راپۆرت: درەو تەنانەت پارتییەكانیش لە سلێمانی (بایكۆت)یان كردووە، بەراوردكاری رێژەی دەنگەكانی پارتی لە هەڵبژاردنی 10ی ئەم مانگە لەگەڵ دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان كە 2018 بەڕێوەچوو، دەریدەخات رێژەی دەنگەكانی پارتی لە زۆنی سەوز بەرێژەی 42% كەمیكردووە، ئەم ئەنجامانە پێچەوانەی خەونی سەركردەكانی پارتییە بۆ كۆنترۆڵكردنی سلێمانی، تەنیا لەم هەڵبژاردنەكانی ژمارەی دەنگەكانی پارتی لە زۆنی سەوز (28 هەزارو 599) دەنگ كەمی كردووە،  وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. سنوری سەركردایەتی سلێمانی- هەڵەبجە سنوری ئەنجومەنی سەركردایەتی سلێمانی- هەڵەبجەی پارتی، هەردوو پارێزگای هەڵەبجە‌و سلێمانی دەگرێتەوە بەبێ (ئیدارەی راپەڕین)، لەم سنورەدا پارتی (34 هەزار) موچەخۆری حزبی‌و حكومی هەیە. •    لە بازنەی (1)ی باكوری سلێمانی كە بەرپرسیارێتییەكەی بە لقی (4)ی پارتی سپێردراوە، پارتی یەك كاندیدی هەبوو بەناوی (یادگار مەحمود) كە سەركەوت بۆ پەرلەمانی عێراق، كاندیدەكەی پارتی لەم بازنەیە بە (6 هەزارو 69) دەنگ سەركەوت، ئەمە لەكاتێكدایە لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا رێژەی دەنگەكانی پارتی لەم بازنەیە (14 هەزارو 616) دەنگ بووە، واتا ژمارەی دەنگەكانی پارتی لەم بازنەیە، لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقدا (8 هەزارو 547) دەنگ كەمیكردووە، واتا (58%) كەمیكردووە. •    لە بازنەی (2)ی باشوری سلێمانی كە بەرپرسیارێتییەكەی بە لقی (21)ی پارتی سپێردراوە، پارتی یەك كاندیدی هەبوو بەناوی (شنۆ نوری) كە سەرنەكەت بۆ پەرلەمان، كاندیدەكەی پارتی لەم بازنەیە (7 هەزارو 238) دەنگی بەدەستهێنا، ئەمە لەكاتێكدایە لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا ژمارەی دەنگەكانی پارتی لە سنوری ئەم بازنەیە (13 هەزارو 750) دەنگ بووە، واتا پارتی لەم بازنەیە (6 هەزارو 512) دەنگ كەمیكردووە، واتا (47%) كەمیكردووە. •    لە بازنەی (3)ی هەڵەبجە كە بەرپرسیارێتییەكەی بە لقی (12)ی پارتی سپێردراوە، پارتی یەك كاندیدی هەبوو كە (ئەشواق جاف) بوو، سەرنەكەوت بۆ پەرلەمانی عێراق، كاندیدەكەی پارتی لەم بازنەیە (8 هەزارو 275) دەنگی بەدەستهێنا، ئەمە لەكاتێكدایە ژمارەی دەنگەكانی پارتی لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا لەم بازنەیە (13 هەزارو 815) دەنگ بووە، واتا پارتی (5 هەزارو 540) دەنگ لەم بازنەیە كەمیكردووە، واتا (40%) كەمیكردووە. پاشەكشێی دەنگەكانی پارتی لە بازنەی (3)ی هەڵەبجە لەكاتێكدایە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لەم بازنەیە ژمارەیەكی زۆر لە لایەنگرانی بزوتنەوەی ئیسلامی‌و حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان لەچوارچێوەی رێككەوتنی زارەكیدا، دەنگیان بە كاندیدەكەی پارتی داوە.  •    لە بازنەی (4)ی راپەڕین، كە بەرپرسیارێتییەكەی بە لقی (11)ی پارتی سپێردراوە، پارتی یەك كاندیدی هەبوو بەناوی (ناسكە عەبدوڵا)، كە سەرنەكەوت بۆ پەرلەمان، كاندیدەكەی پارتی لەم بازنەیە (11 هەزارو 742) دەنگی بەدەستهێنا، ئەمە لەكاتێكدایە لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا ژمارەی دەنگەكانی پارتی لەم بازنەیە (16 هەزارو 676) دەنگ بووە، واتا دەنگەكانی پارتی لەم بازنەیە (4 هەزارو 934) دەنگ كەمیكردووە، واتا (27%) كەمیكردووە، ئەمە لەكاتێكدایە هاوشێوەی بازنەكەی هەڵەبجە، لەم بازنەیەش لایەنگرانی بزوتنەوەی ئیسلامی‌و حزبی سۆسیالیست لەچوارچێوەی رێككەوتندا لەگەڵ پارتی، دەنگیان بۆ كاندیدەكەی پارتی داوە.    سنوری سەركردایەتی كەركوك- گەرمیان  لە بازنەی (5)ی گەرمیان كە بەرپرسیارێتییەكەی بە هەردوو لقی (چەمچەماڵ)‌و (گەرمیان)ی پارتی سپێردراوە، پارتی یەك كاندیدی هەبوو بەناوی (شوان محەمەد) كە سەركەوت بۆ پەرلەمانی عێراق، كاندیدە سەركەوتووەكەی پارتی لەم بازنەیە (6 هەزارو 335) دەنگی بەدەستهێناوە، ئەمە لەكاتێكدایە لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا پارتی لەم بازنەیە (9 هەزارو 701) دەنگی هەبووە، واتا لەم هەڵبژاردندا پارتی لەم زۆنە (3 هەزارو 366) دەنگ كەمیكردووە، واتا (35%)ی دەنگەكانی كەمیكردووە. تەنانەت پارتیەكانیش بایكۆتیان كرد! ئەنجامی دەنگەكانی پارتی لە سنوری زۆنی سەوز نیشانی دەدات، لەم زۆنە كە زۆرترین رێژەی بایكۆت هەبووە، تەنانەت پارتییەكانیش بایكۆتیان كردووە.  كۆی گشتی دەنگی پارتی لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقدا كە 10ی ئەم مانگە بەڕێوەچوو، لە سنوری زۆنی سەوز (39 هەزارو 659) دەنگ بوو، ئەمە لەكاتێكدایە لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا كە 2018 بەڕێوەچوو، ژمارەی دەنگەكانی پارتی لە زۆنی سەوز (68 هەزارو 258) دەنگ بوو. پاشەكشێی دەنگی پارتی لە زۆنی سەوز لەكاتێكدایە لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقدا سێ تەمەنی نوێ مافی دەنگدانیان هەبوو، واتە ژمارەی دەنگدەران زیادی كرد.  ژمارەكان ئاماژە بەوە دەكەن لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق دەنگەكانی پارتی لە سنوری زۆنی سەوز (28 هەزارو 599) دەنگ بەرێژەی (42%) كەمیكردووە.  ئەم ئەنجامانە پێچەوانەی خەونی سەركردەكانی پارتییە بۆ كۆنترۆڵكردنی سلێمانی، بەتایبەتیش لەكاتێكدا بزوتنەوەی گۆڕان پاشەكشێی گەورەی كردووە‌و یەكێتی دەستەویەخەیە لەگەڵ قەیرانێكی ناوخۆیی گەورەدا.  پارتی‌و پاشەكشێی بەردەوام لە زۆنی سەوز ! سەرباری ئەوەی ئەم چەند ساڵەی دوایی بانگەشەی بەهێزبوونی پێگەی جەماوەریی پارتی دەكرێت لە سنوری زۆنی سەوز‌و ماوە لەدوای ماوە روخسارە دیارەكانی ئەم سنورە پەیوەندی بە ریزەكانی پارتییەوە دەكەن‌و پارتی هەوڵی ئەوە دەدات جێ پێی خۆی لەم سنورە قایم بكات، بەڵام ئەنجامی هەڵبژاردنە یەك لەدوای یەكەكان نیشانی دەدات پارتی لەم زۆنە تەنیا خەرجییەكانی زیادی كردووە نەك پێگە جەماوەرییەكەی.  لیستی دەنگەكانی پارتی لە زۆنی سەوز لە 1992ەوە بۆ 2021 •     دەنگەكانی  پارتی لە هەڵبژاردنی 1992ی پەرلەمانی كوردستان: (92 هەزارو 449) دەنگ  •    دەنگەكانی  پارتی لە هەڵبژاردنی 2005 لە پارێزگای سلێمانی: (91 هەزارو 578) دەنگ  •    دەنگەكانی  پارتی لە هەڵبژاردنی 2010 لە پارێزگای سلێمانی (82 هەزارو 121) دەنگ •    دەنگەكانی  پارتی لە هەڵبژاردنی 2014 لە سلێمانی: (86 هەزارو 655) دەنگ  •    دەنگەكانی  پارتی لە هەڵبژاردنی 2018ی پەرلەمانی كوردستان: (68 هەزارو 258) دەنگ •    دەنگەكانی  پارتی لە هەڵبژاردنی 2021 لە پارێزگای سلێمانی: (39 هەزارو 659) دەنگ  

(درەو): هاوشێوەی بزوتنەوەی گۆڕان، پاشەكشێی پێگەی كۆمەڵی دادگەریی لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق، ناڕەزایەتی لەناو رێكخستنەكانی كۆمەڵ دروستكردووە‌و داوای سازدان‌و ئەنجامدانی كۆنفرانس دەكرێت. ئەنجومەنی باڵای سیاسی كۆمەڵی دادگەریی كوردستان ئێستا لە شاری هەولێر لە كۆبونەوەدایە، فشارێكی زۆر لەسەر سەركردەكانی كۆمەڵ هەیە لەلایەن كادیرەكانیەوە، داوای سازدانی كۆنفرانس‌و سزادانی ئەو بەرپرسانەی حزب دەكەن كە هۆكار بوون بۆ پاشەكشێی دەنگی كۆمەڵ لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق.  كۆمەڵی دادگەریی لە هەڵبژاردنی 10ی ئۆكتۆبەردا دەنگ‌و كورسییەكانی پاشەكێی كرد، ژمارەی كورسییەكانی لە پەرلەمانی عێراق لە دوو كورسییەوە بۆ كورسییەك دابەزی.  محەمەد حەكیم وتەبێژی كۆمەڵی دادگەریی كە هاوكات ئەندامی ئەنجومەنی باڵای سیاسی كۆمەڵە، دوای ئەو پاشەكشێی حزبەكەی لە هەڵبژاردن، داوای لێبوردنی لە دەنگدەرانی كۆمەڵ كرد، بەڵام ئەمە دڵی كادیرەكانی كۆمەڵی ئاو نەداوە‌و داوای سزادان دەكەن.  بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، لەناو كۆمەڵی دادگەریدا، ئاماژە بە چەند خاڵێك دەكرێت وەكو هۆكاری پاشەكشێی پێگەی كۆمەڵ لەم هەڵبژاردنی 10ی ئۆكتۆبەردا لەوانە:  •    كۆمەڵ رێگایەكی هەڵەی هەڵبژاردووە كە بۆ هەڵبژاردن لەگەڵ یەكگرتووی ئیسلامی رێككەوتنی نەكردووە‌و بە غرورەوە مامەڵەی لەگەڵ یەكگرتوو كردووە، بەوهۆیەوە كورسییەكی گرەنتیكراوی بازنەی (3)ی هەڵەبجەی لەدەستداوە.  •    ئەحمەد حاجی رەشید ئەگەر لە بازنەكانی ناو شاری سلێمانی خۆی كاندید بكردایە، چانسی گەورەی هەبووە جارێكی تر بۆ پەرلەمانی عێراق سەربكەوێتەوە، بەڵام سەرچڵی كردووە‌و لە هەڵەبجە كەوتوەتە ركابەرێتی لەگەڵ موسەنا ئەمین‌و بەمەش كورسییەكەی لەدەستداوە‌و زیانی بە كۆمەڵ گەیاندووە.  •    ژوری هەڵبژاردنی كۆمەڵ سەركەوتوو نەبووە لە تێگەیشتن لە سیستمی نوێی هەڵبژاردن‌و لەئاستی بەرپرسیارێتییەكەدا نەبووە.  •    لێكتێگەیشتنی كۆمەڵ لەگەڵ یەكێتی نیشتمانی لەسەر بازنەكانی هەڵبژاردن بە زیان بۆ كۆمەڵ شكاوەتەوە، بەهۆی ئەم رێككەوتنەوە كۆمەڵ لە ژمارەیەكی زۆر بازنەی هەڵبژاردن كاندیدی دانەناوە‌و لەبەرامبەر ئەمەدا هیچی دەست نەكەوتووە، بۆ نمونە لە بازنەی (5)ی گەرمیان كۆمەڵ خاوەنی زیاتر لە (9) هەزار دەنگ بووە، بەڵام كاندیدی نەبووە، ئەمە لەكاتێكدایە لە گەرمیان كاندیدی لایەنەكانی تر لە گەرمیان بە (5 هەزار) دەنگ سەركەوتوون بۆ پەرلەمانی عێراق.  •    قسەكانی عەلی باپیر سەرۆكی كۆمەڵی دادگەریی دژی بزوتنەوەی گۆڕان لەكاتی بانگەشەی هەڵبژاردندا، بەزیان لەسەر دەنگەكانی كۆمەڵ شكاوەتەوە.   •    هەندێك لە كاندیدەكانی كۆمەڵ گلەییان لەسەر ئەو بازنانە هەیە كە تێیدا كاندیدكراون، مرواری محەمەد كە خەڵكی سنوری راپەڕینە، لە بازنەی (2)ی باشوری سلێمانی دانراوە. •    هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی كۆمەڵ لە ئاستی پێویستدا نەبووە.  كۆمەڵی دادگەریی كە لە بنەڕەتەوە ناوی كۆمەڵی ئیسلامی بوو، 31ی ئایاری 2001 داوای جیابونەوە لە بزوتنەوەی ئیسلامی دامەزراوە، لەدوای دامەزراندنیەوە تا ئێستا یەك سەرۆكی هەیە كە (عەلی باپیر)ە.  شوباتی ئەمساڵ كۆمەڵ كۆنگرەی (چوارەم)ی خۆی بەست، لەم كۆنگرەیەدا ناوی خۆی لە كۆمەڵی ئیسلامییەوە گۆڕی بۆ "كۆمەڵی دادگەریی كوردستان" واتە پاشگری ئیسلامی لەخۆی كردەوە، سەرباری ئەمە هەر لەم كۆنگرەیەدا ناوی كەسی یەكەمی حزب لە "ئەمیر"ەوە گۆڕدرا بۆ "سەرۆك".  هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق یەكەمین تاقیكردنەوە بوو لەبەردەم دەرەنجامەكانی كۆنگرەی چوارەمی كۆمەڵدا، بەڵام بەزیان شكایەوە‌و كۆمەڵ بەپێچەوانەی هەڵبژاردنەكانی پێشووەوە كە بەردەوام دەنگەكانی گەشەی دەكرد، تا ئەو رادەیەی كە پێش یەكگرتووی ئیسلامی كەوت، لەم هەڵبژاردنەدا پاشەكشێیەكی گەورەی كرد.   

درەو: بە پێی بریاری دادگای فیدراڵی گەورەترین كوتلەی پەرلەمانی كە ئەركی پێكهێنانی حكومەتی پێدەستپێردریت، دەبێت لەیەكەم دانیشتنی پەرلەمانی نوێدا وەك گەورەترین كوتلەی پەرلەمانی لە رووی ژمارەی كورسیەكانیەوە خۆی رابگەیەنێت.  هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق كۆتایی هات, ئەنجامە بەراییەكانی راگەیەندرا و ئێستا ئیتر لە گۆڕەپانی سیاسی عێراق ململانێی پێكهێنانی گەورەترین كوتلەی ناو پەرلەمان كە هەنگاوی یەكەمی پێكهێنانی حكومەتە دەستپێدەكات, چونكە بە گوێرەی  دەستوری هەمیشەیی عێراق سەرۆك كۆمار كاندیدی گەورەترین كوتلە رادەسپێرێت بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت. قۆناغەكانی پێكهێنانی حكومەت بە گوێرەی دەستوری عێراق دوای پەسەندكردنی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان ئەنجومەنی نوێی نوێنەران بە داوای سەرۆك كۆمار كۆدەبێتەوەو لە یەكەمین دانیشتنیدا سەرۆكێك‌و دوو جێگر هەڵدەبژێرێت. دوای ئەو هەنگاوە ئەنجومەنی نوێنەران بەگوێرەی مادەی 70ی دەستور سەرۆك كۆمار هەڵدەبژێرێت‌و ئەوەش لەماوەی 15 رۆژدا كاندیدی گەورەترین كوتلەی ئەنجومەنی نوێنەران رادەسپێرێت بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی عێراق. گەورەترین كوتلە كامەیە؟ لە خولەكانی پێشووتری هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا راگەیاندن و پێكهێنانی گەورەترین كوتلەی پەرلەمان مشتومڕ و ململانێی زۆری لێكەوتوەتەوە. لە ساڵی 2010 لیستەكەی ئەیاد عەلاوی بووە یەكەمی هەڵبژاردن و لە هەموو لیستەكانی تر كورسی زیاتری هێنا, بەڵام نوری مالیكی بە پێكهێنانی حكومەت راسپێدرا. بۆ یەكلایكردنەوەی پرسی پێكهێنانی گەورەترین كوتلە پەنا بۆ دادگای باڵای فیدراڵی براو دادگاش بەكۆی دەنگ ئەو پرسەی بەمشێوەیە یەكلاكردەوەو دەڵێت گەورەترین كوتلە ئەو كوتلەیەیە كە پێش هەڵبژاردن پێكهێنراوەو زۆرترین كورسی پەرلەمانی بەدەستهێناوە یان ئەو كوتلەیە كە چەند لیستێك بەجیا بەشداری هەڵبژاردنیان كردووەو دواتر لە ئەنجومەنی نوێنەران دەبنە یەك كوتلەو یەك قەوارەو سەرۆك كۆماریش بەگوێرەی مادەی 76ی دەستور كاندیدی ئەو كوتلەیە رادەسپێرێت كە لە یەكەم دانیشتنی پەرلەماندا زۆرترین كورسی پەرلەمانی هەیە. شیعەكان و پێكهێنانی گەورەترین كوتلە لەدوای ساڵی 2003ەوە وەك نەریتێك پۆستی سەرۆك كۆمار دەدرێت بە كوردو پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانیش دەدرێت بە پێكهاتەی سوننەو پۆستی سەرۆك وەزیرانیش دەدرێت بە شیعەكان. لە خولەكانی سەرەتای ئەنجومەنی نویًَنەرانی عێراق شیعەكان بەیەك هاوپەیمانێتی بەشداری هەڵبژاردن دەبوون و زۆرترین كورسییەكانی ئەنجومەنی نوێنەرانیان بەدەستدەهێناو پێكهێنانی گەورەترین كوتلەی پەرلەمان ئاسان بوو, بەڵام لە خولەكانی دواتردا ركابەری لەسەر بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆك وەزیران وایكرد شیعەكان بە چەند لیستێكی جیا بەشداری هەڵبژاردن بكەن, ئەوەش پێكهێنانی گەورەترین كوتلەو پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت  ئاڵۆزكرد كە چەندین جار عەلی سیستانی مەرجەعی باڵای شیعەكان قسەی یەكلاكەرەوەی هەبووەو كاندیدی سەرۆك وەزیرانی یەكلاكردوەتەوە. ساڵی 2014 دوو كوتلەی جیاوازی شیعە بە رابەرایەتی حەیدەر عەبادی لەلایەك و هادی عامریی لەلایەكی تر  كەوتنە ململانێیەكی توند بۆ یەكلاكردنەوەی پۆستی سەرۆك وەزیران و هەردوولاش ئیدیعای ئەوەی دەكرد كە گەورەترین كوتلەی ئەنجومەنی نوێنەرانی پێكهێناوەو دواتر هەردوولا رێككەوتن لەسەر كاندیدێكی سەربەخۆ بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت كە ئەویش عادل عەبدلمەهدی بوو, ئەویش دواتر بە فشاری خۆپیشاندەران دەستی لەكاركێشایەوەو حكومەتێكی نوێ بەسەرۆكایەتی مستەفا كازمی پێكهێنراو بڕیاردرا هەڵبژاردنی پێشوەخت بكرێت و ئێستا هەڵبژاردنەكە كراوەو لە داهاتوویەكی نزیكدا پێكهێنانی حكومەت دەستپێدەكات. سەدر یان مالیكی؟ ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران عێراق راگەیەندرا, كوتلەی سەدری  پلەی یەكەمی هێناوەو زیاتر لە 75 كورسی بەدەستهێناوەو دوای ئەویش لیستەكانی دەوڵەتی یاسای نوری مالیكی و تەقەدومی محەمەد حەلبوسی دێت كە یەكی 37 كورسییان بەدەستهێناوەو دوای ئەوانیش پارتی دیموكراتی كوردستان دێت كە 32 كورسی بەدەستهێناوە. سەدر هەر لەسەرتای بانگەشەوە جەختدەكاتەوە كە ئەم خولەی سەرۆك وەزیرانێكی سەدری عێراق بەڕێوەدەبات و لە پێش هەڵبژاردن دانوستانی لەگەڵ لایەنەكاندا كردوەو ئێستاش دەیەوێت بۆ پێكهێنانی گەورەترین كوتلەو بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆك وەزیران لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان و هاوپەیمانی تەقەدوم و چەند لیستێكی بچوك بگاتە رێككەوتن. لەبەرامبەر سەدردا نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشووتری عێراق و سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاساش لەمیانی بانگەشەی هەڵبژاردندا نەیشاردوەتەوە كە هەوڵدەدات پۆستی سەرۆك وەزیران بەدەستبهێنێت و بۆئەوەش چاوی لە كوتلەكانی سوننەو فراكسیۆنە كوردستانییەكانە. بەوتەی سەرچاوەیەك لە دەوڵەتی یاسا ئێستا ئەو هاوپەیمانێتییە سەرقاڵی ئامادەكردنی وەرەقەیەكی دانوستانە بۆئەوەی لەگەڵ سوننەو كورد بگاتە رێككەوتن و گەورەترین كوتلە پێكبهێنێت. لە رۆژانی داهاتووا ململانێی بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆك كۆمار لەناو كوردو پۆستی سەرۆك وەزیران لەناو شیعەكان و پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران لەناو سوننەكاندا زیاتر توند دەبێتەوەو لەكۆتاییدا رەنگە هەژمونی وڵاتانی جیهانی‌و ئیقلیمی یارمەتیدەر بێت بۆ یەكلاكردنەوەی ئەو پۆستانەو نەهێشتنی ململانێكان.

