شیكاری: درەو بەشی چوارەم: پارێزگای كەركوك   لەسەر ئاستی پارێزگای کەرکوک (١٤٢) كاندید ڕکابەری لەسەر بەدەستهێنانی (١٢) کورسی دەکەن، (١١٣) كاندیدیان پیاوو (٢٩)یان ئافرەتن، لەم شیکارییەی (درەو)دا چانسی سەرکەوتنی كاندیدی لایەنە سیاسییە کوردییەکان لەبازنەكانی پارێزگای کەرکوک خراوەتەروو کە بە (١٥) کاندید بەشداری دەکەن (١١) كاندیدیان پیاوو (٤)یان ئافرەتن. زانیاری گشتی 1.    بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠، پارێزگای کەرکوک (١٢) كورسی بۆ تەرخان کراوەو دابەشکراوە بۆ (٣) بازنەی هەڵبژاردن و پێویستە لە هەر بازنەیەک (١) ئافرەت سەربکەوێت (بە دەنگی خۆی یان بە کۆتا). 2.    لەسەر ئاستی پارێزگای کەرکوک (١٤٢) كاندید ڕکابەری لەسەر بەدەستهێنانی (١٢) کورسی دەکەن، (١١٣) كاندیدیان پیاوو (٢٩)یان ئافرەتن. 3.    کاندیدە کوردەکانی لایەنە سیاسییەکان پێکدێن لە (١٥) کاندید و (١١) كاندیدیان پیاوو (٤)یان ئافرەتن، کە پێکدێن لە؛ -    یەکێتی نیشتمانی کوردستان (٦) بەربژێر کە (٤) پیاوو (٢) ئافرەتن.  -    پارتی دیموکراتی کوردستان (٢) بەربژێر کە (١) پیاوو (١) ئافرەتن.  -    نەوەی نوێ (٣) بەربژێر، (٢) پیاوو (١) ئافرەتن. -    بزوتنەوەی گۆڕان (١) بەربژێری پیاو. -    حیزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان (٢) بەربژێری پیاو. -    حزبی زەحمەتکێشانی کوردستان (١) بەربژێری پیاو. -    کۆمەڵی دادگەری هیچ بەربژێرێکی نیە. -    یەکگرتووی ئیسلامی هیچ بەربژێرێکی نیە. 4.    ڕێژەی دەنگی لایەنە سیاسییەکان، لە سەر ئاستی گشتی پاێزگای کەرکوک لە هەڵبژاردنی ساڵی 2018، کاتێک پارێزگاکە (١) بازنەی هەڵبژاردن بووە؛ -    یەكێتی نیشتیمانی؛ ( 177 هەزارو 920) دەنگی بەدەستهێنا و (6) کورسی پارێزگاکەی بردەوە. -    هاوپەیمانی عەرەبی: (86 هەزارو 452) دەنگی بەدەستهێنا و (3) کورسی پارێزگاکەی بردەوە. -    بەرەی توركمانی: (82 هەزارو 33) دەنگی بەدەستهێنا و (3) کورسی پارێزگاکەی بردەوە. -    لیستی نیشتیمانی كە پێكهاتبوو لە (بزوتنەوەی گۆڕان، هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی‌و دادپەروەریی، كۆمەڵی ئیسلامی): (14 هەزارو 914) دەنگی بەدەستهێنا‌و هیچ كورسییەكی نەبردەوە. -    جوڵانەوەی نەوەی نوێ: (13 هەزارو 665) دەنگی بەدەستهێنا‌و هیچ كورسییەكی نەبردەوە. -    حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان: (7 هەزارو 509) دەنگی بەدەستهێنا‌و هیچ كورسییەكی نەبردەوە. -    یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان: (4 هەزارو 784) دەنگی بەدەستهێناو هیچ كورسییەكی نەبردەوە. -    پارتی دیموکراتی کوردستان: بایکۆتی هەڵبژاردنەکەی کرد.  5.    ئەم سیستەمی هەڵبژاردنەی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران تەبەنی کردووە، بەشێوەیەکی تەواو بەستراوە بە توانای کۆکردنەوەی دەنگ لە لایەن بەربژێرەکان خۆیانەوە، پاشان پارتە سیاسییەکان، بۆیە ئەم ڕاپۆرتەی (درەو) تەنها خوێندنەوەیەکی ڕۆژنامەوانی و گریمانەییە بۆ توانای كاندید و پارتە سیاسییەکان، لە بازنەکانی پارێزگای کەرکوک لەسەر بنەمای دەنگەکانی پێشوویان. 6.    هاوپەیمانی ئاشکرا هەیە لە نێوان یەکێتی و بزوتنەوەی گۆڕان، جۆرێك لە ڕێککەوتن و تەنسیقیش هەیە لە نێوان یەکێتی و لایەنە ئیسلامییەکان (لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان)، هەریەک لە کۆمەڵ و یەکگرتوو لە کەرکوک هیچ کاندیدێکیان پێشکەش نەکردووە، بەڵام دیار نییە دەنگدەرانی ئەو دوو پارتە ئامادەن دەنگ بە کاندیدەکانی یەکێتی بدەن؟  7.    ئەگەری ساختەکاری ئەگەر جارێک چاوەڕوانکراوبێت لە پارێزگانی هەرێمی کوردستان، ئەوا لە پارێزگای کەرکوک ئەگەرەکە دەبێتە دوو هێندە. چونکە پارێزگای کەرکوک ناوچەیەکی هەستیارە بۆ کورد و عەرەب لەلایەک، هەوڵی لایەنە کوردییەکانیش بۆ بەدەستهێنانی کورسی و هەوڵەکانی یەکێتی بۆ هێشتنەوەی پێگەی ئێستای لە لایەکی تر. ئەنجامدانی ساختەکاری ئەگەرێکی بەهێز دەبێت. بازنەی (١)ی پارێزگای کەرکوک بازنەی (١): رۆژهەڵاتی قەزای ناوەندی كەركوك، کە ناوچەکانی هەڵبژاردنی (دوبز، رەحیماوە، عەرەفە، قۆریە ئەڵماس، موسەڵا، ئسکان، قادسیە، شۆریجە، حوریە، ئاڵتون کۆپری، لەیلان و چەند ناوەندێکی دیکەی بازنەکە) دەگرێتەوە، ئەوەی گرنگە دەربارەی بازنەی یەک؛ １.    بازنەی (١)ی پارێزگای کەرکوک گەورەترین بازنەی هەڵبژاردنی پارێزگاکەیە، لەكۆی (12) كورسی پارێزگاكە، (5) كورسی بۆ تەرخان کراوە، (4) كورسییان بۆ پیاو و كورسییەكیش بۆ کۆتای ئافرەتان. ２.    (٤١) بەربژێر لەم بازنەیە ململانێ لەسەر (٥) کورسی بازنەکە دەکەن کە (٣١) پیاو و (١٠) ئافرەتن. ３.    زۆرینەی دەنگدەرانی ئەم بازنەیە لە پێکهاتەی کوردن، كورد چاوی لەوەیە هەر پێنج كورسیەكەی بازنەیەکە بباتەوە، لە هەڵبژاردنی خولی سێیەمی ئەنجومەنی نوێنەران لە ساڵی ٢٠١٤، پێکهاتەی کورد (٢١٥ هەزار) دەنگ و پێکهاتەی عەرەب (١٦) هەزار دەنگ و پێکهاتەی تورکمان (١٠) هەزار دەنگی بەدەستهێنا، لە هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠١٨ کورد (یەکێتی نیشتمانی کوردستان) زۆرینەی دەنگەکانی ئەم زۆنەی بردەوە. ４.    لایەنە سیاسییە کوردیەکان بە (٩) کاندید بەشداری هەڵبژاردنەکەیان کردووە (بڕوانە خشتەی ژمارە (١)) کە (٨) یان پیاوو (١) ئافرەتن. ５.    لەم بازنەیە لایەنە كوردیەكان زیاتر تەركیزیان لەسەر هەڵبژاردنی 2014 ەو پێیان وایە هەڵبژاردنی 2018 نارونی و ساختەكاری زۆری تێدابوو، بۆیە دەنگی لایەنەكان لەم بازنەیەبەم شێوەیە بوو -    كورد: (215 هەزار) دەنگ -    عەرەب: (16 هەزار) دەنگ -    توركمان: ( 10 هەزار) دەنگ خشتەی ژمارە (١) بەربژێری لایەنەکان سیاسییە کوردییەکان بۆ بازنەی (١) چانسی بەربژێری لایەنە سیاسییە کوردییەکانی بازنەی (١)ی پارێزگای کەرکوک یەکێتی نیشتمانی کوردستان -    ئەگەر هەمان سیناریۆی هەڵبژاردنی پێشوو (٢٠١٨) دووبارە ببێتەوە، ئەوا یەکێتی سەرجەم کوردسییەکانی ئەم بازنەیە دەباتەوە. -    (ئاڵا تاڵەبانی) کە تاکە کاندیدی نێو هێزە سیاسییە کوردییەکانە چانسێکی بەهێزی هەیە کە بەبێ سیستمی کۆتا سەربکەوێت، بەمەش چانسی سەرجەم کاندیدە ئافرەتەکانی بازنەکە لەباردەبات کە جگە لە خۆی (٩) ئافرەتن، بۆ جاری پێنجەم دەبێتەوە بە پەرلەمانتار.  -    لەم بازنەیەدا یەكێتی چاوی لە دەرچونی (4) كاندیدەكەیەتی هەرچەندە هاوپەیمانی لەگەڵ گۆڕأن هەیە، بۆیە ئەگەر یەكێتی لەم بازنەیە (49 چوار كاندیدەكەی خۆی دەربچێنێت و كاندیدەكەی گۆڕانیش ئەوا هیچ كورسیەك بۆ كاندیدەكەی پارتی و نەوەی نوێ نامێنێتەوەن كە هەردووكیان بەهێزن. پارتی دیموکراتی کوردستان -    پارتی دیموکراتی کوردستان لە خولی چوارەمی ساڵی ٢٠١٨ بایکۆتی هەڵبژاردنی کردبوو لە کەرکوک، بەڵام خولی پێشتر دوو كورسی هەبوو لەوپارێزگایەن بۆیە دوور نییە لەم خولەدا خۆی بۆ بردنەوەی کورسییەک ئامادە کردبێت کاندیدێکی بەهێزی پێشکەش کردووە کە (شاخەوان عەبدوڵا)یەو تاکە کاندیدی ئەو حیزبەیە، ئەگەری سەرکەوتنی زۆری هەیە، چونکە سەرجەم دەنگەکانی پارتی لە بازنەکە کۆ دەکاتەوە. نەوەی نوێ لەم بازنەیەدا نەوەی نوێ كاندیدێكی پێشكەشكردووە بەناوی (ئومێد محەمەد) لەهەڵبژاردنی رابردوو نەوەی نوێ لەكەركوك ( 13 هەزارو 665) دەنگی بەدەستهێنابوو كە زۆرینەی زۆری لەم بازنەیە بوو، بۆیەئەم كاندیدەی نەوەی نوێ چانسی سەركەوتنی هەیە.  بزوتنەوەی گۆڕان: لەم هەڵبژاردنەدا بزوتنەوەی گۆڕان بە كاندیدك بەشداری كردووە بەناوی ( محەمەد نەسرەدین) گۆڕان لەگەڵ یەكێتی هاوپەیمانی هەیە، لە هەڵبژاردنی رابردووش لەچوارچێوەی  لیستی نیشتیمانیدا بوو  كە پێكهاتبوو لە (بزوتنەوەی گۆڕان، هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی‌و دادپەروەریی، كۆمەڵی ئیسلامی): (14 هەزارو 914) دەنگی بەدەستهێنا‌و هیچ كورسییەكی نەبردەوە. ئەگەر رێككەوتنی لەگەڵ یەكێتی نەكردبێت بۆ سەركەوتنی كاندیدەكەی دەنگەكانی بەشی بەدەستهێنانی كورسیەك ناكات. سۆسیالست  لەم بازنەیەدا حزبی سۆسیالیست كاندیدێكی هەیە، بەناوی ( رێباز محەمەد) لەهەڵبژاردنی رابردوو ( 7 هەزارو 509) بەدەستهێناوە، بەشی زۆری دەنگەكانی لەم بازنەیە بووەن بەڵام ئەگەری دەرچوونی كاندیدەكەی سۆسیالیست لاوازە. بازنەی (٢)ی پارێزگای کەرکوک بازنەی (٢): قەزای ناوەندی كەركوك، کە ناوچەکانی هەڵبژاردنی (واست، تسعین، داقوق، قۆریە، رێگای بەغدا، قادسیەی، تازە- رشاد، چەند ناوەندێكی موسەڵا، حەی عەسكەری، خاسە، سەورە، ریاز، حەی نور، یایچی و چەند ناوەندێکی دیکەی بازنەکە) دەگرێتەوە، ئەوەی گرنگە دەربارەی بازنەی دوو؛ １.     بازنەی (٢)ی پارێزگای کەرکوک، لەكۆی (12) كورسی پارێزگاكە، (٤) كورسی بۆ تەرخان کراوە، (٣) كورسییان بۆ پیاو و كورسییەكیش بۆ کۆتای ئافرەتان. ２.    (٦٠) بەربژێر لەم بازنەیە ململانێ لەسەر (٤) کورسی بازنەکە دەکەن کە (٤٩) پیاو و (١١) ئافرەتن. ３.    ململانێیەکی زۆر لەم بازنەیەدا دەبێت، ژمارەی دەنگدەرانی پێکهاتەکان لە یەکترەوە نزیکن و بە جۆرێک، لە هەڵبژاردنی خولی سێیەمی ئەنجومەنی نوێنەران لە ساڵی ٢٠١٤، پێکهاتەی تورکمان (٧٩) هەزار دەنگ و پێکهاتەی کورد (٧١ هەزار) دەنگ و پێکهاتەی عەرەب (٤٧) هەزار دەنگ بەدەستهێناوە. ４.    پێکهاتەی کورد لەم بازنەیەدا لە باشترین حاڵەتدا (٢) کورسی دەباتەوە. ５.    لایەنە سیاسییە کوردسییەکان بە (٥) کاندید بەشداری هەڵبژاردنەکەیان کردووە (بڕوانە خشتەی ژمارە (٢)) کە (٢) یان پیاوو (٣) ئافرەتن. خشتەی ژمارە (٢) بەربژێری لایەنەکان سیاسییە کوردییەکان بۆ بازنەی (٢) چانسی بەربژێری لایەنە سیاسییە کوردییەکانی بازنەی (٢)ی پارێزگای کەرکوک یەکێتی نیشتمانی کوردستان -    یەکێتی ئەگەر بتوانێت نزیک لە سەرجەم دەنگی پێکهاتەی کورد لەم بازنەیە کۆ بکاتەوە، نزیک دەبێتەوە لەوەی هەردوو کاندیدەکەی سەربخات. -    دوور نیە تموحی یەکێتی بۆ بردنەوەی (٢) کورسی، هیچ چانسێکی نەمێنێت، ئەویش کاتێک کاندیدە ئافرەتەکەی دەنگێکی زۆر کۆبکاتەوە لەسەر حیسابی کاندیدە پیاوەکەو سەرنەکەوێت و کاندیدێکی ئافرەتی تورکمان یان عەرەب بە دەنگی خۆی و بەبێ کۆتا سەربکەوێت، سەرکەوتنی کاندیدە پیاوەکەش بکەوێتە مەترسییەوە. -    دوور نیە یەکێتی یەکێک لە کاندیدەکانی نەکشێنێتەوە بۆ مسۆگەر کردنی سەکەوتنی کاندیدەکەی تری. پارتی دیموکراتی کوردستان -    پارتی دیموکراتی کوردستان ئەگەر نەڵێین هیچ چانسێکی نیە (چونکە نفوزی زۆر لاوازە)لەم بازنەیە، ئەوا دەتوانین بڵێین چانسێکی کەمی هەیە، ئەویش ئەوەیە کاندەکەی ئافرەتە. -    ئەگەر یەکێتی کاندیدە ئافرەتەکەی بکشێنێتەوە بۆ مسۆگەرکردنی کاندیدە پیاوەکە، ئەوا کاندیدەکەی پارتی ئەگەرێکی لاوازی بۆ دروست دەبێت بە دەنگی کۆتا سەربکەوێت، ئەویش ئەگەر کاندیدێکی ئافرەتی پێکهاتەی تورکمان یان عەرەب بە دەنگی خۆی سەرنەکەوێت.  نەوەی نوێ -    ئەو سیناریۆیەی بۆ کاندیدە ئافرەتەکەی پارتی هەیە، بەهەمان شێوە بۆ کاندیدە ئافرەتەکەی نەوەی نوێش ڕاستە، چونکە یەکێتی و پارتیش چاویان لە کۆتای ئافرەتەو ئەمەش ڕکابەرییەکی زۆر دەخاتە نێوان لایەنە کوردییەکان لە لایەک و کوردو پێکهاتەکانی دیکە لەلایەک. سۆسیالست  -    چانسێکی ئەوتۆی بۆ نامێنێت، چونکە کورد لە باشترین دۆخدا دەتوانێت یەک کاندید پیاو سەربخات ئەویش ڕەنگە کاندیدەکەی یەکێتی بێت، چونکە لەناو لایەنە سیاسییە کوردییەکان، یەکێتی نفوزی لە سەرجەمیان زیاترە لەم بازنەیە. بازنەی (٣)ی پارێزگای کەرکوک بازنەی (٣): حەویجەو ریاز، کە ناوچەکانی هەڵبژاردنی (ناوەندی حەویجە، تەواوی هەردوو ناحیەی عەباسی‌و زاب، لەگەڵ زۆرینەی ناحیەی رەشادو تازە) دەگرێتەوە، ئەوەی گرنگە دەربارەی بازنەی یەک؛ １.    بازنەی (٣)ی پارێزگای کەرکوک بچوکترین بازنەی هەڵبژاردنی پارێزگاکەیە، لەكۆی (12) كورسی پارێزگاكە، (٣) كورسی بۆ تەرخان کراوە، (١) كورسییان بۆ پیاو و كورسییەكیش بە کۆتای ئافرەتان. ２.    (٤١) بەربژێر لەم بازنەیە ململانێ لەسەر (٥) کورسی بازنەکە دەکەن کە (٣٣) پیاو و (٨) ئافرەتن. ３.    زۆرینەی دەنگدەرانی ئەم بازنەیە لە پێکهاتەی عەرەبن، لایەنە سیاسییە كوردییەکان دەستیان لەم بازنەیە هەڵگرتووە، تەنها جوڵانەوەی نەوی نوێ نەبێت بە تەنها کاندیدێکی ژن بەشیداری کردووە بەناوی (مەروە عەلی حەمید)، چانسێکی لاوازی هەیە، چونکە پێکهاتەی عەرەب ئەو ناوچەیە بە جێنفوزی خۆیان دەزانن و دوور نیە ئەگەر بە ساختەکاریش بێت نەهێڵن لە دەستی خۆیان دەربچێت، چونکە بەشێکە لە ڕاگرتنی هاوسەنگی پێکهاتەکان لە پارێزگای کەرکوک.       پێشبینی كۆتایی بەپێی لێكدانەوەكانی سەرەوە دابەشكردنی كورسیەكان بەم شێوەیە دەبێت: -    یەکێتی ٤-٥ کورسی                         پێشتر (٦) كورسی هەبووە لەپارێزگای کەرکوک -    پارتی ١ کورسی                             پێشتر كورسی نەبووە لەپارێزگای کەرکوک -    نەوەی نوێ ٠-١ کورسی                   پێشتر كورسی نەبووە لەپارێزگای کەرکوک -    گۆڕان ٠-١ کورسی                        پێشتر كورسی نەبووە لەپارێزگای کەرکوک   راپۆرتی پەیوەندیدار بەشی سێیەم: چانسی كاندیدەكانی پارێزگای دهۆك بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بەشی دووەم: چانسی كاندیدەكانی پارێزگای هەولێر بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بەشی یەكەم:  چانسی كاندیدەكانی پارێزگای سلێمانی بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق    

شیكاری: درەو بەشی سێیەم: پارێزگای دهۆك    لەسەر ئاستی پارێزگای دهۆک (٣٤) كاندید ڕکابەری لەسەر بەدەستهێنانی (١١) کورسی دەکەن، (٢٦) كاندیدیان پیاوو (٨)یان ئافرەتن، کە پێکدێن (٧) كاندیدی سەربەخۆ و (٢٧) كاندیدی پارتە سیاسییەکان، لەم شیکارییەی (درەو)دا چانسی سەرکەوتنی كاندیدی لایەنەكان لەبازنەكانی پارێزگای دهۆک خراوەتە روو کە چاوەڕوان دەکرێت بەهۆی هاوپەیمانێتی و رێككنەكەوتنی تەواوەتی لایەنەكانی تر لەو پارێزگایە، پارتی دیموکراتی کوردستان بەشی زۆرینەی کورسییەکانی ئەم پارێزگایە بچنێتەوە. زانیاری گشتی 1.    بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە (١٩)ی ساڵی ٢٠٢٠، پارێزگای دهۆک (١١) كورسی بۆ تەرخان کراوەو دابەشکراوە بۆ (٣) بازنەی هەڵبژاردن و پێویستە لە هەر بازنەیەک (١) ئافرەت سەربکەوێت (بە دەنگی خۆی یان بە کۆتا). 2.    لەسەر ئاستی پارێزگای دهۆک (٣٤) كاندید ڕکابەری لەسەر بەدەستهێنانی (١١) کورسی دەکەن، (٢٦) كاندیدیان پیاوو (٨)یان ئافرەتن، کە پێکدێن (٧) كاندیدی سەربەخۆ و (٢٧) كاندیدی پارتە سیاسییەکان، بەجۆرێک؛ -    پارتی دیموکراتی کوردستان (١١) بەربژێر کە (٨) پیاوو (٣) ئافرەتن.  -    یەکێتی نیشتمانی کوردستان (٢) بەربژێری ئافرەت.  -    نەوەی نوێ (٣) بەربژێر، (٢) پیاوو (١) ئافرەتن. -    بزوتنەوەی گۆڕان هیچ بەربژێرێکی تایبەت بە پارتەکەی نیە لە هاوپەیمانیدایە لەگەڵ یەکێتی نیشتمانی کوردستان. -    کۆمەڵی دادگەری هیچ بەربژێرێکی نیە. -    یەکگرتووی ئیسلامی (٢) بەربژێری پیاون. -    حیزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان (٣) بەربژێر کە (٢) پیاوو (١) ئافرەتن. -    حزبی زەحمەتکێشانی کوردستان (١) بەربژێری پیاو. -    حەركەی بابلیون (١) بەربژێری ئافرەت. -    حەركەی دیموکراتی ئاشوری (١) بەربژێری پیاو. -    حیزبی وەتەنی ئاشوری (١) بەربژێری پیاو. -    ئیئتلافی حامورابی (١) بەربژێری پیاو. -    مەجلسی شەعبی کلدانی و سریانی و ئاشوری (١) بەربژێری پیاو. -    سەربەخۆ (٧) بەربژێری پیاون. 3.    بۆ شیکردنەوەی چانسی بەربژێرەکان پشت بە دەرەنجامەکانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان دەبەستین، چونکە دواین هەڵبژاردنە کە لە 30/9/2018 لەم سێ پارێزگایە ئەنجام درابێت. 4.    ئەم سیستەمی هەڵبژاردنەی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران تەبەنی کردووە، بەشێوەیەکی تەواو بەستراوە بە توانای کۆکردنەوەی دەنگ لە لایەن بەربژێرەکان خۆیانەوە، پاشان پارتە سیاسییەکان، بۆیە ئەم ڕاپۆرتەی (درەو) تەنها خوێندنەوەیەکی ڕۆژنامەوانی و گریمانەییە بۆ توانای كاندید و پارتە سیاسییەکان، لە بازنەکانی پارێزگای دهۆک لەسەر بنەمای دەنگەکانی پێشوویان و هەڵسەنگاندنی پێگەی ئێستایان . 5.    هاوپەیمانی ئاشکرا هەیە لە نێوان یەکێتی و بزوتنەوەی گۆڕان، جۆرێك لە ڕێککەوتن و تەنسیقیش هەیە لە نێوان یەکێتی و یەكگرتوو و كۆمەڵی دادگەری، باس لە تەنسیقی نێوان پارتی و نەوەی نوێش دەكرێت بەڵام بەرپرسانی ئەو جوڵانەوەیە رەتی دەكەنەوە هیچ جۆرە تەنسیق و لێكتێگەیشتنێكیان هەبێت، بەڵام ئەوە ڕون نییە ئایا ڕێککەوتن و لێکتێگەیشتنەکان بڕی پارێزگای دهۆک دەکات؟ لایەنەکان دەتوانن وا لە دەنگدەرەکانی خۆیان بکەن دەنگ بە لایەنێکی سیاسی دیکە بدەن؟  6.    ساختەکاری هەمیشە ئەگەرێکی دور نیە لە پرۆسەی هەڵبژاردن، بە تایبەت لە پارێزگای دهۆک پارتی دیموکراتی کوردستان، چاوی لەوەیە سەرجەم کورسییەکانی پارێزگاکە بباتەوە، بەشێک لە لایەنەکانی دیکەش کە سەرەکی تترینیان یەکێتی و یەکگرتووی ئیسلامین لەهەوڵی بردنی کورسی دەدەن، کە ئەمەش دەبێتە سەرچاوەی توندبوونەوەی ململانێی هەڵبژاردن دوو نیە هەوڵی ساختەکاری نەخرێتەگەڕ. چانسی بەربژێرەکانی بازنەی (١)ی پارێزگای دهۆک بازنەی (١): کە ناسێنراوە بە بازنەی (دهۆک + ئامێدی)، دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای دهۆک لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی٢٠١٨بەم شێوەیەن (بڕوانە چارتی ژمارە (١)) چارتی ژمارە (١) ئەنجامی دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای دهۆک لە هەڵبژاردنی ٢٠١٨ بەربژێری لایەنەکان بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران بۆ بازنەی (١) بەم شێوەیەن؛ 1.    پارتی دیموکراتی کوردستان -    ئەڤین سەلیم نوری -    خەلیل غازی حەسەن -    فەهمی سەلمان حەسەن -    خالد سەلیم ئەمین جاسم ریكانی 2.    (یەکێتی نیشتمانی کوردستان) (بزوتنەوەی گۆڕان) (کۆمەڵی دادگەری) -    کاندیدیان نیە 3.    نەوەی نوێ -    ریمان زهیر زبیر سعید ئامیدی 4.    یەکگرتووی ئیسلامی -    جەمال ئەحمد محەمەد (جەمال کۆچەر) 5.    حزبی سۆشیالیست دیموکراتی کوردستان -    پەروین بایەزید ساڵح 6.    بزوتنەوەی دیموکراتی ئاشوری -    یەعقوب كوركیس یاقو 7.    حركەی بابلیون -    بیدا‌و خزر بهنام 8.    حزبی زەحمەتکێشانی کوردستان  -    ریزكار عەونی محەمەد سەلیم 9.    حیزبی وەتەنی ئاشوری -    سەركون سەلیم بنیامین بترس 10.    مەجلسی شەعبی کلدانی و سریانی و ئاشوری  -    فارس یوخنا بالیوس 11.    ئیئتلافی حامورابی  -    سامی اوشانه كوركیس 12.    سەربەخۆکان -    سەباح عەبدولعەزیز محەمەدسالح -    جمعه محەمەد عەلی -    سەباح نەمرود ججو نەمرود -    كورئیل بتو شمعون بترس -    برهان ئەلدین ئسحق ئیبراهیم پێشبینی بۆ دەنگی كاندیدەكانی بازنەی (١): لەم بازنەیەدا (٤) پاڵێوراو سەردەکەون، کە پێویستە (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت. پارتی دیموکراتی کوردستان -    لەم بازنەیەدا پارتی دیموکراتی کوردستان ڕێژەی (٨٠%)ی دەنگەکانی هەیە كە (١٢٨ هەزارو ٣٢٣) دەنگە، بۆیە سەرەڕای ئەوەی دەنگەکانی دابەشی (٤) دەکەین هێندەی ژمارەی کورسییەکانی بازنەکە دەکاتە زیاتر لە (٣٠ هەزار) دەنگ، هێشتا هێزی دووەم کە یەکگرتووی ئیسلامییە ناگات پێی و نیوەی ئەو دەنگانەی هەیە. -    ئەگەر پارتی دیموکراتی کوردستان بتوانێت پارێزگاری لەو دەنگانەی بکات دەبێتە خاوەنی (٤) کورسی لە بازنەی (١)ی دهۆک، بە مەرجێک هاوسەنگی دەنگی پاڵێوراوەکانی ڕابگرێت. یەکگرتووی ئیسلامی -    یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لەم بازنەیە چانسی زۆرە، لە هەڵبژاردنی رابردوودا ( 15 هەزارو 104) دەنگی هەبووە، كاندیدی یەكگرتوو (د. جەمال كۆچەر)ە كاندیدەکەی یەکگرتووی ئیسلامی چانسی هەیە کورسییەکی ئەم بازنەیە بباتەوە، چونکە (یەکێتی و گۆڕان و کۆمەڵ) هیچ کاندیدێکیان نییە،لەم بازنەیەو ئەگەر دەنگەکانی ئەو لایەنانە بۆخۆی مسۆگەر بکات کە لێکتێگەیشتنێکی پێشوەختە لە نێوانیان هەیە (بەتایبەت لە نێوان یەكگرتوو یەكێتی یەكێتی پشتیوانی كاندیدەكەی یەكگرتوو بكات لەم بازنەیەو یەكگرتوو پشتیوانی كاندیدەكەی یەكێتی بكات لەبازنەی ئاكرێ) ژمارەی دەنگەکانی یەكێتی لەم بازنەیە (6 هەزار 679) دەنگەوگۆڕان (3 هەزارو 139) دەنگ و كۆمەڵ (هەزارو 298) دەنگیان هەیە بە هەموویان دەكاتە نزیكەی (٢٥ هەزار) دەنگ . نەوەی نوێ -    ئەگەر چی نەوەی نوێ ژمارەی دەنگەکانی وەک پێویست نین لە هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠١٨ (٥هەزار و ٥٦٢) دەنگی هەیە، بەڵام لەبەرئەوەی (یەکێتی و گۆڕان و کۆمەڵ) هیچ کاندیدێکیان نییە لەم بازنەیە، چاوەڕوان دەکرێت ژمارەی دەنگەکانی ڕوو لە هەڵکشان بکات، بەمەش تاکە کاندیدەکەی کە ئافرەتە دەکەوێتە ڕکابەرییەوە لەگەڵ کاندیدە ئافرەتەکەی پارتی بۆ بردنەوەی کورسی کۆتای بازنەکە و چانسێکی دەبێت بۆ بردنەوەی کورسییەک. چانسی بەربژێرەکانی بازنەی (٢)ی پارێزگای دهۆک بازنەی (٢): کە ناسێنراوە بە بازنەی (زاخۆ + سمێل)، دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای دهۆک لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی٢٠١٨بەم شێوەیەن (بڕوانە چارتی ژمارە (٢)) چارتی ژمارە (٢) ئەنجامی دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای دهۆک لە هەڵبژاردنی ٢٠١٨ بەربژێری لایەنەکان بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران بۆ بازنەی (١) بەم شێوەیەن؛ 1.    پارتی دیموکراتی کوردستان -    زوزان عەلی سالح -    سەكفان یوسف بەشار سالح -    عەبدولواحد ئەحمد رەشید  2.    یەکێتی نیشتمانی کوردستان -    سەوسەن شاهین مەحمود -    (بزوتنەوەی گۆڕان) و (کۆمەڵی دادگەری) -    کاندیدیان نیە 3.    نەوەی نوێ -    فاروق عمر محەمەد دەرویش 4.    یەکگرتووی ئیسلامی -    عومەر سالح عومەر فارس 5.    حزبی سۆشیالیست دیموکراتی کوردستان -    جاسم هاشم محەمەد سلو 6.    سەربەخۆ -    سالم علی شاباز محەمەد پێشبینی بۆ دەنگی كاندیدەكانی بازنەی (٢): لەم بازنەیەدا (٣) پاڵێوراو سەردەکەون، کە پێویستە (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت. پارتی دیموکراتی کوردستان -    لەم بازنەیەدا پارتی دیموکراتی کوردستان ڕێژەی (٨٣.٩%)ی دەنگەکانی هەیە كە (١٠٤ هەزارو ٥٦٤) دەنگە، سەرەڕای ئەوەی دەنگەکانی دابەشی (٣) دەکەین هێندەی ژمارەی کورسییەکانی بازنەکە، هێشتا هێزی دووەم کە یەکگرتووی ئیسلامی کوردستانە دەنگەکانی ناگاتە چارەکی ئەو دەنگەی کە پارتی دیموکراتی کوردستان هەیەتی کە دەکاتە (٣٤ هەزار و ٨٥٥) دەنگ. -     لەم بازنەیە پارتی بە (٣) بەربژێر بەشداری کردووە کە یەکێکیان ئافرەتە، بۆ ئەوەی هەرسێ کورسییەکە مسۆگەر بکات، بەڵام کاندیدەکەی یەکێتی بە لاوازییەوە دەبێتە ركابەری كاندیدە ئافرەتەکەی پارتی. یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان   -    لەگەڵ ئەوەی یەکگرتوی ئیسلامی هێزی دووەمی بازنەکەیە بە (٨ هەزار و ٧٤٧) دەنگ، بە تاکە کاندیدێکش بەشداری کردووە، ئەگەر نەڵێین هیچ چانسێکی نیە بۆ بردنی کورسی ئەوا چانسێکی زۆرلاوازی هەیە، ئەوەی زیاتریش چانسە کە لاواز دەکات یەکێتی کاندیدی خۆی هەیە لەبازنەکەدا (کەپێکەوە لێکتێگەیشتنی هاوبەشیان هەیە) بەمەش چاوەڕوان ناکرێت دەنگەکانی یەکگرتوو زیاد بکات لەسەرحسابی یەکێتی، تەنانەت دەنگاکانی کۆمەڵ وگۆڕانیش بدرێت بە یەکگرتوو کە هیچ کاندیدێکان نیە لەوبازنەیە (کە ئەمەش مەحاڵە) هێشتا بەشی ئەوە ناکات ژمارەی دەنگەکان  بگاتە بەهای بردنەوەی کورسیەک. یەکێتی نیشتمانی کوردستان -    یەکێتی رێژەی دەنگەکانی بە پلەی سێیەم دێت لە دوای پارتی و یەکگرتووەوە كە (٥ هەزارو ٣١٣) دەنگە بە ڕێژەی (٤.