(درەو میدیا): بەپێی بەدواداچونێكی جەبار ئەمین پەرلەمانتاری سوید، پارتی سۆسیال دیموكراتی سوید لە هەڵبژاردنی دوێنێدا، ژمارەی كورسیيەكانی لە (113) كورسیيەوە بۆ (101) كورسی  و 12 کورسی كەمیكردووە ، پارتی ژینگەش لە (25) كورسيیەوە بۆ (15) كورسی كەميكردووە، واتا (10) كورسی، هەرچی  پارتی ڕەگەزپەرستەكانە لە (٤٢) كورسییەوە بۆ (٦٢) كورسی زیادیکردووە، واتا (20) كورسی. كاتژمێر ٨ی ئێوارەی دوێنێ هەڵبژاردنی پەرلەمان و پارێزگاكان و شارەوانییەكانی سوید كۆتایی پێهات: * (7 ملیۆن و 500 هەزار) هاوڵاتی مافی دەنگدانی هەبوو * ڕێژەی دەنگدان گەیشتە (84%) * ژمارەی بنكەكانی دەنگدان: (6 هەزار) بنكە * ژمارەی كورسیيەكانی پەرلەمانی سوید: (349) كورسییە تەنها (5) كاتژمێر دوای بەڕیوەچوونی پرۆسەكە، واتە كاتژمێر (1)ی شەو، ئەنجامە بەراییەكان (كە نزیكەی 98%ی دەنگەكانە) بڵاوكرایەوە، و ئەنجامەكان بەم شێوەیەن: 1- پارتی دیموكراتەكانی سوید (واتە رەگەزپەرستەكان) و پارتی مەسیحی و پارتی چەپ و پارتی سەنتەر سەركەوتنێكی دیاریان بەدەستهێنا: * ژمارەی كورسی پارتی ڕەگەزپەرستەكان لە (42) كورسییەوە دەبێت بە (٦٢) كورسی، واتا (20) كورسی زیاد دەكات. * ژمارەی كورسییەكانی پارتی مەسیحییەكان لە (16) كورسییەوە دەبێت بە (23) كورسی، واتا (7) كورسی زیاد دەكات. * ژمارەی كورسییەكانی پارتی سەنتەر لە (22) كورسییەوە دەبێت بە (31) كورسی، واتا (9) كورسی زیاد دەكات. * ژمارەی كورسییەكانی پارتی چەپ لە (21) كورسییەوە دەبێت بە (28) كورسی، واتا (7) كورسی زیاد دەكات. 2- هەردوو پارتی حوكمڕان، واتە پارتی سۆسیال دیموكرات و پارتی ژینگە، دابەزینیان بە خۆیانەوە دی:  1-  پارتی سۆسیال دیموكرات لە (113) كورسییەوە كەم دەكات بۆ (101) كورسی، واتا (12) كورسی كەم دەكات. 2- پارتی ژینگە لە (25) كورسییەوە بۆ (15) كورسی كەم دەكات، واتا (10) كورسی كەم دەكات. 3- پارتی پارێزەران كەم دەكات و ژمارەی كورسییەكانی لە (83) كورسییەوە دەبێت بە (70) كورسی، واتا (13) كورسی كەم دەكات. 4- پارتی لیبرال (19) كورسییەكەی خۆی دێنێتەوە، واتە نە زیاد دەكات و نەكەم. 5- كوتلەی چەپ/ سەوز (كە لە پارتی سۆسیال دیموكرات و پارتی ژینگە و پارتی چەپ پێكدێت)، (144) كورسی بەدەستهێناوە. 6- كوتلەی ڕاستڕەو (كە لە پارتی پارێزەران و پارتی لیبرال و پارتی سەنتەر و پارتی مەسیحی پێكدێت)، (143) كورسی بەدەستهێناوە. لەبەرئەوەی پارتی ڕەگەزپەرستەكان، كە ئێستا (62) كورسیی بەدەستهیناوە، ئەگەرێكی بەهێز هەیە كوتلەی ڕاستڕەوەكان چەند هەفتەیەكی تر و لە ڕێگای هاوكاری ڕەگەزپەرستەكانەوە، دەسەڵات بگرێتە دەست.

(درەو میدیا): ستیف بانون، گەورە راوێژكاری پێشووی كۆشكی سپی بۆ كاروباری ستراتیژی رایگەیاند دۆناڵد ترەمپ رووبەڕووی " كودەتایەك" دەبێتەوە، ئەوەش وەك ئاماژەیەك بۆ ئەو وتارەكەی رۆژنامەی نیویۆرك تایمز بڵاویكردەوە بەبێ‌ ناوهێنانی نوسەرەكەی و تێیدا وردەكاریی بوونی ئۆپۆزسیۆنی لەناو ئیدارەكەی ترەمپدا ئاشكراكردبوو. بڵاوكردنەوەی وتارێكی ئیمزانەكراو بەناوی یەكێك لە گەورە بەرپرسانی ئیدارەی دۆناڵد ترەمپەوە، ئەو گریمانەیەی ترەمپی پشتڕاستكردەوە كە بەرگری لێدەكات و باوەڕی وایە ژمارەیەك لە كارمەندە باڵاكانی ئیدارەكەی وەك " دەوڵەتێكی سێبەر" بە نهێنی كاردەكەن بۆ شكستپێهێنانی ماوەی سەرۆكایەتییەكەی. ستیف بانون لە سەردانێكی خێرادا بۆ ئیتالیا وتی:" ئەوەی ئەو رۆژە بینیتان زۆر مەترسیداربوو، ئەوە هێرشێكی راستەوخۆیە بۆسەر دامەزراوەكان و ئەوە كودەتایە". رۆژنامەی نیویۆرك تایمز دەڵێت ئەو وتارەی رۆژی چوارشەمممە بڵاوكرایەوە بەرپرسێكی دیاری ئیدارەكەی ترەمپ نوسیوێتی بەبێ‌ ئەوە ناوەكەی ئاشكرابكات. نوسەری وتارەكە رەخنەی لە " نەبوونی رەهەندی ئەخلاقی" لەلایی ترەمپ گرتووە و دەڵێت:" ژمارەیەكی زۆر لە بەرپرسانی ئیدارەكەی بە بەردەوامی لەناوەوە كاردەكەن بۆ شكستپێهێنانی بەرنامە و ئارەزووە خراپەكانی". قەیرانێكی سیاسی راستەقینە بانون راشیگەیاند لەماوەی رابردوودا كە سەرۆكێكی ئەمریكا رووبەڕووی هەمان ئاڵنگاری بوبێتەوە، ئەوە بوو لە میانی شەڕی ناوخۆی ئەمریكادا روویدا كاتێك ژەنەراڵ جۆرج بی. مەكلیلان لەگەڵ سەرۆك ئەبراهام لینكۆڵندا ناكۆك بوو. بانون وتی:" وڵات لە هاوینی 1862وە قەیرانێكی لەو شێوەیەی بەخۆیەوە نەبینیوە، كاتێك ژەنەراڵ مەكلیلان و ئەفسەرە باڵاكان لە سوپای فیدراڵی كە هەموویان سەر بە دیموكراتەكان بوون، رایانگەیاند كە ئەبراهام لینكۆڵن شیاوی ئەوە نییە فەرماندەی گشتی بێت". ترەمپ رۆژی هەینی رایگەیاند پێویستە وەزارەتی دادی ئەمریكا ناسنامەی نوسەری ئەو وتارە ئاشكرابكات و وتی ئەوە پرسی ئاسایشی نیشتمانییە. مانگی ئابی 2017 ترەمپ بانونی لە پۆستەكەی دوورخستەوە دوای ناكۆكی لەگەڵ راوێژكارەكانی سەرۆك دەربارەی هەوڵەكانیان بۆ ئەوەی پارتی كۆماری خشتەی كارە ئابورییە نەتەوەییەكانی پەسەندبكات، بەڵام بانون لەو كاتەدا لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ تۆڕی " سی بی ئێس" رایگەیاند خۆی دەستی لە پۆستەكەی كێشاوەیتەوە و وتیشی:" دامەزراوەی كۆماریی چاوی لە پوچەڵكردنەوەی هەڵبژاردنەكانی 2016 و دوورخستنەوەی ترەمپە". هەروەها بانون لە رۆما رایگەیاند:" گروپێك لە كەسایەتییەكان لە دامەزراوەی كۆمارییەكاندا باوەڕیان وایە كە ترەمپ شیاوی ئەوە نییە سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكان بێت، ئەوەش قەیرانە". وتیشی:" پیاوی پیلانگێڕییەكان نیم... وتم دەوڵەتێكی قوڵ نییە بەڵكو دەوڵەتێكی دیار و ئاشكرایە" هاوكات لەگەڵ بڵاوبوونەوەی ئەو وردەكارییانەی ناو كۆشكی سپی لیبراڵە پێشكەوتنخوازەكانی ناو پارتی دیموكرات، وەك بێرنی ساندەرز هۆشداریدا لەوەی كە دڵخۆش نەبن بەوەی لە كۆشكی سپیدا روودەدات و وتی:" وانەزانن ئەگەر دەسەڵاتان گرتەدەست كارەكە جیاوازدەبێت، چونكە ئەوە سیستمەی ئێستایەكە دەڵێت كە ئەو زۆر لەگەل بەئاگاترە". سەرچاوە: " DW"

سوپای پاسداران یەكلای كردەوە كە ئەو موشەكانەی ئاراستەی بارەگاكانی حزبی دیموكراتی كوردستانی كردبوو موشەكی ( فاتح 110 ) لێرەوە (درەو میدیا) زانیاری وورد لەسەر موشەكی (فاتح 110 ) بزانە:   •    موشەكێكی زەمین بە زەمینە •    ساڵی 2002 بۆ جاری یەكەم ئەم موشەكە تاقیكراوەتەوە •    ساڵی 2003 بۆ جاری یەكەم لە نمایشێكی سەربازیدا لە تاران نیشان دراوە •    كێشی موشەكی فاتح 110 سێ تەنەو كڵاوەیەكی پڕ تەقەمەنیش هەڵدەگرێت كە كێشەكەی نیو تەن (500 كیلۆگرام)ە. •    مەودای موشەكەكە (295 كیلۆمەتر)ە •    موشەكەكە بە وزەی پتەو كاردەكات كە ئەمە وایلێدەكات بە خێراییەكی زۆر و بەبێ ئاگاداركردنەوەی پێشوەخت بتەقێندرێت و بەوردی ئامانجەكەی بپێكێت •    مانگی ئابی 2012 ئێران رایگەیاند، نەوەی چوارەمی موشەكی فاتح 110ی تاقیكردوەتەوە كە مەوداكەی لە (300 كیلۆمەتر) زیاترە و لە توانایدایە ئامانجەكانی لە وشكانی و دەریادا بە وردی بپێكێت  

(درەو میدیا): چەند كاتژمێرێك دوای هێرشە موشەكییەكانی ئێران بۆسەر بارەگای حزبی دیموكراتی كوردستان لە كۆیە، كەناڵی (روسیا تودەی) چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ راوێژكارێكی عەلی خامنەیی رابەری باڵای كۆماری ئیسلامی بڵاوكردەوە. لە چاوپێكەوتنەكەدا عەمید حسێن دهقان راوێژكاری خامنەیی بۆ كاروباری پیشەسازی سەربازی دەڵێ" دانوستان لەسەر توانا موشەكییەكانمان ناكەین، چونكە ئەوە پرسی بوون و نەبوونە، ئەوە پرسی شكۆ و شەرەف و سەربەخۆیی و متمانەی نشتیمانییە، ناكرێت گفتوگۆی لەسەر بكرێت، ئەگەر ئەمریكییەكان وابزانن دەكرێت لەبارەی توانا موشەكییەكانەوە دانوستانمان لەگەڵ بكەن، ئەوە زۆر گەشبینن و حساباتیان هەڵەیە، بۆیە ئێمە لەبارەی سیستمی موشەكییەوە لە هیچ بارودۆخێكدا دانوستان ناكەین". راوێژكارەكەی خامنەیی ئاماژەی بەوەدەكات" ئەوان لە توانایاندایە لەماوەیەكی كەمدا گەشە بەو موشەكانە بدەن كە ئێستا هەیانە، ئەوەش بەپێی ئاستی هەڕەشەكانی ئێستا، توانا موشەكییەكانیان لە ئاستی پێویستدایە بۆ روبەڕبوونەوە، بەڵام ئەگەر هەڕەشەكان گۆڕانكارییان بەسەردا هات و پێویستیان بە وەڵامدانەوە هەبوو، هیچ بەربەستێك نییە بۆ ئەوەی مەودای موشەكان زیادبكەن". قسەكانی حسێن دهقان نیشانی دەدات دیوێكی ئەو هێرشە موشەكییەی كە سوپای پاسداران كردیەسەر بارەگای حزبی دیموكرات لە كۆیە، بۆ نیشاندانی توانای موشەكی ئێران بووە بە وڵاتانی ناوچەكە و ئەمریكا و ئیسرائیل، بەتایبەتی لەكاتێكدا كە موشەكەكان لە مەودایەكی دورەوە ئاڕاستە كران. حسێن دهقان لە بەشێكی تری چاوپێكەوتنەكەدا دەڵێ" لەو بڕوایەدا نین ئەمریكا و ئیسرائیل بڕیاریان دابێت بەشێوەیەكی راستەوخۆ بچنە شەڕەوە لەگەڵ ئێران، بەڵام دەكرێت لەژێر ناوی تردا لە سوریا و عێراق پرۆسەی سەربازی لەدژی هاوپەیمانەكانمان ئەنجام بدەن، ئەوەش لێكەوتی خۆی دەبێت و هەموو بڕیارێك باجی خۆی دەبێت، هەرچی سعودیەیە، دەوڵەتێكی ناسەربەخۆیە، ناتوانێت لەسەر ئاستی ناوچەكە بە ئاڕەزووی خۆی بڕیاربدات و توانایەكی گەورەی سیاسی و ئابوری و جوگرافی وەهای نییە كە بتوانێت هێرش بكاتەسەر ئێران.

