شیكاری: درەو بەشی چوارەم: نەوەی نوێ نەوەی نوێ بەشداری دوو هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی کردووەو تاکە هێزە لە هەرێمی کوردستان ژمارەی دەنگەکانی هەڵکشابێت بەراورد بە هەڵبژاردنی پێشتر، لە هەڵبژاردنی ساڵی 2018 لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکەی هەرێم (152 هەزار و 965) دەنگی بەدەستهێناوە، بەڵام لە هەڵبژاردنی 10/10/2021  لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکەی هەرێم (204 هەزار و 855) دەنگی بەدەستهێناوە واتە ژمارەی دەنگەکانی لەم هەڵبژاردنە (52 هەزار و 210) دەنگ زیادی کردووە.  هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 12/5/2018 لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، كە لە 12/5/2018 بەڕێوەچوو، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (1 ملیۆن و 795 هەزار و 686) كەس دەنگیانداوە.  نەوەی نوێ لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکە بەڕێژەی (9%) و (152 هەزار و 645) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛ لە پارێزگای هەولێر (642 هەزار و 232) هاوڵاتی دەنگیداوە. نەوەی نوێ لەم پارێزگایە بەڕێژەی (11%) و (70 هەزار و 833) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای سلێمانی (664 هەزار و 146) هاوڵاتی دەنگیداوە. نەوەی نوێ لەم پارێزگایە بەڕێژەی (10%) و (63 هەزار و 760) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای دهۆكیش كە  (489 هەزار و 308) هاوڵاتی دەنگیداوە. نەوەی نوێ لەم پارێزگایە بەڕێژەی (4%) و (18 هەزار و 52) دەنگی بەدەستهێناوە. هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 10/10/2021   لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، كە لە 10/10/2021 بەڕێوەچوو، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (3 ملیۆن و 486 هەزار و 787 ) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە و (1 ملیۆن و 232 هەزار و 897) دەنگیانداوە، بەرێژەی ( 35.4% ). نەوەی نوێ لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکە بەڕێژەی (17%) و (204 هەزار و 855) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛ بەجۆرێك لە پارێزگای هەولێر (1 ملیۆن و 238 هەزار و379) مافی دەنگدانیان هەبووە و (444 هەزارو 253) دەنگیداوە، بە رێژەی (35.9%). نەوەی نوێ لەم پارێزگایە بەڕێژەی (18%) و (79 هەزار و 245) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای سلێمانی (1 ملیۆن و425 هەزارو 705) كەس مافی دەنگیدانیان هەبووە و (392 هەزار و667) دەنگیانداوە، بەڕێژەی (%27.5). نەوەی نوێ لەم پارێزگایە بەڕێژەی (27%) و (106 هەزارو 318) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای دهۆكیش كە (822 هەزار و 703) مافی دەنگدانیان هەبووە، (395 هەزار و977) كەس دەنگیانداوە بەڕێژەی (48.1%). نەوەی نوێ لەم پارێزگایە بەڕێژەی (5%) و (19 هەزار و 292) دەنگی بەدەستهێناوە. بۆ بەرچاو ڕونی زیاتر بڕوانە ئەم (چارت)انەی خوارەوە.  

راپۆرت: درەو ئەمڕۆ لە هەرێمی كوردستان بەبۆنەی یادی لەدایكبوونی پێغەمبەر موحەممەد (د.خ) پشووی فەرمی بوو، كۆمەڵی دادگەریی‌و یەكگرتووی ئیسلامی یادەكەیان بەرز راگرت، بەڵام سەلەفییەكان دەڵێن "بیدعە"یە.  مەولود لەنێوان سوننە‌و شیعەدا وەكو زۆرێك لە پرسەكانی تر، زانایانی بواری فیقهی لەسەر یەك ئاڕاستە هاوڕانین سەبارەت ئاهەنگگێڕان بەبۆنەی لەدایكبوونی پێغەمبەرەوە. تەنانەت مێژووی لەدایكبوونی پێغەمبەر موحەمەد لەنێوان سونەو شیعەدا ناكۆكی لەسەرە.  زۆرینەی مەرجەعەكان بەلای ئەو بۆچونە باوەدا دەڕۆن كە پێغەمبەر لە مانگی (ربیع اڵاول) لەدایكبووە بەپێی ساڵنامەی كۆچی، بەڵام سوننە لە 12ی ربیع اڵاول بەوبۆنەیەوە خۆشی دەردەبڕن‌و شیعەش لە 17ی مانگدا، بۆیە مانگی ربیع اڵاول بەتەواوەتی بە مانگی دەربڕینی خۆشی دادەنرێت.  ئەم ناكۆكییە لەبارەی مێژووەوە، وایكرد لە سەرەتای ساڵی 1981وە روحوڵڵا خومەینی بانگەواو بۆ هەفتەی یەكڕیزی ئیسلامی بكات لەماوەی هەردوو وادەی مەولودنامەكەدا، ئەمەش وەكو ئامرازێك بۆ لێكنزیكردنەوەی سوننە‌و شیعە.  ئەدەبیاتی ژیاننامەكەی ئاماژە بە وردەكاری جۆراوجۆر دەكات لەبارەی لەدایكبوونی پێغەمبەرەوە، بەڵام جێگیرەكەی ئەوەیە كە لە رۆژی دووشەممەدا لەدایكبووە، چونكە كاتێك پرسیاری لێكراوە لەبارەی ئەوەی بۆچی رۆژی دووشەممان بەڕۆژوو دەبێت، وتویەتی ئەوە رۆژی لەدایكبونیەتی.  هەروەك مەرجەعیەتەكانیش بەلای ئەو بۆچونەدا دەچن كە دەڵێ لە ساڵی فیلدا لەدایكبووە، واتە لەنێوان ساڵانی 570‌و 571ی كۆچیدا، ئەو ساڵەش بەناوی هێرشی ئەبرەهەی حەبەشی پادشای یەمەنەوە بۆسەر مەككە ناونراوە، كە هەوڵی وێرانكردنی كەعبەی داوە‌و لە هێرشەكەیدا فیلی بەكارهێناوە، ئەمە بەپێی گیڕانەوە باوەكە.  زانراوە كە پێغەمبەر كە منداڵ بووە بەبێ باوك ژیاوە، دوای مردنی (عەبدوڵای كوڕی عەبدولموتەلیبی) باوكی لەدایكبووە، كە منداڵ بووە (ئامینەی كچی وەهەب)ی دایكیشی مردووە، بۆیە لەئامێزی عەبدولموتەلیبی باپیریدا گەورە بووە، پاشان لە ئامێزی ئەبو تالیبی مامی، ئەوەش دوای ئەوەی باپیری كۆچی دوایی كردووە.  گێڕانەوەی باو دەڵێ عەبدولموتەلیب بووە كە ناوی (موحەممەد)ی لە نەوەكەی ناوە، ئەمەش ناوێكی بەربڵاو نەبووە لەناو عەرەبدا، باپیری وەكو سوپاسگوزاری ئەم ناوەی لێناوە، چونكە ئومێدەوار بووە نەوەكەی لە ئاسمان‌و زەویدا سوپاس بكرێت.  مەرجەعیەتە ئاینییەكان دەڵێن ئاهەنگگێڕان بەبۆنەی مەولودی پێغەمبەرەوە لە ساڵانی سەرەتای ئیسلامدا كارێكی باو نەبووە، بۆیە تاوەكو سەدەی چوارەمی كۆچی نەبووە بە نەریت.  سەرەتای ئاهەنگگێڕان بەبۆنەی لەدایكبوونی پێغەمبەرەوە دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی خەلیفەی فاتمی (المعز لدین الله) دوای ئەوەی لە ساڵی 969ی كۆچیدا چووە ناو میسرەوە، مەرجەعیەتە مێژووییەكان وای دەبینن رێكخستنی مەراسیم بەبۆنەی لەدایكبوونی پێغەمبەرو هەندێك لە هاوەڵەكانی، ئامرازێك بووە كە ئەم خەلیفەیە بەكاریهێناوە بۆ نزیكبوونەوەی لە خەڵكی میسر، ئەمەش لەرێگەی ئەو بۆنە گشتییانەوە كە خۆشی باڵیان بەسەردا دەكێشێت.  لەگەڵ گۆڕانی حوكمڕانیدا‌و بەدوای یەكداهاتنی خەلافەتەكانی ئیسلام، ئاهەنگگێڕان بەبۆنەی مەولودی پێغەمبەرەوە نەماون‌و دواتر سەریانهەڵداوەتەوە، ئەمەش بەهۆی ئەولەویەتی دەسەڵاتەوە، ئەیوبییەكان قەدەغەیان كرد، دواتر مەمالیكەكان رێگەیان پێدا، تا ئەوكاتەی بووە بە نەریتێكی سۆفییەكان لە سەردەمی محەمەد عەلی پادشادا.  سۆفییەكان لە هەموو مەزهەبەكانی تری ئیسلام زیاتر بایەخ بە زیندوو ڕاگرتنی مەولودی پێغەمبەر‌و مەولودی پیاوچاكان بەگشتی دەدەن. ئەم جۆرە مەراسیمانە لە میسر نەریتی ریشەدارن‌و بوون بە پەلهاویشتنی فراوان بۆ رەوتە سۆفیگەرییەكان. بۆچونی سەلەفییەكان لەبارەی مەولودەوە بەپێچەوانەی سۆفییەكانەوە، زانایانی سەلەفی لە سەرو هەموشیانەوە (عەبدولعەزیز بن باز)ی زانای سعودی پێیوایە ئاهەنگگێڕان بەبۆنەی یادی لەدایكبوونی پێغەمبەرەوە "بیدعە"یە.  بن باز دەڵێ" شەرع باسی لەوە نەكردووە ئایا ئاهەنگگێڕان بەبۆنەی مەولودەوە رێگەپێدراوە، چونكە نە پێغەمبەر، نە هاوەڵان ئەم یادەی نەكردوەتەوە، بۆیە ئەمە بیدعەیە، بەبۆچوونی من خودا بە هەردوو جەژنی رەمەزان‌و قوربان قەرەبووی هەموو بۆنەكانی تری بۆ موسوڵمانام كردووەتەوە‌و لەم دوو جەژنەدا بەشی پێویست ئاهەنگ‌و خۆشی دەربڕین هەیە".  پرسی زیندوراگرتنی یادی لەدایكبوونی پێغەمبەر یەكێك لەو پرسانەی كە ناكۆكی فیهیی گەورەی لەسەرە لەنێوان سۆفی‌و سەلەفییەكاندا، كە هەندێكجار دەگاتە ئاستی بە كافركردنی یەكتر.  ئەزهەر چی دەڵێ ؟ مەرجەعیەتی ئەزهەر، هەڵوێستی نەرێنی هەیە لەبارەی دەربڕینی خۆشی بەبۆنەی یادی لەدایكبوونی پێغەمبەرەوە، ئەمەش لەرێگەی چەند فەتوایەكەوە كە ئەم مەرجەعیەتە بەدرێژایی ساڵانی رابردوو دەریكردوون. لە فەتواكانیدا ئەزهەر دەڵێ راستە قورئان‌و فەرمودە بەشێوەیەكی روون باسیان لە ئاهەنگگێڕان بەبۆنەی مەولودەوە نەكردووە‌و ئەم نەریتە لە سەدەی چواری كۆچیدا دەركەوتووە، بەڵام ئەمانە سیمای مەزنكردنی پێغەمبەرو نیشاندانی خۆشەویستین بۆ ئەو. لەناو زۆرینەی موفەسیرەكانی سوننەدا ئەم بۆچونەی ئەزهەر بەربڵاوە، چونكە پێیان وایە سەرباری ئەوەی یادكردنەوەی مەولود فەرز نییە، بەڵام هاوكات كارێكی قێزەونیش نییە، چونكە لەدایكبوونی پێغەمبەر هاتنی رەحمەتی خواد بووە مرۆڤایەتی‌و ئەم بۆنەیەش نیشاندانی خۆشی‌و خۆشەویستییە‌و كۆبونەوەیە لەسەر خوێندنەوەی قورئان‌و ژیاننامەی پێغەمبەر.  بیدعەیەكی باش لەم نێوەندەدا هەندێكی تر لە زانایان هەن كە یادی مەولود بە " بدعە حسنە" واتە بیدعەیەكی باش دادەنێن، لەوانە ئیبن حەجەری عەسقەلانی‌و جەلالەدین عەبدولڕەحمان سیوتی.  مەولود لای شیعەكان بەلای مەرجەعیەتەكانی شیعەوە، یادی مەولود گوزارشتە لە خۆشەویستی، رێزگرتن لە پێغەمبەر، بۆیە ئەوەی لە دیندا نەبێت ناخرێتە ناو دینەوە.  ناكۆكییە فیقهییەكان لەم سەردەمەدا هەندێكجار رەهەندی سیاسی وەردەگرن، هەروەك چۆن لە مێژووی ئیسلامیشدا ئەمە هەبووە. لەگەڵ كۆنترۆڵكردنی یەمەن لەلایەن حوسییەكانەوە، یادی مەولود لە یەمەن بەربڵاوتر بووە، لەبەرامبەردا رێكخراوی "داعش" رێگری دەكرد لە یادی مەولود لەناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی خۆیدا لە سوریا‌و عێراق. •    سود لە راپۆرتێكی (BBC) وەرگیراوە

شیكاری: درەو بەشی سێیەم: گۆڕان  هەڵبژادنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە 7/3/2010 لە هەرسێ پارێزگاکەی هەرێمی كوردستان (2 ملیۆن و590 هەزار 274) کەس مافی دەنگدانیان هەبووە، بەڵام لە هەڵبژاردنی 10/10/2021، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (3 ملیۆن و 486 هەزار و 787 ) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە.واتە لە هەرێمی کوردستان (896 هەزار و 513) دەنگدەر لەو ماوەیە زیادی کردووە. بەڵام بزوتنەوەی گۆڕان بەردەوام دەنگی کەمی کردووە، لە هەڵبژاردنی ساڵی 2010 لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکەی هەرێم (425 هەزار و 793) دەنگی بەدەستهێناوە، لە هەڵبژاردنی 2014دا (472 هەزارو 503) دەنگ و لە هەڵبژاردنی (199 هەزارو 611) دەنگ و  لە هەڵبژاردنی 10/10/2021  لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکەی هەرێم تەنها(22 هەزار و 91) دەنگی بەدەستهێناوە واتە بەراورد بە ساڵی (2010) سەرەڕای زیادبوونی ژمارەی مافی بەشداری لە هەڵبژاردن (403 هەزار و 702) دەنگ کەمی کردووە.  هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 7/3/2010  لەم هەڵبژاردنەدا لە هەرسێ پارێزگاکەی هەرێمی كوردستان (2 ملیۆن و590 هەزار 274) کەس مافی دەنگدانیان هەبووە، بەپێی راگەیەندراوی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان (1ملیۆن و 938 هەزار و 754) كەسیش دەنگیانداوە بە ڕێژەی (74.8%). بزوتنەوەی گۆڕان لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکە بەڕێژەی (%22) و (425 هەزار و 793) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛  لە سلێمانی (1ملیۆن و 098 هەزارو 451) كەس مافی دەنگیدانیان هەبووە و (833هەزار و631) کەس دەنگیانداوە، بەڕێژەی (75.9%)، بزوتنەوەی گۆڕان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (%35.8) و (298 هەزار و 621) دەنگی بەدەستهێناوە. لە هەولێر (917هەزار و685) کەس مافی دەنگدانیان هەبووە و (680هەزار و408) کەس دەنگیداوە بە رێژەی (74.1%). بزوتنەوەی گۆڕان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (%) و (103 هەزار و 397) دەنگی بەدەستهێناوە.  لە دهۆكیش كە (574138) مافی دەنگدانیان هەبووەو (424715) كەس دەنگیانداوە بەڕێژەی (73.97%)، بزوتنەوەی گۆڕان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (%5.6) و (23 هەزار و 775) دەنگی بەدەستهێناوە. هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 30/4/2014   لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، كە لە 30/4/2014 بەڕێوەچوو، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (2ملیۆن و 717 هەزار و 82) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە و (2 ملیۆن و 128 هەزار و167) کەس دەنگیانداوە، بەرێژەی ( 78.3%) بزوتنەوەی گۆڕان لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکە بەڕێژەی (%22.2) و (472 هەزار و 503) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛ لە سلێمانی (1ملیۆن و 168 هەزار و459) كەس مافی دەنگیدانیان هەبووە و (893 هەزار و 226) کەس دەنگیانداوە، بەڕێژەی (76%) بزوتنەوەی گۆڕان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (%38.9) و (347 هەزار و 799) دەنگی بەدەستهێناوە. لە هەولێر (936 هەزار و 557) مافی دەنگدانیان هەبووە و (744 هەزارو 489) دەنگیداوە، بە رێژەی (79%) بزوتنەوەی گۆڕان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (%14) و (104 هەزار و 59) دەنگی بەدەستهێناوە. لە دهۆكیش كە (612 هەزار و 66) کەس مافی دەنگدانیان هەبووە، (490هەزار و 452) كەس دەنگیانداوە بەڕێژەی (80%)، بزوتنەوەی گۆڕان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (%4.6) و (20 هەزار و 645) دەنگی بەدەستهێناوە. هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 12/5/2018 لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، كە لە 12/5/2018 بەڕێوەچوو، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (1 ملیۆن و 795 هەزار و 686) كەس دەنگیانداوە.  بزوتنەوەی گۆڕان لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکە بەڕێژەی (%11.1) و (199 هەزار و 611) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛ لە پارێزگای سلێمانی (664 هەزار و 146) هاوڵاتی دەنگیداوە. بزوتنەوەی گۆڕان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (%23.3) و (154 هەزار و 947) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای هەولێر (642 هەزار و 232) هاوڵاتی دەنگیداوە. بزوتنەوەی گۆڕان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (%6.4) و (40 هەزار و 863) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای دهۆكیش كە  (489 هەزار و 308) هاوڵاتی دەنگیداوە. بزوتنەوەی گۆڕان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (0.8%) و (3 هەزار و 801) دەنگی بەدەستهێناوە. هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 10/10/2021   لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، كە لە 10/10/2021 بەڕێوەچوو، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (3 ملیۆن و 486 هەزار و 787 ) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە و (1 ملیۆن و 232 هەزار و 897) دەنگیانداوە، بەرێژەی ( 35.4% ). بزوتنەوەی گۆڕان لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکە تەنها (22 هەزار و 91) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛ لە پارێزگای سلێمانی (1 ملیۆن و425 هەزارو 705) كەس مافی دەنگیدانیان هەبووە و (392 هەزار و667) دەنگیانداوە، بەڕێژەی (%27.5). بزوتنەوەی گۆڕان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (4.5%) و (17 هەزارو 846) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای هەولێر (1 ملیۆن و 238 هەزار و379) مافی دەنگدانیان هەبووە و (444 هەزارو 253) دەنگیداوە، بە رێژەی (35.9%). بزوتنەوەی گۆڕان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (%1) و (4 هەزار و 245) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای دهۆكیش كە (822 هەزار و 703) مافی دەنگدانیان هەبووە، (395 هەزار و977) كەس دەنگیانداوە بەڕێژەی (48.1%). بزوتنەوەی گۆڕان لەم پارێزگایە هیچ کاندیدێکی نەبوو، بۆیە هیچ دەنگێکیشی بۆ هەژمار ناکرێت. بۆ بەرچاو ڕونی زیاتر بڕوانە ئەم (چارت)انەی خوارەوە.  

