.gif)
(درەو میدیا): سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئایندەیی (Center For Future Studies ) كە سەنتەرێكی توێژینەوەی زانستی ناحكومییە دامەزراوە بۆ سوودی گشتیە، پەیپەرێكی سەبارەت بە (پەیوەندیەكانی توركیا و ئەمریكا... لە هاوپەیمانێتییەوە بۆ نەیارێتی) بڵاوكردۆتەوە، تایبەت بە هۆكارەكانی ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەكانی نێوان توركیا و ئەمریكا، لێكەوتەكانی ئاڵوزبوونی پەیوەندییەكان و كاریگەری ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەكانی نێوان توركیا و ئەمریكا لەسەر هەرێمی كوردستان هاوكات سیناریۆكانی ئایندەی پەیوەندییەكان لە نێوان توركیا و ئەمریكا سەرەتا ئاڵۆزی و توندتربوونی ناکۆکی ئەنکەرە و واشنتۆن لە دەسگیرکردنی (ئەندرۆ برانسن)ی قەشە و دادگاییکردنی بە تۆمەتی هاوکاری تیرۆریستان و سیخوڕی، لەلایەن تورکیاوە، گەیشتە لوتکە و چیدی لە روپۆشی میدیایی و پینەکردنی لێدوانی دبلۆماسی ترازا و دەسبەجێ ترەمپی سەرۆک و مایک پینس-ی جێگری هێنایەسەرهێڵ. یەکەمیان بە هەڕەشەی گەمارۆی فراوان و دووەمیان بە هەڕەشەی سزادانی تورکیا، هۆشداری توندییان دایە ئەنکەرە. بەڵام راستییەکەی ئەمە روکەشی ململانێکانە و برانسن تەنها شقارتەی توندترکردنی ململانێیەکی چەندساڵەی دوایی بوو. ململانێی ئەم دوو وڵات، تارماییەکانی بۆ ساڵی ٢٠١١ی گرژییەکانی سوریا و پاشان دەرکەوتنی داعش و پێکدادان و ناتەریببوونی سیاسەتی دەرەکی هەردوو وڵات بۆ ئیدارەدانی ململانێکانی سوریا و کڕینی سیستمی دژەئاسمانی S400ی روسی لەلایەن ئەنکەرەوە، دەگەڕێتەوە. بەڵام دۆسێی ئیدارەدانی باکووری سوریا و وردتر دۆسێی پەیەدە و کانتۆنەکانی رۆژئاوا، لە هەرە خاڵە زەقەکانی ئەم ململانێیەن کە راستەوخۆ پەیوەندی بە کوردەوە هەیە. داکشانی لیرەش لە سەروبەندی هەڵبژاردنە پێشوەختەکەی تورکیاوە و سەرکەوتنەوەی ئەردۆگان، دەرئەنجامێکی جەنگی ئابووریانەی ئەو گرژیانەیە. لە ڕوانگەی ئەم تێگەیشتنە سەرەتاییەوە، ئەم پەیپەرە دەخوازێت وەڵام بۆ چەند پرسیارێک لەمەڕ ئەم بابەتە بخاتەڕوو، وەک: هۆکارەکانی ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و ئەمریکا چی بوون؟ چۆن بەرەو گرژی ڕۆیشتن؟ ئاکامە سیاسی وئابورییه‌كانی ئەم ئاڵۆزبوونەی په‌یوه‌ندییه‌كانیان چییە؟ كاریگه‌ری تێكچونی په‌یوه‌ندییەکانی نێوانیان له‌سه‌ر هه‌رێمی كوردستان چییە؟ ئایندەی پێگەی هەرێمی کوردستان لەکوێی بەریەککەوتنی بەرژەوەندییەکانی نێوان ئەم دوو وڵاتەدایە؟ هەڕەشە و هەلەکانی کامانەن؟ سیناریۆكانی ئاینده‌یی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوانیان چین؟ یەکەم: هۆکارەکانی ئاڵۆزبونی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان تورکیا و ئەمریکا: ئه‌و گۆڕانكاری و ئاڵۆزییانه‌ی له په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان وڵاته یه‌كگرتوه‌كانی ئه‌مریكا و توركیادا ڕویداوه، له ڕووی شێوازی ئاڵۆزییه‌كه و ئاستی كێشه‌كان گه‌یشتووه به ئاستی قه‌یران، له راستیدا ناوه‌ڕۆك و ئاستی ململانێ و جیاوازییه‌كان له به‌ره‌و پێشچونێكی به‌رده‌وامدایه، بۆیه ئاڵنگارییه‌كان به‌ڕاده‌یه‌ك له‌به‌رزبونه‌وه‌دایه گرقتی گه‌وره‌ی له‌به‌رده‌م سازانه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كان دروست كردوه. هه‌رچه‌نده له روی مێژووییه‌وه په‌یوه‌ندییه سیاسی و ئابوری و به‌رژوه‌ندییه‌كانی نێوان ئه‌مریكا و توركیا به هه‌ڵبه‌زو دابه‌زی زۆردا تێپه‌ڕیوه، له دۆستایه‌تی و هاوپه‌یمانێتییه‌وه بۆ ناکۆکی ونه‌یارێتی. به‌ڵام له ئێستادا به هۆی زیاتر له هۆكارێكه‌وه ئاستی په‌یوه‌ندییه‌كان گرژی و ئاڵۆزی به خۆوه بینیوه، لێره‌دا ئاماژە به دیارترین ئه‌و هۆكارانه ده‌كه‌ین كه‌له پشت قه‌یرانه سیاسی و دبلۆماسی و ئابورییه‌كانی نێوان توركیا و ئه‌مریكا هه‌یه، کە گرنگترینیان بریتین لە: ١- بۆ ئه‌وه‌ی نه‌گه‌ڕێنه‌وه بۆ مێژوو ته‌نها باس له‌و هۆكارانه بكه‌ین كه ڕاسته‌وخۆ كاریگه‌رییان دروستكردوه له‌سه‌ر ئاڵۆزی په‌یوه‌ندییه‌كان، ڕەنگه خاڵی جه‌وهه‌ری له ئاڵۆزكردنی په‌یوه‌ندییه‌كان ڕوداوه‌كانی ئه‌و كۆدێتا سه‌ربازییه بێت كه له یۆلۆی 2016 ڕویدا و به هۆیه‌وه حكومه‌تی توركیا، دوای لیكۆڵینه‌وه‌ی هه‌واڵگری و یاسایی، ئه‌وه‌ی ئاشكرا كرد كه گروپی (فتح الله گویله‌ن) كه له ویلایه‌تی په‌نسلڤانیا نیشته‌جێیه، له پشت ڕوداوه‌كانه‌وه بون، ته‌نانه‌ت حكومه‌تی توركیا باس له‌وه ده‌كات كه به‌ڵگه‌ی ته‌واویان داوه‌ته ئه‌مریكا كه به‌شێك له كۆبونه‌وه‌كان بۆ ئاماده‌كاری ئه‌م ڕوداوه له ماڵی گویله‌ن و له په‌نسلڤانیا ئه‌نجامدراوه، به‌ڵام له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م به‌ڵگه وته‌نانه‌ت له‌به‌رامبه‌ر ڕوداوه‌كه‌ش ئه‌مریكا جگه له ئیدانه‌كردن، هه‌ڵوێستێكی زۆر جدی نه‌بوه، ئه‌مه‌ش نیگه‌رانی قوڵی لای حكومه‌تی توركیا به‌جێهێشتوه. ٢- له دوای ئه‌م ڕوداوانه په‌یوه‌ندییه‌كانی توركیا له‌گه‌ڵ (ڕوسیا و ئێراان) گه‌رم و گوڕی زیاتری به خۆوه بینی و ئاستی ئاڵوگۆڕی بازرگانی و ووزه له نێوان ڕوسیا و توركیا گه‌شه‌سه‌ندنی به‌رچاوی به خۆوه بینی، دوای ئه‌و گرژییانه‌ی له‌سه‌ر كه‌وتنه خواره‌وه‌ی فڕۆكه ڕوسیه‌كه له نێوانیاندا دروست بووبوو، به‌رزبونه‌وه‌ی ئاستی په‌یوه‌ندییه‌كانی توركیا له‌گه‌ڵ ڕوسیا له‌سه‌ر ئه‌و بۆشاییه‌یه كه‌له ئاستی په‌یوه‌ندییه‌كانی ئه‌مریكا وتوركیا دروست بوه. به‌تایبه‌تی سیاسه‌تی هاوبه‌ش و شه‌راكه‌ت له بیرو ڕاو جێگه نفوزی روسیا له سوریا. ئه‌مه جگه له‌وه‌ی ئه‌مریكا واسه‌یری ئه‌م په‌یوه‌ندییه ستراتیژییه ده‌كات كه ڕەنگه كاریگه‌ری له‌سه‌ر ئه‌ركه سه‌ربازییه‌كانی توركیا له هاوپه‌یمانێتی ناتۆ دروست بكات، به تایبه‌ت ئەوه‌ی په‌یوه‌سته به كڕینی سیسته‌می به‌رگری ئاسمانی روسی (S400). توركیا بانگه‌شه‌ی ئه‌وه ده‌كات به‌ناچاری بیری له‌م گرێبه‌سته كردۆته‌وه، چونكه بێئومێد بون له ئه‌مریكا. ئه‌مریكاش له‌روانگه‌ی سه‌ربازییه‌وه وا سه‌یری هاوكێشه‌كه ده‌كات كه كڕینی سیسته‌می روسی له‌ڕووی سه‌ربازییه‌وه واته وه‌رنه‌گرتنی ئاماژەی ئاگادارنه‌كردنه‌وه‌ی ناتۆ، ئه‌مه له‌لایه‌ك، له‌لایه‌كی تره‌وه روسیا سودمه‌ند ده‌بێت له زانیارییه‌كان به تایبه‌تی له فڕۆكه‌ی جۆری فانتۆم. بۆیە ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ی توركیا لێكترازانێكی تری له په‌یوه‌ندییه‌كانی لەگەڵ ئەمریکا دروست كرد. ٣- وێستگه‌یه‌كی تری ئاڵۆزبونی په‌یوه‌ندییه‌كان ئه‌و دۆسێیەیە كه ناسراوە به شه‌ڕی فیزا، دوای ئه‌وه‌ی هه‌ردوو لا یه‌كیان تاوانبار ده‌كرد به دزه‌كردنی تۆڕی جاسوسی له نێردراوه دبلۆماسییه‌كان، تا گه‌یشته ئه‌وه‌ی توركیا دانی نه‌نا به باڵوێزی ئه‌مریكا له ئه‌نقه‌ره وه‌كو نوێنه‌رێكی شه‌رعی وڵاته یه‌گرتوه‌كانی ئه‌مریكا. ٤- ناڕازیبونی توركیا له‌سه‌ر پشتگیری سه‌ربازی و لۆجیستی وڵاته یه‌كگرتوه‌كانی ئه‌مریكا بۆ كوردستانی ڕۆژئاواو به دیاریكراوی بۆ (په‌یه‌ده) كه توركیا وه‌كو باڵی سه‌ربازی و سیاسی په‌كه‌كه‌ی ده‌ناسێنێت، له‌به‌رامبه‌ردا ئه‌مریكا زیاتر پشتگیری له ئیداره‌ی رۆژئاوا ده‌كات و زیاتر له 16 بنكه‌ی سه‌ربازی له رۆژئاوا هه‌یه. بۆیه توركیا بۆ پاراستنی به‌رژە‌وه‌ندییه‌كانی خۆی و قایمكردنی ئاسایشی سنوره‌كانی، وه‌ك توركیا بانگه‌شه‌ی ده‌كات، دوو پرۆسه‌ی گه‌وره‌ی سه‌ربازی له ناوچه‌ی (باب وئیدلیب وعه‌فرین) به هاوكاری ڕوسیا وبێده‌نگ بوونی ئه‌مریكا ئه‌نجامدا، هه‌رچه‌نده دوای ئه‌وه‌ی دانوستانی دوولایه‌نه له‌نێوان ئه‌مریكییه‌كان و توركیا له‌سه‌ر (منبج) ئه‌نجامدرا، هه‌ردوولا له‌سه‌ر ئیداره‌یه‌كی هاوبه‌شی مه‌ده‌نی ڕێكه‌وتن، هه‌رچه‌نده ئه‌م ڕێكه‌وتنه جێگه‌ی ڕەزامه‌ندی توركیا نییه، چونكه توركیا به نیازی داگیركردن و كۆنترۆڵكردنی ناوچه‌كانی رۆژهه‌ڵات وڕۆژئاوای فوراته. به‌ڵام ئه‌مریكا به‌م داخوازییه رازی نییه‌و، دوای ئاڵۆزی په‌یوه‌ندییه‌كان ئه‌مریكا جێگه نفوزی خۆی زیاتر ده‌كات. ٥- خاڵی تر كه وه‌كو لوتكه‌ی كێشه‌كان باسكراوه وپه‌یوه‌ندییه‌كانی به‌ره‌و قه‌یران بردوه‌و، له‌مه‌ش زیاتر ده‌رهاویشته‌ی ئابوری و سیاسی لێكه‌وته‌وه پرسی ده‌ست به‌سه‌ركردنی قه‌شه (ئه‌ندرۆ برانسۆن)ە، كه (تره‌مپ) داوای ده‌ستبه‌جێ ئازادكردنی كردوە، به‌ڵام توركیا ره‌تی ده‌كاته‌وه، ئه‌مریكاش له ئێستادا به‌هۆی ئه‌م دۆسێیه‌وه ده‌یه‌وێت و ده‌ستی كردوه به سزادانی ئابوری و سیاسی توركیا. هه‌رچه‌نده به تێروانینی ئێمه ئه‌مه دوكه‌ڵی كێشه‌كانه‌و، ئاگره‌كه چوار فاكته‌ره‌كه‌ی پێشه‌وه‌ن. چونكه هه‌ندێك ڕا هه‌یه له ناوخۆی ئه‌مریكا پێیان وایه كه (تره‌مپ) ده‌یه‌وێت له‌ڕێی‌ئه‌م بابه‌ته‌وه ده‌نگی پشتێنه‌ی ئینجیلی مه‌سیحی به‌ده‌ست بهێنێت. دووەم: لێكەوتەكانی ئاڵوزبوونی پەیوەندییەكانی نێوان توركیا و ئەمریكا بە حوكمی توانای سیاسی و ئابوری و سەربازیان، هەڵكشان و داكشان لە پەیوەندییەكانی توركیا و ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا كاریگەریان دەبێت لەسەر سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەراست. توركیا هێزێكی خاوەن رۆڵ و نفوزی هەرێمی بەرچاوە بە تایبەتی لە قەیران و كێشە هەرێمیەكانی وەك جەنگی ناوخۆیی سوریا. ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هێزێكی سەرەكی جیهانیە و كاریگەری گەورەی هەبووە لەسەرجەم ململانێ و قەیران و ئاڵۆزیەكانی ناوچەكەدا. وەك ئەندام لە هاوپەیمانێتی ناتۆدا، توركیا و شوێنگەی جوگرافیەكەی فاكتەری گرنگ بوون لە پاراستنی بەرژەوەندییە جیۆستراتیژیەكانی رۆژئاوا بە سەركردایەتی ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەراست. ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەكانی نێوان توركیا و ئەمریكا بە پێچەوانەوە دەكرێت پێكەی روسیا - نەیاری جیهانی واشنتۆن لەسەر - لە رۆژهەڵاتی ناوەراست بەهێزتربكات. بەڵام وەك هەڵسوكەوتەكانی ئەم دووایەی ئیدارەی سەرۆك ترامپ بەرامبەر بە حكومەتی توركیا - سەپاندنی سزای ئابوری بەسەر هاوپەیمانێكدا- پێناچێت ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا نیگەرانی گەورەی هەبێت لە لەدەستدانی توركیا و بەهێزكردنی پێگەی روسیا لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا. لە ڕاستیدا، بەشێكی زۆر لە ئەمریكیەكان بە ئاشكرا پرسیاری ئەوە دەكەن كە ئایا توركیا دەكرێت وەك هاوپەیمان پشتی پێببەسترێت لە دوای دروستكردنی گرفت و كێشە بۆ واشنتۆن لە رۆژهەڵاتی ناوەراست. روسیا رۆڵ و سیاسەتەكانی ئەمریكا لەسەر ئاستی جیهان و بە تایبەتی لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا بە هەڕەشە دەبینێت لەسەر پێگەو تونای خۆی ئەگەر چی دەسەڵاتدارانی مۆسكۆ، بە تایبەتی سەرۆك پوتن، وای نیشان دەدەن كە دەتوانن باشتر كار لەگەڵ ئیدارەی ئێستای ئەمریكادا بكەن. هەموو هەوڵەكانی روسیا لە پێناو لاوازكردنی پێگەی ئەمریكایە لە رۆژهەڵاتی ناوەراست، بە تایبەتی لە سوریا، كە مۆسكۆ ئەمریكا و سیاسەتەكانی بە هەڕەشەی جدی تەماشا دەكات بۆ سەر بەرژەوەندییە ستراتیژیەكانی، بە تایبەتی ئەوەی كە پەیوەندی بە مانەوەی رژێمی ئەسەدەوە هەیە. بۆ بەدیهێنانی ئەم ئامانجەش، واتە لاوازكردنی پێگەی ئەمریكا، روسیا لە هەوڵی بەردەوامدایە بۆ قۆستنەوەی كێشە و ئاڵوزییەكانی نێوان ئەمریكا و توركیا. گەر ئاڵوزییەكانی نێوان توركیا و ئەمریكا بگەنە ئاستێكی باڵا بە شێوەیەك كە توركیا كۆتایی بە ئەندامێتی خۆی بهێنێت لە هاوپەیمانێتی ناتۆدا و داوا لە واشنتۆن بكات بۆ بەجێهێشتنی بنكەی ئەنجەرلیك لەسەر خاكی توركیا - كە ئەمە لە ئێستادا ئەگەرێكی دوورە بەهۆی ئەوەی كە لە رووی سەربازی و ئابوورییەوە روسیا ئەڵتەرناتیڤێكی بەهێز نابێت بۆ توركیا- ئەوا مۆسكۆ لە روانگەی خۆیەوە لە ئامانجی لاوازكردنی ئەمریكا و سیستمی هاوپەیمانێتی رۆژئاوایی لە رۆژهەڵاتی ناوەراست نزیك بۆتەوە. دەرچوونی توركیا لە هاوپەیمانێتی ناتۆ نەك تەنها لێدانە لە پێگەی عەسكەری ئەمریكا - نەمانی بنكەی ئەنجەرلیك دەكرێت توانای ئەمریكا بۆ دروستكردنی رووداو لەبەرژەوەندی خۆی لە رۆژهەڵاتی ناوەراست بە شێوەیەكی جدی سنوردار بكات - بەڵكو دەكرێت ببێتە هۆكاری كەمكردنەوەی متمانەی ئەمریكا لەلای هاوپەیمانەكانی تری لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا. لەم حاڵەتەدا دەبێت توركیا بە تەواوی لە نێو بازنەی سیاسەت و بەرژەوەندییەكانی روسیادا هەڵبسورێت كە ئەمەش بریارێكی قورس دەبێت بۆ ئەنكەرە بە تایبەتی كاتێك ئەو راستیە لەبەرچاو بگیرێت كە زۆر نییە لەسەر خستنە خوارەوەی فرۆكەیەكی رووسی لە لایەن توركیاوە پەیوەندی نێوان روسیا و توركیا بەشێوەیەك ئاڵۆزبوو كە روسیا سزای ئابووری توندی سەپان بەسەر توركیادا. ئەوەی دیارە كە توركیا لەسەروبەندی ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەمریكا هەوڵی ئاشتكردنەوەی ئەوروپا دەدات، لە كاتێكدا یەكێتی ئەوروپا پێشمەرجی سەرەكیان دەبێت بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانیان لەگەڵ توركیا، لەوانەش ریفۆرمی سیاسی ناوخۆیی. بەڵام دەبێت ئاماژە بەو راستیەش بدرێت كە هێزە ئەوروپیەكان پێناچێت پاڵپشتی سزادانی توركیا بكەن لە لایەن ئەمریكاوە، بەهۆی ئەوەی هەموو تێكچوونێكی بارودۆخی ناوخۆی توركیا كاریگەری راستەوخۆیان دەبێت لەسەر ئەوروپا. لێرەدا دەكرێت باس لەو ئەگەرە بكرێت كە ئەوروپا رۆڵی پۆزەتیڤ بگێرێت لە ئاسایكردنەوەی پەیوەندییەكانی توركیا و ئەمریكا، یاخود ئەڵتەرناتیڤێكی باشتر بێت لە روسیا بۆ ئەمریكا. ئەمە مانای ئەوە نییە توركیا روو لە روسیا ناكات بەڵام ناكرێت هەموو كات ئەمە وەك لاوازی بۆ پێگەی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەراست لێكبدرێتەوە. دواجار ئەمریكا خۆی ئامادە نەبوو كە لە قەیرانی سوریادا رۆڵی گەورە بگێرێت و تا ئێستا ئەمریكیەكان قەناعەتیان وایە كە بەرژەوەندیان لە قبوڵكردنی رۆڵی رووسی هەیە لە سوریا وەك لە رووبەڕووبوونەوە لەگەڵ هێزێكی سەرەكی جیهانی. لە خراپترین حاڵەتدا - دەرچوونی توركیا لە هاوپەیمانێتی ناتۆ و داواكردن لە هێزی سەربازی ئەمریكا بۆ چۆڵكردنی بنكەی ئەنجەرلیك كە ئەگەری روودانی زۆر دوورە - توركیا تاكە سەرچاوەی ئابوری و سەربازی و دبلۆماسی كاریگەر و گەورەی لەدەست دەدات و باشترین ئەڵتەرناتیڤشی روسیایە، لە كاتێكدا كە ووڵاتە یەكگرتووەكانی تەنها هاوپەیمانێك و بنكەیەكی سەربازی لەدەست دەدات لە نێو ژمارەیەك لە هاوپەیمان و بنكەی سەربازیتر لە ناوچەكەدا. سێیەم: كاریگه‌ری ئاڵۆزبوونی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان توركیا و ئەمریكا له‌سه‌ر هه‌رێمی كوردستان جیا لە هەر دیدێکی داتاشراو، هەرێمی کوردستان بۆ هیچ یەکێ لە وڵاتەیەکگرتووەکانی ئەمریکا و کۆماری تورکیا زیادە نییە، بگرە لەدیدی هەردوولاوە خاڵێکی دەستلێهەڵگیراویش نییە: لە دیدی ئەمریکاوە: بەلەبەرچاوگرتنی نەخشەی بەرژەوەندییەکان وململانێ هەرێمایەتییەکانی ئەمریکا لە ناوچەکەدا، رەنگە رونتر پۆتانسێلی هەرێمی کوردستان دیارتر دەکەوێت، لە ئەگەری ململانێ و درێژەدانی ململانێکانی ئەمریکا و بەردەوامی سزادانی ئێران، نیوەی هێزە عێراقییەکان کە هاوپەیمانی ئێرانن، نەیارییکردنی حکومەتی دیمەشق و لەمدواییانەشدا ناکۆکییەکانی لەگەڵ ئەنکەرەدا بەرەو لوتکە دەچێت، گەر کێرڤی سیاسەتی واشنتۆن بەردەوام بێت ئەوا تەنها جێیەک کە هێمنییەکی سیاسی و پارێزەری بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا بێت لەم زەوییە گەرمە سیاسییەدا هەرێمی کوردستان و وڵاتی ئەردەنن. بەمەش پێویستی زیاتری هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی سیاسەتی ئەمریکادا پتەوتر دەکات و دەتوانێ رۆڵی نوێتریش وەرگرێت. بەتایبەت گەر رەوتی داخستنی دەرگاکانی بەغدا، ئەنکەرە، تاران ودیمەشق بە رووی واشنتۆندا درێژەیان هەبێت. خەونی ئەمریکا لە هەڵبژاردنەکانی عێراقدا، دروستکردنی بەرەیەکی عەرەبی (شیعی - سونی) و کوردی بوو، بە سەرکردایەتی "عەبادی / نێچیرڤان- قوباد"، بەڵام ئەنجامەکانی هەڵبژاردن زوو بەرجەستەکردنی ئەم خەونەی دورخستەوە، دیمەشق دەمێکە وەک هەلی پاراستنی بەرژەوەندی بۆ ئەمریکا نەماوەتەوە و تارانیش لە سیاسەتی "کێوی قاف" بەردەوامە و وا تورکیاش چووە ریزی نیمچەداخراواکان لەئاست ئەمریکادا. ئەوەی دەمێنێتەوە هەرێمی کوردستانە کە وەک قەوارە هەم بەرهەمهاتووی سیاسەتی ئەمریکا خۆیەتی، لەسەرەتای جەنگی کەنداو ولێکەوتەکانییەوە، هەم پارێزەرێکی بێسەرئێشەی بەرژەوەندییە سیاسی و ئەمنییەکانی ئەمریکاش بووە لەو ماوەیەدا، بەڵام پرسیارەکە ئەوەیە: ئایا هەرێمی کوردستان دەتوانێت لەوە زیاتر بۆ ئەمریکا بکات؟ ئایا دراوسێکانی، بە تایبەت تورکیا، رێگە دەدات ببێتە ئەلتەرناتیڤی وان بۆ واشنتۆن لە ناوچەکادا؟ لە دیدی تورکیاوە: هەرێم بۆ تورکیا، قوڵایی ستراتیژی هەیە، لەوانە: بالانسی مەسەلەی نەرمەهێز و توندەهێزی بزوتنەوەی رزگاریخوازی کوردستانی تورکیا و سوریا دەتوانێ ئاڵوگۆڕ پێبکات، سنوردانان بۆ پەکەکە و پاراستنی سنورەکان لە هەرێمەوە، قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی تورکیا و هەرێم سازش لەسەرنەکراوە بە ئاست تورکیادا، نەوت و گازی هەرێم پێگەیەکی نوێی بە رۆڵی ئەنکەرە لە نەخشەی نوێی وزەی جیهاندا بەخشیوە. کەواتە پیگەی هەرێم بۆ تورکیا، خاڵیکی دەستلێبەردراوو نییە، بە پێچەوانەشەوە هەمان ئەو خاڵانە بۆ هەولێریش خاوەنی گرنگین و ناتوانێت بە رووکردنە ئەمریکا دەستبەردارییان بێت. ئێستا هەرێم لە رووی پێگەی سیاسییەوە، لە روخساردا لەبارێکی زێڕیندایە، بەڵام زۆرجار هەلە زێڕینەکان، هێندەی دەبنە هەڕەشە بۆ ئایندە، کەمتر دەتوانرێت سود لە زێڕەکەی وەرگیرێت. راستە لە سیاسەتکردن و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا تەبابوون لەگەڵ واشنتۆن دەرگای فراوان دەکاتەوە، بەڵام لە دۆخێکی وەک ئەوەی باسکرا، هاوپایمانی بێچەندووچوونی ئەمریکا لە جوگرافیایەکی وادا بە بێ هاوسەنگی، هەڕەشەی نابوتبوون زیاتر زەقدەکاتەوە و دوریش نییە ناکۆکەکانی ناوچەکە لە پێناودا یەکبخاتەوە، وەک ئەوەی لە دەرکەوتەکانی ریفراندۆمەوە، سەرجەم نەیارە هەرێمایەتییەکان لە بەرامبەر هەولێردا سیاسەتییان یەکخست. لایەنگری ئەرێنیانە: بە وردبوونەوە لە دۆخەکە، هەلێکی وا دەستەبەرکردنی سەرجەم قازانجەکانی بێ زیان، وێناکردنی ئاسان نییە، ئەوەی بۆ هەرێمی کوردستان گرنگە لایەنگری ئەرێنیانەیە بۆ ئیدارەدانی سیاسەتەکانی لە نێوان هەژموونی ئەمریکا و تورکیادا، بەتایبەت توندڕۆیی بە هەر دیوێکیاندا دوورنییە لە بەشێکی وێنەکەدا، سازشی هەردوو نەیار (واشنتۆن و ئەنکەرە) لەسەر حسابی هەولێر ئاشتنەکاتەوە و هەردوولا بە قوربانیکردنی هەرێم بە براوەیی لێدەربچن، هەروەک چۆن لە عەفرین و مەنبەج ئەو پێکهاتنەوەیە لەسەر حسابی پەیەدە بینرا. پێدەچێت نمونەی دووساڵی رابردووی ئەزمونی قەتەری بتوانێت دیدێکی نوێ بۆ سیاسەتکردن بەدەستەوە بدا، قەتەر لەنێوان بازنەی دڵڕەقی براکەنداوییەکانی باڵانسێکی تارادەیەک گونجاوی لە سیاسەتکردن لە نیوان ئەمریکا و ئێران و تورکیادا پاراستووە، بە یەکەمیان بەرژەوەندی سیاسی و بە دووەمیان ئاسمانی وڵاتەکەی و بە سێیەمیشیان ئابوری و ئاسایشی خۆی پاراستووە، ئەمە مۆدێلی نە سفر و نە سەدی قەتەرییە و دەکرێت گۆشەی نوێ بۆ سیاسەتکردن دەستەبەربکات. - بەڵام ئایا هەرێمی کوردستان، ئەو توانایەی لە راگرتنی باڵانسدا دەبێت؟ خاڵی لاوازی هەرێمی کوردستان گوتاری ناوخۆیی خۆیەتی کە هەم یەکنەخراوە و هەم دورمەوداش نیە و پشتی بە سیاسەتی کورتمەودا بۆ ئیدارەدان بەستووە، نەرمەهێز و توندەهێز (پێشمەرگە و بەرگری) و دۆخی ئابوری و گوتاری ناتەبای ناوخۆیی هەرێم بەمشێوەیەی ئێستا نەک کۆمەک ناکات بۆ ئەوەی هەلی نوێ لە سیاسەتکردن لە نێو گرژییەکانی ئەنکەرە و واشنتۆندا گیربخات، بەڵکو دەکرێ ببنە گۆشەی لاوازی هەرێم و لەبری سود و هاوسەنگی ببنە هەڕەشە و پرژی ململانێکان زۆرێکی بەر هەرێم بکەوێت و ببێتە مەیدانی ململانێی ئابوری و سیاسی و دوریش نییە زەمینەی جەنگی بەوەکالەت لەنێو کوردستاندا لە بری ئەمریکا و هێزە هەرێمایەتییەکان بسازێنێت. سیناریۆیەکی سەخت: تەنها هێزە کوردیەکانی هەرێمیش نین کە لەم نێوەندی ململانێیەی تورکیا - ئەمریکا بۆ هەردوولا گرنگبن، لە بەغدا هاوپەیمانێتییەکانی عەبادی و سەدر و بەشێکی سوننییەکان، لە ئێرانیش باڵێکی دیاری ناو حکومەت و نەرمەهێزی ناو دەوڵەت و لە ناو تورکیاشدا بە هەمانشێوە، هێزگەلێک هەن کە لەگەڵ باڵانس راگرتندان لەنێوان واشنتۆن و ئەنکەرە و بەدوای گۆشەی نوێ و سیناریۆی نوێی سیاسەتکردندا دەگەڕێن، کە دەکرێ ببێتە هێڵی سێیەم، لەنێوان هێڵی یەکەم و دووەمی توندی ئەمریکا و تورکیادا. چوارەم: سیناریۆكانی ئاینده‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی لە نێوان تورکیا و ئەمریکا: لە ئاست ئاڵۆزبوونی ئەم جارەی پەیوەندییەکانی نێوان وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و تورکیا، دەکرێت پێشبینی گەلێک ئەگەری جۆراوجۆر بکەین، بەڵام لێرەدا لە سێ سیناریۆدا دەیانخەینەڕوو: سیناریۆی یەکەم: هێبوربوونەوەی پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و ئەمریکا: هەرچەندە ڕەچاوناکرێت پەیوەندییەکانی نێوان ئەم دوو وڵاتە بگەڕێتەوە بۆ هەمان دۆستایەتی ستراتیژی سەردەمی جەنگی سارد، بەڵام ئەگەری هێبوربوونەوەی پەویوەندییەکانی نێوانیشیان دوور نییە، بەتایبەت لەبەر ئەوەی دابڕانی تەواو بۆ تورکیا واتا لە دەستدانی پشتیوانێکی بەهێزی سەربازی و جیۆستراتیژی، کە زەحمەتە لە ئێستادا ئەڵتەرناتیڤێکی هاوشێوەی بۆ بدۆزێتەوە، جگە لە ڕوسیا، کە ئەمەش ناچاری دەکات بەتەواوتی بکەوێتە بازنەی سیاسەت و بەرژەوەندییەکانی کرملینەوە و ڕازیبون بەم سیناریۆیەش بۆ تورکیا بڕیارێکی قورسە. بۆ ئەمریکاش خوازراو نییە تورکیا لەمە زیاتر لە ڕوسیا و ئێران و جیهانی ئیسلامی نزیک بێت. بۆیە ڕەنگە هەر ئەم مەترسیانەی هەردوولا پاڵنەربن بۆ جارێکیتر هێورکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوانیان، لەم نێوەندەشدا دەكرێت باس لەو ئەگەرە بكرێت كە ئەوروپا رۆڵی پۆزەتیڤ بگێرێت لە ئاسایكردنەوەی پەیوەندییەكانی توركیا و ئەمریكا، بەتایبەت کە پێناچێت ئەوروپییەكان پاڵپشتی سزادانی توركیا بكەن لە لایەن ئەمریكاوە، لەبەرئەوەی ێكچوونێكی بارودۆخی ناوخۆی توركیا كاریگەری راستەوخۆی دەبێت لەسەر ئەوروپا. سیناریۆی دووەم: تێکچوونی تەواوی پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و ئەمریکا: ڕەنگە مەحاڵ بێت پێشبینی ئەوە بکرێت دۆخی پەیوەندییەکانی نێوان وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا وتورکیا هێندە تێکبچێت کە بگاتە ئەو ئاستەی ئەمریکا کار بۆ ڕوخاندنی (ڕژێمی ئەردوغان!) بکات، کەتائێستا ئەمەی بەرامبەر بە ڕژێمی ئێرانیش نەکردووە، بەڵام مەحاڵیش نییە ئاستی ئاڵۆزی پەیوەندییەکانی نێوان ئەم دوو ولاتە بگاتە دۆخێکی لە ئێستا باڵاتر، بە شێوەیەك كە توركیا كۆتایی بە ئەندامێتی خۆی بهێنێت لە هاوپەیمانێتی ناتۆدا و داوا لە ئەمریکاش بكات بنكەی ئەنجەرلیك لەسەر خاكی توركیا بەجێهبێێڵێت، بەتایبەت لە سایەی هاندانی روسیا کە لەم نێوەندەدا دەخوازێت بە نزیکبوونەوەی لە تورکیا خۆی وەک ئەڵتەرناتیڤێكی بەهێز لەڕووی سیاسی و ئابوری و دبلۆماسی و سەربازییەوە بخاتەڕوو، بەمەش لە ئامانجی لاوازكردنی ئەمریكا و سیستمی هاوپەیمانێتی رۆژئاوایی لە رۆژهەڵاتی ناوەراست نزیك دەبێتەوە. سیناریۆی سێیەم: مانەوەی پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و ئەمریکا وەک ئێستا: وێرای ئەوەی کە نە لەڕووی تیۆری و نە لە ڕووی واقعیی کرداریشەوە، شیاو نییە دۆخی ئاڵۆزی ئێستای پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و وڵاتە یەکگرتووەکان ئەمریکا لەیەک ڕیتمدا جیگیربێت وەک خۆی بمێنێتەوە، بەڵام لەسایەی بەردەوامبوونی کاریگەری ئەو هۆکارانەی کە لەتەوەری یەکەمی ئەم بابەتەدا خرانەڕوو، دوور نییە دۆخەکە تا ماوەیەک بەم شێوە ئاڵۆز بمێنێتەوە، بەتایبەت کە هیچ لایەکیان نەخوازێت دەستپێشخەری بۆ هێورکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوانیان بکات، هاوکات هیچ لایەکیشیان جورئەتی ئەوە نەکات ئاقاری پەیوەندییەکان بەرەو تێکدانی تەواوەتی ببات. ئەم سیناریۆیە ئەگەر لە مەدای دووردا لە سیناریۆی یەکەم لاوازتر نەبێت ئەوا لە مەدای نزیکدا لە سیناریۆی دووەم شیاوترە، بەلایەنی کەم بۆ ماوەی سەرۆکایەتی ئێستای (ترامپ)، کاتێک ئەوە بهێنینە یادی خۆمان کە ئەمریکا لە ئێستادا لەگەڵ زیاد لە وڵاتێک لە ناوچەکە و جیهاندا لە ناکۆکی و ململانێدایە، بەپلەی یەکەمیش ئێران ئەمجا کۆریای باکور. کۆتایی و ئەنجامەکان 1. ئەگەرچی، له روی مێژووییه‌وه، په‌یوه‌ندییه سیاسی و سەربازی و ئابوری و به‌رژوه‌ندییه‌كانی نێوان