی ئەو سوتەمەنییەوە (135) سەربازی هێزەكانی ئەمریكا مردن و دوای سێ‌ مانگیش فڕۆكەكەی لەسەر ئاسمانی باكوری ڤێتنام خرایە خوارەوە و لەلایەن ڤێتنامییەكانەوە بەدیلگیرا و هەتا ساڵی 1973 لایان مایەوە، وەكو خۆی باسی دەكات لەو ماوەیەدا مەككەین رووبەرووی لێدان بوەتەوە، بەهۆیەوە جوڵەی یەكێك لە قۆڵەكانی كەمبوەتەوە" مەككەین تاوەكو ساڵی 1981 لە سوپادا ماوەتەوە و پاشان خانەنشینكرا. ژیانی سیاسیی دوای خانەنیشبوون مەككەین چووە ویلایەتی ئەریزۆنا و لەوێ‌ سیاسەتی دەستپێكرد و ساڵی 1982 كورسییەكی ئەنجومەنی نوێنەرانی بەدەستهێنا و دوای چوار ساڵ كورسییەكی ئەنجومەنی پیرانی بردەوە و لە نەوەدەكانیشەوە رۆڵێكی گرنگی گێڕاوە لە ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی ئەمریكا لەگەڵ ڤێتنامدا. لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی 2000 ركابەری جۆرج بۆشی كوڕی كرد و كەسایەتییەكەی پشتیوانییەكی زۆری لێكرد و لە هەڵبژاردنی بەراییدا لە ولایەتی نیوهامپشیێر سەركەوتنی بەدەستهێنا، بەڵام رووبەڕووی زنجیرەیەك لە هێرش بووەوە، كە ركابەرێتییەكەی بووە ناكۆكیی و ململانێیەكی توند، ئەوەش وایكرد ئەندامە راستڕەوەكانی پارتی كۆماریی ناكۆك بن لەسەری. لە سیاسەتی دەرەوەدا، مەككەین پشتگیری لە هەڵوێستەكانی بۆش كرد سەبارەت بە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و عێراق و چەندینجار جەختیكردووەتەوە لەسەر زیادكردنی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق بۆ نەهێشتنی توندوتیژی. ساڵی 2008 مەككەین بووە كاندیدی كۆمارییەكان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی، بەڵام لەبەرامبەر باراك ئۆباما كاندیدی دیموكراتەكان شكستیهێنا بە رێژەی 365 بەرامبەر بە 173 نوێنەر لە كۆمەڵگەی هەڵبژاردن و 53% بەرامبەر بە 46% لە ژمارەی دەنگەكاندا. دوای ئەوە مەككەین هەڵوێستی زیاتر پارێزگارانەی وەرگرت و دژی زۆرینەی سیاسەتەكانی ئیدارەی ئۆباما وەستایەوە لەسەر ئاستی دەرەوە، لە ساڵی 2015 بووە سەرۆكی لیژنەی هێزە چەكدارەكان لە ئەنجومەنی پیران و هەروەها یەكێكیش بوو لەوانەی كە زۆر جەختیان لە گرتنبەری هەڵوێستی توند لەدژی ئێران دەكردەوە. كاتێك "بەهاری عەرەبی" ساڵی 2011 دەستیپێكرد، مەككەین حوسنی موبارەك سەرۆكی ئەو كاتەی میسری هاندا دەستبەرداری پۆستەكەی بێت و داواشی لە ئەمریكا كرد هەڵوێستی پشتیوانی لە دیموكراتیەت بگرێتەبەر لە ناوچەكە، سەرەڕای مەترسی ئەوەی كە ئیسلامییەكان لە وڵاتانی ئەو ناوچەیە دەسەڵات بگرنەدەست. سەرچاوە: بی بی سی  