(درەو میدیا): روسیا بەنیازە مانگی داهاتوو مانۆڕێكی سەربازیی زۆر گەورە ئەنجامبدات كە 300 هەزار سەرباز بەشداری تێدادەكەن و ئەو مانۆڕەش گەوەترین مانۆڕی سەربازییە لە دوای مانۆڕەكانی جەنگی ساردەوە لە ساڵی 1981دا. بەوتەی دیمیتری پیسكۆڤ، وتەبێژی كۆشكی سەرۆكایەتی روسیا " كرملن" مانۆڕی " ڤۆستۆك- 2018" پاساوی خۆی هەیە  بە لەبەرچاوگرتنی ئەو تێڕوانینە دوژمنكارانە و نادۆستانانەی بەرامبەر بە وڵاتەكەی هەن. لەو مانۆڕە گەورەیەدا كە لە گۆڕەپانە سەربازییەكانی ناوەڕاست و خۆرهەڵاتی روسیا بەڕێوەدەچێت چەند یەكەیەكی سەربازی چین و مەنگۆلیاش بەشداری دەكەن و مانۆڕەكەش لە كاتێكدایە پەیوەندییەكانی نێوان پەیمانی باكوری ئەتڵەسی " ناتۆ" و روسیا بەرەو ئاڵۆزبوونی زیاتر هەنگاویناوە. چی روودەدات لە مانۆڕەكەدا؟ سێرگی شویگۆ، وەزیری بەرگری روسیا رایگەیاند 36 هەزار تانك و زرێپۆش و ئۆتۆمبیلی سەربازیی  لە 11 بۆ 15ی ئەیلول بەشداری دەكەن لە مانۆڕی " ڤۆستۆك – 2018" جگە لە زیاتر لە هەزار فڕۆكە. هەروەها هەموو یەكە سەربازییەكانی روسیا و دووو كەشتیگەلیش لە سیبریا و خۆرهەڵاتی روسیا بەشداریدەكەن. وەزیری بەرگری روسیا مەشق و راهێنانەكانی مانۆڕی ڤۆستۆك 2018شی بەراورد كرد بە مانۆڕەكانی یەكێتی سۆڤیەت لە ساڵی 1981دا كە چەند مەشقێكی لەسەر هێرشكردنە سەر پەیمانی ناتۆ لەخۆگرتبوو. شویگۆ لەو بارەیەو وتی:" لە هەندێك رووەوە دووبارەكردنەوەی مانۆڕەكانی زاباد – 81 ە بەڵام بە شێوەیەكی بەرفراوانتر". دەربارەی بەشداریكردنی چینیش لە مانۆڕەكەدا وتەبێژی كرملن رایگەیاند ئەو هەنگاوە هەماهەنگی و هاوكاری هەموو بوارەكانی نێوان روسیا و چین نیشاندەدات. قەبارەی مانۆڕەكانی " ڤۆستۆك 2018" یەكسانە بە هێزەكانی یەكێك لە شەڕە گەورەكانی جەنگی دووەمكی جیهانی و ساڵی رابردووش روسیا و بیلاروسیا چەند مانۆرشێكی سەربازی بچوكیان لە ناوچەكانی خۆرئاوای ئەنجامدا و كاری لە پێشینەی ڤلادیمێر پوتنی سەرۆكی روسیاش  لەماوەەی رابردوودا بریتی بوو لە نوێكردنەوەی سوپا و توانا سەربازییەكان،  لەوانەش دروستكردنی موشەكی ئەتۆمیی نوێ‌ و ئێستاش سوپای روسیا بە نزیكەی یەك ملیۆن سەرباز دەخەمڵێنرێت. چۆن و بۆچی چین بەشداری دەكات؟ وەزارەتی بەرگری چین بەیاننامەیەكی جدیی بڵاوكردەوە تائاستێكی زۆر باس لە قوڵبووونەوەی هاوكارییە سەربازییەكان و پەرەپێدانی تواناكانی هەردوولا دەكات لە پێناوە رووبەڕووبوونەوەی" هەڕەشە ئەمنییە جۆراوجۆرەكان" ، بەڵام دەشڵێت مانۆڕەكە " هیچ لایەنێكی سێیەم" بە ئامانج ناگرێت. هەروەها وەزارەتی بەرگری چین ئاشكرایكرد كە بە 3200 سەرباز و زیاتر بە 900 پارچەی سەربازیی و 30 فڕۆكە و هێلیكۆپتەر بەشداری مانۆڕەكە دەكات و گۆڕەپانی مانۆڕەكەش لە گۆڕەپانی مەشقی تسۆگۆل لە ناوچەی ترانس- بەیكاڵی روسیا دەبێت و ئێستاش بەشێك لە هێزەكان گەیشتونەتە ناوچەكە، بەڵام تائێستا هیچ وردەكارییەك دەربارەی بەشداریی مەنگۆلیا لەو مانۆڕەدا بڵاونەكرانەتەوە. ناتۆ چی دەڵێت؟ دیلاین وایت، وتەبێژی پەیمانی ناتۆ رایگەیاند، ناتۆ لە مانگی ئایاری رابردووەوە ئاگاداركراوەتەوە لە مانۆڕی " ڤۆستۆك – 2018"و چاودێری دەكات. ئاشكرایكرد ناتۆ پێشنیازێكی روسیا تاوتوێدەكات كە رێگەدات پاشكۆی سەربازی رەوانەی مۆسكۆ بكات بۆ چاودێریكردنی مەشق  و راهێنانی مانۆڕەكە. وتەبێژەكەی ناتۆ لە بەیاننامەیەكدا وتی:" هەموو وڵاتان مافی ئەوەیان هەیە مەشق بە هێزە سەربازییەكانیان بكەن، بەڵام پێویستە ئەو مانۆڕانە بە شەفافیی بەڕێوەبچێت و بە شێوازێك كە پێشبینیكراو بێت. هۆكاری ئاڵۆزیی پەیوەندییەكانی روسیا و ناتۆ پەیوەندییەكانی روسیا و ناتۆ ساڵی 2014 زیاتر ئاڵۆزبوون، كاتێك مۆسكۆ نیمچە دوورگەی كریمیای لە ئۆكرانیا كردەوە و كردییە بەشێك لە روسیا و هاوكاری یاخیبووەكانی سەر بە روسیای لە خۆرهەڵاتی ئۆكرانیا كرد، ناتۆش بە بڵاوكردنەوەی هێزی ززیاتر لە ئەوروپای خۆرهەڵات وەڵامی ئەو هەنگاوەی روسیای دایە و نزیكەی چوار هەزار سەربازی رەوانەی وڵاتانی ئەندامی ناتۆ كرد و روسیا دەڵێت ئەو كارەی ناتۆ پاساوی نییە و ئیستیفزازییە.  

(درەو میدیا): لە هەنگاوێكدا كە وەكو گورزێكە بۆ سەرۆك ئیمانوێل ماكرۆن، نیكۆلا هۆلۆ وەزیری ژینگەی فەرەنسا دەستی لەكاركێشایەوە. لە لێدوانێكدا بۆ ئێزگەی "فرانس ئینتەر"، نیكۆلا هۆلۆ لەبارەی دەستلەكاركێشانەوەی وتی:" بۆ روبەڕوبونەوەی ئاڵنگارییە ژینگەییەكان من بەتەنیا كاردەكەم، ئەمە سەختترین بڕیارە لە ژیانمدا، نامەوێت لەمەودوا درۆ بكەم، ناشمەوێ وای نیشان بدەم بوونم لە حكومەت بەواتای ئەوەدێت لە ئاستی ئاڵنگارییەكاندام". نیكۆلا هۆلۆ وەزیری ژینگەی فەرەنسا كە تەمەنی (62 ساڵ)ە، یەكیك لە وەزیرەكانی كابینەی حكومەتەكەی سەرۆك وەزیران ئیدوارد فیلیپە كە وەكو پڕجەماوەرترین كابینەی حكومەت لە فەرەنسا تەماشا دەكرێت، بۆیە دەستلەكاركێشانەوەی ئەم پیاوە گورزێكی بەهێزە بۆ پێگەی ئیمانوێل ماكرۆنی سەرۆكی وڵات. هۆلۆ ئاشكرایكرد، هێشتا ئیمانوێل ماكرۆنی سەرۆكی وڵات و ئیدوارد فیلیپی سەرۆك وەزیرانی لە دەستلەكاركێشانەوەكەی ئاگادارنەكردوەتەوە، چونكە دەترسێت جارێكی تر رێگری لە دەستلەكاركێشانەوەكەی بكەن. ئاماژەی بەوەشكرد" سەرۆك وەزیران و سەرۆك كۆمار لەماوەی 14 مانگی رابردوودا سۆز و پشتیوانی و وەفایەكی گەورەیان لەبەرامبەر ئەودا نیشان داوە، بەڵام سەرباری ئەوە حكومەت نازانێت چۆن ئەولەویەت بە ژینگە بدات و جگە لە چەند هەنگاوێكی بچوك نەبێت هیچ نەكراوە".  

( درەو میدیا): پەرلەمانی ئێران لەسەر خراپبوونی دۆخی ئابوریی و بێكاری و دابەزینی بەهای دراو،  لێپرسینەوەی لەگەڵ حەسەن رۆحانی سەرۆك كۆمار كرد و پەرلەمانتاران بە زۆرینەی دەنگ وەڵامەكانی رۆحیانیان رەتكردەوە پێی قایل نەبوون. ئەمڕۆ سێشەممە حەسەن رۆحانی سەرۆك كۆماری ئێران لەبەردەم ئەنجومەنی شورا " پەرلەمان"ی ئێران ئامادەبوو بۆئەوەی پێنج پرسیاری دەربارەی پێنج بابەتی سەرەكی لێبكرێت كە ئەمانە بوون: •    شكستهێنانی حكومەت لە كۆنترۆڵكردنی بەقاچاخبردنی كەلوپەل و دراوی قورس. •    بەردەوامبوونی سزا بانكییەكانی دژی ئێران. •    حكومەت رێوشوێنی گونجاوی بۆ كەمكردنەوەی بێكاری نەگرتوەتەبەر. •    داڕمانی ئابوریی كە چەند ساڵێكە بەردەوامە. •     بەرزبوونەوەی بەهای دراوی قورس و دابەزینی بەهای دراوی ئێرانیی. رۆحانی چی وت؟ دوای ئاراستەكردنی پرسیارەكان لەلایەن ئەندامانی پەرلەمانەوە، سەرۆك كۆماری ئێران لە وەڵامدانەوەیدا بەڵێنیدا حكومەتەكەی زاڵ بێت بەسەر ئەو سزایانەی كە ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا سەپاندونی و وتی كێشە ئابورییەكانی ئێران كاتێك دەستیپێكرد كە واشنتۆن سزاكانی بۆسەر وڵاتەكەی گەڕاندەوە. رۆحانی وتیشی:" لێپرسراوە دژەكانی ئێران لە كۆشكی سپی دەبینن كە سزاكان شكستدەهێنن و ئێمە لە ویلایەتە یەكگرتووەكان و كێشە ئابورییەكان ناترسین و ئەو كێشانە تێدەپەڕێنین". رۆحانی لێپرسینەوەكەی پەرلەمانی بە بەرزترین خاڵی بەهێزی رژێمی وڵاتەكەی وەسفكرد وتی:" كەس وا لێكی نەداتەوە كە لێپرسینەوە خاڵی لاوازە و وەڵامدانەوەی پرسیاری پەرلەمانتاران خاڵی بەهێزی لێپرسراوانی كۆماری ئیسلامی ئێرانە. لە كۆتایی وەڵامدانەوەی پرسیارەكاندا سەرۆك كۆماری ئێران وتی:" پێویستە بە زمانێكی دروست و راست قسەبكەین بەو شێوەیەی كە گەل متمانەبكات كە كێشەكانی ئێران لەماوەی چەند مانگێكدا چارەسەردەبن، ئەوە كلیلی پرسەكەیە و پێویستە بۆ خەڵكی روونبكەینەوە كە ئێمە لە رێنماییەكانی سەركردایەتی و هەماهەنگی هەرسێ‌ هێزەكە و هێزە چەكدارەكان كێشەكان تێدەپەڕێنین". پەرلەمان متمانەی بە وەڵامەكانی رۆحانی نەكرد دوای وەڵامدانەوەی پرسیارەكان لەلایەن رۆحانییەوە، عەلی لاریجانی سەرۆكی پەرلەمانی ئێران داوای لە پەرلەمانتاران كرد كە ئایا باوەڕ و قەناعەتیان بە وەڵامەكانی سەرۆك كۆماركرد، لە وەڵامدا پەرلەمانتاران رایانگەیاند كە قەناعەتیان بە وەڵامەكان نەبووە و داوایانكرد بە ئاشكرا دەنگ لەسەر ئەوە بدرێت. پاشان لاریجانی وەڵامی رۆحانی بۆ پێنج پرسیارەكە بەجیا خستە دەنگدانەوە و زۆرینەی پەرلەمانتاران وەڵامەكانی رۆحانیان رەتكردەوە بەمشێوەیە: لە دەنگدان بۆ پرسیاری بۆچی حكومەت  لە كۆنترۆڵكردنی پرۆسەی بە قاچاخبردندا سەركەوتوو نەبووە كەبە یەكێك لە هۆكارەكانی ئیفلیجبوونی بەرهەمی نیشتمانی دادەنرێت؟ 138 پەرلەمانتار وەڵامەكەی رۆحیانیان رەتكردەوە و 123 پەرلەمانتاریش پەسەندیان كرد و شەش پەرلەمانتاریش دەنگیان نەدا. پرسیاری دووەمیش كە تایبەت بوو بە هۆكاری بەردەوامی سزا بانكییەكانی سەر ئێران سەرەڕای تێپەڕینی زیاتر لە دوو ساڵ بەسەر جێبەجێكردنی بەڵێننامەكانی رێككەوتنە ئەتۆمییەكەدا؟ 137 پەرلەمانتار وەڵامەكانی رۆحانیان بە پەسەنددانا و 130 پەرلەمانتاریش رەتیانكردەو و سێ‌ پەرلەمانتاریش دەنگیان نەدا. پرسیاری سێیەم: بۆچی حكومەت رێوشوێنی گونجاوی بۆ كەمكردنەوەی بێ‌ كاری نەگرتوەتەبەر؟  لە دەنگداندا 190 پەرلەمانتار وەڵامەكانی رۆحانیان لەسەر ئەم پرسیارە رەتكردەوە و 74 پەرلەمانتار پەسەندیان كرد و هەش پەرلەمانتاریش دەنگیان نەدا. پرسیاری چوارەم: هۆكاری بەردەوامیی داڕمان و داتەپینی ئابوری بۆ چەند ساڵێك سەرەڕای بەڵێن و راگەیاندنی تێپەڕاندنی ئەو دۆخە؟ لە دەنگدان لەسەر وەڵامەكانی رۆحانی بۆ ئەم پرسیارە 150 پەرلەمانتار وەڵامەكەیان رەتكردەوە و 116 پەرلەمانتاریش پەسەندیان كرد و شەش پەرلەمانتاریش دەنگیان نەدا. پرسیاری پێنجەم : هۆكاری خێرا بەرزبوونەوەی بەهای دراوی بیانی و دابەزینی خێرای دراویی نیشتمانی؟ لە دەنگدان بۆ وەڵامەكانی حەسەن رۆحانی تایبەت بەم پرسیارە 196 پەرلەمانتار متمانەیان بە وەڵامەكانی نەكرد و رەتیانكردەوە و 68 پەرلەمانتاریش پەسەندیان كرد و هەشت پەرلەمانتاریش دەنگیان نەدا. چارەنوسی رۆحانی دوای لێپرسینەوەكە  بە گوێرەی مادەی 213ی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی ئێران راپۆرتێكی تەواوەتی دەربارەی پرسیار و وەڵامەكان و دەنگدانی پەرلەمانتاران لەسەر وەڵامەكان بۆ دەسەڵاتی دادوەریی ئێران بەرزدەكرێتەوە بۆئەوەی بە گوێرەی دەستوری ئێران یەكلایبكاتەوە. لە دوای كشانەوەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا لە رێككەوتە ئەتۆمییەكە لەگەڵ ئێران و گەڕاندنەوەی سزا ئابورییەكان، دۆخی ئابوری ئێران بە جۆرێك خراپبووە كە لە ماوەی رابردوودا خۆپیشاندانی ناڕەزایەتی دژ بە حكومەت لە زۆربەی شار و شارۆچكەكانی ئەو وڵاتە بەڕێوەچوو، پەرلەمانی ئێرانیش لە چەند رۆژی رابردوودا متمانەی لە مەسعود كەرباسیان وەزیری ئابوری  سەندەوە.  