ئه‌مریكا و توركیا به هه‌ڵبه‌زو دابه‌زی زۆردا تێپه‌ڕیوه، له دۆستایه‌تی و هاوپه‌یمانێتییه‌وه بۆ ناکۆکی و نه‌یارێتی. به‌ڵام له ئێستادا به هۆی زیاتر له هۆكارێكه‌وه ئاستی په‌یوه‌ندییه‌كان گرژی و ئاڵۆزی به خۆوه بینیووه، گرنگترین ئەو هۆکارانەش: (١) ڕوداوه‌كانی كۆدێتاكه‌‌ی یۆلۆی 2016 کە حكومه‌تی توركیا گروپی (فتح الله گویله‌ن) كه له ئەمریکا نیشته‌جێیه تۆمەتبار دەکات به‌ڵام ئه‌مریكا هیچ هه‌ڵوێستێكی جدی بەرامبەری نه‌بووه. (٢) گه‌شه‌سه‌ندنی پەیوەندییەکانی نێوان ڕوسیا و توركیا به تایبه‌ت ئەوه‌ی په‌یوه‌سته به كڕینی سیسته‌می به‌رگری ئاسمانی روسی (S400) کە بە باوەڕی ئه‌مریكا ئه‌م په‌یوه‌ندییه ستراتیژییه كاریگه‌ری له‌سه‌ر ئه‌ركه سه‌ربازییه‌كانی توركیا له هاوپه‌یمانێتی ناتۆدا دروست دەكات. (٣) پەرەسەندنی دۆسێیەی شه‌ڕی فیزا کە تیایدا هەریەک لە تورکیا و ئەمریکا یه‌كتری به دزه‌كردنی تۆڕی جاسوسی له نێرده دبلۆماسییه‌كانیاندا تاوانبار دەکەن. (٤) ناڕازیبونی توركیا بەرامبەر پشتگیری سه‌ربازی و لۆجیستی ئه‌مریكا بۆ كوردستانی ڕۆژئاواو لە سوریا. (٥) کێشەی ده‌ست به‌سه‌ركردنی قه‌شه (ئه‌ندرۆ برانسۆن) كه ئەمریکا داوای دئازادكردنی دەکات و توركیاش ره‌تی ده‌كاته‌وه ئەمەش بۆتە بیانوی ئەوەی داوتە دەست ئه‌مریكا ده‌ست بە سەپاندنی سزای ئابوری و سیاسی بەسەر توركیادا بکات. 2. هۆکاری ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەکانی نێوان ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و توركیا هەرچییەک بن، هەڵكشان وداكشانی ئەم پەیوەندییانە كاریگەری جۆراوجۆریان لەسەر سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەراست دەبێت. لەلایەک ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هێزێكی سەرەكی جیهانیە و كاریگەری گەورەی هەبووە لەسەرجەم ململانێ و قەیران و ئاڵۆزیەكانی ناوچەكەدا. لەلایەکیتر توركیا هێزێكی خاوەن رۆڵ و نفوزی هەرێمی بەرچاوە بە تایبەتی لە قەیران وكێشە هەرێمیەكانی وەك جەنگی ناوخۆیی سوریا، ئەمە جگە لەوەی کە تورکیا، وەك ئەندام لە هاوپەیمانێتی ناتۆدا، لەگەڵ شوێنگەی جوگرافیەكەی، فاكتەری گرنگ بوون لە پاراستنی بەرژەوەندییە جیۆستراتیژیەكانی رۆژئاوا بە سەركردایەتی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەراست. دەکرێت گرنگترین لێکەوتەی ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەكانی توركیا و ئەمریكا ئەوەبێت کە پێگەی روسیا - وەک نەیاری جیهانی ئەمریکا - لە رۆژهەڵاتی ناوەراست بەهێزتر دەكات. 3. ڕەنگە ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا دەرگای چەند هەلێک بۆ هەرێمی کوردستان بکاتەوە، لەلایەک بۆ ئەمریکا، لە پاڵ ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەکانی لەگەڵ تورکیا و توندتربوونی ململانێکانی لەگەڵ ئێران و بێ ئومێدبوونی لە سوریا و عێراقدا، هەرێمی کوردستان جێیەکی ئارامە بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەکانی لە ناوچەکەدا، لەلایەکیترەوە بۆ تورکیا، هەرێمی کوردستان قوڵایی ستراتیژی هەیە کە کاریگەری بەرچاوی لەسەر بزوتنەوەی رزگاریخوازی کوردستانی تورکیا و سوریا هەیە و ڕۆڵی گەورە دەبینێت لە سنوردانان بۆ پەکەکە و پاراستنی سنورەکانی تورکیا، لەپاڵ بایەخی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان تورکیا و هەرێم، بەتایبەت کە نەوت و گازی هەرێم پێگەیەکی نوێی بە رۆڵی ئەنکەرە لە نەخشەی نوێی وزەی جیهاندا بەخشیوە. لەگەڵ ئەم هەلەشدا بۆ هەرێمی کوردستان ئاسان نییە دەستبەرداری پەیوەندی هیچ کام لە ئەمریکا و تورکیا ببێت، کە ڕەنگە دوبارە لێک نزیکبوونەوەیان هەرێم نابووت بکات، بۆیە بۆ هەرێمی کوردستان گرنگە لایەنگری ئەرێنیانەیە بۆ ئیدارەدانی سیاسەتەکانی لە نێوان هەژموونی ئەمریکا و تورکیا بکات. 4. بەڵام وەک هەمیشە خاڵی لاوازی هەرێمی کوردستان گوتاری ناوخۆیی خۆیەتی، کەلەلایەک پەرتەوازە و یەکنەخراوە، لەلایەکیتریش دووربین نییە لە ئیداردانی سیاسەتی خۆی لەنێو هەڵبەز و دابەزی پەیوەندی نێوان کاراکتەرە ئیقلیمی و نێودەوڵەتیەکاندا، بۆیە ئەم گوتارە بەمشێوەیەی ئێستا نەک کۆمەک بە هەرێم ناکات بۆ ئەوەی هەلی نوێ لە سیاسەتکردن لە نێو ئاڵۆزییەکانی تورکیاو ئەمریکا دەستگیر بکات، بەڵکو دەکرێ لەبری سود و هاوسەنگی ببێتە هەڕەشە و ببێتە مەیدانی ململانێی ئابوری و سیاسی و سەربازیش، کە دوورنییە زەمینەی جەنگی بەوەکالەت لەنێو کوردستاندا، لە بری ئەمریکا و هێزە هەرێمایەتییەکان، بسازێنێت. https://www.centerfs.org/files/2018/08/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D9%83%D9%8A%D8%A7%D9%88-%D8%A6%D8%A9%D9%85%D8%B1%D9%8A%D9%83%D8%A7-%D8%A8%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%B3%D9%89-%D8%A8%D8%A9%D9%8A%D8%A8%D8%A9%D8%B1-3-1.pdf
(درەو میدیا): دەسەڵاتدارانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دوو كەسی ئێرانییان دەستگیركرد كە یەكێكیان رەگەزنامەی ئەمریكای هەیە و تۆمەتی سیخوڕیكردن بۆ حكومەتی ئێرانیان ئاراستەكرا، بەهۆی ئەوەی ئەو دوو كەسە زانیارییان دەربارەی ئۆپۆزسیۆنی ئێران كۆكردوەتەوە بە نهێنیش وێنەی دامەزراوەی جولەكەكانیان گرتووە. بە گوێرەی چەند بەڵگەنامەیەكی دادگا كە وەزارەتی دادی ئەمریكا رۆژی دووشەممە بڵاویكردەوە، تۆمەتی سیخوڕیكردن ئاراستەی هاوڵاتی ئەمریكی- ئێرانی " ئەحمەد رەزا محەمەدی دۆستدار" " 38 ساڵ كە لە ئێران نیشەجێیە كراوە ، لەگەڵ هاوڵاتی ئێرانی مەجید قوربانی " 59 ساڵ" كە لە كالیفۆرنیا دادەنیشێت، هەردوو كەسەش چاودێری دامەزراوە كانی جووەكانیان كردووە و هەوڵیانداوە لە دەرەوە دزە بكەنە نێو ریزەكانی رێكخراوی موجاهدینی خەلقەوە. ئەو دوو كەسەش نۆی ئەم مانگە دەستگیركراونن بەڵام ئەو تۆمەتانەی كە ئاراستەیانكراوو ئاشكرانەكرا تا رۆژی دووشەممە دادگایەكی واشنتۆن بڵاویكردەوە. بە گوێرەی پەڕاوی تۆمەتباركردن، دۆستدار تەمموزی 2017 چووەتە شیكاگۆ و كارمەندانی نوسینگەی لێكۆڵینەوەی فیدراڵی " FBI" چاودێریان كردووە كە سەرقاڵی وێنەگرتنی هەردوو ناوەندی " هێلیل سەنتەر " و " رۆر شاباد هاوس"ی جووەكان بووە لە نزیك زانكۆی شیكاگۆ. پاشان دۆستدار روویكردوەتە كالیفۆرنیا و لەگەڵ قوربانیدا كۆبووەتەوە كە پێدەچێت یەكەمین دیداریان بووبێت. دوای دوو مانگ قوربانی چوەتە نیویۆرك و بەشداری گردبووەنەوەەیەكی لایەنگرانی موجاهدینی خەلقی كردووە و وێنەی ئامادەبووانی گرتووە. هەروەها لە كانوونی یەكەمدا دۆستدار جارێكی تر گەڕاوەتەوە بۆ كالیفۆرنیا، بۆئەوەی ئەو زانیاریانەی دەستبكەوێت كە قوربانی لەسەر موجاهدینی خەلق كۆیكردونەتەوە. بە گوێرەی پەڕاوی تۆمەتەكانن نوسینگەی لێكۆلێنەوەی فیدراڵی گفتوگۆی نێوان ئەو دوو ئێرانییەی تۆماركردووە و دەركەوتووە كە دۆستدار، قوربانیی ئاگاداركردوەتەوە لەوەی فەرمانی لە تارانەوە پێگەیشتووە بۆ ئەوەی ئەو زانیارییانە كۆبكاتەوە و قوربانیش چۆنێتی هەوڵی خۆی بۆ دزەكردنە نێو ریزەكانی ئۆپۆزسیۆنەوە بۆ گێڕاوەتەوە. لە مانگی ئازار و نیساندا، قوربانیی دەگەڕێتەوە بۆ ئێران، بۆئەوەی بەرپرسانی رژێمەكەی لەو زانیاریانە ئاگاداربكاتەوە لەو زانیارییانەی لەسەر موجاهدینی خەلق كۆیكردوونەتەوە و پاشان لیستێك ئەركی نوێی پێسپێردراوە. لە مانگی ئایاریشدا قوربانی ئامادەی كۆنگرەیەكی بوو كە موجاهدینی خەلق لە واشنتۆن سازیكردووە و وەك ئەندامێكی وەفدی كالیفۆرنیا بەشداریكردووە و وێنەی ئامادەبووانی گرتووە. ئەو تۆمەتانەی ئاراستەی دۆستدار و قوربانی كراون بریتین لە سیخوڕیكردن بۆ حكومەتی ئێران لەگەڵ پێشكەشكردنی خزمەتگوزاریی كە سزا سەپێندراوەكانی سەر تاران پێشێلدەكەن. سەرچاوە: فرانس پرێس
.jpg)
( درەو میدیا): جۆن بۆڵتۆن ڕاوێژكاری ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا ڕایگەیاند: ئەنكەرە دەتوانێت كۆتایی بەو قەیرانە بێنێت كە ڕوبەڕوی لیرەی توركی بۆتەوە، ئەویش بەئازادكردنی قەشە ئەندرۆ برانسۆن. تەئكیدیشی كرد، هەڵڕشتنی پارەی قەتەر هیچ هاوكارییەكی توركیا ناكات. بۆڵتۆن لە لێدوانێكدا بۆ ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەرز ئاماژەی بەوەشكرد، حكومەتی ئەنكەرە هەڵەیەكی گەورەی كرد برانسۆنی ئازادنەكرد .