ئامادەکردنی: درەو بڕیارە كاتژمێر دووی پاشنیورۆی ئەمڕۆ بە كاتی ئەمریكا، دۆناڵد ترەمپ بڕیارەكەی لەبارەی چارەنوسی ڕێككەوتنە ئەتۆمییەكە لەگەڵ ئێران ڕابگەیەنێت، (ئەماندا ئیریكسۆن) خانمە نوسەری ئەمریكی  لە شرۆڤەیەكدا كە لەڕۆژنامەی واشنتن پۆست بڵاویكردوەتەوە، دەڵێت:" ترەمپ لەماوەی چەند مانگی ڕابردوودا هەوڵەكانی چڕكردوەتەوە بۆ وەرگرتنی هەڵوێستێكی توندتر بەرامبەر ئێران و لەو چوارچێوەیەشدا چەندین ڕاوێژكار و بەرپرسی میانڕەوی ئیدارەكەی گۆڕیوە بەو كەسایەتیانەی كە دژایەتی توندی ڕێككەوتنە ئەتۆمییەكە دەكەن، لە نمونەی مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوە و جۆن بۆڵتۆن ڕاوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا". وێڕایی ئەوەی ڕاوێژێكی زۆری لەگەڵ بنیامین نەتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیلدا كردوە لەوبارەیەوە، كە بەیەكێك لەوانە دادەنرێت ك زۆرترین ڕەخنەی لە ئیمزاكردنی ئەو ڕێككەوتنە هەیە. سیناریۆ چاوەڕوانكراوەكان بەشێك لە شارەزایان پێیانوایە ترەمپ رێكەوتنەكە هەڵدەوەشێنێتەوە، هەندێكی تریش پێشبینیدەكەن سزاكان بخاتەوە سەربانكی ناوەندی ئێران و ئەگەریش هەیە سزاكان پیاوانی خاوەنكار و دامەزراوە سەرەكییەكانی ئەو وڵاتەش بگرێتەوە. بەشێك لە لێكدانەوەكانی تر باس لە ئەگەری قۆناغ بەندی بەردەوامبوون لە ڕێككەوتنە ئەتۆمییەكە دەكەن وەك لەوەی بە تەواوی هەڵیبوەشێنێتەوە، بەم ڕێكارانە: 1-    ترەمپ هیچ سزایەكی نوێ‌ بەسەر ئێراندا نەسەپێنێت. 2-    درێژكردنەوەی مۆڵەت بۆ دواینجار بەر لە نوێكردنەوەی سەپاندنی سزاكان. 3-    گەڕاندنەوەی سەپاندنی سزاكان لەگەڵ جێبەجێنەكردنی بەشێوەیەكی دەستبەجێ‌. 4-    گەڕاندنەوەی سەپاندنی سزاكان لەگەڵ ڕاگەیاندنی ئەوەی ئەمریكا دەستبەجێ‌ دەستدەكات بەسزادان لەبەرامبەر پێشێلكردنی ڕێكەوتنەكە. 5-    ترەمپ بڕیاری سەپاندنی زیاتر و زۆرتر لەوەبدات كە پێویستە ئەنجامیبدات. وەك دەوترێت، بڕیارەكانی ترەمپ هەرچیەك بن بەهۆی پیشاندانی خواستی بەپابەندبون بەمەرجەكانی، ڕێككەوتنەكەی بەشێوەیەكی كوشندە لاواز و بێ كاریگەر كردووە. كاردانەوەكانی بڕیارە چاوەڕوانكراوەكەی ترەمپ حەسەن ڕۆحانی سەرۆك كۆماری ئێران ئەمرۆ ڕایگەیاندوە، ڕەنگە وڵاتەكەی بۆ ماوەی دوو بۆ سێ‌ مانگ ڕووبەڕووی هەندێك كێشە ببێتەوە ئەگەر ئەمریكا لە ڕێككەوتنە ئەتۆمییەكە پاشەكشێ‌ بكات، بەڵام وەك خۆی وتویەتی، دەتوانن تێیپەڕێنن. ئەوە لەكاتێكدا، دوێنێ‌ دووشەممە ڕۆحانی ڕایگەیاندبوو، ڕەنگە ئێران لە چوارچێوەی ڕێككەوتنەدا بمێنێتەوە تەنانەت ئەگەر ئەمریكاش لێیبكشێتەوە، تەئكیدیشیكردوە، وڵاتەكەی بە توندی بەڕووی فشارەكانی ئەمریكادا دەوەستێتەوە كە