درەو: داهاتی ناوخۆ پێکدێت لە: 1.گومرک 2. باج 3. رسومات و کرێ خزمەتگۆزارییەوەکان تێبینی: 85٪ی داهاتی ناوخۆ بە کاش دێتە بەردەستی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەکاتە 268.6 ملیار دینار 15٪ی بە چەکی حکومی خەرج دەکرێت و چەکەکەش هەر هی حکومەت خۆیەتی، دەکاتە 47.4 ملیار دینار. داهاتی ناوخۆ بەم شێوەیە ووردەکرێتەوە   تێبینی: فەرمانگەکانی دیکەی سەر بە وەزارەتی دارایی و ئابووری مانگانە 9 ملیار و 700 ملیۆن دینار داهاتی هەیە. بو 10 مانگ دەکاتە (97 ملیار). 3. رسومات و کرێ خزمەتگۆزاری (75.5*10مانگ)=755 ملیار دینار داهاتی وەزارەتەکانی دیکەیە (ئاو، کارەبا، ناوخۆ، داد .. هتد). کۆی گشتی داهاتەکانی هەرێمی کوردستان لەمانگی (10) وەک نموونە: 350 ملیۆن دولار داهاتی نەوت (350$*1450 دینار=507.5 ملیار دینار) 200 ملیار داهاتی عێراق (تەنیا بۆ چوار مانگ کە دەکاتە 800 ملیار دینار) 268.5 ملیار دینار داهاتی ناوخۆ 26.6 ملیار دینار داهاتی هاوپەیمانان کۆی گشتی تێکڕای داهاتی هەرێمی کوردستان لەمانگێکدا نزیک تڕلیۆنێک دینارە.  زۆرترین خەرجی حکومەت؟ بەم شێوەیە دابەشدەکرێت: بۆ پێدانی مووچە مانگانە (902 ملیار دینار) کە دەکاتە 90٪ی کۆی گشتی داهاتی مانگانەی هەرێمی کوردستان. نزیکەی 137 ملیار دینار بەسەر دوو کەرتدا دابەشدەکرێت: یەکەم: تەشغیلی و نەسرییەی فەرمانگەکان و خەرجی خزمەتگۆزاری  دووەم: وەبەرهێنان (پڕۆژکان)  بۆ تەشغیلی و نەسرییەی و خەرجی خزمەتگۆزاری 98 ملیار دینار 39 ملیار دینار بۆ پڕۆژەکانە لێرەدا  نزیکەی 40 ملیار دینار کۆرتهێنانی مانگانە هەیە. کۆرتهێنان چۆن پڕدەکرێتەوە؟ کۆرتهێنان لە کۆی خەرجی مانگانەی حکومەتی هەرێمی کوردستان 4٪ی دەبێت. کۆرتهێنانەکە لە رێگەی ئەو 15٪ەی لە کۆکردنەوەی داهاتی ناوخۆ لە رێگەی چەکی بانکی (حکومی) کۆدەکرێت و لە رێگەی بودجەکانی تەشغیلی و پڕۆژەکان پڕدەکرێتەوە.  

درەو: تیمی دیوانی چاودێری عێراق سەردانی سەرجەم وەزارەتەكانی حكومەتی هەرێم دەكات بۆ ئامادەكردنی راپۆرتی كۆتایی لەسەر خەرجی و داهاتەكانی هەرێمی كوردستان، لەسەر بنەمای ئەو راپۆرتە حكومەتی عێراق بڕیار لەسەر پارەكەی هەرێمی كوردستان دەدات، چونكە وەزارەتی دارایی عێراق رایگەیاندووە كە هەرێمی كوردستان پابەند نەبووە بە رێككەوتنی یاسای بودجەوە. سەرچاوەیەك لە وەزارەتی دارایی حكومەتی هەرێم بە (درەو)ی راگەیاند: ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان سەرجەم وەزارەتەكانی ئاگاداركردووەتەوە كە ئامادەبن تیمی چاودێری دارایی عێراق لەگەڵ چاودێری دارایی هەرێم سەردانی سەرجەم وەزارەتەكان دەكات، بۆ ئامادەكردنی راپۆرتی كۆتایی لەسەر خەرجی و داهاتەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان. لە مادەی (11)ی یاسای بودجەی عێراقدا ئاماژە بەوە كراوە كە دیوانی چاودێری دارایی فیدڕاڵ بەهەماهەنگی لەگەڵ دیوانی چاودێری دارایی حكومەتی هەرێم هەڵدەسێت بەوردبینیكردنی ئەو زانیارییانەو ئاشكراكردنی ژمێریاری كۆتایی پەسەندكراو لەلایەن دیوانی چاودێری دارایی فیدڕاڵەوە. دواتر حكومەتی عێراق لەسەر بنەمای ئەو راپۆرتەی دیوانی چاودێری بڕیار دەدات كە پارە بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت یاخود نا . دەقی مادەی (11):  یەكەم:دەستبكرێت بەڕێككردنەوەی شایستە داراییەكانی نێوان حكومەتی فیدڕاڵ و هەرێمی كوردستان لە2004ەوە تاوەكو 2020، پاشان دیوانی چاودێری دارایی فیدڕاڵ بەهەماهەنگی لەگەڵ دیوانی چاودێری دارایی حكومەتی هەرێم هەڵدەسێت بەوردبینیكردنی ئەو زانیارییانەو ئاشكراكردنی ژمێریاری كۆتایی پەسەندكراو لەلایەن دیوانی چاودێری دارایی فیدڕاڵەوە، لەڕێگەیەوە بڕی داهاتی بەدەستهاتوو و خەرجییەكان دەخرێنەڕوو، دوای ئەوەی خەرجییە سیادییەكانی لێ دەردەكرێت، ئەو بڕەش دەستنیشان دەكرێت كە لەچوارچێوەی خەرجییە حاكمەكاندا بەر هەرێم دەكەوێت. دووەم: أ- دەبێت حكومەتی هەرێمی كوردستان پابەند بێت كە رۆژانە بڕێك نەوت بەرهەم بهێنێت كە رێژەكەی نابێت لە 460 هەزار بەرمیل كەمتر بێت و بڕێكی پێویستی لێ دەردەكرێت بەمەبەستی دابینكردنی تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەو پاش ئەوەی زانیاری پێویست لەبارەوە پێشكەش دەكرێت، هەروەها بڕێكی بۆ بەكاربردنی نێوخۆ دەبێت و بڕێكیشی وەك پشكی هەرێم لەپترۆ دۆلار دەبێت، دەبێت داهاتی فرۆشی رۆژانەی 250 هەزار بەرمیل بەنرخی كۆمپانیای سۆمۆ بداتە حكومەتی فیدڕاڵ. ب- بڕگەی (أ) بەهەماهەنگی لەنێوان وەزارەتی نەوتی فیدڕاڵ و وەزارەتی سامانە سروشتییەكان لەحكومەتی هەرێمی كوردستان جێبەجێ دەكرێت. ج-دەبێت حكومەتی هەرێمی كوردستان پابەند بێت بەڕادەستكردنی داهاتی نانەوتی بەخەزێنەی وڵات، پاڵپشت بەیاسای كارگێڕی دارایی فیدڕاڵ، دیوانی چاودێری دارایی فیدڕاڵ بەهەماهەنگی لەگەڵ دیوانی چاودێری دارایی حكومەتی هەرێمی كوردستان وردبینی لەو زانیارییانەدا دەكەن كە پەیوەستە بەو داهاتانەوە. د- دەبێت پرسی سەرجەم ئەو پارانە چارەسەر بكرێت كە بەناوی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە كە لە بنەڕەتدا پارەی بانكی بازرگانی عیراقەو لەلای بانكەكانی تری حكومەت و تایبەت هەڵگیراوە، وەزارەتی دارایی فیدڕاڵیش لەساڵی دارایی 2021ەوە و بۆ ماوەی 7 ساڵ و مانگانە ئەو قەرزانە لەبڕینی پشكی هەرێم وەردەگرێتەوە. د- دوای ئەوەی هەرێم بڕگەكانی (ا،ب،ج،د) ئەم مادەیە جێبەجێ دەكات، ئەوا حكومەتی فیدڕاڵی پابەند دەبێت بەناردنی شایستە داراییەكانی هەرێمی كوردستان وەك لەم یاسایەو خشتە هاوپێچەكانیدا هاتووە. سێیەم: هەرێمی كوردستان پابەندكراوە كە تاوەكو 30-6-2021، زانیاری لەبارەی ژمارەی فەرمانبەران، جا چ فەرمانبەری شارستانی بێت یاخود سەربازی بدات بە وەزارەتی دارایی فیدڕاڵ، دوای ئەوەی لەلایەن دیوانی چاودێری دارایی فیدڕاڵ و بەهەماهەنگی لەگەڵ دیوانی چاودێری دارایی هەرێم وردبینییان بۆ دەكرێت، زانیارییەكانیش بەپێی پلەو ناونیشانی پیشەیی و رەگەز دابەشكراون، ژمارەی فەرمانبەرانیش بەگوێرەی خشتەی هێزی كار دەستنیشان دەكرێت. چوارەم: دەبێت حكومەتی هەرێمی كوردستان پابەند بێت بەخەرجكردنی مووچەی فەرمانبەران لەو پارەیەی لەناو بودجەی هەرێمدا وەك (قەرەبووی فەرمانبەران) بڕیاری لەسەر دراوە، دەبێت لەناو بودجەی هەرێمی كوردستان بۆ ساڵی 2021 مووچەی فەرمانبەران لە پێش هەرچی خەرجییەكی ترەوە دابنرێت.    

 (درەو):  راپۆرتی لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان لەبارەی سەرچاوەكانی داهاتی حكومەتی هەرێم‌و چۆنیەتی خەرجكردنی: •    هەناردەی نەوت مانگ لەدوای مانگ كەمبوەتەوە، مانگی ئۆكتۆبەری ئەمساڵ بە بەراورد بە مانگی یەك، بەتێكڕا رۆژانە (29 هەزار) بەرمیل هەناردەی نەوت كەمیكردووە.  •    جگە لە (405 هەزار) بەرمیل نەوت كە رۆژانە هەناردەی دەرەوە دەكرێت، رۆژانە (22 هەزار) بەرمیل نەوت بۆ پێداویستی ناوخۆ بەكاردێت. •    لە 2020ەوە كۆمپانیاكانی نەوت بەهۆی پەتای كۆرۆناوە پەرەیان بە كێڵگە نەوتییەكانی هەرێمی كوردستان نەداوە‌و ئەمە هۆكاری كەمبونەوەی ئاستی وەبەرهێنانی نەوتە.  •    داهاتی نەوتی هەرێم رێژەی 58%ی بۆ خەرجی نەوت دەڕوات‌و 42%ی وەكو داهات دەمێنێتەوە، رێژەی 100%ی ئەوەی وەكو داهات دەمێنێتەوە رادەستی وەزارەتی دارایی دەكرێت‌و بۆ موچە خەرجدەكرێت.  داهاتی نەوت بۆ (10) مانگی ئەمساڵ بەمشێوەیە بووە:

درەو: بافڵ تاڵەبانی گۆڕانكاری گەورەی لە هێزە ئەمنییەكاندا كردو لیوا عومەر ساڵحی كردە سەرۆكی ئەركانی هێزەكانی (70)ی یەكێتی و فەرماندەی هێزی ئاڵتونی جەعفەر شێخ مستەفاشی دوورخستەوە. ئەمڕۆ لە بارەگای فەرماندەیی هێزی پێشمەرگەی كوردستان لە (معەسكەر سەلام) بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی لیوا روكن عومەر ساڵحی كردە سەرۆك ئەركانی هێزەكانی (70)ی یەكێتی، بەو بڕیارەش تەواوی هێزەكانی یەكێتی جگە لە لیوا هاوبەشەكان دەكەوێتە ژێر كۆنترۆڵی سەرۆك ئەركانی نوێی هێزەكانی (70) و راستەوخۆ بافڵ تاڵەبانی سەرپەرشتییان دەكات. هەر ئەمڕۆ بافڵ تاڵەبانی  فەرماندەی هێزی ئاڵتونی ( بەرهەم ئەحمەد) خوشكەزای جەعفەر شێخ مستەفای لە پۆستەكەی لابردو عەمید پشتیوانی فەرماندەی فەوجێكی لیوای پاراستنی سلێمانی لە شوێنەكەی دانا. هێزی ئاڵتونی سەربە جەعفەر شێخ مستەفا جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستانە، هەفتەی رابردوو بەهۆی دروست بوونی شەڕ لە نێوان هێزی ئاڵتونی و هێزەكانی كۆماندۆ كە ئێستا لەژێر كۆنترۆڵی بافڵ تاڵەبانیدایە بەهۆیەوە كەسێك كوژراو سیانی تریش برینداربوون.  بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) بافڵ تاڵەبانی تەواوی هێزەكان لە بەرپرسەكان وەردەگرێتەوەو لە چوارچێوەی ئەركانی هێزەكانی (70)ی یەكێتی كۆیان دەكاتەوە.   راپۆرتی پەیوەندیدار... لە پایتەختی رۆشنبیریەوە بۆ پایتەختی نائارامی  