(درەو میدیا): یوسین بۆڵتی جامایكی ( 31 ساڵ) خێراترین مرۆڤ لە مێژوودا و خاوەنی چەندین ژمارەی پێوانەیی دەگمەن و خاوەنی هەشت مەدالیای زێڕی ئۆڵۆمپیاد و چەندین مەدالیای زێڕی پاڵەوانێتییەكانی جیهان بۆ یاریی گۆڕەپان و مەیدان، خەونەكەی بەدیهێنا و دوای وازهێنانی لە یاری راكردن روویكردە جیهانی تۆپی پێ. ئێستا بۆڵت سەركێشی چوونە ناو جیهانی تۆپی پێی دەستپێكردووە و ئازاری رابردوو بۆماوەی هەفتەیەك لە راهێنانەكانی یانەی بروسیای دۆرتمۆندی ئەڵمانیی بەشداریكرد، بەڵام ئەو هەنگاوەی زۆر بەجدییەوە لێی نەڕوانرا و وەك هەڵمەتێكی بانگەشە یان رێكلام لێكدرایەوە، بەڵام ئێستا بۆڵت سەركێشیەكەی لە یەكێك لە دوورترین شوێنەكانی جیهان " ئوسترالیا" دەستپێكردووە. تاكە ئارەزوووی بۆڵت ئەوەیە كە ئۆتۆمبیلێكی رەنگ رەش بیگەیەنێتە فڕۆكەخانەی سیدنین ئەوەش بە گوێرەی سایتی " شبۆرت1"ی ئەڵمانیی. بڕیارە بۆڵت كۆتایی ئەم هەفتەیە بگاتە گۆسفۆرد " 70 كیلۆمەتر باكوری سیدنی" و بۆ ماوەیەكی دریاینەكراو لەگەڵ تیپی یانەی " سێنتراڵ كۆست مارینەرز" یەكێك لە یانەكانی خولی پلە یەكی ئوسترالیا مەشق و راهێنان بكات بەو هیوایەی وەك یاریزانێكی تۆپی پێی پیشەگەر بەردەوام بێت. " وەك هەموو یاریزانێكی تر مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت" شاون میلكامپن بەڕێوەبەری جێبەجێكاری یانە ئوسترالییەكە دەڵێت:" جگە لە ئۆتۆمبیلە رەشەكە بۆڵت هیچ داواكارییەكی تری نیە، پاسەونی تایبەت و مەساجكەری تایبەت و شۆفێر ی ناوێت، هەروەها ئاوی شوشەی تایبەتی فەرەنسی ناوێت، تەنها ئۆتۆمبیلێكی رەشی دەوێت". میلكامپ دەشڵێت:" یوسین تەنها بەڕێوەبەری كارەكانی لەگەڵدا دەبێت، كە ئێستا لە ئوسترالیایەن لە فڕۆكەخانە بە ئۆتۆمبیلی لیمۆزینی گرانبەها پێشوازی لێ ناكرێت و هاوشێوەی هەموو یاریزانەكانی تیپەكە سواری ئۆتۆمبیلی هیوندایی دەبێت كە كۆمپانیای سپۆنسەری یانەكەمانە، و وەك هەر یارزانێكی تر مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت و هیچ شتێكی تایبەت بۆ یۆسین نابێت و بۆ زانیاریش خودی خۆی هەرگیز هیچ شتێكی تایبەتی ناوێت". ملیكامی بڕوای وانیە كە راهێنانی بۆڵت لەگەڵ تیپەكەی شێوازێك بێت لە فڕوفێڵ یان هەڵمەنی بانگەشە و دەڵێت سەرەڕای ئەوە زۆر تامەزرۆی ئەوەین و كاریگەری لەسەر ناوچەكەمان دەبێت، گرنگترین شت بەلای ئەوە چاودێری وەرزشییە و دەیەوێت ببێتە پیشەگەر لە جیهانی تۆپی پێدا. بەوتەی یانە ئوسترالییەكە پرۆگرانی مەشقی یوسین بۆڵت رێكخراو دەبێت بۆئەوەی بزانرێت دەتوانێت بگاتە ئاستێك لە یاریكردن و وابكات گرێبەستێكی پیشەیی بەدەستبهێنێت. یوسین بۆڵت تا ئێستا یەكەمین مرۆڤە 100 مەتری بە نۆ چركە و 58 بەشی چركەیەك بڕیوە و ئەگەر توانی ببێتە یاریزانێكی تۆپی پێی پیشەگەریش ئەوا هیوای ئەوەیە یاری بۆ یانەی مانچستەر یونایتد بكات و ئەو عاشقێكی سەرسەختی شەیتانە سورەكانە و ئەگەر ئەوە روویدا ئایا دەچێتە ریزی خێراترین یاریزانەكانی جیهانی وەك گاریس بەیڵ و ئۆبامیانگ و رۆناڵدۆ؟ یان بەهۆی تواناكانی لە راكردندا پێشیان دەكەوێت؟ سەرچاوە: " DW"
(درەو میدیا): واشنتۆن پێشنیازێكی ئەنكەرەی بۆ ئازادكردنی مەرجداری قەشە برانسۆن ڕەتكردەوە. ڕۆژنامەی (وۆڵ ستریت ژۆڕناڵ)ی ئەمریكی لە ژمارەی ئەمڕۆیدا ئاشكرایكرد" حكومەتی توركیا ئامادەیی نیشانداوە بۆ پوچەڵكردنەوەی ئەو تۆمەتانەی ئاڕاستەی قەشە ئەندرۆ برانسۆنی كردووە و ئامادەیە ئازادی بكات". بەپێی قسەی رۆژنامەكە، بەڵام لەبەرامبەر ئازادكردنی قەشەكەدا توركیا داوا لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لێكۆڵینەوەكانی لە دۆسیەی (هاڵك بانكی) توركی بوەستێنێت و سزای ئەو ملیارد دۆلارەی لەسەر هەڵوەشنێتەوە كە بەتۆمەتی تێوەگلان لەشتنەوەی پارە لە بەرژەوەندی ئێران، ئەگەری زۆرە بەسەریدا بسەپێنێت. رۆژنامەكە باسی لەوەكردووە، وەفدەكەی توركیا كە ڕۆژی 8 ئەم مانگە بە سەرۆكایەتی سیدات ئۆنال لە واشنتۆن دانوستانیان لەگەڵ بەرپرسانی ئەمریكا كردووە، داوایان كردووە سزای دارایی بەسەر (هاڵك بانك)دا نەسەپێنێت، لەبەرامبەردا وەفدە ئەمریكییەكە هەڕەشەی گرتنبەری ڕێوشوێنی توندتریان لە ئەنكەرە كردووە. (هاڵك بانك) كە توركیا دەیەوێت بیگۆڕێتەوە بە قەشە ئەمریكییەكە، یەكێك لەو بانكانەی توركیا كە پارەی فرۆشی نەوتی هەرێمی كوردستانی تێدا هەڵدەگیرا. بڵاوبونەوەی ئەو زانیارییانە ئاماژەیە بۆ ئەوەی بەرپرسانی توركیا قەشە (برانسۆن) یان، دەستبەسەركردووە بۆ ئەوەی لەگەڵ ئەمریكییەكان مامەڵەی پێبكەن لە پرسی سەپاندنی سزا بەسەر ئەو بانكە توركییەدا، كە تۆمەتی ئەنجامدانی تاوانێكی گەورەی ئاڕاستەی كراوەو و پەیوەستە بەشتنەوەی پارە لە بەرژوەندی كۆماری ئیسلامی ئێران و پێشێلكردنی سزا ئەمریكییەكان. ئەوە لەكاتێكدایە، محەمەد هاكان جێگری سەرۆكی (هاڵك بانك)ی توركی، سزای 42 مانگ زیندانی لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەسەردا سەپێنراوە، بەتۆمەتی شتنەوەی پارەو ڕەوانەكردنی سەدان ملیۆن دۆلار لەڕێی سیستمی بانكیی ئەمریكاوە بۆ ئێران، لەنیوان ساڵانی 2010 بۆ 2015دا.
(درەو میدیا): لە شەوێكی پڕ لە ئاڵۆزیی و لە دۆخێكی زۆر دژواری هاوینی 2016 دا، فڕۆكەوان یونس بۆیرس فەرمانێكی جێبەجێكرد و بە فڕۆكە " ئێف 16" ەكەی ئەركی پاراستی فڕۆكەكەی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی توركیای لە ئەستۆگرت بۆئەوەی بە سەلامەتی لە فڕۆكەخانەی ئەتاتورك لە ئیستانبوڵ بنیشێتەوە، سەرەڕای ئەوەی كە كودەتاچییەكان ئاسمان و بنكە سەربازییەكانیان كۆنترۆڵكردبوو. بەڵام یونسی فڕۆكەوان كە ئەوكات بە پاڵەوان وەسفكرا، لە چوارچێوەی لێكۆڵینەوەكانی تایبەت بە هەوڵی كودەتاكەی 15 تەمموزی 2016ی توركیا دەستگیركرا. یونس بۆیرس ( 29 ساڵ) لەگەڵ برا جمكەكەیدا ئیمری بۆیرس دەستگیركرا كە ئەویش فڕۆكەوانە و هەردووكیان لە " پڵنگەكانی هێزی ئاسمانی توركیا" پۆلی 192 لە بنكەی بالیكسیر لە ژێر فەرماندەیی ناتۆدا خزمەتدەكەن. بە گوێرەی راپۆرتێكی رۆژنامەی " سەباح"ی سەر بە حكومەت، دادگا برا گەورەكەی ئەو دوو فرٍِۆكەوانە " ئیبراهیم بۆیرس" تۆمەتباردەكات بە تێوەگلان لە كودەتا شكستخواردووەكە لە رێگەی بەشداریكردنی لە كۆبوونەوەیەكی كودەتاچییەكاندا لە ئەكادیمیای جەنگی هێزی ئاسمانیی و رۆڵی لە دەستبەسەركردنی ئەفسەرانی سوپا لە شەوی كودەتاكەدا. لەسەر بنەمای ئەو تۆمەتانە دەسەڵاتدارانی توركیا ئەو دوو برا فڕۆكەوانەیان دەستگیركرد، لە هەنگاوێكی تەواو پێچەوانەی ئەو بیرۆكەیەی كە یەكێكیان دەیتوانی لە جیاتی پاراستنی، موشەكێك ئاراستەی فڕۆكەكەی سەرۆك بكات. ئەوەی مایەی ئاڵۆزیی و مشتومڕە دەسەڵاتدارانی توركیا لە مۆبایلی ئەو دوو برا فڕۆكەوانەدا ئەپلیكەیشنی " ByLock" یان نەدۆزیوەتەوە كە بە بڕوای دەسەڵاتدارانی توركیا لایەنگرانی بزوتنەوەكەی گولەن بۆ خۆبەدوورگرتن لە چاوی دەزگا ئەمنییەكان بۆ پەیوەندیكردن بەكاریانهێناوە، بەڵام سەرەڕای ئەوەش هەردوو برا فڕۆكەوانەكە یونس و ئیمری بۆیرس گومانی لایەنگریی بزوتنەوەكەی گولەنیان ئاراستەكراوە. لە دوای كودەتا شكستخواردووەكەی تەمموزی 2016ەوە دەسەڵاتدارانی توركیا دەیان هەزار كەسیان لە دەزگا ئەمنیی و سەربازیی و دادوەرییەكان دەستگیركردووە و سەدان هەزار فەرمانبەریشیان بە گومانی ئەندامێتی و لایەنگری بزوتنەوەی گولەن لەكارەكانیان دوورخستوەتەوە. عومەر فاروق ئیدنەر بریكاری وەزارەتی داد لە لێدوانێكیدا بۆ میدیاكانی توركیا دەڵێت:" رێوشوێنی یاساییمان بەرامبەر 445 هەزار ئەندامی ئەو بزوتنەوەیە گرتوەتەبەر" لەماوەی دوو ساڵدا. شەوی 15ی تەمموزی 2016 ژمارەیەك ئەفسەری باڵای سوپای توركیا هەوڵیاندا لە رێگەی كودەتایەكی سەربازییەوە كۆتایی بە دەسەڵاتی ئاكپارتی و رەجەب تەیب ئەردۆغان بهێنن و چەندین بارەگا و بنكەی سەربازیان كۆنترۆڵكرد و نزیك بوو لەوەی ئەردۆغان دەستگیربكەن یان بكوژن، بەڵام هەوڵەكەیان شكستیهێنا و چەند ئەفسەرێكی تری سوپا توانیان ئەردۆغان لە هاوینەهەواری مەرمەریس بپارێزن و رزگاریبكەن. ئەردۆغان ئەو شەوە بە پاسەوانی ئەو فڕۆكە سەربازییەی كە یونس بۆیرس كاپتنی بوو، بە سەلامەتی گەڕایەوە فڕۆكەخانەی ئەتاتوركی ئیستانبوڵ، لەكاتێكدا فڕۆكە و هێلیكۆپتەری كودەتاچییەكان بۆ كۆنترۆڵكردنی ئاسمانی وڵات لە جموجوڵدا بوون. سەرچاوە: سكای نیوز عەرەبیە
(درەو میدیا): شارەزایەكی كاروباری توركیا دەڵێت توركیا دوو قەیرانی جیاوازی هەیە و پەیوەندییەكانی نێوان ئەمریكا و توركیاش بەرەو كۆتایی دەچێت. ستیڤ كوك، شارەزا لە كاروباری توركیا لە میانی بەشداریكردنیدا لە بەرنامەی " GPS" ی كەناڵی " CNN" وتی:" لە ژمارەیەكی زۆر پرس و دۆسییەدا دەردەكەوێت كە پەیوەندییەكانی ئەمریكا و توركیا لەسەر لێواری كۆتاییدان، هەردوو دەوڵەت بەرژەوەندیی ستراتیژی جیاوازی و ئامانجی لە پێشینەی جیاوازیان هەیە، توركەكان پەرەیان بە پەیوەندییەكانیانداوەلەگەڵ روسیا و ئەو شەڕەیان ئاڵۆزكرد كە واشنتۆن دژی رێكخراوی داعش لە سوریا بەرپایكردووە، هەروەها لە راستیشدا هاوكاریی ئێرانیان كردووە لە خۆبەدوورگرتن لەو سزایانەی كە بە ئامانجی وەستاندنی هەوڵەكانی ئێران بۆ پەرەپێدانی پرۆگرامە ئەتۆمییەكەی سەپێندراون". كوك وتیشی:" ئێستا لە توركیا دوو قەیرانی جیاواز هەیە، قەیرانی لیرە و دۆخی خراپی ئابوری كە وڵات پێیدا تێدەپەڕێت، لەگەڵ قەیرانی پەیوەندییە دیپلۆماتییەكان لەگەڵ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، تویتەكەی دۆناڵد ترەمپ هەلی دایە سەرۆكی توركیا رەجەب تەیب ئەردۆغان بۆئەوەی لۆمەی ئەمریكا بكات و بەرپرسیارێتی ئەو دۆخەی بخاتە سەرشان كە ئابوری توركیا پێیدا تێدەپەڕێت.
