(درەو میدیا): ئەو بڵاوكراوە كۆمیدیانەی لەسەر تۆڕی ئینتەرنێت و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بڵاودەكرێنەوە لە جیهاندا پڕن لە وێنەی دەموچاوێكی ئاسیایی پێكەنیناویی و ئەو دەموچاوەش ئێستا لە جیهاندا بەشێوەیەكی ناوازە ناوبانگی پەیداكردووە و بەكاردەهێنرێت لە زۆر نوسین و پۆستی كۆمیدییدا. بەكارهێنانی ئەو دەموچاوە پێكەنیناوییە بۆ ماوەی 10 ساڵ هانی زۆری داوی پرسیار لە ناسنامەی خاوەنەكەی و چیرۆكی ئەو گرتەیەشی بكرێت كە لە یەك كاتدا بووەتە سیمبوڵ گاڵتەجاڕیی و زەردەخەنەیەكی راستەقینە. ئەو كەسەی كە بەهۆی ئەو فۆتۆیەوە بووتە ئایكۆنێكی سەر ئینتەرنێت و ناوبانگێی زۆری بەدەستهێناوە، كەسێكی چینییە بەناوی " یاو مینگ" كە كەس نییە لەسەر تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان پێی ئاشنا نەبووبێت. یاو بەو وێنە پێكەنیناوییەی بووەتە ئایكۆنی گاڵتەجاڕی و كۆمیدیا، دوای ئەوەی چەندین ملیۆن نوسینی گاڵتەجاڕی لەسەر زاری ئەمەوەو بەوێنەكەی ئەمەوە بەهەموو زمانەكانی جیهان بڵاوكرانەوە. یاو مینگ یاریزانی تۆپی باسكەیە و چینییە و تەمەنی 38 ساڵە و لە ئەمریكا دادەنیشێتن 12ی سێپتێمبەری 1980 لە شاری شەنگەهای لە دایكبووە و هەرزوو لە یاری تۆپی باسكەدا ئەستێرەی گەشایەوە. میانگ لە تەمەنی 13 ساڵیدا پەیوەندیی دەكات بە تیمی تازەپێگەیشتوانی شەنگەهای شاركس و ساڵی 1998 بووە یاریزانی تیپی یەكەمی یانەكە، دوای پێنج وەرزە رووی كردە جیهانی پیشەگەریی و پەیوەندی كرد بە یانەی هیۆستن رۆكێتسی خولی ئەمریكییەوە و هەتا دیسەمبەری 2011 یاری بۆ ئەو یانەیە كرد و پاشان بە تەواوەتی وازی لە یاریكردن هێنا . جارێك لە جاران بەشێوەیەكی هیستریی پێكەنینی ئەو یاریزانە چینییە دەتەقێتەوە و فۆتۆیەكی دەگیرێت و دواتر لە حوزەیرانی 2010 واتە دوای ساڵێك بەسەریدا فۆتۆكە لە سایتی " میمات" دەگۆڕدرێت بۆ وێنەیەك كە بە قەڵەمی رەساس كێشرابێت و دوای ئەوەش لەلایەن ژمارەیەكی زۆر لە چالاكانی سەر تۆڕی ئینتەرنێتەوە لە جیهاندا بەكارهێنرا و بەهەموو جیهاندا بڵاوبووەوە. سەرچاوە: سایتی المختصر  

وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ دابەزینی دراماتیكی بەهای لیرەی توركی و ئەو زیانانەی لێیكەوەتەوە بوونە مایەی بایەخپێدانی رۆژنامەكانی ئەڵمانیا یەكێك لەو رۆژنامانە ئاماژەی بەوەداوە كە " پێویستە لەسەر توركیا درك بە راستییەكان بكات، و یەكێك لەو راستییانەش ئەوەیە كە سوڵتان مایەپووچ بووە". رۆژی دووشەممە ( 13ی ئابی 2018) بەهای لیرەی توركیی  لە بازاڕەكانی ئاسیادا بۆ ئاستێكی پێوانەیی نوێ دابەزی، دوای ئەوەی رۆژی هەینی زیاتر لەسەدا 20ی بەهاكەی لەدەستدا و بەهای یەك دۆلاری ئەمریكی گەیشتە 7 لیرە و یەك یۆرۆش بەرامبەر بە 8 لیرە بوو، لە سەرەتای ئەمساڵیشەوە تائێستا لیرەی توركیی نزیكەی 50%ی بەهاكەی لەدەستداوە و ئەوەش دوای ئەو مەترسییانەی لەسەر ئابوری توركیا دروستبوون لەگەڵ زیاتر ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەكانی نێوان ئەنكەرە و واشنتۆن لەسەر پرسی دەستگیركردنی قەشەیەكی ئەمریكی بە تۆمەتی تیرۆر لەلایەن دەسەڵاتدارانی توركیاوە. رۆژنامەكانی ئەڵمانیا بایەخیان بە پرسی دابەزینی بەهای لیرەی توركی داوە و هەریەكە و بە جۆرێك تێڕوانین و كۆمێنتی خۆی لەو بارەیەوە بڵاوكردوەتەوە. رۆژنامەی " هانۆفرشە ئەڵگیماینە تسایتۆنگ" نوسیوێتی:" دوای چاكسازییە دەستورییەكان تاڕادەیەكی زۆر ئۆپۆزسیۆنی سیاسی نێوخۆی توركیا لاوازكرا، بەڵام رەجەب تەیب ئەردۆغان ئێستا زیانی كارەستبار لە بواری ئارەزوومەندی خۆیدا دەبینێت، كە ئابورییە، لیرە لە دابەزین و داڕمانێكی ئازاد و خێرادایە، و سیستمی سەرۆكایەتی نوێش ئەو دۆخە خراپەی زیاتركرد، لە ئەنكەرە كەسێك نەماوەتەوە بتوانێت بەشێوەیەكی كارا چاودێری سیاسەتەكانی ئەردۆغان بكات و لەكاتی پێویستدا دەستوەردان بكات و هاوسەنگییەك پێكبهێنێت، ئەوەشی ئەوە نیشاندەدات, ئەو رێنماییە نادروست و هەڵنەسەگێنراوانەیە كە لەلایەن سەرۆكی دەوڵەتەوە ئاراستەی بانكی ناوەندیی دەكرێت. ئەوەی پەیوەستە بە یەكێتی ئەوروپا و ئەڵمانیاوە لەسەر ئەردۆغان پێویستە بە دید و بۆچوونەكانیدا بچێتەوە، ناكرێت توركیا بیر لە یارمەتیدان بكاتەوە، هەتا لە كۆتاییدا بڕیارنەدات لە رێزگرتن لە بنەماكانی گەمەكردن و درككردن بە راستییەكان و داننان پێیاندا و یەكێكیش لەو راستیانە ئەوەیە كە " سوڵتان" مایەپووچ بووە". هاوكات رۆژنامەی " فرانكفۆرتەر ئەڵگیماینە تسایتۆنگ" لە ژمارەی كۆتایی هەفتەیدا نوسیوێتی:" ئەگەر ئەردۆغان ئارەزووی سوتاندنی هێزە بیانییەكان دەكات، ئەوا ململانێی لەگەڵ سیاسییەكی تر كە حەزدەكات وەك سیاسییەتی ستەمكار دەربكەوێت، نەبووەتە هۆی قەیرانەكە, بەڵكو تەنها زیاتر و گەورەتری كردووە. لەگەڵ زیاتركردنی رسوماتە گومركییەكاندا، دۆناڵد ترەمپ گوشارەكانی لەسەر نەیارە توركییەی زیاتر كرد، بەڵام ناكۆكیی لەگەڵ ئەمریكا هۆكاری قەیرانی دراوی توركیا نییە، لە راستیدا ئاسۆكانی ئابوری بۆ توركیایەكی نوێ، وەك زۆرێك لە وڵاتە تازە سەركەوتووەكان, توركیا لەم چەند ساڵەی دواییدا سەرمایەیەكی زۆری بیانی راكێشا، بەڵام سەرمایەیەكی لەو شێوەیەك تەنها لە حاڵەتێكدا لەو وڵاتە دەمێنێتەوە ئەگەر سیاسەتێكی ئابوری پەیڕەوبكرێت كە چاوی لە داهاتوو بێت... ئەو شێوازەشی كە ئەردۆغان مامەڵەی پێدەكات لەگەڵ قەیرانەكەدا مەترسی گەیاندنی زیانی كوشندەی بە وڵاتەكەی لێدەكەوێتەوە, لە قۆناغێك لە قۆناغەكاندا بەبێ‌ هاوكاری دەرەكی بۆ نمونە سندوقی دراوی نێودەوڵەتی ناتوانێت بەسەر قەیرانەكەدا زاڵ ببێت، سەبارەت بە دەسەڵاتدارێكی ستەمكاری وەك ئەردۆغانیش ئەم سیناریۆیە وەك مۆتەكەیەكە بۆی، بەڵام بەشێنەیی بەرەو ئەو ئاراستەیە دەچێت". رۆژنامەی " ئەلگیماینە تسایتۆنگ" كە لە شاری ماینتس دەردەچێت لە كۆمێنتیدا بەرامبەر بە دۆخی ئێستا توركیا پرسیاری كردووە و دەڵێت:" سەرلەنوێ‌ نزیكبوونەوە لە ئەوروپا و زاڵ بوون بەسەر ناكۆكییەكان لەگەڵ روسیا، هەردوو بژاردەكە لە ئەنكەرە خراونەتەڕوو، سەرەتای ئەم هەفتەیە ئەردۆغان لە ئەنكەرە پێشوازی لە سێرگێی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی روسیا دەكات, لە ئەیلولی داهاتووش سەردانی بەرلین دەكات، ئێستا وادەردەكەوێت كە هەتا خودی ئەردۆغانیش نازانێت چ رێبازێك هەڵدەبژێرێت". هەروەها رۆژنامەی " میركیشە ئودرتسایتۆنگ" كە لە شاری " فرانكفۆرت – ئان دیر ئودەر" دەردەچێت لە خۆرهەڵاتی ئەڵمانیا ئاماژەی بەوەداوە كە هەروەها لاوازبوونی لیرەی توركیی كاریگەری دەكاتە سەر ئەڵمانیا و دەڵێت:" سەبارەت بە ئەوروپا ئەو گۆڕانكارییە مەترسی گەورەی لەخۆگرتووەن دەكرێت گەورەتربوونی لاوازبوونی دراوی توركیا بە خێرایی ببێتە هۆی قەیرانی بانكیی و ئەوەش كاریگەری دەكاتە سەر بانكە ئیسپانیی و فەرەنسیی و ئیتالیی و ئەڵمانییەكان و ئەگەر كار گەیشتە داڕمانی دارایین ئەوا كاریگەری دەكاتە سەر كۆمپانیای ئەڵمانیا لە توركیا".  سەرچاوە: بەشی عەرەبی " DW"

وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ دوای كودەتا شكستخواردووەكەی 15ی تەمموزی 2016ی توركیا،  جەعفەر تۆپكایا ئەفسەری دەریایی توركیا كە لە ناتۆ كاردەكات، رووبەڕووی زیندانیكردن دەبێتەوە و دەسەڵاتداران بە " تیرۆریست" دایدەنێن، بەڵام دوای ئەوەی دەتوانێت لە زیندان هەڵبێت، بڕیاردەدات بێدەنگی بشكێنێت و نهێنییەكان و دۆخی ناو زیندانەكانی توركیا بۆ خۆرئاوا و جیهان ئاشكرابكات، بەبێ‌ ئەوەی لە دەستی درێژی ئەردۆغان بترسێت. جەعفەر تۆپكایا دەیەوێت لەجیاتی هەمووان قسەبكات" لەبری ئەوانەی كە ناتوانن بگەنە رۆژنامەكان و هەتا ناشتوانن لە زینداندا بە دیداری پارێزەركانیان بگەن و ناتوانن بێ‌ تاوانی خۆیان بسلەمێنن" وەك چۆن ئەو ئەفسەرەی هێزی دەریای باسی لێوەدەكات، ئەوەش رادەگەیەنێت " لە ئەردۆغان و هەواڵگری توركیا ناترسێت" و دەخوازێت رۆژئاوا بزانێت چی لە توركیا روودەدات؟. تۆپكایا یەكێكە لەو هەزاران ئەفسەرەی توركیا كە ئەردۆغان بە پشتیوانیكردن لە " فەتحوڵا گولەن" رێبەری ئاینی تۆمەتباریان دەكات، سەرۆكی توركیا گولەن - لە ئەمریكا دەژی- بەوە تۆمەتباردەكات كە لە پشتی هەوڵی كودەتاكەی هاوینی 2016ەوەیە. ئەو ئەفسەر و سەربازانەی كە بە تایبەتی لە دەرەوەی وڵات مەشقیان كردووە و نیشەجێن و لە ئەركدان، بوونەتە ئامانجی ئەو شەپۆلە دەستگیركردنەی كە رۆژانە لە توركیا روودەدات و ئەردۆغان فەرمانیداوە كە هەموو ئەفسەرانی سوپا لە دەرەوەی وڵات بگەڕێنەوە بۆ ئەنكەرە بۆئەوەی لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بكرێت و لە زۆربەی حاڵەتەكانیشدا ئەوە پاساوێكە بۆئەوەی دەستگیربكرێن و بە پیلانگێڕی تۆمەتباربكرێن. لە لێپرسینەوەوە بۆ دەستگیركردن و زیندانیكردن هەندێك لەو ئەفسەرانەی دەرەوە ئامادەنەبوون گوێڕایەڵی فەرمانەكەی ئەردۆغان بن و لە دەرەوە مانەوە بەبێ‌ ئەوەی هیچ كارێكیان هەبێت و بژێویانی پێ دابینبكەن و حكومەتی توركیا وەك كەسێكی داماڵراو لە رەگەزناكەی لێكردوون لە رێگەی پوچەڵكردنەوەی پاسپۆرتەكانییانەوە. بەڵام جەعفەر تۆپكایا بەدەم بانگهێشتێكی ئەردۆغانەوە دەچێت بۆ كۆبوونەوەیەكی بەپەلە لە ئەنكەرە لە تشرینی یەكەم/ ئۆكتۆبەری ساڵی 2016دا، ئەوەش لە هەستی قوڵی بەرپرسیارێتییەوە بۆ ئەركەكانی وەك خۆی دەڵێت. تۆپكایا وایدانابوو كە بەخێرایی ئاشكرادەبێت كە هیچ پەیوەندییەكی بە هەوڵی كودەتاكە و بزوتنەوەكەی گولەنەوە نییە و ئەو ئەفسەرەی پێشوووی ناتۆ دەڵێت:" هەرگیز لە بزوتنەوەكەی گولەنەوە نزیك نەبووم و من كەسێكی عەلمانیم و پەروەردەی خۆرئاواییم هەیە و رێز لە هەموو ئاین و بیروباوەڕەكان دەگرم، بەڵام سەر بە هیچیان نیم". بەو سیفەتەی ماوەیەكی دوورودرێژە تۆپكایا ئەفسەری هێزی دەریاوانیی بووە و رێگەپێدراوێكی ئەمنی گەورەشە لە ناتۆدا هەستی بە دڵنیایی و سەلامەتی كردووە، بەڵام هاوسەركەی " میسكور" زۆر دوودڵ و نیگەران بوو. كاتێك تۆپكایا ماڵئاوایی لێكردوون و باوەڕی وابووە كە گەشتەكەی زۆر كورت دەبێت. " كۆبوونەوە" فڕوفێڵە دوای ئەوە بۆماوەی 16 مانگ تۆپكایا و هاوسەرەكەی یەكتریان نەبینییەوە و ئەو " كۆبوونەوە"یە بە تەنها فێڵ و تەڵەیەك بوو بۆئەوەی ئەو پیاوە بگەڕێنرێتەوە بۆ وەزارەتی بەرگری و پاش پوچەڵكردنەوەی پاسپۆرتەكەی لەلایەن پۆلیسەوە دەستگیربكرێت و هەر لەو ساتەوە لەلایەن هاوڕێكانی پێشووییەوە بە " تیرۆریست" وەسفكرا و تۆمەتی ئەوەشیان خستەپاڵ كە لە تویتێكدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر سوكایەتی بە ئەردۆغان كردووە و سەرەڕای ئەوەی كە روونكردنەوەی داو جەختیكردەوە كە هەتا ئەوە كاتە هەرگیز ئەكاونتی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر نەبووە، بەڵام ئەوەش هاوكاری تۆپكایای نەكرد. سەرەتا تۆپكایا لە هۆڵێكی وەرزشی دەستبەسەركرا كە كرابووە زیندان، پاشان گوازرایەوە بۆ زیندانیی ناوبانگ خراپی سنجان ، تۆپكایا دەڵێت بەجلەكانی خۆیەوە بۆماوەی 12 رۆژ لەسەر زەوییەكی كۆنكرێتی خەوتووە و زۆر بە زەحمەت خواردنی دەستكەتووە و هاوڕێكانی زیندانیشی بریتی بوون لە گەورە ئەفسەرانی سوپای و ئەكادیمییەكان و دادوەران و چالاكانی كۆمەڵی مەدەنی و هەتا كارمەندانی تەندروستی، بەڵام لانی كەم تۆپكایا رووبەڕووی ئەشكەنجەدانی جەستەیی و دەرونیی نەبوەتەوە وەك زیندانییەكانی تر كە لە كاتی لێپرسرینەوەدا ئەشكەنجەدراون. تۆپكایا دەڵێت هاوسەری یەكێك لە ئەفسەرە دەستگیركراوەكانی هاوڕێی هەمیشە كە بانگدەكرا بۆ لێكۆڵینەوە بە منداڵەكانی هەڕەشەی لێدەكرا، هەروەها زیندانییەكی تریش ناچاركرابوو لە ژێر گوشاری ئەشكەنجەدان بە لێدانی تەزووی كارەبا دانپێدانێك ئیمزابكات. سەرەتا تۆپكایا خشتەیەكی زەمەنی لە دەفتەری بیرەوەرییەكانی رۆژانەیدا داناوە و لە كۆتاییدا وشەی " برۆكسل" نوسراوە، هەموو رۆژێك كە بەسەریدا تێدەپەڕی خەتێكی بەسەر ئەو رۆژەدا دەهێنا و باوەڕی وابوو كە كارەكە چەند رۆژێك دەخایەتێ و دەگەڕێتەوە بۆ برۆكسل، بەڵام تێپەڕینی 39 رۆژ ئەو ئەفسەرە لە خەتهێنان بەسەر رۆژەكاندا وەستا.                                                       بیروەرییەكانی جەعفەر تۆپكایا لە زیندانی توركیا   پاڵپشتیكردن لە ناتۆ بە ژیان باجەكەی دەدەیت لە یەكەمین دانیشتنی لێكۆڵینەوە لەگەڵیدا، بۆ تۆپكایا قورس دەبێت لەبەر برسێتی بەپێوە بوەستێت یان بیربكاتەوە و پاڵپشتیكردنی لە ناتۆ كە باوەڕی وابوو بەردی بناغەی لە بەرگریكردنە لە خۆی، گۆڕا بۆ بەشێك لە " تاوانەكانی" و دادوەرە ژنەكەی دادگا پێی وت :" تۆ بۆ بەرژەوەندی ناتۆ كاردەكەیت، ئەوە راستە؟" تۆپكایا بە " بەڵێ‌" وەڵامدەداتەوە و وتم:" من لەوێ‌ كار بۆ بەرژەوەندی سوپای توركیا دەكەم لە بارەگای سەرەكی و فەرماندەی سوپای توركیا فەرمانی ئەوەی پێداوم"، بەڵام نەمتوانی بە ئازادكردنم قایلیان بكەم، پاڵپشتیكرددن لە خۆرئاوا و ناتۆ ئەمڕۆ لە توركیا بە تاوانێكی گەورە دادەنرێت، بەوتەی تۆپكایا. لە ماوەی زیاتر لە  16 مانگ مانەوە لە زینداندا جگە لە پەیوەندییە تەلەفۆنیی و نامەكانی هاوسەرەكەی و منداڵەكانی هیچ شتێك ئارامی و توانای پارێزگاریكردن لە سەلامەتی عەقڵییان بە تۆپكایا نەبەخشی. لە كۆتاییدا پێی راگەیەندرا كە خۆئامادەكردن بۆ دادگاییكردنی كاتێكی دوورودرێژتر دەخایەنێت، لەوانەیە لەبەرئەوە بووبێت كە هیچ بەڵگەیەك لەدژی نەبووبێت، وەك تۆپكایا باسی لێوەدەكات، دوای ئەوە ئازاد دەكرێت بەو مەرجەی لەگەڵ دایك و باوكیدا بژی و هەفتانە سەردانی بنكەی پۆلیس بكات. پاشان پارێزەرەكەی هۆشداریدا لە بوونی چەند بەڵگەیەك و ئەگەری دووربارە دەستگیركردنەوەی و لە هەمان كاتیشدا پاسپۆرتە كۆنەكەی بۆ دەدۆزێتەوە كە هێشتا بۆ چەند مانگێكی تر كارایە و پێدەچێت پۆلیس لە كاتی پرۆسەی پشكنیندا سەرنجی ئەوەیان نەدابێت، لەبەرئەوە تۆپكایا بڕیاریدا رابكات، بەڵام نایەوێت بە دیاریكراوی چۆنیەتی جێبەجێكردنی هەڵاتنەكەی ئاشكرابكات، بۆئەوەی تەگەرە نەخاتەبەردەم ئەوانەی دەیانەوێت لە داهاتوودا رابكەن. تۆپكایا  دوای هەفتەیەك