درەو: لە دوای شكستەكەیان لە هەڵبژاردنەكەی 10/10، بزوتنەوەی گۆڕان گفتوگۆ لەسەر دوو كشانەوە لە حكومەت و حكومەتی خۆجێی و، دەستلەكاركێشانەوەی ئەندامانی خانەو رێكخەری گشتی دەكرێت و سپاردنی گۆڕان بە دەستەیەكی كاربەڕێكەر.   لەدوای شكستەكەیان لە هەڵبژاردنەكانە پەرلەمانیەكەی 10/10/2021ی عێراق كە بزوتنەوەی گۆڕان نەیتوانی هیچ كورسیەك بەدەستبهێنێت، لە ئێستادا سەركردایەتی ئەو حزبە لەژێر فشارێكی توندی لایەنگرانیایەتی بۆ گۆڕانكاری بنەڕەتی. ئەمڕۆ جڤاتی گشتی بزوتنەوەی گۆڕان بەسەرپەرشتی عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان كۆبوەوە، لە كۆبونەوەكەدا گفتوگۆ لەسەر هۆكاری شكستەكەیان كرد لە هەڵبژاردنەكاندا. بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) باس لە هۆكارە سەرەكیەكانی شكستەكیەان كرد لە هەڵبژاردنداو چەندین هۆكار خرایە روو، گفتوگۆكراوە لەسەر دەستلەكاركێشانەوەی رێكخەری گشتی و خانەی راپەڕاندن و كشانەوەی گۆڕان لە حكومەت و حكومەتە خۆجێییەكان،  بە پێی زانیارییەكانی (درەو) دوو خاڵ خراوەتە بەردەم خانەی راپەڕاندن: یەكەم: دەستلەكاركێشانەوەی ئەندامانی خانەی راپەڕاندن و رێكخەری گشتی كەلە 14/9ەوە وادەكەیان بەسەرچووە، ئەركەكان بسپێردرێت بە دەستەیەكی كاربەڕێكەر.  جەماوەری گۆڕان پێیان وایە بەشی گەورە شكستەكانی حزبەكەیان سەركردایەتی حزبەكە بووە كە نەیتوانیوە بزوتنەوە جەماوەریەكە بە دروستی ئاراستە بكات.  دووەم: كشانەوەی گۆڕان لە حكومەتی هەرێم و حكومەتی خۆجێیی كە جەماوەری گۆڕان پێی وایە پشكی شێری شكستەكەیان بەشداریكردنی گۆڕان بوو لە حكومەت و وەرگرتنی پۆستە بێ شومارەكانی گۆڕان لە حكومەت و حكومەتە خۆجێیەكانە كە نەك دەنگی بۆ گڕان زیاد نەكردووە بەڵكو گۆڕانی توشی شكستكردووە. بەڵام تا گۆڕان دڵنیا نیە لەوەی تەواوی خاوەن پۆستەكانی پەیوەست دەبن بە بڕیارەكەوە یان نا كە ئێستا گۆڕان پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم و وەزیری دارایی و بازرگانی و كۆمەڵایەتی و ئاوەدانكردنەوەی لەلایە، لەگەڵ پارێزگاری سلێمانی و دەیان پۆستی بریكاری وەزیر و بەڕێوەبەری گشتی و راوێژكار و پۆستی باڵا.  لە كۆبونەوەكەی ئەمڕۆی جڤاتی گشتی بزوتنەوەی گۆڕان گفتوگۆكراو راسپاردەكان ئاراستەی جڤاتی نیشتمانی دەكرێت كە بڕیارە سبەی جڤاتی نیشتمانی گۆڕان كۆببێتەوە بڕیار بدات.  بزوتنەوەی گۆڕان لە 2014 دا زیاتر لە (472 هەزار) دەنگی بەدەستهێناو (9) كورسی مسۆگەر كرد. لە هەڵبژاردنی 2018دا بزوتنەوەی گۆڕان (199 هەزار) دەنگ و (5) كورسی بەدەستهێنا لە هەڵبژاردنی 10/10/2021 بزوتنەوەی گۆڕان (18 هەزار) دەنگ و هیچ كورسیەكی بەدەستنەهێنا.   

درەو: پارتی (22%) و نەوەی نوێ (125%) و یەكگرتوو (100%)ی كورسیەكانیان زیادی كردووە، یەكێتی  (6%) و گۆڕان (100%)و كۆمەڵ (50%) كورسیەكانیان كەمی كردووە. بەراوردی كورسی لایەنەكان لە نێوان هەڵبژاردنی 2018 – 2021 : پارتی دیموكراتی كوردستان لە هەڵبژاردنی 2018ی پەرلەمانی عێراق، پارتی دیموكراتی كوردستان (25) كورسی گشتی بەدەستهێنا، لە هەڵبژاردنی 2021 ژمارەی كورسیەكانی گەیشتوەتە (32) كورسی واتا (7) كورسی زیادیكردووە بەرێژەی ( 22%)ی كورسیەكانی زیادی كردووە. لە سلێمانی كورسیەك زیادی كردووە 1 كورسی بووە بە 2 كورسی لە هەولێر  سێ كورسی زیادیكردووە 8 كورسی بووە بووە بە 11 لە كەركوك كورسی نەبوو 2 كورسی زیادی كردووە  لە دهۆك دوو كورسی كەمیكردووە 10 كورسی هەبووە بووە بە 8 یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە هەڵبژاردنی 2018ی پەرلەمانی عێراق، یەكێتی نیشتمانی كوردستان (18) كورسی گشتی بەدەستهێنا، لە هەڵبژاردنی 2021 ژمارەی كورسیەكانی بووە بە (17) كورسی واتا (1) كورسی كەمیكردووە بەرێژەی ( 6%)ی كورسیەكانی كەمی كردووە.  لە سلێمانی وەك خۆیەتی 8 كورسی هەبووە هەر 8 كورسیە لە هەولێر كورسیەك كەمیكردووە 2 كورسی هەبوو كردی بە 1 كورسی لە كەركوك سێ كورسی كەمیكردووە 6 كورسی هەبووە كردی بە 3 كورسی لە دهۆك كورسیەك زیادیكردووە كورسی نەبوو یەك كورسی بەدەستهێنا جوڵانەوەی نەوەی نوێ لە هەڵبژاردنی 2018ی پەرلەمانی عێراق، جوڵانەوەی نەوەی نوێ (4) كورسی گشتی بەدەستهێنابوو، لە هەڵبژاردنی 2021 ژمارەی كورسیەكانی گەیشتوەتە (9) كورسی واتا (5) كورسی زیادیكردووە واتا زیاتر لە دوو ئەوەندە بەرێژەی ( 125%)ی كورسیەكانی زیادی كردووە. لە سلێمانی سێ كورسی زیادی كردووە 2 كورسی هەبوو كردی بە 5 كورسی لە هەولێر كورسیەك زیادی كردووە 2 كورسی هەبوو كردی بە 3 كورسی لە كەركوك كورسی نەبوو كورسیەكی بەدەستهێنا یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لە هەڵبژاردنی 2018ی پەرلەمانی عێراق، یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان (2) كورسی گشتی بەدەستهێنابوو، لە هەڵبژاردنی 2021 ژمارەی كورسیەكانی گەیشتوەتە (4) كورسی واتا (2) كورسی زیادیكردووە واتا دوو ئەوەندە بەرێژەی ( 100%)ی كورسیەكانی زیادی كردووە. لە سلێمانی كورسیەك زیادی كردووە 1 كورسی هەبوو كردی بە 2 لە دهۆك كورسیەك زیادیكردووە 1 كورسی هەبوو كردی بە 2  بزوتنەوەی گۆڕان لە هەڵبژاردنی 2018ی پەرلەمانی عێراق، بزوتنەوەی گۆڕان (5) كورسی گشتی بەدەستهێنا، لە هەڵبژاردنی 2021 ژمارەی كورسیەكانی بووە بە (0) هیچ كورسیەكی بەدەست نەهێنا بەرێژەی ( 100%)ی كورسیەكانی كەمی كردووە.  كۆمەڵی دادگەری كوردستان لە هەڵبژاردنی 2018ی پەرلەمانی عێراق، بزوتنەوەی گۆڕان (2) كورسی گشتی بەدەستهێنا، لە هەڵبژاردنی 2021 ژمارەی كورسیەكانی بووە بە (1) كورسی بەدەست هێنا بەرێژەی ( 50%)ی كورسیەكانی كەمی كردووە.  لە سلێمانی 1 كورسی هەبوو یەك كورسی بەدەستهێنایەوە لە هەولێر كورسیەكی هەبوو لە دەستیدا   

(درەو): پارتی دیموكراتی كوردستان لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقدا گورزێكی گەورە لە پارێزگای دهۆك بەر پێگە جەماوەرییەكەی كەوت، رەنگە بەپلەی یەكەم هۆكاری ئەم پاشەكشێیە بۆ سزادانی گیراوانی بادینان بگەڕێتەوە.  بەپێی ئەنجامی بەرایی پەسەندكراوی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق، لە هەڵبژاردنی پێشوەختەدا پارێزگای دهۆك، پارتی بەتێكڕا (197 هەزارو 6) دەنگ‌و (8) كورسی پەرلەمانی عێراقی بەدەستهێناوە. ئەمە لەكاتێكدایە لە هەڵبژاردنی 2018ی پەرلەمانی عێراقدا، ژمارەی دەنگەكانی پارتی لەم پارێزگایە (354 هەزارو 102) دەنگ بووە‌و (10) كورسی پەرلەمانی عێراقی لە دهۆك بردوەتەوە.  بەگوێرەی ئەم بەراوردكارییە، لەدواین هەڵبژاردندا كە 10ی ئۆكتۆبەر بەڕێوەچوو، رێژەی دەنگەكانی پارتی لە سنوری پارێزگای دهۆك   (157 هەزارو 96) دەنگ كەمیكردووە، واتا بەرێژەی (44%) دەنگەكانی دابەزیوە‌و (2) كورسی پەرلەمانی عێراقی لە دهۆك لەدەستداوە  كە دەكاتە (20%)ی كورسیەكانی لەو پارێزگایە. لەم هەڵبژاردنەدا، یەكێتی كورسییەك‌و یەكگرتووی ئیسلامی كورسییەكی دهۆكیان لە پارتی سەند، بەمەش یەكگرتوو ژمارەی كورسییەكانی لە دهۆك بۆ دوو كورسی بەرزبووەوە‌و یەكێتیش بوو بە خاوەنی كورسییەكی دهۆك.  پاشەكشێی دەنگەكانی پارتی لە دهۆك، رەنگە بەپلەی یەكەم پەیوەندی بەو رووداوانە بوو كە ساڵی رابردوو لە سنوری دهۆك رویاندا‌و بەهۆیانەوە پارتی ژمارەیەك چالاكوان‌و رۆژنامەنوسی دەستگیركرد‌و لەرێگەی دادگاوە حوكمی زیندانیكردنی بەسەردا سەپاندن، ئەم رووداوانە كاردانەوەی توندی ناوخۆیی‌و دەرەكی بەدوای خۆیدا هێنا، بەڵام سەركردەكانی پارتی سوربوون لەسەر سزادانی دەستگیركراوەكان.   