(درەو میدیا): كارین كنایسڵ ، وەزیری دەرەوەی نەمسا هاوسەرگیرییكرد و بەهۆی بانگهێشتكردنی ڤلادیمێر پوتن سەرۆكی روسیاوە بۆ ئاهەنگەكەی رووبەڕووی رەخنە بووەوە. لە ئاهەنگی هاوسەرگیری وەزیری دەرەوەی نەمسادا كە رۆژی شەممە 19ی ئاب لە هەرێمی ستیریای نەمسا بەڕێوەچوو، پوتن ئامادەبوو، پاش پێشكەشكردنی دیاریی، لەگەڵ بوكەخان " وەزیری دەرەوەی نەمسا" سەمای كرد. ئەم هەنگاوەی وەزیری دەرەوەی نەمسای رووبەڕووی رەخنە كردەوە و سیاسییە نەیارەكانی كنایسڵ تۆمەتباریان كرد بە كاركردن دژی سیاسەتەكانی یەكێتی ئەوروپا. پوتن لە رێگایدا بەرەو ئەڵمانیا بۆ كۆبوونەوە لەگەڵ ئەنگێلا مێركڵ، لە نەمسا وچانێكی دا و بەشداری ئاهەنگی هاوسەرگیری وەزیری دەرەوەی نەمسای كرد. كارین كنایسڵ " 53 ساڵ" لەگەڵ سەرمایەدارێك بەناوی " ڤۆڵڤگانك میلینگەر" هاوسەرگیری كرد و ئاهەنگەكەشیان لە شارۆچكەی " گاملیتس"ی بچوكی نزیك سنوری سلۆڤینیا بەڕێوەچوو. پوتن بە چەپێك گوڵ و بە هاوڕێتی دوو گۆرانیبێژی قۆقازی خۆی كرد بە ئاهەنگەكەی وەزیری دەرەوەی نەمسادا و گۆرانیبێژەكانیش چەند گۆرانییەكیان پێشكەشی میوانەكان كرد. میدیاكانی روسیاش لەسەر زاری دیمیتری پیسكۆڤ وتەبێی پوتنەوە رایانگەیاند سەرۆكی روسیا، سەماوەرێكی چالێنان و عەساریەكی رۆن دروستكردنی كۆن و تابلۆیەكی بە دیاری پێشكەشی وەزیری دەرەوەی نەمسا كردووە كە ژیانی گوندنیشینەكان نیشاندەدات. پیسكۆڤ راشیگەیاند پوتن لە ئاهەنگەكەدا بە ئەڵمانیی وتارێكی پێشكەشكردووە و لەسەر شەرەفی بوكەخان و كاكی زاواش پێكێك شەرابی نۆشیوە. كارین كنایسڵ كە كەسایەتییەكی ئەكادیمی سەربەخۆیە، لەلایەن پارتی ئازادی راستڕەوی توندڕەوەوە كە هاوبەشە لە حكومەتی ئیئتیلافی وڵاتدا وەك وەزیری دەرەوە دیاریكراوە. ماوەی زیاتر لە هەفتەیەكە بانگهێشتكردنی پوتن بۆ ئەو ئاهەنگی هاوسەرگیرییە لە نێو میدیاكانی نەمسادا مشتومڕی دروستكردووە و ئەندامانی پارتی سەوزی نەمسا لەوانە بوون كە رەخنەیان لەو هەنگاوەی وەزیری دەرەوە گرت و داوایان لێكرد دەستلەكاربكێشێتەوە. هەندێك كەسایەتی سیاسیش سكاڵایان لەو خەرجییە هەبوو كە بەهۆی سەردانەكەی پوتن و گرتنبەری رێوشوێنی ئەمنیی توندەوە لەسەر شانی هاوڵاتیانی نەمسا دەكەوێت كە باج بە حكومەت دەدەن. دوای بەشداری لە ئاهەنگەكەی وەزیری دەرەوەی نەمسا، سەرۆكی روسیا گەیشتە بەرلینی پایتەخی ئەڵمانیا و لەگەڵ ئەنگێلا مێركڵ راوێژكاری ئەڵمانیا چەند پرسێكی جێی بایەخی هەردوولایان تاوتوێكرد.ز سەردانەكەی پوتن بۆ ئەڵمانیا لە كاتێكدایە بەرلین لەلایەن ئەمریكاوە گوشاری زۆری خراوەتەسەر بۆئەوەی پرۆسەی راكێشانی بۆری غاز " نۆرد ستریم 2" رابگرێت كە غاز لە روسیا بۆ ئەڵمانیا دەگوازێتەوە. سەرچاوە: بی بی سی
وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ 24ی نیسان/ ئەپرێلی رابردوو، هێلیكۆپتەرەكەی سوپاسالاری توركیا ژەنەراڵ خوڵوسی ئاكار لە باخچەی ماڵەكەی عەبدوڵا گویل، سەرۆكی پێشووی توركیا نیشتەوە، دوای چوار رۆژ، گویل رایگەیاند كە خۆی بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی توركیا كاندید ناكات، دوای ئەوەی چەند راپۆرتێك باسیان لە نیازی گویل كرد بۆئەوەی ركابەرێتی ئەردۆغان بكات لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا. گویل، كە سەردانەكەی ژەنەراڵ خوڵوسی ئاكاری پشتڕاستكردەوە و وتی هیچ هەڕەشەیەكی پێ نەبووە تا لە خۆكاندیدكردن پەشیمانی بكاتەوە، بەڵام رەتیكردەوە وردەكاریی سەردانەكە ئاشكرابكات. سەرەڕای ئەوە، ئۆپۆزسیۆنی توركیا دڵنیایە لەوەی كە ئاكار هەڕەشەی لە گویل كردووە بۆئەوەی لە خۆكاندیدكردنی پاشگەزببێتەوە. واقیعەكە ئاماژەبەوەدەدات كە ئەردۆغان ناخوازێت هیچ ركابەرێكی هەبێت، بە تایبەتی هاوبەشە دێرینەكەی لە دامەزراندنی پارتی داد و گەشەپێدان، كە ناچاربوو دەستلەكاربكێشێتەوە، كاتێك لەلایەن پەرلەمانەوە بە سەرۆكی وڵات هەڵبژێدرا، كە ئەو كات بە گوێرەی دەستور وا پێویست بوو. بن عەلی یەڵدرم سەرۆك وەزیرانی توركیا وتی:" پرۆسەی ئۆپۆزسیۆن بۆ كاندیدكردنی عەبدوڵا گویل شكستیهێنا "، ئەوەش نیشانیدەدات كە ئەرددۆغان نایەوێت لە نێو حزبەكەی و ئەوانەشی لەسەر ئەو ئەژماردەكرێن دەنگی ئۆپۆزسیۆن هەبێت. سایتی " زە بلاك سی" بە هاوكاریی گۆڤاری " دێرشپیگڵ"ی ئەڵمانیی چەند دیدار و چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ بەرپرسان و فەرمانبەران و كەسە نزیكەكانی بازنەی بڕیاردان لە توركیا كردوووە و راپۆرتێكی بڵاوكردەوە، كە چەند لایەنێكی شارەوای پەیوەندی ئەردۆغان بە حزبەكەیەوە ئاشكرادەكات. بە گوێرەی راپۆرتەكەن ئەردۆغان كاریكردووە بۆ پاككردنەوەی حزبەكەی، هەتا رێگەنەدرێت هیچ نەیار و ئۆپۆزسیۆنێك لە ناویدا نەبێت و هیچ كەسێكی تر ئەستێرەی نەدرەوشێتەوە. گوناهێك كە لێخۆشبوون نیە لەوانەیە باشترین نمونەش بۆئەوە، ئەوەبێت كە لەگەڵ ئەحمەد داودئۆغڵۆ سەرۆك وەزیرانی پێشوودا هات. ئەردۆغان ، دوای دەستلەكاركێشانەوەی لە سەرۆكایەتی " ئاكەپە"لەدژی چەند ئەندامێكی حزبەكەی، داودئۆغڵۆی بۆ سەرۆكایەتی حزبەكە بردەپێشەوە ، بەڵام دوای دووساڵ لەو هەنگاوە، ئەردۆغان لە سەرۆك وەزیرانەكەی بێزاربوو. دادوئۆغڵو زیاتر لەوەی پێویست بوو دەركەوت و بەرزبووە، باشەی ئەنجامدانی رێككەوتنی كۆچی لەگەڵ یەكێتی ئەوروپا بۆ گەڕایەوە، كە بەلای ئەردۆغانەوە گوناهێكە لێخۆشبوونی نیە. لە توركیا وێبلاگێكی نوێ دەركەوت بەناونیشانی " دۆسیەی مراوییەكە" و دەستیكرد بە رەخنەگرتن لە دادوئۆغڵۆ و بە ناپاك " خائین" وەسفیكرد كە لە هێڵی سەرۆك لایداوە. داود ئۆغڵو ئایار/ مایۆی 2016 دەستیلەكاركێشایەوە بەهۆی ناكۆكییەوە لەگەڵ ئەردۆغان، بە گوێرەی چەند راپۆرتێك هۆكارەكەی خواستی ئەردۆغان بوو بۆ هەمواركردنی دەستور و پێدانی دەسەڵاتی زیاتر لە سەرۆك كۆمار لەسەر حسابی سەرۆك وەزیران. ئەردۆغان كەسێكی متمانەپێكراوی بێ خواست و خەونی لەجێگەی داود ئۆغڵۆ دیاریكرد ، وەزیری گواستنەوە " بن عەلی یەڵدرم" كە تا هەڵبژاردنەكەی 24ی حوەزیرانی رابردوو هەڵوەشاندنەوەی پۆستی سەرۆك وەزیران، پۆستەكەی بەڕێوەبرد. لەگەڵ دەستبەكاربوونی یەڵدرم هێز و دەسەڵات لە سەرۆكایەتی وەزیرانەوە گواسترایەوە بۆ كۆشكی سەرۆكایەتی، و ئەردۆغان بە ئاشكرا بڕیاری پەیوەست بە حكومەتی دەردەكرد و دەستەیەكی راوێژكاریی پێكهێنا كە زۆر لە حكومەتی سێبەر دەچوو. ململانێی باڵەكان لە دەرەوە حكومەتی توركیا بە شێوەی یەكگرتوو پەیوەست بە دڵی یەك پیاوەوە دەردەكەوت، بەڵام لە راستیدا وەزیرەكان و راوێژكارەكان كێبركێیان ببوو بۆ بەدەستهێنانی رەزامەندی سەرۆك. لە پشتی پەردەوە دوو تیم كەوتنە ململانێی یەكتر: تیمێك كە شێوازی سەددامی لاباشە و لە دەوری زاواكەی سەرۆك، وەزیری وزە بەرات ئەڵبایراق كۆبوونەوە و تیمێكی تر كە زیاتر میانڕەون و كەسانی وەك وتبێژی حزب ئیبراهیم كاڵنی لە خۆگرتووە. ئەردۆغان سیاسەتی زیاتر توندی پەیڕەوكرد و زاواكەشی بەرات ئاڵبایراق بەرەو رێبازی زیاتر توندتر لە دژی ئۆپۆزسیۆن لە ناوەوە و لە دەرەوە رێگەی گرتەبەر. بە گوێرەی راپۆرتەكەی " زە بلاك سی" ئاڵبایراق لە پشتی دەستپێكردنی لێكۆڵینەوە بوو لە رۆژنامەنووسی توركیی – ئەڵمانیی " دەنیز یوجیل". باوەڕی ئاڵبایراق بەوە ی كە ئەردۆغان سەلامترین بژاردەیە لە توركیا بەلای یەكێكی ئەوروپاوە, وایكرد بە بوێرییەكی زیاترەوە رەفتاربكات، بەوتەی راپۆرتەكە. لەبەرئەوە ئاڵبایراق رەخنە لەو كەسانەی ناو حزب دەگرێت كە داوی دانوستان لەگەڵ ئەوروپا دەكەن و بە " بیانیی" وەسفیاندەكات. ململانێی لە ناو " ئاكەپە" دا دەربارەی هەژمون و دەسەڵات بەردەوامە، رۆژنامەی جمهوریەتی توركیی لە نیشان/ ئەپرێلی رابردوو رایگەیاند ئاڵبایراق فەرمانیداوە بە چاودێریكردنی تەلەفۆنەكانی سولەیمان سۆیلۆ وەزیری ناوخۆ كە لەناو ئاكەپەدا ركابەرێكی بەهێزی زاواكەی سەرۆكە. سۆیلۆش بە ئامادەكردنی دۆسیەیەك كە زانیاری لەدژی ئاڵبایراق لەخۆدەگرێت وەڵامی دایەوە، ئەوەش بەەوتەی ئەو سەرچاوانەی كە ئاگاداری ئەوەن. لە كاتێكدا ئەردۆغان هەوڵدەدات لە رێگەی بێدەنگكردنی هەر دەنگێكی نەیار و دژی لە ناو حزبەكەیدا یەكگرتوویی " ئاكەپە" بپارێزێت، كێبركێ و ململانێی جەمسەرەكانی حزبەكەی بۆ بەدەستهێنانی رەزامەندی سەرۆك چەندین كێشەی تری لێبكەوێتەوە كە رەنگە ئەردۆغان هیچ حسابێكی بۆ نەكردبێت. سەرچاوە: سایتی " الحوڕە"
(درەو میدیا): توركیا رسوماتی گومركیی لەسەر چەند كەلوپەلێكی هاوردەی ئەمریكی وەك ئۆتۆمبیل و مادە كحولییەكان و توتن بۆ دوو هێندە زیاتر كرد و بەهای لیرەش دوای چەند رێوشوێنێكی بانكی ناوەندی توركیا كەمێك بەرزبووەوە. بە گوێرەی مەرسومێكی سەرۆكایەتی كە لایەن رەجەب تەیب ئەردۆغانەوە دەركراوە بڕیاردراوە رێژەی رسومانی گومركیی لەسەر ئۆتۆمبیل بەرزبكرێتەوە بۆ لەسەدا 120 و ، خواردنەوە كحولییەكانبۆ لەسەدا 140 و توتنیش بۆ لەسەدا 60. بەهۆی ئەم هەنگاوەی توركیا و چەند رێوشوێنێكی بانكی ناوەندی ئەو وڵاتە بەهای لیرەی توركیی لەسەدا 3ی بەهاكەی بەدەستهێنایەوە و بەرزبووەوە. هەفتەی رابردووش ئەمریكا رسوماتی گومركیی چەند كەلوپەلێًكی توركیی بۆ دوو هێندن زیادتركرد و بەوەش بەهای لیرە دوای ئەو سزایانەی ئەمریكا بە رێژەی لەسەدا 20 دابەزی. فوئاد ئۆكتای جێگری سەرۆك كۆماری توركیا وتی:" هەنگاوی زیادكردنی رسوماتی سەر كەلوپەلی هاوردەی ئەمریكا لە چوارچێوەی بەرپەرچدانەوەی ئەو هێرشە هەمەلایەنەیە كە لەلایەن ئیدارەی ئەمریكاوە دەكرێتە سەر ئابورییمان".