بەهۆی هاوكارییەكی زۆر و چانسی خۆی گەڕایەوە شوقەكەی خۆی لە برۆكسل و پەیوەندی بە خێزانەكەیەوە كرد و بۆ چەند مانگێك پشوویدا، بەڵام نەیتوانی ئەو خراپەكارییانە لە بیربكات كە لە زینداندا بینی بەرامبەر بە زیندانییەكانی تر دەكرا و زیاتر كاریگەرییان لەسەر دانا وەك لەوەی بەسەر خۆیدا هاتبوو. راستییەكان لە رێگەی تویتەرەوە دوای گەڕانەوەی بۆ برۆكسل، تۆپكایا بڕیاریدا چیرۆكەكەی بۆ رای گشتی بڵاوبكاتەوە، ئەكاونتێكی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر كردەوە, بۆئەوەی بە دوورودرێژی ئەوەی پێدا تێپەڕیوە و ئەوەی كەسانی تر هەتا ئێستاش پێیدا تێدەپەڕن روون و ئاشكرابكات، خۆی لەو بارەیەوە دەڵێت ئەوەی بڵاویدەكاتەوە بە تویتەكانی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر هەڵایەكی گەورە و كاردانەوەی پۆزەتیڤی بە ڕێژەی لەسەدا 90 لێكەوتوەتەوە. رۆژنامەكانی توركیا و ئەوانەی لەلایەن حكومەتەوە بەڕێوەدەبرێت تۆپكایا بە " ناپاك" وەسفدەكەن و چەند راپۆرتێكیان لەسەر بڵاوكردوەتەوە و باس لەوەدەكەن كە تۆپكایا و چەند ئەفسەرێكی تر كە دەستبەسەركرابوون لە ئەڵمانیا" كۆبوونەوەی پیلانگێڕی" رێكدەخەن، دەربارەی ئەوە تۆپكایا بە زەردەخنەوە وەڵامدەداتەوە و دەڵێت:" لەگەڵ هەر تویتێكدا هەست بە پشووی زیاتر دەكەم و دەزانم كە ئەوان لێی دەترسن" ئەوانە دەسەڵاتدارانی ئەنكەرە و حكومەتی توركیا و پارتی داد و گەشەپێدان و سوپای سەر بە ئەردۆغانن.                                                                                        تویتەكانی جەعفەر تۆپكایا ئەو ئەفسەرانەی تری پەیمانی باكوری ئەتڵەسی " ناتۆ" كە "  DW " قسەی لەگەڵدا كردوون سەرسامن بە تۆپكایا، بەڵام لە هەمان كاتدا نیگەرانن لە سەلامەتی و یەكێكیان دەڵێت:" من جورئەتی ئەوەم نییە وابكەم، دەستی درێژی ئەردۆغان دەگاتە هەموو شوێنێك و شوێنی ژیانمان و ئەوەی دەنوسین و دەیكەن دەدۆزنەوە، ئەوان كاتێك فەرمان وەردەگرن جێبەجێی دەكەن، لەبەرئەوە ئێمە لێرە لە بەلجیكا خۆمان لە رەوەندی توركیی بەدوور دەگرین". هەروەها هاوسەرەكەش بە مەترسیی كارەكەی تۆپكایای زانیوە، بەڵام هەمیشە لە بڕیارەكانیدا پشتگیری دەكات، تۆپكایا دەڵێت ناترسێت و لە بڕیارەكەی پاشگەزنابێتەوە، نایەوێت لە ئەردۆغان رابكات، بەباشی دەزانێت چاوپێكەوتن لەگەڵ سەرۆكی توركیا و ئەوانەشدا بكات كە پرۆسەی دەستگیركردنەكان بەڕێوەدەبەن:" دەمەوێت رووبەڕوو بیانبینم، ئاگاداریان بكەمەوە كە ئەوەی دەیكەن هەڵەیە". لە كۆتاییشدا دەڵێت:" ئێمە لەسەر رێگەی راستین ، پێویست زیاتر ئازا بین. سەرچاوە: بەشی عەرەبی " DW "   

(درەو میدیا): شەپۆلێكی گەرما رووی لە ئەوروپا كردووە و وشكەساڵی سەرتاسەری وڵاتی سویدی گرتوەتەوە، ئەوەش بوەتە مایەتی هەڕەشە لەسەر باڵندە و ئاژەڵە خۆماڵی و كێوییەكانی ئەو وڵاتە. بەربوونەوەی پلەكانی گەرما دەسەڵاتدارانی سویدی ناچاركردووە، رێگە بە مانگا و رەشەوڵاخەكان بدەن بچنە ئەو كەنارانەی كە هاوڵاتیان بە رووتی و نیمچە رووتی مەلەی تێدادەكەن. سایتی " زالوكال" هەواڵی لۆكاڵی سوید دەڵێت ئەو كەسانەی كە بۆ مەلەكردن روو لە كەنارەكان دەكەن، لە هەرێمی سمالاند سكاڵایان لەسەر رێگەدان بە بوونی ئاژەڵ لە كەناراوەكان بەرزكردوەتەوە جەختدەكەتەوە كە ئەوە ناتەندروستە و مەترسی بۆسەر تەندروستی دروستدەكات. بەرزبوونەوەی پلەكانی گەرما لە سوید كێشەی بۆ جوتیارەكانی ئەو وڵاتەش دروستكردووە و ئێستا ناتوانن ئالیك  بۆ ئاژەڵەكانیان دابین  بكەن و بەشێك لە جوتیارەكان بڕیاریانداوە پێش وادەی خۆی ئاژەڵەكانیان سەرببڕن و هەندێكیشان بڕیاریانداوە بۆ فێنككردنەوەیان بیانبەنە سەر كەناری دەریاكان، ئەوەش بەوتەی كەناڵی سی ڤی تی گشتی. پیتەر بنگتسۆنن بەرپرس لە شارەوانیەكی سوید دەڵێت:" كاتێك وشكەساڵی دەبێت و ناتەوێت بە ناچاری مانگاكانت سەرببڕیت بەهۆی ئەوەوە، بەڵكو پێویستە بتوانیت فێنكیان بكەیتەوە و ئالیك و ئاویان بۆ دابینبكەیت". سكاڵاكان لەسەر بردنی ئاژەڵان بۆسەر كەناراوەكان، ئیدارەی خۆشگوزرەانی و رۆشنبیری شارەوانی فاكسۆی ناچاركرد ئەو پرسە بخاتە دەنگدانەوە و لەسەر ئەوەش بڕیاردرا كە مانگا و ئاژەڵەكانیش مافیان هەیە وەك مرۆڤ سەردانی ئەو شوێنانە بكەن. لەو بارەیەوە بنگستۆن دەڵێت، نابێت مەلەوانەكان و گەشتیارەكانی كەناراوەكان رووبەڕووی مەترسی تووشبوون بە نەخۆشیەكانی وەك ئیكۆلا بكرێنەوە، پێویستە لەسەر جوتیارەكان مانگا و ئاژەڵەكانیان نەبەنە ئەو شوێنانەی كە خەڵك دەیانەوێت مەلەی تێدا بكەن. لەناوچوونی بڕێكی زۆر ماسی لەگەڵ بەردەوامی ئەو شەپۆلە گەرمایەی رووی لە ئەوروپا كردووە، هەزاران ماسی لە بەشی سویسرای رووباری راین لەناوچوون. دەسەڵاتدارانی سویسرا دەڵێن تائێستا نزیكەی یەك تۆن ماسی لەناوچوویان لە رووبارەكە دەرهێناوە، رێوشوێنی بەپەلەشیان گرتوەتە دەست بۆ رزگاركردنی ماسییەكانی ناو ئاوەكە. بەهۆی بەرزبوونەوەی پلەی گەرماوە، رێژەی ئۆكسجین لە رووبارەكەدا كەمبوەتەوە و ئەوەش قورسە ماسیەكان بتوانن بژین لە رووبارەكەدا. بەناوبانگترین جۆری ماسی كە زیانی زۆری بەركەوتووە ماسی " ئەڵتیمالۆس"ە كە تەنها لە ئاوی ساردا دەژی و نەهامەتی ئەم جۆرە ماسیە كاتێك دەستپێدەكات, كە پلەی گەرما دەگاتە 23 پلەی سەدی و لە بەشی سویسرای رووبای راین پلەی گەرما بۆ زیاتر لە 25 پلەی سەدی بەرزبووتەوە و لەگەڵ ئەوەشدا ئاستی ئاوەكەی دابەزیوە و بووتە هۆی لەناچوونی هەزاران ماسی. دەسەڵاتدارانی سویسرا لە سێ‌ كانتۆنی ئەو وڵاتە حەوزی ئاوی ساردیان بونیادناوە بۆ ئەوەی ماسیەكان كەمێك پشوو وەربگرن تێیاندا و سەرەڕای ئەو هەوڵەشیان نزیكەی یەك تۆن ماسی لەناوچوویان كۆكردووەتەوە كە یەكسانە بە سێیەكی كۆی بەرهەمی راوی ساڵانە. لە شاری هامبۆرگی باكوری ئەڵمانیاش بەهۆی بەرزبوونەوەی پلەی گەرما لە رووباری ئەلیستەر بۆ 27 پلەی سەدی ژمارەیەكی زۆر ماسی لە ناوچوون و لە بەریتانیاش بەوتەی دەستەی ژینگەی ئەو وڵاتە نزیكەی شەش هزار ماسی لە ئیسكس و نۆرفۆرك و سۆڤۆك بەهۆی ئەو شەپۆلە گەرمایەوە لەناوچوون.

(درەو میدیا): رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا،  هۆشداریدەداتە سەرۆكی ئەمریكا و جەختدەكاتەوە كە ئەنكەرە بەدوای دۆست و هاوڕێی نوێدا دەگەڕێت ئەگەر واشنتۆن رێز لە سەروەریی ئەمریكا نەگرێت. ئەردۆغان لە وتارێكدا كە لە رۆژنامەی نیویۆرك تایمزی ئەمریكادا بڵاویكردوەتەوە،  ئەمریكا لە رێزنەگرتن لە سەروەریی توركیا ئاگاداركردووەتەوە و رایگەیاندووە ئەگەر واشنتۆن بەردەوام بێت لەسەر ئەوە، ئەوا ئەنكەرە بەدوای دۆست و هاوڕێی نوێدا دەگەڕێت. ئەم هەنگاوەی ئەردۆغان لە كاتێكدایە ماوەیەكە پەیوەندییەكانی نێوان واشنتۆن و ئەنكەرە بەهۆی دەستگیركردنی قەشەیەكی ئەمریكییەوە ئاڵۆزبووە و دوێنێ‌ سەرۆكی ئەمریكا بڕیاری زیادكردنی تەعریفەی گومركی راگەیاند لەسەر هاوردەی بەرهەمەكانی پۆڵا و ئەلەمنیۆمی توركی و بەو هۆیەشەوە بەهای لیرەی توركی بەرامبەر بە دۆلاری ئەمریكی زیاتر دابەزی.  