تەنیا دەنگی یەكگرتوو زیادی كردووە پارتی 300 هەزارو یەكێتی 214 هەزار و نەوەی نوێ 17 هەزارو دەنگ كەمیانكردووە  درەو: جگە لە یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان تەواوی حزبەكانی تری هەرێمی كوردستان بەراورد بە هەڵبژاردنی رابردوو  ئاستی دەنگەكانیان زۆر كەمیكردووە: پارتی دیموكراتی كوردستان (304 هەزار) دەنگ كەمیكردووە یەكێتی نیشتمانی كوردستان (214 هەزار) دەنگ كەمیكردووە بزوتنەوەی گۆڕان (177 هەزار) دەنگ كەمی كردووە  نەوەی نوێ (17 هەزار) دەنگ كەمیكردووە  كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان (41 هەزار) دەنگ كەمیكردووە یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان (7 هەزار) دەنگ زیادیكردووە .  

(درەو): هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق ژمارەیەكی پێوانەیی نوێی لە ئاستی بایكۆتی پرۆسەی هەڵبژاردن تۆماركرد، لە هەرێمی كوردستان هەردوو پارێزگای هەولێرو سلێمانی بەرزترین ئاستی بایكۆتیان تۆماركرد. بایكۆت لە هەولێر •    ژمارەی ئەوانەی لە هەولێر مافی دەنگدانیان هەبوو:  ملیۆنێك‌و 238 هەزارو 379 دەنگدەر بەپێی ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردن، رێژەی بەشداری لە هەولێر 44% بووە، واتە لە كۆی (ملیۆنێك‌و 238 هەزارو 379) كەس كە مافی دەنگدانیان هەبووە، (544 هەزارو 886) كەس چونەتە سەر سندوقەكانی دەنگدان، لەبەرامبەدا (693 هەزارو 492) دەنگدەر بایكۆتی پرۆسەی هەڵبژاردنیان كردووە، واتە 56%ی كۆی دەنگدەران بایكۆتی پرۆسەی هەڵبژاردنیان كردووە. بایكۆت لە سلێمانی •    ژمارەی ئەوانەی لە پارێزگا سلێمانی مافی دەنگدانیان هەبوو:  ملیۆنێك‌و 425 هەزارو 705 دەنگدەر بەپێی ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردن، رێژەی بەشداری لە سلێمانی 37% بووە، واتە لە كۆی (ملیۆنێك‌و 425 هەزارو 705) كەس كە مافی دەنگدانیان هەبووە، (527 هەزاو 510) كەس چونەتە سەر سندوقەكانی دەنگدان، لەبەرامبەردا (898 هەزارو 194) دەنگدەر بایكۆتی پرۆسەی هەڵبژاردنیان كردووە، واتە 63%ی كۆی دەنگدەران بایكۆتی پرۆسەی هەڵبژاردنیان كردووە. بایكۆت لە دهۆك •    ژمارەی ئەوانەی لە پارێزگای دهۆك مافی دەنگدانیان هەبوو:  822 هەزارو 703 دەنگدەر بەپێی ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردن، رێژەی بەشداری لە دهۆك 54% بووە، واتە لە كۆی (822 هەزارو 703) كەس كە مافی دەنگدانیان هەبووە، (444 هەزارو 259) كەس چونەتە سەر سندوقەكانی دەنگدان، لەبەرامبەردا (378 هەزارو 443) دەنگدەر بایكۆتی پرۆسەی هەڵبژاردنیان كردووە، واتە 46%ی كۆی دەنگدەران بایكۆتی پرۆسەی هەڵبژاردنیان.

(درەو): بزوتنەوەی گۆڕان دوچاری شكستێكی مێژوویی بووەوە، هاوپەیمانێتییەكەی لەگەڵ یەكێتی نەیتوانی گرەنتی سەرخستنی هیچ یەكێك لە كاندیدەكانی بۆ پەرلەمانی عێراق بكات، لەناو یەكێتی قسەوباس هەیە لەبارەی چۆنیەتی قەرەبوكردنەوەی شكستەكەی بزوتنەوەی گۆڕان، ئایا گۆڕان بە قەرەبوو قایل دەبێت یان جارێكی تر تێهەڵدەچێتەوە ؟   ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق بۆ بزوتنەوەی گۆڕان شۆكێكی مێژوویی بوو. ئەم بزوتنەوەیە كە لەدوای كۆچی دوایی دامەزرێنەرەكەیەوە (نەوشیروان مستەفا) وردە وردە دەنگەكانی پاشەكشێی كرد، لەم هەڵبژاردنەدا بەتەواوەتی پێگەی جەماوەریی خۆی لەدەستدا. لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا كە ساڵی 2018 بەڕێوەچوو، بزوتنەوەی گۆڕان ژمارەی كورسییەكانی لە پەرلەمانی عێراقەوە (9) كورسییەوە بۆ (5) كورسی دابەزی، لەم هەڵبژاردنەدا ئەو (5) كورسییەشی لەدەستدا.  بزوتنەوەی گۆڕان بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق كە ئەمڕۆ بەڕێوەچوو، لەچوارچێوەی هاوپەیمانێتییەكدا لەگەڵ یەكێتی نیشتمانی بەناوی "هاوپەیمانی كوردستان" بەشداری كرد، ئەم هاوپەیمانێتییە نەیتوانی هیچ كورسییەكی پەرلەمانی داهاتووی عێراق بۆ گۆڕان مسۆگەر بكات. ئەنجامە خراپەكانی دەنگدانی ئەمڕۆ، ناڕەزایەتی لەناو لایەنگرانی گۆڕان دروستكردووە، یەكێتی دركی بە توڕەیی گەورەی گۆڕان كردووە‌و بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، لەناو یەكێتیدا قسەوباس هەیە لەبارەی ئەوەی یەكێتی قەرەبووی ئەو زیانە گەورەیە بۆ گۆڕان بكاتەوە‌و لە پشكی خۆی چەند كورسییەكی پەرلەمانی نوێی عێراق بۆ بزوتنەوەی گۆڕان چۆڵ بكات.  یەكێتی چاوی لەوەیە لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان یەكبگرێتەوە، هەرجۆرە مامەڵەیەك لەبارەی كورسییەكانی پەرلەمانی عێراقەوە پابەند دەبێت بە ئاستی هاتنەپێشەوە گۆڕان بۆ گەڕانەوە بۆناو یەكێتی. چیرۆكی گۆڕان‌و یەكێتی بزوتنەوەی گۆڕان لەسەر دەستی كۆچكردووە نەوشیروان مستەفا لە ساڵی 2009دا دروستكرا، نەوشیروان مستەفا كاتێك لە یەكێتی جیابووەوە، جێگری سكرتێری گشتی ئەوكات (جەلال تاڵەبانی) بوو، دوای جیابونەوە لە یەكێتی، نەوشیروان مستەفا چوار هەڵبژاردنی لەسەر یەكی (دوو هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، هەڵبژاردنێكی پەرلەمانی عێراق، هەڵبژاردنێكی ئەنجومەنی پارێزگاكان)ی لە جەلال تاڵەبانی بردەوە، بەڵام لە ساڵی 2014وە كە بزوتنەوەی گۆڕان كۆتایی بە ئەركی ئۆپۆزسیۆنبوونی خۆی هێناو چووە ناو كابینەی حكومەتەوە، وردە وردە پێگەی جەماوەری لاواز بوو.  بزوتنەوەی گۆڕان لەسەردەمێكدا كە نەوشیروان مستەفا لە ژیاندا بوو، دوو رێككەوتنی لەگەڵ یەكێتی ئیمزا كرد، رێككەوتنی یەكەم بۆ پێكهێنانی حكومەتی خۆجێی سلێمانی بوو كە رۆژی 12ی تشرینی دووەمی 2014 ئیمزا كرا، ئەم رێككەوتنە وادە یاساییەكەی بەسەرچووە، بەڵام هێشتا بزوتنەوەی گۆڕان گلەیی هەیە‌و دەڵێ یەكێتی پابەند نەبووە بە كرۆكی رێككەوتنەكەو هەموو پۆستەكانی سنوری سلێمانی بەپێی رێككەوتنەكە رادەستی گۆڕان نەكردووە، هەر لەسەردەمی نەوشیروان مستەفادا گۆڕان‌و یەكێتی رێككەوتنێكی تریان ئیمزا كرد، ئەمە رێككەوتنێكی سیاسی بوو كە ناوی لێنرا "رێككەوتنی دەباشان"، ئەم رێككەوتنە لە 17ی ئایاری 2016 ئیمزا كرا، بڕیاربوو هەردوو حزب قۆناغ بەقۆناغ تائاستی یەكگرتنەوە هەنگاو بنێن، بەڵام هەر لە بنەڕەتەوە رێككەوتنەكە بەمردوویی لەدایكبوو، پارتی دانی پێدا نەناو لەناو یەكێتی‌و گۆڕانیش هەندێك نەیاری هەبوو.  دوای كۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا، بزوتنەوەی گۆڕان بە رێبەرایەتی عومەر سەید عەلی بەمدواییە رێككەوتنێكی سیاسی تری لەگەڵ یەكێتی ئیمزا كرد، ئەمە رێككەوتنی بەشداریكردن بوو لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق لەچوارچێوەی یەك هاوپەیمانێتیدا كە "هاوپەیمانی كوردستان"ە، ئەم رێككەوتنەش ئێستا بەهۆی ئەنجامە خراپەكانی گۆڕانەوە لە هەڵبژاردندا، دوچاری كێشە بوەتەوە.  سەركردەكانی بزوتنەوەی گۆڕان كە پێشتر رەخنەیان لە یەكێتی دەگرت بەوەی پابەند نەبووە بە دوو رێككەوتنەوە كە لەسەردەمی نەوشیروان مستەفادا ئیمزا كراوە، كەچی بەم دۆخەوە رێككەوتنی سێیەمیان لەگەڵ یەكێتی ئیمزا كرد، دەقی رێككەوتنی پێكهێنانی هاوپەیمانی كوردستان گرەنتی سەرخستنی هیچ كاندیدێكی گۆڕانی نەكردووە، بەڵام وەكو دەوترێت بەرپرسانی یەكێتی بەزارەكی بەڵێنی سەرخستنی (4) كاندیدیان پێدابوون.   