خالید رەزا - هۆڵەندا بودجەی ساڵی ٢٠٢٢ ی حکومەتی هۆلەندا (نێدەرلاند)  مەبەستی من لە بڵاوکردنەوەی ئەم شتانە بۆ بەخشینی زانیاری‌یە بە هاوڵاتیان، ئێ بەڵکو خوا بکات دەسەڵاتدارانی هەرێم ‌یش پەندێکی لێ وەربگرن!  وڵات بە خوێندن و پەروەردە، سیستمی تەندروستی و دادپەروەری پێش دەکەوێت. لەم کورتە نوسینەدا تیشک دەخەمە سەر بودجەی حکومەتی هۆلەندا، بۆ ساڵی ٢٠٢٢. لە پێشەکیش‌دا بە چاکی دەزانم باسێکی هەلبژاردنی ئەمساڵ و پیکهێنانی کابینەی ڕوتە ٤(Rutte 4)بکەم. هەڵبژاردنی پارلەمان لە ١٦ی ٣ی ٢٠٢١ کراوە. لە دوای نزیکەی ٩ مانگ، ئەمڕۆ کابینەی هاوپەیمانی‌یان دروستکرد، بە ٤ حیزب و لە کۆی ١٥٠ پارلەمانتار، کابینەی نوێ خاوەنی ٧٨ کورسی پارلەمانە کە پاڵپشتی پلانی چوار ساڵەی کابینەکەیان دەکەن. لەپێش ئەوەی هەڵبژاردن بکرێ، کابینەکەی مارک ڕوتە لەسەر سکانداڵێن کە پەیوەندی بە پارەی دایەنگەوە هەبوو (kinderopvangtoeslag ) لە ١٥ی ١ی ٢٠٢١دا حکومەت هەڵوەشایەوە، بوو بە کابینەی کار بەڕێکەر. ئەمساڵ قورسترین ساڵی کۆرۆنا بوو، حکومەت گەرچی کاربەڕێکەر بوو، لەبەرئەوەی  وڵاتی یاسا و سیستمە نەیان هێشت هەم بۆ ئیدارەدانی وڵات و هەم بۆ روبەڕوبونەوەی کۆرۆنا، وڵات توشی قەیران ببێ، بە پێچەوانەوە دەیان ملیارد یۆرۆیان بۆ هاوکاری کۆمپانیاکان و ڤاکسین و ئەوانەی بە هۆکاری کۆرۆنا بێ کار بوون، خەرج کرد. ئەم کێشانە و قەیرانی حکومەتی کاربەڕێکەر نەیان توانی ببنە ڕێگر لەبەردەم ئامادەکردنی بودجەدا. وەکو دەستور دیاریکردوە هەمووساڵێک لە رۆژێ سێشەمەی مانگی ٩ دا وەزیری ماڵیە بەخۆی و جانتا ئاڵتونیەکەیەوە، داهات و خەرجی بۆ ساڵی داهاتوو لەگەڵ سەروەزیر و کابینەکەدا، ئەخاتە بەردەمی پادشای ولات، ئەویش ناوەڕۆکی بودجە بۆ هاوڵاتیان ئاشکرا دەکات کە بە نۆتایملیۆنی ناودەبرێ (Miljoenennota)! داهات و خەرجی خەمڵێنرا بۆ ساڵی ٢٠٢٢ بەم جۆرەیە وەک لەم (پی چارت- دیاگرام بازنەیی) یەدا ڕوونکراوەتەوە لە سایتی رەسمی حکومەت وەرم گرتوە. بە سەرنج‌دان لەم داهات و خەرجی‌یە، بۆمان ڕون دەبێتەوە کە هۆڵەندا چەند گرنگی بە سیستمی خوێندن و تەندروستی ئەدات، بە جۆڕیک کە پشکی شێریان لە بودجە بۆتەرخانکراوە: داهاتی خەمڵێنرا کە سەرچاوەی سەرەکی داهاتی و باج و خەراجە و لەسەدا ٧٨٪ی کۆی داهاتی نیشتمانی پێک دەهێنێ، بریتیە لە ٣٣٤،١ سێسەدوسی‌وچوارملیاردوسەدملیۆن‌یۆرۆ. خەرجی‌یە چاوەڕوانکراوەکانیش بریتیە لە: ٣٥٣ سێسەدوپەنجاوسێ‌ملیاردیۆرۆ. واتە: ١٨،٩ ملیارد کورتهێنان هەیە. لە هۆڵەندا نەوت نیە. ئەوەی هەیانە کێڵگەیەکی غازە لە هەرێمی خرۆنینگن لە باکوڕی وڵاتەکە و لەساڵی ١٩٥٩ دۆزراوەتەوە. ساڵێ‌نە نزیکەی ١٣ ملیارد مەترسێجا یان لێ دەرهێناوە. لە ئێستە بەهۆی ئەوەی کە لەو هەرێمە بومەلەرزە ڕوو ئەدات ئەویش بەهۆی دەرهێنانی غازەوەیە، بۆیە حکومەت بڕیاری داوە، لەساڵی ٢٠٢٢ لەبەر سەلامەتی دانیشتوانی هەرێمەکە لە پرۆسەی دەرهێنانی غاز بوەستێ. ئەگەر سەیری ئەو بودجانە بکەین کە بۆ دڵنیایی کۆمەڵ و خوێندن و سیستمی زانست، سیستمی تەندروستی، تەرخانکراوە، تێ دەگەین کە بۆچی ئەم وڵاتە پێش دەکەوێ. سەرنج بدە لەبودجەی ساڵی ٢٠٢٢ دا : یەکەم: سێکتەری تەئمینی کۆمەڵگە کە وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵاتی‌یە، بۆ دڵنیایی کۆمەڵ کە پەیوەندی بە ژیان و گوزەرانی خەلکەوە هەیە لەکاتی نەخۆشکەوتن و بێ ئیش بوون‌دا، لەکاتی بێ ئیشی و نەبونی هەڵی کارکردن‌دا، لەکاتی چونە تەمەن و خانەنشین بوون‌دا... دەبینین لە ٢٧٪ی بۆ تەرخانکراوە، کە دەکاتە ٩٥,٣١ ملیارد یۆرۆ. دووەم: سێکتەررێکی تری کۆمەڵگە بریتی‌یە لە سیستمی تەندروستی، کە پەیوەندی بە تەندروستی کۆمەڵگەوە هەیە. وەکو دەوترێ ژیری و بیرکردنەوەی دروست لە تەندروستی باش‌دایە. بۆ ئەم وەزارەتەش (وەزارەتی تەندروستی وخۆشگوزەرانی و وەرزش) لە ٢٦٪ی کۆی بوجەکەی بۆتەرخان کراوە، کە دەکاتە ٩١،٧٨ ملیارد یۆرۆ. سێیەم: سێکتەری خوێندن و کەڵتوور وزانست‌یش یەکێکی ترە لەوانەی کە بوجەیەکی گەورەی بۆ تەرخانکراوە، کە لە ١٣٪ی خەرجی‌یەکانە و دەکاتە ٤٥،٨٩ ملیارد یۆرۆ. کەمترین بودجە بۆ وەزارەتی بەرگری دانراوە کە لەسەدا ٣٪ی کۆی بودجەکەیە و دەکاتە ١٠،٥٩ ملیارد یۆرۆ. لەم کابینە نوێ‌یەدا کە لە دوای زیاتر لە ٩مانگ پێکهاتوە، گرنگی زۆر دراوە بە  ژینگە و کەشوهەوا (کلایمێنت) بە جۆرێک لە چەند ساڵی داهاتوودا بڕی ٦٠ شەست‌ملیاردیۆرۆی بۆ تەرخانکراوە. جاران ژینگە سەر بەوەزارەتی ئابوری بوو. لە بەرنامەی کابینەی نوێ‌دا بڕیاریان داوە وەزارەتێکی تایبەت بە ناوی وەزارەتی ژینگە و وزە، دروست بکرێ. کابینەی نوێ کە زۆرترین کاتی ویستوە بۆ پێکهێنانی بەهۆی ئەو دانوسەندانە بوو لە نێوان حیزبەکان‌دا، کە هەر یەکێکیان ویستویانە زۆرترین بەرنامەی خۆیانی تیا جێبکەنەوە، کە لەکاتی هەڵبژاردن‌دا بەڵێن‌یان بە دەنگ دەرەکانیان دابوو. لەم کابینەیەدا هەر حیزبە و بە پێێ کەم و زۆری کورسی‌یەکانیان توانیویانە بەشێک لە بەرنامەکانیانی تیا جێ بکەنەوە، هەموویان بەشداربوون لە نوسینەوەی بەرنامە چوار ساڵیەکەدا، ئەو ٩ مانگە هەموویان تەرکیزیان لەسەر نوسینی بەرنامەکەبوە، نەک دابەشکردنی وەزارەتەکان، لەم هەفتەیەوە پێکەوە وتوێژ دەکەن لەسەر چۆنێتی دابەشکردنی وەزارەتەکان لە نێوان خۆیان دا بەپێێ کورسیەکانیان و چاوڕوان دەکرێ هەتا ناوەڕاستی مانگی ١ی سالی ٢٠٢٢ کابینەکە پیشکەشی پادشای وڵات بکەن. نۆ مانگ بۆ ڕێکەوتن و نوسینەوەی کارنامە و کەمتر لە مانگێک بۆ دابەشکردنی پۆستەکان! لەم وڵاتانە وەزیریک کەدێت کاری وەزیرەکەی پێشتر هەڵناوەشێنێتەوە جا چ لە حیزبەکەی خۆی بی یان حیزبێکی تر، بەڵکو ئەو بەرنامە ستراتیژیەی کە وەک دەوڵەت و حکومەت دانراوە، تەواو دەکات. شایەنی ئاماژە پێدانە، کارنامەی چوارساڵی داهاتووی کابینەی نوێ، کە چوار حیزب لەسەری ڕێکەوتون، ئەمڕۆ ١٦ی ١٢ی ٢٠٢١ لە ناو هۆڵێ پارلەمان‌دا بە تێروتەسەلی مناقەشەی لەسەر کرا. سەرۆکی فراکسێۆنی هەر چوار حیزبەکە، هەریەکەیان بەجیا لەبەردەمی فراکسیۆنەکانی پارلەمان‌دا لە دیدگای حیزبەکەی خۆیەوە باسی بەرنامەکەی دەکرد، لەلایەن فراکسیۆنەکانی ئۆپۆزسیۆنەوە پرسیاریان لێ دەکرا و ڕەخنە لە چۆنێتی تەرخانکردنی بودجە بەپێی سێکتەرەکان، لێ دەگیرا، لەلایەن سەرۆکی فراکسیۆنەکانی هاوپەیمانیەتەکەوە وەڵامیان ئەدرایەوە. کاتێک بەدیار مناقەشەی بەرنامەی کابینە تازەکەوە دانیشتبوم و گوێم لە مناقەشە توندەکانیان دەگرت، خۆزگەم دەخواست لە ناو پارلەمانەکەی خۆشماندا ڕۆژێک لە ڕۆژان ئەوەم ببینیایە!     یەکێک لە جیاوازیەکانی کابینەکانی ئەم وڵاتە ئەوەیە کە بەپێی یاسا، سەروەزیر لەهەمانکاتدا وەزیری وەزارەتێکیشە، ئەو وەزارەتەش بەدیاریکراوی وەزارتی کاروباری گشتی‌یە (Algemene Zaken). هەروەها، جێگرەکانیشیی کە زۆر جار و بە پێی کەم و زۆری حیزبە هاوپەیمانەکان، دوو جێگرن، ئەوانیش بێ ئیش نین و هەریەکەیان وەزیری وەزارەتێکە.    

 شیكاری: درەو دوای دووساڵ لە پەسەندکردنی یاسای چاکسازی و سی ساڵ لە حوكمڕانی، سندوقی خانەنشینی درووست دەكرێت، لە هەرێمی کوردستان زیاتر لە (250) هەزار کەس بە ڕێژەی (22%) بەناوی خانەنشینی مووچە وەردەگرن‌ كە موچەی مانگێكیان (116 ملیار) دینارە، هەموو موچەخۆری مانگانە بڕی 7%لە موچە بنەڕ‌تیەكەی دەبڕێت، بەڵام تا ئێستا نەكراوەتە هیچ سندوقێكەوەو موچەخۆر لەدوای خانەنشین بوونی سودمەند نابێت لێی.    خانەنشینان لە هەرێمی کوردستان كۆمەڵێك بە نایاسایی و كۆمەڵێكی دیكە بە نادادپەروەرانە هاوشان بە خانەنشینانی هەرێم بەناوی جیاجیاوە موچە وەردەگرن، ئەوە سەرەڕای جیاوازی گەورەی موچەی خانەنشینی كە لە 200 هەزارەوە دەستپێدەكات تا دەگاتە زیاتر لە 6 ملیۆن دینار. بەشێكی زۆری ئەو جیاكاری و نادادیانەی لەنێوان خانەنشیناندا دروستبووە پێشتر بەم یاسایانەی لای خوارەوە كراون دەیان یاسای جیاواز لە هەرێمی كوردستاندا كاری پێكراوە و بەپێی یاسای چاكسازی ژمارە (2)ی ساڵی 2020 تایبەت بە (یاسای چاكسازی لە مووچەو دەرماڵە و بەخشین و ئیمتیازاتەكان و خانەنشینی لە هەرێمی كوردستان - عێراق) بەشێكیان هەڵدەوەشێنەوە ئەو یاساینەش بریتین لە: •    یاسای خزمەتی شارستانی (ژمارە 24 ساڵی 1960)ی هەمواركراو. •    یاسای خانەنشینی ئەندامانی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان (ژمارە 12 ساڵی 1999). •    یاسای خانەنشینی ئەندامانی پەرلەمانی كوردستان (ژمارە 13 ساڵی 1999). •    یاسای خانەنشینی خاوەن وەزیفە باڵاكانی هەرێمی كوردستان ژمارە (36 ساڵی 2004).  •    یاسای خانەنشینی یەكگرتوو ( ژمارە 27 ساڵی 2006 ) عێراقی فیدراڵ هەمواركراو. •    یاسای ڕێزلێنانی پێشمەرگە ( ژمارەی 33 ساڵی 2007). •    یاسای كەم ئەندامانی پێشمەرگەی سەنگەر ( ژمارە 34 ساڵی 2007). •    یاسای ڕاژە و خانەنشینی پێشمەرگە ( ژمارە 38 ساڵی 2007 ). •    یاسای ڕاژەی زانكۆیی ( ژمارە 23 ساڵی 2008 )ی فیدراڵ. •    یاسای مووچەی دادوەران و ئەندامانی داواكاری گشتی ( ژمارە 27 ساڵی 2008) فیدراڵ. •    خانەنشینی پارێزگار و قایمقام و بەڕێوەبەری ناحیە بەپێی یاسای پارێزگاكان (ژمارە 3 ساڵی 2009). •    یاسای مووچە و دەرماڵەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان و جێگرەكەی (ژمارە 13 ساڵی ٢٠١٠). •    یاسای ڕاژە و خانەنشینی كارمەندانی هێزەكانی ئاسایشی ناوخۆ ( ژمارە 18 ساڵی 2011) بەپێی ئامارەكان و سیستەمی بایۆمەتری جگە لە هێزەكانی سەر بە ئەنجومەنی ئاسایش و دەزگای ئاسایش و سودمەندانی دەرماڵەی زانكۆ و پەیمانگاكان(لە ئێستادا ڕاگیراوە) كە بایۆمەتریان بۆ نەكراوە (1) ملیۆن و (219) هەزار و (922) كەس لە سیستمەكەدا تۆمار كراون، بڕوانە چارتی ژمارە (1). لەو ژمارەیە (251) هەزارو (575) كەس بە ڕێژەی (22.4%) بەناوی خانەنشینی مووچە وەردەگرن‌ كە پێكهاتوون لە خانەنشینانی (فەرمانبەرانی شارستانی، پۆلیس و هێزەكانی ناوخۆ، كارمەندانی دەزگای گشتی ئاسایش و ئەنجومەنی ئاسایش، خانەنشیانی پێشمەرگە، كەم ئەندامی سەنگەر، پلە باڵاكان) بڕی مووچەی یەك مانگیان زیاتر لە (116 ملیار) دینارەو گومان لە دوو لەسەر سێی ژمارەی خانەنشینان