٣%)، بۆیە بەو ڕێژەیەش دۆخی لە یەکگرتوو باشتر نابێت، ئەوەی تەنها چانسێکی بچوک بهێڵێتەوە بۆی پێشکەشکردنی کاندیدی ئافرەتە بۆ ڕکابەری لەگەڵ کاندیدە ئافرەتەکەی پارتی بۆ بردنەوەی کورسی کۆتای ئافرەتان، ئەویش ئەگەر بتوانێت دەنگەکانی کۆمەڵ و گۆڕان لەو بازنەیە بچنێتەوە. -    ئەگەر پارتی بتوانێت لەم بازنەیە کاندیدە ئافرەتەکەی بەبێ سیستمی کۆتا و بە دەنگی خۆی سەریبخات، ئەو چانسە کەمەشی یەکێتی هەیەتی بۆ بردنی کورسی کۆتای ئافرەتان لەباردەچێت. نەوەی نوێ -    لەم بازنەیە نەوەی نوێ هێزی چوارەمە بە ( ٤ هەزارو ١٩٢) دەنگ و ڕێژەی (٣.٤%) بەم ژمارەیە هەرچەندە بڕێک لە ڕێژەی دەنگەکانی بەرز ببێتەوە، بەڵام چاوەڕوان ناکرێت کورسی بباتەوە. چانسی بەربژێرەکانی بازنەی (٣)ی پارێزگای دهۆک بازنەی (3): کە ناسێنراوە بە بازنەی (ئاکرێ + شێخان + بەردەڕەش)، دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای دهۆک لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی٢٠١٨بەم شێوەیەن (بڕوانە چارتی ژمارە (3)) چارتی ژمارە (٣) ئەنجامی دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای دهۆک لە هەڵبژاردنی ٢٠١٨ بەربژێری لایەنەکان بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران بۆ بازنەی (٣) بەم شێوەیەن؛ 1.    پارتی دیموکراتی کوردستان -    خەسرەو عەبدوڵا ئیسماعیل مەعروف گۆران -    ڤیان سەبری عبدولخالق عبدولقادر -    موفەق شەهاب پاشا شەهاب -    جیای تەیمور عەبدال عبدولقادر 2.    یەکێتی نیشتمانی کوردستان -    ئیمان عەبدولرەزاق محەمەد عارف  3.    (بزوتنەوەی گۆڕان) ( کۆمەڵی دادگەری) (یەکگرتووی ئیسلامی) -    کاندیدیان نیە 4.    نەوەی نوێ -    ئارام حسین محەمەدسالح عبدولرەحمان ملكو 5.    حزبی سۆشیالیست دیموکراتی کوردستان -    وەلید خالد تەیب خالد  6.    سەربەخۆ -    تەیمور حەسەن مراد قادر پێشبینی بۆ دەنگی كاندیدەكانی بازنەی (٣): لەم بازنەیەدا (٤) پاڵێوراو سەردەکەون، کە پێویستە (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت.    پارتی دیموکراتی کوردستان -    لەم بازنەیەدا پارتی دیموکراتی کوردستان ڕێژەی (٧٤.٨%)ی دەنگەکانی هەیە كە (٩٧ هەزارو ٤٥٥) دەنگە، بۆیە سەرەڕای ئەوەی دەنگەکانی دابەشی (٤) دەکەین هێندەی ژمارەی کورسییەکانی بازنەکە دەکاتە زیاتر لە (٢٤ هەزار) دەنگ، کە هیچ هێزێکی دیکە بەتەنها خاوەنی ئەو ژمارە دەنگە نیە. -    ئەگەر پارتی دیموکراتی کوردستان بتوانێت پارێزگاری لەو دەنگانەی بکات دەبێتە خاوەنی (٤) کورسی لە بازنەی (٣)ی دهۆک، بە مەرجێک هاوسەنگی دەنگی پاڵێوراوەکانی ڕابگرێت. یەکێتی نیشتمانی کوردستان  -    لەگەڵ ئەوەی یەکێتی هێزی دووەمی بازنەکەیە بە (١٣ هەزار و ٦٩٧) دەنگ بە ڕێژەی (١٠.٥%)ی دەنگەکان، بەڵام ئەوەی چانسێک دەدات بە یەکێتی بۆ بردنەوەی کورسی پێشکەشکردنی (١) کاندیدی ئافرەتە کە دەبێتە ڕکابەری کاندیدە ئافرەتەکەی پارتی بۆ بردنی کورسی کۆتای ئافرەتان لە بازنەکە. -    خاڵێكی تر یەكێتی و یەكگرتوو لەم بازنەیە لێكتێگەیشتنیان هەیەولەبازنەی (1) یەكێتی دەنگ بە كاندیدەكەی یەكگرتوو دەدات و لەم بازنەیەش یەگرتوو دەنگ بە كاندیدەكەی یەكێتی دەدەن و بەپێی زانیارییەكان یەكێتی و یەكگرتوو لەو دووبازنەیە تەنسیق و لێكتێگەیشتنیان كردووەن لە بازنەی یەك یەكگرتوو ( جەمال كۆچەر)یان كاندید كردووەو یەكێتی كاندیدی نیە، لە بازنەی (3) یەكێتی ( ئیمان عەبدولڕەزاق)ی كاندید كردووەو یەكگرتوو كاندیدی نیە.   -    ئەوەی چانسی یەکێتی بەهێزتر دەکات بۆ بردنەوەی کورسی کۆتا، نەبوونی کاندیدی (گۆڕان و کۆمەڵ و یەکگرتوو)ە لە بازنەکە، کە پێکەوە (ڕێککەوتن و لێکتێگەیشتنی هاوبەشیان هەیە لەگەڵ یەکێتی)، بە مەرجێک بتوانێت دەنگی ئەو لایەنانە بەدەستبهێنیت، کە هەرچواریان پێکەوە (٢٦ هەزار و ٧٧٢) دەنگیان هەیە.   نەوەی نوێ -    نەوەی نوێ وەک هێزی چوارەمی بازنەکە لە هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠١٨ خاوەنی (٥هەزار و ٩٨٩) دەنگ بوو، هەروەها بەهۆی ئەوەی (یەکگرتوو وگۆڕان و کۆمەڵ) هیچ کاندیدێکیان نییە لەم بازنەیە، چاوەڕوان دەکرێت ژمارەی دەنگەکانی ڕوو لە هەڵکشان بکات، بەڵام بەو خوێندنەوەو ئەنجامە بێت کە لە پێشتر ئاماژەمان پێکردووە، ئاسان نییە کاندیدەکەی نەوەی نوێ کورسی بباتەوەن لەلایەكیش یەكگرتوو و كۆمەڵ و گۆڕان هاوپەیمانی و لێكتێگەیشتنیان هەیە لەوبازنەیە.    پێشبینی كۆتایی بەپێی لێكدانەوەكانی سەرەوە دابەشكردنی كورسیەكان بەم شێوەیە دەبێت: -    پارتی ٩-١١ کورسی                        پێشتر (١٠) كورسی هەبووە لەپارێزگای دهۆک -    یەکگرتووی ئیسلامی ٠-١ کورسی       پێشتر (١) كورسی هەبووە لەپارێزگای دهۆک -    یەکێتی ٠-١ کورسی                         پێشتر كورسی نەبووە لەپارێزگای دهۆک -    نەوەی نوێ ٠-١ کورسی                   پێشتر كورسی نەبووە لەپارێزگای دهۆک   راپۆرتی پەیوەندیدار بەشی دووەم: چانسی كاندیدەكانی پارێزگای هەولێر بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بەشی یەكەم:  چانسی كاندیدەكانی پارێزگای سلێمانی بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق  

درەو: دەوڵەتی عێراق لە ساڵی 1925ەوە دەسەڵاتی یاسادانانی دامەزراندووە‌و هەتا ئەمڕۆ چەندین گۆڕانكاری تێدا كراوە, لەسەردەمی پاشایەتیدا دەسەڵاتی یاسادانان پێكهاتووە لە دوو ئەنجومەن‌و لەسەردەمی سەددام حسێنیشدا ئەنجومەنێكی رووكەش بەناوی ئەنجومەنی نیشتمانی هەبووە‌و لە ساڵی 1980 تا 2000 لەدوای رووخاندنی رژێمەكەی سەددامیشەوە جارێكی تر دەسەڵاتی یاسادانان دارێژراوەتەوە‌و لە دەستوردا بە دوو ئەنجومەن دانراوە، بەڵام هەتا ئێستا ئەو دەسەڵاتە لاسەنگە‌و ئەنجومەنی فیدراڵ دانەمەزێندراوە. توێژەر عادل حەسەن دەفار لە فەرمانگەی توێژینەوەكانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق راپۆرتێكی بەراوردكاری لەسەر ئەنجومەنی نوێنەران لە سەردەمی پاشایەتی‌و سەردەمی كۆمارییدا كردووەو (درەو) دەقی راپۆرتەكەی وەرگێڕاوەتە سەر زمانی كوردی بەمشێوەیە: تێبینی دەكرێت كە بەدرێژایی سەردەمی پاشایەتی لە عێراقدا لە (1925ەوە تا 1958) قانونی بنەڕەتی ساڵی 1925 ( دەستور) بە سەقامیگری ماوەتەوە, بەڵام سەردەمی كۆماریی بە دەستوری كاتی دەستیپێكرد‌و ژمارەی ئەو دەستورەە كاتیانە لە 1958ەوە تا 1970 گەیشتە شەش دەستوری كاتی‌و هەموو ئەم دەستورانەش لەلایەن دەسەڵاتەوە نوسراونەتەوە, بەڵام دوای روخاندنی رژێمی دیكتاتۆری لە ساڵی 2003 سنورێك بۆ دەستوری كاتی دانرا‌و عێراقییەكان بۆ یەكەمجار ساڵی 2005 بەهۆی كۆمەڵەی نیشتمانی هەڵبژێردراوەوە دەستورێكی هەمیشەییان نوسییەوە. هەروەها تێبینی دەكرێت كە لە سەردەمی حوكمی پاشاییەتیدا سەقامگیری هەڵبژاردن نەبووە لە كۆی 16 خولی هەڵبژاردن تەنها پێنج خول ماوەی دەستوریی خۆیان تەواوكردووە كە بریتی بوون لە خولی یەكەم ( 1925- 1928), خولی نۆیەم ( 1939-1943), خولی دەیەم ( 1943- 1946)‌و خولی دوانزەیەم ( 1948-1952) , خولی پانزەیەم ( 1954-1958), لە كاتێكدا لەسەردەمی رژێمی پێشوودا لەلایەن سەرۆك كۆمارەوە ماوەكانی ئەنجومەنی نیشتمانی عێراق درێژدەكرایەوە وەك ئەوەی لە خولی سێیەمدا روویدا كە لە ساڵی 1989ەوە تا 1995 بەردەوام بوو, بەڵام لە دوای 2003ەوە دۆخەكە زۆر جیاوازە هیچ خولێكی پەرلەمان درێژنەكراوەتەوە‌و هەتائێستاش هیچ پەرلەمانێك هەڵنەوەشاوەتەوە ئەگەرچی بڕیارە كە ئەگەر هەڵبژاردنی پێشوەختی عێراق لە ئۆكتۆبەری 2021 بەڕێوەبچێت ئەوا پەرلەمان پێش ئەو وادەیە بۆ یەكەمجار خۆی هەڵدەوەشێنێتەوە. لەسەردەمی پاشایەتییدا وەزارەتی ناوخۆ سەرپەرشتی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنە گشتییەكانی كردووەو ئەوەش رێگەی خۆش كردووە بۆ دەستوەردانێكی بەرفراوانی حكومەت لە پرۆسەكەدا, لەگەڵ بوونی دەنگۆی ساختەكردنی هەڵبژاردنەكان‌و لەسەردەمی كۆمارییدا لە ساڵی 1958ەوە تا 1980 هیچ هەڵبژاردنێك نەكراوە لەو ساڵە بەدواوە هەڵبژاردن ئەنجومەنی نیشتمانی عێراق بەڕێوەچووە كە هەڵبژاردنێكی روكەش بووەو رەنگدانەوەی بیربۆچونی رژێمی بەعس بووە لەرووی كاندیدكردن‌و دەنگدانیشەوە, بەڵام دوای گۆڕینی رژێمی عێراق لە ساڵی 2003ەوە چەند هەڵبژاردنێك لە عێراق بەڕێوەچووە كە چەندین هێزی سیاسی جیاواز بەشداریان تێداكردووە‌و بۆ یەكەمجار پرۆسەكە لەلایەن كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانەوە بەڕێوەبرا. مەرجەكانی كاندید بۆ پەرلەمان لە هەر قۆناغێكدا جیاواز بووە, لەسەردەمی پاشایەتیدا بڕوانامەی خوێندن نەكراوەتە مەرج بۆ كاندیدی پەرلەمان, بەڵام لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتمانی سەردەمی بەعس‌و ئەنجومەنی نوێنەران لە دوای 2005ەوە بڕوانامەی خوێندن وەك مەرجێك بۆ خۆكاندیدكردن دانراوە. لێرەدا بەراوردكارییەك دەخەینەڕوو لە نێوان پەرلەمانەكاندا لە عێراقدا: سیستمی حوكم - 1925 تا 1985 سیستمی پاشایەتی دەستوریی پەرلەمانی پەیڕەوكراوە. - 1958 تا 2003 سیستمی كۆماری سەرۆكایەتی پەیڕەوكراوە دەستورەكانی عێراق لە ساڵی 1925ەوە قانونی بنەڕەتی ( دەستوور) كە 125 مادە بووە كاری پێكراوە‌و دەستورەكە ساڵی 1924 لەلایەن ئەنجومەنی دامەزراندنی هەڵبژێردراوە نوسراوە. - ساڵی 1958 دەستوری كاتی (30 مادە) بووە. - ساڵی 1963 دەستوری كاتی ( 106 مادە) بووە. - ساڵی 1968 دەستور كاتی ( 95 مادە) بووە. - ساڵی 1970 دەستوری كاتی ( 67 مادە) بووە. - ساڵی 2004 یاسای بەڕێوەبردنی دەوڵەتی عێراق بۆ قۆناغی راگوزەر ( 62 مادە) بوووە. - ساڵی 2005ەوە دەستوری هەمیشەیی كاری پێدەكرێت كە ( 144 مادە) یە. شێوازی نوسینەوەی دەستور دەستوری كاتی 1958 لەلایەن ئەنجومەنی سیادەوە دەركراوە, دەستوریی كاتی 1963 لەلایەن عەبدولسەلام عارفی سەرۆك كۆمارەوە دەركراوە, دەستوری كاتی 1968یش لەلایەن ئەنجومەنی باڵای شۆڕشی بەعسەوە دەركراوە, دەستوری كاتی ساڵی 1970ش هەر لەلایەن ئەنجومەنی باڵای شۆڕشی بەعسەوەی دەركراوە, یاسای بەڕێوەبردنی دەوڵەتی عێراقیش بۆ قۆناغی ئینتیقالی لە ساڵی 2004 لەلایەن ئەنجومەنی حوكمەوە دەركراوە‌و  دەستوری هەمیشەیی ساڵی 2005یش لەلایەن كۆمەڵەی نیشتمانی هەڵبژێدراوەوە نوسراوەتەوە. هەمواری دەستور قانونی بنەڕەتی سەردەمی پاشایەتی ( دەستور) دوای پەسەندكردنی لەلایەن ئەنجومەنی گەل ( نوێنەران‌و ئەعیان)و پەسەندكردنی لەلایەن پادشاوە دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە. بەڵام دەستوری كاتی ساڵی 1958 هیچ ئاماژەیەكی بۆ هەمواری دەستور نەداوە, لە دەستوری كاتی ساڵی 1963شدا هەمواری دەستور دراوەتە دەست سەرۆك كۆمار‌و لە دەستوری كاتی ساڵی 1968‌و 1970دا  ئەنجومەنی سەركردایەتی شۆڕشی رژێمی بەعس هەمواری دەستور دەردەكات, دەستوری هەمیشەیی ساڵی 2005  دوای رەزامەندی ئەنجومەنی نوێنەران هەموار دەكرێتەوە‌و هەموارەكە دەخرێتە راپرسی گشتییەوە. دەسەڵاتی یاسادانان لە سەردەمی پاشایەتی‌و كۆمارییدا لەسەردەمی پاشایەتیدا دەسەڵاتی یاسادانان دراوەتە دەست ئەنجومەنی گەل‌و پادشا, ئەنجومەنی گەلیش پێكدێن لە هەردوو ئەنجومەنی نوێنەران‌و ئەعیان, ئەندامانی ئەنجومەنی ئەعیان لەلایەن پادشاوە دادەنرێن, بەڵام ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران لەلایەن گەلەوە هەڵدەبژێردرێن. لەسەردەمی كۆمارییدا بە گوێرەی دەستوری كاتی ساڵی 1958 ئەنجومەنی وەزیران دەسەڵاتی یاسادانان دەگرێتە ئەستۆ بەپەسەندكردنی لەلایەن ئەنجومەنی سیادەوە, لە دەستوری كاتی ساڵی 1963دا دەسەڵاتی یاسادانان دراوەتە دەست ئەنجومەنی نیشتمانی سەركردایەتی شۆڕش و ئەنجومەنی وەزیران , لە دەستوری كاتی ساڵی 1968‌و ساڵی 1970 دەسەڵاتی یاسادانان بە ئەنجومەنی سەركردایەتی شۆڕش سپێردراوە هەرچەندە لە دەستوری ساڵی 1970دا ئاماژە بەوەدراوە كە ئەنجومەنی نیشتمانی بە یاساكاندا دەچێتەوە, لەدەستوری هەمیشەیی ساڵی 2005یشدا دەسەڵاتی یاسادانان دراوەتە هەردوو ئەنجومەنی نوێنەران‌و ئەنجومەنی فیدراڵ, هەرچەندە هەتا ئێستا ئەمەی دوەمیان دانەمەزراوە. شێوازەكانی هەڵبژاردن لە سەردەمی پاشایەتیدا یاسای هەڵبژاردنی ناڕاستەوخۆ ساڵی 1924 ئاماژە بەوەدەكات كە هەر پەرلەمانتارێكە نوێنەرایەتی 20 هەزار پیاو دەكات, یاسای ژمارە 11ی ساڵی 1946 هەڵبژاردنی لەسەر دوو پلە دیاریكردوەو ساڵی 1952ش مەرسومی هەڵبژاردنی راستەوخۆی نوێنەرانی ژمارە 6 دەركراوە, هەروەها رێگەشی بە سەركەوتن بۆ پەرلەمان داوە بە تەزكیە‌و لەو سەردەمەدا ژن مافی دەنگدان‌و خۆكاندیدكردنی نەبووە. هەڵبژاردنی دەسەڵاتی یاسادانان لە سەردەمی كۆمارییدا هەتا ساڵی 1980 ئەنجام نەدراوە‌و لەو ساڵەدا هەڵبژاردنی ئازادی راستەوخۆ بە شێوازی دەنگدانی نهێنی ئەنجامدراوە, یاسای هەڵبژاردنەكانی ژمارە ( 16)ی ساڵی 2005یش دەڵێت هەڵبژاردن بە رێگای لیستی داخراو دەبێت‌و خۆكاندیدكردنی تاكیش رێگەی پێدراوە‌و هەردوو خولی یەكەمی هەڵبژاردنی ( 2006- 2010) و  خولی دووەمی هەڵبژاردنی ( 2010- 2014) بەم یاسایە ئەنجامدراوە., لە خولی سێیەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەراندا لە ساڵی ( 2014- 2018) یاسای ژمارە (45)ی ساڵی 2013 پەیڕەوكراوە كە پشتی بەستوە بە سیستمی نوێنەرایەتی رێژەیی‌و كاندیدكردن بە لیستی كراوە بووەو رێگەش بە خۆكاندیدكردنی تاك دراوە‌و هەڵبژاردنی خولی چوارەمیش( 2018- 2022) بە یاسای ژمارە (45)ی هەمواركراوی ساڵی 2013 ئەنجامدراوە كە بەهەمان شێوازی خولی سێییەم پشتی بە سیستمی لیستی كراوە بەستووەو كاندیدی تاكیش مافی بەشداریكردنی پێدراوە. هەموو ئەو یاسایانەی لەدوای ساڵی 2003ەوە بۆ هەڵبژاردن پەسەندكراون رێژەی كۆتای بۆ ژنان دانەوە كە بریتیە لە 25%ی كورسییەكانی پەرلەمان. هەڵبژاردنەكان لە سەردەمی پاشایەتیدا 16 جار هەڵبژاردن ئەنجامدراوە لە ساڵەكانی: ( 1925, 1928, 1930, 1933, 1935, 1937, 1937, 1939, 1943, 1947, 1948, 1953, 1954, 1954, 1958), هەڵبژاردنەكانیش لەلایەن دەسەڵاتی جێبەجێكردنەوە بەڕێوەبراون‌و بەدیاریكراویش ئەو ئەركە بە وەزارەتی ناوخۆ سپێردراوە‌و ئەوەش تا رێژەیەك رێگەی خۆشكردووە بۆ دەستوەردانی حكومیی‌و بانگەشەكردن بۆ هەبوونی ساختەكاری لە هەڵبژاردنەكاندا. لە سەردەمی كۆمارییدا‌و لە ساڵی 1958 بۆ 1980 هیچ هەڵبژاردنێك بۆ دەسەڵاتی یاسادانان ئەنجامنەدراوە‌و لەسەردەمی بەعسیشدا پێنججار هەڵبژاردن بۆ ئەنجومەنی نیشتمانی كراوە لەە ساڵەكانی( 1980, 1984, 1989, 1996, 2000) لە دوای روخانی رژێمی بەعسیشەوە چوار جار هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كراوە لە ساڵەكانی ( 2005, 2010, 2014, 2018). لە ساڵی 1958 تا 1980 هیچ لایەنێك بۆ بەڕێوەبردنی هەڵبژاردنەكان دیارینەكراو, چونكە لەو ماوەیەدا هیچ هەڵبژاردنێك نەكراوە, لە ساڵی 1980- 2000 عزەت دووری سەرۆكایەتی دەستەی باڵای سەرپەرشتیكردنی هەڵبژاردنەكانی كردووە بۆئەوەی كۆنترۆڵی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتمانی بكرێت‌و لەدوای 2003شەوە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان وەك دەستەیەكی سەربەخۆ ئەركی بەڕێوەبردنی هەڵبژاردنەكانی خراوەتە ئەستۆ. مەرجەكانی خۆ كاندیدكردن لەسەردەمی پاشایەتیدا ئەم مەرجانەی خوارەوە بۆ خۆ كاندیدكردن‌و ئەندامێتی پەرلەمان دیاریكراوە: - تەمەنی لە 30 ساڵ كەمتربێت. - حكوم نەدرابێت بە زیندانیكردن بۆ ماوەی كەمتر نەبێت لە ساڵێك. - حكوم نەدرابێت بە مایەپوچبوون. - ساختەكار‌و دز نەبێت. - نابێت وەزیفەی حكومیی هەبێت. - نابێت لە كەسە پلە نزیكەكانی پادشا بێت كە ئەو پلەیە بە یاسا دیاری دەكرێت.  - پەرلەمانتار تەنها دەتوانێت نوێنەرایتی یەك ناوچە بكات لە ناوچەكانی نوێنەرایەتی كە بە یاسای هەڵبژاردن دیاریدەكرێن. لەسەردەمی كۆمارییدا بۆ ئەندامێتی ئەنجومەنی نیشتمانی 1980- 2000 ئەم مەرجانە دیاریكراوە: - كەسایەتی تەواو بێت - تەمەنی 25 ساڵی تەواو كردبێت - باوەڕی بە بنەماكانی دەستور‌و شۆڕشی 17-30 تەمموز هەبێت. -  بەشداری قادسیەی سەدام‌و ئومولمەعاركی كردبێت. - خزمەتی سەربازی كردبێت‌و لانی كەم بڕوانامەی قۆناغی ناوەندی یان هاوتای ئەوەی هەبێت. مەرجەكانی ئەندامێتی پەرلەمان لە دوای 2005ەوە: - تەمەنی لە 30 ساڵ كەمتر نەبێت. - یاسای لێپرسینەوە‌و دادپەروەری‌و هیچ یاسایەك نەیگرێتەوە كە لە بری ئەو یاسایە كاری پێدەكرێت. - لەسەر حسابی نیشتمان‌و دارایی گشتی‌و لەرێگەی ناشەرعییەوە دەوڵەمەند نەبوبێت. - بڕوانامەی ئامادەیی یان هاوتای ئەوەی هەبێت. - لەكاتی خۆ كاندیدكردنیدا ئەندامی هێزە چەكدارەكان‌و دامەزراوە ئەمنییەكان نەبێت. ئەرك‌و دەسەڵاتەكانی دەسەڵاتی یاسادانان لەسەردەمی پاشایەتیدا: 1- دەسەڵاتی یاسادانان مافی دانانی یاسایی هەیە لەگەڵ هەمواركردن‌و هەڵوەشاندنەوەی‌و مافیشی هەیە پرسیار ئاراستەی وەزیرەكان بكات‌و داوای روونكردنەوەیان لێبكات. 2- پێویستە هەموو پرۆژە یاساكان بۆ یەكێك لە دوو ئەنجومەنەكە ( نوێنەران, ئەعیان) بەرزبكرێتەوە ئەگەر رەزامەندی لەسەردا ئەوا بۆ ئەنجومەنی دووەم دەنێردێت‌و نابێتە یاسا ئەگەر هەردوو ئەنجومەنەكە رەزامەندی لەسەر نەدەن‌و پادشا پەسەندی نەكات. 3- پێویستە ئەنجومەنی گەل لە كۆبوونەوەی پێش دەستپێكردنی ساڵی دارایی بودجە پەسەندبكات. 4- ئەگەر پشووی ئەنجومەن بووە هۆی خەرجكردنی بڕێك پارە لە بودجە كە رەزامەندی خەرجكردنی نەدرابێت لە بودجەدا یان یاسایەكی تایبەتدا ئەوكاتە پادشا مافی ئەوەی هەیە مەرسومی مەلەكی بۆ دەربكات بە رەزامەندی ئەنجومەنی وەزیران. لە سەردەمی كۆمارییدا: ئەنجومەنی نیشتمانی ( 1980- 2003) ئەم ئەركانەی جێبەجێكردووە: - پێشنیازكردنی پرۆژە یاسا, - سەرۆك كۆمار داوا لە ئەنجومەن دەكات گفتوگۆ بكات لەسەر بنەماكانی هەر پرۆژە یاسایەك دەنگی لەسەر بدات بە قبوڵكردنی یان رەتكردنەوەی بەبێ‌ ئەوەی گفتوگۆ لەسەر بەندەكانی بكات. - ئەنجومەنی نیشتمانی پەیماننامەكان‌و رێككەوتنە نێودەوڵەتییەكان دەبینێت بۆ قبوڵكردنی یان رەتكردنەوەی, بەبێ‌ ئەوەی ئەنجومەن مافی ئەوەی هەبێت دەنگ لەسەر بەشەكانی یان مادەكانی بدات یان گۆڕانكاریی تێدا بكات. - ئەنجومەن مافی هەیە گفتوگۆ لەسەر سیاسەتە گشتییە ناوخۆیی‌و دەرەكییەكانی دەوڵەت بكات. - ئەنجومەن بۆی هەیە بانگهێشتی هەر ئەندامێك لە ئەنجومەنی وەزیران بكات بۆ روونكردنەوە یان زانیاری وەرگرتن یان لێپرسینەوە لێی بە گوێرەی حوكمەكانی پەیڕەوی ناوخۆی ئەنجومەن. ئەرك‌و دەسەڵاتەكانی دەسەڵاتی یاسادانان لە دوای 2005ەوە: * دانانی یاسا فیدراڵییەكان. *چاودێریكردنی دەسەڵاتی جێبەجێكردن. * هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار. * رێكخستن‌و پەسەندكردنی پەیماننامە‌و رێككەوتنە نێودەوڵەتییەكان. * پەسەندكردنی دامەزراندنی پۆستە باڵاكانی دەوڵەت. * لێپرسینەوە‌و بەخشینی سەرۆك كۆمار. * پێدان‌و سەندنەوەی متمانە لە سەرۆك‌و ئەندامانی دەسەڵاتی جێبەجێكردن. * مافی لێپرسینەوە لە بەرپرسی دەستە سەربەخۆكان. * رەزامەندی دەربڕین لەسەر راگەیاندنی جەنگ‌و باری نائاسایی. لیژنەكانی دەسەڵاتی یاسادانان لە سەردەمی پاشایەتیدا ئەنجومەنی نوێنەران حەوت لیژنەی هەبووە, لە خولی یەكەمی ئەنجومەنی نوێنەران ( 2006- 2010) ژمارەی لیژنەكانی پەرلەمان گەیشتە 24 لیژنە, لە خولی دووەمدا ( 2010- 2014) ژمارەی لیژنەكان گەیشتە 26 لیژنە‌و لە خولی سێیەمدا ( 2014- 2018) ژمارەی لیژنەكان گەیشتە 25 لیژنە‌و لە خولی چوارەمیشدا ( 2018- 2022) ئەنجومەنی نوێنەران 24 لیژنەی هەیە. ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران لە خولی یەكەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی سەردەمی پاشایەتیدا لە ساڵی 1925 ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنەكە (88) ئەندام بوو, لە خولی 16ی ساڵی 1958دا بۆ (148) ئەندام بەرزبووەوە. لە سەردەمی كۆمارییدا: ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی نیشتمانی 1980- 2000 (250) ئەندام بوو, ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران لە خولی یەكەمدا (2006- 2010) (275) ئەندام بوو, لە خولی چوارەمدا (2018- 2022) بۆ (329) ئەندام بەرزبوەوە. كۆبوونەوەكانی ئەنجومەنی نوێنەران لە سەردەمی پاشایەتیدا خولی ئەنجومەنی نوێنەران بریتیە لە چوار كۆبوونەوە لە هەر ساڵێكدا‌و لە رۆژی یەكی مانگی كانونی یەكەم دەستپێدەكات‌و ئەنجومەن شەش مانگی هەر ساڵێك كۆبوونەوەكانی دەكات‌و شەش مانگیش پشوو وەردەگرێت, ئەگەر ئەنجومەنەكە هەڵوەشێندرایەوە, ئەنجومەنە نوێیەكە بانگهێشتدەكات بۆ كۆبوونەوە بە شێوەیەكی نائاسایی لە ماوەیەكدا كە لە چوار مانگ تێپەڕنەكات لە بەرواری هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنەوە‌و ئەنجومەنی نوێنەران پێویستە لەسەری بڕی خۆ هەڵوەشاندنەوە بدات‌و پادشا فەرمان دەردەكات بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی گشتی ئەنجومەنی نوێنەران‌و لە كۆبوونەوەیەكی ئەنجومەنی گەلدا كە خۆی سەرۆكایەتی دەكات بڕیاری دواخستن یان هەڵوەشاندنەوەی دەدات. لە سەردەمی كۆمارییدا, ساڵی یاسادانانی ئەنجومەنی نیشتمانی ( 1980- 2000) پێكهاتووە لە دوو وەرزی یاسادانان, ئەنجومەن دەتوانێت كارەكانی لەهەر وەرزێكدا بێت دەستپێبكات, یەكێكیان لە حەوتی نیسان دەستپێدەكات‌و كۆتایی حوەزیران كۆتایی دێت‌و ئەوی تریان 15ی تشرینی یەكەم دەستپێدەكات‌و كۆتایی كانونی یەكەم تەواودەبێت‌و ئەم خولە كۆتایی پێ ناهێنرێت هەتا بودجەی گشتی پەسەند نەكرێت. لە ئەنجومەنی نوێنەرانی دوای 2005دا خولی ئەنجومەن چوار ساڵەو بە یەكەمین دانیشتنی دەستپێدەكات‌و كۆتایی ساڵی چوارەمی كۆتایی دێت, هەر ساڵێك ئەنجومەنی نوێنەران دوو وەزری یاسادانی هەیەو ئەو وەرزەی پرۆژە یاسای بودجەی تێدا دەخرێتە گفتوگۆوە كۆتایی پێ ناهێنرێت تا بودجە پەسەند دەكرێت. هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی نوێنەران لە سەردەمی پاشایەتیدا ( 1925- 1958) پادشای وڵات فەرمان دەردەكات بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی گشتی ئەنجومەنی نوێنەران‌و لە كۆبوونەوەی ئەنجومەنی گەلدا كە خۆی كۆبووونەوەكە دەكاتەوەو بڕیاری دواخستن یان هەڵوەشاندنەوەی دەدات. لە سەردەمی كۆمارییدا سەرۆك كۆمار مافی هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی نیشتمانی ( 1980- 2000)ی هەبووە, لە دوای 2005ەوە ئەنجومەنی نوێنەران هەڵدەوەشێنرێتەوە بە زۆرینەی رەهای هەموو ئەندامەكانی لەسەر داواكاریی یەك لەسەر سێی ئەندامەكانی یان لەسەر داواكاریی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران بە رەزامەندی سەرۆك كۆمار‌و نابێت لەكاتی پرۆسەی لێپرسینەوە لە سەرۆك وەزیران ئەنجومەن هەڵبوەشێنرێتەوە. سەرۆكایەتی ئەنجومەنی نوێنەران لە سەردەمی كۆمارییدا ئەنجومەن هەموو ساڵێك لە یەكەم دانیشتنیدا سەرۆكێك‌و دوو جێگری سەرۆك‌و دوو نوسەر لە ئەندامەكانی ئەنجومەن هەڵدەبژێرێت‌و ئەنجومەن ئەم هەڵبژاردن پەسەند دەكات. لە سەردەمی ئەنجومەنی نیشتمانیدا ( 1980 – 2000) لە دانیشتنی یەكەمی ئەنجومەندا بە دەنگدانی نهێنی سەرۆكی ئەنجومەن‌و دوو جێگر‌و ئەمینداری ئەنجومەن هەڵدەبژێدرێنئ بەهەموویان دەستەی سەرۆكایەتی ئەنجومەنەكە پێكدەهێنن, سەبارەت بە ئەنجومەنی نوێنەرانیش لەدوای ساڵی 2005ەوە ئەنجومەنەكە لە یەكەم دانیشتنیدا سەرۆكێك‌و جێگری یەكەم‌و دووەمی سەرۆك بە دەنگی زۆرینەی ئەندامانیو بە دەنگدانی نهێنی راستەوخۆ هەڵدەبژێرێت.  