شیكاری: درەو بەشی دووەم: یەكێتی هەڵبژادنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە 7/3/2010 لە هەرسێ پارێزگاکەی هەرێمی كوردستان (2 ملیۆن و590 هەزار 274) کەس مافی دەنگدانیان هەبووە، بەڵام لە هەڵبژاردنی 10/10/2021، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (3 ملیۆن و 486 هەزار و 787 ) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە.واتە لە هەرێمی کوردستان (896 هەزار و 513) دەنگدەر لەو ماوەیە زیادی کردووە. بەڵام یەکێتی نیشتمانی کوردستان بەردەوام دەنگی کەمی کردووە، لە هەڵبژاردنی ساڵی 2010 لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکەی هەرێم (397 هەزار و 947) دەنگی بەدەستهێناوە، بەڵام لە هەڵبژاردنی 10/10/2021  لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکەی هەرێم (215 هەزار و 316) دەنگی بەدەستهێناوە واتە بەراورد بە ساڵی (2010) سەرەڕای زیادبوونی ژمارەی مافی بەشداری لە هەڵبژاردن (182 هەزار و 631) دەنگ کەمی کردووە.  هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 7/3/2010  لەم هەڵبژاردنەدا لە هەرسێ پارێزگاکەی هەرێمی كوردستان (2 ملیۆن و590 هەزار 274) کەس مافی دەنگدانیان هەبووە، بەپێی راگەیەندراوی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان (1ملیۆن و 938 هەزار و 754) كەسیش دەنگیانداوە بە ڕێژەی (74.8%). یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکە بەڕێژەی (20.5%) و (397 هەزار و 947) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛  لە سلێمانی (1ملیۆن و 098 هەزارو 451) كەس مافی دەنگیدانیان هەبووە و (833هەزار و631) کەس دەنگیانداوە، بەڕێژەی (75.9%)، یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (%28.5) و (237 هەزار و 397) دەنگی بەدەستهێناوە. لە هەولێر (917هەزار و685) کەس مافی دەنگدانیان هەبووە و (680هەزار و408) کەس دەنگیداوە بە رێژەی (74.1%). یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (%18.4) و (124 هەزار و 959) دەنگی بەدەستهێناوە.  لە دهۆكیش كە (574138) مافی دەنگدانیان هەبووەو (424715) كەس دەنگیانداوە بەڕێژەی ( 73.97%)، یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (%8.4) و (35 هەزار و 591) دەنگی بەدەستهێناوە. هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 30/4/2014   لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، كە لە 30/4/2014 بەڕێوەچوو، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (2ملیۆن و 717 هەزار و 82) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە و (2 ملیۆن و 128 هەزار و167) کەس دەنگیانداوە، بەرێژەی ( 78.3%) یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکە بەڕێژەی (%23.5) و (500 هەزار و 410) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛ لە سلێمانی (1ملیۆن و 168 هەزار و459) كەس مافی دەنگیدانیان هەبووە و (893 هەزار و 226) کەس دەنگیانداوە، بەڕێژەی (76%) یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (%32.9) و (294 هەزار و 265) دەنگی بەدەستهێناوە. لە هەولێر (936 هەزار و 557) مافی دەنگدانیان هەبووە و (744 هەزارو 489) دەنگیداوە، بە رێژەی (79%) یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (%22.7) و (168 هەزار و 688) دەنگی بەدەستهێناوە. لە دهۆكیش كە (612 هەزار و 66) کەس مافی دەنگدانیان هەبووە، (490هەزار و 452) كەس دەنگیانداوە بەڕێژەی (80%)، یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (%7.6) و (37 هەزار و 457) دەنگی بەدەستهێناوە. هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 12/5/2018 لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، كە لە 12/5/2018 بەڕێوەچوو، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (1 ملیۆن و 795 هەزار و 686) كەس دەنگیانداوە.  یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکە بەڕێژەی (20.3%) و (364 هەزار و 638) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛ لە پارێزگای سلێمانی (664 هەزار و 146) هاوڵاتی دەنگیداوە. یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (39.1%) و (259 هەزار و 378) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای هەولێر (642 هەزار و 232) هاوڵاتی دەنگیداوە. یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (12%) و (79 هەزار و 745) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای دهۆكیش كە  (489 هەزار و 308) هاوڵاتی دەنگیداوە. یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (%5.2) و (25 هەزار و 515) دەنگی بەدەستهێناوە. هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 10/10/2021   لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، كە لە 10/10/2021 بەڕێوەچوو، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (3 ملیۆن و 486 هەزار و 787 ) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە و (1 ملیۆن و 232 هەزار و 897) دەنگیانداوە، بەرێژەی ( 35.4% ). یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکە بەڕێژەی (17.5%) و (215 هەزار و 316) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛ لە پارێزگای سلێمانی (1 ملیۆن و425 هەزارو 705) كەس مافی دەنگیدانیان هەبووە و (392 هەزار و667) دەنگیانداوە، بەڕێژەی (%27.5). یەکێتی نیشتمانی لەم پارێزگایە بەڕێژەی (%31.7) و (124 هەزارو 414) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای هەولێر (1 ملیۆن و 238 هەزار و379) مافی دەنگدانیان هەبووە و (444 هەزارو 253) دەنگیداوە، بە رێژەی (35.9%). یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (%14.8) و (65 هەزار و 862) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای دهۆكیش كە (822 هەزار و 703) مافی دەنگدانیان هەبووە، (395 هەزار و977) كەس دەنگیانداوە بەڕێژەی (48.1%). یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (%6.3) و (25 هەزار و 40) دەنگی بەدەستهێناوە. بۆ بەرچاو ڕونی زیاتر بڕوانە ئەم (چارت)انەی خوارەوە.  

شیكاری: درەو بەشی یەكەم:  پارتی دیموکراتی کوردستان هەڵبژادنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە 7/3/2010 لە هەرسێ پارێزگاکەی هەرێمی كوردستان (2 ملیۆن و590 هەزار 274) کەس مافی دەنگدانیان هەبووە، بەڵام لە هەڵبژاردنی 10/10/2021، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (3 ملیۆن و 486 هەزار و 787 ) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە.واتە لە هەرێمی کوردستان (896 هەزار و 513) دەنگدەر لەو ماوەیە زیادی کردووە. بەڵام پارتی دیموکراتی کوردستان بەردەوام دەنگی کەمی کردووە، لە هەڵبژاردنی ساڵی 2010 لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکەی هەرێم (671 هەزار و 965) دەنگ، لە هەڵبژاردنی 2014 دا (730هەزارو 14) دەنگ و  لە هەڵبژاردنی 2018دا (724 هەزارو 727) دەنگ و بە پێی دوایین ئەنجامی هەڵبژاردنی 2021  لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکەی هەرێم (579 هەزار و 243) دەنگی بەدەستهێناوە واتە بەراورد بە هەڵبژاردنی 2018 پارتی لە سێ پارێزگاكەی هەرێم (145 هەزارو 484) دەنگ كەمیكردووە..  هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 7/3/2010  لەم هەڵبژاردنەدا لە هەرسێ پارێزگاکەی هەرێمی كوردستان (2 ملیۆن و590 هەزار 274) کەس مافی دەنگدانیان هەبووە، بەپێی راگەیەندراوی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان (1ملیۆن و 938 هەزار و 754) كەسیش دەنگیانداوە بە ڕێژەی (74.8%). پارتی دیموکراتی کوردستان لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکە بەڕێژەی (34.7%) و (671 هەزار و 965) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛  لە هەولێر (917هەزار و685) کەس مافی دەنگدانیان هەبووە و (680هەزار و408) کەس دەنگیداوە بە رێژەی (74.1%). پارتی دیموکراتی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (75.1%) و (306 هەزار و 775) دەنگی بەدەستهێناوە.  لە سلێمانی (1ملیۆن و 098 هەزارو 451) كەس مافی دەنگیدانیان هەبووە و (833هەزار و631) کەس دەنگیانداوە، بەڕێژەی (75.9%)، پارتی دیموکراتی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (%9.9) و (82 هەزار و 121) دەنگی بەدەستهێناوە. لە دهۆكیش كە (574138) مافی دەنگدانیان هەبووەو (424715) كەس دەنگیانداوە بەڕێژەی ( 73.97%)، پارتی دیموکراتی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (%66.6) و (283 هەزار و 69) دەنگی بەدەستهێناوە. هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 30/4/2014   لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، كە لە 30/4/2014 بەڕێوەچوو، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (2ملیۆن و 717 هەزار و 82) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە و (2 ملیۆن و 128 هەزار و167) کەس دەنگیانداوە، بەرێژەی ( 78.3%) پارتی دیموکراتی کوردستان لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکە بەڕێژەی (37.1%) و (789 هەزار و 122) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛ بەجۆرێك لە هەولێر (936 هەزار و 557) مافی دەنگدانیان هەبووە و (744 هەزارو 489) دەنگیداوە، بە رێژەی (79%) پارتی دیموکراتی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (47.6%) و (354 هەزار و 735) دەنگی بەدەستهێناوە. لە سلێمانی (1ملیۆن و 168 هەزار و459) كەس مافی دەنگیدانیان هەبووە و (893 هەزار و 226) کەس دەنگیانداوە، بەڕێژەی (76%) و پارتی دیموکراتی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (%10.5) و (93 هەزار و 410) دەنگی بەدەستهێناوە. لە دهۆكیش كە (612 هەزار و 66) کەس مافی دەنگدانیان هەبووە، (490هەزار و 452) كەس دەنگیانداوە بەڕێژەی (80%)، پارتی دیموکراتی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (%69.5) و (340 هەزار و 977) دەنگی بەدەستهێناوە. هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 12/5/2018 لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، كە لە 12/5/2018 بەڕێوەچوو، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (1 ملیۆن و 795 هەزار و 686) كەس دەنگیانداوە.  پارتی دیموکراتی کوردستان لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکە بەڕێژەی (40.4%) و (724 هەزار و 728) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛ لە پارێزگای هەولێر (642 هەزار و 232) هاوڵاتی دەنگیداوە. پارتی دیموکراتی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (50.1%) و (321 هەزار و 920) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای سلێمانی (664 هەزار و 146) هاوڵاتی دەنگیداوە. پارتی دیموکراتی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (7.3%) و (48 هەزار و 706) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای دهۆكیش كە  (489 هەزار و 308) هاوڵاتی دەنگیداوە. پارتی دیموکراتی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (%72.4) و (354 هەزار و 102) دەنگی بەدەستهێناوە. هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 10/10/2021   لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، كە لە 10/10/2021 بەڕێوەچوو، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (3 ملیۆن و 486 هەزار و 787 ) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە و (1 ملیۆن و 232 هەزار و 897) دەنگیانداوە، بەرێژەی ( 35.4% ). پارتی دیموکراتی کوردستان لەم هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی هەرسێ پارێزگاکە بەڕێژەی (47%) و (579 هەزار و 243) دەنگی بەدەستهێناوە بەجۆرێك؛ بەجۆرێك لە پارێزگای هەولێر (1 ملیۆن و 238 هەزار و379) مافی دەنگدانیان هەبووە و (444 هەزارو 253) دەنگیداوە، بە رێژەی (35.9%). پارتی دیموکراتی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (59.2%) و (262 هەزار و 800) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای سلێمانی (1 ملیۆن و425 هەزارو 705) كەس مافی دەنگیدانیان هەبووە و (392 هەزار و667) دەنگیانداوە، بەڕێژەی (%27.5). پارتی دیموکراتی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (%14) و (54 هەزارو 891) دەنگی بەدەستهێناوە. لە پارێزگای دهۆكیش كە (822 هەزار و 703) مافی دەنگدانیان هەبووە، (395 هەزار و977) كەس دەنگیانداوە بەڕێژەی (48.1%). پارتی دیموکراتی کوردستان لەم پارێزگایە بەڕێژەی (66.1%) و (261 هەزار و 543) دەنگی بەدەستهێناوە.          