(درەو میدیا): دوو شارەزایی بواری سەربازی ئیسرائیلی، لە ڕاپۆرتێكدا پێشبینی هەڵگیرسانی جەنگێكی گەورە دەكەن لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، كە لایەنە سەرەكییەكانی ئیسرائیل و ئێران و حزبوڵای لوبنانین. (نەداف بین حور) كە فەرماندەیەكی سوپای ئیسرائیلە، لەگەڵ (مایكل ئایزنشتات) پسپۆڕی بواری سەربازیی، ڕاپۆرتەكەیان ئامادەكردووە، ئاماژە بەوەدەكەن، "پەرەسەندنی ئاڵۆزییەكان لە سنورەكانی باكوری ئیسرائیل" مەترسی ڕودانی ڕوبەڕوبونەوەی نێوان ئیسرائیل و حزبوڵا یاخود هەڵگیرسانی شەڕی لەنێوان ئیسرائیل و ئێران لە سوریا زیاتر كردووە.  ئەو دوو شارەزا سەربازییە، هۆكاری سەرهەڵدانی ئەو ئاڵۆزییانەیان گەڕاندوەتەوە بۆ هەوڵەكانی حزبوڵا و سوریا بۆ بەرهەمهێنانی موشەكی پێشكەوتوو لە لوبنان و سوریا، كە ڕەنگە ژێرخانی ئابوری ئیسرائیل پەكبخات و وابكات ژیان تێیدا سەخت بێت، هاوكات هەوڵەكانی ئێران بۆ كردنی سوریا بەخاڵی دەستپێكردنی پرۆسەی سەربازی دژی ئیسرائیل و سەكۆیەك بۆ نمایشكردنی هێز لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست. لە ڕاپۆرتەكەدا ئەوە ئاشكراكراوە، ئیسرائیل لە ساڵی 2013دا زیاتر لە 130 گورزی دژی ئەو بارە چەكانە ئاڕاستەكردووە كە ڕەوانەی حزبوڵا دەكران، لە كۆتایی ساڵی 2017دا هێرشەكان فراوانتر بوون بۆ بۆردومانكردنی پێگە سەربازییەكانی ئێران لە سوریا.    ئەو دوو پسپۆڕە هۆشداریان داوە لە ئەگەری هەڵگیرسانی شەڕ لە زیاتر لە بەرەیەك لەناوچە دورەكان، لە زەوی و ئاسمان و ئاودا و بەشداریكردنی جەنگاوەرانی حزبوڵاو ئێران و سوریا و عێراق و ئەفغانستان و پاكستان و تەنانەت یەمەنیش لەو شەڕەدا. باسیان لە كۆمەڵێك گریمانەش كردووە بۆ هەڵگیرساندنی  ئەو جەنگە، ئەوەش لە ئەنجامی ئاڵۆزبونی دۆخەكە بەشێوەكی بێمەبەست، ئەویش لەئاكامی ڕێوشوێنەكانی ئێران دژی ئیسرائیل لە سوریا یاخود بەهۆی وەشاندنی گورزێكی سەربازی ئیسرائیل لە لوبنان و سوریا (بۆنمونە، دژی دامەزراوەكانی بەرهەمهێنانی موشەك)، ڕەنگە لەئاكامی گورزێگی ئەمریكی یان ئیسرائیلی بۆ سەر بەرنامەی ئەتۆمییەكەی ئێران ئەو جەنگە دەستپێبكات.  ڕاپۆرتەكەی ئەو دوو پسپۆڕە باسی لە ئەگەرێكی تر كردووە، كە ئەویش هەڵگیرساندنی جەنگێكە لەخۆرهەڵاتی ناوەڕاست لەكامی ململانێكانی وڵاتانی كەنداوی و كە دەگاتە سنوری ئیسرائیل. چەند سیناریۆیەكیشیان بۆ جەنگە پێشبینكراوە دیاریكراوە كە ساڵی 2019 یان وەك كاتی دەستپێكردنی دەستنیشانكردوە: یەكەم: جەنگی نێوان ئیسرائیل و حزبوڵا لە لوبنان و جەنگاوەرە ئێرانی و بیانییەكانیش بەشداری دەكەن تێیدا. دووەم: هەڵگیرسانی جەنگ لەسەر خاكی سوریا لەنێوان سوپای ئێران و ئیسرائیل و چەكدارەكانی نزیك لە ئێران و ئەندامانی سوپای سوریا. سێییەم: جەنگێك لەسەر ئاستی دوو بەرە، لە لوبنان و سوریا لە نێوان سوپای ئێران و سوپای ئیسرائیلدا. چوارەم: هەڵگیرساندنی جەنگێكی ئیقلیمی كە بە ئەگەرێكی لاواز وەسفكراوە و گریمانەی بەشداری سعودیە و ئیماراتی عەرەبی تێدا كراوە.  ئەو دوو پسپۆرە ئیسرائیلییە لەم سیناریۆیەدا پێشبینیانكردووە، ئیسرائیل لەوەڵامی هێرش بۆ سەر ژێرخانی ئابورییەكەی، گورزی ئاسمانی یان هێرشی ئەلیكترۆنی بۆ سەر كەرتی نەوتی ئێران و تەنانەت دامەزراوە ئەتۆمییەكانی ئێران ئەنجامدات، لەگەڵ هاندانی وڵاتانی كەنداو و پشتیوانیكردنی لۆجستیان، ئێرانیش وەڵامی ئیسرائیل بداتەوە و هاوكات هێرشی موشەكی یان كاری تێكدەرانە یاخود هێرشی ئەلیكترۆنی بۆ سەر دامەزراوە نەوتییەكانی وڵاتانی كەنداو ئەنجامبدات، ئەوەش ببێتە هۆی ئاڵۆزبونی زیاتری دۆخەكە و تا ئاستی دەستوەردانی سەربازی ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا. ڕاپۆرتەكە لەم سیناریۆیەدا پێشبینی ئەوەشی كردووە، نەیارەكانی ئیسرائیل هێزی پیادە بەكاربهێنن لەناو هێڵەكانی ئیسرائیل و بتوانن هەندێك گوندی ئیسرائیل داگیربكەن یاخود پێگەی سەربازی بچوك و ئەگەری بەدەستهێنانی هەندێك دەستكەوتی سەربازی لەلایەن نەیارەكانی ئیسرائیلەوە لەمجۆرە جەنگانەدا، بەڵام وەك لە ڕاپۆرتەكەدا هاتووە "ئیسرائیل دەرفەتی زیاتری سەركەوتنی هەیە بەبەراورد بەنەیارەكانی".   سەرچاوە: https://www.washingtoninstitute.org/ar/policy-analysis/view/the-great-middle-eastern-war-of-2019  

ئامادەكردنی: نامیق رەسول جۆن مەككەین، سیناتۆر و پاڵەوانەی جەنگی ڤێتنام و كاندیدیی پێشووی سەرۆكایەتی ئەمریكا لە تەمەنی 81 ساڵیدا بە نەخۆشی شێرپەنجەی مێشك كۆچی دواییكرد. بە گوێرەی كورتە بەیاننامەیەكی نوسینگەكەی مەككەین رۆژی شەممە بە ئامادەبوونی ئەندامانی خێزانەكەی دواهەناسەی داوە و كۆچی دواییكردووە. پزیشكەكانی ئەمریكا تەمموزی رابردوو ئاشكرایانكرد كە مەككەین دووچاری نەخۆشی شێرپەنجەی مێشك بووە و نەخۆشییەكەشی زۆر بە خێرایی تەشەنەدەكات و لەو كاتەشەوە تا رۆژی هەینی رابردوو چارەسەری وەردەگرت و بڕیاریدا چیتر چارەسەر وەرنەگرێت. مەككەین و ترەمپ جۆن مەككەین هەرچەندە یەكێك بوو لە سیناتۆرەی كۆمارییەكان بۆ چەند خولێك لە ئەنجومەنی پیرانی ئەمریكا و جارێكیش كاندیدی ئەو پارتە بوو بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی، بەڵام نەیارێكی ئاشكرای سیاسەتەكانی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكە كۆمارییەكەی ئێستای ئەمریكا بوو. "خوازیارم كە مردم، ترەمپ بەشداری مەراسیمی ناشتنەكەم نەكات" ئەمە نامەیەكی جۆن مەككەین سیناتۆری كۆمارییەكان و سەرۆكی لیژنەی هێزە چەكدارەكانە لە ئەنجومەنی پیران بۆ كۆشكی سپی ئەمریكا. رۆژنامەی (نیویۆرك تایمز)ی ئەمریكی مانگی ئایاری رابردوو لەسەر زاری چەند سەرچاوەیەكی خێزانی مەككەینەوە بڵاویكردەوە، مەككەین خوازیارە مایك پێنس جێگری سەرۆك وەك نوێنەرایەتی كۆشكی سپی بەشداری مەراسیمی ناشتنی بكات ئەگەر كۆچی دواییكرد. مەككەین لە وتەیەكیدا كە میدیاكانی ئەمریكا بڵاویانكردەوە دەڵێت:" ترەمپ نوێنەرایەتی بەهاكانی ئەمریكا ناكات كاتێك ستەمكاران بە باشە وەسفدەكات و گومان لە دەزگاكانی راگەیاندن دەكات و پشت لە پرسی مافەكانی مرۆڤ دەكات و رقی لە پەنابەرانە". " شەپۆلی دڵەڕاوكێ" مەككەین لە بیرەوەرییەكانیدا كە بەناونیشانی " شەپۆلی دڵەڕاوكێ‌" ، ترەمپی بەمشێوەیە وەسفكردووە:" دۆستی ستایش و دوژمنی رەخنەیە". هەروەها مەككەین گاڵتەی بە دوو راوێژكاری پێشووی ترەمپ كردووە كە بریتین لە (ستڤن بانۆن) و (سیباستیان گۆركا) و دەڵێت: " زۆر لە ترەمپ نامۆترن" و خۆشحاڵی خۆشی بە دووركەوتنەوەیان لە كۆشكی سپی دەربڕیوە كە بەوتەی ئەو لەدوای " گیرخواردنی ویلیام تافت لە گەرماو" كۆشكی سپی رووداوی نامۆی وەهای بەخۆیەوە نەبینوە، ئەوەش ئاماژەیە بۆ چیرۆكی سەرۆكی ئەمریكا ویلیام تافت لە سەرەتای سەدەی بیستەمەدا كە لەكاتی خۆشۆردنیدا لە كۆشكی سپی لە ناو حەوزی گەرماوەكەیدا گیری خواردبوو. ترەمپ لەكاتی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا ساڵی 2016 مەككەینی بەوە وەسفكردبوو كە " پاڵەوانێكی راستەقینە " نیە، مەككەین یەكێكە لەو كەسانەی بە توندی پشتیوانی لەو لێكۆڵینەوەیە دەكات، كە مۆلەر لەسەر پرسی دەستوەردانی روسیا لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكا لە بەرژەوەندی ترەمپ، ئەنجامیدەدات. پاڵەوانی جەنگ و رێوی سیاسەت مەككەین  كە بە پاڵەوانی جەنگ و رێوی سیاسەت و قسەلەڕوو وەسفدەكرێت، لە 29ی ئابی 1936 لەدایكبووە، لەسەرمتای لاوێتیدا پەیوەندی بە ریزەكانی سوپای ئەمریكا كردووە و بووەتە فڕۆكەوانی جەنگی لە هێزی دەریایی لە میانی جەنگی ڤێتنام[ه، پێنج ساڵ لە ڤێتنامی باكور دیل بووە. مەككەین لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا لە باڵی هەڵۆكانە و یەكی`ك بوو لە بەهێزترین ئەو كەسانەی پشتگیری لە شەڕی عێراق و زیادكردنی هێزەكانی ئەمریكای كرد لە عێراق بە فەرماندەیی ژەنەراڵ دەیڤد پێترایۆس، بەڵام لە شەڕی داگیركردنی عێراقدا دۆناڵد رامسفیڵدی وەزیری پێشووتری بەرگری ئەمریكای بە " یەكێك لە خراپترین وەزیرەكانی بەرگری لە مێژوودا" وەسفكرد، هەروەها رەخنەشی لە ئیدارەی بۆش گرت لە مامەڵەی لەگەڵ ململانێكانی عێراقدا. مەككەین بە توندی رەخنەی لە گواستنەوەی دەستگیركراون بە تۆمەتی تیرۆر گرت بۆ زیندانیی نهێنی لە وڵاتانێك كە شێوازی لێكۆڵینەوەی نایاسایی تێدا پەیڕەودەكرێت هەروەها دژی بەكارهێنانی ئەشكەنجەدانیش بوو، سەركەوتوو بوو لە داڕشتنی یاسایەك كە بەكارهێنانی شێوازی توند و نامرۆیی و ناپیشەیی بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ گومانلێكراواندا قەدەغەدەكات. تێپەڕاندنی حزبایەتی مەككەین هەرگیز دوودڵ نەبووە لە هەماهەنگیكردن لەگەڵ سیناتۆرە دیموكراتەكاندا لە كۆنگرێس بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكانی، لەگەڵ (جۆ لیبەرمان) سیناتۆری دیموكراتی لە ئەنجومەنی پیران یاساییەكیان بۆ سنوداركردنی بڵاوبوونەوەی گازی كاربۆن داڕشت، هەروەها ساڵی 2007 پرۆژە یاسایەكی بۆ كۆچ بۆ هەردوو حزبەكە داڕشت و ئەگەر پەسەندبكرایە رێگەی بە لێخۆشبوون لە كۆچبەرە نایاساییەكان دەدا، بەڵام كۆتوبەندی توندی بەسەر سنورەكاندا دەسەپاند. مەككەین بۆچوونی وابوو ئەوانەی لە ئەمریكا بەبێ‌ مۆڵەت كاردەكەن، پێویستە مافی بەدەستهێنانی هاوڵاتیبوونیان پێببەخشرێت، ئەو بۆچوونەشی لەگەڵ بۆچوونی بەشێكی زۆر لە سیناتۆرە كۆمارییەكاندا یەكناگرێتەوە. ئەوەی مەككەینی بە دەنگدەرانی ئەمریكا زیاتر ناساند ، ئەو كەسایەتیەی بوو كە لە چەند ساڵی خزمەتكردنیدا لە هێزی دەریایی ئەمریكا بونیادیناف،،، هەروەها ئەو كوڕی ئەدیمراڵێكی گەورەی هێزی دەریاییە و ساڵی 1958 ئەكادیمایی دەریایی ئەمریكی تەواوكردووە و دواتر 22 ساڵ وەك فڕۆكەوان لە هێزی دەریاییدا كاریكردووە. مەككەین لە شەڕی ڤێتنام بەشداری كردووە ساڵی 1967 بە شێوەیەكی سەرنجڕاكێش لە مردن رزگاریبوو كاتێك مووشەكێك تەنكی سوتەمەنی فڕۆكەكەی پێكا، لە كاتێكدا دەیویست بە فڕۆكەكەی لەسەر كەشتی فڕۆكەهەڵگری "فۆریستاڵ" بەرەو ئەركێك بفڕێت و بەهۆی گڕگرتنی ئەو سوتەمەنییەوە (135) سەربازی هێزەكانی ئەمریكا مردن و دوای سێ‌ مانگیش فڕۆكەكەی لەسەر ئاسمانی باكوری ڤێتنام خرایە خوارەوە و لەلایەن ڤێتنامییەكانەوە بەدیلگیرا و هەتا ساڵی 1973 لایان مایەوە، وەكو خۆی باسی دەكات لەو ماوەیەدا مەككەین رووبەرووی لێدان بوەتەوە، بەهۆیەوە جوڵەی یەكێك لە قۆڵەكانی كەمبوەتەوە" مەككەین تاوەكو ساڵی 1981 لە سوپادا ماوەتەوە و پاشان خانەنشینكرا. ژیانی سیاسیی دوای خانەنیشبوون مەككەین چووە ویلایەتی ئەریزۆنا و لەوێ‌ سیاسەتی دەستپێكرد و ساڵی 1982 كورسییەكی ئەنجومەنی نوێنەرانی بەدەستهێنا و دوای چوار ساڵ كورسییەكی ئەنجومەنی پیرانی بردەوە و لە نەوەدەكانیشەوە رۆڵێكی گرنگی گێڕاوە لە ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی ئەمریكا لەگەڵ ڤێتنامدا. لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی 2000 ركابەری جۆرج بۆشی كوڕی كرد و كەسایەتییەكەی پشتیوانییەكی زۆری لێكرد و لە هەڵبژاردنی بەراییدا لە ولایەتی نیوهامپشیێر سەركەوتنی بەدەستهێنا، بەڵام رووبەڕووی زنجیرەیەك لە هێرش بووەوە، كە ركابەرێتییەكەی بووە ناكۆكیی و ململانێیەكی توند، ئەوەش وایكرد ئەندامە راستڕەوەكانی پارتی كۆماریی ناكۆك بن لەسەری. لە سیاسەتی دەرەوەدا، مەككەین پشتگیری لە هەڵوێستەكانی بۆش كرد سەبارەت بە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و عێراق و چەندینجار جەختیكردووەتەوە لەسەر زیادكردنی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق بۆ نەهێشتنی توندوتیژی. ساڵی 2008 مەككەین بووە كاندیدی كۆمارییەكان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی، بەڵام لەبەرامبەر باراك ئۆباما كاندیدی دیموكراتەكان شكستیهێنا بە رێژەی 365 بەرامبەر بە 173 نوێنەر لە كۆمەڵگەی هەڵبژاردن و 53% بەرامبەر بە 46% لە ژمارەی دەنگەكاندا. دوای ئەوە مەككەین هەڵوێستی زیاتر پارێزگارانەی وەرگرت و دژی زۆرینەی سیاسەتەكانی ئیدارەی ئۆباما وەستایەوە لەسەر ئاستی دەرەوە، لە ساڵی 2015 بووە سەرۆكی لیژنەی هێزە چەكدارەكان لە ئەنجومەنی پیران و هەروەها یەكێكیش بوو لەوانەی كە زۆر جەختیان لە گرتنبەری هەڵوێستی توند لەدژی ئێران دەكردەوە. كاتێك "بەهاری عەرەبی" ساڵی 2011 دەستیپێكرد، مەككەین حوسنی موبارەك سەرۆكی ئەو كاتەی میسری هاندا دەستبەرداری پۆستەكەی بێت و داواشی لە ئەمریكا كرد هەڵوێستی پشتیوانی لە دیموكراتیەت بگرێتەبەر لە ناوچەكە، سەرەڕای مەترسی ئەوەی كە ئیسلامییەكان لە وڵاتانی ئەو ناوچەیە دەسەڵات بگرنەدەست.