راپۆرت: درەو لە هەرێمی كوردستان رێژەی 34,5%ی ئەو كەسانەی كە مافی دەنگدانیان لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی پێشوەختەی عێراقدا هەیە، كارتی بایۆمەترییان نوێ نەكردوەتەوە، زەمینەی ئەنجامدانی ساختەكاری فراوان هاوشێوەی هەڵبژاردنەكەی 2018 لەبارە، چونكە سیستمی هەڵبژاردنەكە بەهەمان شێوە ئەلیكترۆنییە‌و ئەگەری هاككردن‌و گۆڕینی ئەنجامەكان لەبارە، حزبەكان چونەتە هاوپەیمانێتییەوە، ئەمە ئەگەری چاودێریكردن‌و ناڕەزایەتی لەبارەی ئەنجامەكان كەمدەكاتەوە، ساختەكاری لە هەڵبژاردنەكەی 10ی ئۆكتۆبەردا چۆن دەبێت ؟ گومان‌و ساختەكاریی  كەم نین ئەو سیاسەتمەدارانی عێراق‌و هەرێمی كوردستان، كە پێشبینی دەكەن هەڵبژاردنی داهاتووی عێراق خراپترین هەڵبژاردن بێت لەدوای روخانی رژێمی سەددامەوە.  هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق كە بڕیارە رۆژی 10ی ئۆكتۆبەری داهاتوو بەڕێوەبچێت، گومانی ساختەكاری گەورەو دابەزینێكی نوێی ئاستی بەشداری دەنگدەرانی لێدەكرێت، ئەگەر ئەم پێشبینیانە راست دەربچن، پرۆسەی هەڵبژاردن لە عێراق بەتەواوەتی واتای خۆی لەدەستدەدات، رەنگە ئەمە هۆكارەكە بێت كە بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی عێراق، زۆربەی لایەنەكانی هەرێمی كوردستان چونەتە ناو رێككەوتن لەگەڵ هێزە دەسەڵاتدارەكان لەسەر بازنەكانی هەڵبژاردن، كە ئەمەش دەرفەتی كێبركێی هەڵبژاردن‌و چاودێكردنی پرۆسەكەی لەلایەن حزبەكانەوە وەكو پێویست كەمكردوەتەوە.   گومان یان راستی ؟ ئەوانەی گومانی خراپ لە هەڵبژاردنی داهاتووی عێراق دەكەن، گومانەكانیان لەسەر بنەمای ئەزموونی پێشتری هەڵبژاردن‌و دۆخی ئێستای عێراق‌و ئەو پێدراوانە هەڵچنیوە كە لەبەردەستدان‌و دەكرێت لەم خاڵانەدا كورت بكرێنەوە:  •    ژمارەی ئەو كەسانەی كە لەسەرتاسەری عێراق بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختە مافی دەنگدانیان هەیە (25 ملیۆن) كەسە، لەم رێژەیە نزیكەی (3 ملیۆن‌و 500 هەزار) كەسیان دەنگدەرانی هەرێمی كوردستانن. لەسەر ئاستی عێراق‌و لەزاری بەرپرسانی سیاسییەوە، باسلەوەدەكرێت (4 ملیۆن) كارتی دەنگدان نادیارە، یەكلانەبونەوەی چارەنوسی ئەم كارتانە لەپاڵ پێشبینی كەمی ئاستی بەشداری دەنگدەران، كاریگەری لەسەر ساختەكردنی زیاتر لە (40) كورسی پەرلەمانی داهاتووی عێراق دەبێت لەلایەن حزبە باڵادەستەكانەوە. •    شێوازی هەڵبژاردن بە هەمان میكانزمی هەڵبژاردنەكەی 2018 بەڕێوەدەچێت، كە دەنگدانی ئەلیكترۆنیە‌و نەك دەنگدانی دەستیی، جاری دووەمە لە عێراق ئەم شێوازە ئەزمون دەكرێتەوە، ئەم شێوازە لە ساڵی 2018 ناڕەزایەتی گەورەی لێكەوتەوە، ساختەكردنی پرۆسەی هەڵبژاردنی لە گومانەوە كرد بە راستەقینە، بەجۆرێك لە بەشێكی زۆری بنكەكانی دەنگدانیان، بەسودوەرگرتن لە كەلێنەكانی سیستمە ئەلیكترۆنییەكە، بەتەواوەتی داتاكانی هەڵبژاردن لەلایەن حزبە باڵادەستەكانەوە ساختە كرا، ئەیاد عەلاوی سەرۆكی ئیئتیلافی نیشتمانی عێراق، لەبارەی دواین هەڵبژاردنەوە لە عێراق لە چاوپێكەوتنێكدا باسلەوە دەكات، مستەفا كازمی كاتێك سەرۆكی دەزگای هەواڵگری بووە، سەردانی ماڵەكەی كردووە‌و پێی وتووە:" كەسێكی هاكەرم لەگەڵ خۆمدا بردووە بۆ كۆبونەوەی ئەنجومەنی ئاسایی نیشتمانی، هاكەرەكە توانیویەتی لەماوەی 4 خولەكدا بچێتە ناو سیستمەكەو هەموو داتاكانی ناو ئامێری هەڵبژاردن بگۆڕێت"، كازمی كاتێك ئەم قسەیەی كردووە، سەرۆكی دەزگای هەواڵگری بووە، ئێستا سەرۆك وەزیرانە‌و ئەو سەرپەرشتی پرۆسەی هەڵبژاردنی داهاتوو دەكات، بەڵام ئامێرەكان هەمان ئەو ئامێرانەی هەڵبژاردنن كە لە دواین هەڵبژاردندا حزبە سیاسییەكان چوونە ناوی‌و داتاكانیان لە بەرژەوەندی خۆیان گۆڕی. •    ئامێرەكانی هەڵبژاردن: چوار ئامێر لە پرۆسەی هەڵبژاردندا كار دەكەن كە ئەمانەن: -    ئامێری پەنجەمۆر: ئەم ئامێرە پەنجەمۆری دەنگدەر وەردەگرێت بۆ دڵنیابوون لە كارتی دەنگدانەكەی، بەپێی قسەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق، لە هەڵبژاردنی داهاتوودا زیاتر لە (70 هەزار) ئامێری لەمشێوەیە بەكاردەهێنرێت، ئەم ئامێرە بەرێژەی 100% توانای بەراوردكردنی پەنجەمۆری هەیە‌و بەبڕی پێویست شەحن دەكرێت‌و لەكاتی پچڕانی تەزووی كارەبادا كێشەی نابێت‌و كاری خۆی دەكات، بەڵام كێشەكە لەوەدایە ئێستا كۆمسیۆن مافی دەنگدانی بەو كەسانەش داوە كە تۆماری بایۆمەتری دەنگدانیان نوێ نەكردوەتەوە، ئەمەش تەنیا لەپێناو بەرزكردنەوەی ئاستی بەشداری دەنگدەران لە پرۆسەكەدا بەبێ لەبەرچاوگرتنی كوالیتی‌و خاوێنی پرۆسەی دەنگدان.  -    ئامێری ساتا: ئەم ئامێرە ئەنجامی هەڵبژاردن لە بنكەكانی دەنگدان رەوانەی سەنتەری هەڵبژاردنەكان دەكات، لە هەڵبژاردنی رابردوودا ئەم ئامێرە لەلایەن حزبە سیاسییە باڵادەستەكانەوە كرایە ئامانج‌و داتای هەڵەو ساختەكراوی پێدا رەوانە كرا بۆ كۆمسیۆنی هەڵبژاردن، داتایەك كە گوزارشتی لە دابەشبوونی راستەقینەی دەنگدان لە بنكەكاندا نەدەكرد، بەڵكو رێژەیەك بوو كە لەلایەن ئەوانەوە دانرا بوو كە ئامێرەكەیان هاككردبوو لەبەرژەوەندی خۆیان، هەمان سیناریۆ بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو ئەگەری دووبارەبونەوەی هەیە.  •    ئامێری بیكۆز: ئەم ئامێرە لەسەر ئاستی هەر وێستگەیەكی هەڵبژاردن دەنگەكان جیادەكاتەوە‌و ئەژماریان دەكات‌و دەنگی پوچەڵ لە دەنگی راستەقینە جیادەكاتەوە. •    ئامێری سیكۆز: ئەمەش بەهەمان شێوە ئامێری جیاكردنەوە‌و ئەژماركردنە بەڵام لە ناوەندی تۆماركردنی دەنگدەران.  بەگشتی لە دواین هەڵبژاردنی عێراق دەنگدانی ئەلیكترۆنی سەركەوتوو نەبوو، لەكاركەوتنی ئامێرەكان‌و نەبوونی وزەی كارەبای پێویست‌و لایەنی سەرپەرەشتیاری بەهێز كە ئامێرەكان لە هاككردن بپارێزێت، لەو هۆكارانەن كە وایانكردووە زۆر كەس متمانەیان بەم سیستمەی هەڵبژاردن نەبێت‌و گومان لە راستی ئەنجامەكانی بكەن.  -    نەبوونی كۆمسیۆنێكی هەڵبژاردنی بێلایەن‌و دابەشكردنی پۆستەكانی كۆمسیۆن بەشێوەی پشكێنەی حزبی‌و تائیفی لەنێوان پێكهاتە‌و لایەنە سیاسییەكاندا، هەژموونی حزبە سیاسییەكان بەسەر كۆمسیۆن‌و ئۆفێسی كۆمسیۆنەكان لە پارێزگاكان، لە متمانەی دەنگدەرانی بە پرۆسەی هەڵبژاردن كەمكردوەتەوە. -    یاسای هەڵبژاردن: یاسای نوێی هەڵبژاردنەكان لە عێراق سەرباری ئەوەی بۆ ئەوە نوسرایەوە، تاوەكو پرۆسەی هەڵبژاردن لەژێر دەستی ئەو حزبانە رزگاربكرێت كە لەدوای روخانی سەددامەوە كۆنترۆڵی ژیانی سیاسی عێراقیان كردووە، بەڵام وا دەردەكەوێت یاساكە رۆڵێكی ئەوتۆی نابێت لە هێنانە پێشەوەی خەڵكانی دەرەوەی حزبە نەریتییەكانی عێراق‌و توانای بەدیهێنانی گۆڕانكاری گەورەی نییە. هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق لە كوردستان هەڵبژاردن لەسێ پارێزگاكەی هەرێمی كوردستان بە هەمان میكانیزم‌و ئامێرو بە كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنی عێراق بەڕێوەدەچێت، هەمان ئەو گومانانەی لەسەر ئاستی عێراق لە پرۆسەكە هەیە، لە هەرێمی كوردسانیش ئامادەیە.   بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق، لە سێ پارێزگاكەی هەرێمی كوردستان (3 ملیۆن‌و 417 هەزارو 659) كەس مافی دەنگدانی هەیە، لەو ژمارەیە (2 ملیۆن‌و 237 هەزارو 949) كەس بەڕێژەی (65.5%) تۆماری بایۆمەتریان كردووەو (ملیۆنێك‌و 179 هەزارو 710) كەس بەڕێژەی (34.5%) تۆماری بایۆمەتری نەكردووە.  یەكێك لەڕێگەكانی ساختەكاری‌و دەستكاریكردنی دەنگی دەنگدەران بە كارتی بایۆمەتری دەكرێت، بەوپێیەی بەرپرسی لقەكانی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان لە هەولێرو دهۆك پارتین‌و لە سلێمانی‌و كەركوكیش یەكێتین.  ئەو هێزانەی لە هەرێمی كوردستان نیازی ساختەكاریان هەیە، چاویان لەسەر كارتی دەنگدانە، كە (ملیۆنێك‌و 179 هەزارو 710) كەس تۆماری بایۆمەتری نەكردووەو نزیكەی (150 هەزار) كەسیش كارتی بایۆمەتریان وەرنەگرتووەوەتەوە، كە لە كۆی (44) كورسیەكەی هەرێمی كوردستان لە پەرلەمانی عێراق، ئەم رێژەیە لە كارتی دەنگدان بەشی نزیكەی (12) كورسی دەكات‌و دەتوانرێت یاری بەم كارتانەوە بكرێت.  پارێزگای هەولێر:  (ملیۆنێك‌و 228 هەزارو 30) كەس مافی دەنگدانیان هەیە، لەم ژمارەیە تەنها (741 هەزارو 534) كەس تۆماری بایۆمەترییان بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق پڕكردوەتەوە، كە دەكاتە (60%)ی كۆی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەیە لە سنوری پارێزگاكە.  واتە لە سنوری پارێزگای هەولێر، (486 هەزارو 496) كەس تۆماری بایۆمەترییان پڕ نەكردوەتەوە كە دەكاتە رێژەی (40%)ی كۆی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەیە.  پارێزگای سلێمانی: (ملیۆنێك‌و 361 هەزارو 971) كەس مافی دەنگدانیان هەیە، لەم ژمارەیە تەنیا (913 هەزارو 199) كەس تۆماری بایۆمەترییان بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق نوێ كردوەتەوە كە دەكاتە رێژەی (67%) كۆی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەیە لە سنوری پارێزگاكە.  لەبەرامبەردا (448 هەزارو 772) كەس تۆماری بایۆمەترییان نوێ نەكردوەتەوە كە دەكاتە رێژەی (33%)ی كۆی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەیە.  پارێزگای دهۆك: (827 هەزارو 658) كەس مافی دەنگدانیان هەیە، لە ژمارەیە بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق تەنیا (583 هەزارو 216) كەس كارتی بایۆمەترییان پڕكردوەتەوە كە دەكاتە رێژەی (70%)ی كۆی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەیە.  لەبەرامبەردا (244 هەزارو 442) كەس كارتی بایۆمەتریان پڕ نەكردوەتەوە كە دەكاتە رێژەی (30%)ی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەیە.  ساختەكاری لە هەرێم بەكۆی گشتی لە هەرێمی كوردستان (3 ملیۆن‌و 417 هەزارو 659) كەس مافی دەنگدانیان هەیە لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق لە 10ی ئۆكتۆبەری داهاتوودا. لەكۆی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەیە لە هەرێم، (2 ملیۆن‌و 237 هەزارو 949) كەس كارتی بایۆمەترییان نوێ كردوەتەوە، لەبەرامبەردا (ملیۆنێك‌و 179 هەزارو 710) كەس كارتەكەیان نوێ نەكردوەتەوە، واتە بەگشتی لە هەرێمی كوردستان رێژەی 34,5%ی ئەو كەسانەی كە مافی دەنگدانیان هەیە، كارتی بایۆمەترییان نوێ نەكردوەتەوە. ئەمانە ئەو توێژەن كە دەكرێت حزبە سیاسییە باڵادەستەكان یارتی بە دەنگ‌و كارتی دەنگدانەكانیانەوە بكەن، بەتایبەتیش ئەگەر خۆیان بایكۆت بكەن‌و نەچنە سەر سندوقەكانی هەڵبژاردن.  

شیكاری: درەو بەشی دووەم: پارێزگای هەولێر لەسەر ئاستی پارێزگای هەولێر (٥٢) كاندید ڕکابەری لەسەر بەدەستهێنانی (١٥) کورسی گشتی و (١) کورسی کۆتا دەکەن، (٣٤) كاندیدیان پیاوو (١٨)یان ئافرەتن، کە پێکدێن لە  (٥) كاندیدی سەربەخۆ و (٣٥) كاندیدی پارتە سیاسییەکان و (٧) كاندیدی هاوپەیمانی کوردستان (یەکێتی نیشتمانی و بزوتنەوەی گۆڕان) و (٥) بەربژێری کۆتای مەسیحین، لەم شیکارییەی (درەو)دا چانسی سەرکەوتنی كاندیدی لایەنەكان لەبازنەكانی پارێزگای هەولێر خراوەتە روو. زانیاری گشتی 1.    بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە (١٩)ی ساڵی ٢٠٢٠، پارێزگای هەولێر (١٥) كورسی گشتی و (١) کورسی کۆتای مەسیحی بۆ تەرخان کراوەو دابەشکراوە بۆ (٤) بازنەی هەڵبژاردن و کە پێویستە لە هەر بازنەیەک (١) ئافرەت سەربکەوێت (بە دەنگی خۆی یان بە کۆتا). 2.    لەسەر ئاستی پارێزگای هەولێر (٥٢) بەربژێر ڕکابەری لەسەر بەدەستهێنانی (١٥+١) کورسی دەکەن، (٣٤) بەربژێریان پیاوو (١٨)یان ئافرەتن، کە پێکدێن لە (٥) بەربژێری سەربەخۆ و (٣٥) بەربژێری پارتە سیاسییەکان و (٧) بەربژێری هاوپەیمانی کوردستان (یەکێتی نیشتمانی و بزوتنەوەی گۆڕان) و (٥) بەربژێری کۆتای مەسیحین. بەجۆرێک؛ -    پارتی دیموکراتی کوردستان (١٢) بەربژێر کە (٨) پیاوو (٤) ئافرەتن.  -    یەکێتی نیشتمانی کوردستان (٥) بەربژێر کە (٢) پیاوو (٣) ئافرەتن.  -    نەوەی نوێ (٤) بەربژێر کە (٢) پیاوو (٢) ئافرەت. -    بزوتنەوەی گۆڕان بە (٢) بەربژێری پیاو. -    کۆمەڵی دادگەری (٢) بەربژێر کە (١) پیاوو (١) ئافرەت. -    یەکگرتووی ئیسلامی (٢) بەربژێر کە (١) پیاوو (١) ئافرەت. -    حیزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان (٤) بەربژێر کە (٣) پیاوو (١) ئافرەت. -    حزبی زەحمەتکێشانی کوردستان (١) بەربژێری پیاو. -    بەرەی تورکمانی عێراقی (٣) بەربژێر کە(١) پیاوو (٢) ئافرەت. -    قادیمون (٥) بەربژێر کە (٤) پیاوو (١) ئافرەت. -    حركە بابلیون (١) بەربژێری ئافرەت. -    الحركە الدیمقراگیە اڵاشوریە (١) بەربژێری پیاو. -    سەربەخۆ (٥) بەربژێر کە (٤) پیاوو (١) ئافرەت. -    کۆتای مەسحی لە چوارچێوەی (٤) پارت و (١) سەربەخۆ (٥) بەربژێریان هەیە کە (٤) پیاوو (١) ئافرەتن. 3.    بۆ شیکردنەوەی چانسی بەربژێرەکان پشت بە دەرەنجامەکانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان دەبەستین، چونکە دواین هەڵبژاردنە کە لە 30/9/2018 لەم سێ پارێزگایە ئەنجام درابێت. 4.    ئەم سیستەمی هەڵبژاردنەی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران تەبەنی کردووە، بەشێوەیەکی تەواو بەستراوە بە توانای کۆکردنەوەی دەنگ لە لایەن بەربژێرەکان خۆیانەوە، پاشان پارتە سیاسییەکان، بۆیە ئەم ڕاپۆرتەی (درەو) تەنها خوێندنەوەیەکی ڕۆژنامەوانی و گریمانەییە بۆ توانای كاندید و پارتە سیاسییەکان، لە بازنەکانی پارێزگای هەولێر لەسەر بنەمای دەنگەکانی پێشوویان و هەڵسەنگاندنی پێگەی ئێستایان . 5.    ئەگەر چی هاوپەیمانی ئاشکرا هەیە لە نێوان یەکێتی و بزوتنەوەی گۆڕان، باس لە جۆرێك لە ڕێککەوتن و تەنسیق دەکرێت لە نێوان لایەنە ئیسلامییەکان  دەكەن، بەڵام هەموو ئەو هەوڵانە زیاتر لە پارێزگای سلێمانی کاریگەری گەورە جێدەهێڵن بەراورد بە پارێزگای هەولێر. 6.    ساختەکاری هەمیشە ئەگەرێکی دور نیە لە پرۆسەی هەڵبژاردن، ئەگەر چاوێک لە ئەنجام و هەوڵەکانی ساختەکاری بدەین لە هەڵبژاردنەکانی ڕابردوو، ئەو ڕاستییەمان زیاتر بۆ ڕوون دەبێتەوە . چانسی بەربژێرەکانی بازنەی (١)ی پارێزگای هەولێر بازنەی (1): کە ناسێنراوە بە بازنەی (سۆران + مێرگەسور + رەواندز + چۆمان + شەقلاوە)، دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای هەولێر لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی٢٠١٨بەم شێوەیەن (بڕوانە چارتی ژمارە (١)) چارتی ژمارە (١) ئەنجامی دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای هەولێر لە هەڵبژاردنی ٢٠١٨ بەربژێری لایەنەکان بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران بۆ بازنەی (١) بەم شێوەیەن؛ １.    پارتی دیموکراتی کوردستان •    نەهرۆ مەحمود قادر سەعید •    محەمەد سدیق محەمەد یاسین •    سیپان عەزیز حدو خدر •    جوان عەبدوڵا عومەر عەبدوڵا ２.    یەکێتی نیشتمانی کوردستان •    فەیسەڵ کەریم خان مەحمود •    شەرمین حەمەد بەگ بایز ３.    بزوتنەوەی گۆڕان •    نیەتی ４.    نەوەی نوێ •    کوردوان جەمال مەحمود ５.    کۆمەڵی دادگەری •    نیەتی ６.    یەکگرتووی ئیسلامی •    نیەتی ７.    پارتی سۆشیالیست دیموکراتی کوردستان •    رازان عەبدولفەتاح حەسەن ８.    بزوتنەوەی دیموکراتی ئاشوری •    نادر موشی موراد ９.    حركە بابلیون •    رغد یوسف کبرو １０.    قادمون •    عەلی وادی حەسەن １１.    سەربەخۆکان •    هیلان عیسی كریم اسحق １２.    کۆتای مەسحی بۆ (١) کورسی لە چوارچێوەی (٤) پارت و (١) سەربەخۆ (٥) بەربژێر کە (٤) پیاوو (١) ئافرەت.پارتەکانی (الحزب الوگنی الاشوری)( ائتلاف حمورابی) (اتحاد بیپ نهرین الوگنی) •    سەنا یەعقوب فلو •    بیتر منیر هرمز •    رائد ئیسحەق موراد •    جۆزیف صلیوا سبی •    فاروق حنا عتو شمعون (سەربەخۆ) پێشبینی بۆ دەنگی كاندیدەكانی بازنەی (١): لەم بازنەیەدا (٤) پاڵێوراو سەردەکەون، کە پیویستە (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت. * پارتی دیموکراتی کوردستان -    لەم بازنەیەدا پارتی دیموکراتی کوردستان ڕێژەی (٧٠.٣٠%)ی دەنگەکانی هەیە كە (139 هەزارو 13) دەنگی هەیە، بۆیە سەرەڕای ئەوەی دەنگەکانی دابەشی (٤) دەکەین هێندەی ژمارەی کورسییەکانی بازنەکە، هێشتا هێزی دووەم کە یەکێتی نیشتمانی کوردستانە لەم بازنەیە بە نزیکەی (١٠) هەزار لە دواوەوەیە. -    ئەگەر پارتی دیموکراتی کوردستان بتوانێت پارێزگاری لەو دەنگانەی بکات دەبێتە خاوەنی (٤) کورسی لە بازنەی (١)ی هەولێر، سەرجەم هێزو لایەنە سیاسی و بەربژێرەکان ئاسنی سارد دەکوتن، بە مەرجێک هاوسەنگی دەنگی پاڵێوراوەکانی ڕابگرێت. یەکێتی نیشتمانی کوردستان -    ئەگەرچی یەکێتی نیشتمانی کوردستان هێزی دووەمە لەم بازنەیە بەڵام پێ دەچێت کەوتبێتە هەڵەی تەکنیکییەوە، چونکە لەبری ئەوەی (١) کاندید پێشکەش بکات، (٢) کاندیدی هەیە، بەمەش دەنگەکانی لەو بازنەیە پەرت دەبن كەلە هەڵبژاردنی رابردوو (25 هەزارو 2) دەنگی هەبووە، ئەو چانسە کەمەشی هەیە دەسوتێت، بۆیە ئەگەری هەیە یەکێک لە کاندیدەکانی بکشێنێتەوە. یان دەبێت لە چوارچێوەی ڕێککەوتنەکەی لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان و لێکتێگەیشتنەکانی لەگەڵ کومەڵ و یەکگرتوو دەنگەکانی ئەو هێزانە بدرێت بە یەکێتی، کە ئەمەش ئەگەرێکی قورسە ڕوبدات، بۆیە ئەگەر یەك كاندیدی هەبێت ئەوا ئەگەری بەدەستهێنانی كورسیەكی دەبێت لەم بازنەیە.  نەوەی نوێ -    نەوەی نوێ لەم بازنەیەلە هەڵبژاردنی رابردوو ( 11 هەزارو 438) دەنگی هەبووە، ئەگەر یەکێتی یەکێک لە کاندیدەکانی نەکشنێتەوە، نەوەی نوێ چانسێکی دێتە پێش (١) کورسی بباتەوە، چونکە بزوتنەوەی گۆڕان و کۆمەڵ و یەکگرتوو هیچ کاندیدێکیان نیە لەم بازنەیە و ئەگەری زۆرە دەنگەکانی نەوەی نوێ ڕوو لە هەڵکشان بکات.   چانسی بەربژێرەکانی بازنەی (٢)ی پارێزگای هەولێر بازنەی (2): کە ناسێنراوە بە بازنەی ( دەشتی هەولێر+ كۆیە + خەبات)، دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای هەولێر لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی٢٠١٨بەم شێوەیەن (بڕوانە چارتی ژمارە (٢)) چارتی ژمارە (٢) ئەنجامی دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای هەولێر لە هەڵبژاردنی ٢٠١٨ بەربژێری لایەنەکان بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران (بازنەی ٢)بەم شێوەیەن؛ １.    پارتی دیموکراتی کوردستان •    خدر عەلی صادق •    ئامانج مەحمود ئەسعەد •    سومەیە کەریم خان یەحیا ２.    یەکێتی نیشتمانی کوردستان •    کوردۆ عومەر عەبدوڵا ３.    بزوتنەوەی گۆڕان •    عەبدولسەلام محەمەد سوڵتان ４.    نەوەی نوێ •    وەزیرە ئەحمەد ئیبراهیم ５.    کۆمەڵی دادگەری •    نیەتی ６.    یەکگرتووی ئیسلامی •    نیەتی ７.    حزبی سۆشیالیست دیموکراتی کوردستان •    مستەفا ئیبراهیم حەمە ８.    قادمون •    ئەبوبەکر محەمەد مەولود پێشبینی بۆ دەنگی كاندیدەكانی بازنەی (٢): لەم بازنەیەدا (٤) پاڵێوراو سەردەکەون، کە پیویستە (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت. پارتی دیموکراتی کوردستان -    لەم بازنەیەدا پارتی دیموکراتی کوردستان ڕێژەی(%48.9)ی دەنگەکانی هەیە، كە ( 71 هەزارو 961) دەنگ بوو، بۆیە سەرەڕای ئەوەی دەنگەکانی دابەشی (3) دەکەین، دەبینین تەنها دەنگەکانی یەکێتی نیشتمانی کوردستان دەگەنە دەنگی پێویست بۆ بەدەستهێنانی کورسی، بۆیە پارتی لەم بازنەیە (2) كورسی مسۆگەرەو ئەگەری سێیەمشی هەیە، ئەگەر نەوەی نوێ سەرنەكەوێت.  یەکێتی نیشتمانی کوردستان -    یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەم بازنەیە (37 هەزارو 631) دەنگی هەیەو  (١) بەربژێریشی هەیە لەم بازنەیە، دەبێتە خاوەنی (١) کورسی بە مسۆگەری بەو پێی بەربژێرەكەشی ئافرەتە، بۆیە ئەگەری سەركەوتنی زۆرە. نەوەی نوێ -    نەوەی نوێ لەم بازنەیە هێزی سێیەمەو لە هەڵبژاردنی رابردوو بە بەدەستهێنانی (15 هەزارو 24) دەنگ و كورسیەكی هەبووە، نەوەی نوێ لەم بازنەیە کە (١) بەربژێری ئافرەتی هەیە، لەم بازنەیە نەوەی نوێ چانسی سەركەوتنی دەبێت ئەگەر كاندیدەكەی یەكێتی كە چانسی سەركەوتنی زۆرە وقەزای كۆیە دەكەوێتە چوارچێوەی ئەم ناوچەیەو جێنقوسی یەكێتیە بەدەنگی خۆی دەربچێت و لەچوارچێوەی كۆتا نەبێت، یاخود کاندیدە ئافرەتەکەی پارتی دەنگی کەمتر بەدەستبهێنێت، لەبەر ئەوەی کومەڵ و یەکگرتوو هیچ کاندیدێکیان لەم بازنەیە نییەو ئەگەری ئەوەی هەیە دەنگەکانی ڕوو لە هەڵکشان بکات، بەڵام بەوپێیەی كاندیدەكەی یەكێیش ئافرەتە بۆیەئەگەری سەركەوتنی ئەم كاندیدەی نەوەی نوێ لاوازە.  بزوتنەوەی گۆڕان -    بزوتنەوەی گۆڕان کە بە (١) کاندید بەشداری کردووە، لەم بازنەیە كە هێزی چوارەمی بازنەکەیەو (10 هەزارو 654) دەنگی هەبووە، ئەگەری دەرچوونی بەهێزە بەهۆی ئەوەی لەم بازنەیەدا (3) كورسی پیاو هەیەو ( یەكێتی و نەوەی نوێ) كاندیدی پیاویان نیەو كۆمەڵ و یەكگرتووش كاندیدیان نیە، پارتیش تەنیا دووكاندیدی هەیە، بۆیەئەگەر كاندیدە ژنەكەی یەكێتی یاخود پارتی بەدەنگی خۆی سەرنەكەون و كاندیدێكی پیاو بەرن، واتا كاندیدە ژنەكانی یەكێتی یاخود پارتی دەنگیان لەكاندیدە پیاوەكەی گۆڕان زیاتر بێت ئەوا چانسی كاندیدەكەی گۆڕان نامێنێت، بەئەگەرێكی زۆر كاندیدە ژنەكەی یەكێتی دەنگی لە كاندیدە پیاوەكەی گۆڕان زیاتر دەبێت.   