مەریوان وریا قانع ( هەموو یەكشەمەیەك تایبەت بە درەو دەینوسێت) لەگەڵ فەیلەسوفی فەرەنسیی،مێشێل فوکۆ دا، پرسیاریی ئەوەی ئێمە کێین؟ ئێمە لەم ساتەوەخت و ئێستایەدا چیین و کێن؟ ئێمە کراوین بە چ شتێک و چ بوونێکمان پێدراوە؟ دەبێت بە پرسیاری سەرەکیی ناو فیکر و بیرکردنەوەی ڕەخنەیی. ئەوەی لە پشتی ئەم پرسیارەشەوە ئامادەیە رەفزکردنی ئەو بوونەیە کە لە ئێستادا ھەمانە و ھەوڵدانە بۆ داھێنان و دروستکردنی بوونێکی نوێ و جیاواز. لە دەیەی ڕابوردوا بەشێک لە ڕۆشنبیران و نووسەران و ڕۆژنامەنووسان و تەنانەت ھەندێک لە سیاسییە ڕەخنەگرەکان، لەپاڵ ئەم جۆرە پرسیارەدا باسیان لەوە کردوە و گلەیی ئەوەیان کردوە کە کۆمەڵگای ئێمە کۆمەڵگایەکی دواکەوتو و نەزان و مەسڵەحچی و گەمژەیە، ھەندێک وەک حەشامەتێکی بێفیکر و بێڕوانین و دابڕاو لە لانی ھەرەکەمی عەقڵانیەت وێنایانکردوە. ھەندێکی تریش وەک ھۆردویەکی بێکاراکتەر و ساویلکە و خۆشباوەڕ ناساندویانە. لە پەیوەندیشدا بە دەسەڵاتدارانی ھەرێمەوە، بەشێکی زۆریان ئەو بۆچونەیان ھەبووە”ئەو میلەتە ھەر ئەمانەی موستەحەقە“، ”ئەو خەڵکە سەرکردەکان وەک خودا دەبینن“ و  ئیسنانی ئەم دەڤەرە (ھەنێکجار ئینسانی ھەموو خۆرھەڵات) یەک خودا لە ئاسماندا بەشی ناکات بەڵکو پێویستی بە زیاد لە خودایەک ھەیە، لەوانەش چەندان خودای سیاسیی. ھەرچی دەسەڵاتدارانی ھەرێمە، بە تەیابەتی ئەندامانی خێزانە سوڵتانییەکان، خەڵکیان وەک دڵسۆز و گوێڕایەڵی خۆیان و وەک گیانفیدای درۆ و بەڵێن و تەماحە سوڵتانییەکانی خۆیان، بینیوە و نمایشکردوە، خۆشیان لە خەڵک بە گەورەتر و زاناتر و پیرۆزتر بینیوە. لە ھەمان کاتدا خەڵکیان وەک خزمەتکارێکی دڵسۆزی خۆیان و نەوەکانیان وێناکردوە. ھەڵبژارنی ئەم جارە شەپازلەیەکی وێرانکەربوو لە ڕوخساری ھەردوو گوتارەکە، ھەم گوتارە سیاسییەکە و ھەم گوتارە ڕۆشنبیرییەکە. لە پشتی ئەو زمان و دەستەواژە و گوتارانەوە کە خەڵک بە گەمژە و نەزان و ھۆردو و حەشامەتێکی بێفیکر و بێکاراکتەر تاوانباردەکات، یان خەڵک بە سەپان و خزمەتکار و خود بە سەرۆک و پادشا و کاریزما دەبینێت. دەڵێم لە پشتی ئەو گوتارانەوە ڕۆحیەتێکی نارسیستی ترسناک ئامادەیە کە لەسەر بە ڕەھاکردنی وێنەکانی خۆی ئیشدەکات و پێیوایە جگە لەو خودە تۆمەتبەخش و ئیھانەکەر و خۆبەگەورەزانە نارسیستییە، بوونەوەرێکی تر بوونی نییە مانایەکی بۆ مێژووی خۆی و مێژووی کۆمەڵگاکەی و مێژووی ناوچەکە ھەبێت. ھەم ئەندامانی خێزانە سوڵتانییەکان ھەڵگری ئەم دیدەن، ھەم بڕێک لە نووسەران و خوێندەوارانی ئەم کۆمەڵگایە. لای ھەڵگرانی ئەم گوتارە ڕۆشنبیرییە سیاسییە نارسیستییە وەڵامی پرسیاری ئەوەی ئێمە کێین ئەوەیە ئێمە میلەتێکی بێمانا و بێنرخ و بێدەماخین و ئەوەی ھەیە و دروستکراوە پڕ بەبەری ئەو میلەتەیە، ئەم میلەتە جگە لە حەشامەت و ھۆردویەکی گەورەی بێکاراکتەر، جگە لە قەرەباڵخی و گاڕانێکی گەنمژە، شتێکی دیکە نییە.  لە پشتی دروستکردنی ئەم وێنە نێگەتیڤ و حەیوانییەوە بۆ کۆمەڵگا، ڕوانینێک بۆ ئەندامە نارسیستیەکانی ئەم گوتارەوە بەرھەمدێت، یەکسانیان دەکات بە زانا و عاریف و فەیەلسوف و کاریزما و سەرۆکی دەگمەن و کەم وێنە و ھەمیشەیی. ئەم گوتارە، چ لە ئاستە فیکرییەکەیدا و چ لە ئاستە سیاسییەکەیدا، ھەرچییەکی پێبکرێت، توانای پڕکردنەوەی ھیچ جۆرە بۆشاییەکی نییە، چ جای ئەو بۆشاییە سیاسییە گەورەیەی لە ھەرێمەکەدا ھەیە. ئەوەی ئەم ھەڵبژاردنەی دوایی نیشانیداین، سەرەڕای تەکنیکە جیاوازەکانی ترساندن و فشاردانان و تەزویر و بێیاساییکردنی ھەمەجۆر، سەرەڕای پلانە جۆربەجۆرکانی ساختەکاریی و فێڵکردن، بەشدارییەکی ھێجگار کەمی ئەو خەڵکەبوو کە بەو دەستەواژە و گوتارانەی سەرەوە باسدەکران. ڕێژەی ھێجگار کەمی بەشداریکردنەکەش تەنھا ئیفلاسیی سیاسیی ھێز و بنەماڵە حوکمڕانەکانمان نیشاننادەن، تەنھا ئیفلاسیی پارتە سیاسییە باڵادەستەکانیش بەرجەستەناکەن، بەڵکو سێ ڕاستیی گرنگی تریشمان نیشانئەدەن.  یەکەمیان، بوون و ئامادەگیی ھۆشیارییەکی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی ڕەخنەیی گرنگ کە وا لەو زۆرینە کۆمەڵایەتییە دەکات، نە باوەڕی بە ھێزە سوڵتانییە حوکمڕانەکان ھەبێت، نە گەمە و گوتار و مژدەکانیان توانای ھەلخەڵەتاندنیانی ھەبێت، نە باوەڕیشی بە ھێزەکانی ئیسلامی سیاسیش ھەبێت، وەک ئەلتەرناتیڤی دەسەڵاتی خێزانە سوڵتانییەکان لە ھەرێمدا. لە چەندان شوێنی ئەو ناوچەیەدا ھەڵھاتن لە پارتە سیاسییەکانی لە شێوەی پارتی و یەکێتی، زۆرینەی خەڵکی بەشێوەیەکی ئۆتۆماتیکی بەرەو پارتە ئیسلامییەکان بردوە. ئەوەی لە ھەرێمدا بینیمان ئامادەگی ھۆشیارییەکی سیاسییە کە ڕێ لەم ھەڵاتنە دەستەجەمعییە بەرەو ئامێزی ھێزەکانی ئیسلامی سیاسیی دەگرێت.    دووھەمیان، ئیفلاسی سەرجەمی ئەو گوتارانەی بە زمانی بەگەمژە و بەحەشامەت و بەھۆردوکردنی کۆمەڵگا ئەدوێن و، ساڵانێکی درێژە ئەم دەستەواژە و جۆری نمایشکردنانە لە زیاد لە شوێنێکەوە بەم کۆمەڵگایەدا بڵاودەکەنەوە. ئیفلاسی ئەو قسانەی جارێک ئەم کۆمەڵگایە بە حەشامەتێک یەکسانندەکات کە جگە لە سەیرانکردن و ھەڵپەڕین و جگە لە خوردن و خواردنەوە و جگە  لە چوونە مزگەوت و گوێگرتن لە مەلا و خەتیبەکان و جگە لە دڵسۆزی بۆ حیزب و کەسایەتییە سیاسییەکان، شتێکی دیکە نازانن.   سێھەم: بوونی بۆشاییەکی سیاسیی گەورە کە سنوورەکانی لە زاخۆوە بۆ ھەڵەبجەیە، بە تێپەڕین بە مەخمور و خانەقین و گەرمیاندا. ئەمەش سنووری ئامادەگیی زۆرینەیەکی ڕەخنەیی ناڕازیی و نائومێدە، کە بەدوای نوێنەرایەتیەکی سیاسیی ڕاستەقینەدا دەگەڕێت. بەڵام  ئەم بۆشاییە نە بەو قسە و جنێودانە ھەمەجۆرانە و نە بەو بەکەم سەیرکردنەی کۆمەڵگا و مرۆڤەکان پڕدەبێتەوە، نە بەو گوتاری خوڵامکاریی و بەقوربانبوونەی خەڵکیش بۆ خێزانە سوڵتانییەکان، کە پارتە سیاسییە باڵادەستەکان بڵاوی دەکەنەوە.      

درەو: پارتی دیموكراتی كوردستان دەنگەكانی لە سەرجەم پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان  كەمیكردووە بە بەراوورد بە هەڵبژاردنی رابردوو: 🔻پارێزگای هەولێر 🔹پارتی لە 2018:  321920 🔹پارتی لە 2021:  236351 🔹جیاوازی:   85569 🔻پارێزگای سلێمانی:  🔹پارتی لە 2018:  48706 🔹پارتی لە 2021:  48919 🔹جیاوازی:  213 🔻پارێزگای دهۆك:  🔹پارتی لە 2018:  354101 🔹یپارتی لە 2021:  237365 🔹جیاوازی:  116736 🔻كۆی گشتی:  🔹پارتی لە 2018:  724727 🔹پارتی لە 2021:  522635 🔹جیاوازی: 202305

هەردی مەهدی میکە ئەنجامی هەڵبژاردنەکان گەرچی لایەنگرانی دەستەیەکی ئێران و باڵە سەربازییەکانی سوپای قودس لە هەڵبژاردنی عێراقدا، شکستێکی ڕوونییان ڕووبەڕوو بوویەوە، بەڵام هێشتا ئێران بێدەنگی و ماتی هەڵبژاردووە و لەگەڵ ئەوەی لەتونایدایە لەوە زیاتر و تووندتر هەڵوێست بنوێنێت و تاڕادەی دەستکاریی ئەنجام و هەڵوەشاندنەوەی هەڵبژاردنەکانیش بڕوات، بەڵام پرسیارەکە ئەوەیە بۆچی ئێران لەم قۆناغەدا بە هێندە بەسی کردووە و فشارەکانی خستووەتە ئەستۆی خودی پرۆکان و نایەوێت دۆخەکە هەڵکشانی زیاتر بە خۆیەوە ببینێت؟ بۆچی دۆسێی عێراق لە سیاسەتەکانی دەرەوەی ئێراندا لەم چەند مانگەدا، بوویە پلە دوو و جەختی ئێران لە جێگەی دیکەیە؟ بۆ وەڵامی پرسیارەکە، پێویستە بەر لە هەرشتێک ئەولەوییەتی سیاسەتی هەنووکەیی و ستراتیژی ئێران لەئاستی نێودەوڵەتی و هەرێمایەتییدا بخرێتەڕوو، ئەوسا خۆبەخۆ وەڵامی بێدەنگی یاخود وەستانی کاتی و هۆکاری نەرمی هەڵوێستی ئێران لەهەمبەر هەڵبژاردنەکانی عێراقدا ڕوون دەبێتەوە. پێناچێت بۆ عێراقییەکان، ئەنجامی هەڵبژاردنەکان بەم ڕوخسارە سیاسیی و دەزگا ماندووانەی دەسەڵاتەوە، دۆخی خزمەتگوزاری و بژێوی خەڵک بگۆڕدرێت، بەڵام بە دڵنیایی کار دەکاتە سەر پەیوەندییە دبلۆماسییەکانی عێراق لەگەڵ دراوسێکانیدا و دیسانەوە کاریش دەکاتە سەر هاوکێشە سیاسییەکانی نێوان ئێران و تورکیا و وڵاتانی کەنداو و سیاسەتی ئەمریکا و هاوپەیمانانی لە ناوچەکەدا. بە گوێرەی ئاماژە و لێدوانە پێشینە و پاشینەکانی هەڵبژاردن، پێدەچێت هەریەک لە سەدر و حەلبوسی و بارزانی و (پاشتریش تشرینییەکان و یەکێتی گەر ڕازی بکرێن)، نزیکترین بن بۆ بەدەستهێنانی زۆرینەی سادە و هاوپەیمانێتی و کۆکردنەوەی ١٦٥ کورسی بۆ پێکهێنانی حکومەتی دادێی عێراق، بەمەش دوورنییە گڵۆپی سەوزی هەریەک لە تاران و واشنتۆن مسۆگەر بکات. ئێرانییە نائێرانییەکان کەوتنی دەستەیەکی پرۆئێرانییەکان ڕەنگە کەمبوونەوەی هەژموونی ئێرانی لێبکەوێتەوە، بەڵام هەرگیز بەمانای سەرکەوتنی تەواوەتی نەیارە ئەمریکی و ئیسرائیللی و کەنداوییەکانیشی ناگەیەنێت. خۆشباوەڕییەکی ڕەهایە گەر وا بیربکرێتەوە، تەنها حەشد و فەتح و دەعوە لایەنگر یاخود هاوبەرژەوەندی تاران بن، بەڵکو ئەوانی دیکەش بەرژەوەندیی فراوان و تەریب و پێویستییان لەگەڵ ئێراندا تا قوڵایی گۆمی سیاسەت هەیە. ئێران لەسیاسەتەکانیدا هەمیشە بە یەک دەست لەعێراقدا یاری نەکردووە و چەندین کارت و دەستی ئاشکرا و نهێنی دیکەی لە نەرمەهێز و توندەهێز وەبەرهێناوە، هەروەک چۆن لە کەوتنی جەعفەرییدا، مالیکی و لە پاش مالیکیش عەبادی و عەبدولمەهدی بەکارهێنا و هیچکامیشیان نەیانتووانی بە بێ تاران هەنگاوەکانییان وەپێش بخەن. بۆ پێشەنگی سەدریش دوور نییە هەمان سیناریۆ دووبارە ببێتەوە. بەڵام ئەوەی جیاوازە بۆ ئێستا دۆخی ئێران گۆڕدراوە و خودی تاران پێویستی بە هێواشی و لادانی کاتیی و بێدەنگییەکی واتادارلە عێراقدا پێویستە تا سەرقاڵی مەلەفە گەرمەکانی تر و هەڕەشەکانی دیکەی سەری بێت کە لە ئازەربایجان، ئەفغانستان، لوبنان و یەمەن یەخەی پێگرتووە و نیگەرانی قوڵیان بۆ ڕژێمەکەی دروستکردووە. هێشتا زووە بۆ نیشانەگرتنی دەرئەنجام و لێکەوتەکانی هەڵبژاردنی ٢٠٢١ی عێراق، بەڵام ئەنجامە بەراییە "ناجێگیرەکانی" خۆیان نمایش کرد و دەرکەوت، کە پرۆئێرانییە پەتییەکانی وەک فەتح و حەشد نیوە زیاتری کورسییەکانیان لەدەستداوە (٤٧ بۆ ١٤)، سەدرییەکانیش کە پێشەنگی لیستەکانن، هەڵکشاوون و پلەی یەکەمن (لەنێوان ٧٠-٨٠ کورسی)، بەگشتیش لەسەرجەم عێراقدا ئەو هێزانە کشاونەتەوە، کە هاوپەیمان یاخود بە هاوستراتیژی حەشد و فەتح و ئێران لەقەڵەم دەدران. لەگەڵ ئەوەشدا هیچ کات شکستی پرۆ ئێرانییەکان بەمانای سەرکەوتنی بەرەی کەنداو و تورکیا و ئەمریکا نایەت، چونکە وەک ئەوەی بەشێوەی پەتی لەسەر تاران هەژمار نەکراوون، بەڵام هەریەک لەو هێزە هەردەم لە بوارێکی تەنگاوتەنگدا پەیوەندیی توندوتۆڵییان بە ئێرانەوە ماوە و بەجۆرێک پارێزەری بەرژەوەندییەکانی بوون، پارتی دیموکرات و سەدرییەکان باشترین نموونەن و هەمیشە تاڵەمووی پەیوەندییەکانیان لە تەنگانەکاندا بە هەردوو بارەکەیدا لەگەڵ تاراندا گرێدراوە و لە ستراتیژە گشتییەکەی ئێراندا پێکەوە کارییان کردووە، چونکە: ١.  