دەكرێت. پسپۆڕانی ئابووری كوردستان ڕای دەگەیەنن، لیستی خانەنشینی لە كوردستان یەكێكە لەو فایلانەی گەندەڵی كە ناڕوونی زۆری تێدایە. خەڵكانێكی زۆر هەن كە بە پلەی وەزیر و بەڕێوەبەری گشتی خانەنشین كراون، بەڵام تەنیا ڕۆژێكیش نە وەزیر بوون نە بەڕێوەبەری گشتی نە ڕاوێژكار. هەر بەپێی زانیارییەكان ئەو كەسانەی لە كوردستان بە پلەی وەزیر و بریكاری وەزیر و بەڕێوەبەری گشتی ‌و پەرلەمانتار و ڕاوێژكار خانەنشین كراون، دەگەنە پێنج هەزار كەس. ئاماری بایۆمەتری موچەخۆرانی هەرێمی کوردستان جگە لە هێزەكانی سەر بە ئەنجومەنی ئاسایش و دەزگای ئاسایش و سودمەندانی دەرماڵەی زانكۆ و پەیمانگاكان كە بایۆمەتریان بۆ نەكراوە سندوقی خانەنشینی بەپێی یاسای خانەنشینی یەكگرتووی ( ژمارە 27 ساڵی 2006 )ی هەمواركراو تێێدا هاتووە: بەشی شەشەم تایبەت بە سندوقی خانەنشینی فەرمانبەرانی دەوڵەت ماددەی 18 بڕگەی دووەم "سندوقێك دادەمەزرێت بەناوی (سندوقی خانەنشینی فەرمانبەری دەوڵەت)" و لە بڕگەی سێیەمیشدا هاتووە "ئەم سندوقە بەڕێوەدەبرێت لەلایەن ئەنجومەنێكی كارگێڕی كە ئەندامان و پێكهاتەكان و كارەكانی و بەڕێوەچوونی كاروبارەكانی و بوارەكانی وەبەهێنانی پارەو پوڵی، دیاری دەكرێت...." لە بڕگەی چوارەمدا هاتووە كە داهاتەكانی ئەم سندوقە پێكدێت لە: أ‌. بڕە پارەی ڕاگیراوەكانی خانەنشینی كە دەبڕدرێت لە موچەی فەرمانبەرانی دەوڵەت . ب‌. بەشداریكردنی دەوڵەت بە ڕێژەیەك یەكسان بێت بە 12%ی موچەی فەرمانبەرانی دەوڵەت. ج‌. بڕە پارەكانی ڕاگیراوەكانی خانەنشینی كە فەرمانبەر دەیدات بەرامبەر بە ئەژماركردنی خزمەتە زیادەكانی بە مەبەستی خانەنشینی. د‌. بڕە پارەكانی هاتوو لە وەبەرهێنانی پارەو پوڵی سندوقەكە. ه‌. بڕە پارەكانی موچەكانی خانەنشینی خەرجكراو بەدەر لە حكومەكانی ئەم یاسایە، بۆ ئەوانەی ئیحالەی خانەنشینی كراوەو پاش 17/1/2006 و وەزارەتی دارایی هەڵدەستێت بە گێڕانەوەی بڕە پارەكان بۆ سندوقەكە ساڵانە. و. بەخشینەكان و هاوكارییەكان كە وەزارەتی دارایی پێشكەشی سندوقەكە دەكات. ز. بەخشینەكان و دیارییەكان لە ناوەوەی عێراق و ئەگەر لەدەرەوەی عێراق بێت، پێویستە ڕەزامەندی لایەنی پەیوەندیدار وەربگیرێت. پێنجەم: دانانی گشت لێبڕینەكانی خانەنشینی لە فەرمانبەران دەبڕدرێت، دەخرێتە ناو سندوقەكەوە... شەشەم: بەخشینێكی ساڵانە كە لەلایەن وەزارەتی داراییەوە خەرج دەكرێت بەناوی (بەخشینی هاوكاریكردنی سندوق).... حەوتەم: لەم سندوقە گشت موچەكانی خانەنشینی و پاداشتەكانی كە شایستەدار دەبن پاش ڕێكەوتن و جێبەجێكردنی ئەم یاسایە، دەدرێتە ئەو فەرمانبەرانەی كە حوكمەكانی ئەم یاسایە دەیانگرێتەوە. بەڵام ئەوەی مایەی نیگەرانییە بۆ خانەنشیانان و موچەخۆران، دوای تێپەڕبوونی زیاتر لە 15 ساڵ بەسەر ئەم یاسایەدا سندوقی خانەنشینی لە هەرێمی کوردستان بەشێوەیەکی فعلی دروست نەكراوەو یەك دیناریشی كۆنەكراوەتەوە ئەمە سەرەڕای ئەو لێبڕینانەی حكومەت بەناوی لێبڕینی خانەنشینییەوە 7% لە موچەی فەرمانبەران دەبڕدرێت. لە ئێستاشدا بەپێی یاسای چاکسازی ژمارەی (٢)ی ساڵی ٢٠٢٠، ماددەی (١) بڕگەی (سێیەم) هاتووە "کاراکردن و پشتیوانی کردنی دارایی سندوقی خانەنشینی، و ڕێگرتن لە هەر خەرجییەک لەسەر سندوقەکە جگە لەوە مەبەستانەی یاسای خانەنشینی کارپێکراو ژمارە (٢٧)ی ساڵی ٢٠٠٦ لە هەرێمدا، ئاماژەیان پێکراوە. هاوکات وەزارەتی دارایی ڕێنمایی ژمارە (٢٤)ی تایبەت بە سندوقی خانەنشینی دەرکرد، بەڵام دوای تێپەڕبوونی نزیک لە دوو ساڵ بەسەر پەسەندکردنی یاسای چاکسازی لە پەرلەمانی کوردستان، دوای ئەوەی رۆژی 29/07/2021، مەسرور بارزانی، سەرۆكی حكومەتی هەرێمی کوردستان، پەیڕەوی ناوخۆی بۆ سندوقی خانەنشینیی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان پەسند کرد، وەزارەتی دارایی و ئابووریی حکومەتی هەرێمی کوردستان بڕیاری دا بە پێکهێنانی ئەنجومەنی سندوقی بەڕێوەبردنی خانەنشینیی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان. لە نووسراوەکەی وەزارەتی دارایی حکومەتی هەرێمی كوردستان، (وێنەیەکی هاوپێچە) كە لە 15/12/2021 دەرچووە، هاتووە: "ئاماژە بە پەیڕەوی ناوخۆی سندووقی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان – عێراق، ژمارە 7ی ساڵی 2020 و بەپێی ئەو دەسەڵاتەی پێمان دراوە، بڕیارمان دا بە پێکهێنانی ئەنجوومەنی بەڕێوەبردنی سندووقی خانەنشینی" بە سەرپێکەوەتنی سندوقەکەش مانگانە زیاتر لە 100 ملیار دینار لە خەرجی موچەی گشتی حکومەت .  

 (درەو): بافڵ تاڵەبانی بڕیاریداوە هێزی تایبەتی بەرپرسان لەناو یەكێتیدا نەهێڵێت و هەموویان بخاتە ژێر چەتری هێزەكانی یەكەی (70) لەژێر سەرپەرشتی خۆیدا بێت، هاوپەیمانی نێودەوڵەتی هۆشداری داوە بە یەكێتی و پارتی لە ئەگەری یەكنەخستنی هێزەكانیان هاوكارییەكانی پێشمەرگە دەبڕن. یەكخستن‌و دەرهێنانی هێزە چەكدارەكان لە دەستی بەرپرسانی حزبی، تەوەرێكی كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی پارتی‌و یەكێتی بوو لە دەباشان، بافڵ تاڵەبانی بڕیاریداوە هێزی تایبەتی بەرپرسان لەناو یەكێتی نەهێڵێت.  دوێنێ وەفدێكی مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان سەردانی دەباشانی كردو لەگەڵ مەكتەبی سیاسی یەكێتی كۆبوەوە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە كۆبونەوەكەدا سێ تەوەر گفتوگۆی لەسەركراوە: یەكەم: پارتی‌و یەكێتی پێكەوە بچنەناو دانوستانەكانی پێكهێنانی حكومەتەوە بەغداد دووەم: یەكێتی پاڵپشتی لە كابینەی مەسرور بارزانی بكات‌و بەرپرسیارێتی حكومەت هەڵبگرێت سێیەم: هێزە چەكدارەكان بەتەواوەتی یەكبخرێن  (درەو) زانیویەتی، لە بابەتی یەكخستنی هێزە چەكدارەكاندا (هێزەكانی پێشمەرگە)، لە كۆبونەوەكەدا قسەوباس كراوە لەبارەی پەیامێكی ئەمدواییەی هێزەكانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی، كە بەرپرسانی هەردوو حزبەكەیان ئاگاداركردووە" ئەگەر تا كۆتایی 2022 پارتی‌و یەكێتی تەواوی هێزە چەكدارەكانیان یەكنەخەن‌و لەدەستی كەسە سیاسییەكان دەری نەهێنن، هاوپەیمانی نێودەوڵەتی پشتیوانییەكانی خۆی بۆ هێزی پێشمەرگە رادەگرێت". جگە لە راهێنان‌و پێدانی چەك‌و تەقەمەنی، هاوپەیمانی نێودەوڵەتی مانگانە بڕی نزیكەی (22 ملیۆن) دۆلار بۆ موچەی هێزەكانی پێشمەرگە دابین دەكات. بەمدواییە لە نامەیەكدا بۆ نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان‌و فەرماندی گشتی هێزی پێشمەرگەی كوردستان، باڵیۆزەكانی (ئەمریكا، ئەلمانیا، هۆڵەندا، بەریتانیا) داوایانكرد هێزە چەكدارەكان یەكبخات‌و هێزەكانی (70) كە سەربە یەكێتییە، بخاتە سەر وەزارەتی پێشمەرگە. بەرپرسانی پارتی دەڵێن هێزەكانی (80)‌و پشتیوانی یەك كە سەربە پارتین، خراونەتە سەر وەزارەتی پێشمەرگە. بافڵ تاڵەبانی كە خۆی لەدوای رووداوەكانی 8ی تەموزەوە ئۆپراسیۆنێكی ئەمنی دەستپێكردوو بۆ كۆنترۆڵكردنی یەكێتی، بڕیاریداوە هێزی كەسیی لەناو یەكێتیدا نەهێلێت‌و هێزی بەرپرسەكان لەچوارچێوەی هێزەكانی (70)دا لەژێر سەرپەرەشتی خۆیدا یەكبخات.  دابەشبوونی هێز لەناو یەكێتیدا ئێستاو دوای رووداوەكانی (8)ی تەمووز، دابەشبوونی هێز لە سنوری سلێمانی گۆڕانی گەورەی بەسەردا هاتووەوەو زۆرینە لەژێر كۆنترۆڵی بافڵ تاڵەبانیدایە، بەڵام هێشتا بەشێكی هێزەكان بەسەر كارەكتەرو كوڕی بەرپرسە سیاسیەكانی ناو یەكێتیدا دابەشبوون، بەمشێوەیە: • دوو لیوای هێزەكانی سكرتاریەتی (مام جەلال)، كە ئێستا بەتەواوی لەژێر كۆنترۆڵی بافڵ تاڵەبانیدان.  • هێزەكانی دژە تیرۆری سەربە دەزگای زانیاری، لەدوای روداوەكانی (8)ی تەموزەوە لەژێر كۆنترۆڵی بافڵ تاڵەبانیدان.  • دەزگای زانیاری‌و هێزەكانی لەژێر فەرمانی بافڵ تاڵەبانیدان. • هێزەكانی (70) ی یەكێتی كە مستەفا چاوڕەش فەرماندەیەتی، لەژێر كۆنترۆڵی بافڵ تاڵەبانیدایە.  • هێزەكانی پشتیوانی دوو كە تایبەتە بە چەكە قورسەكانی هێزی پێشمەرگەو سەربە هێزەكانی (70)ی یەكێتییە‌و لەلایەن لیوا (مەریوان محەمەد ئەمین) فەرماندەیی دەكرێت‌و زیاتر لە (10 هەزار) چەكدارە، لەژێر فەرمانی بافڵ تاڵەبانیدایە. • هێزەكانی بەرگری فریاكەوتن كە ژمارەیان زیاتر لە (23 هەزار) كەسەو (خاڵە كاكەمەند) فەرماندەی هێزەكەیە، لەژێر كۆنترۆڵی گروپی مەكتەب سیاسییەكانی كەركوكی یەكێتیدایە.  • لیواكانی (3-7)ی تایبەت بە كۆسرەت رەسوڵ كە فەرماندەكەی لیوا (ئەیوب یوسف)ە لەدوای رووداوەكانی (8)ی تەمووزەوە پشتیوانی خۆیان بۆ بافڵ تاڵەبانی راگەیاندووە، بەڵام لەژێر كۆنترۆڵی كوڕەكانی كۆسرەت رەسوڵدان. • هێزەكانی لیوای كۆماندۆ كە فەرماندەكەی (ئاكام عومەر)ەو سەربە جەعفەر شێخ مستەفایەو ئێستا‌و بەدیاریكراویش دوای شەڕەتەقەكەی شەوی 16ی دێسەمبەر، بۆ بافڵ تاڵەبانی یەكلا بووەتەوە. • فەوجی ئاڵتونی كە سەربە لیوای كۆماندۆیە هێشتا لەژێر كۆنترۆڵی جەعفەر شێخ مستەفادایەو (بەرهەم محەمەد) خوشكەزای جەعفەر شێخ مستەفا فەرماندەیەتی. • فەوجی تایبەت بە مەحمود سەنگاوی لەژێر كۆنترۆڵی مەحمود سەنگاویدایە، مەحمود سەنگاوی وەكو فەرماندەی میحوەری گەرمەسێر لە پرسە ئەمنییەكاندا بڕیار لە بافڵ تاڵەبانی وەردەگرێت.  • فەوجی تایبەتی عومەر فەتاح • هێزی تایبەت كە بە "هێزە رەشەكە" ناسراوە لەژێر كۆنترۆڵی (ئاسۆ مامەند) ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتیدایە. ئەمە سەرەرای هێزەكانی (ئاسایش، پۆلیس، پۆلیسی فریاكەوتن، پۆلیسی چالاكییە مەدەنییەكان) كە فەرمان لە قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان وەردەگرن.    