چانسی بەربژێرەکانی بازنەی (٣)ی پارێزگای هەولێر بازنەی (3): کە ناسێنراوە بە بازنەی (بەشی خۆرئاوای قەزای هەولێر)، دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای هەولێر لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی٢٠١٨بەم شێوەیەن (بڕوانە چارتی ژمارە (٣)) چارتی ژمارە (٣) ئەنجامی دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای هەولێر لە هەڵبژاردنی ٢٠١٨   بەربژێری لایەنەکان بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران (بازنەی ٣)بەم شێوەیەن؛ １.    پارتی دیموکراتی کوردستان •    رێبوار هادی عەبدولرەحمان •    لەیلە ئەکرەم سەعید ２.    یەکێتی نیشتمانی کوردستان •    هەرێم کەمال خورشید ３.    بزوتنەوەی گۆڕان •    نیەتی ４.    نەوەی نوێ •    ڤیان عەبدولعەزیز عەبدولرەحمان ５.    کۆمەڵی دادگەری •    قومریە محەمەد نەجیب ６.    یەکگرتووی ئیسلامی •    بخشان رشید سیان ７.    پارتی سۆشیالیست دیموکراتی کوردستان •    عومەر رەسوڵ حەمەد ８.    حیزبی زەحمەتکێشانی کوردستان •    نەوزاد جەلال ئیبراهیم ９.    بەرەی تورکمانی عێراقی •    بەناز نەوزاد حاجی １０.    قادمون •    نایف لەتیف خالید پێشبینی بۆ دەنگی كاندیدەكانی بازنەی (٣): لەم بازنەیەدا (3) پاڵێوراو سەردەکەون، کە پێویستە (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت. پارتی دیموکراتی کوردستان -    لەم بازنەیەدا پارتی دیموکراتی کوردستان ڕێژەی (56.6%)ی دەنگەکانی هەیە كە (54 هەزارو 946) دەنگە، سەرەڕای ئەوەی دەنگەکانی دابەشی (٣) دەکەین هێندەی ژمارەی کورسییەکانی بازنەکە، هێشتا هێزی دووەم کە یەکێتی نیشتمانی کوردستانە لەم بازنەیە بە نزیکەی (3) هەزار لە دواوەوەیە، لەم بازنەیە پارتی بە (٢) بەربژێر بەشداری کردووە کە یەکێکیان ئافرەتە، بۆ ئەوەی هەردوو کورسییەکە مسۆگەر بکات، بۆیە بە ئەگەرێكی بەهێز دوو كورسی دەبات وبەڵام كاندیدە ژنەكەی دەبێتەركابەرەی كاندیدە ژنەكانی نەوەی نوێ و كۆمەڵ. یەکێتی نیشتمانی کوردستان -    یەکێتی رێژەی دەنگەکانی بە پلەی دووەم دێت لە دوای پارتییەوە كە  (15 هەزارو 481) دەنگە، بۆیە ئەگەری گەورە ئەوەیە کورسییەکەی کە دەمێنێتەوە بیباتەوە، بەتایبەت کە بزوتنەوەی گۆڕان کاندیدی نیەو دوور نییە بەشێک لە دەنگەکانی ئەو حیزبە بچێت بۆ یەکێتی. لە هەمانكاتدا پارتی یەك كاندیدی پیاوی هەیە لەكاتێكدا لەم بازنەیە دووكورسی بۆ پیاوان هەیە.  نەوەی نوێ  لەم بازنەیە نەوەی نوێ ژنێكی كاندید كردووە دەنگەكانی لەرابردوو ( 10 هەزارو 409) دەنگەو هێزی سێیەمە بۆیە كانددیدە  ژنەكەی مللانێ لەگەڵ كاندیدەكەی پارتی دەكات لەم بازنەیە.  یەكگرتوو و كۆمەڵ لەم بازنەیەدا یەكگرتوو كۆمەڵ بە كاندیدی ژن بەشداریان كردووە، لە هەڵبژاردنی رابردوو كۆمەڵ ( 8 هەزارو 134) دەنگ و یەكگرتوو ( 5 هەزارو 500) دەنگیان هەبووە، بە بەرارود بە كاندیدە ژنەكانی پارتی و نەوەی نوێ، ئەگەری دەرچونی كاندیدەكانی یەكگرتوو كۆمەڵ لاوازە.   چانسی بەربژێرەکانی بازنەی (٤)ی پارێزگای هەولێر بازنەی (4): کە ناسێنراوە بە بازنەی (بەشی خۆرهەڵاتی قەزای هەولێر)، دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای هەولێر لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی٢٠١٨بەم شێوەیەن (بڕوانە چارتی ژمارە (٤)) چارتی ژمارە (٤) ئەنجامی دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای هەولێر لە هەڵبژاردنی ٢٠١٨   بەربژێری لایەنەکان بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران (بازنەی ٤)بەم شێوەیەن؛ １.    پارتی دیموکراتی کوردستان •    مەریوان قەرەنی عیبراهیم •    سەباح سوبحی حەیدەر •    نەهلە قادر محەمەد ２.    یەکێتی نیشتمانی کوردستان •    مژدە ئیسماعیل عەزیز ３.    بزوتنەوەی گۆڕان •    برزۆ مەجید عەبدوڵا ４.    نەوەی نوێ •    محەمەد ئیسماعیل عومەر ５.    کۆمەڵی دادگەری •    عەبدولستار مەجید قادر ６.    یەکگرتووی ئیسلامی •    زهیر محەمەد ئەمین خوشناو ７.    پارتی سۆشیالیست دیموکراتی کوردستان •    فەرهرنگ حەسەن عەباس ８.    بەرەی تورکمانی عێراقی •    رحاب توفیق سەلمان •    کازم یاوەر ئەنور ９.    قادمون •    نەجات خالید حمە رەشید •    فەرەح خالید سمین １０.    سەربەخۆ •    مسعود ابراهیم اغا منتك •    نریمان خالد صدیق عپمان •    فیصل احمد خوشناو •    گارق خورشید صالح عبدالله پێشبینی بۆ دەنگی كاندیدەكانی بازنەی (٤): لەم بازنەیەدا (٤) پاڵێوراو سەردەکەون، کە پێویستە (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت. پارتی دیموکراتی کوردستان -    لەم بازنەیەدا پارتی دیموکراتی کوردستان (85 هەزارو 133) دەنگی هەبووە ڕێژەی (52.2%)ی دەنگەکانی هەیە، بۆیە سەرەڕای ئەوەی دەنگەکانی دابەشی (3) دەکەین، دەبینین تەنها دەنگەکانی یەکێتی نیشتمانی کوردستان دەگەنە ئاستی پێویست بۆ بەدەستهێنانی کورسی.  -    بەم ئەنجامە پارتی دیموکراتی کوردستان چاوی لە بردنەوەی (٣) کورسیە دووپیاوو ژنێك. یەکێتی نیشتمانی کوردستان -    یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەم بازنەیە كە (23 هەزارو 989) دەنگی هەیەو یەك ژنی كاندید كردووەو كاندیدی پیاوی بۆ گۆڕان و كۆمەڵ جێهێشتووە،بەهۆی زۆری دەنگەكانی پارتی لەم بازنەیە ئەگەری ئەوە هەیەیەكێتی تەنیا توانای دەرچوونی كاندیدەكەی خۆی هەبێت و نەتوانێت بەشی گۆڕان و كۆمەڵ بدات، خۆ ئەگەر كاندیدە ژنەكەی یەكێتی دەنگی زۆر بهێنێت و بە دەنگی خۆی دەربچێت ئەوا چانسی كاندیدە پیاوەكانی گۆڕان و كۆمەڵیش دەسوتێت. نەوەی نوێ -    نەوەی نوێ ‌هێزی سێیەمی بازنەکەیە لە دوای یەکێتی و پارتی كە لەهەڵبژاردنی رابردوو (19 هەزارو 949) دەنگی هەبووە لە حاڵەتی ئەوەی یەکێک لە کاندیدە ئافرەتەکانی (پارتی) یان (یەکێتی بە تایبەتی) دەنگەکانی کۆتا تێپەڕێنێت، ئەگەرنا چانسی دەرچونی كاندیدەكەی نەوەی نوێ لەم بازنەیە لە كاندیدەكەی كۆمەڵ و گۆڕانیش زیاترە بەلەبەرچاوگرتنی دەنگی رابردوو.  -    ئاستی بەهێزی ناسراوی کاندیدەکەی نەوەی نوێ لە بازنەکەدا، کاریگەری زۆری دەبێت لەسەر سەرکەوتنی، چونکە کاندیدەکانی گۆڕان و کۆمەڵ بەهێز و ناسراون، یەکگرتووش هیچ کاندیدێکی نیە. بزوتنەوەی گۆڕان  بزوتنەوەی گۆڕان لەم بازنەیە بە كاندیدێكی خانەی راپەڕاندن بەشداری كردووە كە ئەویش ( برزۆ مەجید)ە لەم بازنەیە لە هەڵبژاردنی رابردوو گۆڕان بەڕێژەیەكی زۆر لەدوای كۆمەڵ و نەوەی نوێوەیە كە ( 13 هەزارو 236) دەنگی هەیە، ئەگەر یەكێتی هەوڵی جدی بۆ نەدات، ئەگەری دەرچونی كاندیدەكەی گۆڕان لاوازە لەبەرامبەر كاندیدەكانی نەوەی نوێ و  كۆمەڵی دادگەری چونكە گۆڕان لە هەڵبژاردنی رابردوو لەم بازنەیە هێزی پێنجەم بووە. زۆر لە دوای نەوەی نوێ و گۆڕانەوەیە.   كۆمەڵی دادگەری كۆمەڵی دادگەری بەئەندامێكی ئەنجومەنی جێبەجێكردن كەهاوكات سەرۆكی فراكسیۆنەكەشیەتی لەپەرلەمانی كوردستان بەشداری كردووە كە ئەویش ( عەبدولستار مەجید)ە لە هەڵبژاردنی ربردوو كۆمەڵ لەم بازنەیە ( 18 هەزارو 17 ) دەنگی بەدەستهێناوە، جگەلە  دوو پیاوەكەی پارتی كە ئەگەری دەرچونیان بەهێزە، كێبەركێ دەكەوێتە نێوان كاندیدەكەی نەوەی نوێ كۆمەڵ و گۆڕانەوە، كە بە پێی دەنگی پێشوو و بەلەبەرچاوگرتنی دۆخی ئێستا كۆمەڵ و نەوەی نوێ و گۆڕان، كێبەركێی بەهێز دەكەوێتە نێوان كاندیدەكەی نەوەی نوێ و كۆمەڵ.  پێشبینی كۆتایی بەپێی لێكدانەوەكانی سەرەوە دابەشكردنی كورسیەكان بەم شێوەیە دەبێت: -    پارتی  8 – 10 كورسی   پێشتر ( 8) كورسی هەبووە لەپارێزگای هەولێر -    یەكێتی  1 – 3 كورسی     پێشتر ( 2) كورسی هەبووە لەپارێزگای هەولێر -    نەوەی نوێ  1- 3 كورسی   پێشتر ( 2) كورسی هەبووە لەپارێزگای هەولێر -    كۆمەڵ  0- 1 كورسی پێشتر ( 1) كورسی هەبووە لەپارێزگای هەولێر -    گۆڕان 0- 1 كورسی پێشتر ( 1) كورسی هەبووە لەپارێزگای هەولێر تێبینی:  •    ئەم شیكاریە  لەبەرچاوگرتنی (دەنگی پێشوو + خوێندنەوە بۆ هەڵوێستی لایەنەكان + ئەدایان لە سێ ساڵی رابردوو)دا وەرگیراوە. •    لەم هەڵبژاردنەدا  بەدەستهێنانی كورسی پلەبەندی حزبەكان دیاری دەكات نەك دەنگ، چونكە دەكرێت حزبێك لە كۆی هەموو بازنەكان (100 هەزار) دەنگ بهێنێت، بەڵام یەك كورسی بەدەستنەهێنێت، بەڵام حزبێك (50 هەزار) دەنگ بەدەستبهێنێت و (2) كورسی بەرێت.  •    ئەگەری ساختەكاری و رێككەوتن  و دابەشكاری ژێر بەژێری كورسیەكان، ئەگەرێكی بەهێزەو ئەوەی بەپلەی یەكەم كاریگەری راستەوخۆی لەسەر  یەكلاكردنەوەی دەنگ و كورسیەكان دەبێت ساختەكاری و رێككەوتنە نەك دەنگی دەنگدەران . •    چاوەڕوانی شەپۆلێكی زۆری بەشداری نەكردن و بایكۆت دەكرێت لە هەڵبژاردنی داهاتوودا.    راپۆرتی پەیوەندیدار بەشی یەكەم:  چانسی كاندیدەكانی پارێزگای سلێمانی بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق

‎ ‎درەو : ‎بەپێی هەواڵێكی ڕۆژنامەی ”واشنتۆن پۆست”ی ئەمریكی شارەزایانی نێودەوڵەتی سەر بە نەتەوە یەكگرووەكان لە لێكۆڵینەوەیەكیاندا باس لەوە دەكەن كە ڕێكخراوی تیرۆریستیی داعش چەكی كیمیاوی لەسەر بەندكراوە عێراقیەكان تاقیكردۆتەوە بۆ زانینی ئاستی كاریگەریی ئەو چەكانە. ‎لە ساڵی (2015)ەوە چەند ڕاپۆرتێك باسیان لە بەكارهێنانی چەكی كیمیاوی كردووە لەلایەن داعشەوە، وبەرپرسانی دەزگای هەواڵگری ئەمریكی وبەرپرسە عێراقیەكانیش لەو كاتەدا مەترسی خۆیانیان لەمبارەیەوە دەربڕیوە سەبارەت بە هەوڵە چالاكەكانی ڕێكخراوی داعش بۆ پەرەپێدانی ئەم جۆرە چەكانە. ‎ئەو بەرپرسانە لەو كاتەدا ڕایانگەیاندووە كە ڕێكخراوی ناوبراو هەوڵی دەستخستنی یارمەتی دەدات لە ژمارەیەك لە زانایان لە عێراق وسوریا وچەند شوێنێكی دیكە لە ناوچەكەدا بە مەبەستی دامەزراندن وكردنەوەی ناوەندێكی توێژینەوە وتاقیكردنەوەی چەكی كیمیاوی وبایۆلۆجی. ‎ئەم توێژینەوانەش لەو كاتەوە دەستیپێكردووە كە ئەم ڕێكخراوە توندڕەوە پەڕگیرە زانكۆی موسڵی وەك ناوەندێك بۆ توێژینەوە وتاقیكردنەوەی چەندین جۆری نوێ لەو چەكانە بەكارهێناوە، ئەمەش بەپێی ڕاپۆرتێكی لیژنەیەكی تایبەتی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی، كە ئاماژەی بەوەداوە كە هەندێك لە بەندكراوە عێراقیەكان ژیانیان لەدەستچووە لە ئەنجامی ئەو تاقیكردنەوانەدا. ‎لە ثالیۆم هەتا نیكۆتین ‎پشكنەران لەو ڕاپۆرتانەیان كۆڵیوەتەوە كە باس لەوە دەكات هەندێك لەو بەندكراوانە مادەی ثالیۆمیان پێدراوە، كە مادەیەكی كیمیاوی ژەهراویە وبەكاردێت وەك ژەهرێك بۆ لەناوبردنی جرج ومشك، هەروەكا مادەی نیكۆتینیش دراوە بەو بەندكراوانە كە ئەمیش دەبێتە ژەهرێكی كوشندە ئەگەر بە ژەمی زۆر وەربگیرێت. ‎ڕاپۆرتەكان ئامژەشیان داوە بەو هەوڵانەی داعش بۆ دروستكردنی گازی كلۆر وخەردەلی كبریت(گازی خەردەل) كە لە جەنگی جیهانی یەكەمدا بەكارهاتووە بۆ كوشتن وشێواندنی جەستەی هەزاران سەرباز، وبەڵگەی نوێش بەردەستكەوتون لە ئەنجامی پشكنینی ئامێرەكانی كۆمپیوتەر ومۆبایلی ئەو ئەندامانەی گروپەكە كە كوژراون یان دەستگیر كراون، سەبارەت بە بەكارهێنانی ئەم گروپە تیرۆرستیە بۆ چەكی كیمیاوی لەسەر هاوڵاتیانی سڤیل. ‎لەپاش كۆنترۆڵكردنی چەندین ناوچەی فراوان لە باكوری عێراق لە ساڵی 2014، چەكدارانی داعش دەستیانگرت بەسەر بڕێكی زۆر لە مادەی كلۆر لە وێستگەكانی پاكژكردنەوەی ئاوی خواردنەوەدا، دواتریش بەكاریانهێنا لە هێرشەكانیاندا بە گازی كوشندە دژی چەكدارە كوردەكان وسوپای عێراقی وهاوڵاتیانی سڤیل. ‎”میراتی سەدام” ‎پاشان داعش ژمارەیەك لە زانا وئەندازیارانی وەگەڕخستووە بۆ كاركردن لەو كارگانەی كە پێشتر ڕژێمی سەدام حسێن دایمەزراندون، ئەمەش بۆ یارمەتیدانی ڕێكخراوەكە لە بەرهەمهێنانی گازی خەردەل بە بەكارهێنانی تاقیگەكانی زانكۆی موسڵ وەك ناوەندێكی توێژینەوە. ‎لێكۆڵەرەوەكان دوپاتیانكردۆتەوە كە داعش تا ڕادەیەك سەركەوتوو بووە لە دروستكردنی جۆرێكی خراپ لە گازی خەردەل تا بەكاریبهێنێت لە ڕێگەی ئەو گوللە تۆپانەی كە لەبەردەستیدا بووە. ‎لە بەدواداچونێكیدا بۆ ئەنجامەكانی لێكۆڵینەوە نێودەوڵەتیەكە، ڕیچارد بیلش، بەڕێوەبەری بەرنامەی چەكە كیمیاوی وبایۆلۆجیەكانی ناوەندی جیمس مارتن بۆ توێژینەوەكانی بەرگرتن لە بڵاوبونەوەی ئەم چەكانە لە شاری مۆنتێری لە ویلایەتی كالیفۆرنیا، دەڵێت :”ڕاپۆرتەكە ئاماژەی بە زیادبوونی تواناكانی داعش داوە بە ڕێژەیەكی كەم، وئەگەر ئەم زانیارییانەش بە تەواوی بسەلمێنرێت ئەوا پێویستە گۆڕانكاریی لە ڕێوشوێنەكانی پاراستنی هێزە ئەمریكیەكاندا بكرێت كە لەو ناوچانە بڵاوەیان پێكراوە”. ‎كەریم ئەسەد ئەحمەد خان، سەرۆكی لیژنەی لێكۆڵینەوە لە تاوانەكانی كوشتن وهەتك كردن دژ بە ئێزدیەكان، لەمبارەیەوە دەڵێت :”لیژنەكەیان بەڵگەی ڕوون وئاشكرا وقایلكەریان دەستكەوتووە لەسەر ئەنجامدانی تاوانەكانی كۆمەڵكوژی كە ڕێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی ئەنجامیداون، بە تایبەتی دژ بە كەمینەی ئێزدی لە عێراقدا. ‎ئاماژەی بەوەش كردووە كە لیستی تاوانە دۆكیومێنتكراوەكان پێكدێت لە ”كوشتن وئەشكەنجەدان ومامەڵەی توند ودەستدرێژی كردنە سەر كەرامەتی تاكەكان”.    

شیكاری: درەو بەشی یەكەم: پارێزگای سلێمانی لەسەر ئاستی پارێزگای سلێمانی (٦٥) كاندید ڕکابەری لەسەر بەدەستهێنانی (١٨) کورسی دەکەن، (٤١) كاندیدیان پیاوو (٢٤)یان ئافرەتن، کە پێکدێن (١٧) كاندیدی سەربەخۆ و (٣٣) كاندیدی پارتە سیاسییەکان و (١٥) كاندیدی هاوپەیمانی (یەکێتی نیشتمانی و بزوتنەوەی گۆڕان)ە، لەم شیکارییەی (درەو)دا چانسی سەرکەوتنی كاندیدی لایەنەكان لەبازنەكانی پارێزگای سلێمانی خراوەتە روو. زانیاری گشتی 1.    بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە (١٩)ی ساڵی ٢٠٢٠، پارێزگای سلێمانی (١٨) كورسی بۆ تەرخان کراوەو دابەشکراوە بۆ (٥) بازنەی هەڵبژاردن و کە پێویستە لە هەر بازنەیەک (١) ئافرەت سەربکەوێت (بە دەنگی خۆی یان بە کۆتا). 2.    لەسەر ئاستی پارێزگای سلێمانی (٦٥) بەربژێر ڕکابەری لەسەر بەدەستهێنانی (١٨) کورسی دەکەن، (٤١) بەربژێریان پیاوو (٢٤)یان ئافرەتن، کە پێکدێن (١٧) بەربژێری سەربەخۆ و (٣٣) بەربژێری پارتە سیاسییەکان و (١٥) بەربژێری هاوپەیمانی (یەکێتی نیشتمانی و بزوتنەوەی گۆڕان)ن. بەجۆرێک؛ -    یەکێتی (١١) بەربژێر کە (٦) پیاوو (٥) ئافرەتن.  -    بزوتنەوەی گۆڕان بە (٤) بەربژێر کە(٣) پیاوو (١) ئافرەت.  -    پارتی دیموکراتی کوردستان بە (٥)ی بەربژێری ئافرەت. -    کۆمەڵی دادگەری (٣) بەربژێر کە (٢) پیاوو (١) ئافرەت. -    یەکگرتووی ئیسلامی (٢) بەربژێری پیاو. -    نەوەی نوێ (٥) بەربژێر. -    حیزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان (٨) بەربژێر کە (٦) پیاوو (٢) ئافرەت. -    حزبی زەحمەتکێشانی کوردستان (٢) بەربژێری پیاون. 3.    بۆ شیکردنەوەی چانسی بەربژێرەکان پشت بە دەرەنجامەکانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان دەبەستین، چونکە دواین هەڵبژاردنە کە لە 30/9/2018 لەم سێ پارێزگایە ئەنجام درابێت. 4.    تا ئێستا کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان ناوی بەربژێرەکانیان پەسەند نەکردووە، بۆیە پشت بەو زانیارییانە دەبەستین سەبارەت بە ناوی بەربژێرەکان کە بەشێک لە پارتە سیاسییەکان و کەناڵەکانی ڕاگەیاندن ئاشکرایان کردووە. 5.    ئەم سیستەمی هەڵبژاردنەی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران تەبەنی کردووە، بەشێوەیەکی تەواو بەستراوە بە توانای کۆکردنەوەی دەنگ لە لایەن بەربژێرەکان خۆیانەوە، پاشان پارتە سیاسییەکان، بۆیە ئەم ڕاپۆرتەی (درەو) تەنها خوێندنەوەیەکی ڕۆژنامەوانی و گریمانەییە بۆ توانای كاندید و پارتە سیاسییەکان، لە بازنەکانی پارێزگای سلێمانی لەسەر بنەمای دەنگەکانی پێشوویان و هەڵسەنگاندی پێگەی ئێستایان  6.    بەربژێرە سەربەخۆکان، ئەگەری هەیە لە هەندێک بازنەی هەڵبژاردندا کاریگەری گەورە لەسەر ڕیزبەندی بەربژێرەکان دروست بکەن و گۆڕانکاری بەسەر ئەنجامەکاندا بهێنن. 7.    ئەگەر چی هاوپەیمانی ئاشکرا هەیە لە نێوان یەکێتی و بزوتنەوەی گۆڕان، باس لە جۆرێك لە ڕێککەوتن و تەنسیق دەکرێت لە نێوان لایەنە ئیسلامییەکان و هەندێ چاودێریش باس لە جۆرێك لەهەماهەنگی نەوەی نوێ و پارتی دیموکراتی كوردستان دەكەن، بەڵام هەرچۆنێک بێت، ڕێککەوتن و هاوپەیمانی لایەنەکان لەسەر بنەمای چۆڵکردنی بازنەیە بۆ یەکتر زیاتر لەوەی لەسەر بنەمای ئاڵوگۆڕی دەنگ بێت، بۆیە دەنگدەری لایەنەکان دەنگ بە لایەنی سیاسی نادەن و دەنگ بە بەربژێرەکان دەدەن، بۆیە تا ڕادەیەک سەنگی لایەنەکان ون نابێت و بە ڕونی دەمێنێتەوە. 8.    ئه‌گه‌ری چی تا ئێستا لێكتێگه‌یشتنی باش هه‌یه‌ له‌ نێوان به‌شێك له‌ لایه‌نه‌ سیاسییه‌كانی ئه‌م پارێزگایه، به‌ڵام به‌هۆی جۆرێك له‌ بێ متمانه‌یی ‌مۆته‌كه‌ی هه‌وڵدان بۆ ساخته‌كاری ده‌رگای لێ داناخرێت و هه‌میشه‌ ئه‌گه‌ری رودان و به‌جێهێشتنی كاریگه‌ری ده‌بێت له‌سه‌ر ئه‌نجامی پارت و به‌ربژه‌كانیان.    چانسی بەربژێرەکانی بازنەی (١)ی پارێزگای سلێمانی بازنەی (1): کە ناسێنراوە بە بازنەی (باکوری قەزای سلێمانی + شارباژێڕ + ماوەت)، دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای سلێمانی لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی٢٠١٨بەم شێوەیەن (بڕوانە چارتی ژمارە (١)) چارتی ژمارە (١) ئەنجامی دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای سلێمانی لە هەڵبژاردنی ٢٠١٨ بەربژێری لایەنەکان بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران بەم شێوەیەن؛ 1.    یەکێتی نیشتمانی -    سوارە شەهید ئارام -    دانا ئەحمەد -    د. نەرمین مەعروف 2.    بزوتنەوەی گۆڕان -    شوناس حسێن عەبدوڵا 3.    پارتی دیموکرات -    یادگار مه‌حمود نه‌سڕوڵڵا 4.    نەوەی نوێ -    رێبوار ئەوڕەحمان 5.    کۆمەڵی دادگەری -    بەربژێری نیە 6.    یەکگرتوو -    دارا سێکانیانی 7- سەربەخۆكان -    رێبوار كەریم مەحمود  -    ئیبراهیم ئەحمەد -    بەناز شێخ تەها كەسنەزانی  -    رزگار محەمەد ئەمین پێنجوێنی 8- قادمون -    ئەشواق عەبدولڕەحمان  پێشبینی بۆ دەنگی كاندیدەكان: لەم بازنەیەدا بەپێچەوانەی بازنەكانی دیكەی پارێزگای سلێمانی زۆربەی كاندیدەكان پیاون و كێبەركێی توند لەنێوان كاندیدەپیاوەكاندایە، لەم بازنەیەدا (٤) پاڵێوراو سەردەکەون، کە پێویستە (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت. یەكێتی و گۆڕان: لەم بازنەیەدا یەكێتی و گۆڕان (4) كاندیدیان هەیە (1) ژن و (3) پیاو كاندیدەكانی یەكێتی -    سوارە شەهید ئارام -    دانا ئەحمەد -     نەرمین مەعروف كاندیدەكەی بزوتنەوەی گۆڕان -    شوناس حسێن یەكێتی و گۆڕان بە هاوپەیمانێتی بەشدارن بەڵام لەم هەڵبژاردنەدا دەنگ ناگوازرێتەوە لە كاندید بۆ كاندیدێكی تر تەنانەت لەناو یەك لیست و هاوپەیمانێتیشدا. لە هەڵبژاردنی رابردوو 2018 دا یەكێتی ( 51 هەزارو 415) دەنگ و بزوتنەوەی گۆڕان ( 43 هەزارو 1609 دەنگی بەدەستهێناوە، كۆی دەنگی هەردووكیان دەكاتە ( 94 هەزار و 575) دەنگیان بەدەستهێناوە، ئەم دەنگانە ئەگەر وەك خۆیان بمێنن بەشی لانی كەم (3) كورسی دەكات، بەڵام هەموو پێشبینیەكان بۆ ئەوەن دەنگەكانی بزوتنەوەی گۆڕان وەك خۆیان نامێنن و كەم دەبن هەم بەهۆی كێشە ناوخۆییەكان و هەم بەهۆی بەشداری لە حكومەت. بەڵام لەم بازنەیەدا ئەگەری دەرچوونی كاندیدەكەی بزوتنەوەی گۆڕان لە بازنەكانی تر زیاترە بەهۆی زۆری دەنگی گۆڕان لەم بازنەیە. یەكێتی نیشتمانی كوردستان ئەگەری دەرچوونی كاندیدە ژنەكەی ( د. نەرمین مەعروف) زۆرەو چاوەڕوانیش دەكرێت یەكێك لەكاندیدە پیاوەكانیش بەرێت، ئەگەر كاندیدەكەی نەوەی نوێ و كاندیدە سەربەخۆكان بەشی زۆری دەنگەكان نەبەن. نەوەی نوێ: لە بازنەی (1) نەوەی نوێ رۆژنامەنووس ( رێبوار عەبدولڕەحمان)ی كاندیدكردووە، دەنگی نەوەی نوێ لە هەڵبژاردنی رابردوو ( 14 هەزارو 852) دەنگی هەبووە، ئەگەری هەڵكشانی دەنگەكانی دەكرێت، بۆیە لەناو كاندیدە پیاوەكانی نەوەی نوێ لەپارێزگای سلێمانی ئەم كاندیدەی نەوەی نوێ چانسی لە هەموو كاندیدە پیاوەكانی تری جوڵانەوەكەی زیاترە. یەكگرتووی ئیسلامی: لەم بازنەیەدا یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان (دارا سێکانیانی) كاندیدكردووە، لەناو هێزەكانی تردا لە هەڵبژاردنی رابردوو یەكگرتوو كەمترین دەنگی لەم بازنەیەدا هەبووە كە ( 7 هەزارو 500) دەنگە، بۆیە ئەگەری دەرچونی كاندیدەكەی یەكگرتوو لاوازە.  پارتی: لەم بازنەیەدا پارتی دیموكراتی كوردستان ژنێكی كاندید كردووە بەناوی ( یادگار مه‌حمود نه‌سڕوڵڵا)ی كاندید كردووە، لە هەڵبژاردنی رابردوودا  پارتی (14 هەزارو 638) دەنگی هەبووە لەم بازنەیەدا، ئەم كاندیدەی پارتی یەك ركابەری هەیە ئەویش كاندیدەكەی یەكێتیە، ئەگەرچی دەنگی یەكێتی لەم بازنەیە زیاتر لە سێ هێندەی دەنگی پارتیە، بەڵام لەبەر ئەوەی دەنگی پارتی رێكخراوو مونەزەمەو بە بەراورد بەدەنگی لایەنەكانی تر، بۆیە كاندیدە ژنەكەی پارتی ئەگەر دەریش نەچێت كێبەركێكارێكی سەختی كاندیدەكەی یەكێتی دەبێت. سەربەخۆكان: لەم بازنەیەدا ژمارەیەك كاندیدی سەربەخۆ هەیە،    -    د.