موقتەدا سەدر لە سەرسەخترین هەوادارانی کردنەدەرەوەی هێزی بێگانە (ئەمریکا)یە لە عێراقدا و هەر ئەمەش کەرەستەی سەرەکی دەنگکۆکردنەوەی بووە لە ٢٠٠٣ەوە. ئەمەش بەشێکە لە ستراتیژیی دوورمەودای تاران و سیاسەتەکانی لە ناوچەکەدا. ٢. پارتی دیموکراتی کوردستان، لە پاراستنی بەشێکی سنوورە ڕۆژئاواییەکەی ئێراندا (ڕۆژهەڵاتی کوردستان) و بێدەنگکردنی ئۆپۆزسیۆنی کورد لە سنوورەکانییەوە، توانیوویەتی سنوورێکی ئارام و سفرکردنەوەی هەڕەشە مەترسیدارەکانی سەر تاران دابین بکات، ئەمەش بۆ ئاسایشی سنووری ئێران ستراتیژە و بایەخدارە و رەنگە هیچ هێزێکی دیکەی عێراقی هێندە کاری کردەیی بۆ تاران نەکردبێت.  بێدەنگی و لادانی کاتیی ئێران لە عێراق ئێران هەنووکە دۆخی چۆنە؟ گەر سەیری نێوخۆی ئێران و دراوسێکانی و سیاسەتی دەرەکی بکرێت، دەردەکەوێت، قەیرانی ئابووری و گەمارۆکان و دۆخی ناڕازێتیی خەڵک لەلایەک و سیاسەتی گەمارۆدراوی دەرەکی لە ڕۆژهەڵات و باکوورییەوە (ئەفغانستان و ئازەربایجان و ئیسرائیل کە بنکەکانی لە ئازەربایجان جێگیرکردووە) و لە خواروویەوە کەنداو لەلیەکی ترەوە و لەدووریشەوە لوبنان کە پرۆکانی لە حزبوڵا و ئەمەل بەربوونەتە یەک و ئەگەری شەڕێکی هەژموونی و نێوخۆیی لە لوبناندا بەدیدەکرێت و ئەمەش دوورمەودا نائومێدکردنی تارانی لە قۆڵی لوبنانەوە لێدەکەوێتەوە، هەرچی یەمەنە ئەوا خەرجییەکی زۆری تێدا دەکات و تەنها لێکەوتەی مەزهەبی و ئامانجگەرایی بۆ تاران لێکەتووەتەوە، نەک سیاسیی و پراگماتیکی و ئابووریی. بۆ سوریاش لەبەر هەژموونی ڕووسیا و تورکیا لە پشکی کێکی سەرکەوتن شتێک بۆ ئێران نەماوەتەوە. کەواتە تاران لە سیاسەتی دەرەوەیدا چی دەوێت و چی پێویستە؟  بە تێگەیشتن لە دۆخی ئێران و سیاسەتەکانی لە ناوچەکەدا، ئێران حاڵی حازر نایەوێت ترافیکی پێکدادانەکانی لەوە قەرەباڵغتر بێت و سەنگەری ماندووکەری دیکە بکاتەوە. لە پۆلێنبەندی سیاسەتی گشتی ئێراندا هەمیشە هەڕەشەی ڕۆژهەڵات و باکووری مەترسیدارترین بوون بۆ ئاسایشی نیشتمانی و ئابووریی و سەربازیی تاران، لە ڕابردوودا بەهۆی ئەرمینیا و ڕووسیا و حکومەتە لاوازەکەی بیست ساڵی ڕابردووی ئەفغانستانەوە، توانیبووی لەسەر پەتێکی باریک یاریزانێکی سەرەکی قەوقاز بێت و بەرەی ڕۆژهەڵات و باکووری جێگیر بکات، بەڵام بە گۆڕانی دۆخەکە و سەرکەوتنی ئازەربایجان بە پشتیوانی ئیسرائیل، تورکیا، بێدەنگی ڕوسیا و چین و کەوتنی هاوپەیمانە کریستیانەکەی (ئەرمینیا) لەلایەک و گەڕانەوەی تاڵیبان بۆ کابوول حساباتی تارانیش گۆڕدرا. بۆیە حسێبکردن بۆ ئەم هەڕەشانە لە وریایی تارانەوەیە چونکە مەترسییەکانی سەرکێشیان پێوەناکرێت و خۆ یەکلاکردنەوەی دەوێت و ئاسانیش نییە زوو لێی دەربچێت. لەلایەکی دیکەوە، ئێران بە هەموو توانای هەوڵی زیندووکردنەوەی گونجاوی ڕێککەوتنی ئەتۆمی ٥+١ دەدات لەپێناو سووککردنی گەمارۆکان و بوژاندنەوەی دۆخی پەرێشانی ئابووریی کە هەڕەشە نێوخۆیی و ناڕازێتییەکانی خەڵکی نزیک لە لوتکە کردووەتەوە، بۆیە گەر بیەوێت بگەڕێتەوە سەرمێزی ٥+١، دەبێت ڕەفتاری سیاسیی و سەربازیی خۆیی و پرۆکانی هێمن بکاتەوە. دۆسێکانی لوبنان و یەمەنیش سەرەڕای تێچووی زۆر، قوڵایی ستراتیژی و ئاسایشی ئێرانن، بۆیە سەرقاڵی و کێشەکانی ئەوانیش دیسانەوە، ئێرانی ماندوو کردووە. هەنووکە ئێران لەبەردەم ئەو مەترسیانەدایە کە پێشبینیکردنی ئاسان نییە، بۆیە باشترین سەرکەوتن لە عێراقدا ئەوەیە: تاران زۆر فشار بۆ گۆڕینی زۆر و هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامەکانی هەڵبژاردن ناکات و بە ئەگەری زۆر بەسیناریۆی پێکهێنانی حکومەتێکی جۆری "نەشیش بسوتێت نەکەباب" ڕازی ببێت، چونکە ئەولەویەتی تاران لە عێراقدا ئارامی و ڕاگرتنی دۆخەکەیە وەک ئێستا، گەرنا لەئەگەری هەڵگیرسانی شەڕی نێوخۆ و تێهەڵچوونەوەی شیعەکان لە نێوخۆیاندا، لەلایەک هەڵکشانی سوننە و کوردی لێدەکەوێتەوە و لەلایەکی دیکەوە خەرجی و تێچوونێکی سیاسیی و ئابووری دیکە دەخاتە ئەستۆی تاران کە چارکردنی ئاسان نییە و بەرەی ئازەربایجان-ئەفغانستانیش دەسکراوەتر دەکات لە کردەییکردنی هەڕەشەکانیان، دووریش نییە هەلی بەهێز بداتە ئۆپۆزسیۆنی کوردستانی و ئێرانی کە بەرەی ڕۆژئاوای ئێرانیش لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ئەهواز لە خواروویەوە چالاکییان ببەنە قۆناغی جەنگی گەرمەوە.

راپۆرت: درەو  چوار ساڵ تێپەڕ دەبێت بەسەر روداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەردا، بەڵام هێشتا بابەتی گەرمی ململانێی نێوان پارتی‌و یەكێتییەو ساڵانە بە هێرشكردنە سەر یەكتر، یادی دەكەنەوە، ئەمە لەكاتێكدایە لەم رووداوانەدا یەكێتی‌و پارتی هێندەی یەك خاكی ناوچەی جێنفوزیان لە دەستداوە، لە سنوری دەسەڵاتی یەكێتی (11,800) كم2 خاك لەدەستدراوەو لە ناوچەی جێنفوزی پارتی (15,400) كم2 خاك لەدەستدراوە.   ریفراندۆمی بەر لە ئۆكتۆبەر رۆژی 6/7/2017 لیژنەی باڵای ریفراندۆم كە مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و سەرۆكی ئەوكاتی هەرێمی كوردستان سەرۆكایەتی دەكرد، بڕیاریدا رۆژ 25/9/2017 ریفراندۆم بەڕێوەبچێت بۆ بڕیاردان لەسەر سەربەخۆیی‌و جیابونەوەی هەرێمی كوردستان لە عێراق، پەرلەمانی كوردستان كە ئەوكات ماوەی دوو ساڵ بوو پەكخرابوو، دەستی بەكاركردەوەو لە دانیشتنێكدا بڕیاری ریفراندۆمی پەسەندكرد. جگە لە بزوتنەوەی گۆڕان‌و كۆمەڵی ئیسلامی، لایەنە سیاسییە سەرەكییەكانی تر هەمویان بەشداربون لە لیژنەی باڵای ریفراندۆم. سەرباری ناڕەزایەتی‌و كێشمەكێشی زۆر لەسەر ئاستی ناوخۆیی‌و فشارەكان لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بەتایبەتی ئەمریكاو توركیاو ئێران، لەو وادەیەی كە دیاریكرابوو، ریفراندۆم بەڕێوەچوو. 21 رۆژ دوای بەڕێوەچونی ریفراندۆم، حكومەتی عێراق كە تازە لە كۆتایی شەڕی دژ بە "داعش" نزیكدەبوەوە، بەشێوەیەكی كرداری ئاڕاستەی شەڕی گۆڕی بەرەو ئەو ناوچانەی كە لەدوای ساڵی 2003و كەوتنی سەددامەوە كەوتبونە ژێر كۆنترۆڵی كورد.  كۆكردنەوەی هێز.. سەرەتای روداوەكان حكومەتی عێراق كە خۆی لە بنەڕەتەوە بە بیانوو بوو لە دەسەڵاتی كورد بەسەر ناوچە جێناكۆكەكان، لەدوای بەڕێوەچوونی ریفراندۆم بەهانەی شەڕی لەدژی كورد دەستكەوت، ئەوەشی زیاتر پاڵی بە سوپای عێراقەوە نا هێرش بكات، بەڕێوەچونی ریفراندۆم بوو لەو ناوچانە. سوپای عێراق هەڵمەتی سەربازی بۆسەر "داعش" لە قەزای حەویجەی سەربە پارێزگای كەركوك دواخست بۆ دوای شەڕی موسڵ، ئەمە پەیامێكی روون بوو بۆ دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستان بەر لە ریفراندۆم كە سوپای عێراق جارێكی تر دەگەڕێتەوە بۆ كەركوك، بەڵام ئاستی هەڕەشەكە بە هەند وەرنەگیرا. سوپای عێراق بەبیانوی شەڕی حەویجەوە هێزێكی زۆری لە سنوری كەركوك كۆكردەوە، بەر لە شەڕی حەویجە، حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتی عێراق سەردانی كەركوكی كرد، دەسەڵاتدارانی عێراق وایان نیشان دەدات كە بەهاوبەشی لەگەڵ هێزی پێشمەگە هێرش دەكەنەسەر "داعش" لە حەویجە، بەمشێوەیە سوپای عێراق هێزی خۆی لە سنورەكە جێگیركرد وەكو ئامادەكارییەك بۆ گەڕانەوە بۆ ناو كەركوك. بەوشێوەیەی بڕیاری لێدرابوو، سوپای عێراق هێرشی كردەسەر "داعش" لە حەویجەو سنورەكەی كۆنترۆڵكرد، هێزی پێشمەرگە بەهیچ جۆرێك بەشداری لە ئۆپەراسیۆنەكەدا نەكرد، دوای حەویجە، سوپای عێراق بەتەواوەتی دەستی كرایەوە بۆ روبەڕووبونەوەی پێشمەرگە. حكومەتی عێراق كە سەرەتا داوای دەكرد پێشمەرگە تەنیا ئەو ناوچانە رادەست بكاتەوە كە لە شەڕی دژ بە رێكخراوی "داعش" لە ساڵی 2014وە دەستی بەسەردا گرتوون، بەڵام ئێستا كە شەڕ كۆتایهاتووە، دەیەوێت دەسەڵاتی كورد بگەڕێنێتەوە بۆ سنوری هەرێمی كوردستان بەر لە روخانی رژێمی سەددام لە ساڵی 2003دا. قایمكردنی سەنگەرەكان سوپای عێراق لە نزیك هێزەكانی پێشمەرگە دەستیكرد بە لێدانی سەنگەر، هێزەكانی فیرقەی نۆی تانك‌و پۆلیسی فیدراڵی‌و فیرقەی ئاڵتونی‌و حەشدی شەعبی لەناوچەكەدا كۆبونەوەو ژمارەیەكی زۆر چەك‌و تەقەمەنی قورسیان لەگەڵ خۆیاندا هێنا، لە رۆژی 14ی ئۆكتۆبەرەوە دەستیان بە جموجوڵ كرد. هەڕەشەی هێرشی سوپای عێراق‌و حەشدی شەعبی بۆسەر پێشمەرگە لە سنوری كەركوك گەیشتە خاڵی سفر، هەندێك لە بەرپرسانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان هەستیان بە مەترسیی دۆخەكە كردبوو، دەرگای گفتوگۆیان لەگەڵ سەركردەكانی حەشدی شەعبی كردەوە بەمەبەستی رێگریكردن لە رودانی شەڕ، سەركردەكانی حەشد دەستپێشخەرییان بۆ گفتوگۆ قبوڵكرد، شەڕ لەبەردەرگای پێشمەرگەدا بوو، سەركردەكانی حەشد دووجار مۆڵەتیان بە فەرماندەكانی پێشمەرگەداو هێرشیان دەست پێ نەكرد، جاری یەكەم ماوەی (48) كاتژمێرو جاری دووەم ماوەی (24) كاتژمێر، بەڵام گفتوگۆكان هیچ شتێكیان لێ سەوز نەبوو. رۆژی 15ی ئۆكتۆبەر، پەرەسەندنێكی خێرا رویدا، كاتژمێر 11ی پێشنیوەڕۆ (حاجی ئیقبال پور)و (ئەبو عەممار) كە دەوترێت دوو فەرماندەی سەربازی ئێرانین، سەردانی بارەگای میحوەری (4)ی كەركوكی هێزی پێشمەرگەیان كرد، دوای كۆبونەوەكە، وەستا رەسوڵ فەرماندەی میحوەرەكە ئاشكرایكرد، ئیقبال پورو ئەبو عیماد پێیان وتوون: بەخۆشی بێت یان ناخۆشی دەبێت پێشمەرگە ئەم شوێنانە رادەستی هێزە عێراقییەكان بكات: •    سەربازگە كۆنەكانی كەركوك •    بیرە نەوتەكان •    جادە حەولییەكەی كەركوك تاوەكو گوندی كەڵوڕ لەنێوان ناحییەی پردێ‌و شاری كەركوك، كە شەقامی سەرەكی كەركوك- هەولێر كۆنترۆڵ دەكات پێشمەرگە بەم پێشنیازانە قایل نەبوو، ئیقباڵ پورو ئەبو عیماد كە دڵنیابوون، پێشمەرگە ئامادە نییە ئەو ناوچانە رادەستبكات، بە وەستا رەسوڵی فەرماندەی میحوەری (4)یان رایگەیاند: •    لەم ساتەوە چاوەڕوانی ئەوە بكەن هێرشی دەستپێدەكات •    تاكە هۆكارێك كە هێرشەكەمان رابگرێت، ئەوەیە چاوەڕوانی كۆبونەوەی دوكان دەكەین، ئەگەر سەركردایەتی سیاسی كورد بڕیاریدا لەچوارچێوەی دەستوردا كێشەكانی لەگەڵ عێراق چارەسەر بكات، هێرش ناكرێت كۆبونەوەكەی دوكان رۆژی 15ی ئۆكتۆبەر لە قەزای دوكان كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی یەكێتی‌و پارتی بەڕێوەچوو، مەسعود بارزانی سەرۆكایەتی كۆبونەوەكەی دەكرد، لە لایەنی یەكێتی، كۆسرەت رەسوڵ‌و هێرۆ ئیبراهیم ئەحمەدو مەلا بەختیار بەشداربوون، پاشان بافڵ تاڵەبانی كوڕە گەورەی جەلال تاڵەبانی دەچێتە ناو كۆبونەوەكەوەو دەڵێت" دەبێت لێكتێگەیشتن لەگەڵ حكومەتی عێراق بكەین، ناچارین ئەو لێكتێگەیشتنە بكەین"، مەسعود بارزانی بە بەرپرسانی یەكێتی دەڵێت" هیچ رێككەوتنێك لەئارادایە؟"