وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ پەیوەندییەكانی نێوان واشنتۆن و تاران دوای كشانەوەی ترەمپ لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە بەرەو ئاڵۆزی زیاتر ئاراستە دەنێت، راپۆرتێكی ئوسترالیی باس لەنزیكبوونەوەی وەشاندنی گورزێكی سەربازی دەكات بە پێگە و دامەزراوە ئەتۆمییەكانی ئێران، ئایا ئەوە راستە؟ وە ئایا ئەمریكا هەوڵ بۆ گۆڕینی رژێمی ئێران دەدات؟ وەڵام لای جەیمس ماتیسە. چەند بەرپرسێكی ئەمریكی و عەرەبیی رایانگەیاند ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا بە نهێنی و شارەوایی هەنگاودەنێت بۆ پێكهێنانی هاوپەیمانێتییەكی ئەمنیی و سیاسیی نوێ لەگەڵ وڵاتانی كەندا و میسر و ئوردن بە ئامانجی بەرپەرچدانەوەی هەژمونیی پاوانخوازیی ئێران لە ناوچەكەدا، ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز لەسەر زاری چوار سەرچاوەوە رایگەیاند كۆشكی سپی دەیەوێت هاوكاری لەگەڵ ئەو وڵاتانەدا پتەوتر بكات، بە تایبەتی لە بواری بەرگریی موشەكەیی و مەشق و راهێنانی سەربازیی و نەهێشینی تیرۆر و چەند پرسێكی تری وەك پشتگیركردنی پەیوەندیی ئابوریی و دیپلۆماتیەتی ئیقلمیی. " ناتۆی عەرەبیی" پلانەكە كە بەرپرسانی كۆشكی سپی و خۆرهەڵاتی ناوەڕاست باسیان كردووە بریتیە لە پێكهێنانی كۆپییەكی عەرەبی پەیمانی باكوری ئەتڵەسی " ناتۆی عەرەبیی" بۆ هاوپەیمانە سوننەكان، كە ئەوەش پێدەچێت ئاڵۆزیی نێوان ئەمریكا و ئێرانی شیعە زیاتر بكات. چەند سەرچاوەیەك رایانگەیاند ئیدارەی ترەمپ هیوادارە پێكهێنانی ئەو هاوپەیمانێتییە گفتوگۆی لەسەر بكرێت كە بە كاتی  لە كبوونەوەیەكدا بە شێوەیەكی سەرەتای لە واشنتۆن لە 12 و 13ی تشرینی یەكەمدا ناوی لێنراوە " هاوپەیمانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستی ستراتیژی". وتەبێژی ئەنجومەنی ئاسایی نەتەوەیی سەر بە كۆشكی سپی لەو بارەیەوە وتی :" هاوپەیمانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستی ستراتیژیی دەبێتە قەڵایەك بۆ رووبەڕبوونەوەی شەڕ و تیرۆر و توندڕەویی ئێران و ئاشتی لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دەچەسپێنێت." لە رابردوودا چەندین هەوڵی هاوشێوە لەلایەن حكومەتەكانی ئەمریكاوە بۆ پێكهێنانی هاوپەیمانێتییەكی رەسمی لە نێوان وڵاتانی كەنداو عەرەب شكستیانهێناوە، یەكێك لە بەربەستە گەورە پێشبینیكراوەكانی ئەم هاوپەیمانێتییە نوێیەش ئەو ناكۆكییە كە 13 مانگە سعودیە و ئیمارات و بەحرەین و میسر لەگەڵ قەتەردا هەیانە و هەموو پەیوەندییەكیان لەگەڵ دەوحەدا پچڕاندووە كە گەورەترین بنكەی ئاسمانی ئەمریكای لە ناوچەكەدا لەخۆگرتووە و بەرپرسێكی ئێرانیش بە رۆیتەرزی راگەیاند :" ئەمریكا و هاوپەیمانە ئیقلیمییەكانی ئاڵۆزی زیاتر لە ناوچەكەدا دەنێنە بە پاسای و سەقامگیركردنی دۆخی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست". ئەمریكا بۆ گۆڕینی رژێمی ئێران هەوڵنادات سەرەڕای باسكردنی پێكهێنانی " ناتۆی عەرەبی" بەڵام " ویلایەتە یەكگرتووەكان سیاسەتی گۆڕینی رژێمی لە ئێران یان هەوڵدان بۆ رووخانی نەگرتوەتە ئەستۆ"، ئەوەش بە وتەی جەیمس ماتیس وەزیری بەرگری ئەمریكا كە رۆژی هەینی 26ی تەمموز لە وەزارەتی بەرگری " پێنتاگۆن" بە رۆژنامەنوسانی راگەیاند. ماتیس وتیشی:" ئامانجەكە هەتائێستاش بریتیە لە گۆڕینی رەفتاری ئێران لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا، دەمانەوێت رەفتاری خۆیان بگۆڕن دەربارەی ئەو هەڕەشانەی كە سوپا و هەواڵگری و ئەوانەشی بریكاریانن دروستیان كردووە". لەو كاتەوەی ترەمپ لە رێككەوتنە ئەتۆمییە ئیمزاكراوەكەی ساڵی 2015ی نێوان ئێران و وڵاتانی پێنج كۆ یەك كشاوەتەوە، رژێمی ئێران بەردەوام رووبەڕووی گوشار بوەتەوە و راپۆرتێكی ئوسترالی ئاشكرایكرد وەشاندنی گورزێكی سەربازی لە ئێران زۆر نزیك بوەتەوە. ئەو راپۆرتە ئاماژەی بەوەشدا كە لێپرسراوانی ئوسترالیا باوەڕیان وایە كە واشنتۆن ئامادەیە بۆ بۆردومانكردنی وێستگە و دامەزراوە ئەتۆمییەكانی ئێران لە كاتێكی زۆر نزیكدا كە لەوانەیە بكەوێتە مانگی داهاتووەوە. بەڵام ماتیس رۆژی هەیینی ئەو راپۆرتەی رەتكردەوە بەوە وەسفیكرد كە بە خەیاڵ داڕێژراوە و وتیشی:" دڵنیام ئەو پرسە لەم كاتەدا مایەی تاوتوێكردن نییە". سەرچاوە: بەشی عەرەبی " DW"  

( درەو میدیا): كارڵس پۆگدیمۆنت، سەرۆكی پێشووی هەرێمی كەتەلۆنیای ئیسپانیا ئەمڕۆ شەممە 29ی تەمموزی 2018 ئەڵمانیای بەجێهێشت و گەڕایەوە بەلجیكا، ئەوەش دوای ئەوەی حكومەتی ئیسپانیا شكستی هێنا لە دیپۆرتكردنەوەی بۆ مەدرید و دادگاییكردنی بە تۆمەتی هەڵگەڕانەوە لە ئیسپانیا و راگەیاندنی سەربەخۆیی كەتەلۆنیا. پۆگدیمۆنت رایگەیاند بەردەوام دەبێت لە سەردانكردنی هەموو ئەوروپا بۆ كۆكردنەوەی پشتگیری بۆ پرسی سەربەخۆیی كەتەلۆنیا. پۆگدیمۆنت دوای سەپاندنی حكومی راستەخۆ لەسەر هەرێمی كەتەلۆنیادا دوای راگەیاندنی سەربەخۆیی یەكلایەنە، مانگی تشرینی یەكەمی رابردوو بەرەو بەلجیكا هەڵات. پۆگدیمۆنت لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا لە برۆكسل لەگەڵ كیم تورا سەرۆكی ئێستای هەرێمی كەتەلۆنیا وتی:" ئەمە دوا وێستگەم نابێت و كۆتایی گەشتەكەم نییەن بەڵكو لە رێگەی ئەوروپاوە سەردانی هەر چوار كیشوەرەكە دەكەم بۆ بەرگریكردن لە پرسەكەمان". 25ی ئازاری رابردووو لە وێستگەیەكی سوتەمەنی لە ناوچەی شلسڤیگ هۆڵشتاین لە باكوری ئەڵمانیا پۆگدیمۆنت لە گەڕانەوەیدا بۆ بەلجیكا لە فنلەنداوە لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئەڵمانیاوە دەستگیركرا، و دادگایەكی ئەڵمانیاش سەرەتای ئەم مانگە بڕیاریدا بەوەی كە دەكرێت پۆگدیمۆنتی تەمەن 55 ساڵان رەوانەی ئیسپانیا بكرێتەوە بۆئەوەی تۆمەتی خراپ بەكارهێنانی دارایی گشتی و تۆمەتی هەڵگەڕانەوە و یاخیبوونی ئاراستە بكرێت. لە چەند هەفتەی رابردوودا پەیوەندییەكانی نێوان حكومەتی ئیسپانیا و هەرێمی كەتەلۆنیا بەرەو باشتر چوون، پیدرۆ سانچێز سەرۆك وەزیرانی ئیسپانیا سەرەتای ئەم مانگە لە مەدریدی پایتەخت لەگەڵ كیم تورا سەرۆكی كەتەلۆنیا كۆبووەوە. پۆگدیمۆنت لەو بارەیەوە رایگەیاند ئەو ماوەیەی كە سانچێز دەربارەی پرسی كەتەلۆنیا دیاریكردبوو كۆتایی هات و ئێستا كاتی كردارە نەك قسە.  