شیكاری: درەو خراپی ئەدای پەرلەمانتاران و دابەزینی كوالێتی كارەكتەری پەرلەمانتار لەم خولانەی دوایی پەرلەمان،  بۆچونێكى لەناو  حیزبە سیاسییەکان درووست كرووە، کە خواستی ئەوەی هەیە پاشەکشە لە شێوازی دەنگدانی "لیستی کراوەی سنوردار" بکات و بگەڕێنەوە بۆ شێوازە کۆنەکە کە شێوازی دەنگدانی "لیستی داخراو" بوو. هەرچەندە ئەم هەنگاوە بە پاشەکشە دادەنرێت لەسەر حسابی پرۆسەی دیموکراتی و ناردندنی کاندیدی گوێڕایەڵی حیزب بۆ نێو پەرلەمان، بەڵام  دەركەوتووە لە لیستی كراوەدا چانسی كەسانی دەركەوتوو پۆپۆلیست زیاتر دەكات و چانسی كەسانی ئەكادیمی و پسپۆڕو و لێهاتوو كەمتر دەبێت.  فۆرمی لیستی نوێنەرایەتی رێژەیی لەگەڵ جۆری لیستدا رۆژی 30ی ئەیلولی 2022 وادەی فەرمی بەڕێوەچونی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستانە، یەکێک لەو پرسانەی لە ئێستادا پەرلەمانی کوردستان پێوەی سەرقاڵە پرسی "هەمواری هەشتەمی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان" ژمارە (1)ی ساڵی (1992)ە، بۆ ئەم مەبەستەش سەرۆکایەتی پەرلەمانی کوردستان ڕای لایەنە سیاسییەکانی وەرگرتووە، جگە پرسی گۆڕانکاری کۆمسیۆن و پێداچوونەوە بە تۆماری دەنگدەران، چەند دەقێکی تری نێو یاساکە جێی باسە، یەکێک لە گرنگترین داواکاری زۆرینەی حیزبە سیاسییەکان گۆڕینی بازنەی هەڵبژاردنە لە یەک بازنەییەوە بۆ فرە بازنەیی، یان چوار بازنەی هەڵبژاردن، بەپێی سنوری ئیداری پارێزگاکان، لە ڕاپۆرتێکی پێشتری درەو میدیادا "بەرکەوتی پارێزگاکانی هەرێم لە یەک بازنەییەوە بۆ (4) بازنەیی" خستە ڕوو، لەم ڕاپۆرتەدا بەشێکی دیکەی پرسەکە دەخەینەڕوو کە پەیوەندیدارە بە شێوازی هەرڵبژاردن و چۆنییەتی دەنگدانەوە لەچوارچێوەی پرسی "فۆرمی لیستی نوێنەرایەتی رێژەیی لەگەڵ جۆری لیستدا"؛ نوێنەرایەتی رێژەیی سیستمێكە لەبنەڕەتدا پشت بە لیستی پارتی سیاسی دەبەستێت، دواتر لەناو لیستەكاندا دەنگدەر بژاردەی دراوەتێ‌‌ وئەوەش جۆری لیستەكان دیاریدەكات بەم شێوەیەی خوارەوە: یەکەم؛ لیستی داخراو پاڵێوراوەكان لەناو ئەم لیستەدا لەلایەن پارتی سیاسی ‌وسەركردایەتیەكەیەوە بەجێگیری دادەنرێن بەبێ ئەوەی دەنگدەر توانای گۆڕینی ئەو ریزبەندییەی ناو لیستەكەی هەبێت، لەبەرئەوەی دەنگدەر لەناو كارتی دەنگداندا تەنها مافی ئەوەی هەیە دەنگ بە قەوارە سیاسییەكە بدات. واتە ئیتر ئەو حیزبە خۆی ریزبەندیی پاڵێوراوەكانی كردووە، ژمارەی ئەو كورسیانەی لیستی ئەو حیزبە بەدەستی دەهێنێت حیزب خۆی بەپێی ئەو ریزبەندییەی كردوویەتی دایاندەنێت نەك دەنگدەری حیزبەكە. لەلیستی داخراودا دەنگدەر ناچاردەبێت لەبەرخاتری كەسێك یان حیزبێك دەنگ بەكۆی لیستێك بدات، لەكاتێكدا رەنگە هەموو یان زۆرێك لەوانەی تری بەدڵ نەبێت، ئەمەش دەبێتە مایەی گەیشتنی كەسانی دڵخوازی سەركردایەتی حیزب بەپەرلەمان ‌و ئەنجومەنە هەڵبژێردراوەكان. ئەمەش وادەكات پەیوەندییەكی پتەو لەنێوان دەنگدەرو پاڵێوراودا دروست نەبێت ‌و ئەنجومەنی هەڵبژێردراویش هەست بەبەرپرسیارێتییەكی زۆر نەكات بەرامبەر بەدەنگدەر. •    کۆتای ئافرەتان لە لیستی داخراودا لە یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنە هەڵبژێردراوەكاندا «كۆتا »ی ئافرەتان دیاریدەكرێت. بۆ نموونە ئەگەر لەیاسای هەڵبژاردندا سیستمی نوێنەرایەتی رێژەیی بەلیستی داخراو بێت‌و رێژەی كۆتای ئافرەتان (25%) بێت، ئەمە بەواتای ئەوە دێت كە: -    دەبێت لەناو هەر لیستێكدا، بۆ هەر چوار پاڵێوراوێك، ناوی ئافرەتێك هاتبێت، واتە ئەگەر لیستی قەوارەیەكی سیاسی لە (30) پاڵێوراو پێكهاتبێت ئەوا دەبێت چوار لەوانە ئافرەت بن. -    دەبێت لەناو هەر چوار كورسییەكدا، كە هەر قەوارەیەكی سیاسی بەدەستی دەهێنێت، یەك كورسیان بەر ئافرەت بكەوێت. بەو پێیەی لە لیستی داخراودا دەنگدەر تەنها دەنگ بە قەوارە سیاسییەكە دەدات‌و دەنگ بە پاڵێوراوەكان نادات، لەبەرئەوە ئافرەتانیش هەروەك پیاوانی پاڵێوراو، بەپێی ئەو ریزبەندییەی حیزب دایناوە، بەپێی كۆتای دیاریكراو بۆ ئافرەتان لەیاسای هەڵبژاردندا، كورسی دەبەنەوە بەبێ ئەوەی جیاوازی دەنگ لەنێوان پاڵێوراوانی پیاوو ژندا دەربكەوێت. •    كۆتای پێكهاتە نەتەوایەتی‌و ئایینییەكان لە لیستی داخراودا لەیاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنە هەڵبژێردراوەكاندا هەریەك لە كۆتای پێكهاتە نەتەوایەتی ‌و ئایینییەكان لەگەڵ سیستمی هەڵبژاردنەكەیان ‌و جۆری لیستەكەیان دیاریدەكرێت. ئەگەر لیستی ئەو پێكهاتانە بەلیستی داخراو بێت ئەوا دەنگدەری ئەو پێكهاتانە تەنها دەنگ بە لیستەكان دەدەن‌و بەپێی ژمارەی ئەو كورسیانەی هەر قەوارەیەكی سیاسی بەدەستیدەهێنێت ژمارەی پاڵێوراوەكانی بەپێی ریزبەندی لیستەكە دیاریدەكرێت. دووەم: لیستی كراوەی سنوردار (نیمچە كراوە) لێرەدا دەنگدەر دەتوانێت لەیەككاتدا یان تەنها دەنگ بە لیستەكە بدات یاخود دەنگ بە لیستەكەو پاڵێوراوێكی ناو لیستەكەش بدات‌و بەمەی دوایی دەگوترێت (دەنگدانی بژاردەیی) ئەم لیستە ئازادییەكی سنوردار دەداتە دەنگدەر كە لەرێگەی هەڵبژاردنی پاڵێوراوێكەوە تاڕادەیەك دەستكاری ئەو ریزبەندییە بكات كە لەناو لیستی قەوارەیەكی سیاسیدا هەیە. بەمەش دەنگدەر رۆڵێكی بەرچاوی دەبێت لەدیاریكردنی ئەو پاڵێوراوەی دەخوازێت بچێتە ناو پەرلەمانەوە. بەڵام ئەو دەنگدەرەی تەنها دەنگ بەلیستەكە دەدات وەك ئەوە وایە بەپێی لیستی داخراو دەنگی دابێت‌و رازییە لەسەر هەمان ئەو ریزبەندییەی كەحیزب دایناوە. لە لیستی كراوەی سنورداردا كۆی ژمارەی ئەو دەنگانەی قەوارەیەكی سیاسی بەدەستیهێناوە كۆدەكرێنەوەو بەسەر دابەشكاری هەڵبژاردنی بازنەی هەڵبژاردنەكەدا دابەشدەكرێت‌و ژمارەی ئەو كورسیانەی قەوارەیەكی سیاسی دەیباتەوە بەر ئەو پاڵێوراوانە دەكەوێت، كە لەناو لیستی قەوارە سیاسییەكەدا، یەك لەدوای یەك زۆرترین دەنگیان بەدەستهێناوە. لەم جۆرە لیستەدا دەنگدەر تەنها دوو بژاردەی لەبەردەستدایە كە یەكێكیان ئیلزامییەو بۆ قەوارە سیاسییەكە دەچێت بەڵام بژاردەی دووەمیان، كە بۆ هەڵبژاردنی پاڵێوراوێكی ناو قەوارە سیاسییەكەیە، دەنگدەر ئازادە لەوەی ئەو بژاردەیە تاقیبكاتەوە یان نا. كەواتە لەناو لیستی كراوەی سنورداردا قەوارەی سیاسی، وەك بژاردەو دواتریش بۆ ژماردنی دەنگەكان، بەبناغە وەردەگیرێت‌و دەنگدەر مافێكی تەواوی هەیە لە ریزبەندیكردنی پاڵێوراوەكاندا، كەدیارە ئەمەش كاریگەرییەكی سنورداری دەبێت بۆ سەر لاوازكردنی بونیادی حیزب‌و سەركردایەتییەكەی، چونكە دواجار دەنگدەر دەستكاری دیزاینی لیستەكە‌و ئەو ریزبەندییە دەكات كە سەركرادیەتی لیستەكە دایانناوە. بەهۆی ئەو دوو بژاردەیەی لەبەردەست دەنگدەردایە، پرۆسەی دەنگدانەكە لەلای دەنگدەر كەمێك لە لیستی داخراو ئاڵۆزو قورسترەو ئەمەش ئەگەری ئەوە دروست دەكات، بەبەراورد لەگەڵ لیستی داخراودا، ژمارەیەكی زۆرتر لە كارتەكانی دەنگدان پووچەڵ بكرێنەوەو قەبارەی كارتی دەنگدانەكەش كەمێك گەورەترو تێچوونەكەشی زیاتر بێت. •    كۆتای ئافرەتان لە لیستی كراوەی سنورداردا كۆتای ئافرەتان لەم فۆرمەشدا بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنە هەڵبژێردراوەكان دیاریدەكرێت، ئەگەر لیستی داخراو نەهێڵێت دەنگدەر دەستكاری ئەو ریزبەندییەی بكات‌ و پاڵێوراوانی ژن‌ و پیاو لەجێگەی خۆیاندا بهێڵێتەوە، ئەوا لە لیستی كراوەی سنورداردا جگەلەوەی ئەو ریزبەندییە تێكدەداتەوە هاوكات ژمارەی ئەو دەنگانەش دەردەكەوێت كە هەریەك لەپاڵێوراوانی ژن ‌و پیاو لەناو لیستێكدا بەدەستیانهێناوە! بۆیە لێرەدا دەبێت لەناو ئەو كورسییانەی هەر قەوارەیەكی سیاسی بەدەستیهێناوە ئەو رێژەیە لەكورسی بۆ ئافرەتان دەستەبەر بكرێت كە یاساكە دیاریكردووە، ئەویش بە رەچاوكردنی ئەو دەنگانەی ئافرەتانی ناو لیستەكە لەزۆرەوە بۆ كەمتر بەدەستیانهێناوە.  •     كۆتای پێكهاتە نەتەوایەتی‌و ئایینییەكان لە لیستی كراوەی سنورداردا كاتێك كۆتای پێكهاتە نەتەوایەتی‌و ئایینییەكان لەیاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنە هەڵبژێردراوەكاندا بەرێژەیەك دیاری دەكرێت ‌و سیستمی هەڵبژاردنەكەی نوێنەرایەتی رێژەییە بەلیستی كراوەی سنوردار، لەو كاتەدا دەنگدەرانی ئەو پێكهاتانە دەنگ بە قەوارەیەكی سیاسی سەر بە پێكهاتەكەیان ‌و یەكێك لەكاندیدەكەیان دەدەن. ئەوەی لەم كۆتایەدا خاڵی جیاكەرەوەیە ئەوەیە كە ئەم پێكهاتانە، قەوارەی سیاسی‌و دابەشكاری هەڵبژاردنی تایبەت بەخۆیان هەیەو لەناو خۆیاندا كێبڕكێ لەسەر بردنەوەی ئەو كورسیانە دەكەن كە یاسای هەڵبژاردن بۆیان دیاریكراوە. ئەگەر ژمارەی كورسییەكانی پێكهاتەیەكی نەتەوەیی یان ئایینی لە یەك كورسی پێكهاتبوو ئەوا شێوازی دابەشكاری هەڵبژاردن پیادەناكرێت بەڵكو سیستمی زۆرینە/ براوەی یەكەم دەگیرێتەبەرو تاكە كورسییەكە بەر ئەو قەوارە سیاسییە دەكەوێت كە لەناو قەوارە سیاسییەكانی ئەو پێكهاتەیەدا زۆرترین دەنگی دروستی بەدەستهێناوە. سێیەم؛ لیستی كراوەی ئازاد لیستی كراوەی ئازاد ئەوەیە رێگە بەدەنگدەر دەدرێت بە ئەندازەی ژمارەی كورسییەكانی ئەو بازنەی هەڵبژاردنەی دەنگدەر ناوی تێدا تۆماركراوە، بژاردەی لەناو پاڵێوراوەكانی لیستی قەوارە سیاسییە جیاوازەكاندا هەبێت. لە لیستی كراوەی ئازاددا دەنگدەر تەنها دەنگ بە پاڵێوراوەكان دەدات نەك قەوارەی سیاسی، تا ئەو رادەیەی لەلایەن خۆیەوە ریزبەندییەكی نوێ‌ لەناو كۆی پاڵێوراوەكانی قەوارە سیاسییە جیاوازەكاندا دروستدەكات. لەدواییدا كۆی ژمارەی ئەو دەنگانەی پاڵێوراوەكانی هەر قەوارەیەكی سیاسی بەدەستیهێناوە كۆدەكرێنەوەو بەسەر «دابەشكاری هەڵبژاردن »دا دابەشدەكرێن ‌و بەمەش ژمارەی ئەو كورسیانەی قەوارەیەكی سیاسی دەیباتەوە بەر ئەو پاڵێوراوانە دەكەوێت، كە لەناو لیستی قەوارە سیاسییەكەدا، زۆرترین دەنگیان بەدەستهێناوە. لەلیستی كراوەی ئازاددا دەنگدەر بژاردەیەكی زۆری لەبەردەستدایە‌و ئەمەش كاریگەریی زۆری دەبێت بۆ سەر لاوازكردنی بونیادی حیزب‌و سەركردایەتییەكەی، بەڵام نابێت ئەوەشمان لەبیربچێت كە هەندێكجار بەهۆی ئەو بژاردە زۆرەی لەبەردەست دەنگدەردایە وادەكات پرۆسەی دەنگدانەكە قورس بێت‌و ژمارەیەكی زۆر لە كارتەكانی دەنگدان پووچەڵ بكرێنەوە، سەرباری ئەوەی كە قەبارەی كارتی دەنگدانەكەی گەورەیەو تێچوونەكەی زیاترە. •    كۆتای هەریەك لە ئافرەتان‌و پێكهاتە نەتەوەییەكان  كۆتای ئافرەتان‌و پێكهاتە نەتەوەییەكان لە لیستی كراوەی ئازاددا بە یاسا دیاریدەكرێت‌ و كورسییەكانیان بەسەر ئەو پاڵێوراوانەیاندا دابەشدەكرێن كە لەناو خۆیاندا زۆرترین دەنگیان بەدەستهێناوە. سیستمی لیستی دەنگدان