، كۆسرەت رەسوڵ‌و مەلا بەختیار دەڵێن" نەخێر، چونكە هێز لای ئێمەیەو ئەگەر رێككەوتنێك هەبێت، دەبێت ئێمە ئاگاداربین"، ئەمە وا دەكات بارزانی زۆر گوێ بۆ قسەكانی بافڵ تاڵەبانی شل نەكات. راگەیەندراوی كۆتایی كۆبونەوەی دوكان هیچ شتێكی تێدا نەبوو كە وەڵامدەرەوە بێت بۆ راگرتنی هەڕەشەكەی (ئیقبال پورو ئەبو عیماد)، بەدیاریكراویش راگەیاندنی ئەوەی كە هەرێمی كوردستان ئامادەیە لەچوارچێوەی دەستوری عێراقدا كێشەكانی لەگەڵ بەغداد چارەسەر بكات. رێككەوتنی یەكێتی‌و حكومەتی عێراق لە رۆژانی دوای 16ی ئۆكتۆبەر، كاتێك ململانێ ناوخۆییەكانی یەكێتی توندبونەوە لەبارەی هۆكارەكانی لەدەستدانی كەركوك‌و لەلایەكی تر پارتی هێرشی راگەیاندنی توندی دەكردەسەر هەندێك لەسەركردەكانی یەكێتی‌و تۆمەتباری دەكردن بە "خیانەت"، بافڵ تاڵەبانی دەقی رێككەوتنێكی نێوان یەكێتی‌و حكومەتی عێراقی بڵاوكردەوە، كە بەپێی قسەی خۆی، لە رۆژی 14ی ئۆكتۆبەردا لەلایەن (38) كەس لە ئەندامانی مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتی یەكێتییەوە ئیمزای لەسەر كراوە. دەقی رێككەوتنەكەی یەكێتی‌و حكومەتی عێراق بۆ رێگرتن لە روودانی شەڕ لەنێوان سوپای عێراق‌و پێشمەرگە لە سنوری كەركوك، ئەم خاڵانە لەخۆدەگرێت: •    سەركردایەتی سەربازی هاوبەش لەسنوری كەركوك پێكبهێنرێت، نوێنەری هێزەكانی ئەمریكاو پێشمەرگەو سوپای عێراقی تێدا بێت. ئەركی سەرەكی بریتییە لە دابینكردنی ئاسایش‌و ئارامی لەو ناوچانەو بارەگاكەشی لە سەربازگەی "كەی وەن"ی شاری كەركوك دەبێت. •    هیچ هێزێكی سەربازی نەهێنرێتە ناو شاری كەركوك. •    كێشەو ناكۆكییەكانی تر لەنێوان حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی فیدراڵ لەڕێگەی دیالۆگ لەچوارچێوەی دەستوردا چارەسەر بكرێت. •    نەتەوە یەكگرتووەكان‌و ئەمریكا هاوكار‌و پشتیوان بن بۆ جێبەجێكردنی ئەو خاڵانەی سەرەوە.  رۆژی 16ی ئۆكتۆبەر، مەسعود حەیدەر ئەندامی پەرلەمانی عێراق رایگەیاند، بافڵ تاڵەبانی‌و هادی عامری فەرماندەی هێزەكانی حەشدی شەعبی رێككەوتنیان كردووە بۆ گەڕانەوەی هێزە عێراقییەكان بۆ ناوچە دابڕاوەكان. بەپێی قسەی مەسعود حەیدەر، ئەو رێككەوتنەی نێوان بافڵ تاڵەبانی‌و هادی عامری، بەسەرپەرەشتی حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق‌و نێوەندگیری قاسم سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی ئێران كراوە. ئەو پەرلەمانتارە كوردە، ئەوكات ئاماژەی بەوەكردووە، خاڵەكانی ئەو رێككەوتنە لە بیرۆكەیەكی فەرەنسییەوە سەرچاوەی گرتووە بۆ دابەشكردنی هەرێمی كوردستان بۆ دوو ئیدارە یان دوو هەرێم، بۆ ئەوەی بەوتەی ئەو، كورد بیر لە مافی چارەی خۆنوسین نەكاتەوە لە ئایندەی نزیكدا. ناوەڕۆكی ئەو رێككەوتنە بەپێی ئەوەی مەسعود حەیدەر لەوكاتەدا بڵاویكردەوە، ئەم خاڵانە لەخۆدەگرێت: •    گەڕانەوەی هێزەكانی عێراق بۆ ناوچە دابڕاوەكان‌و كشانەوەی هێزی پێشمەرگە لەو ناوچانە بەبێ شەڕ. •    تەسلیمكردنی 17 یەكەی ئیداری (قەزاو ناحیەو ناوەندی كركوك) بەدەسەڵاتی ئیتحادی كە لەدوای ساڵی 2014 حكومەتی هەرێمی كوردستان ئیدارەی ئەدات. ئەگەر ئەوانە تەسلیم نەكرێت، ئەوا عێراق داوای 11 یەكەی ئیداری تریش دەكات كە پاش 2003 هەرێم ئیدارەی ئەدات. كۆی گشتی دەبێتە 28 یەكەی ئیداری. •    ناوەندی كەركوك ئیدارەی هاوبەش دەبێت، 15 گەڕەكی كوردی لەلایەن كوردەوە ئیدارە ئەدرێت‌و 25 گەڕەكی تری پێكهاتەكانی تر خۆیان ئیدارەی ئەدەن‌و ئەم حاڵەتە بۆ شەش مانگ بەردەوام دەبێت. •    جێگا ستراتیژییەكانی كەركوك لەلایەن حكومەتی ئیتحادی بەڕێوەدەبرێت، سەربازگەی كەیوان‌و فڕۆكەخانەو بیرە نەوتەكانی كەركوك. •    كردنەوەی فڕۆكەخانەی سلێمانی بەڕووی گەشتی نێودەوڵەتیدا. •    پێدانی موچەی فەرمانبەرانی سنووری سلێمانی‌و كەركوك لەلایەن حكومەتی ئیتحادییەوە. •    پێدانی موچەی پێشمەرگەی سنوری سلێمانی بەپێی لیستی ئامادەكراو لەلایەن بافڵ تاڵەبانی. •    دروستكردنی هەرێمی هەڵەبجە- سلێمانی- كەركوك. •    تەشكیلكردنی حكومەتێك بۆ ئەم هەرێمە نوێیە. بارزانی لە هەڵوێستی وڵاتان تێنەگەیشت! پێش ئەوەی بافڵ تاڵەبانی هەواڵی رێككەوتن لەگەڵ حكومەتی عێراقی پێبدات، بارزانی چەندین هەواڵی تری سەبارەت بە هەڵوێستی وڵاتانی لەبارەی ریفراندۆمەوە بیست، بەڵام گوێی بەهیچ یەكێك لەو هەڵوێستانە نەدا. ئەمریكاو بەریتانیاو فەرەنساو یەكێتی ئەوروپاو توركیاو ئێران بەفەرمی دژایەتی خۆیان بۆ ریفراندۆم راگەیاند، روسیا هەڵوێستی روون نەبوو، ئیسرائیل تاكە وڵات بوو بەفەرمی پشتیوانی ریفراندۆمی كرد، بارزانی پشتی لە هۆشداریدانی ئەو وڵاتانە كرد لەبارەی سازدانی ریفراندۆم، بۆیە لە 16ی ئۆكتۆبەردا، جیهان بێدەنگ بوون لە هێرشی سوپای عێراق بۆسەر كەركوك‌و ناوچە جێناكۆكەكانی تر. 16ی ئۆكتۆبەر چی رویدا؟ كاتێك هەوڵە سیاسییەكان بۆ چارەسەر نەگەیشتە ئەنجام‌و كۆبونەوەی دوكان هیچ وەڵامێكی قایلكەری نەدایەوە كە هێرشی سوپای عێراق رابگرێت، شەوی 15 لەسەر 16ی ئۆكتۆبەر كاتژمێر (9:30) خولەك، هێزە عێراقییەكان دەستیان بە جموجوڵ كرد بە ئاڕاستەی سەنگەرەكانی پێشمەرگە لە سنوری كەركوك. بەپێی ئەو زانیارییانەی كە (درەو) بۆ نوسینی ئەم راپۆرتە كۆی كردونەتەوە، بڕیاربووە سوپای عێراق كاتژمێر (1)ی شەو هێرش بكات، بەڵام كاتێك بینیویەتی هێزەكانی پێشمەرگە پاشەكشێ دەكەن، هەرزوو هێرشەكەی دەستپێكردووە. كشانەوەی هێزی پێشمەرگە بۆ خەڵك چاوەڕوان نەكراو بوو، چونكە ئەوكات وەستا رەسوڵ فەرماندەی میحوەری باشوری هێزی پێشمەرگەی كەركوك كە سەربە یەكێتییە لێدوانێكی داو وتی:" تەمەننا ئەكەین بێن ئەوەندەیان پێ دەڵێن با بێن.. حەشدی شەعبی دوژمنمانن"، هاوكات كەمال كەركوكی فەرماندەی میحوەری رۆژئاوای كەركوكی هێزی پێشمەرگە كە سەربە پارتییە رایگەیاند:" ئەگەر بێن دەرسێكیان پێدەدەین قەت لەبیریان نەچێتەوە". دوای ئەم قسانە، هێزەكانی (70) كە سەربە یەكێتی بوون، پاشەكشێیان كرد، هێزەكانی (80)ش كە سەربە پارتی بوون، بە هەمان شێوە كشانەوە، دیمەنی كشانەوەی پێشمەرگە هەرزوو میدیاكانی جیهانی داگیركرد، خەڵێكی زۆری كورد كەركوكیان بەرەو شارەكانی هەرێمی كوردستان جێهێشت، لە شارەكانی هەرێم خەڵك بە خەمبارییەوە پێشوازییان لە هەواڵی شكانی هێزی پێشمەرگە كرد، كۆچكردووە (نەجمەدین كەریم) پارێزگاری كەركوك كە سەربە یەكێتی بوو، شارەكەی جێهێشت‌و رووی لە هەولێر كرد.    بەرپرسانی یەكێتی نیشتمانی دابەشبوون بەسەر دوو بۆچوندا، بەرەیەك كشانەوەی پێشمەرگەی وەكو "خیانەت" ناودەبرد، بەرەكەی تر دەیانوت" كشانەوەكە تەكتیكییەو هێزی پێشمەرگە و سوپای عێراق نابەرامبەرەو كورد لەو شەڕەدا زیانی گەورەی بەردەكەوت ئەگەر پاشەكشێ نەكات"، لەنێوان ئەم دوو بەرەیەدا، هەندێك لەسەركردەكانی تری یەكێتی باسیان لەوەدەكرد، پێشمەرگە بە رێككەوتن لەگەڵ حكومەتی عێراق كشاوەتەوە، ئاراس شێخ جەنگی برای لاهور شێخ جەنگی بەرپرسی ئەوكاتی ئاژانسی پاراستن‌و زانیاری- زانیاری كە سەربە یەكێتییە رۆژی 16ی ئۆكتۆبەر لەناو شاری كەركوك دەركەوت‌و داوای لە خەڵك كرد بگەڕێنەوە، لەرۆژانی دواتردا زیاتر ناوی ئاراس شێخ جەنگی لە میدیاكانی كوردستانەوە درەوشایەوە، پارتییەكان وەكو "خیانەتكار" ناویان دەبرد، هەندێك لە یەكێتییەكانیش بەرگرییان لێدەكرد. ئاراس شێخ جەنگی ئەوكات رایگەیاند، ئەوان بەو هەنگاوەیان كەركوكیان لە كارەسات رزگاركردووە، چونكە گرتنی كەركوك لەلایەن هێزە عێراقییەكان لەچوارچێوەی رێككەوتنێكی نێودەوڵەتیدا بووەو توركیاو ئێران‌و تەنانەت ئەمریكاش پشتیوانی ئەوەیان كردووە دۆخی كەركوك بگەڕێندرێتەوە بۆ پێش ساڵی 2003. هەر ئەو رۆژانە بوو كە ئاراسی شێخ جەنگی هێرشی توندی دەكردەسەر بنەماڵەی بارزانی تۆمەتباری دەكردن بەوەی هۆكاری ئەو روداوانە بوون كە بەسەر كەركوكدا هاتووەو ئەوان نەوتی كەركوكیان دزیوە. ئاراس شێخ جەنگی بەرگری لە گەڕانەوەی هێزە عێراقییەكان دەكرد بۆ كەركوك‌و دەیوت، ئەگەر حكومەتی ناوەند بگەڕێتەوە بۆ كەركوك خەڵك بارودۆخیان باشتر دەبێت، چونكە لە حكومەتی ناوەنددا یاسا سەروەرە، ئەمەش باشترە لەوەی لە كەركوك یەكێتی‌و پارتی دوو هێزی ئاسایشیان هەبێت، ئەو هەر لەو رۆژانەدا باسی لەوەدەكرد، لەماوەی 24 كاتژمێردا پارێزگارێكی نوێ بۆ كەركوك دادەنرێت‌و پارێزگار كورد دەبێت‌و كەسێكی یەكێتی دەبێت، بەڵام دوای چوار ساڵ تائێستا پارێزگارێكی عەرەب بە وەكالەت كاروباری كەركوك بەڕێوەدەبات. رۆژی 12/12/2017 ئاراسی شێخ جەنگی لە لێدوانێكی رۆژنامەوانیدا