رێبوار كەریم مەحمود  -    ئیبراهیم ئەحمەد -    بەناز شێخ تەها كەسنەزانی  -    رزگار محەمەد ئەمین پێنجوێنی لەناو كاندیدە سەربەخۆكاندا ( د. رێبوار كەریم) چانسی دەرچونی زیاترە، كە لەماوەی سێ ساڵی رابردوودا كارەكانی لەپەرلەمانی عێراق بووە بە هەڵمەتی هەڵبژاردنێكی دیار بۆی. پێشبینیەكان بۆ كاندیدەكانی ئەم بازنەیە قورسە بەڵام كێبەركێ توندەكە دەكەوێتە نێوان چوار كاندیدی پیاو بۆ بەدەستهێنانی ( 3) كورسی و (2) كاندیدی ژن بۆ بەدەستهێنانی (1) كورسی واتا كێبەركێكە لەنێوان (6) كاندیدا دەبێت بۆ بەدەستهێنانی (4) كورسی: كاندیدە پیاوەكان كە ئەگەری دەرچوونیان زۆرە: -    سوارە شەهید ئارام       یەكێتی -    رێبوار عەبدولڕەحمان      نەوەی نوێ -    رێبوار كەریم        سەربەخۆ -    شوناس حسێن       گۆڕان كاندیدە ژنەكان كە ئەگەری دەرچوونیان هەیە: -    نەرمین مەعروف   یەكێتی -    یادگار مەحمود        پارتی    چانسی بەربژێرەکانی بازنەی (٢)ی پارێزگای سلێمانی بازنەی (2): کە ناسێنراوە بە بازنەی )باشوری قەزای سلێمانی + قەرەداغ) دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای سلێمانی لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی٢٠١٨بەم شێوەیەن (بڕوانە چارتی ژمارە (٢)) چارتی ژمارە (٢) ئەنجامی دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای سلێمانی لە هەڵبژاردنی ٢٠١٨ بەربژێری لایەنەکان بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران بەم شێوەیەن؛ 1.    یەکێتی نیشتمانی -    بڕیار رەشید  -    د. ئاسۆ فەرەیدون 2.    بزوتنەوەی گۆڕان -    د.ڕێزان ئەحمەد هەردی 3.    پارتی دیموکرات -    شنۆ نوری عەبدوڵا 4.    نەوەی نوێ -    بەدریە ئیبراهیم 5.    کۆمەڵی دادگەری -    مرواری محەمەد عەلی  6.    یەکگرتووی ئیسلامی -    نیەتی 7-    سەربەخۆكان -    سەركەوت شەمسەدین  -    نەورۆز عەباس مانگر  -    سەناریا عەبدوڵا -    روناك مەجید فەرەج  -    كاروان مەحمود حاجی 8-    حزبی سۆسیالیست  -    مهاباد محەمەد 9-    قادیمون -    سەلوا حسێن  شیکردنەوەی بازنەی (٢): 1.    لەم بازنەیەدا (3) بەربژێر سەردەکەون، کە پێویستە (١) بەربژێریان ئافرەت بێت، لەم بازنەیەدا زۆربەی كاندیدەكانی ژنن ( پارتی، گۆڕأن، نەوەی نوێ، كۆمەڵ، یەكێتی) ژنییان كاندیدكردووە، بۆیە كێبەركێی توند لەم بازنەیەدا لە نێوان كاندیدە ژنەكاندا دەبێت.  لەم بازنەیەدا یەکێتی نیشتمانی کوردستان و بزوتنەوەی گۆڕان بەهاوپەیمانێتی بەشداری دەكەن  یەكێتی و گۆڕان (3) كاندیدیان هەیە (1) ژن و (2) پیاو كاندیدەكانی یەكێتی -    د. ئاسۆ فەرەیدون -    بڕیار رەشید  كاندیدەكانی بزوتنەوەی گۆڕان -    د. رێزان ئەحمەد هەردی لە هەڵبژاردنی رابردوو 2018 دا یەكێتی ( 53 هەزارو 559) دەنگ و بزوتنەوەی گۆڕان ( 42 هەزارو 43) دەنگی بەدەستهێناوە، كۆی دەنگی هەردووكیان دەكاتە ( 95 هەزار و 602) دەنگ، ئەم دەنگانە ئەگەر وەك خۆیان بمێنن بەشی لانی كەم (3) كورسی دەكات. بەڵام لەم بازنەیەدا ئەگەری دەرچوونی كاندیدەكەی بزوتنەوەی گۆڕان لەم بازنەیە زۆرە لەبەر ئەوەی دەنگەكانی گۆڕان لەم بازنەیە زۆرەو كاندیدەكەشی ژنە كە ( د. رێزان ئەحمەد هەردی) یە. لەناو كاندیدەكانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان ئەگەری دەرچوونی ( د. ئاسۆ فەرەیدون) زۆرەو دەنگەكانی یەكێتی ئەگەر وەك خۆی بمێنێتەوە ئەگەری دەرچونی كاندیدی دووەمیشی هەیە. نەوەی نوێ: لەبازنەی (2)ی سلێمانی نەوەی نوێ ژنێكی كاندید كردووە، لە هەڵبژاردنی رابردوو (15 هەزارو 551) دەنگی بەدەستهێناوە، دەچێتە ململانێی سەختەوە لەگەڵ كاندیدەكەی گۆڕان، بەبەرارود بە دەنگی كانددیدەكەی گۆڕان دەنگی كاندیدەكەی نەوەی نوێ كەمترە، ئەگەر چی ئەگەری دابەزینی دەنگەكانی گۆڕان و هەڵكشانی دەنگی نەوەی نوێ دەكرێت.  پارتی دیموكراتی كوردستان: پارتی دیموكراتی دیموكراتی كوردستان لەبازنەی (1) ژنێكی كاندید كردووە بەناوی( شنۆ نوری عەبدوڵا)، لە هەڵبژاردنی رابردوو  ( 13 هەزارو 750) دەنگی هەبووە، لەگەڵ كاندیدەكەی نەوەی نوێ و گۆڕأن دەچێتە ململانێی سەختەوە.  كۆمەڵی ئیسلامی لە بازنەی (1) كۆمەڵی ئیسلامی ژنێكی كاندید كرووە بەناوی ( مرواری محەمەد) لە هەڵبژاردنی رابردوو كۆمەڵ لەم بازنەیە ( 13 هەزارو 509 ) دەنگی هەبووە، ئەگەری دەرچونی لاوازە.  سەربەخۆكان: لەبازنەی (1) جگە لە دوو كاندیدە پیاوەكەی یەكێتی ژمارەیەك كاندیدی سەربەخۆ هەیەن  -    سەركەوت شەمسەدین  -    نەورۆز مانگر  -    سەناریا عەبدوڵا -    روناك مەجید فەرەج  -    كاروان مەحمود حاجی لەناو كاندیدە سەربەخۆكاندا (سەركەوت شەمسەدین) دیارترینیانە، چونكە سێ ساڵی رابردووی پەرلەمانی عێراق هەموو كار و چالاكییەكانی بووەتە هەڵمەتی هەڵبژاردن بۆی.  پێشبینیەكان بۆ كاندیدەكانی ئەم بازنەیە جیاوازە كێبەركێ توندەكە دەكەوێتە نێوان (3 )  كاندیدی پیاو بۆ بەدەستهێنانی (2) كورسی و (4) كاندیدی ژن بۆ بەدەستهێنانی (1) كورسی واتا كێبەركێكە لەنێوان (7) كاندید دەبێت بۆ بەدەستهێنانی (3) كورسی: كاندیدە پیاوەكان كە ئەگەری دەرچوونیان زیاترە: -    ئاسۆ فەرەیدون        یەكێتی -    بڕیار رەشید      یەكێتی -    سەركەوت شەمسەدین        سەربەخۆ یەكێك لەو سێ كاندیدە ئەگەری دەرچونی زیاترە: -    د. رێزان ئەحمەد هەردی  گۆڕان  -    شنۆ نوری        پارتی  -    مرواری محەمەد   كۆمەڵ -        چانسی بەربژێرەکانی بازنەی (٣)ی پارێزگای سلێمانی بازنەی (3): کە ناسێنراوە بە بازنەی (هەڵەبجە + سەیدسادق + شارەزوور + پێنجوێن) دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای سلێمانی لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی٢٠١٨بەم شێوەیەن (بڕوانە چارتی ژمارە (٣)) چارتی ژمارە (٣) ئەنجامی دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای سلێمانی لە هەڵبژاردنی ٢٠١٨   بەربژێری لایەنەکان بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران بەم شێوەیەن؛ 1.    یەکێتی نیشتمانی -    چرۆ حەمە شەریف 2.    بزوتنەوەی گۆڕان -    نیەتی 3.    پارتی دیموکرات -    د. ئه‌شواق نه‌جمه‌دین جاف 4.    نەوەی نوێ -    ئاریان عەزیز تاوگۆزی 5.    کۆمەڵی دادگەری -    ئەحمەدی حاجی ڕەشید 6.    یەکگرتووی ئیسلامی -    موسەنا ئەمین كاندیدی سەربەخۆ 7- حزبی سۆسیالیست -    ئامانج محەمەد ئەمین  8- وئام عراقی  -    نرمین غەریب 10-    حزبی زەحمەتكێشان -    نەبەز جەمال  شیکردنەوەی بازنەی (٣): لەم بازنەیەدا (3) بەربژێر سەردەکەون، کە پێویستە (١) بەربژێریان ئافرەت بێت.  بزوتنەوەی گۆڕأن و یەكێتی بە هاوپەیمانێتی بەشدارن، گۆران ئەم بازنەیەی جێهێشتووە بۆ یەكێتی  واتا لەم بازنەیەدا گۆڕان دەنگ بە كاندیدی یەكێتی دەدات، یەكێتی لەگەڵ كۆمەڵ و یەكگرتوو جۆرێك لە تەنسیق و لێكتێگەیشتنی هەیە  یەكێتی لەم بازنەیەدا تەنیا چاوی لە بەدەستهێنانی كاندیدی كۆتای ژنانە و ژنێكی كاندیدی كردووە بەناوی ( چرۆ حەمەرەشید) دەنگی یەكێتی لە هەڵبژاردنی رابردوو لەم بازنەیە ( 25 هەزارو 473 ) دەنگە و دەنگی گۆڕان ( 18 هەزارو 912) دەنگە كە بەهەردوكیان دەكاتە ( 44 هەزارو 385) دەنگ. ئەم دەنگانەی یەكێتی و گۆڕان پێكەوە ئەگەر كەمیش بكات بە ئاسانی دەتوانێت كورسیەكی كۆتای ژنان سەربخات، واتا ئەگەری دەرچونی كاندیدەكەی یەكێتی زۆرە. پارتی دیموكراتی كوردستان لەم بازنەیە پارتی ژنێكی كاندید كردووە بەناوی (د. ئەشواق جاف) پارتی لەم بازنەیە لە  هەڵبژاردنی پێشوو ( 13 هەزارو 815) دەنگی هەبووە، ئەم كاندیدە دەبێتە كێبەركێكارێكی سەرسەختی كاندیدەكەی یەكێتی. كۆمەڵی دادگەری كوردستان كۆمەڵی دادگەری كوردستان لەم بازنەیە ( ئەحمەد جاجی رەشید) پەرلەمانتاری ئێستای حزبەكەی كاندید كردووە، لە هەڵبژاردنی رابردوو كۆمەڵ لەم بازنەیە ( 15 هەزارو 946) دەنگی هەبووە، بەلەرچاوگرتنی دەنگی رابردوو و بارودۆخی ئێستای كۆمەڵ و كاندیدەكەی ئەگەری دەرچونی زۆرە . یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لەم بازنەیەدا ( موسەنا ئەمین)ی پەرلەمانتاری ئێستای كاندید كردووە، دەنگی یەكگرتوو لەم بازنەیە ( 14 هەزارو 541) دەنگە و هێزی چوارەمە  لەم بازنەیە دوای یەكێتی و گۆڕان و كۆمەڵ، بۆیە بەلەرچاوگرتنی كاریگەری كاندیدەكەو لێكتێگەیشتنی یەكگرتوو  لەگەڵ یەكێتی ئەگەری دەرچونی زۆرەو دەبێتە كێبەركارێكی سەرسەختی كاندیدەكەی نەوەی نوێ. نەوەی نوێ نەوەی نوێ لەم بازنەیە ( ئاریان تاوەگوزی) كاندید كردووە، ئەم كاندیدە چالاكوانێكی دیاری سیاسیە، دەنگی نەوەی نوێ لە هەڵبژاردنی رابردوو لەم بازنەیە ( 8 هەزارو 671) دەنگی هەبووە، كەمترین دەنگە بە بەراورد بە بازنەكانی دیكە، بۆیە ئەگەری دەرچونی بەهێز نیە و دەبێتە ركابەری كاندیدەكەی یەكگرتوو.  پێشبینی بۆ دەنگی كاندیدەكانی بازنەی هەڵەبجە كە (3) كورسیە (2) پیاو و (1) ژن: لە سێ كاندیدی پیاو ئەگەری دەرچونی دوانیان هەیە : - ئەجمەد حاجی رەشید   كۆمەڵ - موسەنا ئەمین   یەكگرتوو  - ئاریان تاوەگۆزی  نەوەی نوێ لەم دوو كاندیدی ژن ئەگەری دەرچونی یەكێكیان هەیە: -    چرۆ حەمەرەشید   یەكێتی  -    ئەشواق جاف   پارتی   چانسی بەربژێرەکانی بازنەی (٤)ی پارێزگای سلێمانی بازنەی (٤): کە ناسێنراوە بە بازنەی (پشدەر + ڕانیە + دوکان) دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای سلێمانی لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی٢٠١٨بەم شێوەیەن (بڕوانە چارتی ژمارە (٤)) چارتی ژمارە (٤) ئەنجامی دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای سلێمانی لە هەڵبژاردنی ٢٠١٨ بەربژێری لایەنەکان بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران بەم شێوەیەن؛ 1.    یەکێتی نیشتمانی -    غەریب ئەحمەد -    بەدریە عەبدوڵا -      2.    بزوتنەوەی گۆڕان -    بەکر بایز 3.    پارتی دیموکرات -    ناسکە عەبدوڵڵا 4.    نەوەی نوێ -    سروە عەبدولواحید 5.    کۆمەڵی دادگەری -    سۆران عومەر 6.    یەکگرتووی ئیسلامی -    نیەتی 7- كاندیدە سەربەخۆكان -    محەمەد حسێن -    ئامانج ئەحمەد 8- حزبی سۆسیالیست  -    هەمزە رەسوڵ 9- حزبی زەحمەتكێشان -    ئەحمەد خدر شیکردنەوەی بازنەی (4): 1.    لەم بازنەیەدا (٤) پاڵێوراو سەردەکەون، کە پیویستە (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت. بزوتنەوەی گۆڕأن و یەكێتی بە هاوپەیمانێتی بەشدارن، یەكێتی بە دووكاندید ( كاندیدێكی ژن و كاندیدێكی پیاو) بەشدارەو گۆڕانیش بە كاندیدێكی پیاو بەشدارە  یەكێتی لە هەڵبژاردنی رابردوو لەم بازنەیە ( 64هەزارو 287) دەنگ و دەنگی گۆڕان ( 32هەزارو 258) دەنگە كە بەهەردوكیان دەكاتە ( 96هەزارو 545) دەنگ. ئەم دەنگانەی یەكێتی و گۆڕان پێكەوە ئەگەر كەمیش بكات بە ئاسانی دەتوانێت دووبۆ سێ كورسی مسۆگەر بكات. یەكێتی چاوی لەوەیە كاندیدە پیاوەكەی دەربچێت بەناوی ( غەریب ئەحمەد) و ژنەكەشی دەربچێنێت بەناوی( بەدریە عەبدوڵا) كەئەمەیان سەختە، تەنیا لەحاڵێكدا دەبێت ئەگەر سروە عەبدولواحید بەدەنگی خۆی دەربچێت و كۆتا نەبات. بزوتنەوەی گۆڕان چاوی لەوەیە كاندیدەكەی دەربچێت لەو بازنەیە بەناوی ( بەكر بایز)  پارتی دیموكراتی كوردستان لەم بازنەیە پارتی ژنێكی كاندید كردووە بەناوی (ناسكە عەبدوڵا) پارتی لەم بازنەیە لە  هەڵبژاردنی پێشوو ( 16هەزارو 676) دەنگی هەبووە، ئەم كاندیدە دەبێتە كێبەركێكارێكی سەرسەختی كاندیدەكەی یەكێتی و نەوەی نوێ. كۆمەڵی دادگەری كوردستان كۆمەڵی دادگەری كوردستان لەم بازنەیە ( سۆران عومەر) پەرلەمانتاری پێشووی حزبەكەی كاندید كردووە، لە هەڵبژاردنی رابردوو كۆمەڵ لەم بازنەیە ( 20هەزارو 893) دەنگی هەبووە، بەلەرچاوگرتنی دەنگی رابردوو و بارودۆخی ئێستای كۆمەڵ و كاندیدەكەی ئەگەری دەرچونی زۆرە . یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لەم بازنەیەدا كاندیدی نیە  نەوەی نوێ نەوەی نوێ لەم بازنەیە ( سروە عەبدولواحید)ی كاندید كردووە، ئەم كاندیدە پێشتر پەرلەمانتاری عێراق بووەو خوشكی سەرۆكی جوڵانەوەی نەوەی نوێیە، نەوەی نوێ لە هەڵبژاردنی رابردوو لەم بازنەیە ( 18هەزارو 58) دەنگی هەبووە، زۆرترین دەنگی نەوەی نوێیە بە بەراورد بە بازنەكانی دیكە، بۆیە ئەگەری دەرچونی بەهێزە و چاوەڕوان دەكرێت بە دەنگی خۆی دەربچێت، ئەوكات كۆتا جێدەهێڵێت بۆ كاندیدە ژنەكانی پارتی و  یەكێتی.  پێشبینی بۆ دەنگی كاندیدەكانی ئەم بازنەیە كە (4) كورسیە (3) پیاو  (1) ژن: لە سێ كاندیدی پیاو ئەگەری دەرچونی دوانیان بەهێزە : - سۆران عومەر  كۆمەڵ  - غەریب ئەحمەد   یەكێتی - بەكر باییز   گۆڕان  لەم سێ كاندیدی ژن ئەگەری دەرچونی یەكێكیان هەیە: سروە عەبدولواحید   نەوەی نوێ  بەدریە عەبدوڵا     یەكێتی  ناسكە عەبدوڵا    پارتی  كاندیدە سەربەخۆكان لەم بازنەیە ئەگەری دەرچونیان لاوازە   چانسی بەربژێرەکانی بازنەی (٥)ی پارێزگای سلێمانی بازنەی (٥): کە ناسێنراوە بە بازنەی (کەلار + دەربەندیخان + کفری + چەمچەماڵ + بەشێکی خانەقین) دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای سلێمانی لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی٢٠١٨بەم شێوەیەن (بڕوانە چارتی ژمارە (٥)) چارتی ژمارە (٥) ئەنجامی دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای سلێمانی لە هەڵبژاردنی ٢٠١٨ بەربژێری لایەنەکان بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران بەم شێوەیەن؛ 1.    یەکێتی نیشتمانی -    كاروان یاروەیس    -    رزگار محەمەد -    سروە  2.    بزوتنەوەی گۆڕان -    هۆشیار عومەر   3.    پارتی دیموکرات -    غەزالە محەممەد   4.    نەوەی نوێ -    مۆفەق حسێن 5.    کۆمەڵی دادگەری -    نیەتی 6.    یەکگرتووی ئیسلامی -    نیەتی 7-  كاندیدی سەربەخۆ -    یوسرا رەجەب -    غالب محەمەد  8- حزبی سۆسیالیست -    بەهمەن ئەحمەد 9- ویئام عراقی -    كەریم حسێن 10-     قادمون -    كونول نورەدین -    رێبین عەبدولڕەحمان -    دارەوان عەبدوڵا 11كاندیدی سۆسیالیست -    هەڤاڵ محەمەد  شیکردنەوەی بازنەی (5): 1.    لەم بازنەیەدا (٤) پاڵێوراو سەردەکەون، کە پێویستە (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت. بزوتنەوەی گۆڕان و یەكێتی بە هاوپەیمانێتی بەشدارن، یەكێتی بە سێ كاندید ( دوو كاندیدی پیاو و كاندیدێكی ژن) بەشدارەو گۆڕانیش بە كاندیدێكی پیاو بەشدارە.  یەكێتی لە هەڵبژاردنی رابردوو لەم بازنەیە ( 34هەزارو 685) دەنگ و دەنگی گۆڕان (  22هەزارو 267) دەنگە كە بەهەردوكیان دەكاتە ( 56 هەزارو 952) دەنگ، ئەم دەنگانەی یەكێتی و گۆڕان پێكەوە توانای دەرچونی دوو كاندیدی هەیە . یەكێتی چاوی لەوەیە یەكێك لە كاندیدە پیاوەكانی  دەربچێت  ( رزگار محەمەد یان كاروان یاروەیس) و ژنەكەشی كە (سروە محەمەدە) دەربچێنێت. بزوتنەوەی گۆڕان چاوی لەوەیە كاندیدەكەی دەربچێت لەو بازنەیەبەناوی ( هۆشیار عومەر)،بەڵام كاندیدێكی بەهێز كە ( غالب محەمەد)ەو پەرلەمانتاری ئێستای گۆڕانە لە بەغداد ركابەرێتی و ئەگەری دەرچونی لەهەموو كاندیدە پیاوەكانی ئەو  بازنەیە زیاترە، بەم كاندیدە، دەنگەكانی بزوتنەوەی گۆڕان ناڕایەكان پەرت دەبێت.   پارتی دیموكراتی كوردستان لەم بازنەیە پارتی ژنێكی كاندید كردووە بەناوی (غەزالە محەمەد) پارتی لەم بازنەیە لە  هەڵبژاردنی پێشوو ( 9هەزارو 701) دەنگی هەبووە، ئەم كاندیدە دەبێتە كێبەركێكارێكی  كاندیدەكەی یەكێتی و سەربەخۆكان كەیوسرا رەجەب بەسەربەخۆ كاندیدە. كۆمەڵی دادگەری كوردستان كۆمەڵی دادگەری كوردستان لەم بازنەیە كاندیدی نیە. یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لەم بازنەیەدا كاندیدی نیە  نەوەی نوێ نەوەی نوێ لەم بازنەیە ( مۆفەق حسێن)ی كاندید كردووە،  نەوەی نوێ لە هەڵبژاردنی رابردوو لەم بازنەیە ( 12هەزارو 471) دەنگی هەبووە، بەبەراورد بە دەنگی یەكێتی و گۆڕان لەو بازنەیە كە یەكێتی لەو بازنەیە تەنسیقی لەگەڵ كۆمەڵ و یەكگرتوو هەیەو ئەوانیش كاندیدیان نیە لەگەڵ كاندیدە سەربەخۆكان، ئەگەری دەرچونی ئەم كاندیدەی نەوەی نوێ لاوازە. كاندیدە سەربەخۆكان لەم بازنەیە دوو كاندیدی سەربەخۆی بەهێز هەیە ئەوانیش ( غالب محەمەد و یوسرا رەجەبە) غالب محەمەد بەهۆی چالاكیەكانی لە خولی ئێستای پەرلەمان و پاڵپشتی جەماوەری ئەگەری دەرچونی بەهێزە یوسرا رەجەب لە كاندیدە ژنەكانی تر لەم بازنەیە دیارترە.  پێشبینی بۆ دەنگی كاندیدەكانی ئەم بازنەیە كە (4) كورسیە (3) پیاو  (1) ژن: لە چوار كاندیدی پیاو ئەگەری دەرچونی سیانیان هەیە : - غالب محەمەد  سەربەخۆ - رزگار حەمە     یەكێتی - كاروان یاروەیس   یەكێتی - هۆشیار عومەر    گۆڕان  كێبەركێیكە لە نێوان سێ كاندیدی ژن دەبێت : یوسرا رەجەب   سەربەخۆ   - سروە محەمەد یەكێتی  - غەزالە  محەمەد  پارتی  تێبینی:  •    ئەم شیكاریە  لەبەرچاوگرتنی (دەنگی پێشوو + خوێندنەوە بۆ هەڵوێستی لایەنەكان + ئەدایان لە سێ ساڵی رابردوو)دا وەرگیراوە. •    لەم هەڵبژاردنەدا  بەدەستهێنانی كورسی پلەبەندی حزبەكان دیاری دەكات نەك دەنگ، چونكە دەكرێت حزبێك لە كۆی هەموو بازنەكان (100 هەزار) دەنگ بهێنێت، بەڵام یەك كورسی بەدەستنەهێنێت، بەڵام حزبێك (50 هەزار) دەنگ بەدەستبهێنێت و (2) كورسی بەرێت.  •    ئەگەری ساختەكاری و رێككەوتن  و دابەشكاری ژێر بەژێری كورسیەكان، ئەگەرێكی بەهێزەو ئەوەی بەپلەی یەكەم كاریگەری راستەوخۆی لەسەر  یەكلاكردنەوەی دەنگ و كورسیەكان دەبێت ساختەكاری و رێككەوتنە نەك دەنگی دەنگدەران . •    چاوەڕوانی شەپۆلێكی زۆری بەشداری نەكردن و بایكۆت دەكرێت لە هەڵبژاردنی داهاتوودا.   

درەو: دەنگی ئەمریكا بەهۆی زللەی گەنجێكی فەلەستینی لە گەنجێكی جوڵەكەو كاردانەوەی جولەكە توندەڕەوەكان شەڕی ئیسرائیل - فەلەستین هەڵگیرسا، ( ئیتا مار بێن)ی پەرلەمانتاری ئیسرائیل كە بەرەچەڵەك جولەكەی كوردی عێراقە  سەركردایەتی جولەكە توندڕەوەكان دەكات، مونا كوردی یەكێكە لەو چالاكوانانە فەلەستینیانەی لە ئێستادا بووەتە سیمبولی ناڕەزاییەكان. Share            Print هەواڵی شەڕ و پـێکدادانی ئەم جارەی نێوان ئیسرائیلیـیەکان و فەلەستینیـیەکان لەوەوە بوو بە باسی میدیاکانی جیهان، کاتێک گەیشتە مزگەوتی ئەلەئەقسا، بەڵام لە بنەڕەتدا لە ڕەفتارێکی سەرکێشانەی گەنجێکی فەلەستینی تەمەن 17 ساڵەوە دەستیپـێکرد. لە ناوەڕاستی مانگی چوار، لە ناو میترۆ پاسێکی ئۆرشەلیم دوو لاوی ئیسرائیلی پـێکەوە سەرقاڵی قسەکردنی خۆیان بوون، بەڵام لەناکاو گەنجێکی فەلەستینی کە دیارە پـێشتر لەگەڵ هاوڕێی خۆی پلانی بۆ هێرشەکە دانابوو، شەقازلەیەکی توند دەکێشێت بە یەکێک لەو دوو لاوە ئیسرائیلیـیە، پاشان ڤیدیۆی هێرشەکە لەسەر تیک تۆک بڵاودەکەنەوە. بڵاوکردنەوەی ئەم ڤیدیۆیە کاردانەوەی توندی ژمارەیەک لە ئیسرائیلیـیە توندڕەوەکانی لێکەوتەوە کە وەک سووکایەتیپـێکردنێک لە ڤیدیۆکە دەڕوانن، بۆیە سەدان کەس لە توندڕەوانی ناو ڕێکخراوی لەهاڤە Lehava کەوتنە هێرشکردنە سەر عەرەبەکان لە چەند ناوچەیەک، لەوانە لە گوندی بێت ئیکسای باشوری ئۆرشەلیم 3 ئۆتۆمبیلی عەرەبەکانیان سووتاند و بە بۆیاخی ڕەش لەسەر جادەکەیان نووسی لە بارەی کاردانەوەکەیان لەسەر ڤیدیۆی تیک تۆکەکە. ئەوەی جێی سەرنجە یەکێک لە سەرکردەکانی ئەو توندڕەوانە ئیتامار بێن گڤیرە (Itamar Ben-Gvir) کە بە ڕەچەڵەک کوردی جووی عێراقە و ئەندام پەرلەمانی ئیسرائیلە. توندوتێژیـیەکان ڕۆژ لە دوای ڕۆژ زیاتربوون و ڕۆژانە توندڕەوانی هەردوولا پەلاماری خەڵکی ئاسایـیان دەدا. هاوکات کێشەی ژمارەیەک ماڵی گەڕەکی شێخ جەراحی ئۆرشەلیم سەری‌هەڵدایەوە، ئەمەش هێندەی دیکە دۆخەکەی ئاڵۆزترکرد. ئەم کێشەیە دەگەڕێتەوە بۆ دەیان ساڵ لەمەوبەر کە وەک دەڵێن ڕێکخراوی ئیسرائیلی ئەو موڵک و ماڵانەی کڕیوەتەوە و ئێستا کەسانێک تیایاندا دانیشتوون موڵکی خۆیان نیـیە، بەڵام خێزانە فەلەستینیـیەکان ئەوە ڕەتدەکەنەوە و دەڵێن خۆیان خاوەنی ڕاستەقینەن. ئەمەش جێی سەرنجە کە یەکێک لەو چالاکوانە فەلەستینیانەی ئێستا بووەتە سمبوڵی ناڕەزایی دانیشتوانی ئەو گەڕەکە مونا ئەلکوردە کە لە ڕێگەی ئینستگرامەکەیەوە داوادەکات بە هانایانەوە بچن. پاشان توندوتێژیـیەکان گەیشتە ناو مزگەوتی ئەقسا و لە پـێکدادانی نێوان پـۆلیسی ئیسرائیلی و فەلەستیـنیـیەکاندا دەیان کەس برینداربوون. لەگەڵ ئەوانەشدا، لە کەرتی غەززەوە موشەکبارانی ئیسرائیل دەستیپـێکرد، ئەمەش هێندەی دیکە ئیسرائیلیـیەکانی توڕەکرد، بۆیە لەشکری ئیسرائیل کەوتە وەڵامدانەوەی هێرشەکان بە فڕۆکە و بە موشەک لە کەشتیـیەکانیەوە لە دەریاوە.زیاتر لە 26 فەلەستینی لە غەززە کوژراون، لەوانە2 سەرکردەی حەماس و جیهادی ئیسلامی. هاوکات لە دوێنێ و ئەمڕۆ سێشەممە زیاتر لە 300 موشەک لە غەززەوە گیراونەتە ئیسرائیل. هەرەچەندە زۆربەی ئەو موشەکانە لە ئاسماندا بە سیستەمی بەرگری ئاسنی ئیسرائیل تێکشکێنراون، بەڵام لەو موشەکانەشی کەوتوونەتە شوێنی دانیشتوان زیانی گیانی و مادیـیان لێکەوتووەتەوە. 2 ژنی ئیسرائیلی لە عەسقلان کوژراون و زیاتر لە 20 کەسیش برینداربوون. لە پاش ئەو زیانە گیانیانە، بەنیامین نەتەنیاهو، سەرۆک وەزیری ئیسرائیل فەرمانی کرد هێرشی توندتر بکرێتە سەر حەماس لە غەززە. لەشکری ئیسرائیل داوای لە فەلەستینیـیەکان کرد لە شوێنی بارەگاکانی حەماس و گروپە چەکدارەکانی دیکە دوربکەونەوە. توندوتیژیـیەکان هەتا دێت و زیاتر دەبن و هیچ هەوڵێکی جدی نیـیە بۆ ڕاگرتنی ئەو شەڕە موشەکیـیانە، بەڵام سەرئەنجام هەر بە کۆتایی دەکات و ئەوەی باجە گەورەکەی ئەم شەڕە دەدات تەنیا خەڵکی سیڤیلە.