( درەو میدیا): دوای گفتوگۆ و دانوستان لەگەڵ حكومەتی دیمەشق، ئەنجومەنی سوریای دیموكرات رایگەیاند لەگەڵ لێپرسراوانی رژێمی ئەسەد رێككەوتن لەسەر " داڕشتنی نەخشەرێگایەك بۆ سوریایەكی دیموكراتی لامەركەزیی کراوە"، بەڵام تا ئێستا دیمەشق لەو بارەیەوە بێ‌ دەنگی هەڵبژاردووە و هیچ راگەیەنراوێكی بڵاونەكردوەتەوە. ئەنجومەنی سوریای دیموكرات كە ئێستا بە دەسەڵاتداری تەواوەتی رۆژئاوای كوردستان و بەشێك لە باكور و خۆرهەڵاتی سوریایە راشیگەیاند لەگەڵ دیمەشق رێككەتون لەسەر پەرەپێدانی دانوستانەكان بە ئامانجی داڕشتنی نەخشە رێگایەك كە حكومڕانی سوریا بەرەو سیستمی لامەركەزیی " نا ناوەندێتی" بڕوات، هەروەها ئاشكراشیكرد دوای ئەم راگەیەندراوە هەنگاویی كردەیی دەستپێدەكات وەك پێكهێنانی چەند لیژنەیەك بۆ تاوتوێكردنی پێشنیازی زانستی بۆ كۆتاییهێنان بە جەنگ و توندوتیژی و رێكخستنی پەیوەندی نێوان هەردوولا و پلاندانان بۆ دوای جەنگ. ئەنجومەنی سوریای دیموكرات:  لەگەڵ لێپرسراوانی رژێمی ئەسەد رێككەوتین لەسەر " داڕشتنی نەخشەرێگایەك بۆ سوریایەكی دیموكراتی لامەركەزیی پەیوەندی نێوان حكومەتی سوریا و خۆبەڕێوەبەری كورد لە رۆژئاوای كوردستان لە شەڕی حەوت ساڵەی سوریادا زۆر گرنگە، هەردوولایەن زۆربەی خاكی سوریایان بەدەستوەیە، هەرچەندە هەردوولا خۆیان لە ململانێتی راستەوخۆی یەكتر بەدوورگرتووە، بەڵام جیاوازییەكی زۆر هەیە لە دید و بۆچوونی هەردوولا بۆ داهاتووی سوریا، كورد هەوڵدەدات لە دەوڵەتێكی لامەركەزییدا مافی خۆبەڕێوەبەریی " ئۆتۆنۆمیی" بەدەستبهێنێت و دیمەشقیش ئارەزووی ئەوەی هەیە وەك دەوڵەتێكی مەركەزیی هەموو وڵات كۆنترۆڵبكاتەوە. ئەنجومەنی سوریای دیموكراتی باڵی سیاسی هێزەكانی سوریای دیموكراتە كە كورد بڕبڕەی پشتی هێزەكەیە و لەلایەن ئەمریكاوە لە شەڕی دژ بە داعشدا پشتگیری لێدەكرێت و لە خۆرهەڵاتی فورات روبەرێكی بەرفراوانی خاكی سوریای لەژێر دەستدایە. تا ئێستا دیمەشق لەو بارەیەوە بێ‌ دەنگی هەڵبژاردووە و هیچ راگەیەنراوێكی بڵاونەكردوەتەوە. سیهانۆك دیبۆ، راوێژكاری هاوسەرۆكایەتی پارتی یەكێتی دیموكراتی " پەیەدە" رایگەیاند:" ئەوەی رێككەوتنی لەسەر كراوە كە لەسەر هەموو ئاستەكانی وەك ئابوریی، سەربازیی، یاسایی، سیاسیی و خزمەتگوزاریی لیژنە پێكبهێنرێت بۆ دانانی نەخشەرێگایەك بۆ سوریایەكی لامەركەزیی كە لە رێگەی خۆبەڕێوەبەرییەوە بەدیدەهێنرێت". دیبۆ وتیشی:" هێشتا زووە قسە لەسەر رێككەوتن بكرێت، بەڵام خەبات دەكەین لە پێناوی گەیشتن بە رێككەوتن، هەنگاو بەرەو سوریایەكی لامەركەزیی دەستیپێكردووە و وردەكارییەكەی لیژنەكان تاوتوێیدەكەن." ئەو بەرپرسەی پەیەدە جەختیشیكردەوە كە " پرۆسەی دانوستان قورس و دوورودرێژە، چونكە دەسەڵات لە دیمەشق لەسەر بنەمایەكی مەركەزیی توند بونیادنراوە". تائێستا حكومەتی دیمەشق بە فەرمیی هیچ راگەیەندراوێكی لەسەر دانوستان لەگەڵ ئەنجومەنی سوریای دیموكراتی بڵاونەكردوەتەوە. دیبۆ:" هێشتا زووە قسە لەسەر رێككەوتن بكرێت، بەڵام خەبات دەكەین لە پێناوی گەیشتن بە رێككەوتن، هەنگاو بەرەو سوریایەكی لامەركەزیی دەستیپێكردووە و وردەكارییەكەی لیژنەكان تاوتوێیدەكەن." دانوستان لەگەڵ بەشار ئەسەد لە كاتێكدایە كە كورد لە رۆژئاوای كوردستان دوودڵە لە هەڵوێستی واشنتۆنی هاوپەیمانی بەرامبەر بە هەنگاوەكانی حكومەتی بەشار ئەسەد بۆ كۆنترۆڵكردنەوەی هەموو سوریا بە هاوكاری روسیا و ئێران، ئەسەدیش لە چەند لێدوانێكیدا ئەوەی دركاندووە كە ئیدارەی كورد لە رۆژئاوای كوردستان و خۆرهەڵاتی سوریا كاتییە، و ئەوەش وەك ئاماژەیەك بۆ هەوڵدان بۆ كۆنترۆڵكردنەوەی لێكدەدرێتەوە. نوح بونسی گەورە توێژەر و پسپۆری كاروباری سوریا لە گروپی قەیرانی نێودەوڵەتی دەڵێت:" قورسە پێشبینی چۆنێتی گەیشتن بە رێككەوتنێكی بابەتیانەی هەردوولا بكرێت لە چەند مانگی داهاتوودا، چونكە كەلێنێكی زۆر لە نێوان هەردوولادا هەیە دەربارەی شێوەی ناوچەكە لە داهاتوودا". سەرچاوە: فرانس پرێس- رۆیتەرز  

(درەو میدیا): دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی ئەمریكا هەڕەشەی ئەوەی لە توركیا كرد كە رووبەڕووی شەپۆلێك سزای قورس دەبێتەوە ئەگەر دەستبەجێ‌ قەشەی ئەمریكیی " ئەندرۆ برۆنسۆن" ئازاد نەكات كە ئێستا دوای 18 مانگ لە زیندانیكردنی لە توركیا سزای ماڵبەندكردنی بەسەردا سەپێندراوە. ترەمپ كە هەمیشە لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەرەوە هەڵوێست و بۆچوونەكانی رادەگەیەنێت لە تویتێكدا دەڵێت:" ویلایەتە یەكگرتووەكان سزای گەورە بەسەر توركیادا دەسەپێنێت، بەهۆی ئەوەی ماوەیەكی دوورودرێژە قەشە ئەندرۆ برۆنسۆنی دەستبەسەركردووە، ئەو مەسیحییەكی مەزنە و سەرپەرشتیاری خێزانێكە و مرۆڤێكی باشە". ترەمپ دەشڵێت:" قەشە برۆنسۆن زۆر لە نەهامەتیدایە و پێویستە دەستبەجێ‌ ئەو پیاوی ئایینە بێ‌ تاوانە ئازادبكرێت". پێش ترەمپیش، جێگری سەرۆكی ئەمریكا مایك پێن هەمان هەڕەشەی راستەوخۆ ئاراستەی سەرۆكی توركیا كرد. پێنس لە چاوپێكەوتنێكی تەلەفزیۆنیدا وتی:" ئەگەر توركیا قەشە برۆنسۆن ئازاد نەكات و رەوانەی وڵاتەكەی نەكاتەوە، ئەوا ویلایەتە یەكگرتووەكان سزای گەورەی بەسەردا دەسەپێنێت". قەشە ئەندرۆ برۆنسۆن كێیە؟ برۆنسۆن ساڵی 1968 لە دایكبووە و ئێستا تەمەنی 50 ساڵە و ماوەی 23 ساڵە لە شاری ئیزمیری خۆرئاوای توركیا دەژی و سەرپەرشتی كڵێسایەكی ئینجیلی بچوك دەكات لەوێ‌ كە  پەیڕەوكارانی تەنها 25 كەسن. برۆنسۆن دوو منداڵی هەیە كە لە توركیا لە دایكبوون و بەوتەی پارێزەرەكەی لەماوەی رابردوودا لە ئامادەكاریدا بووە بۆئەوەی داواكاری نیشتەجێبوونی هەمیشەیی لە توركیا پێشكەشبكات. دوو ساڵ لەمەوبەر قەشە برۆنسۆن دەستگیركرا،  بە بوونی پەیوەندی لەگەڵ پارتی كرێكارانی كوردستان  " پەكەكە " و گروپی فەتحوڵا گولەن تۆمەتباردەكرێت،  كە توركیا ئەو دوو رێكخراوە بە تیرۆریستی دادەنێت و پارێزەرانی برۆنسۆن و ئەمریكاش بەتەواوەتی ئەو تۆمەتە رەتدەكەنەوە. رۆژی 25ی تەمموزی 2018 دادگایەكی توركیا قەشە برۆنسۆنی ئازادكرد، بەڵام بڕیاریدا ماڵبەند بكرێت، دادگا پێش هەفتەیەك لە دانیشتنێكدا بڕیاریدا دەستبەسەركردنی قەشە برۆنسۆن تا 19ی ئەم مانگە درێژبكاتەوە و ئەمریكاش خوازیاربوو ئازاد بكرێت. "سازشكردن نییە" داواكاری گشتی توركیا قەشە برۆنسۆن بە تێوەگلان لە چالاكی گروپەكەی سەربە گولەن و پەكەكە تۆمەتباردەكات، پارێزەرەكەشی دەڵێت كاری لە پێشینەی بەرگریكردنە لە مافی ئازادی برۆنسۆن و ئازادكردنی. مانگی ئەیلولی رابردوو رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا پێشنیازیكرد برۆنسۆن ئازاد دەگەن، ئەگەر واشنتۆن  بەر رێككەوتنێگی ئاڵوگۆڕكردن فەتحوڵا گولەن رادەستی توركیا بكاتەوە، بەڵام واشنتۆن ئەو بیرۆكەیی رەتكردنەوە و هەتائێستاش هەوڵی ئازادكردنی برۆنسۆن دەدات. دەسەڵاتدارانی ئەمریكا تشرینی دووەم و شوباتی رابردوو بە هێمنی هەموو ئەو تۆمەتانەیان پوچەڵكردەوە كە ئاراستەی 11 پاسەوانی تایبەتی ئەردۆغان كرابوون، كە تۆمەتی هێرشكردنە سەر خۆپیشاندەرانیان ئاراستەكرابوو لە میانی سەردانەكەی ساڵی رابردووی ئەردۆغاندا بۆ واشنتۆن، بەڵام ئەمریكا بە دۆسیەی برۆنسۆندا هەمیشە بیرۆكە و پێشنیازی سازشكردن رەتدەكاتەوە.  