(درەو میدیا): پێناچێت ئەو بزنسمانە پۆپۆلیستەی سەرۆكایەتی زەبەلاحەترین هێزی جیهان دەكات، هاوشێوەی هاوتاكانی پێشخۆی بۆ تەمبێكردنی نەیارەكانی لەشكركێشی بكات و هێزی ڕووت بەكاربهێنێت ، ئەو كەهات زۆرێك پێشبینی شەڕێكی ماڵوێرانكەر و تەنانەت جەنگی جیهانی سێیەمی ئەكرد، بەڵام بە پێچەوانەی پێشبینیەكانەوە كۆمەڵێك دۆسییەی جیهانیی ئاڵۆزی یەكلاكردەوە، كۆتایی بەهەڕەشەی كۆریای باكور هێنا وەك مەترسی ژمارە یەكی جیهانی بۆ سەر ئەمن و ئاسایش، بەكردنی نینۆكەكانی قەتەر و سعودیە و سەرقاڵكردنیان بەكۆمەڵێ دۆسیەی ترەوە، دەستوەران و شەڕ و خوێنڕشتن لە وڵاتانی بەهاری عەرەبی لە كۆتاییەكەی نزیكبوەتەوە، جەنگی سوریا بەشێوەیەكی كرداری كۆتاییهاتووە و تەنها ڕاگەیاندنی ماوە، ئیتر ئەمریكا كچی خۆی ناكاتە قوربانی كوڕی كەس، موشەكی گرانبەهاش ناگرێتە كەس، نەك لەبەرئەوەی ڕەحم و بەزەیی بۆ ئینسانیەت جوڵاوە، بەڵكو پێش هاویشتنی، بیر لەتێچوەكەی ئەكاتەوە. ژەنەراڵی تویتەر ترەمپ ئێستا ژەنەڕاڵی شەڕێكی نوێ و ناتەقلیدیە، لەجیاتی جوڵاندنی كەشتیگەل و خەرجكردنی ملیارەها دۆلار بۆ خەرجی جەنگ و ئاوەدانكردنەوەی دوای وێرانكارییەكان، لە تویتەرەكەیەوە چەند دێڕێك ڕق و توڕیی بەسەر هەر نەیارێكیدا بڕێژێت، زیانەكانی كاریگەری سەدان موشەكی وێرانەكەر دەخاتەوە. تاران و ئەنكەرە كە زیاتر لە پێنچ سەدەیە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بەدەستیانەوە زەلالەتیەتی و  ملیۆنان هاوڵاتی  بەدرێژایی ئەو ماوەیە بونەتە قوربانی ململانێكانی ئەم دوو ڕكابەرە سەر سەختە، ئێستا پێكەوە گیرۆدەی تویتە دوورهاوێژەكانی ترەمپ بون و دوعای ئەوەیانە دوو دێر نەنوسێت و  ئابورییەكەیان توشی داتەپینی زیاتر نەكات. لەدوای ئەو تویتەی دۆناڵد ترەمپەوە "لیرەی توركی لە پاشەكشەدایە بەرامبەر بە دۆلاری بەهێزی ئەمریكی", ئەردۆغان هاواری لێهەستاوە و داوا لە هاوڵاتیانی وڵاتەكەی دەكات دۆلار و یۆرۆكانیان بێننە درەوە و بیكەن بە لیرە، بەڵام پێناچێت هیچی لێ سەوزبكات چونكە جگە لەدەنگە دەنگ و وتاری حەماسی، هیچ ستراتیژێكی ئابوریی دیاریكراو پاڵپشتی قسەكانی ناكات، بەوپێیەی تائێستا وتارەكانی نەبونەتە ڕێگر لە هاڕەی بەردەوامی دراوی وڵاتەكەی، ڕونیشە كە سەركەوتن لەجەنگی ئابوری لەگەڵ زەبەلاحێكی وەك ئەمریكادا، بەخیتابی حەماسی و سیاسی  بەدینایەت.   ئەردۆغان باس لە تێۆرەی پیلانگێڕی ( نظرية المؤامرة ) ئەكات، ئەو هێشتا لەكودەتاكەی ساڵی 2015دا ئەژی، لەكاتێكدا لەوكاتەوە تائێستا خۆی زیاد لە كودەتایەكی بەسەر سیستمی سیاسی و زیاد لەسەركێشەیەكی بەژیانی گەلەكەی و گەلانی ناوچەكەشەوە كردوە.  لە سەرەتای ئەمساڵەوە لیرەی توركی زیاتر سێ یەكی بەهاكەی لەدەستداوە، تمەنی ئێرانیش ئەگەر حاڵی زۆر لە لیرە خراپتر نەبێت ئەوە بەدڵنیایی باشترنیە، بەقسەی پسپۆرانی ئەو بوارەش بێت، ئابوری توركیا ئەوەندەی لە لێواری داڕمانەوە نزیكە چارەكی ئەوە پێشبینی خۆڕاگری و قوتاربونی لێناكرێت.   كورد و تەنی، ئەمجارە ئەردۆغان توشی پیاوی خۆی بووە، جا یان مامەڵەی ڕوسەكانیان لەگەڵ دووبارە ئەكاتەوە و واز لەسەركێشی دێنێت، یان دەیكەنە پەند و حیكایەتێك هەتا دوان دوعای خێر بۆ دەنێرێن، دەیانی تر تەشتێك بەردی لەدوا دەهاون. دۆخی ئێرانێیەكان لەم شەڕە تویتەی ترەمپدا كارەساتاویتر لە توركەكانی دراوسێیان دەردەكەوێت، بەوپێیەی كەرتی نەوت كە سەرچاوەیەكی گرنگی داهاتی ئەو وڵاتە و دراوی قورسیشە لەگەڵ هێزی كڕینی تمەنی ئێرانی بەیەكجار گورزی گەورەیان بەركەوتوە، بەپێی ڕاپۆرتێکی ڕۆژنامەی وۆڵ ستریت ژۆرناڵی ئەمریكی، لەدوای پاشەكشێی ئەمریكا لە ڕێکكەوتنە ئەتۆمییەكەی لەگەڵ ئێران زیانی مانگانەی تاران بە 6 ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت، تمەنیش ڕۆژ لەدوای ڕۆژ لە هاڕەی بەردەوامدایە و زیاتر لەنیوە بەهاكەی لەدەستداوە.  وێڕای ئەو تەوقە توندەی ترەمپ لە گەردنی تاران و ئەنكەرەی ئاڵاندوە و ڕۆژانە زیانی ملیۆنان دۆلار لە ئابورییەكانیان دەدات، بەڵام یەك ڕاستی حاشاهەڵەگر هەیە، ئەویش ئەوەیە، مێژووی سزا ئابورییەكان پێماندەڵێت تائێستا سەپاندنی نەبوەتە هۆی ڕوخاندنی هیچ ڕژێمێك و قوربانی یەكەمیش هەر هاوڵاتی ئاسایی بووە.

(درەو میدیا): بەناوبانگترین ئامار كە كرابێت بۆ دیاریكردنی ژمارەی ئەو كەسانەی كە بە زمانێكی دیاریكراو قسە دەكەن بریتیە لە ئامارەكانی كتێبی " راستییەكانی جیهان" كە لەلایەن دەزگای هەواڵگری ئەمریكاوە نوسراوە لەگەڵ كتێبی " ئینكارتا" و " ئیتنۆلۆج". زۆرینەی ئامارەكان كۆكن لەسەر ریزبەندی ئەو 10 زمانەی كە زۆر بەربڵاون لە رووی ژمارەی بەكارهێنەران و ژمارەی دانیشتوان لە جیهاندا و ریزبەندییەكەش بەمشێوەیەیە: 1-    پلەی یەكەم زمانی ئینگلیزیی:  رێژەی ئەو كەسانەی لە جیهاندا قسەی پێدەكەن دەگاتە 25% و ژمارەیان زیاترە لە یەك ملیارۆ و 800 ملیۆن كەس، زمانی فەرمییە لە ژمارەیەك وڵاتانی جیهان و قسەكەرانی خەڵی وڵاتی نیوزەلەندا، ئەمریكا، ئوسترالیان ئینگلتەران زیمبابۆی ، ناوچەی دەریای كاریب، هۆنگ كۆنگ، ئەفریقای باشوور و كەنەدا، جگە لە دانیشتوانی ئەم وڵاتانە چەندین ملیۆن كەسی تر لە جیهاندا قسەی پێدەكەن و زمانی دووەمە لە چەند وڵاتێكدا. 2-    پلەی دووەم زمانی ماندەرین " چینی": رێژەی ئەو كەسانەی قسەی پێدەكەن 18.05% و ژمارەیان لە ملیارێك كەس زیاترە، زمانی فەرمیی چینە كە زۆترین ژمارەی دانیشتوانی هەیە لە جیهاندا و زمانی چینی ئەلف و بێی دیاریكراوی نیە، بەڵكو سیمبوڵی رونكردنەوەیی بەكاردەهێنن و هەر وشەیەك وێنەیەكی تایبەتی هەیە و جگە لە چین لە تایوان و سەنگاپورەش قسەی پێدەكرێت و چەندین زاراوەشی هەیە. 3-    پلەی سێیەم زمانی هیندیی: رێژەی ئەوانەی قسەی پێدەكەن نزیكەی 11.51%ی دانیشتوانی جیهان پێكدەهێنن، زمانی فەرمییە لە هیندستان و دوورگەكانی ڤیجی و لە دەرەوەی هیندستانیش لە نیپاڵ و ئەفریقای باشوور و مۆریشیۆس و یەمەن و ئۆگەندا و هەتا ئەمریكاش قسەی پێدەكرێت. 4-    پلەی چوارەم زمانی عەرەبی: رێژەی قسەكەرانی 6.6%ی دانیشتوانی جیهانە، یەكێكە لە كۆنترین زمانەكانی جیهان،  زۆرینەی دانیشتوانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقا قسەی پێدەكەن، بە تایبەتی وڵاتە عەرەبییەكان، جگە لەوەش بەهۆی ئەوەی زمانی قورئانە چەندین ملیۆن كەسی تر فێری بوون و بەكاریدەهێنن، لە ساڵی 1974دا وەك شەشەمین زمانی فەرمیی لە نەتەوە یەكگرتووەكان ناسێندرا. 5-    پلەی پێنجەم زمانی ئیسپانیی:  رێژەی قسەپێكەرانی 6.25% ە و ژمارەیان نزیكەی 400 ملیۆن كەسە، لە وڵاتانی ئەمریكای ناوەڕاست و باشوور و ئیسپانیا و كوبا و بەشێك لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا قسەی پێدەكرێت. 6-    پلەی شەشەم زمانی روسیی: رێژەی بەكارهێنەرانی 3.95%ی دانیشتوانی جیهانە و لە وڵاتەكانی یەكێتی سۆڤیەتی پێشوو نیشەجێن، وەك روسیا، بیلا روسیا، كازاخستان، زمانی روسیی یەكێكە لە بەربڵاوترین زمانە سلاڤییەكان و یەكێكە لە زمانە رەسمییەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان و لە وڵاتانی وەك ئۆكرانیان لاتڤیا، ئیستۆنیا و لیتوانیشا بەكاردەهێنرێت، بەڵام زمانی رەسمیی نیە.  7-    پلەی حەوتەم زمانی پرتوگالیی: رێژەی بەكارهێنەرانی دەگاتە 3.26% ی ژمارەی دانیشتوانی جیهان و بەسەر بەرازیل، پرتوگال و ئەنگۆلا و ڤەنزوێلا و مۆزەمبیقدا دابەشبوون. ئەم زمانە لە سەدەی 16ی و شانزەی زاینیداو لەكاتی دەركەوتنی پرتوگال وەك هێزێكی داگیركەر لە هەموو جیهاندا بڵاوبووەوە و لە بەرازیلەوە درێژبوەوە بۆ ماكاو و چین و هیندستان، ئێستا یەكێكە لە زمانە رەسمییەكانی جیهان و گەورەترین زمانیشە لە ئەمریكای باشوور لەرووی ژمارەی بەكارهێنەرانییەوە، زمانی پرتوگالی زمانی رەسمییە لە چەند وڵاتێكی ئەوروپا و لە نۆ وڵاتی جیهاندا زمانی رەسمییە. 8-    پلەی هەشتەم زمانی بەنگالی: رێژەی بەكارهێنەرانی 3.19%ی دانیشتوانی جیهان پێكدەهێنێت و  نزیكەی 120 ملیۆن كەسیان كۆی دانیشتوانی بەنگلادیشە و هەروەها لە ویلایەتی بەنگالی خۆرئاوای هیندستان  بەكاردەهێنرێت و سەر بە زمانە هیندۆ ئارییەكانە وەك هیندیی و ئۆردۆ و سەندیی كە بنچینەیان سانسكریتییە. 9-    پلەی نۆیەم زمانی فەرەنسیی: 30.5%ی دانیشتوانی جیهان قسەی پێدەكەن، لە 32 وڵات زمانی رەسمییە، زۆرینەی ئەوانەی كە وەك زمانی دایك بە فەرەنسیی قسەدەكەن لە فەرەنسا دەژین و ئەوانی تریش بەسەر كەنەدا، سویسران ئەفریقان لۆكسمبۆرگ و مۆناكۆدا دابەشبوون. 10- پلەی دەیەم زمانی ئەڵمانیی: رێژەی قسەكەرانی 2.77%ی دانیشتوانی جیهان پێكدەهێنن، و سەر بە زمانەكانی جەرمانیی خۆرئاوایە و یەكێك لە بەربڵاوترین زمانەكان لە یەكێتی ئەوروپا و لە ئەڵمانیا و نەمسا و بەشێكی سویسرا و بەلجیكا قسەی پێدەكرێت. سەرچاوە: روسیا الیوم  

(درەو میدیا): رۆژنامەكانی توركیا رایانگەیاند لێكۆڵینەوەی دادوەریی تایبەت بە هەوڵی كودەتا شكستخواردووەكەی هاوینی 2016 ئاشكرایكردووە كە بەرپرسێكی سەربازیی باڵای ئەمریكا بەناوی " جۆن" لە ئامادەكردنی بەیاننامەی كودەتا شكستخواردووەكەی شەوی 15ی تەمموزی 2016ی توركیاوە تێوەگلاوە. بە گوێرەی میدیاكانی توركیا، دەسەڵاتی دادوەری توركیا لێكۆڵینەوە لەناوی دوو كەس دەكات كە دوای كودەتاكە ئەركەكانیان لە توركیا كۆتاییهاتووە، كە بریتین لە جۆن باس باڵیۆزی پێشووی ئەمریكا لە ئەنكەرە و فەرماندەی پێشووی هێزەكانی ئەمریكا لە بنكەی ئەرنچەرلیك جۆن وۆڵكەر. بە گوێرەی لێكۆڵینەوەكان، بەیاننامەی كودەتاكە كە بۆ یەكەكانی سوپای توركیا نێردراوە لە ئیمەیلی " حسێن عومەر" ەوە نێردراوە، بەڵام بەیاننامەكە 7ی تەمموز ئامادەكراوە، واتە هەفتەیەك پێش كودەتاكە و شەوی 15ی تەمموزی 2016 كەمێك دەستكاریی كراوە. داواكاری گشتی توركیا گەیشتوەتە ئەو ئەنجامەی كە یەكەمین بەیاننامەی كودەتاچییەكان لە ئیمەیلی " حسێن عومەر" ەوە نێردراوە كە لە سێ‌ لاپەڕی وۆرد پێكهاتووە و رۆژی 7ی تەمموزی 2016 ئامادەكراوە و كاتژمێر 22:45 خولەكی شەوی كودەتاكە 15ی تەمموزی هەمان ساڵ كەمێك گۆڕانكاریی تێداكراوە. لێكۆڵینەوەكان جەختیشیدەكەنەوە كە لە خانەی ئامادەكەری بەیاننامەكە ناوی " جۆن" هەیە كە ئاماژە بەوەدەكات بەیاننامە راستەقینەكە لە كۆمپیوتەرێكەوە نوسراوە كە بەكارهێنەرەكەی ناوی " جۆن" ە ، ئەو كۆمپیوتەرەش لەناو سەرۆكایەتی ئەركانی سوپای توركیادا نەدۆزراوەتەوە، ئەوەش ئەوەدەگەیەنێت كە ئەو ئامێرە لە دەرەوەی دامەزراوەی سەربازی توركیادایە. لە ئەنجامی لێكۆڵینەوەی داواكاری گشتی توركیا لە " جۆن" و بەدواداچوون بۆ هەموو ئەو كەسانەی لەو ماوەیەدا لە توركیا ناویان جۆن بووە، دەركەوتووە كە تەنها دوو كەس ئەو ناوەیان هەیە و بریتین لە جۆن باس باڵیۆزی پێشووی ئەمریكا لە توركیا و جۆن وۆڵكەر فەرماندەی پێشووی سوپای ئەمریكا لە ئەنچەرلیك و هەردووكیشیان دوای كودەتا شكستخواردووەكە ئەركەكانیان لە توركیا كۆتایی هاتووە. بە  بۆچوونی داواكاری گشتی توركیا ئەگەری ئەوە هەیە " جۆن وۆڵكەر" بەیاننامەی كودەتاكەی ئامادەكردبێت، بەهۆی ئەوەی كەسێكی سەربازییە.