لە هەرێمی کوردستان خواستی نوێی حیزبە سیاسییەکان بەپێی هەمواری حەوتەمی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان" ژمارە (1)ی ساڵی (1992)ە، بەشی یەکەم ماددەی دووەم هاتووە؛ "هەڵبژاردنەکان بە دەنگدانی نهێنیی ڕاستەوخۆ بەپێی سیستمی لیستی کراوەی سنوردار ئەنجام دەدرێت". لە پێنج خولی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کورستان لە ساڵانی (1992، 2005، 2009) کار بە لیستی داخراو کراوە، بەڵام لە هەردوو هەرڵبژاردنی پەرلەمانی کورستان لە ساڵانی (2014، 2018) وەک لە دەقی یاساکە هاتووە کار بە لیستی کراوەی سنوردار کراوە. لە ئێستاشدا، بەشێک لە حیزبە سیاسییەکان خواستی ئەوەیان هەیە پاشەکشە لە شێوازی دەنگدانی "لیستی کراوەی سنوردار" بکەن و بگەڕێنەوە بۆ شێوازە کۆنەکە کە بە شێوازی دەنگدانی "لیستی داخراو" بوو. لە کاتێکدا ئەمە ئەم پاشەکشەیە لەسەر حسابی پرۆسەی دیموکراتی تر بوونی پرۆسەی دەنگدان و دەنگدەران لە قازانجی حیزبە سیاسییەکان و ئەو بەربژێرانەی حیزبە سیاسییەکان خوازیارن بچنە پەرلەمان و ئەنجومەنە ‌هەڵبژێردراوەکان. ئەم خواستەش بۆ دوو هۆکاری سەرەکی دەگەڕێتەوە؛ یەکەم: دروستبوونی پێکهاتەیەکی لاوازی پەرلەمان زۆرێك لە چاودێران پێیان وایە دامەزراوەی یاسادانان (پەرلەمان) بەتایبەت لەم دوو خولەی دوایدا ڕووی لە لاوازی کردووە، لە ڕووی پێکهاتەو کوالێتی پەرلەمان و پەرلەمانتارانەوە، ئەمەش کاریگەری خراپی لەسەر ئەرکەکان پەرلەمان کە (یاسادانان و چاودێریکردن)ە جێهێشووە، سەرەڕای تێکچونی هاوسەنگی نێوان دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێکردن کە بناغەی سیستمی پەرلەمانییە، بەشێکی هۆکارەکەشی دەگەڕێتەوە بۆ ئەو سیستمە هەڵبژاردنەی یاسای هەڵبژاردن تەبەنی کردووە، کەسانی ناشایتەی گەیاندووە بە پەرلەمان.بۆ نمونە؛  لە بواری یاساداناندا؛  -    بەپێی بڕیاری ژمارە (١)ی ساڵی ٢٠٠٥ی پەرلەمانی کوردستان (پەرلەمانی کوردستان – عێراق، تاکە مەرجەعی سیاسی و دەستوری و یە بۆ بڕیاردان لەسەر پرسە چاەونوسسازەکانی گەلی کوردستانی عێراق....) بەپێی ڕاپورتی ژمارە (٣) ئینستتوتی پەی بۆ چاودێری پەرلەمان پەرلەمانی کوردستان نەیتوانیوە مەرجەع بێت لە پرسەکانی؛ یەکخستنی هێزی پێشمەرگە، قەیرانی سوتەمەنی و کارەبا و ئاو، ریفراندۆم، بەردۆخ و قەیرانی عێراق، کەرکوک و کێڵگە نەوتییەکان، جوڵاندنی هێزە چەکدارەکان، ئێستاش ئابوری سەربەخۆ و پاشەکەوت و لێبڕینی موچە نەبوونی شەفافیەت و یاسای بودجەشی هاتووەتە سەر، پەرلەمان نە بڕیارێکی یەکلاکەرەوەی هەبووە و نە حیسابیش بۆ ئەو بڕیارانە کراوە کە دەریکردوون. -    جێبەجێ نەکردنی یاسای بودجەی حیزبەکان ژمارە (٥)ی ساڵی ٢٠١٤، لە کاتێکدا یەکێتی و پارتی لە دەرەوەی یاسا خەریکی تەخشانکردنی بودجەی گشتین بۆ خۆیان و لە سەر حیسابی بودجەی گشتی خێر بە حیزبە سیاسییەکانی تر دەکەن با ئارەزووی خۆیان. -    ئەگەر سەیرێکی ئەرشیفی ئەو یاسایانە بکەی کە پەرلەمانی کوردستان دەریکردووەن، ئەو ڕاستییە زۆرتر ڕوون دەبێتەوە لە چەندین پێشێلکاری یاسایی ڕوو دەدات و پەرلەمان لێی بێدەنگە. لەبواری چاودێریدا؛  لاوازی جدییەتی پەرلەمان بەدیدەکرێت لە چاودێرییەکانی بۆ حکومەت، چونکە ڕەوا نیە لە ماوەی سی ساڵی حکومداریدا وەزیرێک سەرپێچی یان گەندەڵی یان ئەدائێکی خراپی نەبووبێت، لە کاتێکدا ئەم هەرێمە توشی چەندین شکست و هەڵبەز ودابەز بووە لە دیارتینی ئەوانە، هەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆ، بەهەدەردان و گەندەڵی و سەرپێچی یاسایی لە داهاتی گشتی هەرێمی کوردستان، تا ئێستا نەتوانراوە کارەبای پێویست ڕێگاوبانی گونجاو و ئاوی خواردنەوەی پێویست دابینبکرێت بۆ هاوڵاتیانی کوردستان، سەرەڕای بوونی چەندین قەیرانی سوتەمەنی و تەندروستی و پەروەردەیی و کلتوری ڕۆشنبیری...هتد، بەم دواییەش شکستی سەربەخۆیی ئابوری و بە دوایشیدا شکستی ئەنجامدانی ڕیفراندۆم و لەدەستدانی ناوچە دابڕێندراوە، کەچی کەسێک نەبێت لەم دۆخانە بەرپرسیاربێت!. بابەتەکە هەر بەوەوە ناوەستێت کاتێک وەزیرەکان بانگهێشتی پەرلەمان ناکرێن و متمانەیان لێ وەرنەگیراوەتەوە، بەپێ ڕاپورتەکانی (ئینستتیوتی پەی بۆ چاودێری و هەڵسەنگاندنی کارەکانی پەرلەمانی کوردستان) زیاتر لە سەدان جار پەرلەمانتاران تەنها پرسیاری ئاساییان ئاراستەی وەزیرەکانی حکومەتی هەرێم کردووە، ئامادەنبوونە وەڵامیشیان بدەنەوە، بەپێی دواین ڕاپۆرتی دامەزراوەی ناوبراو کە لە 12/1/2021 بڵاوی کردووەتەوە تەنها لەم خولەی ئێستای پەرلەمان زیاتر لە 115 پرسیاری پەرلەمانتاران کە ئاراستەی دەسەڵاتی جێبەجێکردن کراوە وەڵام نەدراونەتەوە. ئەمانە جگە لەوەی چەندین جار وەزیرەکان بانگهێشتی پەرلەمان کراون، ئامادە نەبوونە ئامادەبن.   دووەم: ناردندنی کاندیدی گوێڕایەڵی حیزب بۆ نێو پەرلەمان حیزبە سیاسییەکان زیاتر لەوەی هەوڵبدەن ڕوو لەوە بکەن کاندیدی سەربەخۆو نزیکتر لە دەنگدەران بگەیەننە پەرلەمان، زۆرتر ئەوەیان بەلاوە گرنگە کە ئەندامی گوێرایەڵی حیزب یان گروپێکی نێو حیزب بگەیەننە پەرلەمان. بۆ ئەمەش یەکێک لە ڕێگاکان کارکردنە بە دەنگدانی "سیستمی داخراو" و پەیڕەوکردنی. باشترین و زیندووترین نمونەش لەت بوونی فراکسیۆنەکانی (بزوتنەوەی گۆڕان و نەوەی نوێ)یە لەم خولەی ئێستای پەرلەمانی کوردستان و لەدوای ڕووداوەکانی (8)ی ئۆکتۆبەرەوە دۆخێکی نەخوازراویش ناوخۆی یەکێتی نیشتمانی کوردستان گرتەوە کە کاریگەری شاراوەی لەسەر بەشێک لە پەرلەمانتارانی حیزبەکەش جێهێشتووە.  بەڵام حیزبەکانیشیان دەستەودامان بوون و نەیانتوانی هیچ ئیجرائات یاخود گۆڕانکارییەک بکەن لەو ئەندامانەی کە بەخواستی حیزبەکانیان هەڵسوکەوت ناکەن، یاخود بە یاخود سەرپێچی بڕیار و ئەجێندای حیزبەکانیان دەکەن. بۆ چارەسەری بەشێک لەم کێشیەش "سیستمی داخراو" بەچارەسەر دەزانن، کە سەرچاوەیەکە بۆ بەهێزبوونەوەی حیزب لە نێو کۆمەڵگا بە گشتی و کایەی حکومڕانی بەتایبەتی. سەرچاوەکان -    یاسای ژمارە (1)ی 1992، یاسای هەمواری حەتەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان. -    ئارام جەمال و د.دەرباز محەمەد، سیستمەكانی هەڵبژاردن و شێوازی دابەشكردنی كورسی، بڵاوکراوەکانی پەیمانگای کوردی بۆ هەڵبژاردن، چاپی یەکەم 2014. -    ڕاپۆرتی ئینستتیوتی پەی، پڕۆژەی چاودێری و هەڵسەنگاندنی كارەكانی پەرلەمانی کوردستان کە ژمارەیان  ڕاپورتی ژمارە (٣). -    ئازاد وەڵەدبەگی، جۆری سیستەمەکانی هەڵبژاردن: عێراق وەک نموونە، بڕوانە؛ http://penus.krd/index.php/ckb/2018-04-02-19-11-33/item/545-2018-09-02-18-56-38

(درەو):  پەرلەمانتارێكی پارتی پرۆژەی نیشتەجێبوونی هەیە لە هەولێر، پابەند نییە بەو نرخانەی كە حكومەت بۆ خزمەتگوزاری ناو پرۆژەكان دیاریكردووە، پارێزگاری هەولێر نایەوێت سزای بدات‌و مۆڵەتی پێدەدات بۆ ئەوەی لە ساڵی داهاتوودا پابەند بێت.  رزگار عیسا سوار ئەندامی فراكسیۆنی پارتی لە پەرلەمانی كوردستان، خاوەنی پرۆژەیەكی نیشتەجێبوونە لە رێگای هەولێر- پیرمام، ماوەیەكە خەڵكی ناو ئەم پرۆژەیە گلەیی‌و ناڕەزاییان هەیە.  پرۆژەكەی رزگار عیسا سوار ناوی "بۆتین سیتی"یە، رووبەرەكەی زیاتر لە (26 دۆنم) زەوییە، بەشێكە لە پارچە زەوییەكانی (46 كەرتی 84 شەوەك/ مەلا ئۆمەر)، رۆژی 13/9/2020 لەسەر فەرمانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی شارەوانییەكانی چەسپاندنی سنوری بۆ كراوە. بەگوێرەی ئەو بەڵگانەی لە بەردەستی (درەو)دان، ئەم زەوییە لە بنەڕەتەوە بۆ پرۆژەی گەشتیاری تەرخانكراوە، بەڵام پەرلەمانتارەكەی پارتی رەگەزی زەوییەكەی گۆڕیوە بۆ وەبەرهێنان‌و نیشتەجێبوون. رۆژی پێنج شەممەی هەفتەی رابردوو ژمارەیەك كەس لە نیشتەجێبوانی پرۆژەكەی (رزگار عیسا سوار)، كێشەكانی خۆیان بردە لای ئومێد خۆشناو پارێزگاری هەولێر. هەندێك لە دانیشتوانی ئەم پرۆژەیە كە (درەو) قسەی لەگەڵ كردوون، گلەییان هەیە لە گرانی نرخی خزمەتگوزارییەكانی پرۆژەكە، خراپی سكیوریتی، ئاوی خواردنەوە. بەگوێرەی ئەو بەڵگانامانەی كە لەبەردەستی (درەو)دان، پرۆژەكەی پەرلەمانتار رزگار عیسا سوار، پابەند نییە بە نرخی یەكگرتووی خزمەتگوزاریی پرۆژەكانی نیشتەجێبونەوە‌و زیاتر لە نرخی دیاریكراو لە خاوەن یەكەكانی نیشتەجێبوون‌و ڤێلاكان وەردەگرێت، چەندجارێك لەلایەن پارێزگای هەولێرەوە ئاگاداركراوە لەوەی دەبێت پابەندی نرخەكان بێت، بەڵام پابەند نابێت، ئومێد خۆشناو پارێزگاری هەولێر لەبری سزادانی، تاوەكو رۆژی 1ی ئازاری ساڵی داهاتوو دەرفەتی بە رزگار عیسا سوار داوە پابەند بێت بە نرخەكانەوە.  ئێستا پرۆژەی (بۆتین سیتی) بۆ هەر (كیلۆ وات)ێك كارەبای مۆلیدە بڕی (28 سەنت) لە نیشتەجێبووەكانی وەردەگرێت، لەكاتێكدا ئەو نرخەی كە حكومەت بۆ هەر (كیلۆ وات)ێك بڕی (21 سەنت) نرخی دیاریكردووە.  سەرباری ئەمە، دانیشتوانی پرۆژەكە دەڵێن: •    پرۆژەكە تەنیا دوو كەسی وەكو خزمەتگوزار دابین كردووە، لەڕووی پاكو خاوێنییەوە پرۆژەكە لەوپەڕی خراپیدایە. •    پرۆژەكە تەنیا یەك مۆلیدەی بۆ تەرخانكراوە، زۆرجار ئەم مۆلیدەیە لەكاردەكەوێت‌و بەوهۆیەوە خزمەتگوزاری (ئاو، كارەبا، ئەسانسۆر) لەكاردەكەوێت.  •    پرۆژەكە ئەسانسۆرێكی مۆدێل نزمی داناوە كە رۆژانە توشی لەكاركەوتن دەبێتەوە.  •    پرۆژەكە یاخچە‌و سەوزایی تێدا نییە، بەپێچەوانەی رێنماییەكانی پرۆژەكانی نیشتەجێبوونەوە.  •    پرۆژەكە شوێنی پێویستی بۆ پاركینگ-ی ئۆتۆمبیل نییە، بۆ (138) یەكەی نیشتەجێبوون شوێنی وەستانی (35) ئۆتۆمبیل تەرخان كراوە.  •    ئاوی خواردنەوەی پرۆژەكە مەرجی تەندروستی تێدا نییە. هێڵێكی رەنگ سور جیایان دەكاتەوە پرۆژەكەی رزگار عیسا سوار واتە پرۆژەی "بۆتین سیتی" لكاوە بە پرۆژەیەكی تری نیشتەجێبوونەوە بەناوی "بەفرین سیتی"، ئەم پرۆژەیە لەلایەن (محەمەد ئەسعەد)ەوە خاوەندارێتی دەكرێت كە ئامۆزای رزگار عیسا سوارە، نرخی كارەباو خزمەتگوزارییەكان لە پرۆژەكەی محەمەد ئەسعەد هەرزانترە لە پرۆژەكەی رزگار عیسا، ئەمە لەكاتێكدایە یەكەكانی نیشتەجێبوونی هەردوو پرۆژەكە هاوشێوەن.  تەنیا هێڵی سور كە لەسەر زەوی كێشراوە، پرۆژەكەی رزگار عیسا لە پرۆژەكەی (محەمەد ئەسعەد)ی ئامۆزای جیادەكاتەوە، ئەگەر نا هەردوو پرۆژەكە بەشێوەیەك تێكەڵ بوون كە یەك دەرگای چونە ژورەوە‌و هاتنە دەرەوەیان هەیە، ساڵی 2018 نوێنەری وەزارەتی شارەوانی سەردانی پرۆژەكەی كردووە‌و داوایكردووە دەرگای پرۆژەكان لە یەكتر جیابكرێتەوە‌و دیوارێكیش لەنێوانیان دروست بكرێت، بەڵام تائێستا ئەمە نەكراوە.       