(درەو میدیا): ئێوارەی ئەمڕۆ هەینی درێژترین " مانگیران" لە سەدەی 21 دا روودەدات كە بە " مانگی خوێناویی " ناسراوە و لەم شەودا مانگ بە رەنگی سور یان قاوەیی تۆخ لە چەند ناوچەیەكی ئەوروپا، خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، ئوسترالیا و زۆربەی ناوچەكانی ئاسیا و ئەمریكای باشوور دەردەكەوێت. هاوكات لەگەڵ مانگ گیرانەكەدا هەسارەی مەریخ لە لە دوای 2003ەوە لە نزیكترین خاڵدا دەبێت لە هەسارەی زەوییەوە و پێشبیندەكرێت ئەوە بۆ چەند رۆژێك بەردەوام بێت و مەریچخ لە شێوەی هەسارەیەكی سوری پرشنگداردا دەردەكەوێت ئەگەر ئاسمان هەور و خۆڵباران نەبێت. بۆچی مانگ گیرانەكە زۆر دەخایەنێت؟ بە وتەی تیم ئۆبرین مامۆستایی فیزیای گەردوونی لە زانكۆی مانچستەر مانگ بە فراوانترین ناوەندی سێبەری زەویدا تێدەپەڕێت، لەبەرئەوە مانگگیرانەكە زۆر دەخایەنێت. بەوتەی ئۆبرین تەنها مانگ  گیرانی كاتی و نزیكبوونەوەی مەریخ لە زەویی روونادات، بەڵكو " كاروانی رۆیشتنی هەسارەكان" روودەدات و هەسارەكانی كۆمەڵەی خۆر ریز دەبن بە جۆرێك كە ئەوانەی خوازیاری چاودێریكردنی ئەو دیمەنانەن دەتوانن وێنەیەكی جوانی هەسارەی زوهرە، موشتەری، زوحەل و مەریخ ببینن. ئۆبرین دەڵێت:" مەریخ وەك ئەستێرەیەكی رەنگ سوری پرشنگدار دەردەكەوێت كە لە مانگ دووردەكەوێتەوە". دەشڵێت" هەموو چەند ساڵ جارێك مەریخ لەمیانی خولانەوەیدا بە دەوری زەویدا دەگاتە خالێك لەرامبەر بە زەویی و ئەوەش وادەكات ئێمە لە نزیكەوە بیبینین".                     لە چەند ناوچەیەک وێنەیەکی جوانی هەسارەکانی کۆمەڵەی خۆر دەبینرێت   مانگ گیرانەكە لە كوێ‌ دەبینرێت؟ مانگ گیرانەكە بە روونی لە هەموو ئەو ناوچانەدا دەبینرێت كە ئاسمانیان سافە و هەموو كەسێك لە سەرتاسەری جیهاندا دەتوانێت بیبنێت، جگە لە ئەمریكای باكور و بە دەركەوتنی مانگ لە بەریتانیا و خۆرئاوای ئەوروپا دەستپێدەكات و دیاردەكە بە روونتر لە خۆرهەڵاتی ئەوروپا و ناوەڕاست و خۆرهەڵاتی ئەفریقا و باشوری خۆرهەڵاتی ئاسیا دەبینرێت ئەگەر كەشوهەوا لەباربێت.                                        هەسارەی مەریخ زۆر لە زەویی نزیک دەبێتەوە   سەرچاوە: بی بی سی  

(درەو میدیا): عیمران خان ئەستێرەی پێشووی یاری كریكێت و رێبەری پارتی بزوتنەوەی ئینساف، سەركەوتنی پارتەكەی لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی پاكستان راگەیاند. لە وتارێكی تەلەفزیۆنیدا عیمران خان رایگەیاند، دیموكراسی لە پاكستان پێشكەوتووە و بەڵێنیدا بەشێوازێكی نوێ حوكمی پاكستان بكات. بەپێی ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردنی پەرلەمانی پاكستان كە دوێنێ بەڕێوەچوو، پارتی ئینساف زۆرینەی دەنگەكانی بەدەستهێناوە و عیمران خانی سەرۆكی ئەو پارتە دەبێت بە سەرۆك وەزیرانی داهاتووی پاكستان. ئەمە لەكاتێكدایە ژمارەیەك لە پارتە بەشداربوەكانی تری هەڵبژاردن باس لە رودانی ساختەكارییەكی بەرفراوان دەكەن لە پرۆسەی هەڵبژاردنەكەدا و دەڵێن سوپا پاڵپشتی لە عیمران خان كردووە.  

راپۆرت:  فازل حەمەڕەفعەت دوای هەڵمەتێكی بانگەشەی هەڵبژاردنی پڕ لە توندوتیژی و خوێن، ئەمڕۆ دەرگای بنكەكانی دەنگدان لە پاكستان بەڕووی دەنگدەراندا كرایەوە. هەڵبژاردنی پەرلەمانیی ئەمڕۆی پاكستان بە "پیسترین هەڵبژاردن" لە مێژوی پاكستان دادەنرێت، ئەمەش بەهۆی تۆمەتباركردنی هێزە چەكدارەكانی ئەو وڵاتە بە هەوڵدان بۆ یاریكردن بە سندوقەكانی دەنگدان. پاكستان كە ژمارەی دانیشتوانەكەی 200 ملیۆن كەسە، بە یەكێك لە ئابورییە تازە گەشەكردووەكانی جیهان دادەنرێت و تاكە وڵاتی ئیسلامییە كە خاوەنی چەكی ئەتۆمی بێت. ئەم وڵاتە ساڵی 1947 سەربەخۆیی بەدەستهێناوە، نیوەی ماوەی ئەو (70) ساڵەی كە پاكستان دروستبووە، سوپا حوكمی وڵاتی كردووە. هەڵبژاردنی ئەمڕۆ دووەم هەڵبژاردنە لە مێژووی پاكستاندا كە لەڕێگەیەوە حكومەتێكی مەدەنی دەسەڵات رادەستی حكومەتێكی مەدەنی تر بكات. سەرباری ئەمە هێشتا رۆڵی سەرباز لە پاكستان لاواز نەبووە، بەهۆی ناكۆكی و بەریەككەوتنی نێوان نەواز شەریفی رێبەری پارتی پەیوەندی ئیسلامی و دامەزراوەی سەربازی خاوەن هەژمون، خەڵكێكی زۆری پاكستان بێئومێدن لە رودانی گۆڕانكاری لە وڵاتەكەیان. بەرپرسانی پارتەكەی نەواز شەریف دەڵێن ئەندامەكانیان روبەڕوی هەڵمەتێكی بەرفراوانی دامەزراوەی ئەمنی بونەتەوە، ئەوەش بە یارمەتی دامەزراوەی دادوەری وڵات، بەگوێرەی زانیارییەكان 17 هەزار ئەندامی پارتەكەی نەواز شەریف لەلایەن دادگاوە تۆمەتباركراون بە پێشێلكردنی یاساكانی هەڵبژاردن. ئەمە جگە لە هەڵمەتی چاودێریكردن و فشاری توند لەسەر میدیاكان و بەشداریكردنی گروپە چەكدارەكان لە پرۆسەی هەڵبژاردندا.  چاودێرانی ناوخۆیی پاكستان دەڵێن، دامەزراوەی سەربازی جارێكی تر گەڕاوەتەوە بۆسەر گەمە كۆنەكانی و پشتیوانی لەو كاندیدانە دەكات كە خۆی دەیەوێت دەرچن بۆ پەرلەمان. لیژنەی مافەكانی مرۆڤی پاكستان رایگەیاند" هەندێك هەوڵی ئاشكراو دوژمنكارانە هەن بۆ یاریكردن بە ئەنجامی هەڵبژاردن، ئەوەش كارێكە كە لێكەوتی وێرانكەری دەبێت لەسەر دەرفەتی گۆڕانی پاكستان بەرەو وڵاتێكی دیموكراتی كارا". مۆتەكەی سوپا بەسەر ژیانی سیاسی پاكستانەوە ئەمڕۆ لەكاتی بەڕێوەچونی پرۆسەی دەنگدان، لە شاری "كویتا" لە باشوری خۆرئاوای وڵات تەقینەوەیەكی خۆكوژی رویداو بەهۆیەوە 30 كەس كوژران.  