وتی:" ئامادەم بچمە بەردەم پەرلەمانی كوردستان‌و هەموو راستی رووداوەكان وەكو خۆی لەبەردەم ئەندام پەرلەمان‌و راگەیەندكاران بۆ هەموو هاوڵاتیان روون بكەمەوە، بەڵام پارتی بەهۆی ئەوەی نایەوێت خەڵك راستییەكان بزانن، رێگری دروستدەكەن". رۆڵی نەوت لە 16ی ئۆكتۆبەردا  كۆنترۆڵكردنی هەردوو بیرە نەوتی (ئاڤاناو بای حەسەن) لەلایەن پارتییەوە لەدوای هاتنی "داعش" بۆ ناوچەكەو كشانەوەی هێزەكانی عێراق، دەمێك بوو یەكێتی نیگەران كردبوو، پارتی لەو دوو بیرەوە رۆژانە زیاتر لە (260 هەزار) بەرمیل نەوتی هەناردە دەكرد، وەكو باسدەكرێت یەكێك لە هۆكارەكانی رێككەوتنی یەكێتی لەگەڵ حكومەتی عێراق لەبارەی كەركوكەوە پەیوەندی بەو بیرە نەوتانەوە هەبووە. بەشێكی تری هۆكاری روداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر بۆ ئەوە دەگەڕێندرێتەوە پارتی كە دەستی بەسەر نەوتی ئەو دوو بیرەی كەركوكدا گرتووە، رێككەوتنی لەگەڵ كۆمپانیای (روسنەفت)ی روسی كردووە، لە حاڵێكدا حكومەتی عێراق رێككەوتنی لەبارەی نەوتەوە لەگەڵ كۆمپانیای (بریتش پترلیۆم)ی بەریتانی هەبووە، لەدوای 16ی ئۆكتۆبەر، كۆمپانیا بەریتانییەكە رێككەوتنی لەگەڵ راكان سەعید پارێزگاری كەركوك بەوەكالەت كردو هەرزوو رێككەوتنەكەش چووە بواری جێبەجێكردنەوە، ئەمەش بە ئاگاداری باڵیۆزی بەریتانیا لە عێراق. كورد نیوەی خاكەكەی لەدەستدا! ئەوە لە كەركوك‌و بەشێك لە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم رویدا، تەنها روداوێكی ئاسایی‌و كۆنترۆڵكردنی چەند ناوچەیەك نەبوو لەلایەن حەشدی شەعبی‌و هێزە عێراقییەكانەوە، بەڵكو لەدەستدانی بەشێكی زۆری خاكی كوردستان بوو بۆ ماوەیەكی دوورودرێژ، كە لەماوەی سێ ساڵی پێشتردا بەخوێنی (هەزارو 700) پێشمەرگەو برینداربوونی زیاتر لە (12 هەزار) پێشمەرگەی تر لە شەڕی دژ بە "داعش"دا بەدی هاتبوو. ئەوەی لەماوەی (5 كاتژمێر)دا لە كەركوك‌و بەشێك لەناوچە كوردستانییەكانی تر دەرەوەی هەرێم روویدا، لەدەستدانی زیاتر لە (12 هەزار) كیلۆمەتر دووجا خاك بوو، بەو پێیەی پارێزگای كەركوك بەتەواوی لەگەڵ قەزای دوزخورماتوو لە پارێزگای سەڵاحەدین‌و ناحیەكانی جەلەولاو قەرەتەپەو جەبارە لە پارێزگای دیالە بەتەواوەتی كەوتنە دەست حەشددی شەعبی‌و هێزە عێراقییەكان. سەرباری ئەوەی هەردووكیان یەكتری بە "خیانەتكردن" تۆمەتبار دەكەن، بەڵام بە تەماشاكردنی نەخشەی ئەو زەوییانەی كە دوای 16ی ئۆكتۆبەرەوە رادەستی سوپای عێراق كراون، دەردەكەوێت هەردوو حزبە دەسەڵاتدارەكەی هەرێم بەرپرسیارن لەو شكستە مێژوییە. یەكێتی و پارتی كەمیان زیاتریان لەدەستداوە؟ لەدوای 16ی ئۆكتۆبەرەوە لە سنوری ناوچەی دەسەڵاتی یەكێتی (11 هەزارو 800) كیلۆمەتر دووجا خاكی هەرێمی كوردستان كەوتوەتە ژێر دەسەڵاتی هێزە عێراقییەكانەوە، لە سنوری دەسەڵاتی پارتیش  (15 هەزارو 400) كیلۆمەتر خاك رادەستكراوە، سەرباری ئەوەی پارتی یەكێتی تۆمەتبار دەكات بە "خیانەتكردن"، بەڵام ئەو روبەرەی كە خۆی لەو رۆژانەدا چۆڵیكردووە بۆ هێزە عێراقییەكان، لە روبەرەكەی یەكێتی زیاترە. روبەڕی گشتی خاكی ناوچە جێناكۆكەكان (44 هەزارو 330) كیلۆمەتر دووجایە، ئەم روبەرە رێژەی 51.4%ی كۆی گشتی خاكی هەرێمی كوردستان پێكدەهێنێت. لەو روداوانەدا، یەكێتی نیشتمانی دەسەڵاتی لەم ناوچانە لەدەستدا: •    كەركوك •    داقوق •    خورماتوو •    دوبز •    خانەقین •    جەلەولا •    قەرەتەپە •    پردێ لەو روداوانەدا، پارتی دیموكراتی كوردستان دەسەڵاتی لەم ناوچانە لەدەستدا: •    رۆژئاوای كەركوك •    مەخمور •    گوێر •    شەنگال •    سنونێ •    زوممار •    رەبیعە •    بەعشیقە

درەو: یەكێتی نیشتمانی كوردستان دەنگەكانی لە سەرجەم پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان و كەركوك كەمیكردووە بە بەراوورد بە هەڵبژاردنی رابردوو: پارێزگای هەولێر یەكێتی لە 2018:  79745 یەكێتی لە 2021:  60169 جیاوازی:   19576 پارێزگای سلێمانی:  یەكێتی لە 2018:  259947 یەكێتی لە 2021:  116007 جیاوازی:  143940 پارێزگای دهۆك:  یەكێتی لە 2018:  25515 یەكێتی لە 2021:  22364 جیاوازی:  3151 پارێزگای كەركوك:   یەكێتی لە 2018:  177920 یەكێتی لە 2021:  80586 جیاوازی: 97334 كۆی گشتی:  یەكێتی لە 2018:  543127 یەكێتی لە 2021:  279126 جیاوازی: 264001   

درەو: زۆرینەی هاوڵاتیانی هەرێمی كوردستان بایكۆتی هەڵبژاردنیانكرد، بەجۆرێك ژمارەی ئەو دەنگانەی كە دراوە بە لایەنەكان (35%) بووەو (65%)ی هاوڵاتیان بایكۆتیان كردووە یاخود دەنگەكەیان سوتاندووە. دەندان لەسەر ئاستی سێ پارێزگاكەی هەرێمی كوردستان  كۆی گشتی:   3,486,787 دەنگ بەلایەنەكان: 1,219,284    35% بایكۆت و پوچەڵ : 2,267,503     65%   پارتی: 522,635 یەكێتی: 309335 نەوەی نوێ: 209774 یەكگرتوو: 92553 كۆمەڵ: 60423 گۆڕان: 18369 سۆسیالیست: 6065 پارێزگای  هەولێر: مافی دەنگدان: 1238379 دەنگدەری لایەنەكان: 396162      بایكۆت : 842217      پارتی: 236351 دەنگ   11 كورسی نەوەی نوێ: 72205   دەنگ 3 كورسی یەكێتی: 60169     دەنگ  1 كورسی كۆمەڵ: 17880  دەنگ        یەكگرتوو: 2288 دەنگ             گۆڕان: 3874 سۆسیالیست: 1980 پارێزگای سلێمانی: مافی دەنگدان: 1425705 دەنگیداوە بە لایەنەكان: 355666      بایكۆت : 1070039    یەكێتی: 116007 دەنگ   8 كورسی نەوەی نوێ: 94686   دەنگ 5 كورسی پارتی: 48919     دەنگ  2 كورسی كۆمەڵ: 42543  دەنگ   1 كورسی     یەكگرتوو: 19616 دەنگ        2 كورسی     گۆڕان: 13113  دەنگ سۆسیالیست: 2313 دەنگ  پارێزگای  دهۆك: مافی دەنگدان: 822703 دەنگیداوە بە لایەنەكان: 358614      بایكۆت : 464089   پارتی: 237365 دەنگ   8 كورسی یەكگرتوو: 72937   دەنگ 2 كورسی یەكێتی: 22364     دەنگ  1 كورسی نەوەی نوێ: 17490  دەنگ        سۆسیالیست: 1772 دەنگ

شیكاری: درەو لە خولی دووەمی هەڵبژاردن ساڵی (2010 )لیستی عێراقیە بە سەرۆکایەتی (ئەیاد عەلاوی) بە بردنەوەی (91) کورسی یەکەم و لە خولی سێیەمی ئەنجومەنی نوێنەران  دەوڵەتی یاسا بە سەرۆکاتی (نوری مالکی) بە بردنەوەی (92) کورسی یەکەم و لە هەڵبژاردنی ساڵی (2018) هاوپەیمانی سائیرون بە سەرۆکایەتی (موقتەدا سەدر) یەکەمو  لەم خولەی ئێستاشدا بە پێی ئەنجامە بەراییەکان لیستەکەی (موقتەدا سەدر) بە بردنەوەی () کورسی لە پلەی یەکەمدایە لایەنە کوردییەکان لە خولی دووەمی ئەنجومەنی نوێنەران لە ساڵی (2010) (57) کورسی و لە خولی سێیەمی هەڵبژاردنی ساڵی (2014) (64) کورسی و لە خولی چوارەمی ساڵی (2018) (58) کورسی، بەپێی ئەنجامە بەراییەکانی هەڵبژاردنی 10/10/2021 کورسییەکانی لەیەنە کوردییەکان دەگاتە (63) کورسی، لە سەرجەم خولەکاندا پارتی دیموکراتی کوردستان زۆرینەی کورسییەکان و بە دوایشدا یەکێتی نیشتمانی کوردستان زۆرینەی کورسییەکانی بردووە. خولی دووەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 2010 لەم خولەی هەڵبژاردن لەسەر ئاستی عێراق (9) هاوپەیمانی و لایەنی سیاسی گەیشتنە ئەنجومەنی نوێنەران و (لیستی عێراقیە بە سەرۆکایەتی ئەیاد عەلاوی) بە بردنەوەی (91) کورسی پلەی یەکەم و (دەوڵەتی یاسا بە سەرۆکایەتی نوری مالکی) بە بردنەوەی (89) کورسی پلەی دووەمی هێنا. لایەنە کوردستانییەکانیش (57) کورسییان بردەوە بە جۆرێک (پارتی و یەکێتی) بە (هاوپەیمانی کوردستان) بەشدارییان کردوو پێکەوە (43) کورسی و بزوتنەوەی گۆڕان (8) کورسی و یەکگرتووی ئیسلامی (4) کورسی و کۆمەڵی ئیسلامیش (2) کورسی بەدەستهێنابوو. خولی سێیەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 2014 لەم خولەی هەڵبژاردن لەسەر ئاستی عێراق (35) هاوپەیمانی و لایەنی سیاسی گەیشتنە ئەنجومەنی نوێنەران و (دەوڵەتی یاسا بە سەرۆکایەتی نوری مالکی) بە بردنەوەی (92) کورسی بە جیاوازییەکی گەورە پلەی یەکەمی هێنا. لایەنە کوردستانییەکانیش (64) کورسییان بردەوە بە جۆرێک پارتی دیموکراتی کورستان (27) کورسی و  یەکێتی نیشتمانی کوردستان (21) کورسی و بزوتنەوەی گۆڕان (9) کورسی و یەکگرتووی ئیسلامی (4) کورسی و کۆمەڵی ئیسلامیش (3) کورسی بەدەستهێنابوو. خولی چوارەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 2018 لەم خولەی هەڵبژاردن لەسەر ئاستی عێراق (31) هاوپەیمانی و لایەنی سیاسی گەیشتنە ئەنجومەنی نوێنەران و (هاوپەیمانی سائیرون بە سەرۆکایەتی موقتەدا سەدر) بە بردنەوەی (54) کورسی پلەی یەکەمی هێنا، بەدویدا (هاوپەیمانی فەتح بە سەرۆکایەتی هادی عامری) (47) کورسی و (هاوپەیمانی نەسری عەبادی) (40) کورسی و (دەوڵەتی یاسای نوری مالکی) (26) کورسییان بەدەست هێنابوو. لایەنە کوردستانییەکانیش (57) کورسییان بردەوە بە جۆرێک پارتی دیموکراتی کورستان (25) کورسی و  یەکێتی نیشتمانی کوردستان (18) کورسی و بزوتنەوەی گۆڕان (5) کورسی و نەوەی نوێ (4) کورسی و هاوپەیمانی بۆ دیموکراسی و دادپەروەری و یەکگرتووی ئیسلامی و کۆمەڵی ئیسلامی یەکی (2) کورسیان بەدەستهێنابوو. خولی پێنجەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 2021 بەپێی ئەنجامە بەراییەکانی کۆمسیۆن بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە لە 10/10/2021 بە ڕێوەچوو، تا ئێستا ئەنجامەکان بەم شێوەیەن. جگە لە کاندیدە سەربەخۆکان کە ژمارەیان (33) کەسە لەم خولەی هەڵبژاردن لەسەر ئاستی عێراق (37) هاوپەیمانی و لایەنی سیاسی دەگەنە ئەنجومەنی نوێنەران و (کوتلەی سەدری بە سەرۆکایەتی موقتەدا سەدر) بە بردنەوەی (73) کورسی پلەی یەکەم دێت، بەدویدا (هاوپەیمانی تەقەدوم بە سەرۆکایەتی محەمەد حەلبوسی) (38) کورسی و (دەوڵەتی یاسای نوری مالکی) (36) کورسی دەبەنەوە لایەنە کوردستانییەکانیش (63) کورسی دەبەنەوە بە جۆرێک پارتی دیموکراتی کورستان (32) کورسی و  یەکێتی نیشتمانی کوردستان (17) کورسی و نەوەی نوێ (9) کورسی و یەکگرتووی ئیسلامی (4) کورسی و کۆمەڵی ئیسلامی (1) کورسی دەباتەوە.