(درەو): رۆژنامەی فاینانشێل تایمز لە راپۆرتێكدا لەسەر دەستگیركراوانی بادینان نوسیویەتی" كوردستان بەرەو ستەمكاریی دەڕوات.. هاوپەیمانێكی خۆرئاوا بیری دیموكراسی پشتگوێ دەخات، بنەماڵەی بارزانی‌و تاڵەبانی بەهۆی ناوچەی دژەفڕینەوە گەیشتنە لوتكە" رۆژنامەی (فاینانشێل تایمز)ی بەریتانی لە راپۆرتێكدا لەبارەی كەیسی رۆژنامەنوس‌و چالاكوانەكانی بادینان:  •    كوردستان بەرەو ستەمكاریی دەڕوات.. هاوپەیمانێكی خۆرئاوا بیری دیموكراسی پشتوگوێ دەخات. •    باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە بەغداد دەڵێ بە چڕی چاودێری دۆسیەی گیراوەكان دەكات، بەڵام هەڵوێستی ئەمریكا هێشتا نەگەیشتوەتە ئەوەی رەخنە ئاڕاستەی هاوپەیمانە هەرێمییەكەی بكات (حكومەتی هەرێمی كوردستان).  •    بەڵام گرتنی ئەو رۆژنامەنوس‌و چالاكوانانە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی ئیدانە كرا، ئەمەش شتێكی دەگمەن بوو، تیشك خرایەسەر رۆشتنی ئەم نیمچە دەوڵەتە بەرەو ستەمكاریی. •    هەرێمی كوردستان لەلایەن دوو بنەماڵەوە هەژموونی بەسەردا كراوە، یەكێكیان بنەماڵەی بارزانییە كە هەژمونیان بەسەر خۆرئاوای هەرێمی كوردستاندا هەیە‌و ئەوی تر بنەماڵەی تاڵەبانییە كە هەژمونیان بەسەر رۆژهەڵاتدا هەیە. •    بنەماڵەی بارزانی‌و تاڵەبانی هەژمونیان قوڵبوەتەوە بۆناو بواری بزنس‌و ئاسایش لەناو هەرێمی كوردستاندا. •    ساڵی 2020 رێكخراوی "فریدۆم هاوس" كە چاودێری مافەكانی مرۆڤ دەكات لە راپۆرتێكدا رایگەیاند، حكومەتی هەرێمی كوردستان، سەركوتكردن‌و تەنگپێهەڵچنینی دژی دەزگاكانی راگەیاندن چڕكردوەتەوە، بەڵام دەسەڵاتدارانی هەرێم ئەم بانكەشانە رەتدەكەنەوە.  •    كوردستانی عێراق بەهۆی ناوچەی دژە فڕینەوە، كە وڵاتانی خۆرئاوا سەپاندی، توانی جۆرێك لە ئۆتۆنۆمی وەربگرێت. •    ناوچەی دژەفڕین یارمەتی بنەماڵەی بارزانی‌و تاڵەبانیدا بگەنە لوتكە. •    دیپلۆماتكاران دەڵێن وڵاتانی خۆرئاوا دوودڵن لەوەی بەشێوەیەكی ئاشكرا رەخنە لە حكومەتی هەرێم بگرن، چونكە پشت بە هەرێمی كوردستان دەبەستن وەكو قەڵایەك لە شەڕی دژ بە تیرۆری ئیسلامیدا. •    پارتی‌و یەكێتی دژی ئەمریكا نین، لەبەر ئەم هۆكارەیە كە هێشتا ئەمریكا ئاگاداری سەركردە سیاسییەكانیانە. •    ئێستا هەرێمی كوردستان لەبری ئەوەی دیموكراتیەتێكی گەشەكردوو بێت لەژێر چاودێری خۆرئاوادا، بەڵام لەلایەن دوو بنەماڵەوە حوكم دەكرێت كە هەریەكەیان ناوچەیەكیان لەژێر دەستدایە.  •    قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت دەڵێت چەندین كەسی تر لەناو حكومەتدا هەیە كە هیچ پەیوەندییەكیان بە بنەماڵەی بارزانی‌و تاڵەبانییەوە نییە‌و ئەوانیش بە هەڵبژاردن پۆستەكانیان وەرگرتووە. •    هەرێمی كوردستان بەهۆی شەڕی ناوخۆی نێوان یەكێتی‌و پارتییەوە لە ساڵی 1994دا دابەشكرا بەسەر دوو بەشدا، سەرباری ئەوەی پێكەوە حكومەتیان دروستكردووە، بەڵام هێشتا هەرلایەكیان ئیدارەی ناوچەكەی خۆی دەدات.  •    پۆستی سەرۆكی هەرێم‌و سەرۆكی حكومەت لای بنەماڵەی بارزانییە.  •    پارتی‌و یەكێتی دەستیان بەسەر ئابوریدا گرتووە، خەڵك پرسیار دەكەن لەبارەی ئەوەی داهاتی نەوت بۆ كوێ دەچێت.  

 راپۆرت: درەو گۆڕانکاری گەورە ڕویداوە لە پۆستە باڵاکان لای پارتی دیموکراتی کوردستان، پێشتر (مەسعود بارزانی و ئێستا نێچیرڤان بارزانی) پۆستی سەرۆکی هەرێمی لەلایەو پێشتر(نێچیرڤان بارزانی و ئێستا مەسرور بارزانی) پۆستی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی لەلایە، وەک لە ئێستا سەرۆکی هەرێم دەسەڵاتەکانی خۆیشی کە بەپێی یاسا پێیدراوە، سەرجەمیان مومارەسە ناکات و پێ نەدراوە!. ئایا ئاراستەی سەرۆکی حکومەتی ئێستا لە ناو پارتی هەمان بۆچوونی پێشوویان ماوە لە بارەی دەسەڵاتەکانی سەرۆکی هەرێمەوە؟ ئایا نێچیرڤان بارزانی  بە پۆستی سەرۆکێكی تەشریفاتی رازی دەبێت ؟. چاوەڕوان دەکرێت ئەمجارە ململانێکە لەبارەی شێوازی دابەشکردنی دەسەڵاتەکان لە نێو دەستوردا تەنها لە نێوان لایەنە سیاسییەکان نەمێنێتەوە، بەڵکو  ململانێ و جیاوازی بۆچونەكان  زیاتر ناوخۆی پارتی بگرێتەوە. دەستور چییە و چۆن دەنوسرێتەوە؟ بە مانایەکی گشتی دەستور گرێبەستێکی کۆمەڵایەتی نێوان فەرمانڕەواو فەرمانپێکراوانە (حاکم و محکوم)، ترۆپکی یاساکانەو لە ڕێگەیەوە بنەما سەرەکییەکانی دەوڵەت، شێوازی سیستمەکەی، شێوەی حکومەتەکەی، رێکخستنی دەسەڵاتە گشتییەکانی دیاری دەکرێت. لەبەر ئەوەیە دەوترێت دەستور دایکی یاساکانە، یان دەستور بەرزترین یاسایە لە وڵاتدا. یان بە مانایەکی تر دەستور بریتییە لە کۆمەڵە بنەمایەکی سەرەکی کە لە رێگەیانەوە، کاروبارەکانی دەوڵەت و چۆنیەتی پیادەکردنی حوکم رێکدەخرێت. لەلایەکی دیکەوە دەوترێت دەستور بریتییە لە کۆمەڵە یاسایەک، پەیوەندی تاک لە ناو دەوڵەتدا رێکدەخات، ئەرک و مافەکانی تاک بەرامبەر بە دەوڵەت دیاریدەکات و پەیوەندی نێوان تاکەکانی ناو کۆمەڵگاش رێکدەخات. بە شێوەیەکی گشتیش چەند ڕەگەزێکی هەیە کە بریتین لە؛ １.    دیباجە یان پێشەکی ２.    پێناسە ３.    ماف و ئازادییە گشتییەکان ４.    دابەشکردنی دەسەڵاتەکان  ５.    کۆتایی بەشی بەشێوەیەکی گشتی ئەو رێوشوێنانەی لەسەر ئاستی جیهان دەگیرێتەبەر بەتایبەتی لەو وڵاتانەی كە تازە دەبن بە خاوەنی دەستور یان رژێمە سیاسییەكانیان گۆڕانی بەسەردادێت یاخود دەستوریان هەیە‌ دەیگۆڕن یان هەمواری دەكەنەوە، پرۆسەی نوسینەوەی دەستور بە چەند قۆناغێكدا تێدەپەڕێت. قۆناغی یەكەم: دیاریكردن یاخود هەڵبژاردنی لیژنەیەك بۆ نوسینەوەی رەشنوسی دەستور. قۆناغی دووەم: نوسینەوەی رەشنوسی دەستور لەلایەن لیژنە راسپێردراوەكەوە. قۆناغی سێیەم: رەوانەكردن‌و پەسەندكردنی رەشنوسی دەستور لە پەرلەمان. قۆناغی چوارەم: ئەنجامدانی ریفراندۆمی گشتی‌و دەنگدانی خەڵك بۆ پەسەندكردنی یان رەتكردنەوەی دەستورەكە. پرسی دەستور لە هەرێمی کوردستان ئێستا هەرێمی كوردستان ئەگەرچی ٣٠ ساڵە خاوەن ئەزمونی حکومڕانییە و سەرباری ئەوەی خاوەنی زیاتر لە ڕەشنوسێکی دەستورە بەڵام دەستورێکی نوسراوی کارپێکراوی نییە، لە ساڵی 1992ەوە دوای یەكەمین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، چەندین هەوڵ هەبووە بۆ ئەوەی دەستورێك بۆ هەرێم بنوسرێتەوە، بەڵام بەهۆی ناكۆكی لایەنەكان، نەتوانراوە دەستور پەسەند بكرێت. نەوشیروان مستەفا لە کۆنفرانسە ناوخۆییەکانی بزوتنەوەکەیدا ڕۆژی ١٨ی٦ی٢٠١٣ لە وتارێکیدا لەبارەی دەستورەوە ئاماژەی بەوەدا "پێمخۆشە ئەو راستیەتان بۆ باس بکەم کە لەدوای هەڵبژاردنی یەکەم و لە کاتی یەکەم پەرلەمانی کوردستان سێ پڕۆژەی دەستور خرایە بەردەم پەرلەمان، بەڵام ئەو زەمانە سەرۆکایەتی پەرلەمان بەدەستی پارتیەوە بو و نەیانهێشت گفتوگۆ لەسەر ئەو پڕۆژانە بکرێت بۆ ئەوەی سەدام حوسێن لێیان عاجز نەبێت، لەدوای ئەوەش کە شەڕی ناوخۆ دەستی پێکرد و دواتر کەوتینە گفتوگۆ و من یەکێک بوم لە وەفدەکەی یەکێتی لە پاریس ئەو کەسەی سەرپەرشتی کۆبونەوەکانی هەردولای دەکرد ناوی میسیۆ دۆران راوێژکاری دیبلۆماسی سەرۆک میتران بو، پێشنیاری بۆ کردین بۆ ئەوەی رێکخستنێکی یاسایی و سیاسی خۆمان بکەین؛ باشترین مامۆستاکانی یاسای دەستوری فەرەنسامان بۆ کۆدەکەنەوە بۆئەوەی دەستورێک بۆ هەرێمی کوردستان بنوسن و ئامادەی بکەن و وەسیقەیەکی دەستوریمان هەبێت، دیسانەوە وەفدی پارتی رازی نەبون دەستورێکمان هەبێت بۆ ئەوەی دڵی سەدام حوسێنمان لێ نەهێشێت، کەچی ئێستا ئەوان ئێمە بەدژی دەستور دەناسێنن". ساڵی 2009 لە كۆتایی خولی سێیەمی پەرلەماندا، پارتی‌و یەكێتی پرۆژە دەستورێكیان بۆ هەرێم نوسییەوە، لە كۆتاییەكانی ئەو خولەدا لەلایەن پەرلەمانەوە پەسەندكرا‌و لەڕێگەی بریكارەكانی دابەشكردنی خۆراكەوە دەقی پرۆژە دەستورەكە بەسەر هاوڵاتیاندا دابەشكرا. پرۆژەكە لە (122) ماددە پێكهاتبوو، لە 24ی ئابی 2009 لەلایەن خولی سێیەمی پەرلەمانەوە لەكۆی (97) ئەندامی ئامادەبوو (96) دەنگی هێناو پەسەندكرا، هەر ئەوكات بڕیاردرا پرۆژە دەستورەكە بخرێتە راپرسییەوە، ئەم بڕیارەی پەرلەمان لەكاتێكدا بوو ماوەی یاسایی خولی سێیەم كۆتایی هاتبوو، بەوپێیەی لە تەمموزی 2009 هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بەڕێوەچوو بوو، بەڵام هێشتا پەرلەمانتارە نوێیەكان دەستبەكار نەبووبوون. كاتێك ئەو ساڵە بەرەیەكی بەهێزی ئۆپۆزسیۆن لە پەرلەمانی كوردستان پێكهات (35 كورسی لە كۆی 111 كورسی) دەنگی ناڕەزایی دژی دەستورەكە بەرز بووەوەو رێگەیان نەدا بخرێتە راپرسی جەماوەرییەوە. 17ی ئازاری 2011‌و یەك مانگ دوای زنجیرە خۆپیشاندانە ناڕەزایەتییەكانی هەرێم كە بە خۆپیشاندانەكانی "17 شوبات‌و رۆژانی دوایی" ناسراوە، پەرلەمانی كوردستان بڕیاری‌ ژمارە (2)ی‌ پەسەندكرد، كە لە (10) ماددەو (35) خاڵ پێكهاتووە، یەكێك لە بڕیارەكانی بریتی بوو لە "گەڕاندنەوەی دەستور بۆ پەرلەمان بەمەبەستی هەمواركردنەوەو دروستكردنی كۆدەنگی سیاسی‌‌و سازانی نیشتمانی لەسەری"، بەڵام دواجار دەستور نەگەڕێندرایەوە پەرلەمان‌و پرۆژەكە پشتگوێخرا. ئەم پرۆژەیە ڕێو شوێن و قۆناغی زۆری بڕی کە لێرەدا بەوردی لەسەری دەوەستین. نوسینەوەی پرۆژەی دەستوری هەرێمی كوردستان  قۆناغی یەكەم:  قۆناغی بڕیاردان لە نوسینی پرۆژەی دەستور دەركردنی بڕیاری ژمارە (26)ی پەرلەمانی كوردستان لە 7/11/2002، بووە دەستپێكی بنیاتنانی پرۆژەی دەستوری هەرێمی كوردستانی عێراق، وێڕای ڕەزامەندبوونی (36) حزبی كوردستانی لەشاری كۆیە هەر لەو ساڵەدا، ئەویش بەو مەرجەی پێداچوونەوەی بۆ بكرێت لەبەر ڕۆشنایی ئەو پەرەسەندنانەی كەوا چاوەڕان كرابوون لە عێراقدا ڕوو بدات . قۆناغی دووەم: قۆناغی پێداچوونەوەی پرۆژەی دەستور بە بڕیاری ژمارە (5)ی پەرلەمانی كوردستان لە 8/9/2005 لیژنەی پێداچوونەوەی دەستور پێكهێنرا، كە كارەكانی لیژنەكە دەستی پێكرد لە 24/9/2005 تاوەكو 22/8/2006، لە 24/9/2005 پرۆژەكەیان داوە بە پەرلەمان، لیژنەكە ئەوەشیان خستەڕوو، كە گوایا زیاتر لە چل دەستووری كردووە بە سەرچاوەی كارەكەی، جێی ئاماژەیە لیژنەكەش لەم کەسانە پێكهاتبوو: قۆناغی سێیەم: قۆناغی بڵاوكردنەوەی پرۆژەی دەستور لەم قۆناغەدا دەستكراوە بە چاپكردن و بڵاوكردنەوەی پرۆژە دەستورەكە، بەڵام بە دانپێدانانی لیژنەكە خۆیان زیاتر لە (5) هەزار پێشنیاز و تێبینیان بۆ چووە، كە لە (22) دۆسیەدا ڕێكیانخستووەو ژوورێكیان بۆ تەرخان كردووە. قۆناغی چوارەم: تێپەڕاندنی پرۆژەی دەستور لە پەرلەمانی كوردستان خولی دووەمی پەرلەمانی كوردستان لە 4/6/2009 چوار ساڵی یاسایی خۆی تەواوكرد. لە 17/5/2009، سەرۆكی هەرێم بڕیاری ژمارە (6)ی دەركرد كە تێیدا هاتووە "خولی دووەمی پەرلەمانی كوردستانی عێراق كە لە 4/6/2009 كۆتایی پێدێت بەردەوام دەبێت و پەرلەمان دەمێنێتەوە تاكو هەڵبژاردنی پەرلەمانێكی نوێ و گرێدانی كۆبوونەوەی یەكەمی". هەر لە هەمان ڕۆژدا سەرۆكی هەرێم بە بڕیاری ژمارە (5) ماوەی سەرۆكایەتی خۆیشی درێژكردەوە كە تێیدا هاتووە "بەدەر لە حوكمی ماددەی سێیەم لە یاسای سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان-عێراق ژمارە (1)ی ساڵی 2005 ی هەمواركراو ویلایەتی سەرۆكی هەرێم كە لە 12/6/2009 كۆتایی پێدێت، درێژ دەكرێتەوە تاكو هەڵبژاردنی سەرۆكێكی نوێ بۆ هەرێم و دەست بەكاربوونی". هەر زوو ئەوە لە دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستان بەتایبەت پارتی دیموكراتی كوردستان دەخوێنرایەوە، كە لە هەوڵی ئەوەدان بەهەرچی شێوەیەك بێت پرۆژەی دەستوری هەرێم لە پەرلەمان تێبپەڕێنن و بیخەنە دەنگدانی گشتییەوە، لە 10/6/2009 (25) پەرلەمانتار یاداشتێكیان بۆ سەرۆكایەتی پەرلەمان بەرزكردەوە، تێدا داوایان كرد كە جگە لە لە یاسای بودجە هیچ یاسایەكی دیكە پەسەند نەكرێت، چونكە ماوەی یاسایی پەرلەمان كۆتایی هاتووە، بەڵام هەوڵەكە بێ ئاكام بوو. لە 24/6/2009 پەرلەمانی كوردستان پرۆژەی دەستوری هەرێمی كوردستانی پەسەند كرد، لە دانیشتنەكەدا (7) پەرلەمانتار كشانەوە، یەكێك لە پەرلەمانتارە كشاوەكان، (كوێستان محەمەد) بوو لەو كاتدا بە ئاژانسی (ئەسوات ئەلعراقی) ڕاگەیاندو ووتی "ئێمەی ئەندامانی پەرلەمان چۆن دەنگ بە دەستورێك بدەین كە دوا ڕەشنووسی پێش كەمتر لە 24 سەعات بەدەستمان گەیشتووە، بەبی ئەوەی ڕێگامان بدەن گفتوگۆی بكەین". هەر بە زوویی ڕۆژی دواتر سەرۆكی هەرێم بڕیاری ژمارە (8)ی لە 25/6/2009 پەسەندكردنی پرۆژەی دەستوری هەرێمی كوردستانی دەركرد . هەر لەو سەروبەندە دەسەڵات بە پەرۆشەوە هەموو هەوڵی خۆی خستەگەڕ كە لە 25/7/2009 لەگەڵ هەڵبژادنی پەرلەمانی كوردستان، پرۆژەی دەستوری هەرێمی كوردستان بخەنە ڕاپرسی گشتییەوە، بە بڕیاری ژمارە (8)ی ساڵی  2009، ڕۆژی ڕاپرسی گشتییان بۆ پرۆژە دەستورەكە خستە بەرواری 25/7/2009، بەڵام دواتر لە رۆژی 27/6/2009 (فەرەج حەیدەری – سەرۆكی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق)، ڕایگەیاند "هەرچەندە داواو یاسایەكی پەرلەمانی كوردستانمان لە 25/6/2009 بۆ ئەنجامدانی ڕاپرسی لە 25/7/2009 پێگەیشتووە، بەڵام تا ئێستا هیچ ئامادەكارییەكمان بۆ ئەو مەبەستە نەكردووە" ، ئەمە جگە لەوەی ئەو كات ئەمریكییەكان ڕێگربوونە لەوەی پرۆژەی دەستوری هەرێم كوردستان بخرێتە ڕاپرسییەوە. ئیدی هەر لەو كاتەوە ناڕەزاییەكان لەسەر ئەم پرۆژە دەستورە ڕووی لە فراوانبوون بوو، هەر لە دوای تێپەڕاندنی لە پەرلەمانی كوردستان لە 25/6/2009 (157) پارێزەر دژی تێپەڕاندنی پرۆژەی دەستور ناڕەزایی دەردەبڕن و بەیاننامەیەك لەو بارەیەوە بڵاودەكەنەوە، لە 28/6/2009 (174) پزیشك بەیاننامەیكی ناڕەزایی دەردەبڕن دژ بەو هەڵوێستەی پەرلەمان، هەر لەو بارەیەوە لە 29/6/2009، (31) مامۆستاو وانەبێژی زانكۆی سلێمانی بۆ هەمان مەبەست بەیاننامەیان بڵاوكردەوە، دواتر لە 25/7/2009 هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ئەنجامدرا، لێرە بەدواوە بەرەیەكی بەفراوان لە ئۆپۆزسیۆن لە نێو پەرلەمان و لە دەرەوەی دەسەڵات دروست بوو، ئەم بەرفراوان بوونە لە بەرەی ئۆپۆزسیۆن بووە هۆی فراوانبوونی بەرەی بەرگریكار لە گێڕانەوەی دەستور بۆ پەرلەمانی كوردستان. پاشتر خۆپیشاندانی جەماوەری لە هەرێمی كوردستان سەری هەڵدا لە 17/2/2011 و زیاتر لە دوو مانگی خایاند. یەكێك لە داواكارییە بنەڕەتییەكانی خۆپیشاندەرانیش گێڕانەوەی ئەو پرۆژە دەستورە بوو بۆ پەرلەمانی كوردستان، پەرلەمانی كوردستان لە 17/3/2011 بە دەنگی (104) پەرلەمانتار بڕیاری ژمارە (2)ی دەركرد، كە ناوەڕۆكەكەی گوزارشت بوو لە داواكارییەكانی خۆپیشاندەران، داواكاری یەكەمیش بریتی بوو لە گێڕانەوەی دەستور بۆ پەلەمان. بەڵام دواتر دەسەڵاتداران خۆیان لەوە دزییەوە بڕیارەكە لە ڕۆژنامەی فەرمی (وەقائعی كوردستان) بڵاو بكەنەوە، تەنانەت سەرۆكی هەرێم لە مانگی 4/2013 خۆی گفتی بە لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆن دا كە ئەو بڕیارە لە ڕۆژنامەی (وەقائعی كوردستان)  بڵاو بكرێتەوە، بەڵام هەر بڵاو نەکرایەوە. بزوتنەوەی گۆڕان لەو سەرو بەندەدا لەگەڵ لایەنە ئیسلامییەکان و کە دواتریش یەکێتی هاتبووە پاڵیان بە جدی لەسەر خەت بوون بۆ ئەوەی ئەو پرۆژەیە تێپەڕ نەبێت. نەوشیروان مستەفا ڕێکخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان لە کۆنفرانسە ناوخۆییەکانی بزوتنەوە گۆڕان ڕۆژی ١٨ی٦ی٢٠١٣ لە وتارێکیدا لەبارەی دەستورەوە ئاماژەی بەوەدا کە لەسەرەوە ئاماژەمان بە بەشێکی تری کرد، لەبارەی ئەم پرۆژەیەوە دەڵێت "ئەو دەستورەی ئێستا هەیە نوسخەی دوەمی ئەو دەستورەیە، کە کاتی خۆی حوسنی موبارەک بۆ وڵاتەکەی خۆی دایناوە و چارەنوسی بەو حاڵە گەیاندوە، رەشنوسی ئەو دەستورەی ئێستا لە زەمانێک نوسراوە کە حوسنی موبارەک سەرۆک کۆماری میسر بوە، بن عەلی سەرۆکی تونس بوە، لە زەمانێکدا نوسراوە کە قەزافی سەرۆک لیبیا بوە، کە عەلی عەبدوڵڵا سەرۆکی یەمەن بوە، لە زەمانێکدا کە هێشتا بەشار ئەسەد سەرۆکی وڵاتێکی سەقامگیر بوە". وتیشی: "نامەنەوێت دەستورێکمان هەبێت سەرۆکێک دروستبکات لە مەرتەبەی سوڵتانەکانی قەڕنی وستا بێت و هاوڵاتیەکی کوردستانی دروستبکات ببێتە کۆیلەیەکی دەستو پێ بەستراو، بەڵکو دەمانەوێت دەستورێکی سەردەمیانەمان هەبێت کە لەگەڵ ئازادی و پێشکەوتنەکانی ئەمڕۆ و دەستەبەری مافەکانی مرۆڤ بگونجێت". لەبەردەوامی وتارەکەیدا، نەوشیروان مستەفا ئەوەشی راگەیاند: "بزوتنەوەی گۆڕان؛ بەپێویستی دەزانین دەستورمان هەبێت و ئێمە پێش ٢٠ ساڵ لەگەڵ هاوڕێکانم لەگەڵ بونی دەستوردا بوین، بەڵام دەستورێکمان ناوێت کۆمەڵگای کوردی بکات بە دو کەرتەوە بچین بەگیانی یەکتردا، بەڵکو دەستورێکمان دەوێت ببێتە بەچەتری دانیشتوانی هەرێمی کوردستان بە کورد و تورکمان و عەرەب و بە موسڵمان و مەسیحی و ئێزدی و شەبەک و کاکەیی و هەمو تیرە و تایەفەکانەوە، دەستورێکمان دەوێت لەنێوان فەقیر و دەوڵەمەند، لە بەینی لادێی و شاریی، عەشائیری و مەدەنیدا، پلە جیاوازەکاندا جیاوازی نەکات و لەکاتی ناکۆکی دولایەندا وەک مەرجەع بۆی بگەڕێینەوە". لە کۆتایدا؛ رێکخەری گشتی گۆڕان وتیشی: "دەستور بۆ یەک ئینسان نانوسین، جیاوازی ئێمە لەگەڵ پارتیدا ئەوەیە ئەوان دەیانەوێت دەستور بۆ یەک تاکە کەس بنوسن، ئێمە دەمانەوێت بۆ هەمو خەڵکی کوردستان بنوسین ."ئیدی لەو کات بەدواوە ئەو پرۆژەیەش مرد و لەبارچوو. هەوڵێکی نوێ بۆ پرۆژەیەکی نوێ لە خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستاندا كە بزوتنەوەی گۆڕان سەرۆكایەتی پەرلەمانی دەكرد، لیژنەیەكی نوێ بۆ نوسینەوەی دەستور پێكهێنرا. لیژنەی نوسینەوەی دەستور بەپێی یاسای ژمارە (4)ی ساڵی 2015 پێكهێنراو ماوەی (3) مانگی هەبوو بۆ كاركردن، لەو ماوەیەدا لیژنەكە توانی سێ‌ دەروازەو (74) ماددە بنوسێتەوە، بەڵام دواجار لە پرسی دەسەڵاتەكان‌و جیاكردنەوەیان لە یەكتر‌، لە ٢٠ی ئابی ساڵی ٢٠١٧ بەهۆی ململانێ سیاسییەكانەوە پرۆژەی دەستور پەكیكەوت‌و دوای پەكخستنی پەرلەمانیش كاری ئەو لیژنەیە راگیراو نەتوانرا نوسینەوەی دەستورەكە تەواو بكرێت. ئەندامەکانیشی پێکهاتبوون لە؛ توركمانەكان یەك نوێنەر‌و چوار پارتی سیاسی (بزوتنەوە ئیسلامی، سۆسیالست، شیوعی، ئاراستەی سێیەم) بەهەمویانەوە یەك نوێنەریان لە لیژنەی نوسینەوەی دەستور پێدرابوو، بەڵام چوار لایەنەكە بایكۆتی لیژنەكەیان كردوو بەشدارییان تێدا نەكرد.  گەڕێکی نوێ لەبارەی دەستورەوە ڕۆژی ٤/٤/٢٠٢١، ده‌سته‌ی سه‌رۆكایه‌تیی په‌رله‌مان، سەرۆک فراکسۆنەکانی په‌رله‌مان کۆبووەوە. له‌کۆبوونەوەکەدا پرسی دەستوور یەکێک بوو لە تەوەرەکانی کۆبونەوەکەیان، داوا لەسەرجەم فراکسیۆنەکان کرا سەرنج و تێبینی و پێشنیارەکانی فراكسیۆنه‌كانیان لەسەر پرسی دەستووری هەرێمی کوردستان بەپرس و ڕاوێژ لەگەڵ حزبەکانیان گه‌ڵاڵه‌ بكه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی هەوڵبدرێت کۆدەنگییەکی تەواو لەنێوان سەرجەم فراکسیۆنەکان بهێنرێته‌ كایه‌وه‌و لەخولی پێنجەمی پەرلەماندا هەرێمی کوردستان ببێتە خاوەن دەستووری خۆی. دوای ئەو هەنگاوەی پەرلەمانیش سەرۆکی هەرێمی کوردستان (نێچیرڤان بارزانی) لە ڕۆژانی ٣ و ٤ و ٥ی ٥/٢٠٢١ گەڕێکی دانوستانی دەستپێکرد بۆ لای هەر یەک لە لایەنەکانی کۆمەڵی دادگەری، یەکگرتووی ئیسلامی، بزوتنەوەی گۆڕان، یەکێتی نیشتمانی کوردستان، سۆسیالیست و پارتی دیموکراتی کوردستان، بەپێ ڕاگەیەندراوەکانی سەرۆکایەتی هەرێم، لەگەڵ سەرجەم ئەو لایەنانە یەکێک لە پرسەکان پەیوەندی بە ئامادەکردنی دەستورەوە بوورە، بەڵام تا ئێستا دیار نییە ئایا کار بەو پرۆژەیە دەکەن یان کە بەشێکی ئامادەکراوەو کارەکانی لەساڵی ٢٠١٧ەوە وەستاوە، یان کار لەسەر لیژنەیەکی نوێ (لیژنەکە کۆنەکە بەشێکیان لە ژیاندا نەماون و بەشێکیشیان یان ئەرکی تریان پێسپێردراوە یان پەیوەندییان بە لایەنە سیاسییەکانی خۆیانەوە نەماوە) پێکدەهێنن. ئێستا پرسەکە لەبەردەم دوو سیناریۆدایە، ئەوانیش؛ یەکەم: تەنها هەوڵێکە بۆ موزایەدەو جوڵاندنی پرسی دەستور مەرامی سیاسی دیکەی لە پشتەوەیە. دووەم: هەوڵەکە جدییەو هێواش هێواش ڕێوشوێنی خۆی وەردەگرێت. ئەگەر حاڵەتی دووەم سەربگرێت ئەوا دۆخێکی نوێ هاتووەتە ئاراوە، چونکە لە ئەزمونەکانی پێشوودا ململانێکە لەنێوان دوو بەرەدابوو، لە پرۆژەی دەستورەكەی پێشوودا، سیستمی حوكمڕانی هەرێم (سەرۆكایەتی یان پەرلەمان)، خاڵی سەرەكی ناكۆكی بوو لەنێوان لایەنەكان، پارتی دیموكراتی كوردستان داوایدەكرد سیستمی حوكمڕانی هەرێم سەرۆكایەتی بێت واتە سەرۆك لەناو خەڵكەوە هەڵبژێردرێت‌و پەرلەمان مافی لێپرسینەوەی لە سەرۆك نەبێت، پارتییەكان بۆ ئەمە زیاتر نمونەی سیستمی حوكمڕانی ئەمریكایان دەهێنایەوە. لەبەرامبەردا بزوتنەوەی گۆڕان‌و یەكێتی نیشتمانی‌و یەكگرتووی ئیسلامی‌و كۆمەڵی ئیسلامی داوای سیستمی پەرلەمانیان دەكرد، واتە سەرۆك لەناو پەرلەمانەوە هەڵبژێردرێت‌و هەر لەناو پەرلەمانیشەوە لێپرسینەوەی لەگەڵ بكرێت، ئەم بەرەیەش زیاتر نمونەی بە سیستمە سیاسییەكانی ئەوروپا دەهێنایەوە. بەهۆی ناكۆكییەكان لەسەر شێوازی سیستمی حوكمڕانی، پرۆژەی دەستور پەكیكەوت. بەڵام ئێستا گۆڕانکاری گەورە ڕویداوە لە پۆستە باڵاکانی لای پارتی دیموکراتی کوردستان، پێشتر (مەسعود بارزانی و ئێستا نێچیرڤان بارزانی) پۆستی سەرۆکی هەرێمی لەلایەو پێشتر(نێچیرڤان بارزانی و ئێستا مەسرور بارزانی) پۆستی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی لەلایە، وەک دەبینین لە ئێستادا سەرۆکی هەرێم دەسەڵاتەکانی خۆیشی کە بەپێی یاسا پێیدراوە، سەرجەمیان مومارەسە ناکات و پێ نەدراوە!، ئایا ئاراستەی سەرۆکی حکومەتی ئێستا لە ناو پارتی هەمان بۆچوونی پێشوویان ماوە لە بارەی دەسەڵاتەکانی سەرۆکی هەرێمەوە؟ ئایا نێچیرڤان بارزانی  بە پۆستی سەرۆکی هەرێم ڕازی دەبن بەشێوەیەکی تەشریفاتی و لەنێو پەرلەمانەوە سەرۆک هەڵبژێردرێت؟. بۆیە چاوەڕوان دەکرێت ئەمجارە ململانێکە لەبارەی شێوازی دابەشکردنی دەسەڵاتەکان تەنها لە نێوان لایەنە سیاسییەکان نەمێنێتەوە، بەڵکو ئاگری ململانێکە ماڵی نێوخۆی پارتی بگرێتەوە. هەر بۆیە ئەم خوێندنەوەیە دەمانباتەوە سەر ئەوەی سیناریۆی یەکەم لە واقعەوە نزیکتربێت، وروژاندنی پرسەکە تەنها مەرامێکی تایبەتی لە پشتەوە بێت.   سەرچاوەکان １.    کۆمەڵێک نوسەر، پرسە سیاسی و قەیرانە هاوچەرخەکان، ژوری توێژینەوەی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان، چاپی یەکەم ٢٠١٥، ل ٥٣-٦١ ２.      ３.    وتەکانی نەوشیروان مستەفا لە کۆنفراسە ناوخۆییەکانی بزوتنەوەی گۆڕان، ماڵپەڕی بزوتنەوەی گۆڕان ١٨/٦/٢٠١٣ https://archive.gorran.net/Detail.aspx?id=2348&LinkID=145&fbclid=IwAR3uiF552ipuFrPKQORoz8ciXOoUjmI8BX3EmE2bwsv0sG83Y0V-k6Q4NjI ４.    راپۆرتی :  محەمەد رەئوف، سیستمی حوكمڕانی هەرێم بەرەو كوێ ؟، ماڵپەڕی درەو میدیا؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=3693 ５.    راپۆرتی: فازل حەمەرەفعەت – نامیق رەسوڵ، هەرێمی کوردستان لەبەردەم چوارەم ڕیفراندۆمدا، ماڵپەڕی درەو میدیا؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=2641 ６.    دەستور چییە و جۆرەکانی کامانەن؟، ماڵپەڕی سەکۆ؛ https://sako.rid-k.org/ku/%D8%AF%DB%95%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%B1-%DA%86%DB%8C%DB%8C%DB%95-%D9%88-%D8%AC%DB%86%D8%B1%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%95%D9%86%D8%9F ７.    کۆبوونەوەی دەستەی سەرۆکایەتیی پەرلەمان لەگەڵ سەرۆک فراکسیۆنەکان بەڕێوەچوو، ماڵپەڕی پەرلەمانی کوردستان؛ https://www.parliament.krd/news/posts/2021/april/ko-dsp-lagal-sarok-fraksionakan/ ８.    سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان سه‌ردانى كۆمه‌ڵى دادگه‌رى و يه‌كگرتووى ئيسلامى ده‌كات، ماڵپەڕی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان؛ https://presidency.gov.krd/president-of-kurdistan-region-visits-the-justice-and-islamic-union/ ９.    سه‌رۆك نێچيرڤان بارزانى له‌گه‌ڵ بزووتنه‌وه‌ى گۆڕان كۆبووه‌وه‌، ماڵپەڕی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان؛ https://presidency.gov.krd/president-nechirvan-barzani-meets-with-the-change-movement/ １０.    سه‌رۆك نێچيرڤان بارزانى له‌گه‌ڵ يه‌كێتيى نيشتمانيى كوردستان كۆبووه‌وه‌، ماڵپەڕی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان؛ https://presidency.gov.krd/president-nechirvan-barzani-meets-with-the-patriotic-union-of-kurdistan/ １１.    سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان سه‌ردانى حزبى سۆسياليست ديموكراتى كوردستان ده‌كات، ماڵپەڕی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان؛ https://presidency.gov.krd/president-of-kurdistan-region-visits-the-kurdistan-socialist-democratic-party/ １２.    سه‌رۆك نێچيرڤان بارزانى له‌گه‌ڵ پارتى ديموكراتى كوردستان كۆبووه‌وه‌، ماڵپەڕی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان؛ https://presidency.gov.krd/president-nechirvan-barzani-meets-with-the-kurdistan-democratic-party/

درەو: هەتائێستا وادەردەكەوێت نەخشەی هاوپەیمانێتی سیاسیی شیعەكان دابەشبووە بۆ سێ‌ كوتلەی سەرەكی كە بریتین لە هاوپەیمانێتی ( نەسر – حیكمە), رەوتی سەدر‌و هاوپەیمانێتی فەتح كە لەو گروپە شیعانە پێكهاتووە كە خاوەنی گروپە چەكدارەكانی وەكە عەسائیب‌و بەدر‌و نوجەبان. هاوپەیمانێتی دەوڵەتی یاساش كە نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشووتر سەرۆكایەتی دەكات نزیكی خۆی لە هیچ لایەنێكەوە رانەگەیاندووە, بەڵام پێشبیندەكرێت كە بچێتە ریزی هاوپەیمانی فەتح كە لە كوتلەكانی تر نزیكترە لێی. رەوتی حیكمە‌و نەسر كە حزبی كۆنگرەی نیشتمانی عێراق‌و چەند گروپێكی مەدەنیشیان لەگەڵدایە " هاوپەیمانێتی هێزەكانی دەوڵەت" پێكدەهێنن كە پێدەچێت ببێتە لایەكی هاوكێشەی هێزە سیاسییەكانی تری شیعە كە گروپی چەكداریان هەیە وەك رەوتی سەدر‌و فەتح. رەنگگی هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی عێراق كە بڕیارە 10ی ئۆكتۆبەری ئەمساڵ بەڕێوەبچێت حكوتێكی جیاواز لە حكومەتی ئێستای لێبكەوێتەوە كە مستەفا كازمی سەرۆكایەتی دەكات‌و ساڵێك لەمەوبەر دەستبەكاربوو دوای زنجیرەیەك خۆپیشاندان‌و ناڕەزایەتی كە بووە هۆی نەمانی حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی. هاوپەیمانی " هێزەكانی دەوڵەت" هاوپەیمانی حیكمە لەلایەن عەممار حەكیمەوە سەرۆكایەتی دەكرێت‌و نەسریش لەلایەن حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی پێشوترەوە‌و حزبی كۆنگرەی نیشتمانی عێراقیش ئاراس حەبیب سەرۆكایەتی دەكات كە وەزارەتی خەزێنەی ئەمریكا تۆمەتباریكردوووە بە پشتیوانیكردنی حزبوڵای لوبنانی سزای بەسەردا سەپاندووە. چاودێری سیاسی مورتەزا عەربید دەڵێت" ئەوەی بە هاوپەیمانی هێزەكانی دەوڵەت ناسراوە نیشانەی پرسیاری زۆری لەسەر, بە تایبەتی كە سەركەوتوو نەبوو لەوەی سوننە پەلكێش بكات بۆ ناو هاوپەیمانێتییەكە یان هەتائێستا نەیتوانیوە هێزە شیعە میانڕەوەكان قایل بكات بێنە ریزییەوە". عەربید لە لێدوانێكیدا بۆ سایتی كەناڵی ( الحرە) دەشڵێت "بوونی كەسانێك لەم هاوپەیمانێتییەدا كە سزای نێودەوڵەتییان بەسەردا سەپێندراوە بەهۆی پەیوەندییان بە میلیشیاكانەوە زۆر نامۆیە". رۆژنامەنوسی عێراقی ئەحمەد سهێل دەڵێت" قورسە پێشبینی چارەنوسی هاوپەیمانێتی عەبادی‌و حەكیم بكرێت, مانەوەی ئەم هاوپەیمانێتییە بە یەكگرتوویی بەندە لەسەر ژمارەی ئەو پەرلەمانتارانەی لە هەڵبژاردنەكاندا بەدەستیدەهێنێت, ئەگەر ژمارەیەكەی زۆری بەدەستهێنا ئەوا وایان لێدەكات لە سەرچاوەیەكی بەهێزوە دانوستان بكەن‌و باوەڕم وایە بە یەكگرتوویی دەمێنێتەوە, بەڵام ئەگەر ژمارەی پێویست بەدەستنەهێنێت ئەوە پێدەچێت لە چوارچێوەی گەڕان بەدوای دەستكەوتی دەسەڵات پەرت ببێت لەدوای هەڵبژاردنەكان".  بەوتەی ئەو رۆژنامەنوسە كێشەیەكی تر كە هەڕەشە لەم هاوپەیمانێتیە دەكات جۆری كاندیدەكان, بەزۆری كاندیدەكانی ئەم كوتلانە دوای هەڵبژاردن لە ئەنجامی گوشار یان بەڵێن پێدان بە پۆست  لە هاوپەیمانێتییەكە جیادەبنەوە كە رەنگە ئەمە لە هەڵبژاردنی داهاتوودا ئامادەگی هەبێت". هاوپەیمانێتی سەدرییەكان هەتا ئێستا سەدرییەكان نیازی خۆیان بۆ پێكهێنانی هاوپەیمانێتی لەگەڵ هیچ كەسێكدا رانەگەیاندووە, بەڵام بەروون‌و ئاشكرا رایانگەیاندووە كە هەوڵدەدەن بۆ " سەرۆك وەزیرانێكی سەدری". حاكم زاملی ئەندامی رەوتەكە كە چەند خولێك پەرلەمانتار بووەو قسەی بۆ سایتی ناس نیوز كردووە, دەڵێت" هاتنی سەرۆك وەزیرانێكی سەدری بۆ كورسی دەسەڵات بە واتای ئەوە دێت كە عێراق بەسەر ئیمارات‌و سعودیە‌و ئێراندا سەردەكەوێت, چونكە ئەو سەرۆك وەزیرانە بەهێز دەبێت‌و پشتیوانی دەكرێت‌و لەژێر لێپرسینەوەی كەسایەتییەكی بە سەنگی وەك سەرۆكی رەوتی سەدر, موقتەدا سەدردا دەبێت كە زۆرترین توانای هەیە بۆ چاودێریكردنی توندی لەلایەن نەزاهەوە".  چاودێری سیاسی مورتەزا سامەڕایی دەڵێت" رەوتی سەدر بەهێزترین ژمارە دەبێت لە هەڵبژاردنەكاندا, بەڵام پێویستی بەوە دەبێت هاوپەیمانێتی لەگەڵ كوتلەكانی تردا بكات بۆ بردنەوەی پۆستی سەرۆك وەزیران". سامەڕایی دەشڵێت" رەوتی سەدر بۆ بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆك وەزیران ناچار دەبێت سازش لەسەر پۆستەكانی تر بكات بۆ كوتلەكانی تر لە نێویشیاندا ركابەرەكانی , ئەوەش پێگەی جەماوەریی لاواز دەكات". هیچكام لە بەرپرسانی رەوتی سەدر كە سایتی " الحرە" قسەی لەگەڵدا كردوون وەڵامی ئەو پرسیارانەیان نەدایەوە كە سەبارەت بە هاوپەیمانێتیكردن لە داهاتودا ئاراستەیان كرا, بەڵام پەرلەمنتارێكی رەوتەكە كە ئامادە نەبوو ناوی خۆی ئاشكرا بكات وتی" سەدر هەمیشە خۆی بە نزیك لە عەممار حەكیم دادەنێت". پەرلەمانتارەی رەوتی سەدر دەڵێت" لە راستیدا هیچ زانیارییەكمان نیە, چاوەڕوانی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان دەكەین, بەڵام بە تەئكید بوونی عەممار حەكیمان لەوانی تر زیاتر دەوێت". هاوپەیمانێتی " گروپە چەكدارەكان" پارێزگاری پێشووی بەغداد‌و نزیك لە هاوپەیمانی فەتح فەلاح جەزائیری دەڵێت" پێشبینی دەكرێت فەتح هاوپەیمانێتی بونیاتنان پێكبهێنێتەوە" ئەو هاوپەیمانێتییەی كە چەند باڵێكی سیاسی میلیشیا عێراقییەكانی لەخۆگرتبوو. هەرچەندە جەزائیری وەك كاندیدێكی سەربەخۆ لە هەڵبژاردنەكان بەشداری دەكات بەڵام دەڵێت ئەو لە هەڵبژاردندا سەربەخۆیە بەڵام لەرووی سیاسییەوە سەربەخۆ نیە. جەزائیری بەداخیشە كە هاوپەیمانێتی فەتح لەنێو خۆیدا دابەشبووە‌و پەیامێكی دڵنیایی ئاراستەی جەماوەرەكەی نەكردووە‌و ئەو بڕیاریداوە وەك سەربەخۆ بچێتە هەڵبژاردنەوە چونكە سەربەخۆ گرەودەگات لەسەر جەماوەرەكەی‌و كارەكانی‌و پەیوەندییەكانی‌و هەماهەنگییەكانی لەگەڵ لایەنەكانی تردا. سەرچاوەیەكی نزیك لە رێكخراوی بەدر كە هادی عامری ئەمینداری گشتیی سەرۆكایەتی هاوپەیمانی فەتح دەكات دەڵێت  هێزە سیاسییە توندڕەوەكانی ناو هاوپەیمانێتییەكە نایانەوێت عامری لەسەرۆكایەتی هاوپەیمانێتییەكەدا بمێنێتەوە". بەوتەی ئەو سەرچاوەیە عامری نوێنەرایەتی هێڵی میانڕەوی هاوپەیمانێتییەكەی دەكات كە هاوپەیمانێتی گروپە چەكدارەكانە, لەبەرئەوە ئەوان دەیانەوێت ئازادییەكی زیاتریان بۆ رەفتاركردن هەبێت, بەڵام جەماوەرێتی رێكخراوی بەدر‌و پێویستیان پێی وایان لێدەكات  لەراگەیاندنی بڕیاری جیابوونەوە رارا بن. چاودێری سیاسی بەدر عەفان دەڵێت" ئاڵۆزی نێو هاوپەیمانێتییەكە راستەقینەیە, بەڵام بەهۆی ئەوەی عامری خاوەنی بەرژەوەندی ئابوری گەورەیە نایەوێت توشی پێكدادان بێت لەگەڵ دەوڵەت یان هێزە خۆرئاواییەكان, ئەوەش پێچەوانەی بۆچوۆنی ئەو میلیشیایانەیە كە لەلایەن ئێرانەوە پشتگیریی دەكرێن". عەفاد دەشڵێت هێزە سیاسییە شیعەكان هەمویان بە جیاوازی رەگ‌و ریشەیان لاوازن‌و ناچار دەبین سازشی زۆر بۆ هێزەكانی تر بكەن‌و ئەوان هێشتا بەهێزن, بەڵام هیچیان وەك پێویست بەهێزنین". بڕیاری ئۆكتۆبەری 2021 هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بەڕێوەبچێت, بەڵام گومان هەیە لەسەر ئەوەی كە بە شێوەیەكی پاك‌و شەفاف بەڕێوەبچێت.

(درەو): سایتی (یاهۆ نیوز)ی ئەمریکی لە راپۆرتێکدا زانیاری نوێی لەبارەی ئۆپراسیۆنی کوشتنی قاسم سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی ئێرانی بڵاوکردەوە، بەپێی راپۆرتەکە هێزی دژە تیرۆری کوردستان بەشداربوون لە ئۆپراسیۆنی کوشتنی سولەيمانیدا. "سێگۆشەی مەرگ" یاهۆ نیوز لەزاری چەند سەرچاوەیەکی جیاوازەوە باسلەوە دەکات، دوای ئەوەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی پێشووی ئەمریکا فەرمانی کوشتنی قاسم سولەیمانی دەرکردووە، هێزە تایبەتەکانی سوپای ئەمریکا دەستیان کردووە بۆ پلاندانانی ورد بۆ جێبەجێکردنی فەرمانەکەی سەرۆک. بەپێی راپۆرتەکە، لەکاتی بەئامانجگرتنی قاسم سولەیمانیدا لە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی بەغداد، سێ گروپی هێزە تایبەتەکانی سوپای ئەمریکا کە بە "دەلتا فۆرس" ناسراون، لە شوێنی بەئامانجگرتنی قاسم سولەیمانیدا ئامادەبوون و هەندێکیان لەوانە جلوبەرگی کارمەندانی فڕۆکەخانەیان لەبەردا بووەو لە بینا کۆنەکانی دەوروبەری فڕۆکەخانەو لەناو ئۆتۆمبیلی کەنار شەقامەکاندا چاودێرییان کردووە. ئەم سێ گروپە تایبەتەی سوپای ئەمریکا بەجۆرێک بووە، لەکاتی هاتنەدەرەوەی قاسم سولەیمانی لە فڕۆکەخانەی بەغداد، سێگۆشەیەکیان بە دوری (٥٠٠ بۆ ٩٠٠) مەتر دروستکردووە بەناوی "سێگۆشەی مەرگ". بەگوێرەی راپۆرتەکەی یاهۆ نیوز، لەوکاتەدا بە حکومەتی عێراق وتراوە بەشی باشوری خۆرهەڵاتی فڕۆکەخانەی بەغداد بەهۆی راهێنانی سەربازییەوە داخراوە، فەرماندەی هێزی دەلتاو هێزی پشتیوانیی، ئەو شەوە لە بارەگای باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە بەغداد بوون و لەڕێگەی دوربینی یەکێک لە قەناسبەدەستەکانەوە، پرۆسەی کوشتنی قاسم سولیمانیان بەشێوەیەکی راستەوخۆ بینیوە. دژە تیرۆری کوردستان لە ئۆپراسیۆنەکەدا یاهۆ نیوز ئاشکرایکردووە، هێزی دژە تیرۆری کوردستان  لە پێدانی زانیاری لۆکاڵی و ناسینەوەی قاسم سولەیمانی لە نزیکەوە، زانیارییان بە هێزەکانی ئەمریکا داوە. فڕۆکەکەی قاسم سولەیمانی لە دیمەشقی پایتەختی سوریاوە دوای چەند کاتژمێرێک دواکەوتن لە وادەی خۆی، لە فڕۆکەخانەی بەغداد نیشتوەتەوە. بەپشتبەستن بە تیمەکان لەسەر زەوی، سێ فڕۆکەی بێ فڕۆکەوانی ئەمریکا کە موشەکی "هێڵ فایەر"یان هەڵگرتووە، لە فڕیندا بوون بۆ شوێنی مەبەست. سولەیمانی سێجار موبایلەکەی گۆڕیوە یاهۆ نیوز لەزاری یەکێک لە فەرماندە سەربازییەکانی ئەمریکاوە دەڵێ:" لەماوەی شەش کاتژمێردا بەر لە گەشتکردنی لە فڕۆکەخانەی دیمەشقەوە بۆ بەغداد، قاسم سولەیمانی سێجار موبایلەکەی گۆڕیوە، هێزەکانی ئەمریکا لەگەڵ هاوتا ئیسرائیلییەکانیان له تەلئەبیب بوون و لەوێوە چاودێری موبایلەکانی سولەیمانیان کردووە، ئیسرائیلییەکان ژمارە تەلەفۆنەکانی سولەیمانیان لابووەو ئەوان داویانە بە هێزەکانی ئەمریکا. یاهۆ نیوز بۆ نوسینی ئەم راپۆرتە پەیوەندی بە باڵیۆزخانەی ئیسرائیل لە واشنتۆن کردووە، ئەوان لەمبارەیەوە هیچ قسەیەکیان نەکردووە. ساتی کوشتنی سولەیمانی راپۆرتەکە دەڵێ" کاتێک دوو ئۆتۆمبیل کە قاسم سولەیمانی و هاوەڵەکانیان هەڵگرتبوو لە فڕۆکەخانە هاتنە دەرەوە و گەیشتنە شوێنی مەبەست، یەکێک لە فڕۆکە بێ فڕۆکەوانەکان دوو موشەکی گرتە ئۆتۆمبیلەکەی سولەیمانی، شۆفێری ئۆتۆمبیلی دووەم ویستی هەڵبێت و پێی لەسەر بەنزین دانا،بەڵام بەرلەوەی لەوەی (١٠٠ مەتر) ببڕێت، هێزەکانی "دەلتا" ئەو ئۆتۆمبیلەیان ئاگرباران کردو موشەکێکی تر لەڕێگەی فڕۆکە بێ فڕۆکەوانەکانەوە ئاڕاستەی ئۆتۆمبیل دووەم کرا. لە ٣ی کانونی دووەمی ٢٠٢٠دا لە نزیک فڕۆکەخانەی بەغداد قاسم سولەیمانی کوژرا. لەبارەی راپۆرتەکەوە یاهۆ نیوز وەکو خۆی دەڵێ بەم راپۆرتەی لەسەر بنەمای گفتوگو لەگەڵ (١٥) بەرپرسی ئێستاو پێشووی ئەمریکا ئامادەکردووە. سایتەکە ئاماژەی بەوەکردووە، ئیدارەی ترەمپ ماوەیەکی زۆر بووە تاوتوێی کوشتنی قاسم سولەیمانی کردووەو کوشتنی سولەیمانی یەکێک لە گرنگترین بڕیارەکانی سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی ترەمپ بووە کە کاریگەرییەکی بۆ ماوەی چەندین ساڵی تر بەردەوام دەبێت و رەنگە کاریگەری ستراتیژیش لەسەر جۆ بایدن لە ناوچەکە بەجێبهێڵێت.

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت كەیسی گیراوانی بادینان، ئاستی ناوخۆیی تێپەڕاند‌و ئێستا رەهەندێكی نێودەوڵەتی وەرگرتووە، هەموان چاویان لە نێچیرڤان بارزانییە، بە "لێبوردنێكی تایبەت" حوكمدراوەكان ئازاد بكات، بەڵام بەر لە سەرۆكایەتی هەرێم، یەكێتی نیشتمانی لەناو دادگای پێداچوونەوە دەرفەتی ئەوەی لەبەردەمدایە دژی حوكمەكە رابوەستێتەوە، ئایا دادوەرە یەكێتییەكان لە دادگای پێداچوونەوە دەكشێنەوە ؟ نێچیرڤان بارزانی لەنێوان ئازادی رادەربڕین‌و پەیوەندییە بنەماڵەییەكانیدا كامیان هەڵدەبژێرێت ؟  بڕیارەكەی دادگای هەولێر رۆژی 16ی شوباتی ئەمساڵ دادگای تاوانەكانی هەولێر حوكمی (6 ساڵ) زیندانی بۆ (5) چالاكوانی بادینان دەركرد كە بریتی بوون لە هەریەكە لە (هاریوان عیسا- ئەیاز ئەكرەم- شێروان شێروانی- شڤان سەعید- گوهدار زێباریی)، ئەمانە لەو كەسانە بوون كە بەمدواییە هەندێك جموجوڵی ناڕەزایەتییان لەناوچەی ژێر دەسەڵاتی پارتیدا لە هەولێرو دهۆك دروستكردبوو.  بڕیاری دادگای تاوانەكانی هەولێر، ناڕەزایەتی لێكەوتەوە، ئەوانەی دژ بوون، بڕیارەكەیان وەكو لێدان لە ئازادی رادەبڕین ناوبرد، بەڵام پارتی‌و بەدیاریكراویش مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت دۆسیەكە وەكو بابەتێكی ئەمنی پوخت تەماشا دەكات. بڕیارەكەی دادگای هەولێر، لەكاتی خۆیدا دامەزراوەكانی هەرێم‌و حزبە سیاسییەكانی بەسەر دوو بەرەدا دابەشكرد، یەكێتی‌و بزوتنەوەی گۆڕان وەكو دوو لایەنی پێكهێنەری حكومەت‌و لە دەرەوەی حكومەتیش لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان، دژی بڕیارەكە بوون. لەسەر ئاستی دامەزراوەكانیش، مەسرور بارزانی بەر لە دەرچوونی بڕیاری دادگا دەستگیركراوەكان بە "سیخوڕ" ناوبرد، بەڵام رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمان دژی بڕیارەكە وەستایەوە‌و لەسەر ئەم هەڵوێستەی لەلایەن ئەنجومەنی دادوەرییەوە تۆمەتباركرا بە دەستوەردان لە كاروباری دادگاكان، لەنێوان سەرۆكی حكومەت‌و سەرۆكی پەرلەماندا، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم بەیاننامەیەكی دەركرد‌و داوای لە دادگای پێداچوونەوە كرد بە كەیسەكەدا بچێتەوە.  دۆسیەكە لە دادگای پێداچوونەوە بڕیاری دادگای هەولێر دژی گیراوانی بادینان، بۆ پێداچونەوە ئاڕاستەی (دادگای پێداچونەوە) كرا. لەناو دادگای پێداچونەوەدا دوو دەستەی هەیە كە كاری پێداچونەوە بە حوكمە یاساییەكاندا دەكەن‌و هەریەكەیان لە (5) دادوەر پێكدێت‌و بریتین لە: •    (دەستەی تاوانەكانی یەك) •    (دەستەی تاوانەكانی دوو) ئەم دوو دەستەیە، دادوەرەكانیان دابەشبوون بەسەر پارتی‌و یەكێتیدا، لە هەریەكە لەم دەستانەدا پارتی (3) دادوەر‌و یەكێتی (2) دادوەری هەیە، واتە لە هەردوو دەستەكەدا پارتی زۆرینەیە. ئەوەی پێداچونەوەی بۆ كەیسی دەستگیركراوانی بادینان كرد، (دەستەی تاوانەكانی دوو) بوو، رۆژی 28ی مانگی رابردوو، ئەم دەستەیە بڕیاری خۆی دەركرد‌و حوكمی دادگای تاوانەكانی هەولێری دژی دەستگیركراوەكان پەسەندكرد. بڕیاری ئەم دەستەیە سەرباری ئەوەی ئاشكرابوونی چەند رۆژێك لەوادەی خۆی دواكەوت، بەڵام جارێكی تر پرسی ئازادییە گشتییەكانی لە هەرێمی كوردستان گەرم كردەوە‌و ناڕەزایەتی فراوانی لێكەوتەوە.  ناڕەزایەتی ئەمجارە، جیاواز بوو لە ناڕەزایەتی كاتی دەرچوونی حوكمی دادگای هەولێر، ئەمجارە كاردانەوەكان تەنیا ناوخۆیی نین، دۆسیەكە رەهەندێكی جیهانی وەرگرتووە، چونكە دادگای پێداچونەوە لە بڕیارەكەیدا، دەستگیركراوانی بادینانی تۆمەتباركردووە بەوەی، سیخوڕییان بۆ (ئەمریكا)‌و (ئەڵمانیا) كردووە، هەردوو وڵات بەیاننامەی ناڕەزایەتییان دژی دۆخی ئازادییەكان لە هەرێمی كوردستان دەركرد، دوێنێش (كەنەدا) بەفەرمی هەڵوێستی خۆی دژی بڕیارەكە راگەیاند.  یەكەمجارە لەسەر كەیسێك حكومەتی هەرێمی كوردستان بەم گەورەییە دەكەوێتە ژێر فشاری وڵاتانی خۆرئاواوە، وروژاندنی ئەم كەیسە لەكاتێكدایە، لە ئەمریكا دیموكراتەكان حوكمیان گرتوەتەدەست‌و بەپێچەوانەی دۆناڵد ترەمپ‌و سەردەمی كۆمارییەكانەوە كە چاوپۆشی لە دۆخی ئازادی‌و مافەكانی مرۆڤ دەكرا لەپێناو بەرژەوەندی ئابوریدا، جۆ بایدن‌و ئیدارەكەی چاویان لە دۆسیەی مافەكانی مرۆڤە لەسەر ئاستی جیهان، بۆیە پێشبینی دەكرێت حكومەتی مەسرور بارزانی لە چەند رۆژی داهاتوودا پەیامی قورستری لەبارەی دۆسیەی دەستگیركراوانی بادینانەوە، لەلایەن ئیدارەی بایدنەوە پێبگات، لەسەر ئاستی ناوخۆیش، ئەو قسانەی كە باسیان لەوە دەكرد "مەسرور بارزانی ئیدارەی حكومەتێكی پۆلیسیی دەدات"، ئیتر لە گومانەوە بەرەو حەقیقەت دەڕۆن.     ئەمە دواین بڕیارە ؟ ئێستا لەناوخۆی هەرێمی كوردستان هەموان بڕیارەكەی (دەستەی تاوانەكانی دوو) بە حوكمی كۆتایی دەزانن‌و دەركردنی لێبوردنێكی تایبەت لەلایەن نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمەوە بۆ حوكمدراوانی بادینان، بە چارەسەری كۆتایی دەزانن، بەڵام بەر لە نێچیرڤان بارزانی، هێشتا لەناو دادگای پێداچونەوەدا دەرفەتێك ماوە بۆ ئەوەی سەرلەنوێ پێداچوونەوە بە حوكمەكەدا بكرێت، سودوەرگرتن لەم دەرفەتە لەبەرژەوەندی گیراوانی بادینان، بەرپرسیارێتییەكەی دەكەوێتە ئەستۆی یەكێتی نیشتمانی، چۆن ؟  یەكێتی دەتوانێت كەیسەكە بەلادا بخات ؟ بڕیاری (دەستەی تاوانەكانی دوو) لەناو دادگای پێداچونەوە لەبارەی پەسەندكردنی حوكمی دادگای هەولێر بۆ سزادانی گیراوانی بادینان، هێشتا نەبووە بە حوكمی كۆتایی، چونكە پارێزەری حوكمدراوەكان داوایان كردووە لە دەستەی گشتی دادگای پێداچونەوە، بڕیارەكە راستبكرێتەوە، بەپێی یاسا ئەو بابەتانەی كە رایگشتییان لەسەر دروست دەبێت، دەكرێت لەدوای بڕیاری (دەستەی تاوانەكان)ەوە ئاڕاستەی دەستەی گشتی دادگای پێداچونەوە بكرێن، ئەگەر دادوەرە پارتییەكان رێگری بكەن لە گواستنەوەی بڕیاری كۆتایی بۆلای دەستەی گشتی دادگا، دەردەكەوێت لەبنەڕەتەوە كەیسی گیراوانی بادینان كەیسێكی سیاسییە‌و مەبەست لێی بە ئامانجگرتنی گیراوانە، خۆ ئەگەر رێگە بدرێت كەیسەكە بۆ دەستەی گشتی دادگا بگوازرێتەوە، دۆخەكە گۆڕانكاری بەسەردا دێت. دەستەی گشتی دادگای پێداچوونەوەی هەرێمی كوردستان لە (15) دادوەر پێكدێت، بەڵام ئێستا تەنیا (14) ئەندام بەركارن، (7) لە یەكێتی‌و (7) لە پارتی، بەم حاڵەوە لەكاتی یەكلاكردنەوەی هەر بڕیارێكدا لەناو دادگاكە، پارتی براوە دەبێت، چونكە بەپێی یاسا لەكاتی دەنگدان لەسەر هەر بڕیارێك، ئەگەر دەنگەكان یەكسان بوو، دەنگی سەرۆكی دادگا (كە پارتیە) لە هەرلایەك بوو، ئەو بۆچونە بە براوە ئەژماردەكرێت. یەكێتی كە پاڵپشتی خۆی بۆ گیراوانی بادینان راگەیاندووە، هێشتا دەرفەتی ئەوەی لەبەردەمدایە پشتیوانییەكانی بۆ گیراوانی بادینان لە كارتێكی بانگەشەی هەڵبژاردنەوە بكات بە كارتێكی راستەقینە بۆ ئازادكردنیان، چونكە دادوەرەكانی یەكێتی لەدادگای پێداچوونەوە سەرباری ئەوەی بەدەنگ‌و ژمارە ناتوانن بڕیاری حوكمدانی گیراوەكان هەڵوەشێننەوە، بەڵام دەتوانن وەكو ناڕەزایەتی لە دادگاكە بكشێنەوە‌و فشارەكان لەسەر دادگاكە زیاتر بكەن، ئەمەش بێ پێشینە نییە، چونكە بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، بەمدواییانە لەسەر یەكلاكردنەوەی كەیسێكی (بازرگانی)، دادوەرەكانی نزیك لە یەكێتی بایكۆتی كاركردنیان لە ئەنجومەنی دادوەریی كردووە‌و بەنێوەندگیرییەكی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم گەڕاونەتەوە سەر كارەكانیان.    