بەگوێرەی قسەی بەرپرسانی ئەمنی پاكستان، خۆكوژەكە ویستویەتی بچێتە ناو بنكەیەكی دەنگدانەوە، بەڵام هێزە ئەمنییەكان رێگرییان لێكردووە، بۆیە خۆی تەقاندوەتەوە. رێكخراوی "دەوڵەتی ئیسلامی" بەرپرسیارێتی هێرشەكەی لە ئەستۆ گرت. رویدانی هێرشەكە لەكاتێكدا بوو، دامەزراوەی سەربازی پاكستان 371 هەزار پۆلیسی خستوەتە حاڵەتی ئامادەباشی بۆ پاراستنی پرۆسەكە. هەڵبژاردنی پاكستان بە ژمارە •    ژمارەی كورسییەكانی پەرلەمان: 272 •    ژمارەی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەیە: 106 ملیۆن كەس •    ژمارەی كاندیدە ژنەكان: 171 كاندید كەسایەتی و پارتە ركابەرەكان یەكەم: پارتی پەیوەندی ئیسلامی ئەم پارتە نەواز شەریفی تەمەن (68 ساڵ) سەرۆكایەتی دەكات، شەریف كە ئێستا لە زینداندایە بۆ ماوەی سێ خول سەرۆك وەزیرانی پاكستان بووە، بەڵام لەم هەڵبژاردنەدا مافی خۆكاندیدكردنەوەی لێسەندرایەوە، ئەوەش بەهۆی تۆمەتباركردنی بە دۆسیەی گەندەڵی دوای ئاشكرابونی دۆسیەی "نوسراوەكانی پەنەما". دوای ئاشكرابوونی دۆسیەی "نوسراوەكانی پەنەما"، نەواز شەریف، پاكستانی بەجێهێشت و ڕووی لە لەندەنی پایتەختی بەریتانیا كرد، كە ژنەكەی لەوێ دەژی و دوچاری نەخۆشییەكی كوشندە بووە. بێ لەبەرچاوگرتنی ئەو حوكمە یاساییەی (10 ساڵ زیندانیی) كە پێشتر بۆی دەركرابوو، سەرەتای ئەم مانگە نەواز شەریف بەشێوەیەكی كتوپڕ لەگەڵ "مریەم"ی كچی گەڕایەوە بۆ پاكستان، لەگەڵ گەیشتنیدا دەستگیركرا. نەواز شەریف سوپا تۆمەتبار دەكات بە پیلانگیڕی لەدژی، ئەوەش وەكو خۆی دەڵێ بەهۆی رەخنەكانی ئاشكراكانی ئەو لە سوپا و بانگەوازەكانی بۆ ئاسایكردنەوەی پەیوەندییەكانی نێوان پاكستان و هیند، ئەمەش تۆمەتێكە كە سوپا رەتیدەكاتەوە. دوای دەستگیركردنی نەواز شەریف، براكەی كە ناوی (شەهباز)ە سەرۆكایەتی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی پارتی پەیوەندی ئیسلامی گرتەئەستۆ و دەیەوێت لەڕێگەی بردنەوەی هەڵبژاردنەوەی خۆی بگەیەنێتە پۆستی سەرۆك وەزیرانی داهاتووی پاكستان. شەهبازی برای نەواز شەریف لەبەردەم میدیاكانی پاكستاندا دووەم: پارتی ئینساف عیمران خان كە تەمەنی (65 ساڵ)ە و یاریزانێكی بەناوبانگی جیهانی پێشووی یاری "كریكێت"ە سەرۆكایەتی ئەم پارتە دەكات. ئەم یاریزانە ماوەی زیاتر لە 20 ساڵە هاتوەتە ناو گۆڕەپانی سیاسی پاكستانەوە، بەڵام نەیتوانیوە بگاتە سەر كورسی سەرۆك وەزیران. ژمارەیەكی زۆر لە چاودێران وای دەبینن عیمران خان باشترین كاندیدی دامەزراوەی سەربازی پاكستان بێت، لەبەرئەوەیە كە دامەزراوەی سەربازی هەوڵی لێدان لە دەرفەتی بردنەوەی لایەنە ركابەرەكانی دەدات لە پرۆسەی هەڵبژاردنەكەدا، هەریەكە لە عیمران خان و دامەزراوەی سەربازی ئەم تۆمەتە رەتدەكەنەوە، بەڵام عیمران خان لە لێدوانێكدا ژەنەراڵ باجوا فەرماندەی سوپای پاكستانی بە "گەورەترین پاڵپشتكاری پرۆسەی دیموكراتی لە هەموو مێژووی پاكستان" ناوبرد. یەكێكی تر لەو تێبینییانەی كە لەسەر عیمران خان هەیە ئەوەیە ژمارەیەك گروپ پاڵپشتی دەكەن كە پرسیاریان لەسەرە، لەناویاندا گروپێكی سیاسی نزیك لە بزوتنەوەی تالیبانەوە. عیمران خان.. یاریزانێك كە چاوی لە كورسی دەسەڵاتە سێیەم: پارتی گەلی پاكستان بیلاوال بۆتۆ زەرداری كە تەمەنی (29 ساڵ)ە و كوڕی سەرۆك وەزیرانی كۆچكردوو بەینەزیر بۆتۆ و دەرچووی زانكۆی ئۆكسفۆردە، سەرۆكایەتی ئەم پارتە دەكات. ئەمە یەكەم هەڵبژاردنە كە پارتی گەلی پاكستان لەژێر سەركردایەتی بۆتۆی كوڕدا بەشداری دەكات، بیلاوال بۆتۆ هاوكات نەوەی زولفەقار عەلی بۆتۆ سەرۆك وەزیرانی كۆچكردوی پاكستانە كە حەفتاكانی سەدەی رابردوو ژەنەراڵ زیا حەق لە كودەتایەكدا لەسێدارەیدا. بیلاواڵی لاو دەڵێ ئەو دەیەوێت خەونی دایكی بەدیبهێنێت لە " بنیادنانی پاكستانێكی ئاشتیخواز و دیموكرات و پێشكەوتوو و گەشەكردوو". بیلاوال بۆتۆ.. گەنجێك كە دەوێت خەونى دایكی بەدی بهێنێت كێ هەڵبژاردن دەباتەوە ؟ كێبركێی توندی هەڵبژاردنەكە لەنێوان پارتی "ئینساف" و پارتی "پەیوەندی ئیسلامی"دایە، پێشبینی دەكرێت بەهۆی پشتیوانی سوپاوە پارتەكەی عیمران خان هەڵبژاردنەكە بباتەوە، لەمەشدا پەنجەی تۆمەتی ساختەكردنی پرۆسەكە بۆ فەرماندەكانی سوپا رادەكێشرێت. رەنگە ئەنجامی هەڵبژاردنی پەرلەمانی پاكستان هاوشێوەی هەڵبژاردنەكەی 12ی ئایاری عێراق گومانی ساختەكاری باڵی بەسەردا بكێشێت و پرۆسەی سیاسی لەو وڵاتە بەرەو ئاڵۆزی زیاتر ببات.

(درەو میدیا): لەماوەی نێوان 22ی ئایارەوە بۆ 21ی حوزەیران، لە سەرتاسەری ئێراندا (هەزار و 130) بومەلەرزە رویداوە. بە گوێرەی راپۆرتی مانگانەی ناوەندی تۆماركردنی بومەلەرزەی ئێران كە ئاژانسی فارس بڵاویكردەوە، بەهێزترین بومەلەرزەی ئەو ماوەیە لە ناوچەی (راوەر)ی پارێزگای كرمان بووە كە رۆژی 13ی حوزەیران رویداوە و  گوڕەكەی گەیشتوەتە (5) پلە بە پێوەری رێختەر. هەر لە ماوەی ئەو مانگەدا 17 بومەلەرزە تۆماركراون كە گوڕەكەیان گەیشتوەتە (4) پلە. ئەمە لەكاتێكدایە هەر سێ پارێزگای كرماشانی رۆژهەڵاتی كوردستان و كرمان و هورمزگان لەماوەی 24ی كاتژمێری رابردودا (41) جار بومەلەرزەیان بەخۆوە بینیوە. دوێنێ دوو بومەلەرزەیەك بە گوڕی (5.7) پلە و (5.9) پلە هەردوو پارێزگای كرماشان و هورمزگانی هەژاند، هاوكات لە پارێزگای كرماشان زیاتر (50) بومەلەرزەی تر بە گوڕی جیاواز تۆماركرا، سیان لەو بومەلەرزانە گوڕەكەیان لە (3) پلە بەرزتر بوو. نەخشەی بومەلەرزەكانی ئێران:

(درەو میدیا): ئەنگێلا مێركڵ هەڵوێستی خۆی دەرباری مەسعود ئۆزێل راگەیاند كە بڕیاریداوە چیتر یاری بۆ هەڵبژاردەی تۆپی پێی ئەڵمانیا نەكات و ئەو بڕیارەشی كاردانەوەی لە ناو ئەڵمانیا و توركیا لێكەوتەوە. ئۆرلیكە دیمەر وتەبێژی ئەنگێلا مێركڵ راوێژكاری ئەڵمانیا ئەمڕۆ دوووشەممە 23ی تەمموزی 2018 رایگەیاند نزیكەی سێ‌ ملیۆن كەسی بە رەگەز تورك لە ئەڵمانیا دەژین و بە شێوەیەكی زۆر باش گونجاون، ئەوەش لە وەڵامی بڕیاری وازهێنانی ئۆزیلدا هات لە هەڵبژاردەی ئەڵمانیا بەهۆی رەگەزپەرستییەوە. وتەبێژەكەی مێركڵ جەختیشیكرەوە كە كۆچبەران لە ئەڵمانیا پێشوازی لێكراون و راوێژكاری ئەڵمانیاش ئۆزیل بەرزدەنرخێنێت و بەوە وەسفیكردووە كە یاریزانێكی باشە و زۆری پێشكەشی هەڵبژاردەی نیشتمانی كردووە و مێركڵ رێز لە بڕیارەكەی ئۆزێل بۆ وازهێنان لە یاری نێودەوڵەتی دەگرێت. هەر لە هەمان پرسدا ئولی هوینیس سەرۆكی یانەی بایرن میونشنی ئەڵمانیی هێرشێكی توندی كردە سەر مەسعود ئۆزێل و لە لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەنوسان پێش گەشتی یانەكە بۆ ئەمریكا وتی:" زۆر دڵخۆشم كە هەموو شتێك كۆتایی هات، ئەو زۆر بە حەماقەتەوە چەند ساڵێكە یاری دەكات و دوا یاری سەركەوتووی پێش جامی جیهانی 2014 بووە، ئێستا خۆی و نمایشە ئاساییەكەی لە پشتی ئەو وێنەیەوە دەشارێتەوە. ئۆزێل ساڵی 2014 لەگەڵ هەڵبژاردەی ئەڵمانیادا لە بەرازیل جامی جیهانییان بەدەستهێنا، بەڵام ئەمساڵ و لە مۆندیالی روسیادا هەڵبژاردەی ئەڵمانیا لە قۆناغی یەكەمدا ماڵئاوایی لە مۆندیال كرد و ئۆزیلیش بەهۆی ئەو شكستەو وێنەگرتن لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا رووبەڕووی هێرشێكی توندبووە و تا دواجار هەڵبژاردەی ئەڵمانیای بەجێهێشت. ئۆزێل لە سێیەم بەیاننامەیەدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر نوسیوێتی:" ئەمە كارێكی زۆر قورسە لەسەر دڵم، دوای رەچاوكردنی چەند هەڵوێستێكی لەبەر رۆنایی رووداوەكانی ئەم دواییە، ئەوا ناگەڕێمە بۆ یاریكردن لەگەڵ هەڵبژاردەی ئەڵمانیا، ئەوەش دوای ئەوەی هەستم بە رەگەزپەرستی و بێ‌ رێزی كرد." ئۆزێل لە بەیاننامەی سێیەمیدا باس لە وردەكاری خراپی مامەڵەی یەكێتی تۆپی پێی ئەڵمانیا دەكات لەگەڵیدا و توڕەیی خۆشی بەسەر راینهار گریندڵ سەرۆكی یەكێتییەكەدا دەرژێنێت و دەڵێت:" لە ئێستا بەدواوە نابمە كۆچی قوربانیی بێ‌ توانایی گریندڵ و نەتوانیتی باش راپەڕاندنی كارەكانی". هاوكات تیۆ زڤانتسیگەر سەرۆكی پێشووی یەكێتی تۆپی پێی ئەڵمانیا لە لێدوانێكیدا بۆ ئاژانسی هەواڵەكانی ئەڵمانیا رایگەیاند هەست بە غەمێكی زۆر قوڵ دەكات دەربارەی بڕیارەكەی ئۆزێل و جەختیشیكردەوە كاتێك كارەكە دەگاتە ململانێ و ناكۆكی پێویستە زۆر بە خێرایی لە رێگەی گفتوگۆوە چارەسەربكرێت، و یەكێتی تۆپی پێی ئەڵمانیا لەبەر هەر هۆكارێك بووبێت نەیتوانی پێش جامی جیهانی ئەوە بكات، لەبەرئەوە جارێكی تر دیمەنەكە هاتەوە پێشەوە." سەرۆكی پێشووی یەكێتی تۆپی پێی ئەڵمانیا وتیشی:" بەهۆی هەڵە لە پەیوەندیكردندا ئەوە روویدا كە نەدەبووو هەرگیز لەگەڵ كۆچبەراندا روویبدایە، نابێت ئەوان هەست بكەن كە هاوڵاتی پلە دوون لە ئەڵمانیا. هەروەها هاراڵد شتینگەر وتەبێژی پێشووی یەكێتی تۆپی پێی ئەڵمانیا وتی پێویستە لەسەر گریندڵ دەستبەداری پۆستەكەی بێت. شتینگەر لە لێدوانێكیدا بۆ تۆڕی " سكای سپۆرت" وتی:" گریندڵ و لە رابردوو ئێستاشدا خراپترین سەرۆكی یەكێتی تۆپی پێیە كە بینیبێتم، ئەگەر كەسێكی راستە پێویستە درك بەوە بكات كە كاتی لە سەرۆكایەتی یەكێتی تۆپی پێی كۆتایی هاتووە.  

(درەو میدیا): چەند رۆژێكە شەڕە قسە و لێدوان لە نێوان حەسەن رۆحانی سەرۆك كۆماری ئێران و دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا دەستیپێكردووە، لە نوێترین تویتیدا ترەمپ هۆشداریدایە رۆحانی و داوای لێكرد هەرگیز هەڕەشە لە ئەمریكا نەكاتەوە جارێكی تر، ئەگەرنا رووبەڕووی پێشهاتێك دەبێتەكە كە بە درێژایی مێژوو چەند كەسێكی كەم رووبەڕووی بوونەتەوە. ئەم لێدوانە توندەی ترەمپ دوای ئەوەهات كە رۆحانی لە لە لێدوانێكیدا هۆشداریدایە ئەمریكا بەوەی كە " یاری بە كلكی شێر نەكات" چونكە جەنگی نێوان ئەو دوو وڵاتە بە وتەی رۆحانی " دایكی جەنگەكان" دەبێت. " لە دایكی شەڕەكانەوە بۆ دایكی جەنگەكان" شەڕەقسەی نێوان رۆحانی و ترەمپ لە رۆژنامە عەرەبیی و جیهانییەكانەوە بایەخی زۆری پێدراوە، رۆژنامەی " قودسی عەرەبی" كە لە لەندەن بەڕێوەدەچێت لە سەروتاریدا دەڵێت:" ئیدارەی ترەمپ بەوپەڕی بەهێزییەوە بەرەو  لەقاڵبدانی ئێران هەنگاودەنێت، و پرسەكە تەنها پەیوەست نییە لە دەركردنی لە سوریا و یەمەن، یان لاوازكردنی هەژموونی زۆری لە عێراق و لوبنان، بەڵكو وەك تۆپەڵە بەفرەكە  بەرەو بە ئامانجگرتنی رژێمی ئێران لە نێو ماڵی خۆیدا گلۆربووەتەوە". رۆژنامەكە دەشڵێت : " سەرەڕای ئەوەی تاران لە نێو چوار وڵاتی عەرەبیدا هەژمونی زۆری هەیە و سەرەڕای هەڕەشە باڵاكانیشی، بەڵام ئەگەر زۆرە حساب لەسە بەكارهێنانی كارتەكانی لە سوریا یان لوبنان بكات، بەوەش پاساو دەدات بۆ وەشاندنی گورزێكی ئەمریكی- ئیسرائیلی گەورە كە لەوانەیە دوای ئەوە فراوانتر بێت". رۆژنامەكە لە بەشێكی تری وتارەكەیدا دەڵێت:" لەسەر شێرە ئێرانییەكە پێویستە كلكی بشارێتەوە و ماكینە راگەیاندنەكەشی لە دووبارەكردنەوەی دەربڕینی " دایكە جەنگەكان" بوەستێت و بە حساباتی خۆیدا بچێتەوە و بەرەكانی شەڕی كەمتربكاتەوە، چونكە لەوانەیە ئەنجامەكەی بگاتە ئەوەی كە پاراستنی سەری شێرەكە گرنگتر بێت لە پاراستنی كلكەكەی". هاوكات بە ناونیشانی " لە دایكی شەڕەكانەوە بۆ دایكی جەنگەكان" فاروق یوسف لە سایتی " میدڵ ئیست ئۆنلاین" دەڵێت:" هەڕەشەكردن بە " دایكی جەنگەكان" لەسەر زاری رۆحانی " دایكی شەڕەكان" مان بە بیردەهێنێتەوە كە سەدام حسێن سەرۆكی پێشووی عێراق ئاماژەی پێدا كاتێك بەرەنگاری بڕیارە نێودەوڵەتیەكان بووەوە كە بۆ كۆتاییهێنان بە داگیركردنی كوەیت دەركرابوون". دەشڵێت:" هەروەك چۆن دایكی شەڕەكان گورزی یەكلاكەرەوە بوو كە ئاراستەی رژێمی عێراق كران ئەوا دایكی جەنگەكانیش دوا دێڕی ژیانی رژێمی ئێران دەنوسێتەوە." غەسان شربل سەرنوسەری رۆژنامەی " شەرقولئەوسەت" یش بڕوای وایە كە زیاتر ئاڵۆزبوونی دۆخەكە لە تاران بە دیاری لە لێدوانەكەیی رۆحانیدا دەركەوت، كاتێك پەنای بر بۆ بەكارهێنانی دەربڕینێكی فەرهەنگی سەدام حسێن. شربل دەڵێت:" ئاشكرایە كە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بەرەو چەند مانگێكی دژوار دەچێت، ئاڵۆزبوونەكە لە دۆسیەی سوریاوە دەگوازرێتەوە بۆ دۆسیەی ئێران و ئاشكرایە كە بژاردەكانی ئێران قورسن، یان جارێكی تر ژەهری سزاكان دەنۆشێت و چاوەڕوانی رۆیشتنی ترەمپ دەكاتن یان رازی دەبێت بە دانوستان دەربارەی پرۆگرامە ئەتۆمییەكەی و رۆڵی ئیقلیمیی". شربل بەردەوام دەبێت لەسەر قسەكانی و دەڵێت:" هەردوو بژاردەكە بۆ رابەر و ژەنەراڵەكانی سوپای پاسداران قورسن، چوون بەرەو " جەنگی دایكەكان" ئەزمونی سەدام حسێن لەو بارەیەوە هاندەر نییە بۆ ئەنجامدانی گەشتێكی ماڵوێرانكەری لەو جۆرە. سێ‌ هەنگاوی وێرانكەر خالید سولەیمان لە رۆژنامەی " عوكاز" سعودی دەپرسێت:" ئێران دەتوانێت رێگە لە هەناردەی نەوتی كەنداو بگرێت، هەروەك رۆحانی و خامنەیی هەڕەشە ئەوەیان كرد لە كاتی راگرتنی هەناردەی نەوتی ئێراندا؟". لە وەڵامدا دەڵێت:" تاران دەتوانێت تەگەرە بخاتە بەردەم جموجوڵی كەشتییەكانی گواستنەوەی نەوت لە ئاوەكانی كەندا و گەرووی هورمز، بەڵام بۆئەوەی ئەو كارە بكات پێویستی بە كردەوەی سەربازییە، ئایا رژێمی ئێران لە توانایدایە باجی ئەو جۆرە كار و هێرشانە بدات؟". سولەیمان دەڵێت:" بەهەموو حسابێكی سیاسی و سەربازین ئێران توانای ئەوەی نییە، هەر سەركێشییەكیش بكات بۆ تاقیكردنەوەی هەڕەشەكانی بە رووبەڕووبونەوەی سەربازی لەگەڵ ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی كۆتایی دێت  و ئەوەش هەڕەشە دەبێت بۆسەر رووخانی رژێمی ئێرانی لاواز بە تەواوەتی هەروەك چۆن رژێمی عێراق لەسەردەمی بەعسدا رووخا". هەر لە هەمان چوارچێوەدا عەبدولباری عەتوان سەرنوسەری رۆژناەی " رای الیوم"ی ئەلیكترۆنیی لەندەنی دەڵێت:" دووبارەبوونەوەی هەڕەشەكان بۆ داخستنی گەرووی هورمز لەسەر زاری بەرپرسانی ئێرانەوە، دڵەڕاوێكییەكی زیاتر نیشاندەدات نەك ئارەزز بۆ جەنگ و بانگهێشتێكی ناڕاستەوخۆی ئیدارەی ئەمریكایە بۆ دانیشتن لەسەر مێزی دانوستان و گەڕانبە دوای چارەسەردا." عەتوان بڕواشی وایە بەرپرسانی ئێران لە سێ‌ هەنگاوی ترەمپ دەترسن كە لەوانەیە زیانیان پێ بگەیەنێت، یەكەن سەپاندنی گەمارۆییەكی ئابووری خنكێنەرە بۆئەوەی گەلی ئێران لەدژی حكومەتەكەی هەڵبگەڕێتەوە، دووەم جوڵاندنی كەمینەكانی ئێرانە كە فارس و شیعە نین وەك نمونەی سوریا و عێراق و سێیەمیش خستنەڕووی بڕێكی زۆری نەوتی یەدەگە كە ببێتە هۆی دابەزینی نرخی نەوت بە ئاستێكی وێرانكەر بۆ ئابوریی ئێران. سەرچاوە: بی بی سی  

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت ساڵی 1948 كاتێك دەوڵەتی ئیسرائیل دامەزرا، لە جاڕی راگەیاندنی دەوڵەتەكەدا نوسرابوو "زامنی یەكسانیی نێوان هەموو دانیشتوان دەكرێت بەبێ لەبەرچاوگرتنی ئاینیان". ئەمڕۆ ئەو بنەمایەی كە دەوڵەتی ئیسرائیلی لەسەر دامەزرا، كەوتە بەردەم هەڕەشەیەكی جدییەوە، پەرلەمانی ئیسرائیل (كنێست) یاسایەكی پەسەندكرد كە "مافی چارەی خۆنوسین" تەنیا لە دەستی هاوڵاتیانی جولەكەدا قۆرخ دەكات. لە پەسەندكردنی ئەم یاسایەدا پەرلەمانی ئیسرائیل بەهیچ شێوەیەك دانیشتوانی عەرەبی موسوڵمان و پێكهاتە ئاینییەكانی تری لەبەرچاونەگرت، ئەمە وایكرد عەرەبەكان یاسا پەسەندكراوەكە بە یاسایەكی "رەگەزپەرەستانە" و هەوڵێك بۆ "جیاكاری رەگەزی - ئاپارتاید" وێنا بكەن. پرۆسەی گفتوگۆكردن لەبارەی یاساكەوە لە پاشنیوەڕۆی دوێنێوە دەستیپێكرد، درەنگانێكی دوێنێ شەو بەكۆی دەنگی (62) ئەندام، كنێستی ئیسرائیلی یاساكەی پەسەندكرد، (55) ئەندام دژی پەسەندكردنی یاساكە دەنگیاندا، (2) ئەندامیش نتم (امتناع) یان كرد. بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل پەسەندكردنی یاساكەی بە "هەنگاوێكی یەكلاكەرەوە" ناوبرد. دیارترین خاڵی یاسا پەسەندكراوەكە بریتییە لە هەڵوەشاندنەوەی زمانی عەرەبی وەكو زمانێكی فەرمی لە ئیسرائیل، یاساكە "دۆخێكی تایبەتی" بە زمانی عەرەبی داوە و لەبری ئەوە زمانی عیبری كردووە بە زمانی فەرمی وڵات. ئەحمەد تەیبی كە ئەندامێكی عەرەبە لەناو پەرلەمانی ئیسرائیل لە لێدوانێكدا سەبارەت بە پەسەندكردنی یاساكە وتی:" ئەمە مەرگی دیموكراتییە". لەنێوان دیموكراتیبون و جولەكەبووندا بەڕای ژمارەیەك لە چاودێران لەناوخۆی و دەرەوەی ئیسرائیل، یاسا نوێیەكە شكاندنی ئەو هاوسەنگییە بوو كە لە ئیسرائیل لەنێوان هەردوو بنەمای "جولەكەبوونی دەوڵەت" و "دیموكراتیبونی دەوڵەتدا" هەبوو. ئەوەی سەرچاوەی نیگەرانییە، یاسا نوێیەكە ئیسرائیل بە تەواوەتی دەكات بە دەوڵەتێك بۆ جولەكەكان و وا دەكات پێكهاتەكانی تری وڵات هەست بە پەراوێزخستن بكەن. لە ئیسرائیل، جگە لە جولەكە، مسوڵمان و مەسیحی و دروز هەن، سەرباری ئەمە ژمارەی عەرەب كە دابەشبوون بەسەر ئەو ئاینانەی تردا رێژەی 17.5%ی كۆی گشتی دانیشتوانی ئیسرائیل پێكدەهێنن. هەندێك سەرچاوەی تر هەن باسلەوە دەكەن لەكۆی (9 ملیۆن) كەسی دانیشتوانی ئیسرائیل، نزیكەی (ملیۆنێك و 800 هەزار) كەسیان عەرەبن، واتا عەرەب رێژەی نزیكەی 20%ی كۆی دانیشتوانی ئیسرائیل پێكدەهێنێ. عەرەبەكانی ئیسرائیل كە باوەڕیانوایە لە بنەڕەتەوە دەوڵەتی ئیسرائیل لەسەر بنەمای جیاكاری ئاینی و رەگەزیی دروستبووە، بە پەسەندكردنی ئەم یاسا نوێیە بەتەواوەتی بێومێدبوون. بەر لە پەسەندكردنی ئەم یاسا نوێیە، لە ئیسرائیل چەندین یاسا هەبوو كە گەرەنتی مافی یەكسانییان دەكرد لەنێوان هەموو پێكهاتەكاندا، بەڵام ئەوكاتیش عەرەبەكان بەردەوام سكاڵایان لەسەر ئەوە هەبوو دەوڵەت ناوچەكانی ئەوان پێشتگوێ خستووە و وەكو هاوڵاتی پلە دوو تەماشایان دەكات بەتایبەتی لەڕووی خوێندن و تەندروستییەوە. دەوڵەتی جولەكە یاخود هەموان ؟ بە پەسەندكردنی ئەم یاسایە، پەرلەمانی ئیسرائیل ئەو بڕگەیەی لە گۆڕنا كە لە راگەیاندنی سەربەخۆیی دەوڵەتدا هاتووە و دەڵێ" ئیسرائیل دەوڵەتی جولەكە و هەموو هاوڵاتییەكانیەتی". ئەوەی جێگەی مەترسییە ئەوەیە، لەدوای پەسەندكردنی ئەم یاسایەوە، دادگای باڵای ئیسرائیل لە بڕیارەكانیدا سروشتی جولەكەبوونی دەوڵەت لەبەرچاودەگرێت، نەك بەها دیموكراتییەكان، ئەمەش بەتایبەتی لەو پرسانەی كە لەنێوان هەردوو بنەمای "دیموكراتیبوون" و "جولەكەبوندا" مشتومڕیان لەسەرە. ساڵنامەی جولەكە بەگوێرەی ئەوەی سایتی پەرلەمانی ئیسرائیل بڵاویكردوەتەوە، یەكێك لە بەندەكانی یاسا پەسەندكراوەكە بریتییە لە پرسی ساڵنامەی ئیسرائیل. یاسا نوێیەكە پێویستی كردووە لەسەر دەوڵەت پشت بە ساڵنامەی جولەكە ببەستێت وەكو رۆژژمێری فەرمی ئیسرائیل و رۆژی سەربەخۆیی و جەژنەكانیش لەسەر بنەمای ئەو رۆژژمێرە بڕیاریان لەسەر بدرێت. چارەنوسی قودس یاسا نوێیەكە یەكلایكردوەتەوە كە شاری "قودس" بە هەردوو بەشەكەیەوە پایتەختی هەمیشەیی ئیسرائیلە، سەرباری ئەوە یاساكە تەنیا رێگەی بە دروستكردنی شار بۆ جولەكەكان دەدات، ئەمەش وەكو بەردەوامیدان بە پرسەی كۆمەڵگە جولەكەنشینەكان لێكدەدرێتەوە كە یەكێك لە بەربەستەكان بەردەم پرۆسەی ئاشتی عەرەب- ئیسرائیل. كاردانەوەكان لە یەكەم كاردانەوەدا یەكێتی ئەوروپا نیگەرانی هۆی لە دەرچوونی ئەو یاسایە لە ئیسرائیل راگەیاند، بەوپێی رێگری دەكات لە چارەسەری دروستكردنی دوو دەوڵەت لەناوچەكەدا، دەوڵەتێك بۆ فەلەستینییەكان و یەكێكی تر بۆ ئیسرائیل. وتەبێژێك بەناوی فیدریكا موگرینی بەرپرسی سیاسەتەكانی دەرەوەی یەكێتی ئەوروپا وتی:" ئێمە هەڵوێستمان زۆر روونە لەبارەی چارەسەری دوو دەوڵەت، پێمانوایە ئەوە تاكە رێگایە بۆ هەنگاونان، هەر هەنگاوێك ئەو چارەسەرە ئاڵۆز بكات یاخود رێگری لێ بكات، دەبێت لێی دوربكەونەوە". هەردوو بزوتنەوەی فەتح و حەماس وەكو دوو هێزی سیاسی سەرەكی لە فەلەستین، یاسا نوێیەكەی كنێستی ئیسرائیلیان رەتكردەوە.  