مەریوان وریا قانع ( هەموو یەكشەمەیەك تایبەت بە درەو دەینوسێت) دوێنێ، ڕۆژی شەمە، یادی یەکێک لە یادگارییە ھەرە تاڵەکانی ژیانی من بوو. سی و ھەشت ساڵ لەمەوبەر، لە سبەینێی ڕۆژی ١٨-١٢-١٩٨٣ دا، لە گوندی کانی بەرد، لە دۆڵی بالیسان من و چەند پێشمەرگەیەکی ترگوێمان لە گرمەیەکی گەورەبوو. گرمەیەکی یەکجارەکی و دوور. کاتژمێرێک دواتر ھەواڵ ھات کە مینێک لە ژێر ئۆتۆمبێلی پێشمەرگەدا تەقیقەتەوە و چەند پێشمەرگە شەھیدبوون.  سەرەتا نەماندەزانی مینەکە لە کوێ تەقیوەتەوە و کێن ئەوانەی شەھیدبوون، بەڵام کەمە کەمە ھەواڵی زیاتر و زیاتر دەھات و دیمەنەکە تا دەھات ڕوونتردەبووەوە. دواھەمین شتێک کە بیستمان ئەوەبوو کە مینەکە لەژێر ئوتۆمۆبیلی کۆمەڵێک پێشمەرگەدا تەقیوتەوە کە من زۆربەیانم لە نزیکەوە دەناسیی و ھەندێکیان ھاوڕێی سەردەمی زانکۆم بوون و لەگەڵ یەکێکیشیاندا لە بالیسان لە یەک ژووردا بەیەکەوە دەژیاین. کە ناوی شەھیدەکان ئاشکرابوون من یەکەمجار بەرە و بالیسان و لە بالیسانیشەوە بەرەو ئەو شوێنەی کە مینەکەی تیادا تەقیبوەوە، ڕۆیشتم. کە گەیشتمە سەر شەقامە سەرەکییەی بالیسان لە دوورە تراکتۆرێکم  بینی. کە گەیشتمە بەردەمی تراکتۆرەکە دوو پێشمەرگە لەمدیو ئەودیوی شۆفێری تراکتۆرەکە دانیشتبوون. ھەردووکیانم دەناسیی. کە منیان بینی وەستان. پێشمەرگەیەکیان پرسی: ”بۆ بینینی شەھیدەکان ھاتویت؟“... ”ئەوەتان لەناو عارەبانەی تراکتۆرکەدان“.  بەسەر تایەی تراکتۆرەکەدا سەرکەوتم و چوومە ناو عارەبانەکەوە. کە شەھیدەکانم بینیی واقم وڕما و تەواو پەشۆکام. ھاوارێکی گەورەم لە دەمەوە ھاتەدەر. تەرمی مەلاغفور و مامۆستا شەوقی و حاجی ئەکرەم و ئاشتی و زاهیر و بەکر و هاوار و جەعفەر  وشیارم لەو تراکتۆرە نەعلەتیەدا بینی. باوەڕم بە چاوی خۆم نەدەکرد، نە دەچووە عەقڵمەوە ھیچ یەکێک لەو ئازیزانە مردبن. من ڕۆژیک پێشتر لەگەڵ ئەواندا لە ناوچەی ھەریر و نازەنین بەیەکەوە بووین. بڕیاربوو بەیەکیشەوە و بە ئۆتۆمبێل بگەڕێینەوە بۆ بالیسان. بەڵام ئەوان کارێکی ڕێکخستنیان مابوو جێبەجێبکەن. بۆیە گەڕانەوەکەیان کەوتە ڕۆژی دواتر. من بڕیارمدا بە پێ بگەڕێمەوە و چاوەڕێ نەکەم سبەینێ لەگەڵ ئەواندا بەو ئۆتۆمبێل بچینەوە بۆ بالیسان. ماوەی ڕێگاکە بۆ بالیسان نزیکەی ٥ بۆ ٦ سەعاتێک ڕێگەبڕین بەپێ، بوو. خواحافیزم لێکردن بە ھیوای ئەوەی سبەینێ لە بالیسان یەکتری ببینینەوە. بۆ سبەینێ ئەوان کە ھاتبوون ئەو مینە نەفرەتییە، کە بەعس لە ساڵانی ھەفتادا لەوێدا چاندبووی، لەژێر ئۆتۆمۆبێلەکەیاندا تەقیبووەوە و ھەموویانی شەھید کردبوو. لەسەر شەقامە سەرەکییەی ڕێگای بالیسان و لەناو ئەو تراکتۆرەدا من ناخۆشترین و تەزێنەرترین ڕووداوی ناو ھەموو ژیانمم بینی، دیمەنێکم بینی کە تا ئێستا و دوای تێپەڕینی ئەو ھەموو ساڵانە، دێتەوە بەرچاوم و بۆ جاری ھەزارەھەم ئەو ھەموو تەرمە لە پشتی ئەو تراکتۆرەدا دەبینم.   شەھید زاھیر ھاوڕێی زانکۆم بوو. ئەو خەڵکی کەرکوک بوو، خێزانەکەیان بەھۆی سیاسەتی تەعریب و ڕاگواستنەوە ھێنرابوونە ھەولێر. لە بەشی ناوخۆیی بەیەکەوەبووین، ژوورەکەی ئەو لە تەنیشت ئەو ژوورەوە بوو کە من و نۆ خێندکاری تری تیادابووین. (دواتر لەو نۆ خوێندکارەش سیانیان لە پێشمەرگایەتیدا شەھیدبوون). زاھیر کوڕێکی ڕۆح سوک و ئیشکەر و پاک بوو. کادرێکی ھێمن و لەسەرخۆی سیاسیی بوو. من ئەو پەیوەندییەکی ھاوڕێیەتی پتەومانە بەیەکەوە ھەبووە. کە لاشەی شەھیدەکانیان لە بالیسان شۆری و بە خاک سپێردران، نامەیەکیان بۆ ھێنام کە لە گیرفانی شەھید زاھیردا دۆزیبویانەوە. نامەیەکی من بوو کە من پێشتر لە وەرتێوە بۆ ئەوم نووسیبوو. نامەکە سووربووبوو، بڕێکی زۆر لە خوێنی زاھیری پێوەبوو. ھەرچیەکم کرد نەمتوانی نامەکە، کە نوشتێنرابووەوە و شێوەی چوارگۆشەیەکی وەرگرتبوو، بیخوێنمەوە. خوێنەکە بە ئاشکرا بە چەندشوێنێکی نامەکەوە دیاربوو. نامەکەم  خستە ناو یەکێک لەو کتێبانەی لە ژورەکەمدا دامنابوون، لە ڕۆژانی داھاتوودا و لەناو ڕووداوە زۆرەکانی ئەو سەردەمدا، ھەم کتێبەکان و ھەم نامەکەش بزربوون. تا ئێستاش نەک تەنھا وێنەی ئەو نامەیە و یاداوەریی ئەو ھاوڕێیە، بەڵکو شتێک لە ڕۆحی ئەو کوڕە لە دەوروبەرمدا، ئامادەیە.  حاجی ئەکرەم، ئەو کوڕەبوو کە پێکەوە لە بالیسان لە یەک ژووردا دەژیاین. ئەویش مرۆڤێکی قسەخۆش و دڵسۆز و تا سەر ئێسقان پاک بوو. لەو جۆرە مرۆڤانەبوو ھەستتدەکرد دەتوانێت کەسەکانی دەوروبەریشی پاکڕابگرێت. حاجی ئەکرەم پێنج شەش ساڵێک لە من گەورەتربوو. کاتێک بڕیارئەدات پەیوەندیی بە شۆڕشەوە بکات، لەگەڵ خۆیدا 200 ھەزار دیناری حکومەت دەفڕێنێت و تەسلیمی سەرکردایەتی یەکێتی دەکات.  لەسەرەتای ھەشتاکاندا ئەو بڕە پارەیە، پارەیەکی ھێجگار زۆربوو. حاجی ئەکرەم ژنێک و منداڵێکی ھەبوو کە جار نەجار لە ھەولێرەوە دەھاتن بۆ سەردانی. لە یەکێک لە شەڕەکاندا برینداربووبوو،  برینداربوونەکەشی کاریگەریی لەسەر لەشی بەجێھێشتبوو. دەیان شەو لەگەڵ حاجی ئەکرەمدا باسی خۆمان و شۆڕش و عێراق و گومان و ھیواکانی خۆمانمان، دەکرد. ئەو دەرچووی زانکۆ نەبوو، بەڵام کەسێکبوو بەو تەمەنە کەمەی خۆیەوە تێگەیشتنێکی گەورەی بۆ ئینسان و خەڵک و شۆڕش لا دروستبووبووو. ڕۆژی دواتر کە خێزانەکەی لەگەڵە خەڵکیتردا لە ھەولێرەوە بۆ بالیسان ھاتن و سەردانی گۆڕەکانیان کرد. خێزانەکەی بە گریانەوە  پێووتم: بۆ ھێشتت بڕوات و لە ژوورەکەدا نەتھێشتەوە؟ دوای ئەو ھەموو ساڵانە کە بیر لەو کەس و ڕووداوانە دەکەمەوە ھەست بە ئازارێکی دەرونیی گەورەدەکەم، شۆڕش بۆ کەسانی وەک زاھیر و حاجی ئەکرەم ڕاوەستانێکی ڕۆژانە و بەردەوام بوو لەبەردەمی مردندا. جەنگێک بوو مرۆڤ دەیکرد بۆ پاکڕاگرتنی کەسایەتی خۆی و تێکەڵنەبوونی بەو دونیا پیسەی بەعس لە عێراق و کوردستاندا، دروستیکردبوو، شۆڕش جەنگێکی درێژی بێ ھیچ چاوەڕوانیەکی شەخسیی و بێ ھیچ تەماح و خواستێکی بەدەستھێنانی دەسکەوتی تایبەت، بوو. ڕۆژگار ھات و دونیا گۆڕا. بەشێک لە بەرپرس و سەرکردە و دۆستەکانی ئەو سەردەمە، بوون بە سیاسییە بازرگانە گەورەکانی وڵات و پشتیانکردە ئەو کەلەپورە درێژەی ئامادەگیی مرۆڤ بۆ قوربانیدن لە پێناوی بەھا و پرنسیپ و ئایدیالی ئینسانیدا. لە دوای ڕاپەڕینەوە سەرجەمی ماناکانی شۆڕش  پیس و بۆگەن و گڵاوکران، نرخێک بۆ ئەو ھەموو خەبات و ھەوڵ و قوربانیدانانە نەھێڵدرایەوە، کەسانی وەک زاھیر و حاجی ئەکرەم شەھیدبوون و بڕێک لەوانەی مانەوە بوون بە میلیاردلێرو پیاوە ھەرە گەندەڵ و ترسناکەکانی دوای ڕاپەڕین.  ئەوەی لە ئێستاشدا بۆ کەسانێکی وەک من ماوەتەوە، ئەزموونێکی سەخت و یاداوەریەکی سەختترە کە ھەدووکیان پڕن لە مرۆڤی پاک و بێتەماح و خاوەن پرنسیپ. کەسانێک گومانم لەوە نییە لە دونیای ئەمڕۆدا ھەستیان بە نامۆبوونێکی قووڵ و ھەمەلایەن دەکرد.