راپۆرت: درەو عومەر سەید عەلی‌و ئەندامانی خانەی راپەڕاندنی بزوتنەوەی گۆڕان هێشتا لە پۆستەكانیان بەردەوامن، بەڵام بەشێوەی "كاربەڕێكەر"، چارەنوسی بزوتنەوەكە رادەستی "دەستەیەكی كاتیی" دەكرێت كە دیار نییە كەی دروست دەكرێت، سەرلەنوێ ململانێی كۆن‌و نوێیەكان دەستی پێكردوەتەوە، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتە.  سفربوونی كورسییەكان ئەنجامی هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق نسكۆ بوو بۆ بزوتنەوەی گۆڕان، ئەم هێزە كە 2010 لە یەكەمین بەشداریكردندا لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق (8) كورسی بردەوە، لەدووەم بەشداریی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا كە 2014 بەڕێوەچوو، ژمارەی كورسییەكان بۆ (9) كورسی بەرزبووەوە، بەڵام لە هەڵبژاردنی 2018دا ژمارەی كورسییەكانی بۆ (5) كورسی دابەزی‌و لە هەڵبژاردنی 10ی ئۆكتۆبەریشدا كورسییەكانی (سفر) بوو.  ئەم پاشەكشێ گەورەیە، ناڕەزایەتی لەناو بزوتنەوەی گۆڕان دروستكرد، داوای دەستلەكاركێشانەوەی رێكخەری گشتی‌و خانەی راپەڕاندن كرا، هەندێك لەمە زیاتریش رۆشتن‌و داوای كشانەوەی بزوتنەوەی گۆڕانیان كرد لە حكومەتی هەرێم‌و حكومەتە خۆجێییەكان، پرسی كشانەوە لەحكومەت كە زۆربەی لایەنگرانی گۆڕان بە هۆكاری هەستانەوەی بزوتنەوەكەی دەزانن لە ئێستادا بە كراوەیی بەجێهێڵدراوە بۆ دوای گۆڕانكارییە حزبەكان رەنگە تا ئەوكاتەش ئیتر وادەی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم كۆتایی بێت و پرسی كشانەوەی گۆڕان لە حكومەت نەكەوێتە بواری جێیەجێكردنەوە. دوو كارنامەی رەتكراوە  بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە رۆژانی دوای راگەیاندنی ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق‌و سفربوونی كورسییەكانی گۆڕان، دوو كارنامە هەبووە بۆ چۆنیەتی روبەڕووبونەوەی ئەو قەیرانە ناوخۆییەی دروستبووە: كارنامەی یەكەم:  ئەمە كارنامەی عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی‌و مستەفا سەید قادر جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان بووە، ئەم كارنامەیە داوای كردووە لیژنەیەكی كاتیی بە سەرۆكایەتی (جەلال جەوهەر) دروست بكرێت، ئەم كارنامەیە كە سەركردە كۆنەكان تێیدا باڵادەست دەمانەوە، رەتكرایەوە.  كارنامەی دووەم: ئەم كارنامەیە لەلایەن چیا نەوشیروان مستەفاوە پێشنیازكراوە‌و بەپێی كارنامەكە داوا كراوە (یوسف محەمەد سادق) بكرێت بە رێكخەری گشتی، ئەمە لەلایەن كاستە كۆنەكەوە رەتكراتەوە. لەدوای رەتكردنەوەی ئەم دوو كارنامەیە، ئێستا میحوەرێكی نوێ دروستبووە كە میحوەری چیا نەوشیروان مستەفایە لەگەڵ مستەفا سەید قادردا. بەگوێرەی بەدواداچوونەكانی (درەو)، لەسەرەتای قەیرانەكەدا عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان دوو پێشنیازی هەبووە: یەكەم: دەرفەت بدرێت رێكخەرو خانەی راپەڕاندن لەسەر كاری خۆیان بەردەوام بن تاوەكو دوای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، وادەی فەرمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان مانگی ئەیلولی ساڵی داهاتووە، بەڵام بەمدواییە بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، لەناو پارتییەوە خواستێك هەیە بۆ ئەوەی هاوشێوەی عێراق، لە هەرێمی كوردستانیش هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمان بكرێت.  دووەم: رێكخەرو خانە بەردەوام بن‌و لەماوەی سێ مانگدا دیراسەی پاشەكشێی دەنگی گۆڕان لە هەڵبژاردن بكرێت‌و دواتر بڕیار بدرێت. هەردوو پیشنیازەكەی رێكخەری گشتی رەتكرانەوە‌و كێشەكە خرایە بەردەمی جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان.   جڤاتی نیشتمانی چی كرد ؟ دوێنێ جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ بڕیاردان لەبارەی بارودۆخی ناوخۆیی‌و ئەو شكستەی توشی بزوتنەوەكە، كۆبووەوە. لەم كۆبونەوەیەدا، رێكخەری گشتی‌و خانەی راپەڕاندن دەستلەكاركێشانەوەیان پێشكەش كرد، تا ئەو كاتەی دەستەیەكی "كاتیی" بۆ بەڕێوەبردنی بزوتنەوەكە دروست دەكرێت‌و ئامادەكاری بۆ كۆنفرانسی نیشتمانی دەكرێت.  واتە بەگوێرەی بڕیارەكەی جڤاتی نیشتمانی، رێكخەری گشتی‌و خانەی راپەڕاندن لەسەر كاركردنی خۆیان بەردەوام دەبن تا ئەو كاتەی دەستە كاتییەكە بۆ بەڕێوەبردنی گۆڕان دروستدەكرێت.  دیار نییە ماوەی قۆناغی كاربەڕێكەر چەند دەخایەنێت، بەڵام بەپێی ئەوەی باسدەكرێت ئەو دەستەیەی كە بڕیارە بەشێوەیەكی كاتیی بۆ بەڕێوەبردنی گۆڕان دروست بكرێت ژمارەی ئەندامەكانی لەنێوان (9 بۆ 13) كەس دەبێت‌و رێكخەرو ئەندامانی دەستلەكاركێشاوەی خانەی راپەڕاندن ئەندام نابن تێیدا.  بەگوێرەی دەستوری ناوخۆیی، جڤانی نیشتمانی بەرزترین دەسەڵاتی بڕیاردانە لەناو بزوتنەوەی گۆڕان، بەڵام كێشەكە ئەوەیە ئەم جڤاتە خۆشی لە ساڵی 2014وە وادەی یاسایی بەسەرچووە‌و نوێ نەكراوەتەوە. چیرۆكی بزوتنەوەی گۆڕان دوای چەند ساڵێك ناكۆكی لەگەڵ جەلال تاڵەبانی، نەوشیروان مستەفا ساڵی 2009 لەگەڵ ژمارەیەك لە سەركردەكانی تری یەكێتی، جیابونەوەی خۆی راگەیاند‌و بزوتنەوەی گۆڕانی دروستكرد.  25ی تەموزی 2009 بزوتنەوەی گۆڕان بەشداری یەكەمین هەڵبژاردنی كرد كە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بوو، لەم هەڵبژاردنەدا (25) كورسی بردەوە‌و بەسەر یەكێتیدا سەركەوت‌و لەدوای پارتی دیموكراتی كوردستانەوە بوو بە دووەمین هێز لەسەر ئاستی هەرێم.  بزوتنەوەی گۆڕان تەمەنی دەبێت بە (12) ساڵ، لەم ماوەیەدا تەنیا  یەك كۆنفرانسی كردووە، ئەم كۆنفرانسە كۆتا رۆژەكانی ساڵی 2013 لە هەولێر بەڕێوەچوو، لەم كۆنفرانسەدا یەكەمین دەستوری ناوخۆیی بزوتنەوەكە پەسەندكرا‌و لەم دەستورەدا بڕیار لەسەر دروستكردنی خانەی راپەڕاندان درا. خانەی یەكەم  تاوەكو نەوشیروان مستەفا دامەزرێنەری بزوتنەوەی گۆڕان لە ژیاندا بوو، خانەی راپەڕاندن دروست نەكرا، ئایاری 2017 نەوشیروان مستەفا كۆچی دوایی كرد، دوای مردنی، ئەو موڵك‌و ماڵانەی كە بەناویەوە بوو، كوڕەكانی گواستیانەوە سەر ناوی خۆیان، پاش ئەم رووداوە كە كاردانەوەی هەندێك لەسەركردەكانی بزوتنەوەكەی لێكەوتەوە‌و وەكو "تەوریسی سیاسی"‌و "دەستگرتن بەسەر موڵك‌و ماڵی بزوتنەوەكە" ناویان برد، رۆژی 25ی تەموزی 2017 جڤاتی نیشتمانی بۆ یەكەمجار ئەندامانی خانەی راپەڕاندنی هەڵبژارد‌و شوێنەكەی نەوشیروان مستەفاشی بە (عومەر سەید عەلی) پڕكردەوە. بەپێی دەستوری ناوخۆیی بزوتنەوەی گۆڕان، خانەی راپەڕاندن "بەرپرسی جێبەجێكردنی بڕیارو راسپاردەكانی جڤاتی نیشتمانی لەنێوان دوو كۆبونەوەدا"، واتە ئەم خانەیە دەسەڵاتی جێبەجێكردنی هەیە لەناو بزوتنەوەی گۆڕاندا.  یەكەمین خانەی راپەڕاندن لەناو بزوتنەوەی گۆڕاندا ئەندامەكانی لە (7) پێكدەهات كە بریتی بوون لە:  •    عومەر سەید عەلی: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و رێكخەری گشتی بزوتنەوەكە •    عوسمان حاجی مەحمود: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و سكرتێری باژێڕەكان (دوای 10 مانگ كاركردن، بەهۆی ناڕازیبوون لە چۆنیەتی سیاسەت‌و ئیدارەكانی بزوتنەوەكە، پەیوەندی كۆمپانیای وشە‌و بزوتنەوەكە، تاپۆكردنی گردی زەرگەتە لەسەر كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا، خراپی مامەڵەی خانەی راپەڕاندن لەسەر پرسەكان، دەستی لە ئەندامێتی خانە كێشایەوە‌و بە فەرمی دوركەوتنەوەی لە بزوتنەوەی گۆڕان راگەیاند) •    جەمال حاجی محەمەد: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و سكرتێری جڤاتی نیشتمانی •    جەلال جەوهەر: ئەندامی خانەی راپەڕاندن، سكرتێری فراكسیۆنەكان •    محەمەد تۆفیق رەحیم: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و سكرتێری ژورەكان  •    شۆڕش حاجی: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و سكرتێری كاروباری خەڵك •    رەئوف عوسمان: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و سەرۆكی جڤاتی گشتی دیارترین كارێك رێكخەری گشتی‌و یەكەمین خانەی راپەڕاندن كردی، بەشداریكردن بوون لە كابینەی (نۆیەم)ی حكومەتی هەرێمی كوردستان، ئەمە ناڕەزایەتی لەناو بزوتنەوەكەدا دروست كرد، چونكە كابینەی (هەشتەم)ی حكومەت بە شكست بۆ بزوتنەوەی گۆڕان كۆتایی هات‌و پارتی رێككەوتنی خۆی لەگەڵ گۆڕان هەڵوەشاندەوە‌و گۆڕانی لە حكومەت دەركرد‌و دەرگای پەرلەمانی كوردستانیشی داخست، بەڵام گۆڕان سەرباری ئەمانە جارێكی تر لەگەڵ پارتی تێهەڵچووەوە‌و رێككەوتنی سیاسی لەگەڵ ئیمزا كرد.  خانەی دووەم خانەو رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان، بەگوێرەی دەستوری ناوخۆیی بۆ خولێكی (دوو ساڵ)ی هەڵدەبژێردێن، وادەی یەكەمین خانەی راپەڕاندن لە تەموزی 2019دا تەواو بوو. جڤاتی نیشتمانی كە هێشتا خۆشی هەر وادە بەسەرچوو بوو، دوو مانگ دوای وادەی دیاریكراو و لە رۆژی 14ی ئەیلولی 2019دا ئەندامانی نوێی خانەی راپەڕاندنی هەڵبژارد، ئەمە دووەمین خانە بوو لە مێژووی بزوتنەوەی گۆڕاندا، پێكهاتەی نوێی خانە كە تائێستاش هەندێكیان بەردەوامن ئەمانە بوون:  •    عومەر سەید عەلی: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان •    عەدنان عوسمان: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و سكرتێری جڤاتی نیشتمانی (دوای ساڵێك كاركردن دەستی لەكاركێشایەوەو شێخ كامیل پێنجوێنی لە شوێنەكەی دانراو تائێستا بەردەوامە) •    جەلال جەوهەر: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و سكرتێری كاروباری فراكسیۆنەكان (دەستی لەكاركێشایەوە‌و سەفین مەلا قەرە لە شوێنەكەی دانراو تائێستا مەلا قەرە بەردەوامە) •    دەرباز محەمەد: ئەنجامی خانەی راپەڕاندن‌و سكرتێری كاروباری ژورەكان •    شەماڵ عەبدولوەفا: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و سكرتێری كاروباری باژێڕەكان (دەستی لەكاركێشایەوە‌و ئاسۆ رەحیم لە شوێنەكەی دانراو ئاسۆ رەحیم تائێستا بەردەوامە) •    برزۆ مەجید: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و سكرتێری كاروباری خەڵك خانەی دووەمی راپەڕاندن بە رێكخەری گشتیشەوە، لە 14ی ئەیلولی ئەمساڵدا، واتە بەدیاریكراوی رێك یەك مانگ لەمەوبەر وادەی یاسایی بەسەرچوو، واتە رێكخەرو ئەم خانەیە لەكاتێكدا دەستیان لەكاركێشاوەتەوە كە خۆیان لەڕووی یاساییەوە وادەكەیان تەواو بووە. چارەنوسی رێكخەرو داهاتووی گۆڕان  ئێستا كە رێكخەرو خانەی راپەڕاندنی ماوە بەسەرچوو دەستیان لەكاركێشاوەتەوە‌و بەشێوەی "كاربەڕێكەر" بەردەوام دەبن تا ئەو كاتەی دەستەیەكی كاتیی دروستدەكرێت بۆ بەڕێوەبردنی بزوتنەوەكە‌و بڕیاردان لەسەر چارەنوسی ئەم هێزە سیاسییە‌و پەیكەری بزوتنەوەكە‌و شێوازی بەڕێوەبردنی.  بەر لەوەی گۆڕان توشی شكست ببێت لە هەڵبژاردن، رێكخەری گشتی‌و خانەی راپەڕاندن وادەی سازدانی دووەمین كۆنفرانسی نیشتمانی بزوتنەوەكەیان بۆ كۆتایی ئەمساڵ دواخست، بڕیاربوو لەم كۆنگرەیەدا گۆڕانكاری لە پەیڕەوی ناوخۆی بزوتنەوەكەدا بكەن كە لەسەردەمی نەوشیروان مستەفادا نوسراوەتەوە، بەجۆرێك دەسەڵاتی مەركەزیی لەناو بزوتنەوەكە بەهێز بكرێت‌و رۆڵی خانەی راپەڕاندن بەهێزترو رۆڵی جڤاتی نیشتمانی لاواز بكرێت، بەڵام هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق‌و ئەنجامەكانی، ریسەكەی لە عومەر سەید عەلی‌و هاوباوەڕەكانی لەناو خانەی راپەڕاندن كرد بە خوری.  ئاسۆی چارەسەر بۆ قەیرانەكانی گۆڕان هێشتا لەناو گردی زەرگەتەدا دەسوڕێتەوە‌و ئەو هەڵسوڕاو بەرپرسانەی كە لەماوەی رابردوودا لە بزوتنەوەكە دوركەوتونەتەوە هێشتا لەناو ئەجێندای چارەسەردا نین. گۆڕان لەكاتێكدا توشی ئەم تەقینەوە ناوخۆییە بووە، كە ماوەیەكە‌و بەر لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقیش، فراكسیۆنەكەی لە پەرلەمانی كوردستان دابەشبووە بەسەر دوو بەرەدا، بەرەیەكیان لەگەڵ سیاسەتەكانی بزوتنەوەكەی‌و ئەوی تریان دژە، فراكسیۆنەكەشی لە پەرلەمانی عێراق پەیوەندی خۆیان لەگەڵ بزوتنەوەكەدا دابڕیوە. ئەم دوو بەرەیە، فراكسیۆنەكەی بەغداد‌و نیوەی فراكسیۆنەكەی هەولێر، لەگەڵ هەندێك لەو هەڵسوڕاوانەی كە هێشتا لەچوارچێوەی بزوتنەوەكەدا ماونەتەوە ئێستا نیمچە بەرەیەكیان دروستكردووە، بەپێی بەدواداچونی (درەو)، ئەمانە مەرجیان هەیە بۆ بەشداریكردن لە هەر پرۆژەیەكی نوێ لەناو گۆڕاندا، یەكێك لە مەرجەكانیان ئەوەیە "چارەنوسی گردی زەرگەتە یەكلابكرێتەوە‌و بخرێتەوە سەر موڵكی گشتی"، ئەمە داواكاری یوسف محەمەد‌و هۆشیار عەبدوڵاو عەلی حەمەساڵح‌و هاوڕێكانیانە، داواكارییەك كە لەدوای كۆچی دوایی نەوشیروان مستەفاوە بۆ یەكەمجار لەلایەن عوسمان حاجی مەحمود‌و كۆچكردوو قادر حاجی عەلییەوە جەختی لەسەر دەكرا‌، به‌ڵام ئه‌وان داوایان ده‌كرد موڵكه‌كان بخرێته‌سه‌ر بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان.   