راپۆرتی: درەو میدیا لە دوو ڕۆژی ڕابردوودا ململانێكانی نێوماڵی شیعە پێینایە قۆناغێكی نوێ‌ ، وەك دەوترێت ئەوەی تادوێنێ‌ لەژێر بەڕەبو، كێبڕكێی پێكهێنانی حكومەت هێنایە سەر بەڕە. لەگەڵ ئەوەی ململانێی نێوان  گروپەكانی حەشدی شەعبی لەگەڵ حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق تازە نیە، بەڵام گەیشتنی بەم ئاستە و بڵاوكردنەوەی بەیاننامەیە و لێدوانی توندی دژ بەیەك، پەیوەندییەكی ڕاستەوخۆی هەیە بەدابەشبونیان بەسەر دوو سەربازگەی جیاواز و، بگرە دوو ئەجێندای تەواو ناكۆك و دژبەیەكیشدا.  گەشانەوەی سەرلەنوێی پشكۆی ناكۆكییەكانی نێوان حەشد و عەبادی ئەگەر پەیوەندییەكی ڕاستەوخۆی نەبێت بە پرۆسەی پێكهێنانی حكومەت، بەتایبەت  دوای داواكاری سوننەكان بۆ كشانەوەی حەشدی شەعبی لە شارە سوننیەكانی باكور و خۆرئاوای عێراق، ئەوە بێگومان دابڕاونیە لەم پرسە، هاوكات بەدەریش نیە لەفشارەكانی سەدر بۆ سنورداركردنی پێگە و لەقاڵبدانی گروپەكانی حەشدی شەعبی بەتایبەتی دوای كۆتاییهاتنی شەڕی تیرۆر و گواستنەوەی سەنگەرەكانیان لەبەرەكانی جەنگەوە بۆ گۆڕەپانی سیاسی.  عەبادی ناچارە شەڕی حەشد بكات تاكە ڕێگەی بەردەم عەبادی بەدیهێنانی خواستەكانی سەدر و پتەوكردنی ئەوبەرەیەی كە تاكە ئومێدیەتی بۆ دانیشتنەوە لەسەر كورسی سەرۆك وەزیرانی بۆ خولی دووەم، ڕەنگە ڕێگایەكی بەرهەمداریش بێت بۆ  كێشكردنی سونەكان و ئەگەر بكرێت كوردیش بۆ ئەو بەرەیە، چونكە هەم سوننەكان و هەم كوردیش لەپرسی پێگە و ڕۆڵی داهاتوی حەشدی شەعبی ترس و تێبینی زۆریان هەیە و خوازیاری ئەوەن  ئەو هێزە لەقاڵبدرێت.  ئەم شەڕە بەدەریش نیە لەوەی عەبادی دەیەوێت وەك پیاوی قۆناغەكە خۆی نمایشبكات، پیاوێك كە لە هەستیارترین دۆخەكاندا بەرگری لە دەستور و هەیبەتی دامەزراوەكانی دەوڵەت دەكات  و ڕێگەنادات لە دەرەوەی دەوڵەت دەوڵەتی تر و لە دەرەوەی هێزە ڕەسمییەكان هێزی تر بڕیار بدا و خاوەنی قسەی یەكلاكەرەوە بێت. عەبادی گوێزە و گۆچانی پیشانی حەشددا دوای توندبوونەوەی ململانێكان و تۆمەتباركردنی لەلایەن حەشدی شەعبیەوە، حەیدەر عەبادی سەردانی بارەگای دەستەی حەشدی كرد، بەگوێرەی هەندێك سەرچاوە بەشێكی بەرچاو لە فەرماندەی لیواكان و بەڕێوبەرەكانی حەشد بایكۆتی دانیشتنەكەیان كردووە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا (فالح فەیاز) كە سەرۆكی دەستەكەیە و ئێستا وەك یەكێك لە ڕكابەرە دیارەكانی عەبادی بۆ وەرگرتنی شوێنەكەی ناوی دێت، لەپێشی پێشەوەی پێشوازیكاراندا بووە. عەبادی لە دایشتنەكەدا، ستایشی زۆری قوربانییەكانی حەشدی شەعبی كردووە، حەشدی وەك هیوایەكی تازە وەسفكردوە، ئاماژەی بەوەشداوە، لە نیویۆرك و زۆربەی ئەو كۆبونەوە نێودەوڵەتییانەی ئامادەی بووە كۆی ئەوتۆمەتانەی ڕەتكردوەتەوە كە ئاڕاستەی حەشد كراون، بەقسەی خۆی، حەشدی بەگروپێك لەگەنج و لاوی ئازا كەپارێزگاری لە وڵات دەكەن ناوبردووە، هەر لەو وتەیەیدا كە عەبادی بەئامادەبوونی ژمارەیەك لە سەركردەكانی حەشد شەعبی پێشكەشی كرد، حەشدی وەك یەكێك لە دامەزراوە شەرعی و ڕەسەكانی دەوڵەت باسكردوە و ڕایگەیاندووە، ئەگەر لێرە و لەوێش هەندێك پێشێلكاریی ڕووبدات خزمەت بە بەرژوەندی حەشد ناكات هەروەك چۆن كاریگەریش لەسەر ناو و ناوبانگی ناكات، بەوپێیەی هاوشێوەی هەر دامەزراوەیەكی تری سوپا لە چوارێوەی دەستور و یاسادا ڕێكخراوە و كارەكانی ڕادەپەڕێنێت. پەیامە ڕوون و ڕاشكاوەكانی عەبادی بۆ حەشد لەدوای ئەمەوە عەبادی كۆمەڵێك پەیامی دا بەگوێی سەركردەكانی حەشدا كە ڕەنگە زۆرێكیان حەز بە بیستنی نەكەن، بەڵام عەبادی شێلگیر بوو لەسەری و بەڕاشكاوی وشەی "قبوڵی ناكەین"ی، بەكارهێنا. عەبادی باسی لە گرنگی كشانەوەی هێزەكانی سوپاكرد لەناو شارەكان دوای ئازادكردنیان، بەوپێیەی ئەركی سوپا پاراستنی ئەمنییەتی شارەكان نیە بەڵكو شەڕە لەگەڵ دوژمن، مانەوەی سوپاشی لەناو شارەكان بەمەترسییەكی گەورە پیشاندا بۆ دروستبونی پێكدادان و ڕووبەڕووبوونەوە، حەشدیشی كردە چوارچێوەی ئەم پرۆسەیەوە جەختی كردەوە لە پێویستی كشانەوەیان لەناو شارەكان بەڵام بەشێوەیەكی لەسەرخۆ نەك بەكتوپڕی كە بۆشایی و كەلێنی ئەمنیان بۆ دروستدەكات، وەك خۆی وتی، ئەوەشی بەهۆكاری سەرەكی دەركردنی فەرمانەكەی چەند ڕۆژی ڕابردووی وەسفكرد، كە پێدەچێت ئەمە و قسەكردنی عەبادی لەسەر بە سیاسییكردنی حەشد، هۆكاری سەرەكی تەقینەوەی كێشەكانی بێت لەگەڵ حەشدی شەعبی. عەبادی لە قسەكردن لەسەر بەسیاسییكردنی حەشدی شەعبی قسەكانی ڕوونتر و ڕاشكاوانەتر و دەوڵەتیی تر خۆی نمایشكرد، كاتێك وتی"ڕێگەنادەین حەشد بەسیاسی بكرێت، حەشد هێزێكی جەنگاوەرە كە بە ڕێنمایی مەرجەعیەت دروستبووە". وتیشی:" دەستوری عێراق ڕێگەنادات بەوانەی لەسوپا كاردەكەن تێكەڵ بەكاری سیاسی بن، ناكرێت ئاسایش و سیاسەت تێكەڵاو بەیەكتر بكرێن، وەك ئەوەی لە دەستوردا هاتووە كە لەلایەن سەرجەم كوتلە سیاسییەكان و زۆرینەی خەڵكی عێراقەوە متمانەی پێدراوە". عەبادی جەختیشیكردەوە ڕێگەنادەن هیچ دەزگایەكی سەربازی فەرمان لەم لایەن سیاسی و ئەو لایەنی سیاسی وەربگرێت، دابڕینی دامەزراوە سەربازییەكانیشی لەململانێی سیاسی بە هەنگاوێكی گرنگ وەسفكرد و وتی ئەگەر ئەمە نەكەین و دامەزراوە سەربازییەكان ببنەبەشێك لە كاری سیاسی، وەك دەزانن كوتلە سیاسیەكان جیاوازی وناكۆكییان هەیە و ڕكابەری یەكن، بەمەش هێزە ئەمنییەكان دەبنە ڕكابەری یەك و ئەركی ئەم هێزانە لەپاراستنی هاوڵاتیان بەبێ جیاوازییەوە دەگۆڕێت بۆ ململانێكردنی یەكتری، كە وەك خۆی ڕایگەیاند، بەكارهێنانیان لە ململانێی سیاسیدا بۆخۆی ناشكرینكردنی ئەم دامەزراوانە و قوربانیەكانیەتی.      ناكۆكییەكانی حەشد و عەبادی  ڕۆژێك پێش سەردانەكەی عەبادی بۆ بارەگای حەشدی شەعبی، بەیاننامەیەكی توند بەناوی فەرماندەیی حەشدەوە بڵاوبوەوە، كە پێدەچێت سەردانەكەی عەبادیش زیاتر كاردانەوەی ئەو بەیاننامەیە بووبێت، فەرماندەیی حەشدی شەعبی لە بەیاننامەكەیدا، بۆ عەبادی نوسیوە" باشتر وابوو موچەی جەنگاوەرەكانت بدایە و بایەخت بۆ بریندار و كەسوكاری شەهیدان بووایە، لەبری بەكارهێنانی زمانی قۆڵبادان لەپێناو بەدەستهێنانی ویلایەتی دووەم".  فەرماندەیی حەشد لە بەیاننامەكەیدا، عەبای تۆمەتباركردووە بە بەكارهێنانی سیاسەتی فشار و قۆڵبادان لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردوودا بۆ موجامەلەكردنی ئەمریكییەكان لەپێناو بوونەوە بە سەرۆك وەزیران بۆ خولی دووەم، لە بەشێكی بەیاننامەكەدا هاتووە، ڕەفتارەكانی عەبادی دژ بەحەشدی شەعبی خۆی دەبینێتەوە لە پێنەدانی دەرماڵەی دارایی پێویست بۆ پێدانی موچەی ئەندامانی حەشد هاوشێوەی هێزە ئەمنییەكان و پشتگوێخستنی دۆسیەی شەهیدان و برینداران بە پاساوی جۆراوجۆر. ئاماژە بەوەشكراوە، عەبادی هەر بە فشاری داراییەوە نەوەستاوە بەڵكو چەندین جار هێرشیكردوەتە سەر حەشدی شەعبی لەپێناو خستنی لەڕووی مەعنەوییەوە"جارێك بەبوونی فەزائی(بندیوار) و جارێك ڕێگری دەكات لەوەی زریپۆش و هامەریان بدرێتێ‌ هاوشێوەی هێزە عێراقییەكانی تر". حەشد شەعبی كەی و چۆن دامەزرا؟ چوار ڕۆژ دوای كەوتنی موسڵ و لە ڕۆژی 13 حوزەیرانی ساڵی 2014 بە فەتوای عەلی سیستانی  مەرجەعی باڵای شیعەكان لە عێراق، فەتوای (جیهادی كفائی) دەركرد بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی هەڕەشەكانی داعش، كە لە ماوەیەكی دیاریكراودا زیاتر لەیەك لەسەر سێی خاكی عێراقیان داگیركرد و هەڕەشەی جدییان لەسەر بەغدادی پایتەخت دروستكرد، ئەم فەتوایە بووە بنەمای دروستبوونی هێزێكی میللی چەكدار و سەدان هەزار گەنج و تەمەنی جیاواز لەپەیڕەوانی مەزهەبی شیعە لە عێراق لەچوارچێوەیەی چەند گروپێكی چەكداری ناڕێكخراودا كۆكرانەوە بەناوی حەشدی شەعبی. بە یاساییكردنی حەشد وەك دامەزراوەیەكی دەوڵەتیی لایەنە شیعەكان، دوای فشار و هەوڵێكی بێوچان توانیان لە 26 تشرینی دووەمی  2016دا، یاسای حەشدی شەعبی لە پەرلەمانی عێراق تێپەِڕێنن، بەوەش چەترێكی یاساییان بۆ ئامادەیی ئەم هێزە لەناو دامەزراوەكانی سوپای عێراقدا دروستكرد و كارەكانیان لەڕێی ئەو دەستەوەیە ڕێكخست كە بەناوی دەستەی حەشدی شەعبی دەناسرێت و ڕاستەوخۆ سەربە سەرۆك وەزیران و فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانی عێراقە.  لەگەڵ ئەوەی حەشدی شەعبی لە دۆخێكی ئەمنیی و سیاسی تایبەتدا لەعێراق دروستبوو بەئامانجی  روِوبەڕووبوونەوەو لەناوبردنی داعش، بەڵام وەك دەوترێت بیرۆكە و ئیلهامپێدەری دروستبونی ئەم هێزە مەزهەبیە سوپای پاسدارانی ئێرانە، كەبە پایە و  سەرە ڕمی پارێزگاریكردن لەمانەوەی ڕژێم و ویلایەتی فەقیه لەئێران ئەژمار دەكرێت. حەشد وەك ئاڕاستەی ئایدۆلۆجی، هیچ ڕوانینێكی سیاسی یاخود خاوەنی بەرنامەیەكی سیاسی دیاریكراو نەبووە، بەڵام دوای ئەوەی لە هەڵبژاردنی  12 ئایاری ئەمساڵ لەژێر سایەی هاوپەیمانێتییەكدا بەناوی (فەتح) بەشداری هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقیان كرد و بووە دووەم هێز لەسەر ئاستی عێراق، لێرەوە مەترسی بە سیاسییكردنی دامەزراوە ئەمنییەكان و گەورەبوونی  هەژمونی فەرماندە سەربازی و ئەمنییەكانی حەشد لەپرۆسەی سیاسی بووە پرسێكی جدی ، بەشێك لە هێز و لایەنەكان بە هەڕەشەیەكی گەورەی دادەنێن بۆ سەرپێگەی خۆیان، جگە لەو مەترسییە ڕاستەقینەیەی لەسەر ئینتیمانی ئەو دامەزراوانە دروستیدەكەن، هەرچەندە لە بنەمادا دامەزراوەكانی دەوڵەت لەم ڕوەوە پارێزراونین. حەشد موڵكی شیعەیە بە تامێكی عێراقی  حەشدی شەعبی جگە لەوەی وەك هێزێكی تایبەت بەپێكهاتەیەك تەماشادەكرێت نەك هێزێك كە نوێنەرایەتی هەموو عێراقییەكان بكات و بەیەك مەسافە لە هەموویان ڕاوەستێت، لەناو ئەو پێكهاتەیەشدا كۆمەڵێك هێز و كەسایەتی خاوەندارێتیی دەكەن كە قوڵایی و باكگراوندێكی ئێرانییان هەیە، ئەمەش یەكێكی ترە لەو مەترسیانەی لەسەر مانەوە و گەورەبونی هەژمونی ئەم هێزانە هەیە بەتایبەتی لەلایەن هەردوو پێكهاتەكەی تر (كورد و سوننە)، ئەوە لەكاتێكدایە كە تەواوی پێداویستییەكانی حەشدی شەعبی لەچەك و تەقەمەنی و موچەی ئەندامەكانی و ئیمتیازاتی شەهید و چارسەركردنی بریندارەكانی لەلایەن حكومەتی عێراق و بودجەی گشتییەوە دابیندەكرێت. لەپاڵ ئەمەشدا ڕاستیەك هەیە كە ناكرێت نكوڵی لێبكرێت, لەدوای 9ی حوزەیرانی ساڵی 2014 و هاتنی داعشەوە بۆ عێراق، بەشێوەیەكی كرداری شتێك نەما ناوی سوپای عێراق بێت، سوپایەكی فاشیل و شكستخواردوو، كە بێ تەقاندنی فیشەكێك هەزاران كیلۆمەتر زەوی و بەشی سوپایەكی تەواو چەك و تفاقی سەربازی لە چەندین ناوچەی عێراق بەجێهێشت و هەڵات و دواتر هەموی كەوتنە دەست داعش و بەو هۆیەوە خەڵكی عێراق دووچاری ئاوارەیی و ماڵوێرانییەكی گەورەبوون، وەك هەندێك دەڵێن، ئەگەر لەوكاتەدا مەرجەعیەت فەتوای دروستكردنی ئەو هێزەی نەدایە، ئەوا ئێستا شتێك لەم ناوچە و گەلێك لەسەر ئەم خاكە نەمابوو ناوی عێراق و عێراقییەكان بێت.   