وەرگێڕانی لە عەرەبییەوە: نامیق رەسوڵ عەلیا غانم دایكی ئوسامە بن لادن سەرۆكی رێكخراوی قاعیدە كە هێزەكانی ئەمریكا ئایاری 2011 لە پاكستان كوشتیان، لە یەكەمین لێدوانیدا بۆ راگەیاندن، دەڵێت ژیانی بن لادن زۆر قورس بووە ، لەبەرئەوەی زۆر دووربووە لێی. دوای وەرگرتنی رەزامەندی دەزگا ئەمنییەكانی سعودیە رۆژنامەی " گاردیان"ی بەریتانیی چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ دایك و برایەكی ئوسامە بن لادندا كردووە و عالیە غانمی دایكی ئوسامە بن لادن لەو چاوپێكەوتنەدا دەڵێت:" كوڕەكەم زۆر باش بوو بۆ خانەوادەكەی و منی زۆر خۆشدەویست". رۆژنامەی گاردیان دەڵێت:" خێزانی بن لادن بۆ چەند ساڵێكی دوورودرێژە رەتیدەكەنەوە كە دەربارەی ئوسامە بدوێن، بە تایبەتیش ئەوان متمانەیان بەوە نیە كە چی روودەدات دوای كردنەوەی دەروازەی یادەوەرییەكان و چوونە ناو وردەكاریی رابردوویەكەوە كە بۆ چەند لایەنێكی زۆر مایەی هەستیارییە و دوای چەند رۆژێك داواكاری, خێزانەكەی بن لادن ئامادەدەبن بۆ قسەكردن بۆ رۆژنامەنوسێكی گاردیان و وەرگێڕێك و ئەوان حوەزیرانی رابردوو لە یەكێك لە بنكە ئەمنییەكانی سعودیە چاویان پێان كەوتووە و دواتر سەردانی ماڵی خێزانی بن لادنیان لە شاری جدە كردووە و چاوپێكەوتنیان لەگەڵدا كردوون. گاردیان دەڵێت عەلیا غانم ئێستا دەستكراوەیە بۆ قسەكردن، بە تێڕوانینێكی تەواو پێچەوانەی هەموو جیهانەوە باس لە كوڕە خۆشەویستەكەی " ئوسامە" دەكات كە لەسەر رێبازی دروستی ژیانی رێی لێ‌ تێكچووە. رۆژنامەكە ئاماژەبۆئەوەشدەكات كە" هەر تاكێكی خێزانەكە چیرۆكی تایبەتی خۆی دەربارەی ئوسامە بن لادن هەیە، ئەو پیاوەی كە پەیوەندییەكی پتەوی لەگەڵ توندوتیژی و تیرۆری نێودەوڵەتییدا هەبوو".                                 ئوسامە بن لادن دووەم كەس لای راستەوە لە گەشتێكی خێزانیدا بۆ سوید " كەسێكی شەرمن بوو" سەرەتا رۆژنامەی گاردیان كەشی چاوپێكەوتن لەگەڵ دایكی بن لادن بەمشێوەیە وەسفدەكات:" بۆ یەكەمجار وێنەكەیم لە سەر شوشەی ئەو گەنجینە كلاسیكییە بینی كە لە قوژبنی ژوورێكی بەرفراواندا دانرابوو كە تێیدا پێشوازی لێكردم، پۆشاكێكی رەنگاورەنگی ناوازەی پۆشیوەو یە ویقارەوە و بە شێوازی كلاسیكی عەرەبی دانیشتووە ولە تەنیشیتیدا وێنەیەكی لەچوارچێوەگیراوی كوڕە گەورەكەی ئوسامەی داناوە كە لە تەمەنی گەنجێتیدایە و ریشێكی كورتی هەیە و جلی سەربازی لەبەردایە و سەرقاڵی تۆماركردنی شتێكە كە هەموو بایەخی خۆی پێداوە". لە چاوپێكەوتنەكەدا چاوەكان زیاتر لەسەر " عەلیا غانم" بوون, دایكی سەرۆكی رێكخراوی قاعیدە ئوسامە بن لادن، لە نزیكشیەوە هەردوو كوڕەكەی ئەحمەد و حەسەن لە تەنیشتی هاوسەری دووەمی عەلیاوە " محەمەد عەتاس" دانیشتبوون، ئەو پیاوەی كە پەروەردەكردنی هەر سێ‌ كوڕەكەی عەلیای لە ئەستۆگرتووە. خێزانەكەی بن لادن لە شاری جدەی سەر كەناری دەریا لە خۆرئاوای سعودیە لە كۆشكێكی گرانبەهادا دەژین، ئەو شارەی كە بۆ چەند نەوەیە نیشتمانی خێزانی بن لادنە، و خێزانەكە ئێستاش یەكێكە لە خێزانە هەر دەوڵەمەندەكانی سعودیە. عەلیا غانم بیردەكاتەوە دەڵێت:" ئوسامە منداڵێكی شەرمن و سەركەوتوو بوو لە خوێندندا، لە بیستەكانی تەمەنیدا نیشانەكانی كەسایەتییەكی بەهێز تێیدا دەركەوتن، كاتێك خوێندكار بوو لە زانكۆی شا عەبدولعەزیز لە جدە". دایكی ئوسامە لۆمەی هاوڕێكانی زانكۆی دەكات و دەڵێت:" بەهۆی ئەوانەوە بووە پیاوێكی جیاواز لەوەی دەمانویست و خەونمان پێوە دەبینی". یەكێك لە هاوڕێكانی ئوسامە لەوماوەیەدا وەك دایكی دەڵێت " عەبدوڵا عەزام" یەكێك لە ئەندامانی رێكخراوی ئیخوان موسلمین بووە, كە دەسەڵاتدارانی سعودیە نەفیان كرد و دواتر بووە یەكێك لە راوێژكارانی سەرۆكی رێكخراوی قاعیدە. عەلیا غانم لەو بارەیەوە دەڵێت:" چاوی بە چەند كەسێك كەوت, كاریان كرد لەسەر شۆردنی مێشكی كاتێك ئەو لە تەمەنی 20 ساڵیدا بوو، پارەی زۆریان لێوەرگرت بۆ جێبەجێكردنی ئامانجەكانیان". جەختیشدەكاتەوە كە داوای لە ئوسامەی كوڕی كردووە لەو كەسانە دووربكەوێتەوە، بەڵام لە بەرامبەردا هەرگیز قسەی لەبارەی ئەوەوە لەگەڵدا نەكردووە كە چی دەكات، پاساوی ئەوەشی ئەوەیە كە زۆری خۆشویستووە و نەیویستووە كوڕەكەی توشی دڵەڕاوكێ و نیگەرانی بكات. " ئوسامەی موجاهید و خۆشەویستی سعودیە" سەرەتای هەشتاكانی سەدەی رابردوو ئوسامە بۆ شەڕكردن دژی داگیركاری سۆڤیەت كۆچدەكات بۆ ئەفغانستان، حەسەنی دایك برای ئوسامە دەڵێت:" هەركەسێك لەو ماوەیەدا چاوی پێكەوتبێت رێزی لێ گرتووە". حەسەن ئاماژەبەوەشدەدات كە سەرەتا خێزانەكەیان زۆر شانازیان بە ئوسامەوە كردووە، هەتا دەسەڵاتدارانی سعودیە لەو كاتەدا هاوكاریان كردووە و بەچاوی رێزەوە تەماشایان كردووە و بەوەش لە قۆناغێكدا لە راگەیاندنی ناوخۆدا بووەتە " ئوسامەی موجاهید". حەسەن دەشڵێت:" من شانازی پێوەدەكەم، چونكە برای گەورەم بووە هەموو شتێكی فێركردووم، بەڵی هەموو شتێكی فێركردووم، بەڵام باوەڕم نیە كە شانازی بەو پیاوەوە بكەم كە دواتر تێیدا بەرجەستەبوو". دایكی ئوسامە " عەلیا غانم" زیاتر دەربارەی قۆناغی مێردمنداڵی و گەنجی بۆ " گاردیان" دەدوێت و دەڵێت كە گەنجێكی ژیر و سەركەوتوو بوو لە خوێندنەكەیدا و زۆر خۆشەویست بوو لەلای و بەشێكی زۆری پارەكانی لە ئەفغانستان خەرجكرد و بە نهێنی و لەژێر پەردەی كاری بازرگانی تایبەت بە خێزانەكەدا دەچووە  ئەفغانستان. عەلیا غانم جەختدەكاتەوە, بۆ ساتێكیش گومانی نەبووە كە كوڕەكەی دەبێتە توندڕەو لە روانگەی جیهانەوە و  كاتێك لە كۆتاییدا بە كارەكەی زانیوە زۆر توڕە و بێزار بووە و دەڵێت:" ئارەزووم نەدەكرد هەموو ئەوە رووبدات، زۆر پرسیارم كرد دەربارەی ئەو هۆكارانەی كە پاڵیان پێوەنا بەو شێوازە دەستبەرداری هەموو ئەو شتانە بێت كە تیایدا چاندبوومان". ساڵی 1999 دواجارە