(درەو میدیا): دادگایەكی توركیا داواكارییەكی تری بۆ ئازادكردنی قەشە ئەمریكییەكە " ئەندرۆ برۆنسۆن" رەتكردەوە كە ماوەیەكە بەهۆی ئەو دۆسییەوە پەیوەندییەكانی نێوان ئەنكەرە و واشنتۆن ئاڵۆز و خراپ بووە. بە گوێرەی هەواڵێكی ئاژانسی ئەنادۆڵی توركی، پارێزەری قەشە برۆنسۆن داواكارییەكی بۆ ئازادكردنی پێشكەشی دادگای شاری ئیزمیر كردووە كە ئێستا لەماڵەكەیدا دەستبەسەرە، بەڵام دادگاكە داواكارییەكەی رەتكردووەتەوە. جیم هاڵفۆرت، پارێزەری قەشە برۆنسۆن لە لێدوانێكیدا بۆ " فرانس پرێس" وتی دادگایەكی تر لە ئیزمیر بە داواكاریی ئازادكردنی برۆنسۆندا دەچێتەوە. قەشە ئەندرۆ برۆنسۆن خەڵكی ویلایەتی نۆرس كارۆلاینای ئەمریكایە و لە تشرینی یەكەمی 2016 بە تۆمەتی سیخوڕیكردن و چالاكی " تیرۆریستی " لەلایەن دەسەڵاتدارانی توركیاوە دەستگیركراوە. قەشە برۆنسیۆنیش كە ماوەی 20 ساڵە لە توركیا دەژی ئەو تۆمەتانە رەتدەكاتەوە و دوای زیاتر لە ساڵ و نیوێك دادگاییكردن لە تەمموزی رابردووەوە برۆنسۆن لە ماڵەكەی خۆیدا ماڵبەند كراوە و تا ئێستاش دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا چەندجارێك داوای ئازادكردنی كردووە، بەڵام دەسەڵاتدارانی توركیا رەتیدەكەنەوە و بەهۆیەوە واشنتۆن چەند سزایەكی ئابوریی بەسەر توركیادا سەپاند.
.gif)
( درەو میدیا): سەرچاوەیەكی باڵای دیپلۆماسی ئەمریكی كە بەمدواییە سەردانی عەممانی پایتەختی ئوردنی كردووە، ڕایگەیاند، ئیدارەی ئەمریكا ئاگاداری تەواوی گفتوگۆكانی نێوان هێزەكانی سوریای دیموكرات و رژێمی سوریایە، بەڵام تائێستا بەشێوەی كۆتایی بڕیاڕی خۆی لەوبارەیەوە ڕانەگەیاندووە. بەوتەی ئەو سەرچاوە دیپلۆماسیيە باڵایە، كە قسەی بۆ (وەلید نەوفل) پەیامنێری ڕۆژنامەی (ئەلمودون)ی، عەرەبی كردووە، ئیدارەی ئەمریكا ماوەی دوو هەفتە دەبێت ڕای گۆڕیوە و داوای لە هێزەكانی سوریای دیموكرات كردووە پەلەنەكەن وهیچ بڕیارێكی پەلە نەدەن، ئاماژەی بەوەشكردووە، داوایان كردووە دانوستانەكان تەواو بكەن. تەئكیدیشی كردووە، ئیدارەی ئەمریكا ڕیز لە ئامانجەكانی هێزەكانی سوریای دیموكرات و بڕیارەكانی دەگرێت لەبارەی دیاریكردنی چارەنوسیان، بەڵام بەباشتری دەزانن لەم دۆخەدا دان بەخۆیاندا بگرن لە چاوەڕوانی ئەوەی دۆخی سوریا بەكوێ دەگات، باسی ئەوەشی كردووە، ئیدارەی ئەمریكا لەماوەی دوو هەفتەی ڕابردوودا بڕیاری یەكلاكەرەوەی داوە و لە سوریا ناچێتە دەرەوەو، بوونیشی وابەستەی بوونی ملیشیا ئێرانيیەكان كردووە لەو وڵاتە و بەوردیش بەدواداچون بۆ جموجۆڵەكانی ئێران دەكەن لە سوریا. ڕوسەكان ناتوانن ملیشیا ئێرانیيەكان لە سوریا دەربكەن ئەو دیپلۆماتە ئەمریكیيە كە ڕۆژنامەكە ناوەكەی ئاشكرانەكردووە، دەلێت" ڕوسەكان دڵنیای زۆریان پێداین لەبارەی چونە دەرەوەی ئێران لە سوریا، بەڵام هێشتا ئیدارەی ئەمریكا گومانی هەیە لەوەی ڕوسیا بتوانێت ئێران و میلشیاكانی لە سوریا بكاتە دەرەوە، بەتایبەت ئێران هەمیشە هەوڵی خۆدزینەوە دەدات لەهەر بڕیارو پرۆسەیەك كە ببێتە هۆی كردنە دەرەوەی لە سوریا"، تەئكیدیشی كردووە، ناكرێت بۆ ئیدارەی ئەمریكا بایەخ بەناوچەیەك نەدات كە ڕەهەندێكی سەربازی و سیاسیی هەیە بۆی، سەرەڕای بونی بەڵێن و دڵنیایدانی ڕوسەكانیش، ئاماژەی بەوەشداوە، ئەمریكا و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی ئامادەن بەرگری لەبەرژەوەندییەكان بكەن ئەگەر پێویست بكات. بەدوریشی زانیوە، رژێمی سوریا هێرشی سەربازی بە ئاراستەی ئەوناوچانە ئەنجامبدات كە هێزەكانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی تیادایە لە باكوری خۆرهەڵاتی سوریا و كارێكی لەو شێوەیەشی بەجۆرێك لە خۆكوژی و دەبەنگی وەسفكردووە. دیپلۆماتە ئەمريكییەكە وتویەتی: لەئێستادا هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بەنیاز نيیە لە بنكەی (ئەلتەنەف) بكشێتەوە، بەبەشێك لە ئامادەبونی دادەنرێت لە باكوری خۆرهەڵاتی سوریا، چونكە ئەوە پەیوەستە بەبوونی خێوەتگەی (ئەلركبان) و میلشیا ئێرانیيەكان و ڕێكخراوی داعش لە لادێكانی سوریا، ڕاشیگەیاندووە، دوای جموجۆڵەكانی ئەم دواییەی داعش لە لادێكانی سوریا و هێرشەكانیان بۆ سەر (ئەلسویدا)، مانەوەی بنكەی سەربازی ئەلتەنەف بۆتە پێویستی. وتوشیەتی، ئەمڕۆ نامانەوێت بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ دەستوەردان بكەین و لەگەڵ رژێم و ملیشیاكان بەریەكبكەوین، بەڵام هەندێ جار بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا گۆڕانكاركارییان بەسەردا دێت. چارەسەر لە ژنێڤەو ئەستانە قبوڵناكەین بەرپرسە ئەمریكیيە ئەوەشی بۆ ڕۆژنامەكە ئاشكراكردووە، ئیدارەی ئەمریكا تا سنورێك دۆسیەی سوریای ڕادەستی ڕوسیا كردووە لە چاوەڕوانی ئەوەی پێشهاتەكان بەكوێ دەگەن و ئاستی توانای ڕوسەكان لە چارەسەری كێشەكان چەندە، بەو مەرجەی چارەسەری سیاسی لە (ژنێف) بكرێت، ئیدارەی ئەمریكا هیچ چارەسەرێكی ڕوسی لەڕێی (ئەستانە)وە قبوڵناكات و گەڕانەوەی ڕاستەقینەش بۆ ژنێڤ لەپێناو چارەسەر لە سوریا چیتر دور نیيە، ڕاشیگەیاندووە، متمانەیان بە ئەنجامی گفتوگۆكانی ئێستا نیيە سەبارەت بە دەستوری سوریا و تەنانەت دەستوری ئێستای سوریاش، چونكە كێشە لە تێگەیشتنی رژێم و دەزگا ئەمنیيەكانیەتی بۆ دەستور و یاساو جێبەجێبەجێكردنی، بۆیە نوسینەوەی دەستوری نوێ سودی چیە ئەگەر ئامانج گۆڕینی ڕوخساری دەرەكی بێت و میكانیزمی جێەجێنەكردنی دەستور لە سوریا چالاك نەكرێت.
.gif)
( درەو میدیا): حەیدەر عەبادی دەڵێت، حكومەتی عێراق پشتیوانی توركیا دەكات بۆ ڕوبەڕوبونەوەی ئەو قەیرانە نەختینەیەی بەهۆی سزا سەپێنراوەكانی ئەمریكاوە بەرۆكی گرتوە، ئامانجی سەردانەكەشی بۆ پتەوكردنی پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو وڵات دەگێڕێتەوە، ڕەجەب تەیب ئەردۆغانیش، ئاسایش وخوشگوزەرانی و سەقامیگری عێراق بە ئاسایش و خوشگوزەرانی و سەقامگیری توركیاوە دەبەستێتەوەو دەڵێت: هەردوو وڵات هاوچارەنوسن. ئەم قسانەی عەبادی و ئەردۆغان لەمیانی كۆنگرەیەكی ڕۆژنامەوانی هاوبەشدا هات كە پاشنیوەڕۆی ئەمڕۆ سێ شەممە لەئەنكەرەی پایتەختی توركیا ڕێكیانخست. سەرۆك وەزیرانی عێراق لەو كۆنگرە ڕۆژنامەوانیەدا ڕایگەیاند، هێڵێكی هەناردەكردنی نەوت هەیە ئەكرێت بەخێرایی چالاك بكرێت بۆ ناردنی نەوتی خاو لەپارێزگای كەركوكەوە بۆ توركیا و كردنەوەی ڕێڕەوێكی ڕاستەوخۆ لەنێوان عێراق و توركیا، وتیشی: سەرۆكی توركیا بەڵێنی داوە پشكی تەواوی ئاوی عێراق بدات. عەبادی لەبەشێكی تری قسەكانیدا ئاماژەی بەوەكرد، لەسەر پرسی ئاسایشی سنورەكان ڕێككەوتون و نایانەوێ هیچ ڕێكخراویكی "تیرۆرستی" خاكی عێراق بەكاربهێنێ و هەر دەستدرێژەیەكیش بۆ سەر خاكی وڵاتانی دراوسێی و لەنێویشیاندا توركیا، ڕەتدەكەنەوە. عەبادی ئەوەشی وت، توركیا بەشداری دەكات لەبنیاتنانەوەی عێراق و داواشیكردوە بۆ دوبارە كردنەوەی كۆنسولگەرییەكانی لەبەسرە و موسڵ و بەمنزیكانەش كار لەسەر ئەوپرسە دەكەن. ئەردۆغان ئاسایش و ئابوری بەئەولەویەت دەزانێت ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆك كۆماری توركیا لەو كۆنگرە ڕۆژنامەوانیەدا ڕایگەیاند: ئاسایش و خوشگوزەرانی و سەقامیگری عێراق لە ئاسایش و خوشگوزەرانی و سەقامگیری توركیاوە سەرچاوە دەگرێت و هەردوو وڵات هاوچارەنوسن. وتیشی: ئامادەن بۆ كاركردن لەگەڵ حكومەتی داهاتوی عیراق بۆ پتەوكردنی پەیوەندییە دوو قۆڵییەكان و پێشخستنی هاوكارییەكان لەبوارە جیاوازەكاندا و لەپێش هەموشیانەوە ئاسایش و ئابوری. ئەردۆغان ئاماژەی بەوەشكرد، كردنەوەی ڕێڕەوێكی سنوری تر لەگەڵ عێراق لەقازانجی هەردوو وڵاتەو بڕواشیانوایە هەنگاوی پێویست بۆ ئەومەبەستە دەگرنەبەر و كێشەكانی عێراقیش بەكێشەی خۆیان دەزانن و ئامادەشن بۆ هەر ئەركێك كە بكەوێتە سەرشانیان لەپرسی ئاوەدانكردنەوەی عێراقدا. بەیانی ئەمڕۆ سێشەممە حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق بەسەرۆكایەتی وەفدێكی باڵای حكومی گەیشتە ئەنكەرەی پایتەختی توركیا و بەپێی ڕاگەیەنراویكی نوسینگەكەشی، لەمیانی سەردانەكەیدا عەبادی پتەوكردنی هاوكارییەكانی نێوان ئەنكەرەو بەغدا و، چەند دۆسیەیەكی تایبەت بەئاو و كارەبا و تەندروستی و پیشەسازی و وەبەرهێنان و ئاسایش و ڕۆشنبیری وچەند پرسێكی تر لەگەڵ بەرپرسانی ئەو وڵاتە تاتوێدەكات.