(درەو میدیا): ئەمڕۆ شەممە 25ی ئەیلول لە ئەڵمانیا چالاكییەكانی " رۆژی دەرگای كراوە" دەستیانپێكرد، سبەی یەكشەممەش بەردەوام دەبن و لەماوەی ئەو دوو رۆژەدا دیوانی راوێژكاریی ئەڵمانیا و نوسینگەی رۆژنامەوانی فیدراڵی و 14 وەزارەتی ئەو وڵاتە لە بەرلینی پایتەخت دەرگاكانیان لەبەردەم هاوڵاتیاندا واڵادەكەن و چەندین ئەڵقەی گفتوگۆ و ئاهەنگی میوزیك رێكدەخەن، بە ئامانجی پتەوتركردنی پەیوەندیی نێوان هاوڵاتیان و دامەزراوەكانی دەوڵەت. چالاكییەكانی ئەمساڵی رۆژی دەرگا كراوە بە دروشمی " بەخێربێیت .. سیاسەت" رێكدەخرێت و تێیدا 580 نمایش پێشكەشدەكرێت، كە بریتین لە سەردانی ناو دیوانی  راوێژكاریی و 14 وزارەت و نوسینگەی رۆژنامەوانیی فیدراڵی لەگەڵ چەند گفتوگۆ و پێشانگە و ئاهەنگێكی میوزیك و گۆرانیدا. حكومەتی ئەڵمانیا لەرێگەی ئەم چالاكییانەوە دەیەوێت پەیوەمدی نێوان دامەزراوەكانی دەوڵەت و هاوڵاتیان پتەوتربكات و وەڵام و روونكردنەوەیە پێویست بدات هاوڵاتیان. ئەوە بیستەمین جارە چالاكیی " رۆژی دەرگای كراوە" لە ئەڵمانیا بەڕێوەبچێت و پێشبینیدەكرێت لەمیانی ئەو دوو رۆژەدا دەیان هەزار هاوڵاتی بەشداریبكەن و بە گوێرەی داتاكانی حكومەتی ئەڵمانیا ساڵی پار نزیكەی 120 هەزار كەس بەشداربوون. دیارترین چالاكیی یەكێك لە دیارترین چالاكییەكانی ئەو رۆژە ئەو گەشتە كلاسیكییەیە كە ئەنگێلا مێركڵی راوێژكاری ئەڵمانیا دوانیوەڕۆی یەكشەممە لە دیوانی راوێژكاریی ئەنجامیدەدات و ئامادەبووان دەتوانن راستەوخۆر مێركڵ ببینن و قسەی لەگەڵدا بكەن و وێنەی لەگەڵدا بگرن و ئاشنا بن بە كارەكانی و چواردەورەكەی. هەروەها هاوڵاتیان دەتوانن چاویان بە وەزیرەكانی حكومەت بكەوێت و راستەوخۆ گفتوگۆیان لەگەڵدا بكەن لە بارەگای وەزارەتەكانیاندا بێت یان لە نوسینگەی رۆژنامەوانیی فیدراڵی. ئەو كەسانەی كە بەشداری چالاكییەكانی ئەمڕۆژە دەكەن لەماوەی ئەو دوو رۆژەدا دەتوانن خزمەتگوزاری پاسی گواستنەوەی بێ‌ بەرامبەر بەكاربهێنن، و سەردانكەران پێویستە جانتای گەورە هەڵنەگرن و لەكاتی چونە ژوورەوەدا بۆ بارەگا حكومییەكان ناسنامەی خۆیان بدەنە خاڵەكانی پشكنین. سەرچاوە: " DW"

(درەو میدیا): نەسرین ستودە پارێزەر و ژنە چالاكی بواری مافەكانی مرۆڤ  لە ئێران لە زیندانیدا مانگرتنی لە خواردن دەستپێكرد، بەهۆی ئەوەی بەوتەی خۆی بە نایاسایی دەستگیركراوە. ستودە لە پەیامێكدا كە رەزا خەندانی هاوسەری بڵاویكردوەتەوە دەڵێت دەستگیركردنەكەی راستەوخۆ پەیوەندی بەوەوە هەیە كە وەك پارێزەرێك بەرگری لەو ژنە ئێرانیانە كردووە كە لە شوێنە گشتییەكاندا حیجابیان لابردووە لە چوارچێوەی ناڕەزایەتی دەربڕیندا. نەسرین ستودە بەهۆی بەرگریكردنییەوە لە چالاكانی ئۆپۆزسیۆن لە ئێران خەڵاتی " ساخارۆڤ"ی  لەلایەن یەكێتی ئەوروپاوە بۆ ئازادی بیروڕا پێبەخشراوە. ستودە لە نۆی شوباتی 2011 بە 11 ساڵ زیندانیكردن سزادرا لەگەڵ قەدەغەكردنی گەشت و كاری پارێزەرایەتی بۆماوەی 20 ساڵ، لە ناوەڕاستی ئەیلولی 2011 دادگای تێهەڵچوونەوە سزاكەی بۆ شەش ساڵ كەمكردەوە و هەڵپەساردنی مۆڵەتی كاركردنی پارێزەرایەتیشی بۆ 10 ساڵ كەمكرایەوە.

( درەو میدیا): دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا وەڵامی ئەگەرەكانی رووبەڕبوونەوەی سەندنەوەی متمانە لێی دایەوە و هۆشداریدا لەوەی هەنگاوێكی لەوشێوەیە زیانێكی زۆر بە ئابووری ئەمریكا دەگەیەنێت. ترەمپ لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ كەناڵی " فۆكس نیوز" وتی بازاڕ دەڕمێت و هەموان زۆر هەژار دەبن". ئەم لێدوانەی ترەمپ دوای ئەوەهات كە پارێزەری پێشووی " مایكڵ كوهینت" دانینا بەوەدا كە تاوانی كردووە و یاساكانی هەڵبژاردنی پێشێلكردووە و راشیگەیاند بۆ هەموو ئەو كارانەی فەرمانی لە خودی ترەمپەوە پێكراوە. ترەمپ زۆر بە دەگمەن باس لە ئەگەری سەندنەوەی متمان لێی و ئاراستەكردنی تۆمەتی یاسایی دەكات، لە كاتێكدا لە پۆستی سەرۆكایەتیدایە و ئەوەش پارێزبەندی پێدەبەخشێت. پەیامنێرانی ئاژانسەكانی هەواڵ دەڵێن پێناچێت هیچكام لە نەیارەكانی ترەمپ هەوڵبدەن بۆ لێپرسینەوە و سەندنەوەی متمانە لێی پێش وادەی هەڵبژاردنی نیوەی كۆنگرێس لە تشرینی دووەمی داهاتوودا. بۆچی ترەمپ دەڵێت بازاڕ دەڕمێت؟ ترەمپ لەو چاوپێكەوتنە تەلەفزیۆنییەدا پرسیاری كرد و وتی:" نازانم چۆن دەكرێت متمانە لە كەسێك بسەندرێتەوە كە كارێكی مەزنی جێبەجێكردووە". وتیشی:" بوارم بدە با پێت بڵێم چی دەگوزەرێ‌، ئەگەر من رووبەڕووی سەندنەوەی متمانە ببمەوە، باوەڕم وایە بازاڕ دەڕمێت و هەمووان زۆر هەژار دەبن". ترەمپ بە ئاماژەدان بۆ سەری وتی:" چونكە بەبێ‌ ئەم بیركردنەوەیە، ئەو ژمارە سەرسوڕهێنەرانەی بەدەستهاتوون، بە ئاراستەی پێچەوانەوە دادەبەزن". ترەمپ دەربارەی بێدەنگكردنی دوو كچ بە پارە چی وت؟ پارێزەرەكەی ترەمپ، مایكڵ كوهین رایگەیاند لەمیانی هەڵمەتی بانگەشەی سەرۆكایەتیدا لە ساڵی 2016 پارەی بە دوو كچ داوە بۆئەوەی بێدەنگیان بكڕێت. ئەو دوو كچە بریتین لە ئەكتەری فیلمە سێكسییەكان " ستۆرمی دانییڵز" و نمایشكاری گۆڤاری پلای بۆی " كارین كاكدۆ گال" و دەڵێن پەیوەندییی سێكسییان لەگەڵ ترەمپدا هەبووە. كوهین دوای سوێندخواردنی یاسایی رایگەیاند بە رێنمایی ترەمپ پارەی بەو دوو كچە داوە و بە ئامانجێكی بنەڕەتی كە كاریگەری خستە سەر هەڵبژاردنەكانە، بەڵام ترەمپ جەختیكردەوە لەسەر ئەوەی پارەدان بەو دوو كچە پێشێلكردنی یاساكانی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن نییە. هەروەها كوهین ئاشكراشیكرد لە پارەی تایبەتی خۆی پارەی بەو دووكچە داوە نەك لە بودجەی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن   تا كاتێكی دواتریش نەیناسیون. لە تەمموزی رابردووشدا كۆهین تۆمارێكی دەنگی خۆی و ترەمپی بڵاوكردەوە كە باس لە پێدانی بڕەپارەی یەكەم دەكەن پێش هەڵبژاردنەكان و سەرۆكی ئەمریكا كۆهینی بەوە تۆمەتباركرد بەوەی ئەو چیرۆكانە دروست دەكات بۆ ئەوەی حكومێكی سووك بدرێت وتی :" دانی بە تۆمەتێكدا ناوە كە تاوان نییە و كەس لێی تێ‌ ناگات". ترەمپ وتیشی" لە راستیدا ژمارەیەكی وۆر نمایشی تەلەفزۆیۆنییم بینیوە، هەندێكجار چەند زانیارییەكی زۆرت لەو نمایشانە دەستدەكەوێت، ئەو دوو تۆمەتە ناگەنە ئاستی تاوان و لە بودجەی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن نەبووو". لە پێدانی پارە بەو دوو كچە یاساكانی هەڵبژاردن پێشێلكراون؟ دۆسیەی پێدانی پارە بەو دوو كچە بۆئەوەی بێدەنگبن لەكاتی بانگەشەی هەڵبژاردندا بۆ كۆمسیۆنی فیدراڵی هەڵبژاردنەكان بەرزكرایەوە. لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە: ئایا پارەكە بۆ پاراستنی ناوبانگی كەسیی ترەمپ دراوە، یان بۆ پاراستنی وێنەی ترەمپ وەك كاندیدێكی سەرۆكایەتی؟ ئایا ترەمپ دوای تۆمەتباركردنی بەڕێوەبەری هەڵمەتی بانگەشەكەی و پارێزەرە تایبەتەكەی پارێزراو دەبێت؟ لە یاسای هەڵبژاردنەكانی ئەمریكادا پێویستە هەر بڕە پارەیەك بە ئامانجی كاریگەری خستە سەر پرۆسەی دەنگدان دەدرێت ئاشكرابكرێت و ئەگەر دەربارەی پێدانی ئەو پارەیە لێكۆڵینەوە لەگەڵ ترەمپ بكرێتن ئەوا لە رێگە  دادگای ئاساییەوە ناكرێت، كە ئەو هێشتا لە پۆستی سەرۆكدا بێت، بەڵكو پێویستە لە رێگەی كاراكردنی پرۆسەی سەندنەوەی متمانەوە بێت لە كۆنگرێسی ئەمریكا، لەسەر داواكاری گشتیش پێویستە بیسەلمێنێت كە ترەمپ بە فیعلی ئەو پارانەی پێشكەشی كۆهین كردووە بە ئامانجی هەڵبژاردنەكان. چۆن ترەمپ كەوتە پارادۆكسەوە؟ ستۆمی دانیێڵز، ئەكتەری فیلمە سێكسییەكان و كارین كاكدۆ گال كچە مۆدێلی گۆڤاری پلای بۆی  دەڵێن كە پەیوەندیی سێكسییان لەگەڵ ترەمپدا هەبووە و سێكسیان لەگەڵدا كردووە، ترەمپ لە یەكەمین قسەیدا دەربارەی پەیوەندی لەگەڵ ستۆرمی دانیێڵز لە نیسانی رابردوودا رەتیكردەوە زانیاری هەبێت كە 130 هەزار دۆلار لە رێگەی كۆهینی پارێزەرییەوە درابێت بەو كچە. دانیێڵز كە ناوی راستەقینەی " ستیفانی كلیفۆر"ە دەڵێت  ساڵی 2006 لە ژووری هۆتێلێكدا لەگەڵ ترەمپدا سێكسی كردووە و كاتێك رۆژنامەنوسێك لەناو فڕۆكەی سەرۆكایەتی " ئێر فۆرس وەن" پرسیاری ئەوەی لە ترەمپ كرد كە زانیاریی هەیە دەربارەی سەرچاوەی ئەو پارەیەی كە كۆهین بە دانییڵزی داوە، ترەمپ وتی:" نازانم". بەڵام لە مانگی دواتردا ترەمپ بە رەسمی ئاشكرایكرد لە 2016دا  لە نێوان 100.001 و 250.000  دۆلاری داوەتە كۆهین بۆ ئەو خەرجییەكان. دواتر چی روودەدات؟ پێناچێت پێش بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنەكانی نیوەی كۆنگرێس لە شەی تشرینی دووەمدا هیچ رێوشوێنێك دژی ترەمپ بگیرێتەبەر، چونكە دیموكراتەكان دەیانەوێت لە كۆنگرێسدا هەژمونی كۆمارییەكان بشكێنن كە ترەمپ خۆی كۆمارییە و ئێستا ئەوان زۆرینەی ئەنجومەنی نوێنەران و پیرانیان بەدەستەوەیە. هەر لە هەمان چوارچێوەدا  لەوانەیە مایكڵ كوهین، رەزامەندیی دەرببڕێت ئامادە بێت بۆ لێدوان لە لێكۆڵینەوەكانی دەنگۆی بووونی پەیوەندی لە نێوان هەڵمەتی ترەمپ و روسیادا، تا ئێستا دیارنییە كە كوهین لەبەردەم لیژنەی لێكۆڵینەوە تایبەت بەو پرسە كە " رۆبەرت مۆلەر" بەڕێوەیدەبات، قسەدەكات یان نا، بەڵام پارێزەرە تایبەتەكەی رایگەیاند كۆهین خۆشحاڵ دەبێت ئەگەر لەبەردەم ئەو لیژنەیەدا قسەبكات.    http://www.bbc.com/arabic/world-45286212

(درەو میدیا) : وەزارەتی بەرگری ڕوسیا لە گرتە ڤیدیۆییەكدا ئامارەكانی جوڵە و چالاكییەكانی لە سوریا بڵاوكردەوە:. - زیاتر لە 63 هەزار سەرباز كە 26 هەزاریان ئەفسەر و 434 ژەنەراڵبوون بەشداری كردە سەربازییەكانیان لە سوریا كردووە. - زیاتر لە 39 هەزار هێرشی ئاسمانی ئەنجامدراون كە ڕۆژانەی زیاتر لە 100 هێرش ئەنجامدراوە، كە 34 فڕۆكەی شەڕكەر و 16 هێلیكۆپتەری جەنگی لە بنكەی حمێمیم جێگیركراون   - زیاتر لە 139 جوڵەی دەریا ئەنجامدراوە كە 89ی كەشتییە جەنگییەكان و 14  ژێردەریایی و كەشتی بچوك بوون و زیاتر لە 100 موشەكی كالیبەر ئاراستەی ئامانجەكان كراون. - زیاتر  91%ی هێزە ئاسمانییەكانی ڕوسیا شارەزایی جەنگیان لە كردە سەربازییەكان وەرگرتووە و جۆرەها چەكیان تاقیكردووەتەوە. - زیاتر لە 231 جۆر چەكی نوێ و پێشكەوتووی لە جەنگەكەدا تاقیكردووەتەوە، كە سەرجەمیان كاریگەری دیاریان هەبووە. ئەمە جگە لە تاقیكردنەوەی جۆرەها فڕۆكەی بێفڕۆكەوان. -  سوپای سوریا 96%ی خاكی سوریای كۆنترۆڵكردووەتەوە لەكاتێكدا پێش ئەوەی ڕوسیا كردە سەربازییەكانی دەستپێبكات 8%ی خاكی وڵاتەكەی بەدەستەوەمابوو.  لە ساڵی 2015 دا ڕوسیا بەشداری لەشەڕەكانی سوریا كردووە و لە ماوەیەكەی كەمدا جەنگەكەی لە قازانجی ڕژێمی سوریا گۆڕی.