كە عەلیای دایك بە ئاشكرا كوڕەكەی دەبینیێت و ئەو دیدارەش لە ئەفغانستان دەبێت، لەو ساڵەدا دووجار سەردانی دەكەن لە سەربازگەكەیدا لە دەرەوەی شاری قەندەهار. عەلیا بەبیری دێتەوە كە ئەو شوێنەی ئوسامەی كوڕی لێ بینیوە، نزیكبووە لە فڕۆكەخانەیەك كە ئوسامە توانیویەتی كۆنترۆڵی بكات و لە چنگی هێزەكانی سۆڤیەتی دەربهێنێت و دەڵێت:" زۆر دڵخۆش بوو بە بینینمان، شوێنەكەی نیشاندەداین، ئاژەڵێكی راوكرد و سەری بڕی و لەسەر شەرەفی من خوانێكی گەورەی ئامادەكرد و هەموانی بانگهێشتكرد". لەگەڵ بەردەوامی زیاتری چاوپێكەوتنەكە بە گوێرەی " گاردیان" دایكی ئوسامە هەستی بە خۆشی زیاتر كردووە و دەستیكردووە بە قسەكردن لەسەر منداڵیی خۆی لە شاری لازقیەی سەر كەناری دەریا لە سوریا كە لەوێ‌ و لە نێو خێزانێكی سەر بە تایەفەی عەلەویدا گەورە بووە. لە ناوەڕاستی پەنجاكانی سەدەی رابردوودا عەلیا غانم دەچێتە سعودیە و ساڵی 1957 لە ریاز ئوسامە بن لادنی دەبێت، پاشان و دوای سێ‌ ساڵ لە باوكی ئوسامە جیادەبێتەوە هاوسەرگیری لەگەڵ " محەمەد عەتاس" دەكات، كە لێپرسراوی بەڕێوەبردنی ئیمپراتۆریەتی دارایی خێزانی بن لادن بوو لە سەرەتای شەستەكاندا و دواتر باوكی ئوسامە لانی كەم 11 جاری تر هاوسەرگیری دەكات و 54 منداڵ دەخاتەوە، ئەوەش بە وتەی عەلیا غانم. " كاتێك بە چاوی دایك دەیبینیت" كاتێك عەلیا غانم بۆ وەرگرتنی ماوەیەك پشوو چووە ژوورێكی تر, حەسەنی دایك برای ئوسامە قسەكانی تەواوكرد، وتی:" گرنگ ئەوەیە كە ئەوەمان لە بیربێت كە دایك بەدەگمەن شایەدحاڵێكی بابەتییانە دەبێت كاتێك كارە بە پەیوەندی بە كوڕەكەیەوە هەبێت". هەروەها وتیشی:" نزیكەی 17 ساڵ بەسەر رووداوەكانی 11 سێپتێمبەردا تێپەڕی، بەڵام ئەو هێشتا نكوڵی لەوەدەكات كە ئوسامە پەیوەندی پێیەوە هەبێت، زۆری خۆشدەویست و رەتیدەكاتەوە لۆمەی بكات". حەسەن باس لەوەشدەكات كە دایكی هەمیشە لۆمەی ئەو كەسانە دەكات كە لە چواردەوری ئوسامە بوون، بە تایبەتی كە ئەو جگە لە دیوە باشەكەی كوڕە خۆشەویستەكەی هیچی تر نازانێت، ئەو دیوەی نابینێت كە هەمووان بینیویانە و هەرگیز ئوسامەی جیهادیی نەناسی. دوای رووداوەكانی 11ی سێپتێمبەر حەسەن هەستی بە ترسێكی تۆقێنەر كردووە و دەڵێت:" لە سەرەتادا زانیمان كە ئوسامە دەستێكی لە كارەكەدا هەیە و لە ماوەی 48 كاتژمێردا دوای رووداوە تۆقێنەرەكە، هەموومان هەستمان بە شەرمەزاریی كرد لەوەی كردوویەتی، هەموومان دركمان بەوەكرد كە رووبەڕووی كێشەی گەورە دەبینەوە". حەسەن روونیشیدەكاتە كە خێزانەكە بە تەواوەتی گەڕانەوە بۆ سعودیە،" ئێمە بڵاوبببوینەوە بە سوریا و لوبنان و میسر و ئەوروپادا، لە سعودیە بڕیارێك دەركرا بۆ قەدەغەكردنی گەشت لە ئەندامانی خێزانەكە، هەوڵی گەورەیاندا كۆنترۆڵی خێزانەكە بكەن و هەموو ئەندامانی خێزانەكە رووبەڕووی بانگهێشتكردن و لێكۆڵینەوە بوونەوە بۆ چەندینجار و دوای تێپەڕینی 20 ساڵ ئێستا خێزانەكە دەتوانێت بە رێژەیەك ئازادانە لە ناوخۆ و دەرەوەی سعودیەدا جموجوڵ بكات. پاشان دایكی بن لادن كۆتایی بە پشووەكەی هێنا و جارێكی تر دەستیكردەوە بە قسەكردن و رایگەیاند زۆرجار لەگەڵ هاوسەرەكانی كوڕە كۆچكردووەكەیدا قسەدەكات كە لە نزیكی ئەم دەژین. دەربارەی حەمزەی كوڕە بچوكی ئوسامەش كە تەمەنی 29 ساڵە و لەلایەن ویلایەتە یەكگرتووەكانەوە وەك تیرۆریستێكی نێودەوڵەتی  پۆلێنكراوە و پێشبینیدەكرێت ئێستا لە ئەفغانستان بێت، حەسەنی مامی وتی:" باوەڕم وایە كە هەمووان ئەو توڕەهاتەیان تێپەڕاندووە، بەڵام بۆمان ئاشكرابوو كە حەمزە دەڵێت لەسەر رێچكەی باوكی دەڕوات"، لەبەرئەوە ئەگەر بینیم پێی دەڵێم:" خوا هیدایەتت بدات، زۆر بیربكرەوە پێش ئەوەی هەمان ئەوە بكەیت كە باوكت كردی". سەرچاوە: سایتی القدس العربی  

(درەو میدیا): ژەنەراڵ قاسم سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی ئێرانە كە سەرپەرشتی ئۆپەراسیۆنەكانی دەرەوەی ئێرانی سوپای پاسداران دەكات و رۆڵی باڵای هەیە لە پارێزگاریكردن لە حكومەتی شیعە لە عێراق و سوریا و نەیارێكی سەرسەخت ئیسرائیل و ئەمریكاشە. نوسەری ئیسرائیلی " رۆنین بیرگمان" لە دواهەمین كتێبیدا كە ئەمساڵ لە ئەمریكا بڵاوكراوەتەوە بەناونیشانی" خێراكە و بیكوژە " باس لەو ئۆپەراسیۆنانەی دەزگای هەواڵگری ئیسرائیل " مۆساد "دەكات كە چەندین زانا و كەسایەتی سەربازی ئێران و حزبوڵایان تیرۆركردووە. بیرگمان لە كتێبەكەیدا ئاماژە بە رێككەوتێك دەكات كە مۆساد هەلی تیرۆركردنی قاسم سولەیمانی بۆ هەڵكەوتووە، بەڵام جۆرج بوشی كوڕ سەرۆكی ئەمریكا سولەیمانی لە تیرۆركردن رزگاركردووە. بیرگمان لە گێڕانەوەی تیرۆركردنی فەرماندەی سەربازی حزبوڵا عیماد موغنیە لە دیمەشق دەڵێت ئەو رۆژەی كە ئۆتۆمبیلەكەی عیماد موغنیە بۆمبڕێژكرا و تەقێنرایەوە قاسم سولەیمانی لەگەڵدا بوو و ئەوەش ئۆپەراسیۆنەكەی لە بەیانییەوە بۆ ئێوارە دواخستووە، چونكە جۆرج بوشی كوڕ سەرۆكی ئەمریكا بڕیاریداوە تەنها لە كوشتنی موغنەیدا هاوكاری ئیسرائیل بكات نەك كەسێكی تر و بەوەش سولەیمانی لە مردنێكی حەتمی رزگاریبووە، كاتێك لە تەنیشت موغنیەدا بووە گفتوگۆیان كردووە. كوشتنی سولەیمانی  بۆ ئیسرائیل ئەوەندە بەهاداربووە كە بەرپرسانی مۆساد بڕیاریانداوە پەیوەندی بە سەرۆكی پێشووی مۆساد " داغان"  بكەن كە لە پرسەی دایكدا بووە و پرسیاری ئەوەیان لێكردووە كە دەكرێت " بەبەردێك دوو چۆلەكە بكوژن؟" لە وەڵامی ئەوەدا بەرزترین دەسەڵاتی ئیسرائیل، ئیهۆد ئۆڵمەرت سەرۆك وەزیران ئەوەی رەتكردوەتەوە، چونكە ئیسرائیل بەڵێنی بە بوش داوە لەو ئۆپەراسیۆنەدا جگە لە عیماد موغنیە هیچ كەسێكی تر نەكوژرێت. عیماد موغنیە فەرماندەی باڵای حزبوڵای لوبنانی 12 شوباتی 2008 دوای لكاندنی بۆمبێك بە ئۆتۆمبیلەكەیەوە لەلایەن مۆسادەوە لە دیمەشقی پایتەختی سوریا تیرۆركرا.    