مەریوان وریا قانع ( هەموو یەكشەمەیەك تایبەت بە درەو دەینوسێت) ڕەنگە یەکێک لە قورسترین ئەو پرسیارانەی کە ڕووبەڕووی فیکری ئینسانی بووبێتەوە و ببێتەوە، پرسیاری ئەوەبێت ئایا کۆمەڵگا چۆن ئیشدەکات؟ چۆن پەیوەندییەکانی دادەمەزرێنێت و پەرەپئەدات و ڕێکدەخات؟ ئەی چۆن کۆمەڵگا دەمێنێتەوە و تازەدەبێتەوە و دەگۆڕێت؟ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارانە کارێکی ئاسان نییە، یەکێک لەو ھۆکارانەی وادەکات وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارانە قورسبێت، ئەو ڕاستییە سادەیەیە کە پرسیار دەربارەی کۆمەڵگا پرسیار نییە دەربارەی مرۆڤ وەک تاکەکەس، باس لەم یان لەو تاکەکەسی تایبەت ناکرێت، بەڵکو باس لە مرۆڤ دەکرێت وەک کۆ، باس لە مرۆڤەکان دەکرێت، باس لە پێکەوەبوونی کۆمەڵایەتیی و لەگەڵیەکدا ژیان و دروستکردنی ڕووبەر و ژیانی ھاوبەش دەکرێت، باس لەوەدەکرێت چۆن مرۆڤەکان جیھان لەگەڵیەکتردا بەشدەکەن.  خاێکی تری زەحمەتبوونی وەڵامدانەوە ئەوەیە"کۆمەڵگا" یەک فۆرم و یەک جۆرنییە، ئەوەی لەناو واقیع و مێژوودا ئامادەیە، کۆمەڵگا نییە وەک تاک، بەڵکو ”کۆمەڵگاکان“ە وەک کۆ، بە کۆمەڵێک جیاوازیی گەورە و ھەمەجۆرەوە. تەنانەت کۆمەڵگایەکیش بە تەەنھا، لە سەردەم و قۆناغی جیاوازدا دەشێت فۆرم و دەرکەوتی جیاواز وەربگرێت و ئەمڕۆکەی لە دوێنێی و سبەینێی لەمڕۆ نەچێت.  ئەم پێدراوە سادانە بەشێکی گرنگیی ھەر بیرکردنەوەیەکی مەنھەجین، کە لانی ھەرەکەمی زانستیبوونی تێدابێت.  ئێستا کە ئێمە لە ساتەوەختی ھەڵبژاردنێکی پەرلەمانیداین بۆ پەرلەمانی عێراق، کارێک بتوانین بیکەین پرسیارکردنە دەربارەی ئەو ”شتە“ی ناوی ”کۆمەڵگای عێراقیی“ە بە ھەرێمی کوردستانیشەوە. ھەموومان ئەو ڕاستییە سادەیە دەزانین کە ھەڵبژاردن یەکێکە لە میکانیزم و ئامرازە سەرەکییەکانی ئەو سیستمەی ناوی دیموکراسیەتە و تەعبیر لە کۆمەڵگایەکیش دەکات کە ھەڵگری لانی ھەرەکەمی دونیابینییەکی دیموکراسیانەیە.  پرسیارەکە ئەوەیە ئایا ئەوەی لە عێراقدا ڕووئەدات، بە ھەرێمەکەی ئێمەشەوە، چ جۆرە پەیوەندییەکی بە دیموکراسیەتەوە وەک سیستمی حوکمڕانیی و چ پەیوەندییەکی بەو کۆمەڵگایەوە ھەیە وەک کۆمەڵگایەکی دیموکراس؟  ئایا ئەوەی  ووئەدات لەناو چ جۆرە کۆمەڵگایەکدا و لەناو کام کایەی سیاسیدا ڕووئەات؟ بەر لە ھەمووشتێک دەبێت لەو خاڵە تیوریی و مەنھەجییە ھەرە سەرەتاییەوە دەستپێبکەین کە پێیوایە بۆئەوەی دیموکراسیەتت ھەبێت پێویستت بە کەسانی دیموکراتە. دیموکراسیەتی باش ئەو دیموکراسیەتەیە کە کەسی دیموکراتی باشی تێدایە. ”کەس“ وەک تاک نا، بەڵکو ”کەسان“ وەک کۆ. دیموکراسیەت ئەو سیستمەیە کە ژمارەیەکی زۆر  لە کەسانی تێدایە کە دیموکراتن و دەیانەوێت دیموکراسیەت سیستمی سیاسیی و سیستمی ڕێکخستنی پەیوەندییەکانیان بێت لەگەڵیەکدیدا، چ لەناو دەوڵەت و چ لە دەرەوەی دەوڵەتدا. واتە بەبێ کەسانی دیموکرات دیموکراسیەت بوونی نابێت. بێگومان پیادەکردنی دیموکراسیەت پێویستی بە کۆمەڵێک پێشمەرجی تریش ھەیە، بەڵام لەم نووسینەدا تەنھا پێ لەسەر بوون یان نەبوونی کەسی دیموکرات، وەک پێشمەرجی بوونی دیموکراسیەت دادەگرین.   ١- بەر لە ھەمووشتێک لە عێراق و ھەرێمدا کەسایەتییەکی سیاسیی خاوەن پێگە و بڕیاری سیاسیی نادۆزینەوە باوەڕی بە دیموکراسیەت بێت. نە ئەوانەی لە بەغدا حوکمڕانن دیموکراتن، نە ئەوانەی ھەرێم. زۆربەیان ئەندامی بنەماڵەی سیاسیی خاوەن نفوزن و شێوازی بیرکردنەوە و ھەڵسوکەتیان، لۆژیکی ئەو بنەماڵەبوونە بەڕێوەیدەبات، لۆژیکێک کە لۆژیکی بەر لەدروستبوونی چەمکەکانی ”نەتەوە“ و ”گەل“ و ”نیشتیمان”ە. ئەوەی ئامادەیە ئەو لۆژیکە داخراوەیە کە ئیبن خەلدون ناوی ”عەسەبیەتجی لێدەنێت. عەسەبیەتێک کە کراوە بە لۆژیکی ئیشکردنی پارتە سیاسییە حوکمڕانەکانی وڵاتەکە.   ٢- بوونی ئەم عەسەبیەتە سیاسییانە وایکردوە لەباتی ئەوەی یەک بازنەی سەروەریی لە وڵاتەدا ئامادەبێت کە سەروەری دەوڵەت بێت، زیاد لە بازنەیەکی سەروەریی لەئارادایە،: "multiple sovereignty, ئەمانە ھەریەکێکیان دەسەڵاتێکە لەناو دەسەڵاتێدا و دەوڵەتێکە لەناو دەوڵەتدا. ژمارەیەکی گەورە لە ”بارەەگا“ی تاکەەکەسیی و دینیی و حیزبیی و میلیشیایی لەئارادایە، کە ھەریەکێکاین ”سەروەریی تایبەت“ بەخۆی ھەیە و زۆرجار ئەو سەروەرییە تایبەتانە لەسەروی سەروەریی دەوڵەتەوەن. ھەموویان بە لۆژیکی سوڵتان و بنەماڵەی سوڵتانی حوکمدەکەن.  ٣- ئەم بازنە جیاوازانەی سەروەریی ھێزی تایبەتی خۆپاراستن و خۆسەپاندنیان ھەیە. سەروەریی تایبەتی خۆیان لەڕێگای ھێزی تایبەت بەخۆیانەوە دەسەپێنن. ئەمەش وادەکات فرەلەشکریی و فرەسوپایی، لە فۆرمی بوونی چەندان میلیشیای تایبەتدا، ببێت بە پێکھێنەری ئەو دیمەنە سەربازییەی لە وڵاتەکەدا ئامادەیە. ئەم دۆخەش ھەموو مانایەک لەو بازنەی سەروەریە دەسێنێتەوە کە دەشێت ناوی ”سەروەریی دیموکراسیەت“ی لێبنێین.  ٤- یەکێک لە ئامرازە سەرەکییەکانی سەپاندنی ئەو فرە سەروەرییەی لە ئارادایە. لەڕێگای بەبنەمماڵە و بەخێڵەکیی و بەحیزبیکردنی جیھازی بیرۆکراسیەتەوە ڕووئەدات. ئەوەی ڕووئەدات گواستنەوەی لۆژیکی ”بارەگا“یە بۆناو دەزگاکانی دەوڵەت و لەڕێگەیەوە بە بارەگاکردنی دەوڵەت خۆش. ئەمە وادەکات وڵاتەکە خاڵیبێت لە دەزگا بەمانا ڕاستەقینەکەی دەزگا، بە تایبەتی ئەو دەزگایانەی ھاوڵاتیان وەک ھاوڵاتیی مامەڵەدەکەن و دەرفەتی بەشداربوونیان لە ژیانی گشتیدا بۆ دەڕەخسێنن.  ھەڵبژاردن لەناو ژینگەیەکی لەو بابەتەدا کورتدەبێتەوە بۆ ئامرازێکی تر بۆ بەخشینی ڕەوایەتی بە دەسەڵاتی ئەو بوونەوەرە نادیموکراتانە، کە شەرم لەوە ناکەن بەردەوام باس لە دیموکراسیەت بکەن. ھاوکات کۆمەڵگایەک دروستدەکات بە سەدان ھێکتار دوور لە سادەترین پرنسیپی دیموکراسیەتەوە.