ئامانجی سنورداركردنی پێگەیەتی لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا. ئیمانویڵ ماكرۆن سەرۆكی فەرەنسا كە بە دۆستێكی نزیكی ترەمپ ناسراوە، سەبارەت بە ڕێككەوتنە ئەتۆمییەكە دەڵێت، ئومێدەوارن پارێزگاری لە دەستكەوتەكانی ڕێككەوتنی ساڵی 2015 بكەن و داواشدەكات سێ‌ پرس بۆ تاتوێكردن بخرینەڕوو، ئەوانیش كۆنترۆڵكردنی چالاكییە ئەتۆمییەكانی ئێرانە لەدوای ساڵی 2025 و پرۆگرامە موشەكە بالستیەكان و كێشە سەرەكییەكانی ناوچەكە. حكومەتی ئەڵمانیاش لەزاری وتەبێژەكەیەوە ڕایگەیاندووە، لە هەڵوێستە ڕەخنەییەكانی ترەمپ بەرامبەر ڕێككەوتنە ئەتۆمییەكە تێناگەن و وڵاتەكەی هیچ هۆكارێك شك نابات تا سەرلەنوێ‌ ئەو ڕێككەوتنە ئەتۆمییە گرنگە ڕووبەڕووی مەترسی بكاتەوە. هاوكات ناوەندە ئابورییەكانی ئەڵمانیش هۆشداریان داوە لە هەڵوەشاندنەوەی ڕێكەوتنەكە و ڕایانگەیاندووە، ئەگەر ڕووبدات پێشهاتێكی دڵخۆشكەر نابێت بۆ ئابوری ئەڵمانیا.   سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی ڕوسیاش ڕایگەیاندووە، وڵاتەكەی هەڵوەشاندنەوەی ڕێكەوتنەكە ڕەتدەكاتەوە، لاڤرۆڤ لە بارەگای نەتەوە یەكگرتووەكان بە ڕۆژنامەنوسانی وتوە، وڵاتەكەی نیگەرانە لە هەڵوێستی ترەمپ و بەرگری لە ڕێككەوتنەكە دەكات كە جێی ڕەزامەندی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیە و بەشێوەیەكی كرداری ئاسایش و سەقامگیر ئیقلیمی و نێودەوڵەتی بەهێزكردووە. بۆریس جۆنسۆن وەزیری دەرەوەی بەریتانیش لەوبارەیەوە وتویەتی: كشانەوە لەڕێكەوتنە ئەتۆمییەكە لەم كاتەدا هەڵەیە و دەكرێت كەموكورتیەكانی چارەسەربكرێن.   جۆنسۆن ئاماژەی بەوەشكردوە، تاران سود مەندی یەكەم دەبێت لە كشانەوەی ئەمریكا لە ڕێككەوتنەكە. سەرچاوە: ئاژانسەکان  

(درەو میدیا): لەسەر بانگهێشتی بنیامین نەتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل هەفتەی رابردوو شینزۆ ئابی سەرۆك وەزیرانی ژاپۆن لەگەڵ هاوسەرەكەیدا سەردانی ئیسرائیلی كرد. نەتانیاهۆ بۆ خوانی ئێوارە سەرۆك وەزیرانی ژاپۆن و هاوسەرەكەی بانگهێشتی ماڵەكەی خۆی كرد، بەپێی هەواڵێك كە سایتی ژاپۆن بە زمانی عەرەبی لەسەر لاپەڕەی خۆی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر بڵاویكردوەتەوە، لەو ئێوارە خوانەدا چێشتلێنەرەكەی سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل لە پێڵاودا شیرینی بۆ سەرۆك وەزیرانی ژاپۆن و هاوسەرەكەی داناوە. تائێستا حكومەتی ژاپۆن بە فەرمی هیچ قسەیەكی لەبارەی ئەو روداوەوە نەكردووە، بەڵام میدیاكان رەخنە لەو هەڵسوكەوتە دەگرن و وەكو سوكایەتی بۆ سەرۆك وەزیرانی ژاپۆن ناوی دەبەن.