(درەو میدیا): پەرلەمانی فەرەنسا رۆژی 30 تەممموزی 2016 یاسایەكی پەسەندكرد، كە بەكارهێنانی مۆبایل لە هەموو خوێندنگەكاندا ( باخچەی منداڵان، سەرەتایی، ئامادەیی ) قەدەغەدەكات، جگە لە خوێندكارانی خاوەن پێداویستی تایبەت. ئەم هەنگاوەی پەرلەمانی فەرەنسا یەكێك بوو لەو بەڵێنانەی ئیمانوێل ماكرۆن سەرۆكی فەرەنسا كە لە كاتی بانگەشەی هەڵبژاردندا  رایگەیاندبوو. ماكرۆن لە تویتێكیدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر هەواڵی پەسەندكردنی یاسا نوێكەی بڵاوكردەوە و نوسیوێتی:" قەدەغەكردنی گشتی مۆبایل لە قوتابخانە و خوێندنگە ئامادەییەكاندا بە شێوەیەكی كۆتایی لەلایەن پەرلەمانەوە پەسەندكرا". كاردانەوەی یاساكە ژمارەیەكی زۆر لە هاوڵاتیانی فەرەنسا لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە پێشوازییان لە یاسا نوێكە كرد و كە بەوتەی ئەوان دەبێتە هۆی گۆڕینی ئاكار و  رەفتاری خوێندكار لە خوێندنگەكاندا و هاوڵاتییەكی فەرەنسی نوسیویەتی:" سوپاس بۆ تۆ مانوێل، دڵنیام ئەم چاكسازییە شۆڕشگێڕانەیە ژیانی هەموو كەسێك لە فەرەنسا دەگۆڕێت". بە پێچەوانەشەوە هەندێكی تر لە شێوەیەكی كۆمیدی و گاڵتەجاڕانە پێشوازیان لە یاسا نوێیەكە كرد و هاوڵاتییەكی فەرەنسی لە تۆڕی تویتەر نوسیوێتی:" من دڵخۆشم بەو قەدەغەیەی كە خراوەتە سەر مۆبایل لە ئامادەییەكاندا،  ئێمە وەك مامۆستایان دەتوانێن بەردەوام بین لە لێدانی منداڵەكان بێ‌ ئەوەی هاوڕێكانیان بتوانن وێنەیان بگرن". چەند هاوڵاتییەكی تری فەرەنسا پرسیاری ئەوەیان كردووە كە بۆچی بەكارهێنانی مۆبایل لە گرتوخانەكاندا قەدەغە ناكرێت. لە ساڵی 2010ەوە یاسای بەكارهێنانی مۆبایل لەناو پۆلدا لە فەرەنسا پەسەندكراوە، بەبێ‌ ئەوەی كاراكرابێت، بەڵام بە گوێرەی ئەم یاسا نوێیە، قەدەغەكردنەکە هەموو ئەو ئامێرانەی كە ئینتەرنێت وەردەگرێت وەك مۆبایل، ئایپاد و تابلێت، كاتژمێری زیرەك لە هەموو خوێندنگەكان و چالاكیەكانی خوێندنگە و دەرەوەی خوێندنگە دەگرێتەوە. یاساكە خوێندكارانی خاوەن پێداویستی تایبەتی جیاكردوەتەوە و ئەوان دەتوانن لەكاتی پێویستدا مۆبایل بەكاربهێنن. ویلایەتی باڤاریای ئەڵمانیاش هەمان هەنگاوی فەرەنسای ناوە و بەكارهێنانی مۆبایلی لەناو خوێندنگەكاندا قەدەغەكردووە، بەڵام هێشتا یاساكە ناكۆكی سیاسی لەسەرە و هەندێك لە حزبەكانی ئەڵمانیا دەڵێن ئەو یاسایە بۆ سەردەمی ئێستا گونجاو نیە.  

(درەو میدیا): ئەمریكا بەڵێنەكەی بەرامبەر توركیا جێبەجێكرد و بەهۆی بەردەوامی دەستبەسەركردنی قەشە ئەندرۆ برانسۆن سزای بەسەر وەزیری داد و ناوخۆی توركیادا سەپاند. قەشە ئەندرۆ برانسۆن كە خەڵكی ویلایەتی نۆرس كارۆلینایە، نزیكەی دوو ساڵە لە توركیا بە تۆمەتی پەیوەندی لەگەڵ فەتحوڵا گولەن دەستگیركراوە. سارە ساندەرز، سكرتێری رۆژنامەوانیی كۆشكی سیی وتی:" باوەڕم وایە كە ئەو قەشە ئەمریكییە قوربانیی دەستگیركردنێكی ستەمكارانە و نادادپەروەرانەیە." توركیاش لە كاردانەوەی ئەو  بڕیارەی ئەمریكادا رایگەیاند داواكاریی واشنتۆن بۆ ئازادكردنی برانسۆن قبوڵكراو نییە و وەڵامی ئەو رێوشوێنە " دوژمنكارانەیە" ش دەداتەوە. وەزارەتی دەرەوەی توركیا لە بەیاننامەیەكدا وتیی:" داوا لە ئیدارەی ئەمریكا دەكەین دەستبەرداری ئەو بڕیارە هەڵەیە بێت". وەزارەتی دەرەوەی توركیا وتیشی :" بەبێ‌ دواخستن وەڵامی ئەو هەڵوێستە دوژمنكارانەیە دەدەینەوە كە خزمەت بە هیچ ئامانجێك ناكات". دەربارەی تۆمەتەكانی دژ بە برانسۆن، وتەبێژی كۆشكی سپی ئەمریكا وتی:" هیچ بەڵگەیەكمان نەبینیوە كە قەشە برانسۆن هیچ هەڵەیەكی كردبێت". ساندەرز راشیگەیاند عەبدولحەمید گوڵ وەزیری دادی توركیا و سولەیمان سۆیلۆ وەزیری ناوخۆ رۆڵی سەرەكییان هەبووە لە دەستگیركردنی قەشە ئەمریكییەكەدا. دەربارەی سزای ئەو دوو وەزیرەش ساندەرز وتی:"  قەدەغە دەخرێتە سەر هەموو كەلوپەل و بەرژەوەندییەكی تایبەتی ئەو دوو وەزیرەی  توركیا لەلایەن دەسەڵاتی دادوەریی ئەمریكاوە و بەشێوەیەكی گشتیش لە هەموو هاوڵاتییەكی ئەمریكی قەدەغەدەكرێت مامەڵەیان لەگەڵدا بكات". ساندەرز ئاشكراشیكرد, دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا چەند جارێك ئەو پرسەی لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان هاوتا توركییەكەیدا تاوتوێكردووە. وەزارەتی خەزێنەی ئەمریكاش لە بەیاننامەیەكی رەسمیدا رایگەیاند ئەو سزایانەی بەسەر ئەو دوو وەزیرەی توركیادا سەپێندراون ، چونكە ئەوان وەك سەركردەیەكی رێكخراوە حكومییەكانی توركیا كاردەكەن ، كە بەرپرسن لە جێبەجێكردنی پێشێلكارییەكانی توركیا لە بواری مافەكانی مرۆڤدا. هەفتەی رابردوو سەرۆكی ئەمریكا هۆشداریدایە توركیا و رایگەیاند رووبەڕووی " سزای گەورە" دەبێتەوە ئەگەر دەستبەجێ‌ قەشە برانسۆن ئازادنەكات. مارك لوین پەیامنێری تۆڕی بی بی سی رایگەیاند كارێكی بێ‌ پێشینەیە كە ئەمریكا بەو شێوەیەكە سزا بەسەر ئەندامێكی پەیمانی ناتۆدا دەسەپێنێت. بەهۆی سزاكانی ئەمریكاوە ئابوری توركیا دەستبەجێ‌ زیانی پێگەیشت و لیرەی توركیی رۆژی چوارشەممە بەرامبەر بە دۆلاری ئەمریكی 1.6 ی بەهاكەی لەدەستدا. قەشە ئەندرۆ برانسۆن كێیە؟ برانسۆن ماوەیەكی دوور درێژە لەگەڵ هاوسەرەكەی و سێ‌ منداڵەكەی لە توركیا دەژین و چاودێری كڵێسای قیامەیە لە ئیزمیر كە كڵێسایەكی بچوكە. دەسەڵاتدارانی توركیا برانسۆن بە بوونی پەیوەندی لە پارتی كرێكارانی كوردستان و بزوتنەوەی خزمەتی فەتحوڵا گولەن تۆمەتباردەكەن، كە ئەمەی دووەمیان لەلایەن توركیا تۆمەتباردەكرێت بە كودەتا شكستخواردووەكەی تەمموزی 2016. برانسۆن تۆمەتی سیخوڕیكردن رەتدەكاتەوە، بەڵام ئەگەر تۆمەتەكانی بەسەردا ساخببێتەوە، ئەوا  رووبەڕووی سزای 35 ساڵ زیندانیكردن دەبێتەوە. برانسۆن مانگی رابردوو بەهۆی دۆخی تەندروستییەوە لە زیندان هێنرایەوە دەرەوە و ماڵبەند كرا، بەڵام وەزیری دەرەوەی ئەمریكا مایك پۆمپیۆ دەڵێت ئەو هەنگاوە بەس نییە. پۆمپیۆ وتی:" هیچ بەڵگەیەكی متمانەپێكراومان دژی برانسۆن نەبینیوە"، بەڵام وەزارەتی دەرەوەی توركیا دەڵێت زانیاری پێویستیان داوەتە ئەمریكا، بەڵام پێویستە ئەو پرسە بۆ دادگا بەجێبهێڵرێت. تورکیا برانسۆنی بۆ چییە؟ برانسۆن یەكێكە لەو 20 ئەمریكییەكی كە دوای كودەتا شكستخواردووەكەی دوو ساڵ لەمەوبەری توركیا تۆمەتیان ئاراستەكراوە، ئەوەش بە گوێرەی رۆژنامەی نیویۆرك تایمز. ئەردۆغان لەدوای كودەتاکەوە زیاتر لە 50 هەزار كەسی لە توركیا دەستگیركردووە و فەتحوڵا گولەن، پیاوی ئاینی و هاوپەیمانی پێشووی خۆشی كە لە ویلایەتی پەنسلڤانیای ئەمریكا نیشتەجێیە بە ئەنجامدانی ئەو كودەتایە تۆمەتباردەكات، بەڵام گولەن رەتیدەكاتەوە لەوە تێوەگلابێت. توركیا بەردەوام گوشار دەخاتەسەر ئەمریكا بۆئەوەی رەزامەندی بدات و گولەنی  رادەستبكاتەوە و خودی ئەردۆغانیش ئاماژەیبەوەداوە كە بەرامبەر بە گولەن قەشەكە ئازاددەكات. سەرچاوە: بی بی سی  