درەو: 17 كەس خۆیان بۆ پۆستی سەرۆكی زانكۆی چەرمۆ لە چەمچەماڵ كاندیدكردووە، لەكۆی (8) پۆستی ئەو زانكۆیە (7) پۆستیان وەكالەتن یان ماوەی یاساییان بەسەرچووە، لەدوای گۆڕینی سەرۆكی زانكۆ دەستدەكرێت بە گۆڕینی راگری كۆلێجی زانكۆكان. دوای ئەوەی وەزارەتی خوێندنی باڵا بڕیاریدا سەرۆكی پێنج زانكۆ لە دەڤەری سلێمانی بگۆڕێت و شوێنەكانیان بە سیڤی پڕكاتەوە،(د. سەڵاح رەزا  سەرۆكی زانكۆی چەرمۆ) ماوەی یاسایی تەواو بووەو دەگۆڕدرێت، بۆ ئەو مەبەستە (17) كەس خۆیان كاندیدكردووە بۆ سەرۆكی زانكۆی چەرمۆ، كە یاریدەدەرەكانی سەرۆكی زانكۆ و راگرەكان خۆیان كاندید كردووە: -    د. ئەیوب خەسرەو -    د. عەلی سەنگاوی  -    د. پشكۆ حەمە تاهیر -    د. سامان عزەدین -    د. هونەر حەمەئەمین -    د. عەلی سەنگاوی  -    د. عادل رەشید  -    د. پۆڵا خانەقا -    د. ئاراس فەریق زەینەڵ -    د. وریا نەجمەدین -    د. هەڵەت رەشید -    د. بەختیار .. لەدوای چاوپێكەوتنی لیژنەكەی وەزارەتی خوێندنی باڵا شۆرت لیستی كاندیدەكان دەكەن و (3) كەس دیاری دەكەن، ناوەكانیان رەوانەی ئەنجومەنی وەزیران دەكرێت لەوێ بڕیار لەسەر یەكێكیان دەدرێت بۆ سەرۆكی زانكۆی چەرمۆ. ئەگەرچی لە وەزارەتی خوێندنی باڵا لیژنەی باڵا پێكهاتووە بۆ وەرگرتنی سیڤی بەڵام دواجار زانكۆكانی دەڤەری سلێمانی یەكێتی ئۆكەی كۆتایی لەسەر دیاریكردنی سەرۆكی زانكۆ و راگرەكان دەدات و لە زانكۆكانی هەولێر و دهۆكیش پارتی دیموكراتی كوردستان ئۆكەی كۆتایی دەدات، بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) لە هەموو زانكۆ و پەیمانگاكانی كوردستاندا كۆمیتەی یەكێتی تایبەت بە زانكۆو پەیمانگاكان و ناوچەی پارتی تایبەت بە زانكۆ و پەیمانگاكان هەیەو ئەوان حكومەتی سێبەرن بەسەر زانكۆكانەوەو تا ئێستاش دەستی حزب كاریگەرترینە لەناو زانكۆكان و دیاریكردنی كاندیدی راگرو سەرۆك بەشەكان.   ( درەو) زانیویەتی لەدوای گۆڕینی سەرۆكی ئەو زانكۆیانەی كە ماوەی یاساییان بەسەرچووە، وەزارەتی خوێندنی باڵا بڕیار لەسەر گۆڕینی تەواوی ئەو راگرانە دەدات كە ماوەی یاساییان بەسەرچووە. بە پێی راپۆرتێك كە (ئینستتیوتی پەی بۆ پەروەردەو گەشەپێدان) ئامادەی كردووەو ئاراستەی بەرپرسان و لایەنە پەیوەندیدارەكانی كردووە لە زانكۆی چەرمۆ لە كۆی (8) راگرو یاریدەدەری سەرۆكی زانكۆ (8)یان وەكالەتەو سەرۆكی زانكۆش ماوەی یاسایی بەسەرچووە.   خشتەی سەرۆك و یاریدەدەر و راگرەكانی زانكۆی چەرمۆ: راپۆرتی (ئینستتیوتی پەی بۆ پەروەردەو گەشەپێدان)  

درەو: 23 كەس خۆیان بۆ پۆستی سەرۆكی زانكۆی سلێمانی كاندیدكردووەو لەدوای دانانی سەرۆكی نوێی زانكۆی سلێمانی، دەستدەكرێت بە گۆڕینی راگری كۆلێجی زانكۆكانی دەڤەری سلێمانی كە ماوەی یاساییان تەواو بووە یاخود وەكالەتن، كە زۆربەی زانكۆكانی هەرێمی كوردستان بە وەكالەت بەڕێوە دەچن . وەزارەتی خوێندنی باڵا بڕیاریدا سەرۆكی پێنج زانكۆ لە دەڤەری سلێمانی بگۆڕێت و شوێنەكانیان بە سیڤی پڕكاتەوە، بڕیارەكەی وەزارەتی خوێندنی باڵا  (د. ئالان فەرەیدون،  سەرۆكی زانكۆی پۆلیتەكنیكی سلێمانی، د. مۆفەق خالید  سەرۆكی زانكۆی راپەڕین، د. رەزا حەسەن   سەرۆكی زانكۆی سلێمانی، د. پۆڵا خانەقا  سەرۆكی دەستەی كوردستانی، د. سەڵاح رەزا  سەرۆكی زانكۆی چەرمۆ) گرتەوە كە ماوەی یاساییان بەسەرچوبوو. وەزارەتی خوێندنی باڵا لیژنەیەكی پێكهێنا بۆ چاوپێكەوتن لەگەڵ كاندی سەرۆكی زانكۆكاندا كە لیژنەكە پێكهاتوون لە: د. ئارام محەمەد قادر، وەزیری خوێندنی باڵا د. عەبدولفەتاح بریكاری وەزیر د. توانا نەجەف سەرۆكی دیوان د. ئامانج سەعید  د. محەمەد حسێن. لیژنەكە رۆژی چوارشەممە چاوپێكەوتنی لەگەڵ ئەوكاندیدانەكرد كە خۆیان بۆ سەرۆكی زانكۆكانی ( سلێمانی و پۆلیتەكنیك) پاڵاوتبوو مەرجەكانی سەرۆكی زانكۆ: - هەڵگری بڕوانامەی دكتۆرا بێت. - ناونیشانی زانستی لە پرۆفیسۆری یاریدەدەر كەمتر نەبێت. - خزمەتی زانكۆیی لە (10) ساڵ كەمتر نەبێت. بۆ سەرۆكی زانكۆی سلێمانی (23) كەس كە هەرسێ یاریدەدەرەكەی سەرۆكی زانكۆی سلێمانی و زۆربەی راگرەكان، كە ماوەی یاساییان بەسەرچووە خۆیان كاندید كردووەو رۆژی چوارشەممە چاوپێكەوتنیان كردووە بەشێكیان: -    د. كاوە جەمال رەشید -    د. عەلی تاڵەبانی  -    د. پێشڕەو حەمەجان  -    د. كۆسار  كۆلێجی پزیشكی -    د. بروسك لە تۆماری گشتی  -    د. دیار كۆلێجی وەرزش -    د. سۆران كۆلێجی زانست لەدوای چاوپێكەوتنی لیژنەكەی وەزارەتی خوێندنی باڵا شۆرت لیستی كاندیدەكان دەكەن و (3) كەس دیاری دەكەن، ناوەكانیان رەوانەی ئەنجومەنی وەزیران دەكەن لەوێ بڕیار لەسەر یەكێكیان دەدرێت بۆ سەرۆكی زانكۆی سلێمانی. ئەگەرچی لە وەزارەتی خوێندنی باڵا لیژنەی باڵا پێكهاتووە بۆ وەرگرتنی سیڤی بەڵام دواجار زانكۆكانی دەڤەری سلێمانی یەكێتی ئۆكەی كۆتایی لەسەر دیاریكردنی سەرۆكی زانكۆ و راگرەكان دەدات و لە زانكۆكانی هەولێر و دهۆكیش پارتی دیموكراتی كوردستان ئۆكەی كۆتایی دەدات، بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) لە هەموو زانكۆ و پەیمانگاكانی كوردستاندا كۆمیتەی یەكێتی تایبەت بە زانكۆو پەیمانگاكان و ناوچەی پارتی تایبەت بە زانكۆ و پەیمانگاكان هەیەو ئەوان حكومەتی سێبەرن بەسەر زانكۆكانەوەو تا ئێستاش دەستی حزب كاریگەرترینە لەناو زانكۆكان و دیاریكردنی كاندیدی راگرو سەرۆك بەشەكان.  گۆڕینی راگری كۆلێجەكان ( درەو) زانیویەتی لەدوای گۆڕینی سەرۆكی ئەو زانكۆیانەی كە ماوەی یاساییان بەسەرچووە، وەزارەتی خوێندنی باڵا بڕیار لەسەر گۆڕینی تەواوی ئەو راگرانە دەدات كە ماوەی یاساییان بەسەرچووە، رۆژی 12/8/2021 وەزارەتی خوێندنی باڵا بڕیاریدا (22) راگرو یاریدەدەری سەرۆكی زانكۆ لە زانكۆی دهۆك بگۆڕێت. لە زانكۆی سلێمانی لە كۆی (25) راگرو یاریدەدەری سەرۆكی زانكۆ هەموویان یان ماوەی یاساییان بەسەرچووە یاخود وەكالەتن، بۆیە بڕیارە لەدوای دیاریكردنی سەرۆكی نوێی زانكۆی سلێمانی تەواوی ئەو راگرانە بگۆڕێت كە ماوەی یاساییان بەسەرچووە. بە پێی راپۆرتێك كە (ئینستتیوتی پەی بۆ پەروەردەو گەشەپێدان) ئامادەی كردووەو ئاراستەی بەرپرسان و لایەنە پەیوەندیدارەكانی كردووە تەواوی راگرەكانی زانكۆی سلێمانی ماوەی یاساییان بەسەرچووە یان وەكالەتن دەبێت بگۆڕدرێن: -    ئیبتیسام ئیسماعیل راگری كۆلێجی زانستە مرۆڤایەتیەكان -    د. سۆران راگری كۆلێجی پزیشكی  -    د. نەرمین مەعروف راگری كۆلێجی بازرگانی -    د. كارزان راگری كۆلێجی كشتوكاڵ -    د. عەلی قادر راگری كۆلێجی پەروەردەی بنەڕەتی -    د. رێبوار سەعید راگری كۆلێجی هونەر  -    د. سەلام عەبدولكەریم  راگری كۆلێجی پەروەردەی سەید سادق لەگەڵ تەواوی راگرەكانی تر كە بە وەكالەت ماوەی یاساییان تەواو بووە.  خشتەی سەرۆك و یاریدەدەر و راگرەكانی زانكۆی سلێمانی كە هەموویان یان وەكالەت یان ماوەی یاساییان بەسەرچووە: راپۆرتی (ئینستتیوتی پەی بۆ پەروەردەو گەشەپێدان)  

راپۆرت: درەو رووداوەكەی (16) دیسەمبەری سلێمانی دووبارەبوونەوەی سیناریۆی (8)ی تەمووز بوو لەسەر جەعفەر شێخ مستەفا، جێگری سەرۆكی هەرێم لەم رووداوەدا هێزی كۆماندۆی لەدەستدا، بافڵ تاڵەبانی لە رێگەی كۆنترۆڵی هێزە چەكدارەكانەوە دەیەوێت جڵەوی یەكێتی بەتەواوی بكات، دابەشبوونی هێزی چەكدار، سلێمانی لە پایتەختی رۆشنبیریەوە بەرەو پایتەختی نائارامی بردووە.  سلێمانی یان تەكساس شەوی پێنجشەمەی هەفتەی رابردوو لەناو جەرگەی شاری سلێمانیدا روبەروبونەوە لە نێوان كوڕێكی جەعفەر شێخ مستەفا جێگری سەرۆكی هەرێم و فەرماندەی هێزی كۆماندۆ (كە هەر سەربە شێخ جەعفەرە) روویدا و كەسێك كوژراو سیانی دیكە برینداربوون. دوای سێ رۆژ لەم رووداوە، تا ئێستا نە پۆلیس و نە ئاساییشی سلێمانی و نە بەرپرسانی باڵای یەكێتی هیچ رونكردنەوەیەكیان لەبارەی رووداوەكە بڵاونەكردووەتەوە، بەڵام ئەمڕۆ شاناز ئیبراهیم ئەحمەد كارگێڕی مەكتەبی سیاسی یەكێتی لە وتارێكدا نوسی" ئەمانویست سلێمانی بكەینە پایتەختی رۆشنبیری، بەڵام لەسایەی سەری كوڕی مەسئول‌و ئەو هەموو هێزو میلیشیا رەنگاوڕەنگەوە، كردوومانەتە تەكساس". لەدوای رووداوەكانی 8ی تەموزەوە كە بافڵ تاڵەبانی لە پێگەی لاهور شێخ جەنگی داو كۆنترۆڵی دەزگای زانیاری‌و هێزەكانی دژە تیرۆری كرد، لەڕووی سەربازییەوە تادێت پێگەی بافڵ تاڵەبانی بەهێز دەبێت‌و جڵەوی هێزە ئەمنییەكانی تری سنوری سلێمانی دەكات. 8ی تەموزو 16ی دێسەمبەر لە بەرەبەیانی رۆژی 8ی تەموزی ئەمساڵدا‌و لە بەیانییەكی زوودا، بافڵ تاڵەبانی چووە ناو بارەگای دەزگای زانیاری لە (قەلاچۆلان)‌و بارەگاكەی كۆنترۆڵكرد‌و بەرپرسی دەزگای زانیاری گۆڕی، ئەو ئەو رۆژە، كۆنترۆڵی هێزەكانی دژە تیرۆری كرد كە سەربە دەزگای زانیارییە، بەمە لە پێگەی دەسەڵاتی لاهور شێخ جەنگی دا، ئەمە تەقینەوەی ململانێی نێوان دوو هاوسەرۆكی یەكێتی بوو.  