ئاراس فەتاح ( هەموو چوارشەممە تایبەت بە درەو دەینوسێت) بە شێوەیەکی گشتیی حوکمڕانێتیی لەسەر دوو جەستە کاردەکات، یەکەمیان جەستەی مرۆڤە وەک تاک و دووهەمیان جەستەی کۆمەڵگایە وەک کۆ. گەر سەردەمی پێش مۆدێرنە سەردەمی کۆنترۆڵکردنی مرۆڤ وەک تاک و کۆمەڵگاش وەک کۆ بووبێت بە تەکنەلۆژیای تەقلیدیی، ئەوا سەردەمی ئێمەی مرۆڤی مۆدێرن لەلایەن ڕژێمێکی نوێوە ئاراستە و کۆنترۆڵدەکرێین کە هێز و توانا نامادییەکەی لە هێزو وتوانای مادییەکەی زۆر گەورەتر و قووڵترە، ئەو ڕژێمەش ناوی ڕژێمی زانیارییە. بە بۆچوونی فەیلەسوفی ئەڵمانی کۆریی، بیۆنگ چول هان، قەیرانی سەرەکیی دیموکراسیی بریتییە لە نەمانی ڕەهەندی گوێگرتن و کێشەیەی قووڵی سەردەمی دیجیتاڵییش، بریتییە لە کێشەی ونبوون و نەمانی کەسی بەرامبەر بۆ پەیوەندیبەستن و قسەکردن. ئەو ڕای وایە کە لە ڕژێمی زانیارییدا تۆ فەرماندەردەکەیت و دەزگاکەت جێبەجێیدەکات. گەر ئەم بۆچوونە وەربگێڕینە ناو واقیعی کۆمەڵایەتیی خۆمان، دەتوانین بڵێین چەمکی سەرەوەریی و دەسەڵات رەهەندێکی ئایدیۆلۆژیی وەردەگرێت و هەمان وەزیفەی فانۆسە سیحرییەکەی عەلادین جێبەجێدەکات، بەڵام بەشێوەیەکی دیجیتاڵیی و بە تاکەکان دەڵێت تۆ سەروەریت، فەرمانبکەن بۆئەوەی جێبەجێیبکەم و ئارەزووی چیت هەیە بۆئەوەی بۆت دابینکەم. بۆ نموونە سیری ناو ئایفۆنەکەت خۆت دەنگەکەی دیاریدەکەیت مێ بێت یان نێر، وەک سکرتێرێکی گوێڕایەڵ کاروبارەکانت بۆ جێبەجێدەکات. سیری دەتوانێت نامەت بۆ بنووسێت، ئیمەیلی ئەو کەسە بدۆزێتەوە کە دەتەوێت بۆی بنێریت، مۆسیقای دڵخوازت هەڵبژێرێت، ئەو یارییەی دەتەوێت کاتی پێبەسەربەریت بۆت ئامادەبکات، ئەو دەزانێت ئایا کە دەچیتە دەرەوە پێویستت بە چەتر هەیە یان نا، ئەو زۆر شتی تریش دەزانێت، بۆ نموونە دەزانێت ئاووهەوای چەمچەماڵ چۆنە، لەدوا ڕوبەڕوبوونەدا بەرشەلۆنە چۆن یاریکرد و دۆلار بە چەند دینارە و پشکی کۆمپانیاکان چ گۆڕانکارییەکیان بەسەردا هاتووە و هتد، سیری هەموو ئەم کارانەت بۆ جێبەجێدەکات بەبێئەوەی گفتوگۆت بکات، پرسیار و ڕەخنەت ئاراستەبکات و گازندە یان جنێوبارانت بکات. بە سمارت هۆمیش دەڵێیت چی کارێکی ناو ماڵەکەت بۆ بکات، گلۆپەکان بکوژێنێتەوە، پەردەکات دابخات، دەرگای گەراجەکەت پێش گەیشتنەوەت بۆ ماڵەوە بکاتەوە، فەرمان بە گسکی کارەباییە سمارتەکەت دەکەیت، پێشئەوەی بگەیتە ماڵەوە ماڵەکەت بۆ پاکبکاتەوە. گەر تەختەی نوستنەکەشت سمارت بێت، دەتوانێت باری تەندروستیت پرۆتۆکۆلبکات و داتاکات بخاتە بەردەست، ئەمانەو چەندین دەزگای دیجیتاڵی ترمان هەیە کە ژیانی بۆ ساکار کردووین و کوردوینی بە بکەرێکی هەستسوڵتانیی. ئەم جیهانە جیهانێکە پڕاوپڕ لە ئازادییەکی ڕەها بۆ کەسی بەکاربەر، بەڵام ئەم کەسە بێئاگایە لەوەی کە لەناو بەندیخانەیەکی دیجیتاڵی گەورەدا دەژیی، بەندیخانەیەک کە وشیارییەکی درۆزنانەی ئازادیی بۆ بەرهەمهێناوین. زیادکردنی رەهەندی دیجیتاڵیی بۆ هەڵبژاردن و کۆکردنەوەی لەناو فلاش میمۆرییدا، مانا ئازادیی بژاردەی تاکەکان نییە، بەڵکو دەتوانێت تەواو بەپێچەوانەوە بێت و مانای بەرهەمهێنانی وشیارییەکی درۆزنانەی پرۆسەیەکی بێگەرد و کۆنترۆڵکردنی خواست و ئیرادەی تاکەکان بێت بەبێئەوەی خۆیان بەرامبەر بەو لەسەدەستدانە وشیاربن. هەڵبژاردن لە عێراق و هەرێمی کوردستاندا کێشەی سەرەکیی حوکمڕانێتیی بووە، چونکە هیچ یەکێک لە هەڵبژاردەنەکان پاک و بێگەردنەبوون. مێژووی هەڵبژاردنەکان مێژووی دابەزینی بەشداریی ژمارەی دەنگدەران و دەنگسوتێنەرانە بە شێوەیەکی دراماتیکیی. لەراستییدا مێژووی هەڵبژاردن لە عێراق و هەرێمی کوردستاندا مێژووی دوو تەکنیکی جیاوازی تەزویر بووە، یەکێکیان تەزویری خۆماڵیی و ناوەکییە، ئەوی تریشیان تەزویری بیانیی و دەرەکییە. ئەم دوو تەکینیکەش لە تەزویر یان هێزە سەرەکییەکان کە خاوەن دەسەڵات و چەک و سەرمایەن پێیهەڵساون، یان بە پاڵپشتی مادیی و تەکنەلۆجیی دەوڵەتانی دراوسێ پیادەکراوە و یاری بە دەرئەنجامی هەڵبژاردنەکان کراوە. هەڵبژاردن لە عێراق و هەرێمی کوردستان مانای سەرەوربوونی تاکەکان و ئیرادەی گەل نییە بەسەر دەسەڵات و حیزب و خێزانە سیاسییەکان لەسەر سندوقەکانی دەنگدان، بەڵکو هەڵبژاردن بووە بە چرکەساتی لەدەستدانی سەروەریی و ئیرادەی تاکەکانی کۆمەڵگا وەک ئاکتێکی دیموکراسیی لە دواوێستگەی پێشڕاگەیاندنی دوادەرئەنجامەکان.     کێشەی حوکمڕانیی لە عێراق بەپلەی یەکەم بریتییە لەوەی سیاسەت توانای کارکردنی لەسەر جەستەی کۆی کۆمەڵگا نەماوە، بەڵکو کۆمەڵگا بووە بە چەندین پارچەی جوگرافیی کە هەر پارچەی لەلایەن گروپێکەوە حوکمڕانیی دەکرێت و هەر جوگرافیایەکیشی لەلایەن دەوڵەتێکی ئیقلیمییەوە کۆنترۆڵدەکرێت. لە عێراقدا جگە لە کاتیگوریی سوننە و شیعە و کورد، لەناو سوننە چەندین گروپی جیاوازی مەدەنیی و توندتوتیژ و لەناو شیعە چەندین گروپی سیاسیی و چەکداریی فەناتیک و لەناو کوردیشدا دوو هێزی چەکداری سەرەکیی و چەندین گروپی تری چەکدار و بێچەکی تر بە فۆرمی جیاواز و لەناوچەی جیاوازی جوگرافییدا دەسەڵات پیادەدەکەن. دەرئەنجامی هەڵبژاردنەکان هەم لە عێراق و هەم لە هەرێمی کوردستاندا بەبەردەوامیی ئەو ڕاستییە کۆمەڵایەتییە دەسەلمێنن کە ئیختراقکردنی سیاسیی حیزبەکان بۆ جوگرافیای یەکتری کارێکی زۆر دژوارە. واقیعی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی پێماندەڵێت کە چەمکی سەروەریی و حوکمڕانێتیی لە عێراق و کوردستاندا مانا عەقلانییەکانی خۆیان لەدەستبداوە و رەهەندێکی لۆکاڵیی و جوگرافیی و ئەتنیی و تائیفییان وەرگرتووە. لەپاڵ ئەم ڕەهەندەی حوکمڕانێتیی، دەسەڵات لە عێراقدا لەوە کەوتووە مانایەکی نیشتیمانیی هەبێت بۆ سەرەوەریی، چونکە بکەرە سەرەکییەکانی ناو دەسەڵات بە هەموو تەکنیک و تەکنەلۆژیاکانیی کە لەبەردەستدایە ئاراستە و دەستکارییدەکرێن. هەر ئەمەشە وادەکات کە هەڵبژاردن لە عێراقدا چ لە فۆرمە نادیجاڵییەکەی و چ لە فۆرمە دیجاڵییەکەیدا نە ڕەنگدانەوەی سەرەوریی تاکەکان بێت بەسەر ئیرادەی خۆیان و نە دەربڕی ئازادیی بژاردەی سیاسییشیان بێت. گەر ساڵانی رابردوو لە تارانەوە دەستکاریی دیجیتاڵییانەی هەڵبژاردن کرابێت و گەورەیی و بچووکیی کوتلەکان دیاریکرابێت، ئەوا ئەمجارە گومانەکان پێچەوانە بوونەتەوە، چونکە لە ئیمارات داتاکان کۆکرانەوە و هێزە دڵخوازەکانی خەلیج و تورکیا سەرکەوتن. پرسیارەکە ئەوەیە ئایا ئەم هەڵبژاردنە سەرەتای لاوازبوونی هەیمەنەی ئێرانیی و سەرەتای بەهێزبوونی هەیمەنەی خەلیجی و تورکییە یان داننەنانی گروپە شیعییە توندڕەوەکانە بە نەخشەی سیاسیی نوێ و سەرەتای جەولەیەکی تری ململانێیەکی توندی ناو کۆمەڵگای داوەشاوی تائیفیی و ئەتنیی عێراقییە.   

درەو: یەكێتی لە پارێزگای سلێمانی كە پێگەی سەرەكی خۆیەتی، لە هەڵبژاردنی 10ی ئۆكتۆبەردا رێژەی (57%) دەنگەكانی كەمیكردووە، بەڵام بەم حاڵەشەوە پارێزگاری لە ژمارەی كورسییەكانی كردووە.  یەكێتی‌و هەڵبژاردن یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەناو قەیرانێكی قوڵی ناوخۆیدا كە تەقینەوەی ناكۆكیی نێوان هاوسەرۆكەكانی بوو، چووە ناو هەڵبژاردنەوە، سەرباری ئەمە قایلە بە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن، یەكێتییەكان خۆشحاڵ بوون بە ئەنجامەكان، بەڵام بەهۆی نیگەرانی بزوتنەوەی گۆڕانی هاوپەیمانیان، ئاهەنگی سەركەوتنیان نەگێڕا.  خۆشحاڵی یەكێتییەكان بە ئەنجانی هەڵبژاردن لەكاتێكدایە، ئەم حزبە لە پارێزگای سلێمانی (57%)ی دەنگەكانی كەمیكردووە، بەڵام رەنگە خۆشحاڵییەكە بەهۆی ئەوەوە بێت یەكێتی توانیویەتی بەم دۆخەشەوە لە سلێمانی پارێزگاری لە ژمارەی كورسییەكانی بكات‌و (8) كورسییەكەی وەك خۆی مایەوە. یەكێتی لە سلێمانی  -    بازنەی یەك:  (17 هەزارو 390) دەنگ و یەك كاندیدی دەرچووە •    نەرمین مەعروف: 7074  •    دانا ئەحمەد: 5453 •    شاسوار ئەمین:4863 -    بازنەی دوو: (24 هەزارو 905) دەنگ و دوو كاندیدی دەرچووە •    بڕیار رەشید : 13923 •    ئاسۆ فەرەیدون: 10982 -    بازنەی سێ: (14 هەزارو 599) دەنگ یەك كاندیدی دەرچووە •    چرۆ حەمە شەریف:14599 -    بازنەی چوار: (36 هەزارو 555) دەنگ و دوو كاندیدی دەرچووە.  •    بەدریە حسێن: 17054 •    غەریب ئەحمەد: 19501  -    بازنەی پێنج: ( 19 هەزارو 484) دەنگ دوو كاندیدی دەرچووە •    سروە محەمەد: 6632 •    رزگار محەمەد: 6644 •    كاروان یاروەیس: 6208 لە پارێزگای سلێمانی •    كۆی گشتی دەنگەكانی یەكێتی 2021: (122 هەزارو 933) دەنگ  •    كۆی گشتی دەنگەكانی یەكێتی 2018: (259 هەزارو 378) دەنگ  •    جیاوازی دەنگەكانی یەكێتی 2018 – 2021: (146 هەزارو 445) دەنگ   •    دەنگەكانی یەكێتی 2018 – 2021 بەرێژەی (57%) كەمیكردووە دەرەنجام یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە پارێزگای سلێمانی (57%)ی دەنگەكانی كەمیكردووە، بەڵام توانی پارێزگاری لە ژمارەی كورسییەكانی بكات‌و (8) كورسییەكەی وەك خۆی مایەوە، یەكێتی هەڵبژاردنی 2018دا بە (259 هەزار) دەنگەوە (8) كورسی مسۆگەركرد، لە هەڵبژاردنی 2021دا بە (91 هەزار) دەنگەوە (8) كورسی بەدەستهێناوە. واتا بەهای كورسییەك بۆ دەنگەكانی یەكێتی لە 2018دا (32 هەزار) دەنگ بووە، بەڵام بەهای كورسییەك لە 2021دا (14 هەزار) بووە.