(درەو میدیا): لە یەكەمین سەردانیدا  بۆ چین، وەك وەزیری نوێی دەرەوەی بەریتانیا جیریمی هانت، قسەیەكی لەدەم دەرچوو و ئەوەش ئەو وەزیری دووچارەی شەرمەزاری كرد و خۆشی قسەكەی بە هەڵەیەكی گەورە وەسفیكرد كاتێك لە جیاتی ئەوەی بڵێت كە ژنەكەی چینییە، وتی ژاپۆنییە و خێراش بە هەڵەكەی زانی و داوای لێبوردنی كرد. ئەم هەڵەیەی وەزیری دەرەوەی بەریتانیا بووە ناونیشیانی هەواڵ و راپۆرتی میدیاكانی بەریتانیا و جیهانیش و زیاتر لە وردەكاری سەردانە گرنگەكەی بۆ چین تیشكی خرایەسەر. لە دەستپێكی گەشتەكەیدا بۆ چینن هانت لە بەیجین بە وەزیری دەرەوەی چین " وانگ لی" راگەیاند كە پەیوەندی ئەو لەگەڵ چیندا پەیوەندییەكی كۆنە و بە گەشتێكی بە كۆڵەپشت بۆ ئەو وڵاتە دەستیپێكردووە كاتێك تەمەنی 19 ساڵان بووە. هانت وتیشی:" هاوسەرەكەم ژاپۆنییە... هاوسەرەكەم چینییە، ئەمە هەڵەیەكی گەورەیە" ، وتیشی:" هاوسەرەكەم چینییە و منداڵەكان نیوە چینیین، لەبەرئەوە داپیرە و باپیرەیەی چینیمان هەیە و لە شاری شیان دەژیت و پەیوەندیی خێزانیش لە چین زۆر بەهێزە". وەزیری دەرەوەی بەریتانیا هیواخوازە سەردانەكەی بۆ چین ببێتە مایەی پتەوكردنی پەیوەندییە بازرگانییەكانی وڵاتەكەی لەگەڵ چین و چارەسەركردنی پرسە هەستیارەكان بە تایبەتی پرسی مافەكانی مرۆڤ لە هۆنگ كۆنگ. هەروەها هانت هیواخوازبوو پەیوەندی تایبەتی خۆی لەگەڵ چین لە رێگەی لوسیای هاوسەرە چینییەكەیەوە هاوكاربێت لە بونیادنانی پەیوەندی بەهێز لەگەڵ حكومەتی بەیجین، بەڵام لە باسكردنی رەگەزنامەی هاوسەركەیدا هەڵەی كرد. " هەڵەیەكی گەورە" قسە لەدەم دەرچوونەكەی وەزیری دەرەوەی بەریتانیا لە چین هەڵەیەكی گەورە بووە، لەبەر چەند هۆكارێك: •    چین و ژاپۆن كێبركێیەكی دوورودرێژیان لە نێواندا هەیە، هەروەها تێكەڵاوكردنی چین لەگەڵ هەر دەوڵەتێكی تردا هەڵەیە ئەگەر بتەوێت پشتیوانی حكومەتی چین بەدەستبهێنیت، بەڵام یەكێك لە خراپترین ئەو دەوڵەتانەی كە ئەگەر لەگەڵ چیندا تێكەڵاوی بكەیت ژاپۆنە، چونكە ئەو دوو وڵاتە بۆ دەیان ساڵ پەیوەندییەكی خراپ  لە نێوانیاندا هەبووە و هەردوولا لە دوو جەنگدا دژی یەكتر شەڕیان كردووە، هەروەها هێشتا هەردوو وڵات لە ململانێی و ناكۆكیدان لەسەر چەند ناوچەیەكی دەریای چینی خۆرهەڵات و لە ساڵی 2012 دا چەندین خۆپیشاندان دژ بە ژاپۆنییەكان لەسەر ئەو ناوچە و دوورگانە ئەنجامدران. •    هۆكاری دووەم ئەوەیە كە هانت باسی لە هاوسەرەكەی دەكرد، هەرچەندە ئاساانە هەموو كەسێك قسەی لەدەم دەربچێت و هەڵەبكات، ئەگەر باس لە كەسێكی تر بكات نەك هاوسەرەكەی. •    هۆكاری سێیەم ئەوەیە كە قسەیەكی بەربڵاو هەیە كە دەڵێت هەموو دانیشتوانی خۆرهەڵاتی ئاسیا لە یەك دەچن، بەڵام دانیشتوانی وڵاتە جیاوازەكانی خۆرهەڵاتی ئاسا بەو قسەیە بێزار دەبن و بە شیاوی دانانێن.   هەڵەكەی هانت كاریگەری دەبێت لەسەر سەردانەكە؟ بازرگانی و كۆریای باكور و چەكی ئەتۆمیی و گۆڕانی كەشوهەوا ئەو بابەتانەن كە, جیریمی هانت وەزیری دەرەوەی بەریتانیا لەگەڵ بەرپرسانی چیندا گفتوگۆیان لەبارەیەوە دەكات و لە كۆنگرەی رۆژنامەوانیدا لەگەڵ وانگ لیی هاوتا چینییەكەی دەربارەی بارودۆخی هۆنگ كۆنگ پرسیار لە هانت كرا كە بەریتانیا ساڵی 1997 رادەستی چینی كردەوە. چین لە كاتی وەرگرتنی هۆنگ كۆنگدا بەڵێنیدابوو بە جێبەجێكردنی بیرۆكەی " یەك دەوڵەت و دوو سیستم" و بەخشینی ئۆتۆنۆمییەكی خاوەن دەسەڵاتێكی بەرفراوان و ئازادییە مەدەنییەكان بە هۆنگ كۆنگ، بەڵام مەترسییەكان  زیاتردەبن سەبارەت بەوەتی كە سەركردەكانی چین بە سەركوتكردنی ئۆپۆزسیۆنی سیاسی لە بەڵێنەكانیان پاشگەزدەبنەوە. وەزیری دەرەوەی بەریتانیا لەو بارەیەوە وتی:" گفتوگۆی چڕمان دەربارەی دۆخی ئێستای هۆنگ كۆنگ كرد، بە راشكاوانە گفتوگۆمان دەربارەی ئەو مەترسیانە كرد كە چەند كەسێك باسیان لێوەكردووە". هەروەها وتیشی:" هۆنگ كۆنگ بەشێكە لە چینن بەڵام راگەیەندراوێكی هاوبەشمان ئیمزا كردووە، بەریتانیا تا رادەیەكی زۆر پابەندە بە نمونەی یەك وڵات و دوو سیستمی، كە باوەڕمان وایە بەشێوەیەكی زۆر باش خزمەت بە چین و هۆنگ كۆنگیش دەكات". وەزیری دەرەوەی چینیش وتی:" كاروباری هۆنگ كۆنگ كاروباری ناوخۆی چینە، رازی نابین هیچ دەوڵەتێك دەستوەربداتە كاروباری ناوخۆمان". هاوكات جەختیشیكردەوە كە پێویستە" چین لە پشتیوانیكردن و پابەندبوونی بە رێبازی یەك دەوڵەت و دوو سیستم بەردەوام دەبێت". جێریمی هانت دوای دەستلەكاركێشانەوەی بۆریس جۆنسۆن، وەك وەزیری نوێ دەرەوەی بەریتانیا دەستبەكاربووە و سەردانەكەی بۆ چین دووەمین سەردانیەتی بۆ دەرەوە وەك وەزیری دەرەوەی بەریتانیا. سەرچاوە: بی بی سی  

(درەو میدیا): لە 15ی شوباتی 1999دا توركیا لە ئۆپەراسیۆنێكدا بە هاوكاری هەواڵگری ئیسرائیل و ئەمریكا و چەند وڵات و لایەنێكی تر عەبدولا ئۆجەلان رێبەری پارتی كرێكارانی كوردستان " پەكەكە" ی لە نایبرۆبی پایتەختی كینیای كیشوەری ئەفریقا رفاند، بەڵام هەینی رابردوو هەوڵێكی هاوشێوە بۆ رفاندنی كەسایەتییەكی سەر بە فەتحوڵا گولەن رێبەری رەوتی خزمەت لە مەنگۆلیا شكستیهێنا. هەینی رابردوو دەسەڵاتدارانی مەنگۆلیا رێگە بە فڕۆكەیەكی گوماناوی سەر بە هێزی ئاسمانی توركیا نەدا لە فڕۆكەخانەی جەنگیزخانەوە بفڕێت، كە بەوتەی چەند شایەدحاڵێك كەسێكی رفێنراو لەناو فڕۆكەكەدا بووە و ئەنكەرە دەڵێت سەر بە گروپی فەتحوڵا گولەنە كە لەلایەن دەسەڵاتدارانی توركیاوە بە پلانداڕێژەری كودەتا شكستخواردووەكەی 15ی تەمموزی 2016 دادنرێت. بەوتەی چەند شایەدحاڵێك پێنج كەس فەیسەڵ ئاكجای ( 50 ساڵ) یان لە بەردەم ماڵەكەیدا بە ئۆلان باتوری پایتەختی مەنگۆلیا دەستبەسەركردووە و كردویانەتە  مینی پاسێكەوە. ئاكجای بەڕێوەبەری خوێندنگەیەكە لە مەنگۆلیا و دەوترێت سەر بە فەتحوڵا گولەنە بەڵام، مامۆستاكانی ئەو خوێندنگەیە ئەو تۆمەتە رەتدەكەنەوە. كاتێك ئاكجای ئەو رۆژە لە خوێندنگە ئامادەنابێت، خێزانەكەی و هاوڕێكانی پۆلیس ئاگاداردەكەنەوە و لە هەمان كاتیشدا رفێنەرەكانی دەیبەنە فڕۆكەخانەی جەنگیزخانی نێودەوڵەتی و لەوێ‌ فڕۆكەیەكی نەفەرهەڵگری بچوك رۆژی هەینی نزیكەی كاتژمێرێك دوای یەكی نیوەڕۆ بەكاتی مەنگۆلیا چاوەڕوانیان دەكات. ئاژانسی هەواڵی فرانس پرێس رایگەیاند بە گوێرەی داتاكانی سایتی چاودێریكردنی گەشتی فڕۆكەكان " فلایت رادار 24" فڕۆكەكە سەر بە هێزی ئاسمانیی توركیا بووە و گەشتەكەی ژمارە تی تی 4010 بووە. دوای ئاگاداربوونی دەسەڵاتدارانی مەنگۆلیا لەو هەوڵی رفاندنە ماوەی هەشت كاتژمێر كێشە لە فڕۆكەخانەی جەنگیزخاندا دروست دەبێت و فڕۆكەخانەكە رێگە بە فڕۆكەكە نادات بفڕێت، پاشان دەسەڵاتدارانی مەنگۆلیا لێپرسراوانی باڵیۆزخانەی توركیا بانگهێشت دەكەن و چەندین پەرلەمانتار و خۆپیشاندەریش دەگەنە فڕۆكەخانەكە و داوای ئازادكردنی ئاكجای دەكەن و چالاكانیش لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە هەڵمەتێك بۆ پشتیوانیكردن لە ئاكجای دەستپێدەكەن. دواتر  سەرچاوەیەك لە وەزارەتی گواستنەوەی مەنگۆلیا رایگەیاند فڕۆكەكەی هێزی ئاسمانی توركیا كاتژمێر 3:25 خولەكی دوانیوەڕۆی هەینی بەكاتی ئەو وڵاتە فڕۆكەخانەی جەنگیزخانی بەجێهێشتووە و بەبێ‌ ئەوەی ئاكجای لەسەر بووبێت. سەرچاوە: سایتی ئەلحوڕە  

(دەرەو میدیا): حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق قاسم فەهداوی وەزیری كارەبای لە پۆستەكەی دورخستەوە و فەرمانیدا لێكۆڵینەوە بكرێت لە دۆسیەی گرێبەستەكامی كارەبادا. لابردنی وەزیری كارەبا دوای سێ هەفتە دێت لە شەپۆلێكی بەرفراوانی خۆپیشاندان لە شارەكانی باشوری عێراق كە كەمی كارەبا یەكێكە لە هۆكارە سەرەكییەكانی ئەو ناڕەزایەتییانە. كێشەی كەمی كارەبا لە عێراق كێشەیەكی نوێ نییە، لەدوای ساڵی 2003 و روخانی رژێمی پێشووەوە، ساڵانە لە وەرزی بەرزبونەوەی پلەكانی گەرمادا كاتژمێرەكانی پێدانی كارەباش بە هاوڵاتیان كەمدەبێتەوە، لابردنی وەزیری كارەبا لە پۆستەكەی یەكێك بوو لە داواكارییەكانی خۆپیشاندەران لە چەند هەفتەی رابردوودا. بەپێی داتاكان، لەدوای ساڵی 2003 وە حكومەتە یەك لەدوای یەەكەكانی عێراق زیاتر لە (40 ملیار) دۆلاریان لە كەرتی كارەبادا خەرجكردووە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا بۆ دابینكردنی كارەبا، خەڵك پشت بە مۆلیدە ئەهلییەكان دەبەستن. خراپی كارەبا وایكردووە لە ساڵی 2003 وە هیچ وەزیرێكی كارەبا نەبووە بە خاوەنی بنكەیەكی جەماوەری، زۆربەی وەزیرەكان نەیانتوانیوە لەو پۆستەدا خولەكەیان تەواو بكەن، یان دەستیان لەكاركێشاوەتەوە یاخود هەڵاتوون و عێراقیان جێهێشتووە. ساڵی 2012 حسێن شەهرستانی جێگری سەرۆك وەزیران بۆ كاروباری وزە، دوای دەستلەكاركێشانەوەی رەعد شەلال، پۆستی وەزیری كارەبای بە وەكالەت وەرگرت، ئەوكات شەهرستانی بەڵێنیدا كارێك بكات عێراق لە ساڵی 2013دا كارەبا هەناردەی دەرەوە بكات، ئەمەش بووە بە بابەتێك كە تائێستا خەڵك بۆ گاڵتەكردن باسی دەكەن.