شەوی 16ی ئەم مانگە (دێسەمبەر)، پێكدادانی چەكداری لەنێوان دوو هێزی سەربە جەعفەر شێخ مستەفا جێگری سەرۆكی هەرێم لە نزیك یانەی (موهەندسین) لە سلێمانی رویدا، ئەمە رووداوێكی ئاسایی نەبووە، هەندێك بە دووبارە بوونەوەی روداوەكانی (8)ی تەمووزی ناو یەكێتی ناوی دەبەن، رووداو گەلێكە كە تیایدا تەنیا كارەكتەرەكان گۆڕاون و رووداوەكان هاوشێوەن، لاهور شێخ جەنگی لاچووەو جەعفەر شێخ مستەفا كەوتووەتە بەرامبەر دەباشان، لە (8)ی تەمووزدا جەعفەر شێخ مستەفا هاوپەیمانی ماڵی مام جەلال بوو لە لێدانی پێگەی لاهور شێخ جەنگی، لەو كاتەوە بووە كە هێزی كۆماندوو وەك لێوایەكی ژێر كۆنترۆڵی جەعفەر شێخ مستەفا كەوتە ژێر فەرمانی بافڵ تاڵەبانیەوە. لیوای كۆماندۆ كە یەكێكە لە هێزە تایبەتییەكانی ناوچەی ژێر دەسەڵاتی یەكێتی و لەلایەن فەرەنسیەكانەوە راهێنانیان پێدەكرێت، فەرماندەی لیواكە گەنجێكە بەناوی ( ئاكام عومەر) كە لەژێر دەستی جەعفەر شێخ مستەفا بووەو لەم دواییە لە بافڵ تاڵەبانی نزیك بووەتەوەو بافڵ تاڵەبانی لەگەڵ خۆیدا دەیباتە ناو كۆبونەوە ئەمنیەكان و هەندێك جار كۆبونەوە دیبلۆماسیەكانیشەوە، لەدوای (8)ی تەمووزەوە بە پێی زانیاریەكانی (درەو) بافڵ تاڵەبانی لەرووی دارایی و چەك و جبەخانەی قورسەوە پشتیوانی بۆ لیوای كۆماندۆ دابین كردووە. ئەم نزیك بوونەوەیەی فەرماندەی لیوای كۆماندۆ لە بافڵ تاڵەبانی بەتەواوی جەعفەر شێخ مستەفا و نۆزانی كۆڕی نیگەران كردووە، جەعفەر شێخ مستەفا جێگری سەرۆكی هەرێمە بۆ كاروباری سەربازی نایەوێت كۆنترۆڵی هێزەكەی لەدەست دەربچێت. نیگەرانیەكان سەریان كێشا بۆ بەریەك كەوتن لە نێوان دوو هێزی چەكداردا كە هەردووكیان لەژێر كۆنترۆڵی جەعفەر شێخ مستەفادا بوون، هێزی لیوای كۆماندۆ و فەوجی (ئاڵتونی) دووەمیان لەلایەن بەرهەم محەمەد خوشكه‌زای جەعفەر شێخ مستەفاوە فەرماندەیی دەكرێت، لەم بەریەك كەوتنەدا پاسەوانێكی نۆزان جەعفەر شێخ مستەفا كوژراو دووانی تریش برینداربوون، بەمە (ئاكام عومەر) فەرماندەی لیوای كۆماندۆ بەتەواوەتی لە دۆستایەتیەوە كەوتە بەرەی نەیارێتی لەگەڵ جەعفەر شێخ مستەفا و یەكلابووەوە بۆ بافڵ تاڵەبانی. ئێستاو دوای رووداوەكانی (8) ی تەمووزو (16)ی دیسەمبەرەوە دابەشبوونی هێز لە سنوری سلێمانی گۆڕانی گەورەی بەسەردا هاتووەوەو زۆرینە لەژێر كۆنترۆڵی بافڵ تاڵەبانیدایە، بەڵام هێشتا بەشێكی زۆری هێزەكان بەسەر كارەكتەرو كوڕی بەرپرسە سیاسیەكانی ناویەكێتیدا دابەشبوون: •    دوو لیوای هێزەكانی سكرتاریەتی (مام جەلال)، كە ئێستا بەتەواوی لەژێر كۆنترۆڵی بافڵ تاڵەبانیدان.  •    هێزەكانی دژە تیرۆری سەربە دەزگای زانیاری، لەدوای روداوەكانی (8)ی تەموزەوە لەژێر كۆنترۆڵی بافڵ تاڵەبانیدان.  •    دەزگای زانیاری و هێزەكانی لەژێر فەرمانی بافڵ تاڵەبانیدان. •    هێزەكانی (70) ی یەكێتی كە مستەفا چاوڕەش فەرماندەیەتی لەژێر كۆنترۆڵی بافڵ تاڵەبانیدایە.  •    هێزەكانی پشتیوانی دوو كە تایبەتە بە چەكە قورسەكانی هێزی پێشمەرگە و سەربە هێزەكانی (70)ی یەكێتی و لەلایەن لیوا مەریوان محەمەد ئەمین فەرماندەیی دەكرێت و زیاتر لە (10 هەزار) چەكدارە، لەژێر فەرمانی بافڵ تاڵەبانیدایە. •    هێزەكانی بەرگری فریاكەوتن كە ژمارەیان زیاتر لە (23 هەزار) كەسەو خاڵە كامەند فەرماندەی هێزەكەیە، لەژێر كۆنترۆڵی گروپی مەكتەب سیاسیەكانی كەركوكی یەكێتیدایە.  •    لیواكانی (3-7)ی تایبەت بە كۆسرەت رەسوڵ كە فەرماندەكەی لیوا (ئەیوب یوسف)ە لەدوای رووداوەكانی (8)ی تەمووزەوە پشتیوانی خۆیان بۆ بافڵ تاڵەبانی راگەیاندووە، بەڵام لەژێر كۆنترۆڵی كوڕەكانی كۆسرەت رەسوڵدان. •    هێزەكانی لیوای كۆماندۆ كە فەرماندەكەی (ئاكام عومەر)ەو سەربە جەعفەر شێخ مستەفایەو ئێستا بۆ بافڵ تاڵەبانی یەكلا بووەتەوە. •    فەوجی ئاڵتونی كە سەربە لیوای كۆماندۆیە هێشتا لەژێر كۆنترۆڵی جەعفەر شێخ مستەفادایەو ( بەرهەم محەمەد) خوشكەزای جەعفەر شێخ مستەفا فەرماندەیەتی. •    فەوجی تایبەت بە مەحمود سەنگاوی  •    فەوجی تایبەتی عومەر فەتاح •    هێزی تایبەت كە بە "هێزە رەشەكە" ناسراوە لەژێر كۆنترۆڵی ئاسۆ مامەند ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتیدایە. ئەمە سەرەرای هێزەكانی (ئاسایش، پۆلیس، پۆلیسی فریا كەوتن، پۆلیسی چالاكیە مەدەنیەكان) كە فەرمان لە قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان وەردەگرن.   ئەم دابەشبوونەوەی هێز هاوكات لەگەڵ ناكۆكیە ناوخۆییەكانی یەكێتی، ئەگەری بەریەك كەوتنی نێوان هێزەكانی زیاتر كردووەو سلێمانی لە پایتەختی رۆشنبیریەوە بەرەو مەڵبەندی پێكدادانی چەكداری و نائارمی دەبات.   

 (درەو): بافڵ تاڵەبانی پێكهاتەى  كاڕگێڕو مەكتەبی سیاسی یەكێتی گۆڕی، ژمارەیەك ئەندامی سەركردایەتی كردە بە ئەندامی مەكتەبی سیاسی‌و كارگێڕی مەكتەبی سیاسی‌و ژمارەیەك لێپرسراوی مەكتەبیشی لە ئەركەكانیان دوورخستەوە. لەسەر بڕیاری بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی، (رەفعەت عەبدوڵا) بەرپرسی دەستەی كارگێری مەكتەبی سیاسی یەكێتی هەندێك گۆڕانكاری نوێی لە مەكتەبی سیاسی یەكێتیدا جێبەجێ كرد، چەند كەسێك وەكو ئەندامی مەكتەبی سیاسی بە فەرمی ئەركیان پێسپێدرا، چەند كەسێكیش ئەركیان لێ وەرگیرایەوە، بەڵام هەر وەكو ئەندامی مەكتەبی سیاسی هێڵدرانەوە.  بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، بڕیارەكەی بافڵ تاڵەبانی بە لابردنی بەشێك لە ئەندامانی مەكتەبی سیاسی لە ئەركەكانیان وەكو بەرپرسی مەكتەبەكانی یەكێتی، دوورخستنەوەیان نیە لە مەكتەبی سیاسی بە یەكجارەكی، بەڵكو هەر بە ئەندامی مەكتەبی سیاسی دەمێننەوە، لەوانە لادانی (سەعدی ئەحمەد پیرە لە بەرپرسی مەكتەبی ناوەندی دەرەوەی یەكێتی)و لادانی (میران محەمەد لە بەرپرسی مەكتەبی رێكخراوە جەماوەرییەكانی یەكێتی). بڕیارە نوێیەكانی بافڵ تاڵەبانی، هەریەكە لە (شاڵاو عەلی عەسكەری، ئاسۆ مامەند، خەسرەو گۆڵ محەمەد) كردە كارگێڕی مەكتەبی سیاسی، هەریەكە لە (جوتیار نوری، ستران عەبدوڵا، ئارێز عەبدوڵا، پۆڵا سیروان تاڵەبانی، دكتۆرە جوان ئیحسان، عەدنان حەمەی مینا) لە سەركردایەتییەوە بۆ مەكتەبی سیاسی و بەرپرسی بەشێك لە مەكتەبەكان بەرزكرانەوە. بەگوێرەی پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی، بەرپرسی مەكتەبەكانی یەكێتی راستەوخۆ ئەندامی مەكتەبی سیاسین و ئەندامانی مەكتەبی سیاسی لەسەر بنەمای بەرپرسیارێتی مەكتەبەكان دیاری دەكرێن.  (پۆڵا سیروان تاڵەبانی) لە شوێنی (سەعدی ئەحمەد پیرە) كراوە بە ئەندامی مەكتەبی سیاسی‌و بەرپرسی مەكتەبی ناوەندی دەرەوە، لە دەستدانی بەرپرسی مەكتەبی پەیوەندییەكانی دەرەوە نەبووەتە هۆی ئەوەی سەعدی پیرە ئەندامێتی مەكتەبی سیاسی لەدەستبدات. گۆڕانكارییەكانی تریش بەمشێوەیەن:   •    (بورهان سەعید سۆفی) بۆ لێپرسراوی مەكتەبی شەهیدان و تێكۆشەران •    (سۆران جەمال تاهیر) بۆ لێپرسراوی مەكتەبی پەیوەندییەكان •    (ئاسۆ مامەند) بۆ كارگێڕی مەكتەبی سیاسی یەكێتی  •    (ستران عەبدوڵا) بۆ ئەندامی مەكتەبی سیاسی‌و بەرپرسی مەكتەبی راگەیاندن لە شوێنی (لەتیف شێخ عومەر)  •    (حامید حاجی غالی) بۆ لێپرسراوی مەكتەبی كۆمەڵایەتی و پێكهاتەكان وەكو ئەندامی مەكتەبی سیاسی دەمێنێتەوە •    (جوتیار نوری) بۆ ئەندامی مەكتەبی سیاسی وەكو لێپرسراوی مەكتەبی ریكخراوە دیموكراتییەكان لە شوێنی (د. میران محەمەد) كە ئەویش هەروەكو ئەندامی مەكتەبی سیاسی دەمێنێتەوە •    (رزگاری حاجی حەمە) بۆ مەكتەبی سیاسی وەكو بەرپرسی مەكتەبی هەڵبژاردن بۆ شوێنی (ئاسۆ مامەند) •    (ئارێز عەبدوڵا) بۆ ئەندامی مەكتەبی سیاسی وەكو بەرپرسی مەكتەبی بیرو هۆشیاریی لە شوێنی (رزگار حاجی حەمە)  •    (ئەمین بابەشێخ) وەك وتەبێژی یەكێتی هەڵبژێردرایەوە •    (سەركەوت محەمەد زەكی) بۆ بەرپرسی مەكتەبی رێكخستن لە شوێنی (شاڵاو عەلی عەسكەری)  •    (شاڵاو عەلی عەسكەری) بۆ ئەندامی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی •    (ئاسۆ مامەند) بۆ كارگێری مەكتەبی سیاسی    •    (خەسرەو گوڵ محەمەد) بۆ كارگێڕی مەكتەبی سیاسی •    (قوباد تاڵەبانی) بۆ ئەندامی مەكتەبی سیاسی •    (عەدنانی حەمەی مینا) بۆ ئەندامی مەكتەبی سیاسی •    (جوان ئیحسان فەوزی) بۆ ئەندامی مەكتەبی سیاسی •    (عیماد ئەحمەد) بۆ ئەندامی مەكتەبی سیاسی

(درەو):  بڕیارەكەی وەزارەتی دارایی چارەنوسی موچەی مانگی (12)ی خستە ناو گێژاوی ناكۆكیەكانی نێوان هەولێر و بەغداد و پێدەچێت هاوشێوەی موچە فەوتاوەكانی 2020 كابینەی سێ قۆڵی حكومەتی هەرێم( پارتی + یەكێتی + گۆڕان) موچەی مانگی 12 بكات بە قەرز لەسەر حكومەتی بەغداد. وەزارەتی دارایی حكومەتی هەرێمی كوردستان بڕیاریدا داهاتەكانی مانگی 12 خەرج بكات بۆ موچەی ئەو وەزارەت‌و دامەزراوانەی كە هێشتا موچەی مانگی 11یان وەرنەگرتووە، ئەمە بەبەهانەی ئەوەی حكومەتی بەغداد (200 ملیار) دینارەكەی موچەی فەرمانبەرانی نەناردووە.  ئەو وەزارەت‌و دامەزراوانەی حكومەتی هەرێمی كە تا ئێستا موچەی مانگی (11)یان وەنەگرتووە، بریتین لە:  •    وەزارەتی كارەبا: خەرجی موچەی مانگانەی ئەم وەزارەتە (17 ملیارو 850 ملیۆن) دینارە •    وەزارەتی شارەوانی‌و گەشتوگوزار: خەرجی موچەی مانگانەی ئەم وەزارەتە (23 ملیارو 12 ملیۆن) دینارە •    سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران: خەرجی موچەی مانگانەی حكومەت (ملیارێك‌و 630 ملیۆن) دینارە •    سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان: خەرجی موچەی مانگانەی ئەم سەرۆكایەتییە (ملیارێك‌و 155 ملیۆن) دینارە •    سەرۆكایەتی ئەنجومەنی دادوەریی: خەرجی موچەی مانگانەی ئەم سەرۆكایەتییە (3 ملیارو 769 ملیۆن) دینارە •    سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان: خەرجی موچەی مانگانەی ئەم سەرۆكایەتییە (ملیارێك‌و 820 ملیۆن) دینارە •    خانەنشینی سەربازی‌و مەدەنی: خەرجی موچەی مانگانەی ئەم توێژە (116 ملیارو 560 ملیۆن) دینارە بەم پێیە، كۆی خەرجی ئەو وەزارەت‌و دامەزراوانەی كە هێشتا موچەی مانگی 11یان وەرنەگرتووە (165 ملیار) دینارە. داهاتی مانگی 12 بەپێی داتای فەرمی حكومەتی هەرێمی، داهاتی حكومەت بۆ مانگی 11 بەبێ (200 ملیار) دینارەكەی بەغداد، بڕەكەی (681 ملیارو  766 ملیۆن) دینار بووە.  ئەگەر هەمان بڕە داهات بۆ مانگی (12)ی ئەژمار بكرێت واتە بڕی (681 ملیار‌و 766 ملیۆن) دینار، ئەوا حكومەت بۆ تەواوكردنی خەرجی موچەی مانگی 11ی ئەو وەزارەت‌و دامەزراوانەی كە موچەیان وەرنەگرتووە، دەبێت بڕی (165 ملیار) دینار لە داهاتی مانگی 12 خەرج بكات، بەمەش لە داهاتەكەی مانگی 12 بڕی (516 ملیار) دینار دەمێنێتەوە لەبەردەستی حكومەتدا.  خەرجی گشتی موچەی مانگانەی حكومەتی هەرێم بڕەكەی (873 ملیار‌و 561 ملیۆن) دینارە، واتە ئەگەر حكومەت بیەوێت موچەی مانگی 12 بەسەر موچەخۆراندا دابەش بكات دەبێت بڕی (357 ملیار)ی تر بخاتە سەر خەرجی موچە، یاخود بگەڕێتەوە بۆ دابەشكردنی موچە بەلێبڕینەوە، بەڵام پێناچێت بۆ موچەی مانگی 12 حكومەت نە قەرز بكات نە بە لێبڕینەوە موچە دابەش بكات، پێشبینییەكان بۆ ئەوە دەچن، حكومەتی هەرێم هاوشێوەی موچە فەوتاوەكانی ساڵی 2020، موچەی مانگی 12ی 2021 بكاتە بە قەرز لەسەر حكومەتی ناوەندی عێراق، قەرزێك كە تائێستا حكومەتی بەغداد دانی پێدا نەناوە‌و ئامادە نییە بۆ فەرمانبەرانی هەرێمی خەرج بكاتەوە.