  درەو: لە بازنەی (4)ی پارێزگای سلێمانی كە (رانیە، قەڵادزێ، دوكان) دەگرێتەوە، ململانێی نێوان كاندیدەكان سەختەو زۆرینەیان دەنگەكانیان نزیكە لەیەكەوە، یەكێتی دوو كاندید و گۆڕان و كۆمەڵ و نەوەی نوێ و پارتی كێبەركێی بەدەستهێنانی چوار كورسی دەكەن .  بازنەی (٤) بازنەی (4): کە ناسێنراوە بە بازنەی (پشدەر + ڕانیە + دوکان)  زیاتر لە (282) هەزار کەس مافی دەنگدانی هەیە، لەم بازنەیەدا (11) کاندید کە لە (3) ئافرەت و (8) پیاو پێکهاتوون و (9) کاندیدیان سەربە (8) پارتی سیاسین و (2) کاندیدیان بەناوی کاندیدی سەربەخۆوە تۆمار کراون و ڕکابەریدەکەن بۆ بەدەستهێنانی (4) کورسی تایبەت بە بازنەکە، بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەبێت یەکێک لە کاندیدە سەرکەوتووەکان لە ڕەگەزی مێ بێت. (بڕوانە خشتەی ژمارە (4)) ژمارەی دەنگی لایەنە سەرەکییەکانی پارێزگای سلێمانی لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی٢٠١٨بۆ پەرلەمانی پەرلەمانی کوردستان لەم بازنەیەی هەڵبژاردن بەم شێوەیەن (بڕوانە چارتی ژمارە (4)) شیکردنەوەی بازنەی (4): لەم بازنەیەدا (٤) کاندید سەردەکەون، کە پیویستە (١) کاندیدیان ئافرەت بێت. یەكەم: یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەم بازنەیە دوو كاندیدی هەیە ( غەریب ئەحمەد و بەدریە حسێن) لە هەڵبژاردنی رابردوو یەكێتی لەم بازنەیە (64 هەزارو 286) دەنگی هەیە لە دەنگدانی تایبەتیشدا بەدریە حسێن ( 3557) دەنگ و غەریب ئەحمەد ( 3570) دەنگی هەیە، بەلەبەرچاوگرتنی دەنگی رابردوو دەنگی ئێستا ئەگەری دەرچوونی هەردوو كاندیدەكەی یەكێتی هەیە.   دووەم:  كێبەركێی دوو كورسیەكەی تر لە نێوان كاندیدەكانی ( گۆڕان، كۆمەڵ، پارتی، نەوەی نوێ)دا دەبێت 1-    كاندیدەكەی كۆمەڵ (سۆران عومەر) چانسی گەورەی هەیە كورسیەك بەرێت، لە دەنگدانی تایبەتدا ( 1534) دەنگی هەیەو لە هەڵبژاردنی رابردوودا كۆمەڵ (20 هەزارو 893) دەنگی بەدەستهێناوە، بەلەبەرچاوگرتنی دۆخەكەو ئەو دەنگانەی كۆمەڵ بەدەستیهێناوە ئەگەری بەدەستهێنانی كورسی هەیە. 2-    كاندیدی نەوەی نوێ ( سروە عەبدولواحید) لە هەڵبژاردنی رابردوودا نەوەی نوێ لەم بازنەیە ( 18 هەزارو 58) دەنگی بەدەستهێناوەو لە دەنگدانی تایبەتیشدا (762) دەنگی بەدەستهێناوە، بۆیە دەكەوێتە ململانێیەكی سەختەوە لەگەڵ كاندیدەكانی گۆڕان و پارتی. 3-    كاندیدی گۆڕان ( بەكر باییز) لەم بازنەیە بزوتنەوەی گۆڕان زۆرترین دەنگی هەبووە لە هەڵبژاردنی رابردوو (32 هەزارو 258) دەنگی بەدەستهێناوە،  كاندیدەكەی لە دەنگدانی تایبەتدا (377) دەنگی بەدەستهێناوە، لە ململانێیەكی سەختدا دەبێت لەگەڵ كاندیدەكانی نەوەی نوێ و پارتی. 4-    كاندیدی پارتی لەم بازنەیە (ناسكە عەبدوڵا)یە، پارتی دیموكراتی كوردستان لە هەڵبژاردنی رابردوو لەم بازنەیە (16 هەزارو 676) دەنگی هەبووە و كاندیدەكەی لە دەنگدانی تایبەتدا ( 833) دەنگی بەدەستهێناوە، كاندیدەكەی پارتی لەم هەڵبژاردنەدا كێبەركێ دەكات لەگەڵ كاندیدەكەی گۆڕان و نەوەی نوێ بۆ بەدەستهێنانی كورسی چوارەم.     

سه‌رچاوه‌: نیویۆرك تایمز  عێراقییه‌كان سبه‌ینێ رۆژی یه‌ك شه‌ممه‌ ده‌نگ ده‌ده‌ن بۆ هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مان ساڵێك به‌ر له‌واده‌ی یاسایی خۆی، ئه‌ویش پاش چه‌ندین خۆپیشاندانی گه‌وره‌ دژی حكومه‌ت.   زۆرینه‌ی پارته‌كان په‌یامه‌كانیان ئاراسته‌ى ده‌نگده‌ران ده‌كه‌ن له‌سه‌ر بنه‌مای ئاین و نه‌ته‌وه‌و دڵسۆزی بۆ تیره‌و تائیفه‌كانیان.  له‌ ده‌ره‌وه‌ی باره‌گای سه‌ره‌كی (عه‌سائیبی ئه‌هلی حه‌ق)، یه‌كێك له‌ میلیشیاكانی سه‌ر به‌ ئێران له‌ عێراق، بانه‌رێكی گه‌روه‌ هه‌ڵواسراوه‌ كه‌ تێیدا بینای گۆنگرێسی ئه‌مریكا قوت دراوه‌ به‌ خێمه‌ی سور، كه‌ ئاماژه‌یه‌ بۆ مێژوی شیعه‌كان.  ئێستا كاتی هه‌ڵبژاردنه‌و  (عه‌سائیبی ئه‌هلی حه‌ق)، كه‌ تۆمه‌تبارن به‌ هێرش كردنه‌ سه‌ر هێزه‌كانی ئه‌مریكا و له‌لایه‌ن ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكاوه‌ وه‌ك رێكخراوێكی تیرۆرستی ناسێنراون، یه‌كێكن له‌ كوتله‌كانی په‌رله‌مان و پێشبینی ده‌كرێت باڵی سیاسی ئه‌م گروپه‌ چه‌ندین كورسی له‌ هه‌ڵبژاردنه‌كه‌ی رۆژی یه‌ك شه‌ممه‌ بباته‌وه‌. وێنه‌ی بانه‌ره‌كه‌ی به‌رده‌م ئه‌و باره‌گایه‌ ئاماژه‌یه‌كه‌ بۆ جه‌نگی كه‌ربه‌لا له‌ سه‌ده‌ی 17دا كه‌ مه‌به‌ست لێی به‌ڵێنی تۆڵه‌ كرنه‌وه‌یه‌، وه‌ك ناردنی په‌یامێك بۆ هه‌موو ئه‌وانه‌ی هێڵی به‌رگری هێزه‌ شیعییه‌كان ده‌به‌زێنن.  هه‌ژده‌ ساڵ دوای ئه‌وه‌ی ئه‌مریكا عێراقی داگیر كرو دیكتاتۆرێكی روخاند، له‌ ماوه‌ی به‌رێوه‌چونی پێنجه‌مین هه‌ڵبژاردنی گشتی له‌و ولاته‌دا، ئه‌وه‌ زیاتر روون بویه‌وه‌ كه‌ سیستمی سیاسی له‌ ژێر كۆنترۆڵی چه‌ك و پاره‌دایه‌و هێشتا به‌شێوه‌یه‌كی گه‌وره‌ له‌سه‌ر بنه‌مای تائیفی و نه‌ته‌وه‌یی دابه‌ش بووه‌.  كێبركێكه‌ پێده‌چێت هه‌مان یاریزانه‌ سه‌ره‌كییه‌كان بگه‌رێنێته‌وه‌ بۆ ده‌سه‌ڵات، له‌وانه‌ش گروپه‌كه‌ی موقته‌دا سه‌درو هاوپه‌یمانی میلیشیا شیعه‌كانی نزیك له‌ ئێران و هه‌روه‌ها پارته‌ كوردییه‌ باڵاده‌سته‌كان له‌ هه‌رێمی كورستان.   به‌ڵام له‌و نێوانه‌دا روناكییه‌كی هیوابه‌خش هه‌یه‌ كه‌ یاسای هه‌موار كراوی هه‌ڵبژاردنه‌كان و هه‌روه‌ها خۆپیشاندان و ناره‌زاییه‌كانی ساڵی رابردوو كه‌ ده‌رئه‌نجامه‌كه‌ی ئه‌م هه‌ڵبژاردنه‌ بوو، بتوانن چه‌ند كاندیدێكی نوێ بێننه‌ پێشه‌وه‌ بو ناو په‌رله‌مان كه‌ نه‌به‌سرابنه‌وه‌ به‌ حیزبه‌ ته‌قلیدییه‌كانه‌وه‌.  به‌ڵام قایل كردنی هاوڵاتیانی نارازی بۆ ئه‌وه‌ی بچنه‌ سه‌ر سندوقه‌كانی ده‌نگدان و ده‌نگ بده‌ن زۆر زه‌حمه‌ت بووه‌ له‌ وڵاتێكدا كه‌ گه‌نده‌ڵی له‌ كۆنترۆڵ ده‌رچووه‌، به‌ جۆرێك زۆرێك له‌ وه‌زاره‌ته‌كانی حكومه‌ت زیاتر چاویان له‌سه‌ر به‌رتیل وه‌رگرتنه‌ وه‌ك له‌ پێشكه‌ش كردنی خزمه‌تگوزاری. میلیشیاكان و باڵی سیاسی گروپه‌ چه‌كداره‌كان زیاتر له‌ خزمه‌تی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ئێراندان وه‌ك له‌ وڵاته‌كه‌ی خۆیان عێراق.  به‌ شێوه‌یه‌كی گشتی هیچ یه‌كێك له‌ پارته‌ سیاسییه‌كان نییه‌ كه‌ به‌رنامه‌یه‌كی سیاسی پێشكه‌ش كردبێت و خاڵی بێت له‌ په‌یامی دینی و تایفی و نه‌ته‌وه‌گه‌رایی.  "له‌ یه‌كه‌م هه‌ڵبژاردندا ده‌نگم دا به‌ڵام هیچ یه‌كێك له‌ خواست و داواكارییه‌كانمان به‌دی نه‌هات پاشان هه‌ڵبژاردنی دووه‌م ده‌نگمدا به‌ڵام هه‌مان ده‌موچاوه‌كان هاتنه‌وه‌ سه‌ر حوكم"، ویسام عه‌لی وای وت، له‌ كاتێكدا له‌ ناوه‌ندی شه‌قامه‌كه‌ ده‌رۆشت و ده‌عامی سه‌یاره‌یه‌كی به‌ ده‌سته‌وه‌ بوو كه‌ تازه‌ كریبووی. "بۆ سێهه‌م جار بریارم داوه‌ كه‌ ده‌نگ نه‌ده‌م".  عه‌لی له‌ پارێزگای بابل، له‌ باشوری عێراق، وتی ئه‌و بۆ 14 ساڵ وه‌ك مامۆستای وانه‌بێژ له‌ یه‌كێك له‌ خوێندنگه‌ حكومییه‌كان وانه‌ی وتوه‌ته‌وه‌ به‌ڵام تا ئێستا به‌ فه‌رمی دانه‌مه‌زرێنراوه‌ ته‌نها له‌به‌ر ئه‌وه‌ی سه‌ر به‌ هیچ حیزبێكی سیاسی نییه‌.  بۆ روبه‌روبونه‌وه‌ی بێ متمانه‌یی، ده‌نگده‌ران كه‌ له‌ هه‌ڵبژاردنی ساڵی 2018دا بوه‌ هۆی دابه‌زینی رێژه‌ی به‌شداری به‌شێوه‌یه‌كی به‌رچاو، ئێستا رێكخه‌رانی هه‌ڵبژاردن له‌ هه‌ندێك ناوچه‌ كۆڵان به‌ كۆڵان ده‌گه‌رێن بۆ ئه‌وه‌ی كارتی ده‌نگدان بگه‌یه‌ننه‌ ده‌ستی هاوڵاتیان.  به‌رپرسانی كۆمسیۆن ئامانجیان ئه‌وه‌ بوو كه‌ ته‌واوی ئاسانكاری بۆ ئه‌و هاوڵاتیانه‌ بكه‌ن كه‌ هیچ متمانه‌یان به‌ سیستمه‌كه‌ نه‌ماوه‌. كه‌ ئه‌وه‌ش وای لێكردوون هیچ پاڵنه‌رێكیان نه‌بێت بۆ ئه‌وه‌ی خۆیان تۆمار بكه‌ن یاخو كارته‌كانیان وه‌ر بگرنه‌وه‌.  له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا 21 ملیۆن كه‌س مافی ده‌نگدانی هه‌یه‌، له‌وانه‌ش یه‌ك ملیۆنیان ده‌نگده‌ری نوێن و بۆ یه‌كه‌م جار ده‌نكگ ده‌ده‌ن. سه‌ره‌رای ئه‌نجامدانی كه‌مپه‌ینێك له‌سه‌ر تۆری كۆمه‌ڵایه‌تی تیك تۆك و به‌كارهێنانی چه‌ندین تاكتیكی دیكه‌ بۆ گه‌یشتن به‌ ده‌نگده‌رانی گه‌نج، به‌ڵام هێشتا زۆرێك له‌وان سورن له‌سه‌ر بایكۆت كردنی هه‌ڵبژاردنه‌كه‌.