.gif)
( درەو میدیا): لەگەڵ ئاڵۆزتربوونی پەیوەندییەكانی نێوان ئەمریكا و توركیا، چاودێرانی هۆشداری دەدەن لەوەی كە لە حاڵەتێكدا ئەگەر بنكەی ئینچەرلیك كە بنكەی سەرەكی هێزی ئاسمانی ناتۆیە لە توركیا و ناوەندی ئۆپەراسیۆنەكانی دژ بە داعشە، دابخرێت، ئەوا ئەنكەرە باجەكەی زۆر بە قورسی دەدات. دوای ئاڵۆزتربوونی پەیوەندییەكانی نێوان ئەنكەرە و واشنتۆن كە هەردووكیان ئەندامی ناتۆن، رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا هۆشداریدایە ئەمریكا و رایگەیاند " ناچاردەبن بەدوی هاوپەیمان و هاوڕێی نوێدا بگەڕێن". ئەم هۆشدارییەی ئەردۆغان دوای پەیوەندییەكی تەلەفۆنی هات كە لەگەڵ ڤلادیمێر پوتن سەرۆكی روسیا ئەنجامیدا و تێیدا چەند پرسێكی ئابوریی و بازرگانی و قەیرانی سوریایان تاوتوێكرد. ژمارەیەك لە پارێزەرانی نزیك لە حكومەتی توركیا سكاڵایان پێشكەشی دادگای ئەدەنە نزیكترین شاری بنكەی ئینچەرلیك كردووە و داوادەكەن چەند ئەفسەرێكی ئەمریكی دەستبەسەربكرێن، بەتۆمەتی ئەوەی بەشداربوون لە هەوڵی كودەتا شكستخواردووەكەی مانگی تەمموزی 2016ی توركیا. ئەو پارێزەرانە بە دیاریكراوی داوایانكردووە ژەنەراڵ " جۆزێف ڤۆتێل" فەرماندەی هێزەكانی ئەمریكا لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دەستبەسەربكرێت. میدیاكانی ئەمریكا هەفتەی رابردوو ژمارەیەك بەڵگەنامەیان بڵاوكردەوە و كە ئاشكرایدەكەن، ژمارەیەك لە پارێزەرانی نزیك لە حكومەتی توركیا سكاڵایان پێشكەشی دادگای ئەدەنە نزیكترین شاری بنكەی ئینچەرلیك كردووە و داوادەكەن چەند ئەفسەرێكی ئەمریكی دەستبەسەربكرێن، بەتۆمەتی ئەوەی بەشداربوون لە هەوڵی كودەتا شكستخواردووەكەی مانگی تەمموزی 2016ی توركیا. ئەو پارێزەرانە بە دیاریكراوی داوایانكردووە ژەنەراڵ " جۆزێف ڤۆتێل" فەرماندەی هێزەكانی ئەمریكا لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دەستبەسەربكرێت. دوای ئاشكرابوونی ئەو هەوڵەی توركیا، جەیمس ماتیس وەزیری بەرگری ئەمریكا هەوڵیدا دۆخەكە هێوربكاتەوە و جەختیكردەوە كە پەیوەندیی نێوان هێزەكانی هەردوو وڵات نەگۆڕاوە و لە لێدوانێكی رۆژنامەوانیدا وتی:" بە هەماهەنگییەكی پتەوەوە بەردەوامین لە كاركردن". فەرماندەی پێشووەی هێزەكانی پەیمانی باكوری ئەتڵەسی " ناتۆ" جیمس ستافریدیس دۆخەكە بە مایەی نیگەرانی دەبینێت و لە لێدوانێكیدا بۆ تۆڕی " ئێم ئێس ئێن بی سی " وتی :" زیانی توركیا هەڵەیەكی جیۆسیاسی گەورە دەبێت و پێویستە بتوانین ئەوە رابگرین، بەڵام پێویستە توركیا لەم قۆناغەدا هەنگاوی یەكەم بنێت". بەڵام فەرماندەی پێشووەی هێزەكانی پەیمانی باكوری ئەتڵەسی " ناتۆ" جیمس ستافریدیس دۆخەكە بە مایەی نیگەرانی دەبینێت و لە لێدوانێكیدا بۆ تۆڕی " ئێم ئێس ئێن بی سی " وتی :" زیانی توركیا هەڵەیەكی جیۆسیاسی گەورە دەبێت و پێویستە بتوانین ئەوە رابگرین، بەڵام پێویستە توركیا لەم قۆناغەدا هەنگاوی یەكەم بنێت". هاوكات بەڕێوەبەری ناوەندی توێژینەوەكانی تایبەت بە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست " جۆشوا لاندیس" جەخت لەسەر هەمان بۆچوون دەكاتەوە دەڵێت لە قەیراندا لەگەڵ واشنتۆن توركیا زیانی زیاتری بەردەكەوێت. لاندیس لە لێدوانێكیدا بۆ ئاژانسی " فرانس پرێس" وتی:" باوەڕم وایە ئینچەرلیك دەمێنێتەوە و دەركردنی ئەمریكا نسكۆیەكی گەورە دەبێت بۆ توركیا و باوەڕم نیە كە ئەردۆغان ئەوەی بوێت. كڵاوەی ئەتۆمیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ساڵی 1951 و لە كاتی توندترین قۆناغی جەنگی سارددا لە باشووری توركیا بنكەی ئاسمانی ئینچەرلیكی بونیادناوە، كە وەك بنكەیەكی سەرەكی ئۆپەراسیۆنەكانی ئەمریكا لە ناوچەكەدا دادەنرێت و 50 كڵاوەی ئەتۆمی تێدا هەڵگیراوە لە چوارچێوەی هێزی بەرپەرچدانەوەی ناتۆدا و چەندین ساڵە ئاسایشی توركیای گەرەنتی كردووە. ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ساڵی 1951 و لە كاتی توندترین قۆناغی جەنگی سارددا لە باشووری توركیا بنكەی ئاسمانی ئینچەرلیكی بونیادناوە، كە وەك بنكەیەكی سەرەكی ئۆپەراسیۆنەكانی ئەمریكا لە ناوچەكەدا دادەنرێت و 50 كڵاوەی ئەتۆمی تێدا هەڵگیراوە. لە كاتی هێرشەكانی 11 سێپتەمبەری ئەمریكاوە، بنكەی ئینچەرلیك بووەتە بنكەیەكی سەرەكی گەیاندنی هاوكاری لۆجیستی بۆ ئۆپەراسیۆنەكانی ناتۆ لە ئەفغانستان و هەروەها لە 2015ەوە رۆڵێكی گەورەشی گێڕاوە لە ئۆپەراسیۆنەكانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە عێراق و سوریا. بەڵام لەگەڵ زیاتر ئاڵۆزبوونی دۆخی توركیا، چەند پسپۆر و شارەزایەت داوادەكەن ئەمریكا كەمتر پشت بە بنكەی ئینچەرلیك ببەستێت و ستیڤن كود لە ئەنجومەنی پەیوەندییەكانی دەرەوە لەو بارەیەوە دەڵێت:" ناڵێم كە پێویستە لەسەرمان پەیوەندییەكانمان لەگەڵ توركیا بچپڕێنین، بەڵام ئەو كەرەستەیەی كە توركەكان ئارەزووی دەكەن و زیاتر لە هەر كەرەستەیەكی تر ئاماژەی پێدەدەن ، گەیشتنە بە بنكەی ئینچەرلیك، ئەمەش زیاتر و زیاتر لە بایەخی كەمدەكاتەوە. بایپارتیزان پۆڵسی سەنتەر بۆ توێژینەوە كە هانی چارەسەری نێوان كۆمارییەكان و دیموكراتەكان دەداتن لەسەر سایتی خۆی نەخشەیەكی ناوچەكەی بڵاوكردەوە و تێیدا هەموو ئەو چارەسەرە گونجاوانەی تێدا دیاریكراوە كە دەكرێن ببنە جێگرەوەی بنكەی ئینچەرلیك بۆ ئۆپەراسیۆنەكانی ئەمریكا لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، بە تایبەت هەردوو بنكەی ئاسمانی لە ئوردن و كوەیت. هەروەها ئاماژەیبەوەشداوە كە قەیران لەگەڵ ئەمریكا لەسەر ئاستی پرۆگرامە سەربازییەكان زۆر لەسەر توركیا دەكەوێت. لە ماوەی رابردووشدا كۆنگرێسی ئەمریكا رێگریكرد لە وەزارەتی بەرگری ئەمریكا " پێنتاگۆن" كە فڕۆكەی شەڕكەری جۆری " ئێف 16 " رادەستی توركیا بكات، هەتا ئەنكەرە بەڵێن نەدا كە بەردەوام نابێت لە دانوستانەكانی لەگەڵ روسیا بۆ كڕینی سیستمی موشەی ئێس 400 ی دژە فڕۆكە، كە دەبێت نەتوانێت چاودێری فڕۆكەی جۆری ئێف 35 بكات. هەروەها توركیا لە ساڵی 2002 ەوە لە كۆنسۆرسیۆمی نێودەوڵەتی بەشدارە كە بودجەی فڕۆكەی ئێف 35 دابیندەكات، بەوەش ئەنكەرە گرێبەستێكی قازانجبەخش بە بەهای 1.5 ملیار دۆلار لەگەڵ پاكستان لەدەستدەدات بۆ فرۆشتنی 30 هێلیكۆپتەری هێرشبەری دروستكراوی توركیای جۆری تی 129 ئەتاك. هەواڵنامەی " دیفانیس نیوز" ی تایبەت بە كەرتی بەرگری لەسەر زاری چەند بەرپرسێكی سەربازی توركیاووە بڵاویكردەوە ئەو فڕۆكەیە چەند پارچەیەكی لە ئەمریكا دروست دەكرێت و واشنتۆن بڕیاردەدات هەناردەی بۆ توركیا رابگرێت، ئەگەر پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو وڵات زیاتر تێكبچێت. لە ئاماژەیەكیشدا بۆ پەرۆشی بەرپرسانی توركیا بۆ رێگەگرتن لە گەورەتربوونی كێشەكان لەگەڵ ئەمریكا ، سەرەڕای بەردەوامی شەڕی راگەیاندنن كۆشكی سپی رایگەیاند رۆژی دووشەممە باڵیۆزی ئەمریكا لە واشنتۆن سەردار كیلیچ چاوی بە راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا جۆن بۆڵتۆن كەوتووە. سەرچاوە: مۆنتیکارلۆ
.gif)
( درەو میدیا): بۆ جاری دووەم و لە ماوەی چەند ڕۆژیكدا، بەرپرسانی ئەمریكا و توركیا یەكتر دەبینن، لەپێناو هێوركردنەوەی ئەو ئاڵۆزییانەی كە لەنێوان هەردوو وڵات سەریانهەڵداوە، ئەوەش دوای دادگای كردنی قەشەیەكی ئەمریكی لەتوركیا، كەبوە یەكێك لەهۆكارەكانی قەیرانی دابەزینی دراوی توركی و، تائەم ساتە ئەنكەرە تەئكیددەكات كە هەڕەشەكانی واشتنتن چۆكی پێدانادات. دوێنێ دووشەممە، سەردار قالیج باڵیۆزی توركیا لەولایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا لەگەڵ جۆن بۆڵتۆن ڕاوێژكاری ئاسایشی نەتەوەییی ئەمریكا كۆبۆتەوە، سارا ساندرز وتەبێژ بەناوی سەرۆكایەتی ئەمریكا دیدارەكەی نێوان ئەو دوو بەرپرسەی بەبنیاتنەر وەسفكردوە، ئاماژەی بەوەشكردوە لەدیدارەكەدا پرسی قەشە ئەندرۆ برانسۆن و دۆخی پەیوەندییەكانی ئەمریكا وتوركیا تاوتوێكراوە. لەپەراوێزی دیدارەكەدا، كیڤن هاسیت ڕاوێژكاری ئابوری كۆشكی سپی، ڕایگەیاندوە، ئیدارەی ئەمریكا لەنزیكەوە چاودێری دۆخی دارایی توركیا دەكات، دوای ئەو پاشەكێشێ زۆرەی لیرەی توركی بەرامبەر دۆلار تۆماریكرد. باسی ئەوەیشیكردوە، بڕیاڕی زیادكردنی باج لەسەر ئاسنی توركی لەلایەن سەرۆك (ترەمپ)ەوە، بەشێكی بچوكی لەكۆی بەرهەمی ناوخۆیی توركیا گرتۆتەوە، ئەوەش بەومانایەی دابەزینی لیرەی توركی بە ڕێژەی 40% دەرخەری ئەوەیە كە كۆمەلێك كارلێكی بنچینەیی لەئابوری توركیا بەشێوەیەكی دروست كارناكات و ناچێت بەڕێوە. هەفتەی ڕابردوش، وەفدێكی توركیا كە پێكهاتبو لە، سەعدەت ئۆنال جێگری وەزیری وەزیری دەرەوەو سەردار قالیج باڵیۆزی توركیا لەولایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا، لەواشنتن لەگەڵ وەفدێكی ئەمریكی بەسەرۆكایەتی جۆن سولیڤان جێگری وەزیری دەرەوەی ئەمریكا كۆبونەوە، وەك هەولێك بۆ هێوركردنەوەی قەیرانی پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو وڵات كە ئەندامن لەهاوپەیمانی باكوری ئەتڵەسی (ناتۆ)، بەڵام پێدەچێت دیدارەكە هیچ ئەنجامێكی بەئاڕاستەی چارەسەری قەیرانەكان نەبوبێت و لەوكاتەشدا وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا ڕایگەیاند، گفتوگۆكان بەردەوامن. نزیكەی ساڵ و نیوێك قەشەی ئینجیلی ئەمریكی برانسۆن لەتوركیا دەستبەسەربو، ئەوەش دوای ئەوەی بەمدواییانە ئازادكراو خرایە ژێر مانەوەی زۆرەملێ كە لەلایەن دەسەڵاتدارانی توركیایەوە بەپشتیوانی هەوڵی كودەتا شكستخواردوەكە لەتوركیا و سیخوڕیكردن و تیرۆر تۆمەتباركراوە، بەو هۆیەشەوە دۆناڵد ترەمپ سزای بەسەر هەردوو وەزیری ناوخۆ و دادی توركیا سەپاندو، باجی گومرگیی وڵاتەكەشی لەسەر ئاسن و ئەلەمنیۆمی هاودەكراوی ئەو وڵاتە بۆ دوو هێندە زیادكرد، ئەوەش بوە هۆی قوڵكردنەوەی زیاتری كێشەكانی نێوانیان.
.gif)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