(درەو میدیا): گۆرانبێژێكی بەریتانیی سكاڵایەكی لە دادگا لە تۆڕی " بی بی سی " بەریتانی بردەوە و تۆڕەكەش خۆی هەواڵەكە بڵاودەكاتەوە. بە گوێرەی هەواڵێكی كە سایتی " بی بی سی" بڵاویكردوەتەوە، گۆرانیبێژی بەناوبانگی بەریتانیی " سێر كلیف ریچارد"  سكاڵایەكی بردوەتەوە كە لە دادگا لەسەر تۆڕی بی بی سی لەسەر پرسی پێشێلكردنی تایبەتمەندیی تۆماریكردووە، بەهۆی رووماڵكردنی هەواڵی هەڵكوتانە سەر ماڵەكەی لەلایەن پۆلیسەوە. دادوەری دادگای باڵای بەریتانیا بڕیاریدا ریچارد سەرەتا بە بڕی 201 هەزار پاوەن قەرەبووبكرێتەوە. ریچارد رایگەیاند رووماڵكردنی بی بی سی بۆ هەڵكوتانە سەر ماڵەكەی لەلایەن پۆلیسەوە لە ساڵی 2014 بە تۆمەتی دەنگۆی دەستدرێژیكردنە سەر منداڵێك " پێشێلكارییەكی ئاشكرا"ی تایبەتمەندیی بوو. گۆرانبێژی بەناوبانگی بەریتانی سێر كلیف ریچاردی تەمەن 77 ساڵ دوای بڵاوكردنەوەی راپۆرتێك لەسەر هەڵكوتانەسەر ماڵەكەی لەلایەن پۆلیسی ساوس وێركشایەەرەوە  لە ئابی 2014دا رێوشوێنی یاسایی لە دژی بی بی سی گرتەبەر. پۆلیس لەو كاتەدا لێكۆڵینەوەی دەربارەی بانگەشەی پیاوپێك كە دەیوت ساڵی 1985 و كاتێك منداڵ بووە لەلایەن سێر كلیفەوە دەستدرێژی سێكسی كراوەتە سەر، بەڵام ریچار لەو هەڵمەتەی پۆلیسدا دەستگیرنەكرا و هیچ تۆمەتێكیشی ئاراستەنەكرا.                                     بەڕێوەبەری هەواڵ لە بی بی سی فران ئەنزۆرت تۆڕی بی بی سیش رایگەیاند رۆژنامەنووسان بە نیازپاكییەوە رەفتاریان كردووە و بیرلەوەدەكەنەوە داوای پێداچوونەوە بە بڕیارەكەی دادگا بكەن. لە دەرەوەی دادگای باڵاش لە لەندەنی پایتەختی بەریتانیان بەڕێوەبەری هەواڵ لە بی بی سی فران ئەنزۆرت داوای لێبوردنی لە سێر كلیف كردوو وتی:" ئەگەر تەماشای دواوە بكەین، كۆمەڵێك شت هەبوون كە پێویست بوو بە شێوەیكی جیاواز ئەنجامیبدەین". بەڵام بەڕێوەبەری هەواڵی بی بی سی ئاماژەیبەوەشدا كە كەیسەكە " وەرچەرخانێكی گەورە" یە دژی ئازادی رۆژنامەوانی و " بنەمای گرنگی" تایبەت بە مافی جەماوەر بۆ دەستكەوتنی زانیاری لەسەر مەحەكە. لە هۆڵی دادگا و لەكاتی راگەیاندنی بڕیارەكەیدا دادوەری دادگاكە وتی  بی یی سی مافی تایبەتیی سێر كلیفی بە شێوەیەكی ئاشكرا پێشێلكردووە. پارێزەری بی بی سیسش رایگەیاند راپۆرتەكەی چەند گرتەیەكی تێدایە و بە هێلیكام وێنەگیراوە، بە گوێرەی ئازادی رادەربڕین و رۆژنامەوانیی ئەنجامدراوە و لە وەڵامیشدا دادوەر وتی هەر گومانلێكراوێك لە كە پۆلیسی لێكۆڵینەوەی لەگەڵدا دەكات پێشبینی سنورێكی دیاریكراو لە تایبەتمەندیی دەكات. دادوەری باڵای بەریتانیا بڕیاریدا  سێر كلیف بە بڕی 190 هەزار پاوەن قەرەبووبكرێتەوە لەگەڵ 20 هەزار پاوەنی تر بەهۆی ئەو زیانەی لێیكەتووە بەهۆی چیرۆكی بی بی سی تایبەت بە هەڵكوتانەسەر سار ماڵی ئەو گۆرانیبێژی بەناوبانگە بۆ كێبركێكردن لەسەر بەدەستهێنانی خەڵاتێكی رۆژنامەوانیی. هەروەها دادگا بی بی سی پابەنكرد بەوەی 65% بڕی ئەو 190 هەزار پاوەنە بدات و پۆلیسی ساوش یۆركشایەریش كە پرۆسەی هەڵكوتانە سەر ماڵەكەی سێر كلیفی ئەنجامداوە 35 %ی بدات. لە ماوەی رابردووشدا دوای تۆماركردنی سكاڵا لەسەریان پۆلیسی ساوس یۆركشایەر رەزامەندی دەربڕی  بڕی 400 هەزار پاوەن وەك قەرەبوو بداتە ئەو گۆرانیبێژە. لە دادگاش سێر كلیف لە لێدوانێكیدا بۆ بی بی سی وتی كە " زۆر دڵخۆشە" بە بڕیاری دادگا و ئەوە هەواڵێكی زۆر خۆشە و هەوادارانیشی لە دەرەوەی دادگا لەگەڵ بیستنی بڕیاری دادگا گۆرانیی " پیرۆزە"ی بەناوبانگی سێر كلیفان چڕی. .                                                    هەوادارانی سێر کلیف  لە دەرەوەی دادگا    

(درەو میدیا): سایتی " تایمز لایف" رایگەیاند ئەدۆڵف هیتلەر سەركردەی ئەڵمانیای نازی ساڵی 1945 لە بەرلین مردووە، ئەوەش بە گوێرەی توێژینەوەی چەند توێژەرێكی فەرەنسی كە چەند بەشێك لە ددانی هیتلەریان دەستكەوتووە. پرۆفیسۆر فیلیپ شارلی لەو بارەیەوە جەختیكردەوە ئەو توێژینەوەیەی كە لەسەر ددانی هیتلەر كراوە سەلماندویەتی ساڵی 1945 خۆی كوشتووە و وتیشی:" ئیتر لە ئێستاوە هیچ گومانیك دەربارەی ئەوە نییە". راشیگەیاند لە ماوەی نێوان ئازار و حوزەیرانی 2017دا رێگە بە تیمێكی لە توێژەران دراوە بۆ یەكەمجار لە ساڵی 1946ەوە ئێسكی هیتلەر بپشكنن. رونیشیكردەوە:" ئێستا دەتوانین هەموو گریمانانەی باس لە هیتلەر دەكەن وەلابنێین، بە تایبەتی ئەوەی باس لە هەڵاتنی بۆ ئەرژەنتین دەكات لە ژێردەریاییەكدا و خۆحەشاردانی لە بنكەیەكی ئاسمانی ئەو وڵاتە". ئەو پرۆفیسۆرە  فەرەنسییە وتیشی تیمەكەیان لە پشكنینی ددانی هیلتەردا هیچ شوێنەوارێكی گۆشتیان نەدۆزیوەتەوە و ئەوەش دەیسەلمێنێت كە ئەو دیكتاتۆرە  گۆشتخۆر نەبووە. شارلی لەگەڵ چوار زانای تردا توێژینەوەكەیان لەسەر هیتلەر كردووە  لە " گۆڤاری ئەوروپا بۆ پزیشكی هەناویی" بڵاویانكردوەتەوە دوانیویشیانە تەماشای ئێسكی كەللەسەری هیتلەر بكەن و كونێكیان لە بەشی لای چەپیدا بینوە و ئەوەش دەیسەلمێنێت كە لە هیتلەر فیشەكێكی لەسەری داوە و خۆی كوشتووە.

سەرەنجام  هەڵبژاردەی فەرەنسا بووە خاوەنی جامی جیهانی 2018 هەڵبژاردەی فەرەنسا لە یاریی کۆتایی جامی جیهانی، توانی بە چوار گۆڵ لە بەرامبەر دوو گۆڵی هەڵبژاردەی کرواتیا، یارییەکە بباتەوە و ببێتە پاڵەوانی جامی جیهانی رووسیا 2018.