درەو: بەپێی ڕاپرسییەکی (ناوەندی عێراقی بۆ لێکۆڵینەوەی ستراتیجی)، (46%) بەشداربووان پێیان وایە هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەرد و دوور لە ساختەكاری بەڕێوە ناچێت، (61%)یش پێیان وایە وڵاتانی هەرێمی کاریگەرییان لەسەر دەرەنجامی هەڵبژاردن دەبێت.  زانیاری گشتی دەربارەی ڕاپرسییەکە 1.    لە ڕاپرسییەکەدا (2 هەزارو 950) هاوڵاتی عێراقی بەشدارییان کردووە. 2.    ڕاپرسییەکە (19) پارێزگای عێراقی گرتووەتەوە و (هەڵەبجە) وەک پارێزگا هەژمار کردووە. 3.    بەشێوەیەکی عەشوائی لە ڕێگەی ئامرازەکانی پەیوەنییە کۆمەڵایەتییەکانەوە ئەنجام دراوە.  4.    لە ڕاپرسییەکەدا، بەشداربووان (94.5%) لە ڕەگەزی نێر و (5.5%) لە ڕەگەزی مێ بوونە. 5.    لەڕووی تەمەنی بەشداربووانەوە لە (18) ساڵەوە دەستی پێکردووە تا سەروو (65)ساڵ. 6.    لە ڕووی ئاستی خوێندەوارییەوە، لە نەخوێندەوارەوە بەشدار بوونە تا ئاستی بڕوانامەی دکتۆرا.

  شرۆڤە: د. هەردی مەهدی میکە ( تایبەت بە درەو) لە هەڕەشەوە بۆ هەلی هێزە باوەکان  هەڵبژاردنی هەنووکەیی عێراق، دەرهاویشتەیەکی ئەرێنی بوو لە هەناوی شکست و گەندەڵی و بێباکی سیاسییە باوەکانی شیعە و سوننە و کورددا، هەر لەبەر ئەوەش پێشوەختە ئەنجامدرا. بەڵام ئایا دەتوانێت بەدیهێنەری ویست و مەبەستی ئەنجامدانەکەی بێت؟ لە هەر جوڵەیەکی کۆمەڵایەتی-سیاسیی وەک خۆپیشاندانێکی جەماوەرییدا، لەسەر چەند ئاستێک پۆلێنی ئامانج و ئەنجامەکانی دەکرێت، هەندێک کاتیی و دوورمەودا، هەندێکیش ڕووکەشی و ناوەڕۆکی و هەندێکیش تیۆریی و کردەیی. بەڵام هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق، لەڕووی ئامانجەوە، بەگشتی لە دوو ئاستدا ئامانجڕێژ کرابوو، ١.نمایشیی شکست و دانپێدانان و بێبەهاکردنی گووتاری ڕووکەشانەی سادەخەڵەتێنی مەزهەبی-نیشتمانی سیاسییەکانی نێودەسەڵات، ٢. هەنگاوی کردەیی دوورمەوداش ئەوە بوو لەڕێگەی هەڵبژاردنێکی پێشوەختەوە، ڕێگەخۆش بکرێت بۆ هاتنەسەرکاری توێژێکی نوێ بۆ گۆڕێنی ئاراستەی سیاسیی لە دروشمی تائیفی و دینی و دەستەمۆیی بۆ هەژموونی دەرەکییەوە بۆ گوتارێکی خۆتەوەریی و خزمەتگوزار.  ئامانجی یەکەم هەر لەڕێوە هاتەدی و سەرجەم لایەنە عێراقییەکان لەم دووساڵەی دواییدا ڕاستەوخۆ و ناڕاستەخۆ ناچارکران دان بە شکستەکەدا بنێن و نەک هەر ئەوە وای لێهات هیچ هیزێکیشیان نەتوانێت شانازی بە پشکی خۆیەوە بکات لە "عێراقی نوێدا" و هەر یەکە  و تۆمەتی دامەزراندن و تەشەنەی ئەم ئەزموونەی دەخستە ئەستۆی ئەوی دیکەوە. ئەم هەڵبژاردنەی عێراق پێش هەر مانا و ئاماژەیەک، خودی ئەنجامدانی لە پێش وادەی خۆیدا، داننانە بە شکستی سیاسییە باوەکانی نێو عێراق، کە لە ٢٠٠٣ بە چەند توێژێکی سیاسیی لە پشتی پەردەی پرۆسەی سیاسیی عێراقەوە، لانیکەم هەڵگری ئەو مانایەیە کە هۆکاری نەهامەتی و بنبەستی ئابووریی و سیاسیی و ئەمنی عێراق بوون، چونکە هۆکار و مەبەستی ئەنجامدانی هەڵبژاردنەکە بەدەمەوەچوونی داواکاریی خۆپیشاندان بوو (٢٠١٩) کە حکومەتە تەوافوقییەکەی عەبدولمەهدیان پێهەڵوەشاندەوە و ڕێگریشینان لە دروستکردنی دوو کابینە کرد، بە جۆرێک ئاماژە بوو بۆ فاتیحای سیاسیی بۆ توێژە باوەکە و ئەوان گفتوگۆی کۆتاییهێنانیان بە خۆپیشاندان لە بەڵێن و دروشمی دووبارەوە گواستەوە بۆ هەنگاوێکی کردەیی کە ئەویش "هەڵبژاردنی پێشوەختە" بوو، تا لە ڕێگای یاسای هەڵبژاردنی نوێوە، هەل بدرێتە توێژێکی نوێی سیاسی. بەڵام بۆ ئامانجی دووەم بەو کەرەستە سیاسییانەی بەردەست و بەو دەزگا ماندووانەی عێراق (پەرلەمان و دەزگای جێبەجێکار)، کە خەون و ئامانجی گۆڕانکاریی ڕیشەییە لە دوورخستنەوەی سیاسییە پێشینەکان و بونیادنانی گوتارێکی نوێی نیشتمانی، بووە ئەستەم و بە پێچەوانەشەوە، خودی هەڵبژاردنەکە لە هەڕەشەیەکەوە بۆ سەر سیاسییە باوەکان، بووە و دەبێتە هەلێکی نوێی خۆڕێکخستنەوە و بووژانەوەیان، چونکە لەلایەک ئەو یاسایەی کە بڕیار بوو جۆری هەڵبژاردنەکە ڕێکبخات و حزبە تەقلیدی و ڕووخسارە باوەکان پەراوێز بخات، لە پەرلەمانێکەوە داڕێژرا کە دیسانەوە داشی دەستی ئەوان و لە ژێر هەژموونی ئەواندا بوو، لالایەکی دیکەوە هەڕەشەی خۆپیشاندەران بە جۆرێک کەوتەوە کە هەرسێ چینی باوی سیاسیی شیعە و سوننە و کوردی لەترسدا کردەوە یەک و لەبەردەم دوو سیناریۆدا قوتی کردنەوە: ١. یان دەبوو بەدیار مەرگی خۆیانەوە بڕواننە ئایندەی پرۆسەی سیاسیی و نەوەیەکی دیکەی سیاسیی جێگەیان بگرێتەوە (بەتایبەت لە نێوەڕاست و باشووردا)، ٢.یاخود بەپێچەوانەوە  سازش بۆ یەکدی بکەن و پێکەوە هەڕەشە ڕاستەقینەکەی سەریان کە جەماوەر و خەڵکی ناڕازی بوو دووربخەنەوە و لەڕووی تیۆری و کردەییەوە یاسا و  ڕێکارێکی هەڵبژاردن وەڕێ بخەن کە دیسانەوە بە ڕوخسارێکی دیکەوە لەسەر شانۆی سیاسییدا بمێننەوە. دیارە سیناریۆی دووەمیان کردە بەرنامە و هەر ئەوەش چۆنێتی و وردەکاریی و کاتی ئەنجامدانی ئەم هەڵبژاردنە هەنووکەییەی داڕشت. بەجۆرێک یاسا و دابەشکاریی بازنەکانی هەڵبژاردن وا ڕێکخرایەوە، لە قازانجی حزب و ئاراستە گەورەکان بێت و دەنگی هێزە تازە و تێوەنەگلاوەکان پەرت و فەوتاو بێت و ڕوخساری خۆپیشاندەرانیش لەبەر بچووکی بازنەکان کەمترین هەلیان بۆ بڕەخسێت بۆ ئەگەری بوونە هێزێکی یەکلاکەرەوە و خاوەن هەژموون، ئەمەش خۆی جۆرێک بوو لە کودەتا بەسەر مەبەستی دەرکردنی یاساکە و خودی ئاراستەی ئامانجی خۆپیشاندەراندا. نەخشەی ئێستا و گریمانەی پاشی هەڵبژاردن لێرەدا بۆ ڕوونکردنەوەی ئەو "نەگۆڕانە"ی کە بەڕێوەیە و ئەو هەلەی دەدرێتەوە بە هێزەباوەکان، پێویستە نەخشەی ئێستای هێزە سیاسییەکان و سیناریۆکانی پاش هەڵبژاردن ڕوون بکرێتەوە: پاش تێکچوونی پرۆسەی تەوافوقی شیعی-سوننی-کورد و پەرتەوازەیی نێو خودی هەرسێ ماڵەکە و چەندسەرەیی گوتارەکانیان، لەلایەکی دیکەشەوە  خراپی ئەدا و ئەزموونی پاش ٢٠٠٣ لە بەڕێوەبردنی دامودەزگاکان، وای کرد هاوڵاتی و چینە سیاسییە دەسەڵاتدارەکان دۆڵاودۆڵ بخات و درزی نێوانیشیان گەورەتر بکات، بەجۆرێک بووە هەڕشەی ڕاستەقینە لەسەریان و نەخشەی باوی سێ زۆرنی (شیعە-سوننە-کورد) خەریک بوو کاڵدەبوویەوە، سوکانی سیاسەتیش لەژێر کۆنتڕۆڵی هیچ هێزێکدا نەمایەوە، مەودای تێگەیشتن و خۆکۆکردنەوەیان تا دەهات کەم و کەمتر دەبوویەوە، تەنانەت تاقە دەستکەوتی دیاری ئەو سەردەمەشیان کە دەستووری عێراق بوو ئەویش کەوتبوویە ژێر هەڕەشە، حکومەت