نێچیرڤان بارزانی دواین دەرفەت !  بەگوێرەی یاسای ژمارە (1)ی ساڵی 2005ی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان، ماددەی (دەیەم) بڕگەی (شەشەم)، سەرۆكی هەرێمی كوردستان دەسەڵاتی ئەوەی هەیە "بەپێی یاسا لێبوردنی تایبەت بۆ بەندكراوان" دەربكات.  سەرۆكی هەرێم دواین رێگەیە بۆ ئازادكردنی گیراوانی بادینان، بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، نێچیرڤان بارزانی نیگەرانە لەكاردانەوەی ئەمریكا‌و ئەڵمانیا لەسەر كەیسی گیراوانی بادینان، دەیەوێت بەشێوەیەكی نەرم، كە مەسعود بارزانی مامی‌و مەسرور بارزانی ئامۆزای توڕە نەكات، رێگەیەك بۆ چارەسەری دۆخەكە بدۆزێتەوە، بۆ ئەو مەبەستەش دەستی بە راوێژ كردووە لەگەڵ كەسانی یاسایی، هەر جۆرە بڕیارێك لەوبارەیەوە دەكەوێتە دوای جەژنی رەمەزان، چونكە دەركردنی لێبوردنی تایبەت لەلایەن سەرۆكی هەرێمەوە پێویستی بەوەیە، سزای یاسایی گیراوەكان حوكمی كۆتایی وەربگرێت. سەرباری ئەوەی زۆر كەس لەسەر ئەم كەیسە ئومێدی خۆیان بە "لێبوردنە تایبەتەكەی" سەرۆكی هەرێمدا هەڵواسیوە، بەڵام ئەگەر دەركردنی لێبوردنێكی لەوجۆرە لەلایەن مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی‌و مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتەوە رەتبكرێتەوە، بەدڵنیایی نێچیرڤان بارزانی لەنێوان كەیسی گیراوانی بادینان‌و پەیوەندییە خێزانییەكانی ناو بنەماڵەكەیدا، دووەمیان هەڵدەبژێرێت.   لەبارەی لێبوردنی تایبەتەوە لێبوردنی تایبەت بەپێی یاسا هەندێك جیاوازی هەیە لەگەڵ لێبوردنی گشتیدا كە بۆ زیندانیكراون دەردەچێت، دەكرێت جیاوازی نێوان لێبوردنی تایبەت‌و گشتی لەم خاڵانەدا كورت بكرێتەوە:  •    ئەو كەسەی كە لە لێبوردنی گشتیدا لە زیندان ئازاد دەكرێت، هەم تاوان‌و هەم سزاكەشی لەسەر هەڵدەگیرێت، بەڵام لە لێبوردنی تایبەتدا سزادراو تەنیا سزای (بەندكردن)ەكەی لەسەر هەڵدەگیرێت‌و دوای ئازادبونیشی تاوانەكەی هەر لەسەر دەمێنێت.  •    لێبوردنی گشتی لە پەرلەمانەوە دەردەچێت، بەڵام لێبوردنی تایبەت بە بڕیارێك لەلایەن سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستانەوە دەردەچێت.  بەگشتی بەپێی یاسا بەركارەكان لە هەرێمی كوردستان، ئەم كەسانە لێبوردن نایانگرێتەوە:  •    هەر كەسێك كە پێشتر سودی لە لێبوردن (گشتی یان تایبەت) وەرگرتبێت. •    هەر كەسێك بازرگانی بە تلیاكەوە كردبێت.  •    هەر كەسێك تاوانی تیرۆری ئەنجام دابێت.  •    هەر كەسێك دزی لە سامانی گشتی هەرێمی كوردستاندا كردبێت.  •    هەر كەسێك بە پاڵنەری شەرەف كەسێك بكوژێت.  •    هەر كەسێك تاوانێك دژی ئاسایشی ناوخۆیی‌و نێودەوڵەتی هەرێمی كوردستان بكات.  •    هەر كەسێك بازرگانی بە دەرمان‌و ماددەی بەسەرچووەوە بكات.  •    هەر كەسێك نوسراوی فەرمی ساختە بكات كە پەیوەندی بە ئابوری‌و ئاسایشی وڵاتەوە هەبێت.  •    هەر كەسێك یەكێك لەم تاوانانەی ئەنجام دابێت (بەرتیل- لەواتە- دەسدرێژی سێكسی، زینای مەحاریم). لەسەردەمی سەرۆكایەتی مەسعود بارزانیدا ژمارەیەكی زۆر حاڵەتی لێبوردنی تایبەت دەرچووە، بەڵام لەدوای دەستبەكاربوونی نێچیرڤان بارزانییەوە هیچ لێبوردنێكی تایبەتی دەرنەچووە، رەنگە نێچیرڤان بارزانی نەیەوێت لەسەردەمی سەرۆكایەتی ئەودا دەركردنی لێبوردنی تایبەت ببێتە نەریتێك بەتایبەتی كە ئەم جۆرە لێبوردنە لەناو هۆزو ئەوانەی پێگەی كۆمەڵایەتیان هەیە باوەو بەردەوام خواستیان لەسەری هەیەو سیاسیەكانیش نایانەوێت بەهۆی پێگەی جەماوەریانەوە ناتوانن ئەو خواستانە رەتبكەنەوە.     كەیسی گیراوانی بادینان‌و دەسەڵاتی دادوەریی

د. چیا عەباس/ موزەفەر هەمزە لێکۆڵینەوەیەک لەسروشتی ئەو دیاردەیە لەکلتووری سیاسی هەرێمی کورردستاندا. پنتەکانی ئەو لێکۆڵینەوەیە: ٭ یەکەم: پێناسە و جۆرەکانی سەنگەر گواستنەوە. ٭ دووەم: مێژووی ئەو دیاردەیە لەهەرێمی کوردستان. ٭ سێهەم: رۆڵی ژینگەی سیاسی هەرێمی کوردستان لەئاستیدا. یەکەم: پێناسەی گواستنەوەی سەنگەر:  سەنگەر گواستنەوە لەتێگەیشتنی گشتی خۆیدا وازهێنانە لەئایدۆلۆژیایەک یان پێکهاتەیەکی سیاسی کە لەسەر ئاستی گرووپ یان تاکەس ئەنجامدەدرێت، بەشێوەیەک هاودژیی (تناقچ)لەنێوان بژاردەی پێشوو بەئاراستەی پۆزەتیف یان بەئاراستەی نێگەتیف، لەگەڵ بژاردەی تازەدا بەرجەستە دەبێت. دەست لەکارکێشانەوە - دوولەتبوونی سیاسی (الانشقاق السیاسی Political split) -هەڵگەڕانەوە - یاخی بوونی سیاسی (التمرد السیاسی Political rebellion)، دووبارە گواستنەوەی سەنگەر، لەزەقترین شێوەکانیەتی، بڕیاردانی بێ لایەنبوونی سیاسییش دوای خۆ بەدوور گرتن لە بژاردەی پێشوو، ناچێتە خانەی پێناسەی ئەو چەمکە ونایگرێتەوە. دووەم:  مێژووی ئەو دیاردەیە لەپانتایی سیاسی هەرێمی کوردستاندا: جاران، له‌ سه‌رده‌می حوکمرانی پاشایه‌تی له‌ عێڕاق، کاتێک تێکۆشه‌رێک ته‌نانه‌ت له‌ژێر ئه‌شکه‌نجه‌ و هه‌ڕه‌شه‌شدا ناچار بکرایه‌ پاکانه‌ وپرکردنه‌وه‌ی ئەستۆپاکی بکات، ئه‌وه‌ ده‌بوه‌ مایه‌ی شه‌رمه‌زاری بۆ که‌سه‌که‌ وجۆره‌ها ناو و ناتۆرەیان لێدەنا. له‌سه‌رده‌می حوکمی به‌عسیشدا ته‌سلیمبوونی پێشمه‌رگه‌ وکه‌سانی تر بەدەسەڵاتی به‌عس به‌ " عائد الی الصف الوگنی" ناوده‌برا، وا باویش بو هێزه‌ کوردیه‌کان ده‌یان ووت فڵانه‌ که‌س "ته‌سلیم" بۆته‌وه‌، چاودێری کار و ره‌فتاری دوای ته‌سلیمبوونیان ده‌کرد تادوا هەڵسەنگاندنی بۆبکەن.  له‌ئه‌زمونه‌کانی شۆرش و کاری رێکخراوه‌یی و سیاسی دوای شکستی شۆرشی ئه‌یلول لە 1975به‌دواوه‌ ده‌سته‌واژه‌کانی " سه‌نگه‌ر گۆرین و سه‌نگه‌ر گواستنه‌وه‌ و سه‌نگه‌ر جیاکردنه‌وه‌" بۆ ئه‌و گروپ و پێشمه‌رگه‌ و که‌سانه‌ی جێگۆرڕکێیان لە‌پابه‌ندبوونی خۆیان به‌ حزبه‌کانیانه‌وه‌‌ ده‌کرد‌،هاتنه‌ ئاراوه. چونکه‌ ئه‌م دیارده‌یه‌ له‌ ئاستی گشتیدا زۆرکه‌م هاوسه‌نگی ‌هێزی نێو حزب و لایه‌نه‌کانی دایک و لایەنەکانی دیکە کە میواندارییان لێدەکردن، تێکدابوو. بۆیه‌ زۆر به‌زه‌قی باس نه‌کراوه، ته‌نانه‌ت ئاماری وردی له‌سه‌ر کۆنه‌کراوه‌ته‌وه‌ ولێکۆڵینه‌وه‌شی بۆ نه‌کراوه‌.  به‌شێکی تری سه‌نگه‌ر جیاکردنه‌وه‌و سه‌نگه‌ر گۆرین به‌گروپ و رێککاری ئه‌نجام دراون‌ و زه‌مینه‌ی سیاسی وفکریان هه‌بوه، هێزه‌ سه‌ره‌کیه‌کان له‌م دیارده‌یه‌ بێده‌نگ نه‌بوون و زۆربه‌شی به‌شه‌ڕ وزه‌بری هێز یه‌کلاکراونه‌ته‌وه‌. وه‌ک له‌ئه‌زمونه‌کانی جیابونه‌وه‌ی باڵی مه‌کته‌بی سیاسی پارتی له‌ شه‌سته‌کانی سه‌ده‌ی رابوردو،جیابونه‌وه‌ی سۆشیالیست و ئاڵای شۆرش له‌ یه‌کێتی و جیابونه‌وه‌ی حزبی گه‌ل له‌پارتی و جیابونه‌وه‌ی چه‌ند گروپێکی بچوکی ئیسلامی له‌حزب و بزوتنه‌وه‌کانی دایک، روویانداوە.    له‌ دوای راپه‌رینه‌وه‌ و بەتایبه‌ت لەدوای رووخاندنی رژێمی  سه‌دام  ونه‌مانی شه‌ری ناوخۆی شاخ و رشتنی پاره‌ وپله‌ وئیمتیازات لەلای هه‌ر دوو حزبی ده‌سه‌ڵاتدار(PDK- PUK)، سه‌نگه‌ر گۆرین زۆر کەمتر ‌بینراوە. هاوکاتیش ئه‌و گروپ و لایه‌نانه‌ی سه‌رده‌می خه‌باتی شاخ سه‌نگه‌ریان جیاکردبوه‌وه‌ له‌ دوای راپه‌رینی 1991 ده‌رکه‌وت به‌بچوکی و که‌م ده‌سه‌ڵات مابوونه‌وه‌، جارێکی تر گه‌ڕانه‌وه‌ نێو حزبی دایک. گه‌رانه‌وه‌ی زۆربه‌ی په‌شیمانبووه‌کان بۆ هێلانه‌ کۆنه‌ سیاسیه‌که‌یان بۆ به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌ت بوو، وه‌ک له‌ نمونه‌کانی ئاڵای شۆرش وبزوتنه‌وه‌ی سۆسیالیست و پارتی گه‌لدا ده‌بینرێت.   گۆرینی ئینتیمای حزبی وشه‌خسی ئه‌ندام و کادر وپێشمه‌رگه‌کانی پارتی و یه‌کێتی دیارده‌یه‌کی به‌رچاو بووه‌ وزۆربه‌ی کات په‌یوه‌ندی به‌ فکر و سیاسه‌ت وپرەنسیپەوە نه‌بووه. له‌ پێناو ململانێی حزبیدا و بۆ زیاتر هاندانی ئه‌و دیارده‌ قێزه‌و‌نه‌ ناویان لێناوه‌ گواستنه‌وه‌ی سه‌‌نگه‌ری خه‌بات، مرۆڤ ده‌بێت رێز بگرێت له‌ که‌سێک به‌باوه‌رێکی تۆکمه‌وه‌ کار له‌نێو هه‌رحزبێکی نیشتمانیدا ده‌کات، به‌گشتی  وازهێنان له‌وه‌ بۆ ده‌سکه‌وت و هۆکاری تایبه‌ت زیاتر له‌ ئیرتزاقی سیاسیه‌وه‌ نزیکه‌‌.  له‌ گه‌ڵ دروستبونی گۆڕان و به‌هێزبوونی به‌ره‌ی ئۆپۆزسیۆن، پرسی هه‌ڵبژاردن و ده‌نگدان مه‌ودا و ئاراسته‌ی تریان بۆ متمانه‌ و مۆڕاڵی سیاسی خوڵقاند، له‌ پرۆسه‌ی ده‌نگدان به‌لایه‌نێک و گۆرینی متمانه‌ی سیاسی، چه‌مکه‌کانی ویژدان و هه‌ڵوێست و باوه‌ڕ، زیاتر زاڵبوونی خۆیان چه‌سپاند، ئەم گۆرینی متمانەیە کە لە قەناعەتێکی ناخی دەنگدەرەوە هەڵدەقوڵێت یەکێکە لە جوانیەکانی پرۆسەی دیموکراسی. کاتێک گۆڕان دامەزراو، به‌شێکی به‌رچاوی سه‌رکرده‌ و هه‌ڵسوڕاوه‌کان ئەوانەی له‌ناو یه‌کێتیه‌وه‌ هاتبوون و به‌متمانه‌ی جه‌ماوه‌ری، پێگه‌ی سیاسی و یاسایی خۆیان به‌ده‌ست هێنا، ده‌سه‌ڵاتدارانی یه‌کێتی به‌هه‌مان ئه‌قڵیه‌تی سه‌رده‌می شاخ هه‌ڵسه‌نگاندن و مامه‌ڵه‌ی دۆخه‌که‌یان کرد: شه‌رفرۆشتن وسزادان ونانبرین وکوشتن و تۆقاندن. کەچی ئه‌وسات و ئێستاشی له‌ گه‌ڵدا بێت ده‌رکیان به‌وه‌ نه‌کردوه‌ ئه‌مه‌ سه‌نگه‌ر جیاکردنه‌وه‌ نیه‌، به‌ڵکو بنیاتنانی سه‌نگه‌رێکی نوێی کاری سیاسی و په‌رله‌مانیه‌، چونکه‌ یه‌کێتی بۆته‌ سه‌نگه‌رێک له‌ سه‌نگه‌ره‌ زۆره‌کانی خه‌بات و نه‌ ماڵه‌ گه‌وره‌که‌یه‌ و‌ نه‌ ماڵه‌ بچوکه‌که‌، ئه‌و ماڵه‌یه‌‌ که‌ هه‌یه‌، هاوکاتیش گۆڕان دەریایەک بوو لەباوەر و پڕەنسیپ نەك ماڵێکی بچوک یا گەورە‌.     به‌هۆی بوونی ده‌سه‌ڵات و پاره‌ و پۆست لەلای دوو حیزبه‌ زلهێزه‌که، وایکردووە سه‌نگه‌ر گواستنه‌وه‌که‌ به‌ره‌و لای ئه‌وان ڕووبدات، ئیدی له‌وێ حیزب و بیروباوه‌ڕ کراوه‌ته‌ قوربانی بڕێک‌‌‌ مووچە و پۆستێکی حیزبی یا ئیداری. ئه‌و دووحیزبه‌ لەسەردەمێکدا بوونه‌ ماسیه‌ گه‌وره‌که‌ و زۆرێک له‌ماسیه‌ بچوکه‌کانیان چ به‌شێوه‌ی تاک چ به‌شیوه‌ی کۆمه‌ڵ هه‌ڵ لووشی. سه‌نگه‌ر گواستنه‌وه‌ ته‌نها له‌ حیزبه‌ بچوکه‌کانه‌وه‌ نه‌بووه‌ بۆ مه‌زنه‌کان، به‌ڵكو  زۆرجار له‌نێوان ئه‌و دوو حیزبەی یەکێتی و پارتی ڕوویداوه‌ و ئه‌ندامانی یه‌کتریان کڕیوه‌ و ناویان لێناوه‌ سه‌نگه‌ر گواستنه‌وه‌. لەزۆربەشیدا بۆ مەرامی پاوانکردنی کایەی سیاسی و پۆست و پلە و پایەدا بووە. وێرای ئه‌مانه‌ که‌م تازۆر له‌نێوان حیزبه‌ بچووکه‌کانیشدا سه‌نگه‌ر گواستنه‌وه‌ هه‌بووه‌، که‌هۆکاری ئه‌مه‌ش دیسان مه‌سه‌له‌ی مادی بووه‌.‌‌‌ لەسەردەمی هەڵبژاردنەکانی کوردستانیشدا دیاردەی سەنگەر گواستنەوە بۆ ریکلامی هەڵبژاردنی تەرەفێک زیاتر کەڵکی لێوەرگیراوە وروویانداوە، ببوە زەمینەیەکی گرنگی چاوەڕوانیەکانی ئەو کەسانە کە بەردەوام بەدوای پایە وپلە و دەسکەوتی تایبەتیاندا کاریان کردوە و نایانەوێت تەنانەت پارچەیەکی بچووکی کێکەکەش بێت، لە دەست بدەن. ئەمجۆرە سەنگەر گواستنەوەیە قێزەونترین جۆرە و دەچێتە خانەی جۆرە نێگەتیفەکەیە، رەنگدانەوەی بێ ئەمەکی و ئاستی کرچ وکاڵی فکری و سیاسی بکەرەکەیە، جا لە ژێر هەر فشارێکدا بێت و بۆ هەر مەبەستێکیش بێت. سێهەم: رۆڵی ژینگەی سیاسی لەهەرێمی کوردستان لەگواستنەوەی سەنگەر:  پرسی سەنگەر گواستنەوە تاکو ئێستا وەکو دیاردە پرسێکە لەزۆر رەهەندەوە لەکەلتوری سیاسی هەرێمی کوردستاندا شڕۆڤەی فەلسەفی بۆ نەکراوە، گواستنەوەی سەنگەر بەدیوە پۆزەتیفەکەی لەدیوە نێگەتیفکەی جیانەکراوەتەوە، کە جیاوازییەکی زۆریان لەنێواندایە هەیە لەسەر ئاستی چۆنیەتی و چەندی وبەئاراستەی مۆڕالی سیاسی بەدیوە پۆزەتیفەکەی و بازرگانی سیاسی بەدیوە نێگەتیفەکەی. لەکاتێکدا بازرگانیە سیاسییەکە رێ پێنەگیراو بووە هێلی سووری بۆ دانەنراوە بۆ ئەوەی چیتر گەندەڵەکانی نێو کایەی سیاسی کەڵک لەو جۆرە کارە وەرنەگرن، بۆیەشە جۆرە نێگەتیفەکەی وەکو حەرامێکی سیاسی لەقەڵەم نەدراوە. چۆن لەسەر ئاستی نیشتمانی ونەتەوەییش پەرچەکردار دژ بەئاراستە نێگەتیفەکەی سەنگەر گواستنەوە بوونی نەبووە، بەهەمان پێوەریش هاندانێکی نەتەوەیی بۆ جۆرە پۆزەتیفەکەی دیاردەی سەنگەر گواستنەوە، لەئارادا نەبووە. کێن ئەوانەی دەچنە نێو ئەو گەمە قێزەونەی سەنگەر گواستنەوە کە بەجۆرە نێگەتیفەکە ناوزەدمانکرد. بۆچی ژینگەی سیاسی لەهەرێمی کوردستان تاکو ئێستا لەبارە بۆ ئەو کارە؟  کایەی سیاسی وسیاسەتکردن لەهەرێمی کوردستان چونکە نەبۆتە ئەو ئامرازە بۆ جوانکردنی سیمای حوکمڕانی وبەرەوپێشبردنی وڵات و کۆمەڵگا. کراوەتە ئامرازێک بۆ کوشتنی بەها جوانەکان، تەنانەت خودی کایەی سیاسیش. کەدواتریش لێکەوتەی نائۆمیدبوونی کۆمەڵگاو رای گشتی، بەهیچ نەزانینی خودی کایەی سیاسی، بەرهەمهێنا. کاتێ ژینگەی سیاسی هەرێمی کوردستان ئەو زەمینەیەی لەبارکردیە بۆ ئەوەی دیاردەی سەنگەر گواستنەوە بکرێتە بازرگانیەکی سیاسی پڕلەداهات بۆ ئەوانەی دەکەونە ناوییەوە، ئەو بەخشینە زۆرە و دەرگا واڵاکردن بۆیان لەسەر حسابی ماڵ و داهاتی گشتی وڵات، جۆرە کێبڕکێکردنێکی هێناوەتەبوون لەپێناو شکاندنی ملی یەکتر، کەجێی بەکێبڕکێکردن لەپێناو بنیاتنانی نیشتمانێکی جوان، لەقکردییە. لەگوتاری سیاسی حیزبەکان وکارەکتەرەکانیاندا وتەنانەت لەمیدیاکانیان بەسێبەر وفەیکەکانەوە، گرنگیان بەو پرسە داوە و بەئەرێنی تێیدەڕوانن، بەتایبەتی PDK ودواتریش PUK، هەڵبەت بۆ جۆرە نێگەتیفەکەی گواستنەوەی سەنگەر، کەچی لە تێڕامان و هەڵسەنگاندنێکی  نیشتمانی ئامێزدا، خودی سەنگەر گواستنەوەکە دەچێتە خانەی بازرگانی سیاسی و ناشرینکردنی خودی کایەی سیاسی. جۆرێکی تری هاندانی سەنگەر گواستنەوەش، ئەوەیە کەدەمێکە PUK کار لەسەر ئەو هەڵمەتی دووبارە سەنگەر گواستنەوە دەکات لەژێر دروشمی (گەڕانەوە بۆ ماڵە گەورەکە)، کە لەسەردەمانێکی رابڕدوودا رایگەیاند وتا ئێستاشی لەگەڵدا بێت دەرگاکەی هەر واڵایە. ترازان یان لادانی پێکهاتەیەکی سیاسیش لەپرەنسیپ و بەرنامە سیاسییەکەی کە تێیدا ئەو بەرنامەیە پڕە لە رایەڵەکانی جوانکردنی نیشتمان، کەچی بەهۆی گۆڕانکارییەکی سادە، ئەو پێکهاتە سیاسییە لەرێگای چەند دەستڕۆیشتوویەک تێیدا، لادان دەکاتە ئامانج، دوای کۆچی دوایی بەڕێز نەوشیروان مستەفا, وازهێنانی سەدان گۆڕانخواز لەخودی بزووتنەوەکە بەشێوەی گرووپ وتاکەکەسی و دروستكردن وراگەیاندنی پێکهاتەی تری سیاسی،  یه‌كیكه‌ له‌شێوازه‌كانی سه‌نگه‌ر گواستنه‌وه‌ به‌دیوه‌ پۆزه‌تیفه‌كه‌ی.   May 2021    

راپۆرت: درەو ماوەی دوو ساڵە لە ئیسرائیل چوار هەڵبژاردن كراوە، بەڵام ئەنجامی هەڵبژاردنەكان نەیتوانیوە حكومەتێكی نوێ پێكبهێنێت‌و كۆتایی بە سەردەمی ناتانیاهۆ بهێنێت، ناتانیاهۆ جارێكی تر شكستیهێنا لە دروستكردنی هاوپەیمانێتی بۆ پێكهێنانی حكومەت، ئێستا ئیسرائیل كەوتوەتە بەردەم هەڵبژاردنی پێنجەم، بیرۆكەیەك هەیە هەڵبژاردنی پێنجەم نەكرێت‌و لەبری ئەوەی حكومەتێكی یەكڕیزیی نیشتمانی دروست بكرێت تا كۆتایی بە چەقبەستنی سیاسی بهێنرێت.   ناتانیاهۆ نەیتوانی ! وادەی بەردەم بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل بۆ پێكهێنانی كابینەیەكی نوێی حكومەت كۆتایی هات، ئێستا دەرفەت كەوتووەتە بەردەم پارتە سیاسییەكانی تری ئیسرائیل بۆ ئەوەی كابینەیەكی حكومی پێكبهێنن‌و كۆتایی بەماوەی جێگە مشتومڕی ناتانیاهۆ لە پۆستی سەرۆك وەزیران بهێنن.  دوای ئەو هەڵبژاردنە گشتییەی كە رۆژی 23ی ئازاری رابردوو بەڕێوەچوو، كە چوارەمین هەڵبژاردن بوو لەماوەی دوو ساڵدا لە ئیسرائیل، ناتانیاهۆ ماوەی (28) رۆژ بوو هەوڵی پێكهێنانی هاوپەیمانێتییەكی دەدا بۆ دروستكردنی حكومەت، بەڵام هاوپەیمانێتییەكەی پێ دروست نەكرا، ناوەڕاستی دوێنێ شەو وادەی یاسایی لەبەردەم ناتانیاهۆ وەكو براوەی یەكەمی هەڵبژاردن كۆتایی هات. نوسینگەی ریوڤین ریڤلین سەرۆكی ئیسرائیل لەبەیاننامەیەكدا رایگەیاند" ناتانیاهۆ (سەرۆكایەتی) ئاگاداركردووە كە توانای پێكهێنانی حكومەتی نییە، بۆیە جارێكی تر دەسەڵاتی پێكهێنانی حكومەت گەڕاوەتەوە بۆلای سەرۆك".  سەرۆك دەتوانێت چی بكات ؟ دوای شكستهێنانی ناتانیاهۆ، ئێستا سەرۆك ریڤلین دەتوانێت بەفەرمی داوا لە سەركردەیەكی سیاسی تری ئیسرائیل بكات هەوڵی پێكهێنانی ئیئتیلافێكی حكومی بدات. بەڵام ئەمە جارێكی تر سەردەكێشێتەوە بۆ پەنابردن بۆ سندوقەكانی دەنگدان‌و گورزێك دەبێت بۆ ناتانیاهۆ كە تاكە سەرۆك وەزیرانە لە مێژووی ئیسرائیلدا زۆرترین ماوە لە پۆستی سەرۆك وەزیراندا بمێنێتەوە. پەنابردنەوە بۆ هەڵبژاردن، هەر لەدوای دەرچوونی ئەنجامی دواین هەڵبژاردن لە ئیسرائیل پێشبینی كراو بوو، بەوپێیەی ئەنجامەكە یەكلاكەرەوە نەبوو لە بەرژەوەندی هیچ یەكێك لە پارتە سیاسییەكان.  ئێستا سەرۆك ریڤلین دەیەوێت ماوەی (28) رۆژی تر دەرفەت بە ئەندامێكی تری پەرلەمان بدات بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت.  پێشبینی دەكرێت سەرۆكی ئیسرائیل بۆ پێكهێنانی حكومەت، ئەمجارە (یائیر لابید) سەرۆكی پارتی میانڕەوی "یش عتید" راسپێرێت، كە لەدوای پارتی (لیكۆد)ی راستڕەوەوە بە سەرۆكایەتی ناتانیاهۆ، پارتەكەی لەدواین هەڵبژاردندا زۆرترین دەنگی بەدەستهێناوە. لابید روبەڕووی ئاڵنگاری گەورەی ئایدلۆژی دەبێتەوە لەناو ئەو پارتانەی كە داوای پێكهێنانی هاوپەیمانێتی حكومییان لێدەكات.  ئەگەر ئەو كاندیدەی كە سەرۆك دوای پێكهێنانی حكومەتی لێدەكات، توانای دروستكردنی حكومەتی نەبوو، دەكرێت پەرلەمان كاندیدێكی تر دیاری بكات، ئەگەر ئەمەش شكستی هێنا، دەبێت ئیسرائیل سەرلەنوێ هەڵبژاردنێكی تر بكاتەوە.  ئەوەی لەم ماوە دورو درێژەدا، ئەم چەقبەستنە سیاسییەی لە ئیسرائیل زیاتر كردووە، بەردەوامبوونی پرۆسەی دادگایكردنی ناتانیاهۆی سەرۆك وەزیرانە بەتۆمەتی گەندەڵی، ناتانیاهۆ تۆمەتەكان رەتدەكاتەوە، بەڵام نەیارە سیاسییەكانی دەڵێن ناتانیاهۆ نابێت لە پۆستی سەرۆك وەزیران بمێنێتەوە لەكاتێكدا كە روبەڕووی تۆمەتی تاوانكاری دەبێتەوە.  بەربەست لەبەردەم پێكهێنانی حكومەتدا ؟ پارتی (لیكۆد) راستڕەو كە ناتانیاهۆی تەمەن (71 ساڵ) سەرۆكایەتی دەكات، لەدواین هەڵبژاردندا نەیتوانی زۆرترین كورسی پەرلەمان بباتەوە، بەڵام لەگەڵ هاوپەیمانەكانیدا زۆرینەیان لەناو پەرلەمان زامن كرد، ئیسرائیلییەكان بە پەرلەمان دەڵێن "كنێست"، پەرلەمانەكەیان لە (120) كورسی پێكدێت.  بەگوێرەی قسەی چاودێران، لەدواین هەڵبژاردندا، دەنگدەرانی ئیسرائیلی نەیانویستووە پاداشتی ناتانیاهۆ بكەن لەبەرامبەر ئەو هەڵمەتە سەركەوتووەی بەكارهێنانی ڤاكسینی كۆرۆنا" كە حكومەتەكەی ئەنجامیداوە. ناتانیاهۆ یەكەمین رێبەری سیاسی ئیسرائیلە كە زۆرترین ماوە لە دەسەڵاتدا ماوەتەوە، ئەو لە ساڵی 1996وە سەرۆكایەتی پێنج حكومەتی كردووە، دواین حكومەتی ناتانیاهۆ كە حكومەتێكی ئیئیتلافی بوو، لە كانونی یەكەمی رابردوو توشی داڕمان هات، كاتێك پارتێكی سەرەكی ناو حكومەت پلانی ئەوكاتی حكومەتی بۆ چارەسەری قەیرانی كۆرۆنا رەتكردەوە، ئەمەش بووەهۆی كەوتنی ئیئتیلافی حوكمڕان‌و بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنێكی نوێ لە ئیسرائیل.  ئەگەری ئەوە هەبوو، هەر ئیئتیلافێك كە ناتانیاهۆ سەرۆكایەتی بكات، داوای هاوكاری لە حزبی "لیستی عەرەبی یەكگرتوو- راعم" یاخود هاوپەیمانی ئاینیی راستڕەوی توندڕەوی جولەكە بكات، كە سەركردەكانی ئەم پارتە گوتارێكی دژە فەلەستینییان هەڵگرتووە.  مەنسور عەباس سەرۆكی حزبی "راعم" وتی: ئێمە كراوەین بەڕووی هەر بابەتێكدا كە ئاستی بژێوی كەمینەی فەلەستینیی لەناو ئیسرائیل باشتر بكات، كە رێژەی 20%ی خەڵكی ئیسرائیل پێكدەهێنن.  بەڵام بتسلئیل سموتریچ رێبەری پارتی "جولەكە ئاینییەكان"، پارتی "راعم" بەوە نادەبات كە "پاڵپشتی لە تیرۆر" دەكات‌و رەتیدەكاتەوە كاری لەگەڵدا بكات (بچێتە ناو ئیئتیلافەوە لەگەڵیدا). ناتانیاهۆ دەرفەتی تریشی لەبەردەمدا بوو رێژەی پێویستی كورسی بۆ پێكهێنانی حكومەت لەناو پەرلەماندا كۆبكاتەوە، بەتایبەتیش لەڕێگەی ئاشتەوایی كردن لەگەڵ خوێندكارێكی پێشتری خۆی كە ئێستای لێی جیابوەتەوە، كە ئەویش (نەفتالی بینیت)ە كە پیاوێكی نەتەوەپەرەستی ئاینییە، هەروەها قایلكردنی ئەوانەی لە پارتی (لیكۆد) جیابونەتەوە‌و پارتێكی نوێیان بەناوی "هیوای نوێ" دروستكردووە، بەمەبەستی گەڕانەوەیان بۆ ناو لیكۆد.  بەڵام رێبەری پارتی "هیوای نوێ" كە ناوی (جەدعون سار)ە جەختی كرد لەسەر ئەوەی پارتەكەی سورە لەسەر لابردنی ناتانیاهۆ لە پۆستی سەرۆك وەزیران.  (نەفتالی بینیت) كە بەهەمان شێوە لە ناتانیاهۆ جیابوەتەوە‌و پێشتر سەرمایەدارو ملیۆنێر بووە، رۆژی دووشەممە وتی:" دەكرا پاڵپشتی ناتانیاهۆمان بكردایە لەپێناو بەردەوامبوونی حوكمی راستڕەوەكان، بەڵام وام نەبینی ئەگەری ئەوە هەبێت ناتانیاهۆ بتوانێت هاوپەیمانێتییەك دروست بكات كە توانای مانەوەی هەبێت". پارتی لیكۆد رەخنەی لە (بینیت) گرت بەوەی رەتیكردوەتەوە "حكومەتێكی راستڕەوی نوێ لە ئیسرائیل" دروست بكرێت، ماوەیەكی زۆرە وا لە (بینیت) دەڕوانرێت كە پاڵپشتیكارێكی توندڕەوی فراوانكردنی كۆمەڵگە جولەكەنشینەكانە لەسەر خاكی فەلەستین لە كەناری خۆرئاوا، بەڵام دوای ئەوەی بەهۆی پەتای كۆرۆناوە ئابوری ئیسرائیل روبەڕووی داخستن بووەوە، (بینیت) تیشكی خستەسەر توانا بازرگانی‌و كارگێڕییەكانی.  (بینیت) دەڵێ، ئەولەویەتی ئەو ئێستا خۆبەدورگرتنە لە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پێنجەم لە ئیسرائیل، بۆیە ئەگەر ناتانیاهۆ نەتوانێت هاوپەیمانی حكومی دروست بكات، ئەو كار لەسەر پێكهێنانی حكومەتی یەكڕیزیی نیشتمانی دەكات. رەنگە (بینیت) سەرۆكایەتی حكومەتێكی یەكڕیزی نیشتمانی بكات لەئیسرائیل، سەرباری ئەوەی پارتە (راستڕەو)ەكەی لە پەرلەماندا تەنیا (7) كورسی هەیە.