( درەو میدیا): یەكێك لە دیارترین و گرنگترین دەموچاوەكانی حكومەتی نوێی رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆك كۆماری توركیا، زاواكەی بەرات ئاڵبایراكە كە پۆستی وەزارەتی دارایی و گەنجینەی پێسپێدراوە، كە یەكێكە لە وەزارەتە گرنگەكانی حكومەت. چەند ساڵێك لەمەوبەر كەس ناوی بەرات ئاڵبایراكی نەبیستبوو، كە ماوەی 14 ساڵە لەگەڵ كچە گەورەكەی ئەردۆغاندا هاوسەرگیری كردووە. بەرات كوڕی ئەدیب و نوسەر سادق ئاڵبایراكی خاوەن بیروباوەڕی ئیسلامییە كە لە ساڵی 1980ەوە پەیوەندییەكی دۆستانە و هاوڕێیانەی پتەوی لەگەڵ ئەردۆغاندا هەیە. سادق ئاڵبایراك لە ساڵی 1991 بۆ 1995 ئەندامی پەرلەمانی توركیا بووە لەسەر پارتی رەفا، ئەو حزبەكەی كە دواتر پارتی داد و گەشەپێدانی بە سەرۆكایەتی ئەردۆغان لێوەجیابووەوە. بەڕێوەبەرێكی گەنج بەرات ئاڵبایراكی تەمەن 40 ساڵ لە زانكۆی ئیستانبوڵ بەشی بەڕێوەبردنی كاری خوێندووە و ساڵی 1999 چووەتە گروپی كۆمپانیاكانی چالیك كە لە چەند بوارێكدا بە گشتی و بواری وزەو خانوبەرەدا كاردەكات، سێ‌ ساڵ دوای ئەوە بووە  بەڕێوەبەری دارایی لقێكی گروپەكە لە ئەمریكا و پاشان بووە بەڕێوەبەری لقەكە لە ئەمریكا. ئیسرای كچی رەجەب تەیب ئەردۆغان لە زانكۆی بێركلی لە كالیفۆرنیا خوێندویەتی و لەوێ‌ چاوی بە بەرات ئاڵبایراك كەوتووە و ناسیوێتی و پاشان ساڵی 2004 خێزانی هەردوولا رەزامەندییان دەربڕی هاوسەرگیریی كردنیان و لە ئاهەنگێكی گەورەدا لە ئیستانبوڵ كە ژمارەیەك لە شا و سەرۆكەكانی جیهان ئامادبوون، ئیسرا و بەرات ئەڵقەی هاوسەرگیریان گۆڕییەوە. ساڵی 2007 بەرات بەڕێوەبەرێتی گروپی چالیكی گرتەدەست كە ئەو گروپە ژمارەیەك كەناڵی تەلەفزیۆن و رۆژنامەی وەك " رۆژنامەی سەباح"ی كڕی كە دواتربووە زمانحاڵی حزبەكەی ئەردۆغان، لەگەڵ كەناڵی " خەبەر" ی سەر بە ئەردۆغان. ساڵی 2015 بەرات دەستبەردای گروپی چالیك بوو بۆ " یافوز"ی برای و لەسەر لیستی ئاكەپە خۆی بۆ پەرلەمان كاندیدكرد و بووە ئەندامی پەرلەمان و دوای چەند مانگێك بووە وەزیری وزەی توركیا. سەرەڕای ئەوەی ئەو پۆستەی كە گرتیەدەست گرنگ نەبوو، بەڵام پەیوەندی بە ئەردۆغانەوە كردییە خاوەن هەژمونێكی گەورە لە حكومەتدا و بووە یەكێك لە گرنگترین لێپرسراوەكانی بڕیاردان لە توركیادا. بەقاچاغبردنی نەوت سایتی ویكیلیكس ژمارەیەك ئیمەیلی بەرات ئاڵبایراكی بڵاوكردەوە كە ماوەی 2000 بۆ كۆتایی 2016 بوون و رۆژنامەی "ئیندپێندنت" ی بەریتانیی كانوونی دووەمی 2016 رایگەیاند بەڵگەی بەهێز هەیە لەسەر پەیوەندی بەرات بە كۆمپانیایەكی توركی كە تۆمەتبارە بە كڕینی نەوت لە رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی " داعش" كە ژمارەیەكی زۆر لە كێڵگەی نەوتی لە عێراق و سوریا لەدەستدابوو لە ساڵی 2015 بۆ 2016دا و حكومەتی توركیاش ئەوەی رەتكردەوە. هەروەها روسیا خانەوادەی ئەردۆغانی بە بازرگانیكردنی نەوتی بەرهەمهێنانی ناوچەكانی داعش تۆمەتباركرد و جێگری وەزیری بەرگری روسیا " ئەناتۆلی ئەنتۆنۆڤ" كۆتایی 2016 وتی كوڕەكەی ئەردۆغان " بلال" و زاواكەی بازرگانی بەو نەوتەوە دەكەن كە داعش دەیفرۆشێت لە رێگەی چەند هاوبەشێكەوە لە كۆتاییدا دەگاتە توركیا. بەرات و خێزانەكەی لەكاتی بەسەربردنی پشووی هاوینەدا لە هاوینەهەواری مەرمەریس بوون، كاتێك 15ی تەمموزی 2016 هەوڵی كودەتا درا و بەرات هاوڕێیەتی ئەردۆغانی كرد لەو فڕۆكەیەدا كە ئەردۆغانی هێنایەوە ئیستانبوڵ و لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیەكەی فڕۆكەخانەكەشدا لە پشت ئەردۆغانەوە بوو كاتێك لایەنگرانی لە چواردەوری فڕۆكەخانە بۆ پشتیوانی لە ئەردۆغان گردبوونەوە. سەرۆكی حكومەتی سێبەر گەشەكردنی ئەو رۆڵەی بەرات لە جومگەكانی حكومڕانی لە توركیا دەیگێڕا، كەمال كلیچدار ئۆغڵو سەرۆكی پارتی گەلی كۆماری " جەهەپە"ی ئۆپۆزسیۆنی ناچاركرد بە سەرۆك وەزیرانی سێبەری توركیا لەپاڵ بن عەلی یەڵدرمی سەرۆك وەزیران وەسفیبكات. بەرات كە دەنگێكی هێواشی هەیە و بەهۆی خوێندنییەوە لە ئەمریكا زمانی ئینگلیزی دەزانێت و بڕوانامەی دكتۆرای لە بواری وزەی نوێكەرەوە لە یەكێك لە زانكۆكانی توركیا بەدەستهێناوە و پێش ئەوەی پۆستی حكومی وەربگرێت لە لاپەڕەی بیروڕای رۆژنامەی " سەباح"ی دەنگی حكومەت دەینوسی. ئەردۆغان لە زۆربەی سەردانەكانیدا بۆ دەرەوە  بەرات ئاڵبایراكی زاوای لەگەڵ خۆی دەبات و لە چەندین كۆبوونەوە لەگەڵ سەرۆك و سەركردەكانی جیهان لە نێویاندا سەرۆكی روسیا ڤلادیمێر پوتن بەشداری پێكردووە. هەروەها دوای ئاسایببونەوەی پەیوەندییەكانی توركیا و ئیسرائیل، بەرات ئاڵبایراك تاكە لێپرسراوی توركیا بوو كە ساڵی 2016 سەردانی تەلئەبیبی كرد و لەگەڵ یوڤال شتاینت هاوتا ئیسرائیلییەكەی كۆبووەوە و باسیان لە هاوكاری و هەماهەنگی نێوان هەردوو وڵات كرد دەربارەی گواستنەوەی ئەو غازەی لە كێڵگەكانی ئیسرائیلەوە دەردەهێنرێت و لە رێگەی دەریای ناوەڕاستەوە رەوانەی توركیا و ئەوروپا دەكرێت. هەڵوێستی هاوبەش بەرات ئاڵبایراك لە رێگەی وەرگرتنی ئەو پۆستە هەستیارەوە كە ئەردۆغان پێیداوە، هەلی ئەوەی بۆ دەڕەخسێت كە رووبەڕووی ئەو كێشە گەورانە ببێتەوە كە ئابوری توركیا بەدەستیانەوە دەناڵێنێت لەە كاتەدا و لە سەروو هەمووشیەوە هەڵاوسان و دابەزینی بەردەوامی بەهای لیرەی توركی و بەرزبوونەوەی نری سوود و بەدەستهێنانەوەی متمانەی وەبەرهێنەرانی بیانی. بەڵام كاردانەوەی بازاڕەكان تەواو پێچەوانە بوون و رۆژێك دوای وەرگرتنی ئەو پۆستە لەلایەن بەراتەوە بەهای لیرەی توركی بە رێژەی لەسەدا سێ‌ دابەزی و بۆرسەی توركیا پاشەكشێی كرد و نرخی سود لەسەر سەندەكانی گەنجینە بەرزبووەوە. لە كاتی دابەزینی بەهای لیرەشدا بەرات هۆكارەكەی بۆ چەند ناوەندێكی دەرەوە گەڕانەوە كە كاردەكەن بۆ رووخاندنی حكومەتی توركیا و راگەیاندنی توركیاش راشكاوانەتر " لۆبی جولەكە"ی لە جیهاندا بەوە تۆمەتباركرد. هەڵوێستی بەرات بەرامبەر نرخی سوود هاوشێوەی هەڵوێستی ئەردۆغانە و هەردووكیان  بە توندی داوای نزمكردنەوەی رێژەی سوود دەكەن و باوەڕیان وایە كە ئەوە هۆكاری بنەڕەتی قەیرانەكانی ئابوریی توركیان ، لە كاتێكدا دامەزراوە داراییە جیهانییەكان وایدەبینن كە  پێویستە بانكی ناوەندی توركیا پارێزگاری لە سەربەخۆیی خۆی بكات و بۆ كەمكردنەوەی قەبارەی هەڵاوسان نرخی سوود بەرزبكاتەوە. بەرای چاودێران ئێستا سەرجەم جومگەكانی حكومڕانی لە وڵاتدا لەژێر دەستی ئەردۆغاندایە و ئەو بەردەوامە لەسەر جێبەجێكردنی پلانەكەی بۆ دووبارە بونیادنانەوەی توركیا لە گوێرەی دید و بۆچوونەكانی و سەپاندنی كۆت و بەندی زیاتر بەسەر نەیارەكانی، و تاكە شت كە ئەردۆغان وا لێدەكات دوودڵ و رارا بێت لە بەردەوام بوون لەسەر ئەو رێگایە گەورەتربوونی قەیرانی ئابورییە كە ئێستا توركیا پێیدا تێدەپەڕێت و ئەوەش لە كۆتاییدا بە واتای دابەزینی ئاستی جەماوەریی دێت لە ناو توركیادا كە هەتا ئێستا دڵسۆز بوون بۆی. سەرچاوە: بی بی سی