هەڵوەشایەوە، دوو کاندیدیش شکستیان هێنا بۆ پێکهێنانی حکومەت و بازی دەسەڵات بەسەر کازمییەوە نیشتەوە و بە فشاری دەرەکی و ناچاریی حکومەتێکی پێکهێنا و زۆرێکی بەڵێنەکانیشی بۆ خۆپیشاندەران بە مەرەکەبی سەرکاغەز مایەوە. ئەمە دۆخی پەرتەوازەیی هێزە باوەکان بوو، هێندەی نەمابوو نەک پرۆسەی سیاسیی بەڵکو نەخشەی جوگرافیی عێراقیش بەرەو هەڵدێڕ بەرن. بەڵام بە خۆکۆکردنەوەیان و یەکخستنەوەی دەنگیان لەسەر حسێبی یاسای هەڵبژاردن و بەرامبەر وەستانەوە لەگەڵ خۆپیشاندەراندا، وا پێکهاتنەوە کە ئەگەری زۆر ئەوەیە نەخشەی کوتلە سیاسییەکان ئاڵوگۆڕی زۆری بەسەردا نەیەت. نەخشەی سیاسیی هەڵبژاردنی ٢٠١٨ بەمشێوەیە کەوتەوە: ١. شیعەکان: ١٧٧ کورسی بۆ شیعە کە لە لیستەکانی سائیرون، نەسر، دەوڵەتی قانون، حیکمە، ئیرادە، کەفائات، حزبی مەدەنی، ریجالی عێراق و حزبی شیوعی پێکهاتبوون. ٢. سوننەکان: ٧١ کورسی بۆ سوننە، کە دابەشبووبوون بەسەر کوتلەکانی نەسر، وەتەنییە، قەرار، هاوپەیمانیی بەغدا، نەینەوا شوناسمانە، هاوپەیمانی جەماهیر، سەڵاحەدین شوناسمانە، دیالە تەحەددا دەکات، بەیارقی خێر و مەدەنییەت و عابروون. ٣. کوردەکان: ٥٨ کورسی بۆ کورد، کە لە پارتی، یەکێتی، گۆڕان، یەکگرتوو، کۆمەڵ، نەوەی نوێ و دوو کورسی هاوپەیمانی بۆ دیموکراتی کە پاشتر بەلای بەرهەم ساڵحی سەرکۆماردا کەوتن. ٤. هەرچی کورسییەکانی دیکە بوو وەک کۆتای نەتەوەیی و ئاینی مانەوە. بەڕوانین بۆ ئەو نەخشەیە و بە دیقەتتدان لە نەخشەی کێبەرکێکردنی سیاسیی ئەم هەڵبژاردنە و ئەگەرەکانی بەردەم هێزەکان، دەردەکەوێت نەخشەکە بەڕێژەیەکی کەم نەبێت زۆر گۆرانکاری بەسەردا نایەت، زۆرینەی ڕەهای کورسییەکان لە هەرسێ زۆنەکە هەمان ئەو هێزانە کۆنتڕۆڵی دەکەنەوە کە هەن، بەڵام ناو و دروشمیان گۆڕیووە، چونکە هەنووکە (بە لادانی ناوی هاوپەیمانییەکانیان) زۆرینەی کورسییەکان لەدەستی ڕوخسارە دیارەکانی وەک سەدر، مالکی، حەکیم، عامری و عەبادی لە کوتلەی شێعی و حەلبووسی و خەنجەر لە سوننەکان و پارتی دیموکرات و یەکێتی نیشتمانی لە کوردستاندان، گریمانەی ئەوەش دەکرێت، دیسانەوە زۆرینەی کورسییەکان هەر ئەم ڕوخسارانە لە ژێر ناوی هاوپەیمانیی نوێدا بیبەنەوە، گەر زیاتریشیان نەکەن. گریمانە دەکرێت کە جارێکی دیکە سەدر، عامری و حەشد، مالکی، حەکیم و عەبادی دیسانەوە زۆرینەی کورسیەکانی شیعە، حەلبوسی و خەنجەریش زۆرینەی کورسییەکانی سوونە و پارتی و یەکێتییش زۆرینەی کورسیەکانی کورد دەست بخەنەوە. لێرەوە دەردەکەوێت گەر خۆپیشاندەران توانیبێتیان حکومەتێک بخەن، لەوەدا سەرکەوتوو نەبوون لە کەمکردنەوەی هەژموونی هێزە سیاسییە باوەکان و بونیادنانی سەرەتایەکی نوێ بۆ پرۆسە و گوتارێکی نیشتمانی نوێ، بە پێچەوانەوە ئەو هەڕەشەیەی لەسەر ئەم هێزانە درووستبوو لە هەرسێ زۆنەکە، بووە وانەیەک بۆیان و بە بەرگێکی دیکەوە کردیانە هەلێک بۆ خۆڕێکخستنەوەیان. لەبەرئەوە هەڵچنینی ئومێدی زۆر بۆ گۆڕانکاریی لە بەغداوە، سەرابێکی سیاسییە و بەو دەزگا و کارەکتەر و یاسابەرکارانەی هەڵبژاردنەوە کە هەیە هەر ئەوە بەرهەم دێت، لەم دەرکەیە هەر ئەو دەرچە چاوەڕێی عێراقییەکانە کە لە ڕابردوودا لێیەوە تێپەڕیوون و هەمان بنبەستی سیاسیی و بەڕێوەبردن پاش هەڵبژاردن یەخەی پرۆسەی سیاسی و عێراقییەکان دەگرێتەوە  کە لەسەر بنەمای پشکپشکێنە و دابەشکاریی مەزهەبی و نەتەوەیی و وەلای حزبی بینا کراوە.  

درەو: لە بازنەی (5)ی پارێزگای سلێمانی كە (كەلار، كفری، دەربەندیخان، چەمچەماڵ) دەگرێتەوە، كاندیدە ژنەكەی یەكێتی و كاندیدێكی پیاوی دوو كورسی دەبەنەوە، غالب محەمەد كاندی سەربەخۆ ئەگەری زۆرە كورسی سێیەم بەرێت، كێبەركێی بەدەستهێنانی كورسی چوارەم لە نێوان كاندیدەكانی پارتی و گۆڕان و نەوەی نوێ دەبێت.  بازنەی (٥) بازنەی (٥): كە ناسێنراوە بە بازنەی گەرمیان (كەلار + دەربەندیخان + كفری + چەمچەماڵ + بەشێكی خانەقین) زیاتر لە (250) هەزار كەس مافی دەنگدانی هەیە، لەم بازنەیەدا (15) كاندید كە لە (5) ئافرەت و (10) پیاو پێكهاتوون و (13) كاندیدیان سەربە (8) پارتی سیاسین و (2) كاندیدیان بەناوی كاندیدی سەربەخۆوە تۆمار كراون و ڕكابەریدەكەن بۆ بەدەستهێنانی (4) كورسی تایبەت بە بازنەكە، بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەبێت یەكێك لە كاندیدە سەركەوتووەكان لە ڕەگەزی مێ بێت. (بڕوانە خشتەی ژمارە (5)) خشتەی ژمارە (5)    ئەنجامی دەنگی تایبەت ( نافەرمی) ژمارەی دەنگی لایەنە سەرەكییەكانی پارێزگای سلێمانی لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ی٢٠١٨بۆ پەرلەمانی پەرلەمانی كوردستان لەم بازنەیەی هەڵبژاردن بەم شێوەیەن (بڕوانە چارتی ژمارە (5)) چارتی ژمارە (٥)   شیكردنەوەی بازنەی (5): لەم بازنەیەدا (٤) كاندید سەردەكەون، كە پێویستە (١) كاندیدیان ئافرەت بێت. یەكەم:  لەم بازنەیەدا یەكێتی بە سێ كاندید بەشدارە ( سروە محەمەد، كاروان یاروەیس، رزگار محەمەد)، یەكێتی لەم بازنەیە لە هەڵبژاردنی رابردوو (34685) دەنگی هەبووە بە لەبەرچاوگرتنی دەنگدانی تایبەت  سروە محەمەد (572) دەنگ و كاروان یاروەیس (486) بۆیە ئەگەری دەرچونی  كاندیدە ژنەكەی (سروە محەمەد) و كاندیدێكی پیاو كە بە ئەگەری زۆر (كاروان یاروەیس)ە دەبێت   دووەم:  كورسی سێیەم بە گەری زۆر بۆ كاندیدی سەربەخۆ ( غالب محەمەد) دەبێت بەلەبەرچاوگرتنی پێگەو دەركەوتنی و بە ئەنجامی بەرایی دەنگدانی تایبەت كە ( 355) دەنگ و دەنگی سێیەمی ئەو بازنەیە. سێیەم: بۆ كورسی چوارەمی بازنەی (5) كێبەركێی توند لە نێوان كاندیدەكانی ( گۆڕان ، پارتی ، نەوەی نوێ) دەبێت، كە بزوتنەوەی گۆڕان بە كاندیدێك بەشدارە ( هۆشیار عومەر) دەنگی پێشوی گۆڕان لەو بازنەیە (22267) دەنگەو لە دەنگدانی تایبەتیشدا (147) دەنگی هەیە، بەڵام غالب محەمەد كە پەرلەمانتااری گۆڕانە كاندیدە لەو بازنەیەو بەشێك لە دەنگەكانی دەبات. پارتی دیموكراتی كوردستان بە كاندیدێكی پیاو بەشدارە ( شوان محەمەد) لە هەڵبژاردنی پێشوو پارتی ( 9701) دەنگی هەبووە و لە دەنگدانی تایبەتیشدا (174) دەنگی بەدەستهێناوە، پارتی هەوڵی زۆر دەدات كورسیەكی بازنەی پێنج بەرێت،  بۆیە ئەگەری زۆرە ئەو كورسیە بۆ كاندیدەكەی پارتی بێت. نەوەی نوێ بە كاندیدێكی پیاو بەشدارە ( مۆفەق حسێن) لە هەڵبژاردنی پێشوو نەوەی نوێ لەو بازنەی (12471) دەنگی هەبووە لە دەنگدانی تایبەتیشدا نزیكەی ( 180) دەنگی بەدەستهێناوە.