(درەو میدیا): سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئایندەیی (Center For Future Studies ) كە سەنتەرێكی توێژینەوەی زانستی ناحكومییە دامەزراوە بۆ سوودی گشتیە، پەیپەرێكی سەبارەت بە (پەیوەندیەكانی توركیا و ئەمریكا... لە هاوپەیمانێتییەوە بۆ نەیارێتی) بڵاوكردۆتەوە، تایبەت بە هۆكارەكانی ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەكانی نێوان توركیا و ئەمریكا، لێكەوتەكانی ئاڵوزبوونی پەیوەندییەكان و كاریگەری ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەكانی نێوان توركیا و ئەمریكا لەسەر هەرێمی كوردستان هاوكات سیناریۆكانی ئایندەی پەیوەندییەكان لە نێوان توركیا و ئەمریكا سەرەتا ئاڵۆزی و توندتربوونی ناکۆکی ئەنکەرە و واشنتۆن لە دەسگیرکردنی (ئەندرۆ برانسن)ی قەشە و دادگاییکردنی بە تۆمەتی هاوکاری تیرۆریستان و سیخوڕی، لەلایەن تورکیاوە، گەیشتە لوتکە و چیدی لە روپۆشی میدیایی و پینەکردنی لێدوانی دبلۆماسی ترازا و دەسبەجێ ترەمپی سەرۆک و مایک پینس-ی جێگری هێنایەسەرهێڵ. یەکەمیان بە هەڕەشەی گەمارۆی فراوان و دووەمیان بە هەڕەشەی سزادانی تورکیا، هۆشداری توندییان دایە ئەنکەرە. بەڵام راستییەکەی ئەمە روکەشی ململانێکانە و برانسن تەنها شقارتەی توندترکردنی ململانێیەکی چەندساڵەی دوایی بوو. ململانێی ئەم دوو وڵات، تارماییەکانی بۆ ساڵی ٢٠١١ی گرژییەکانی سوریا و پاشان دەرکەوتنی داعش و پێکدادان و ناتەریببوونی سیاسەتی دەرەکی هەردوو وڵات بۆ ئیدارەدانی ململانێکانی سوریا و کڕینی سیستمی دژەئاسمانی S400ی روسی لەلایەن ئەنکەرەوە، دەگەڕێتەوە. بەڵام دۆسێی ئیدارەدانی باکووری سوریا و وردتر دۆسێی پەیەدە و کانتۆنەکانی رۆژئاوا، لە هەرە خاڵە زەقەکانی ئەم ململانێیەن کە راستەوخۆ پەیوەندی بە کوردەوە هەیە. داکشانی لیرەش لە سەروبەندی هەڵبژاردنە پێشوەختەکەی تورکیاوە و سەرکەوتنەوەی ئەردۆگان، دەرئەنجامێکی جەنگی ئابووریانەی ئەو گرژیانەیە. لە ڕوانگەی ئەم تێگەیشتنە سەرەتاییەوە، ئەم پەیپەرە دەخوازێت وەڵام بۆ چەند پرسیارێک لەمەڕ ئەم بابەتە بخاتەڕوو، وەک: هۆکارەکانی ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و ئەمریکا چی بوون؟ چۆن بەرەو گرژی ڕۆیشتن؟ ئاکامە‌ سیاسی وئابورییه‌كانی ئەم ئاڵۆزبوونەی په‌یوه‌ندییه‌كانیان چییە؟ كاریگه‌ری تێكچونی په‌یوه‌ندییەکانی نێوانیان له‌سه‌ر هه‌رێمی كوردستان چییە؟ ئایندەی پێگەی هەرێمی کوردستان لەکوێی بەریەککەوتنی بەرژەوەندییەکانی نێوان ئەم دوو وڵاتەدایە؟ هەڕەشە و هەلەکانی کامانەن؟ سیناریۆكانی ئاینده‌یی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوانیان چین؟   یەکەم: هۆکارەکانی ئاڵۆزبونی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان تورکیا و ئەمریکا: ئه‌و گۆڕانكاری و ئاڵۆزییانه‌ی له‌ په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان وڵاته‌ یه‌كگرتوه‌كانی ئه‌مریكا و توركیادا ڕویداوه‌، له‌ ڕووی شێوازی ئاڵۆزییه‌كه‌ و ئاستی كێشه‌كان گه‌یشتووه‌ به‌ ئاستی قه‌یران، له‌ راستیدا ناوه‌ڕۆك و ئاستی ململانێ و جیاوازییه‌كان له‌ به‌ره‌و پێشچونێكی به‌رده‌وامدایه‌، بۆیه‌ ئاڵنگارییه‌كان به‌ڕاده‌یه‌ك له‌به‌رزبونه‌وه‌دایه‌ گرقتی گه‌وره‌ی له‌به‌رده‌م سازانه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كان دروست كردوه‌. هه‌رچه‌نده‌ له‌ روی مێژووییه‌وه‌ په‌یوه‌ندییه‌ سیاسی و ئابوری و به‌رژوه‌ندییه‌كانی نێوان ئه‌مریكا و توركیا به‌ هه‌ڵبه‌زو دابه‌زی زۆردا تێپه‌ڕیوه‌، له‌ دۆستایه‌تی و هاوپه‌یمانێتییه‌وه‌ بۆ ناکۆکی ونه‌یارێتی. به‌ڵام له‌ ئێستادا به‌ هۆی زیاتر له‌ هۆكارێكه‌وه‌ ئاستی په‌یوه‌ندییه‌كان گرژی و ئاڵۆزی به‌ خۆوه‌ بینیوه‌، لێره‌دا ئاماژە به‌ دیارترین ئه‌و هۆكارانه‌ ده‌كه‌ین كه‌له‌ پشت قه‌یرانه‌ سیاسی و دبلۆماسی و ئابورییه‌كانی نێوان توركیا و ئه‌مریكا هه‌یه، کە گرنگترینیان بریتین لە: ١- بۆ ئه‌وه‌ی نه‌گه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ مێژوو ته‌نها باس له‌و هۆكارانه‌ بكه‌ین كه‌ ڕاسته‌وخۆ كاریگه‌رییان دروستكردوه‌ له‌سه‌ر ئاڵۆزی په‌یوه‌ندییه‌كان، ڕە‌‌نگه‌ خاڵی جه‌وهه‌ری له ئاڵۆزكردنی په‌یوه‌ندییه‌كان ڕوداوه‌كانی ئه‌و كۆدێتا سه‌ربازییه‌ بێت كه‌ له‌ یۆلۆی 2016 ڕویدا و به‌ هۆیه‌وه‌ حكومه‌تی توركیا، دوای لیكۆڵینه‌وه‌ی هه‌واڵگری و یاسایی، ئه‌وه‌ی ئاشكرا كرد كه‌ گروپی (فتح الله‌ گویله‌ن) كه‌ له‌ ویلایه‌تی په‌نسلڤانیا نیشته‌جێیه‌، له‌ پشت ڕوداوه‌كانه‌وه‌ بون، ته‌نانه‌ت حكومه‌تی توركیا باس له‌وه‌ ده‌كات كه‌ به‌ڵگه‌ی ته‌واویان داوه‌ته‌ ئه‌مریكا كه‌ به‌شێك له‌ كۆبونه‌وه‌كان بۆ ئاماده‌كاری ئه‌م ڕوداوه‌ له‌ ماڵی گویله‌ن و له‌ په‌نسلڤانیا ئه‌نجامدراوه‌، به‌ڵام له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م به‌ڵگه‌ وته‌نانه‌ت له‌به‌رامبه‌ر ڕوداوه‌كه‌ش ئه‌مریكا جگه‌ له‌ ئیدانه‌كردن، هه‌ڵوێستێكی زۆر جدی نه‌بوه‌، ئه‌مه‌ش نیگه‌رانی قوڵی لای حكومه‌تی توركیا به‌جێهێشتوه‌. ٢- له‌ دوای ئه‌م ڕوداوانه‌ په‌یوه‌ندییه‌كانی توركیا له‌گه‌ڵ (ڕوسیا و ئێراان) گه‌رم و گوڕی زیاتری به‌ خۆوه‌ بینی و ئاستی ئاڵوگۆڕی بازرگانی و ووزه‌ له‌ نێوان ڕوسیا و توركیا گه‌شه‌سه‌ندنی به‌رچاوی به‌ خۆوه‌ بینی، دوای ئه‌و گرژییانه‌ی له‌سه‌ر كه‌وتنه‌ خواره‌وه‌ی فڕۆكه‌ ڕوسیه‌كه‌ له‌ نێوانیاندا دروست بووبوو، به‌رزبونه‌وه‌ی ئاستی په‌یوه‌ندییه‌كانی توركیا له‌گه‌ڵ ڕوسیا له‌سه‌ر ئه‌و بۆشاییه‌یه‌ كه‌له‌ ئاستی په‌یوه‌ندییه‌كانی ئه‌مریكا وتوركیا دروست بوه‌. به‌تایبه‌تی سیاسه‌تی هاوبه‌ش و شه‌راكه‌ت له‌ بیرو ڕاو جێگه‌ نفوزی روسیا له‌ سوریا. ئه‌مه‌ جگه‌ له‌وه‌ی ئه‌مریكا واسه‌یری ئه‌م په‌یوه‌ندییه‌ ستراتیژییه‌ ده‌كات كه‌ ڕە‌نگه‌ كاریگه‌ری له‌سه‌ر ئه‌ركه‌ سه‌ربازییه‌كانی توركیا له‌ هاوپه‌یمانێتی ناتۆ دروست بكات، به‌ تایبه‌ت ئەوه‌ی په‌یوه‌سته‌ به‌ كڕینی سیسته‌می به‌رگری ئاسمانی روسی (S400). توركیا بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌ ده‌كات به‌ناچاری بیری له‌م گرێبه‌سته‌ كردۆته‌وه‌، چونكه‌ بێئومێد بون له‌ ئه‌مریكا. ئه‌مریكاش له‌روانگه‌ی سه‌ربازییه‌وه‌ وا سه‌یری هاوكێشه‌كه‌ ده‌كات كه‌ ‌كڕینی سیسته‌می روسی له‌ڕووی سه‌ربازییه‌وه واته‌ وه‌رنه‌گرتنی ئاماژە‌ی ئاگادارنه‌كردنه‌وه‌ی ناتۆ، ئه‌مه‌ له‌لایه‌ك، له‌لایه‌كی تره‌وه‌ روسیا سودمه‌ند ده‌بێت له‌ زانیارییه‌كان به‌ تایبه‌تی له‌ فڕۆكه‌ی جۆری فانتۆم. بۆیە ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ی توركیا لێكترازانێكی تری له‌ په‌یوه‌ندییه‌كانی لەگەڵ ئەمریکا دروست كرد. ٣- وێستگه‌یه‌كی تری ئاڵۆزبونی په‌یوه‌ندییه‌كان ئه‌و دۆسێیەیە كه‌ ناسراوە به‌ شه‌ڕی فیزا، دوای ئه‌وه‌ی هه‌ردوو لا یه‌كیان تاوانبار ده‌كرد به‌ دزه‌كردنی تۆڕی‌ جاسوسی له‌ نێردراوه‌ دبلۆماسییه‌كان، تا گه‌یشته‌ ئه‌وه‌ی توركیا دانی نه‌نا به‌ باڵوێزی ئه‌مریكا له‌ ئه‌نقه‌ره‌ وه‌كو نوێنه‌رێكی شه‌رعی وڵاته‌ یه‌گرتوه‌كانی ئه‌مریكا. ٤- ناڕازیبونی توركیا له‌سه‌ر پشتگیری سه‌ربازی و لۆجیستی وڵاته‌ یه‌كگرتوه‌كانی ئه‌مریكا بۆ كوردستانی ڕۆژئاواو به‌ دیاریكراوی بۆ (په‌یه‌ده‌) كه‌ توركیا وه‌كو باڵی سه‌ربازی و سیاسی په‌كه‌كه‌ی ده‌ناسێنێت، له‌به‌رامبه‌ردا ئه‌مریكا زیاتر پشتگیری له‌ ئیداره‌ی رۆژئاوا ده‌كات و زیاتر له‌ 16 بنكه‌ی سه‌ربازی له‌ رۆژئاوا هه‌یه‌. بۆیه‌ توركیا بۆ پاراستنی به‌رژە‌وه‌ندییه‌كانی خۆی و قایمكردنی ئاسایشی سنوره‌كانی، وه‌ك توركیا بانگه‌شه‌ی ده‌كات، دوو پرۆسه‌ی گه‌وره‌ی سه‌ربازی له‌ ناوچه‌ی (باب وئیدلیب وعه‌فرین) به‌ هاوكاری ڕوسیا وبێده‌نگ بوونی ئه‌مریكا ئه‌نجامدا، هه‌رچه‌نده‌ دوای ئه‌وه‌ی دانوستانی دوولایه‌نه‌ له‌نێوان ئه‌مریكییه‌كان و توركیا له‌سه‌ر (منبج) ئه‌نجامدرا، هه‌ردوولا له‌سه‌ر ئیداره‌یه‌كی هاوبه‌شی مه‌ده‌نی ڕێكه‌وتن، هه‌رچه‌نده‌ ئه‌م ڕێكه‌وتنه‌ جێگه‌ی ڕەزامه‌ندی توركیا نییه‌، چونكه‌ توركیا به‌ نیازی داگیركردن و كۆنترۆڵكردنی ناوچه‌كانی رۆژهه‌ڵات وڕۆژئاوای فوراته‌. به‌ڵام ئه‌مریكا به‌م داخوازییه‌ رازی نییه‌و، دوای ئاڵۆزی په‌یوه‌ندییه‌كان ئه‌مریكا جێگه‌ نفوزی خۆی زیاتر ده‌كات. ٥- خاڵی تر كه‌ وه‌كو لوتكه‌ی كێشه‌كان باسكراوه‌ وپه‌یوه‌ندییه‌كانی به‌ره‌و قه‌یران بردوه‌و، له‌مه‌ش زیاتر ده‌رهاویشته‌ی ئابوری و سیاسی لێكه‌وته‌وه‌ پرسی ده‌ست به‌سه‌ركردنی قه‌شه ‌(ئه‌ندرۆ برانسۆن)ە‌، كه‌ (تره‌مپ) داوای ده‌ستبه‌جێ ئازادكردنی كردوە، به‌ڵام توركیا ره‌تی ده‌كاته‌وه،‌ ئه‌مریكاش له‌ ئێستادا به‌هۆی ئه‌م دۆسێیه‌وه‌ ده‌یه‌وێت و ده‌ستی كردوه‌ به‌ سزادانی ئابوری و سیاسی توركیا. هه‌رچه‌نده‌ به‌ تێروانینی ئێمه‌ ئه‌مه‌ دوكه‌ڵی كێشه‌كانه‌و، ئاگره‌كه‌ چوار فاكته‌ره‌كه‌ی پێشه‌وه‌ن. چونكه‌ هه‌ندێك ڕا هه‌یه‌ له‌ ناوخۆی ئه‌مریكا پێیان وایه‌ كه‌ (تره‌مپ) ده‌یه‌وێت له‌ڕێی‌ئه‌م بابه‌ته‌وه‌ ده‌نگی پشتێنه‌ی ئینجیلی مه‌سیحی به‌ده‌ست بهێنێت.    دووەم: لێكەوتەكانی ئاڵوزبوونی پەیوەندییەكانی نێوان توركیا و ئەمریكا بە حوكمی توانای سیاسی و ئابوری و سەربازیان، هەڵكشان و داكشان لە پەیوەندییەكانی توركیا و ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا كاریگەریان دەبێت لەسەر سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەراست. توركیا هێزێكی خاوەن رۆڵ و نفوزی هەرێمی بەرچاوە بە تایبەتی لە قەیران و كێشە هەرێمیەكانی وەك جەنگی ناوخۆیی سوریا. ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هێزێكی سەرەكی جیهانیە و كاریگەری گەورەی هەبووە لەسەرجەم ململانێ و قەیران و ئاڵۆزیەكانی ناوچەكەدا. وەك ئەندام لە هاوپەیمانێتی ناتۆدا، توركیا و شوێنگەی جوگرافیەكەی فاكتەری گرنگ بوون لە پاراستنی بەرژەوەندییە جیۆستراتیژیەكانی رۆژئاوا بە سەركردایەتی ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەراست. ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەكانی نێوان توركیا و ئەمریكا بە پێچەوانەوە دەكرێت پێكەی روسیا - نەیاری جیهانی واشنتۆن لەسەر - لە رۆژهەڵاتی ناوەراست بەهێزتربكات.  بەڵام وەك هەڵسوكەوتەكانی ئەم دووایەی ئیدارەی سەرۆك ترامپ بەرامبەر بە حكومەتی توركیا - سەپاندنی سزای ئابوری بەسەر هاوپەیمانێكدا- پێناچێت ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا نیگەرانی گەورەی هەبێت لە لەدەستدانی توركیا و بەهێزكردنی پێگەی روسیا لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا. لە ڕاستیدا، بەشێكی زۆر لە ئەمریكیەكان بە ئاشكرا پرسیاری ئەوە دەكەن كە ئایا توركیا دەكرێت وەك هاوپەیمان پشتی پێببەسترێت لە دوای دروستكردنی گرفت و كێشە بۆ واشنتۆن لە رۆژهەڵاتی ناوەراست.  روسیا رۆڵ و سیاسەتەكانی ئەمریكا لەسەر ئاستی جیهان و بە تایبەتی لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا بە هەڕەشە دەبینێت لەسەر پێگەو تونای خۆی ئەگەر چی دەسەڵاتدارانی مۆسكۆ، بە تایبەتی سەرۆك پوتن، وای نیشان دەدەن كە دەتوانن باشتر كار لەگەڵ ئیدارەی ئێستای ئەمریكادا بكەن. هەموو هەوڵەكانی روسیا لە پێناو لاوازكردنی پێگەی ئەمریكایە لە رۆژهەڵاتی ناوەراست، بە تایبەتی لە سوریا، كە مۆسكۆ ئەمریكا و سیاسەتەكانی بە هەڕەشەی جدی تەماشا دەكات بۆ سەر بەرژەوەندییە ستراتیژیەكانی، بە تایبەتی ئەوەی كە پەیوەندی بە مانەوەی رژێمی ئەسەدەوە هەیە. بۆ بەدیهێنانی ئەم ئامانجەش، واتە لاوازكردنی پێگەی ئەمریكا، روسیا لە هەوڵی بەردەوامدایە بۆ قۆستنەوەی كێشە و ئاڵوزییەكانی نێوان ئەمریكا و توركیا.   گەر ئاڵوزییەكانی نێوان توركیا و ئەمریكا بگەنە ئاستێكی باڵا بە شێوەیەك كە توركیا كۆتایی بە ئەندامێتی خۆی بهێنێت لە هاوپەیمانێتی ناتۆدا و داوا لە واشنتۆن بكات بۆ بەجێهێشتنی بنكەی ئەنجەرلیك لەسەر خاكی توركیا - كە ئەمە لە ئێستادا ئەگەرێكی دوورە بەهۆی ئەوەی كە لە رووی سەربازی و ئابوورییەوە روسیا ئەڵتەرناتیڤێكی بەهێز نابێت بۆ توركیا- ئەوا مۆسكۆ لە روانگەی خۆیەوە لە ئامانجی لاوازكردنی ئەمریكا و سیستمی هاوپەیمانێتی رۆژئاوایی لە رۆژهەڵاتی ناوەراست نزیك بۆتەوە. دەرچوونی توركیا لە هاوپەیمانێتی ناتۆ نەك تەنها لێدانە لە پێگەی عەسكەری ئەمریكا - نەمانی بنكەی ئەنجەرلیك دەكرێت توانای ئەمریكا بۆ دروستكردنی رووداو لەبەرژەوەندی خۆی لە رۆژهەڵاتی ناوەراست بە شێوەیەكی جدی سنوردار بكات - بەڵكو دەكرێت ببێتە هۆكاری كەمكردنەوەی متمانەی ئەمریكا لەلای هاوپەیمانەكانی تری لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا. لەم حاڵەتەدا دەبێت توركیا بە تەواوی لە نێو بازنەی سیاسەت و بەرژەوەندییەكانی روسیادا هەڵبسورێت كە ئەمەش بریارێكی قورس دەبێت بۆ ئەنكەرە بە تایبەتی كاتێك ئەو راستیە لەبەرچاو بگیرێت كە زۆر نییە لەسەر خستنە خوارەوەی فرۆكەیەكی رووسی لە لایەن توركیاوە پەیوەندی نێوان روسیا و توركیا بەشێوەیەك ئاڵۆزبوو كە روسیا سزای ئابووری توندی سەپان بەسەر توركیادا.  ئەوەی دیارە كە توركیا لەسەروبەندی ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەمریكا هەوڵی ئاشتكردنەوەی ئەوروپا دەدات، لە كاتێكدا یەكێتی ئەوروپا پێشمەرجی سەرەكیان دەبێت بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانیان لەگەڵ توركیا، لەوانەش ریفۆرمی سیاسی ناوخۆیی. بەڵام دەبێت ئاماژە بەو راستیەش بدرێت كە هێزە ئەوروپیەكان پێناچێت پاڵپشتی سزادانی توركیا بكەن لە لایەن ئەمریكاوە، بەهۆی ئەوەی هەموو تێكچوونێكی بارودۆخی ناوخۆی توركیا كاریگەری راستەوخۆیان دەبێت لەسەر ئەوروپا. لێرەدا دەكرێت باس لەو ئەگەرە بكرێت كە ئەوروپا رۆڵی پۆزەتیڤ بگێرێت لە ئاسایكردنەوەی پەیوەندییەكانی توركیا و ئەمریكا، یاخود ئەڵتەرناتیڤێكی باشتر بێت لە روسیا بۆ ئەمریكا. ئەمە مانای ئەوە نییە توركیا روو لە روسیا ناكات بەڵام ناكرێت هەموو كات ئەمە وەك لاوازی بۆ پێگەی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەراست لێكبدرێتەوە. دواجار ئەمریكا خۆی ئامادە نەبوو كە لە قەیرانی سوریادا رۆڵی گەورە بگێرێت و تا ئێستا ئەمریكیەكان قەناعەتیان وایە كە بەرژەوەندیان لە قبوڵكردنی رۆڵی رووسی هەیە لە سوریا وەك لە رووبەڕووبوونەوە لەگەڵ هێزێكی سەرەكی جیهانی. لە خراپترین حاڵەتدا - دەرچوونی توركیا لە هاوپەیمانێتی ناتۆ و داواكردن لە هێزی سەربازی ئەمریكا بۆ چۆڵكردنی بنكەی ئەنجەرلیك كە ئەگەری روودانی زۆر دوورە - توركیا تاكە سەرچاوەی ئابوری و سەربازی و دبلۆماسی كاریگەر و گەورەی لەدەست دەدات و باشترین ئەڵتەرناتیڤشی روسیایە، لە كاتێكدا كە ووڵاتە یەكگرتووەكانی تەنها هاوپەیمانێك و بنكەیەكی سەربازی لەدەست دەدات لە نێو ژمارەیەك لە هاوپەیمان و بنكەی سەربازیتر لە ناوچەكەدا. سێیەم: كاریگه‌ری ئاڵۆزبوونی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان توركیا و ئەمریكا له‌سه‌ر هه‌رێمی كوردستان جیا لە هەر دیدێکی داتاشراو، هەرێمی کوردستان بۆ هیچ یەکێ لە وڵاتەیەکگرتووەکانی ئەمریکا و کۆماری تورکیا زیادە نییە، بگرە لەدیدی هەردوولاوە خاڵێکی دەستلێهەڵگیراویش نییە: لە دیدی ئەمریکاوە: بەلەبەرچاوگرتنی نەخشەی بەرژەوەندییەکان وململانێ هەرێمایەتییەکانی ئەمریکا لە ناوچەکەدا، رەنگە رونتر پۆتانسێلی هەرێمی کوردستان دیارتر دەکەوێت، لە ئەگەری ململانێ و درێژەدانی ململانێکانی ئەمریکا و بەردەوامی سزادانی ئێران، نیوەی هێزە عێراقییەکان کە هاوپەیمانی ئێرانن، نەیارییکردنی حکومەتی دیمەشق و لەمدواییانەشدا ناکۆکییەکانی لەگەڵ ئەنکەرەدا بەرەو لوتکە دەچێت، گەر کێرڤی سیاسەتی واشنتۆن بەردەوام بێت ئەوا تەنها جێیەک کە هێمنییەکی سیاسی و پارێزەری بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا بێت لەم زەوییە گەرمە سیاسییەدا هەرێمی کوردستان و وڵاتی ئەردەنن. بەمەش پێویستی زیاتری هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی سیاسەتی ئەمریکادا پتەوتر دەکات و دەتوانێ رۆڵی نوێتریش وەرگرێت. بەتایبەت گەر رەوتی داخستنی دەرگاکانی بەغدا، ئەنکەرە، تاران ودیمەشق بە رووی واشنتۆندا درێژەیان هەبێت. خەونی ئەمریکا لە هەڵبژاردنەکانی عێراقدا، دروستکردنی بەرەیەکی عەرەبی (شیعی - سونی) و کوردی بوو، بە سەرکردایەتی "عەبادی / نێچیرڤان- قوباد"، بەڵام ئەنجامەکانی هەڵبژاردن زوو بەرجەستەکردنی ئەم خەونەی دورخستەوە، دیمەشق دەمێکە وەک هەلی پاراستنی بەرژەوەندی بۆ ئەمریکا نەماوەتەوە و تارانیش لە سیاسەتی "کێوی قاف" بەردەوامە و وا تورکیاش چووە ریزی نیمچەداخراواکان لەئاست ئەمریکادا. ئەوەی دەمێنێتەوە هەرێمی کوردستانە کە وەک قەوارە هەم بەرهەمهاتووی سیاسەتی ئەمریکا خۆیەتی، لەسەرەتای جەنگی کەنداو ولێکەوتەکانییەوە، هەم پارێزەرێکی بێسەرئێشەی بەرژەوەندییە سیاسی و ئەمنییەکانی ئەمریکاش بووە لەو ماوەیەدا، بەڵام پرسیارەکە ئەوەیە: ئایا هەرێمی کوردستان دەتوانێت لەوە زیاتر بۆ ئەمریکا بکات؟ ئایا دراوسێکانی، بە تایبەت تورکیا، رێگە دەدات ببێتە ئەلتەرناتیڤی وان بۆ واشنتۆن لە ناوچەکادا؟ لە دیدی تورکیاوە: هەرێم بۆ تورکیا، قوڵایی ستراتیژی هەیە، لەوانە: بالانسی مەسەلەی نەرمەهێز و توندەهێزی بزوتنەوەی رزگاریخوازی کوردستانی تورکیا و سوریا دەتوانێ ئاڵوگۆڕ پێبکات، سنوردانان بۆ پەکەکە و پاراستنی سنورەکان لە هەرێمەوە، قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی تورکیا و هەرێم سازش لەسەرنەکراوە بە ئاست تورکیادا، نەوت و گازی هەرێم پێگەیەکی نوێی بە رۆڵی ئەنکەرە لە نەخشەی نوێی وزەی جیهاندا بەخشیوە.  کەواتە پیگەی هەرێم بۆ تورکیا، خاڵیکی دەستلێبەردراوو نییە، بە پێچەوانەشەوە هەمان ئەو خاڵانە بۆ هەولێریش خاوەنی گرنگین و ناتوانێت بە رووکردنە ئەمریکا دەستبەردارییان بێت. ئێستا هەرێم لە رووی پێگەی سیاسییەوە، لە روخساردا لەبارێکی زێڕیندایە، بەڵام زۆرجار هەلە زێڕینەکان، هێندەی دەبنە هەڕەشە بۆ ئایندە، کەمتر دەتوانرێت سود لە زێڕەکەی وەرگیرێت. راستە لە سیاسەتکردن و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا تەبابوون لەگەڵ واشنتۆن دەرگای فراوان دەکاتەوە، بەڵام لە دۆخێکی وەک ئەوەی باسکرا، هاوپایمانی بێچەندووچوونی ئەمریکا لە جوگرافیایەکی وادا بە بێ هاوسەنگی، هەڕەشەی نابوتبوون زیاتر زەقدەکاتەوە و دوریش نییە ناکۆکەکانی ناوچەکە لە پێناودا یەکبخاتەوە، وەک ئەوەی لە دەرکەوتەکانی ریفراندۆمەوە، سەرجەم نەیارە هەرێمایەتییەکان لە بەرامبەر هەولێردا سیاسەتییان یەکخست. لایەنگری ئەرێنیانە:  بە وردبوونەوە لە دۆخەکە، هەلێکی وا دەستەبەرکردنی سەرجەم قازانجەکانی بێ زیان، وێناکردنی ئاسان نییە، ئەوەی بۆ هەرێمی کوردستان گرنگە لایەنگری ئەرێنیانەیە بۆ ئیدارەدانی سیاسەتەکانی لە نێوان هەژموونی ئەمریکا و تورکیادا، بەتایبەت توندڕۆیی بە هەر دیوێکیاندا دوورنییە لە بەشێکی وێنەکەدا، سازشی هەردوو نەیار (واشنتۆن و ئەنکەرە) لەسەر حسابی هەولێر ئاشتنەکاتەوە و هەردوولا بە قوربانیکردنی هەرێم بە براوەیی لێدەربچن، هەروەک چۆن لە عەفرین و مەنبەج ئەو پێکهاتنەوەیە لەسەر حسابی پەیەدە بینرا. پێدەچێت نمونەی دووساڵی رابردووی ئەزمونی قەتەری بتوانێت دیدێکی نوێ بۆ سیاسەتکردن بەدەستەوە بدا، قەتەر لەنێوان بازنەی دڵڕەقی براکەنداوییەکانی باڵانسێکی تارادەیەک گونجاوی لە سیاسەتکردن لە نیوان ئەمریکا و ئێران و تورکیادا پاراستووە، بە یەکەمیان بەرژەوەندی سیاسی و بە دووەمیان ئاسمانی وڵاتەکەی و بە سێیەمیشیان ئابوری و ئاسایشی خۆی پاراستووە، ئەمە مۆدێلی نە سفر و نە سەدی قەتەرییە و دەکرێت گۆشەی نوێ بۆ سیاسەتکردن دەستەبەربکات. - بەڵام ئایا هەرێمی کوردستان، ئەو توانایەی لە راگرتنی باڵانسدا دەبێت؟ خاڵی لاوازی هەرێمی کوردستان گوتاری ناوخۆیی خۆیەتی کە هەم یەکنەخراوە و هەم دورمەوداش نیە و پشتی بە سیاسەتی کورتمەودا بۆ ئیدارەدان بەستووە، نەرمەهێز و توندەهێز (پێشمەرگە و بەرگری) و دۆخی ئابوری و گوتاری ناتەبای ناوخۆیی هەرێم بەمشێوەیەی ئێستا نەک کۆمەک ناکات بۆ ئەوەی هەلی نوێ لە سیاسەتکردن لە نێو گرژییەکانی ئەنکەرە و واشنتۆندا گیربخات، بەڵکو دەکرێ ببنە گۆشەی لاوازی هەرێم و لەبری سود و هاوسەنگی ببنە هەڕەشە و پرژی ململانێکان زۆرێکی بەر هەرێم بکەوێت و ببێتە مەیدانی ململانێی ئابوری و سیاسی و دوریش نییە زەمینەی جەنگی بەوەکالەت لەنێو کوردستاندا لە بری ئەمریکا و هێزە هەرێمایەتییەکان بسازێنێت.  سیناریۆیەکی سەخت: تەنها هێزە کوردیەکانی هەرێمیش نین کە لەم نێوەندی ململانێیەی تورکیا - ئەمریکا بۆ هەردوولا گرنگبن، لە بەغدا هاوپەیمانێتییەکانی عەبادی و سەدر و بەشێکی سوننییەکان، لە ئێرانیش باڵێکی دیاری ناو حکومەت و نەرمەهێزی ناو دەوڵەت و لە ناو تورکیاشدا بە هەمانشێوە، هێزگەلێک هەن کە لەگەڵ باڵانس راگرتندان لەنێوان واشنتۆن و ئەنکەرە و بەدوای گۆشەی نوێ و سیناریۆی نوێی سیاسەتکردندا دەگەڕێن، کە دەکرێ ببێتە هێڵی سێیەم، لەنێوان هێڵی یەکەم و دووەمی توندی ئەمریکا و تورکیادا. چوارەم: سیناریۆكانی ئاینده‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی لە نێوان تورکیا و ئەمریکا: لە ئاست ئاڵۆزبوونی ئەم جارەی پەیوەندییەکانی نێوان وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و تورکیا، دەکرێت پێشبینی گەلێک ئەگەری جۆراوجۆر بکەین، بەڵام لێرەدا لە سێ سیناریۆدا دەیانخەینەڕوو: سیناریۆی یەکەم: هێبوربوونەوەی پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و ئەمریکا: هەرچەندە ڕەچاوناکرێت پەیوەندییەکانی نێوان ئەم دوو وڵاتە بگەڕێتەوە بۆ هەمان دۆستایەتی ستراتیژی سەردەمی جەنگی سارد، بەڵام ئەگەری هێبوربوونەوەی پەویوەندییەکانی نێوانیشیان دوور نییە، بەتایبەت لەبەر ئەوەی دابڕانی تەواو بۆ تورکیا واتا لە دەستدانی پشتیوانێکی بەهێزی سەربازی و جیۆستراتیژی، کە زەحمەتە لە ئێستادا ئەڵتەرناتیڤێکی هاوشێوەی بۆ بدۆزێتەوە، جگە لە ڕوسیا، کە ئەمەش ناچاری دەکات بەتەواوتی بکەوێتە بازنەی سیاسەت و بەرژەوەندییەکانی کرملینەوە و ڕازیبون بەم سیناریۆیەش بۆ تورکیا بڕیارێکی قورسە. بۆ ئەمریکاش خوازراو نییە تورکیا لەمە زیاتر لە ڕوسیا و ئێران و جیهانی ئیسلامی نزیک بێت. بۆیە ڕەنگە هەر ئەم مەترسیانەی هەردوولا پاڵنەربن بۆ جارێکیتر هێورکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوانیان، لەم نێوەندەشدا دەكرێت باس لەو ئەگەرە بكرێت كە ئەوروپا رۆڵی پۆزەتیڤ بگێرێت لە ئاسایكردنەوەی پەیوەندییەكانی توركیا و ئەمریكا، بەتایبەت کە پێناچێت ئەوروپییەكان پاڵپشتی سزادانی توركیا بكەن لە لایەن ئەمریكاوە، لەبەرئەوەی ێكچوونێكی بارودۆخی ناوخۆی توركیا كاریگەری راستەوخۆی دەبێت لەسەر ئەوروپا.  سیناریۆی دووەم: تێکچوونی تەواوی پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و ئەمریکا: ڕەنگە مەحاڵ بێت پێشبینی ئەوە بکرێت دۆخی پەیوەندییەکانی نێوان وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا وتورکیا هێندە تێکبچێت کە بگاتە ئەو ئاستەی ئەمریکا کار بۆ ڕوخاندنی (ڕژێمی ئەردوغان!) بکات، کەتائێستا ئەمەی بەرامبەر بە ڕژێمی ئێرانیش نەکردووە، بەڵام مەحاڵیش نییە ئاستی ئاڵۆزی پەیوەندییەکانی نێوان ئەم دوو ولاتە  بگاتە دۆخێکی لە ئێستا باڵاتر، بە شێوەیەك كە توركیا كۆتایی بە ئەندامێتی خۆی بهێنێت لە هاوپەیمانێتی ناتۆدا و داوا لە ئەمریکاش بكات بنكەی ئەنجەرلیك لەسەر خاكی توركیا بەجێهبێێڵێت، بەتایبەت لە سایەی هاندانی روسیا کە لەم نێوەندەدا دەخوازێت بە نزیکبوونەوەی لە تورکیا خۆی وەک ئەڵتەرناتیڤێكی بەهێز لەڕووی سیاسی و ئابوری و دبلۆماسی و سەربازییەوە بخاتەڕوو، بەمەش لە ئامانجی لاوازكردنی ئەمریكا و سیستمی هاوپەیمانێتی رۆژئاوایی لە رۆژهەڵاتی ناوەراست نزیك دەبێتەوە. سیناریۆی سێیەم: مانەوەی پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و ئەمریکا وەک ئێستا: وێرای ئەوەی کە نە لەڕووی تیۆری و نە لە ڕووی واقعیی کرداریشەوە، شیاو نییە دۆخی ئاڵۆزی ئێستای پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و وڵاتە یەکگرتووەکان ئەمریکا لەیەک ڕیتمدا جیگیربێت وەک خۆی بمێنێتەوە، بەڵام لەسایەی بەردەوامبوونی کاریگەری ئەو هۆکارانەی کە لەتەوەری یەکەمی ئەم بابەتەدا خرانەڕوو، دوور نییە دۆخەکە تا ماوەیەک بەم شێوە ئاڵۆز بمێنێتەوە، بەتایبەت کە هیچ لایەکیان نەخوازێت دەستپێشخەری بۆ هێورکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوانیان بکات، هاوکات هیچ لایەکیشیان جورئەتی ئەوە نەکات ئاقاری پەیوەندییەکان بەرەو تێکدانی تەواوەتی ببات. ئەم سیناریۆیە ئەگەر لە مەدای دووردا لە سیناریۆی یەکەم لاوازتر نەبێت ئەوا لە مەدای نزیکدا لە سیناریۆی دووەم شیاوترە، بەلایەنی کەم بۆ ماوەی سەرۆکایەتی ئێستای (ترامپ)، کاتێک ئەوە بهێنینە یادی خۆمان کە ئەمریکا لە ئێستادا لەگەڵ زیاد لە وڵاتێک لە ناوچەکە و جیهاندا لە ناکۆکی و ململانێدایە، بەپلەی یەکەمیش ئێران ئەمجا کۆریای باکور. کۆتایی و ئەنجامەکان 1.    ئەگەرچی‌، له‌ روی مێژووییه‌وه،‌ په‌یوه‌ندییه‌ سیاسی و سەربازی و ئابوری و به‌رژوه‌ندییه‌كانی نێوان ئه‌مریكا و توركیا به‌ هه‌ڵبه‌زو دابه‌زی زۆردا تێپه‌ڕیوه‌، له‌ دۆستایه‌تی و هاوپه‌یمانێتییه‌وه‌ بۆ ناکۆکی و نه‌یارێتی. به‌ڵام له‌ ئێستادا به‌ هۆی زیاتر له‌ هۆكارێكه‌وه‌ ئاستی په‌یوه‌ندییه‌كان گرژی و ئاڵۆزی به‌ خۆوه‌ بینیووه‌، گرنگترین ئەو هۆکارانەش: (١) ڕوداوه‌كانی كۆدێتاكه‌‌ی یۆلۆی 2016 کە‌ حكومه‌تی توركیا گروپی (فتح الله‌ گویله‌ن) كه‌ له‌ ئەمریکا نیشته‌جێیه‌ تۆمەتبار دەکات به‌ڵام ئه‌مریكا هیچ هه‌ڵوێستێكی جدی بەرامبەری نه‌بووه‌. (٢) گه‌شه‌سه‌ندنی پەیوەندییەکانی نێوان ڕوسیا و توركیا به‌ تایبه‌ت ئەوه‌ی په‌یوه‌سته‌ به‌ كڕینی سیسته‌می به‌رگری ئاسمانی روسی (S400) کە بە باوەڕی ئه‌مریكا ئه‌م په‌یوه‌ندییه‌ ستراتیژییه‌ كاریگه‌ری له‌سه‌ر ئه‌ركه‌ سه‌ربازییه‌كانی توركیا له‌ هاوپه‌یمانێتی ناتۆدا دروست دەكات. (٣) پەرەسەندنی دۆسێیەی شه‌ڕی فیزا کە تیایدا هەریەک لە تورکیا و ئەمریکا یه‌كتری به‌ دزه‌كردنی تۆڕی‌ جاسوسی له‌ نێرده‌ دبلۆماسییه‌كانیاندا تاوانبار‌ دەکەن. (٤) ناڕازیبونی توركیا بەرامبەر پشتگیری سه‌ربازی و لۆجیستی ئه‌مریكا بۆ كوردستانی ڕۆژئاواو لە سوریا‌. (٥) کێشەی ده‌ست به‌سه‌ركردنی قه‌شه ‌(ئه‌ندرۆ برانسۆن)‌ كه‌ ئەمریکا داوای دئازادكردنی دەکات و توركیاش ره‌تی ده‌كاته‌وه ئەمەش بۆتە بیانوی ئەوەی داوتە دەست‌ ئه‌مریكا ده‌ست بە سەپاندنی سزای ئابوری و سیاسی بەسەر توركیادا بکات. 2.    هۆکاری ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەکانی نێوان ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و توركیا هەرچییەک بن، هەڵكشان وداكشانی ئەم پەیوەندییانە كاریگەری جۆراوجۆریان لەسەر سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەراست دەبێت. لەلایەک ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هێزێكی سەرەكی جیهانیە و كاریگەری گەورەی هەبووە لەسەرجەم ململانێ و قەیران و ئاڵۆزیەكانی ناوچەكەدا. لەلایەکیتر توركیا هێزێكی خاوەن رۆڵ و نفوزی هەرێمی بەرچاوە بە تایبەتی لە قەیران وكێشە هەرێمیەكانی وەك جەنگی ناوخۆیی سوریا، ئەمە جگە لەوەی کە تورکیا، وەك ئەندام لە هاوپەیمانێتی ناتۆدا، لەگەڵ شوێنگەی جوگرافیەكەی، فاكتەری گرنگ بوون لە پاراستنی بەرژەوەندییە جیۆستراتیژیەكانی رۆژئاوا بە سەركردایەتی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەراست. دەکرێت گرنگترین لێکەوتەی ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەكانی توركیا و ئەمریكا ئەوەبێت کە پێگەی روسیا - وەک نەیاری جیهانی ئەمریکا - لە رۆژهەڵاتی ناوەراست بەهێزتر دەكات. 3.    ڕەنگە ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا دەرگای چەند هەلێک بۆ هەرێمی کوردستان بکاتەوە، لەلایەک بۆ ئەمریکا، لە پاڵ ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەکانی لەگەڵ تورکیا و توندتربوونی ململانێکانی لەگەڵ ئێران و بێ ئومێدبوونی لە سوریا و عێراقدا، هەرێمی کوردستان جێیەکی ئارامە بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەکانی لە ناوچەکەدا، لەلایەکیترەوە بۆ تورکیا، هەرێمی کوردستان قوڵایی ستراتیژی هەیە کە کاریگەری بەرچاوی لەسەر بزوتنەوەی رزگاریخوازی کوردستانی تورکیا و سوریا هەیە و ڕۆڵی گەورە دەبینێت لە سنوردانان بۆ پەکەکە و پاراستنی سنورەکانی تورکیا، لەپاڵ بایەخی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان تورکیا و هەرێم، بەتایبەت کە نەوت و گازی هەرێم پێگەیەکی نوێی بە رۆڵی ئەنکەرە لە نەخشەی نوێی وزەی جیهاندا بەخشیوە. لەگەڵ ئەم هەلەشدا بۆ هەرێمی کوردستان ئاسان نییە دەستبەرداری پەیوەندی هیچ کام لە ئەمریکا و تورکیا ببێت، کە ڕەنگە دوبارە لێک نزیکبوونەوەیان هەرێم نابووت بکات، بۆیە بۆ هەرێمی کوردستان گرنگە لایەنگری ئەرێنیانەیە بۆ ئیدارەدانی سیاسەتەکانی لە نێوان هەژموونی ئەمریکا و تورکیا بکات. 4.    بەڵام وەک هەمیشە خاڵی لاوازی هەرێمی کوردستان گوتاری ناوخۆیی خۆیەتی، کەلەلایەک پەرتەوازە و یەکنەخراوە، لەلایەکیتریش دووربین نییە لە ئیداردانی سیاسەتی خۆی لەنێو هەڵبەز و دابەزی پەیوەندی نێوان کاراکتەرە ئیقلیمی و نێودەوڵەتیەکاندا، بۆیە ئەم گوتارە بەمشێوەیەی ئێستا نەک کۆمەک بە هەرێم ناکات بۆ ئەوەی هەلی نوێ لە سیاسەتکردن لە نێو ئاڵۆزییەکانی تورکیاو ئەمریکا دەستگیر بکات، بەڵکو دەکرێ لەبری سود و هاوسەنگی ببێتە هەڕەشە و ببێتە مەیدانی ململانێی ئابوری و سیاسی و سەربازیش، کە دوورنییە زەمینەی جەنگی بەوەکالەت لەنێو کوردستاندا، لە بری ئەمریکا و هێزە هەرێمایەتییەکان، بسازێنێت. https://www.centerfs.org/files/2018/08/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D9%83%D9%8A%D8%A7%D9%88-%D8%A6%D8%A9%D9%85%D8%B1%D9%8A%D9%83%D8%A7-%D8%A8%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%B3%D9%89-%D8%A8%D8%A9%D9%8A%D8%A8%D8%A9%D8%B1-3-1.pdf